Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
అకుసలపదం
Akusalapadaṃ
ధమ్ముద్దేసవారో
Dhammuddesavāro
పఠమచిత్తవణ్ణనా
Paṭhamacittavaṇṇanā
౩౬౫. ఖణత్తయస్స అకుసలేసు అసమ్భవతో సమవాయకాలహేతుసమూహత్థో సమయ-సద్దో. లోభాభిభూతాయ ఏవ ఇట్ఠారమ్మణస్మిం ఇతరత్ర చ ఇట్ఠాకారగ్గహణవసేన సోమనస్ససహగతభావోతి ఏవమాదిం సన్ధాయ ‘‘యథానురూప’’న్తి వుత్తం. ‘‘కిలేసాతురతాయ అనారోగ్యట్ఠేన కిలేసవజ్జసబ్భావతో సావజ్జట్ఠేన అవిజ్జాసమ్భూతతాయ అకోసల్యసమ్భూతట్ఠేన అకుసల’’న్తి చ ‘‘సావజ్జదుక్ఖవిపాకలక్ఖణం, అనత్థజననరసం, సంకిలేసపచ్చుపట్ఠానం, అయోనిసోమనసికారపదట్ఠానం, గారయ్హభావతో వా సావజ్జలక్ఖణం, సంకిలేసభావరసం, అనిట్ఠవిపాకపచ్చుపట్ఠానం, యథావుత్తపదట్ఠానమేవా’’తి చ ఏవమాదినా వుత్తనయేన అనుగన్తబ్బతాయ వుత్తం ‘‘వుత్తనయం అనుగన్త్వా’’తి.
365. Khaṇattayassa akusalesu asambhavato samavāyakālahetusamūhattho samaya-saddo. Lobhābhibhūtāya eva iṭṭhārammaṇasmiṃ itaratra ca iṭṭhākāraggahaṇavasena somanassasahagatabhāvoti evamādiṃ sandhāya ‘‘yathānurūpa’’nti vuttaṃ. ‘‘Kilesāturatāya anārogyaṭṭhena kilesavajjasabbhāvato sāvajjaṭṭhena avijjāsambhūtatāya akosalyasambhūtaṭṭhena akusala’’nti ca ‘‘sāvajjadukkhavipākalakkhaṇaṃ, anatthajananarasaṃ, saṃkilesapaccupaṭṭhānaṃ, ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ, gārayhabhāvato vā sāvajjalakkhaṇaṃ, saṃkilesabhāvarasaṃ, aniṭṭhavipākapaccupaṭṭhānaṃ, yathāvuttapadaṭṭhānamevā’’ti ca evamādinā vuttanayena anugantabbatāya vuttaṃ ‘‘vuttanayaṃ anugantvā’’ti.
గతం గమనం పవత్తీతి కత్వా వుత్తం ‘‘గతమత్తం గతిమత్తం గహణమత్త’’న్తి. దిట్ఠియా హి గతి పవత్తి ఏవాతి. ఆసన్నకారణత్తాతి పదట్ఠానతాయ, యోనిసోమనసికారో వియ హి కుసలస్స అయోనిసోమనసికారో అకుసలస్స అచ్చాసన్నహేతు. తథా హి సతిపి అసద్ధమ్మసవనాదికారణే అయోనిసో అనావజ్జితే అవవత్థాపితే చ నత్థి అకుసలప్పవత్తి. తథా చ వక్ఖతి అట్ఠకథాయం ‘‘అయోనిసో అకుసల’’న్తి. ఏతేన ఏకన్తకారణతా చ వుత్తత్థా హోతి. పటిసఙ్ఖా సీతాదిఖమనం అప్పమాదవిహారోతి వుత్తం ‘‘అప్పమజ్జనం ఖమన’’న్తి. తేన సతిసంవరోతి ఇధ ఖన్తిసంవరో వుత్తోతి అధిప్పాయో ఇన్ద్రియసంవరస్స వుత్తత్తా. పహానసంవరోతి వీరియసంవరో. సో హి ‘‘ఉప్పన్నం కామవితక్కం నాధివాసేతి పజహతీ’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౨౬; అ॰ ని॰ ౪.౧౪; ౬.౫౮) వుత్తోతి.
Gataṃ gamanaṃ pavattīti katvā vuttaṃ ‘‘gatamattaṃ gatimattaṃ gahaṇamatta’’nti. Diṭṭhiyā hi gati pavatti evāti. Āsannakāraṇattāti padaṭṭhānatāya, yonisomanasikāro viya hi kusalassa ayonisomanasikāro akusalassa accāsannahetu. Tathā hi satipi asaddhammasavanādikāraṇe ayoniso anāvajjite avavatthāpite ca natthi akusalappavatti. Tathā ca vakkhati aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayoniso akusala’’nti. Etena ekantakāraṇatā ca vuttatthā hoti. Paṭisaṅkhā sītādikhamanaṃ appamādavihāroti vuttaṃ ‘‘appamajjanaṃ khamana’’nti. Tena satisaṃvaroti idha khantisaṃvaro vuttoti adhippāyo indriyasaṃvarassa vuttattā. Pahānasaṃvaroti vīriyasaṃvaro. So hi ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti pajahatī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.14; 6.58) vuttoti.
సమ్మాపటిపత్తియా పటిపక్ఖభావేన గహేతబ్బతాకారో మోహో సమ్మాపటిపత్తిపటిపక్ఖభావగ్గహణాకారో. తేన హి నివుతా న సమ్మా పటిపజ్జన్తి. అభిజ్ఝాయ విసేసయోగో కమ్మపథప్పత్తి.
Sammāpaṭipattiyā paṭipakkhabhāvena gahetabbatākāro moho sammāpaṭipattipaṭipakkhabhāvaggahaṇākāro. Tena hi nivutā na sammā paṭipajjanti. Abhijjhāya visesayogo kammapathappatti.
అనుపపరిక్ఖా మోహో. సో చేత్థ దిట్ఠిరహితో వేదితబ్బో. దిట్ఠిసహితస్స పన దిట్ఠియా అనువిధాయకత్తా తగ్గహణేనేవ గహణన్తి. అవత్థుస్మిన్తి అసద్దహనీయే వత్థుస్మిం. సానునయో అధిమోక్ఖోతి మోహదిట్ఠీనం సద్ధాపతిరూపతమాహ. అహిరికానోత్తప్పమోహాదీహి పమజ్జనతో అహిరికాదీహి కారణేహి. ఆరక్ఖరహితచిత్తేతి చిత్తస్స సతివిరహతంయేవ దస్సేతి. ఆరక్ఖపచ్చుపట్ఠానా హి సతీతి. ఏతేన ‘‘అస్సద్ధియచిత్తే అన్ధబాలచిత్తే’’తి పదద్వయం వుత్తత్థం హోతి. ఉపనాహాదీతి ఆది-సద్దేన రాగాదయో సఙ్గయ్హన్తి. రాగాదీనం పరియుట్ఠానాదిసభావతాయ ‘‘అవిసేసేనా’’తి వుత్తం విసేసస్స ఏకచ్చస్స అసమ్భవతో. ఇధాతి, ఇమస్మిం చిత్తే. నిప్ఫాదేతబ్బే పయోజనే భుమ్మం ‘‘చమ్మస్మిం దీపినం హన్తీ’’తి (వజిర॰ టీ॰ ౧౭-౧౮ వేరఞ్జకణ్డవణ్ణనా) వియ ఆరమ్మణం వా అవూపసమో ఫలూపచారేన ‘‘సేమ్హో గుళో’’తి వియ.
Anupaparikkhā moho. So cettha diṭṭhirahito veditabbo. Diṭṭhisahitassa pana diṭṭhiyā anuvidhāyakattā taggahaṇeneva gahaṇanti. Avatthusminti asaddahanīye vatthusmiṃ. Sānunayo adhimokkhoti mohadiṭṭhīnaṃ saddhāpatirūpatamāha. Ahirikānottappamohādīhi pamajjanato ahirikādīhi kāraṇehi. Ārakkharahitacitteti cittassa sativirahataṃyeva dasseti. Ārakkhapaccupaṭṭhānā hi satīti. Etena ‘‘assaddhiyacitte andhabālacitte’’ti padadvayaṃ vuttatthaṃ hoti. Upanāhādīti ādi-saddena rāgādayo saṅgayhanti. Rāgādīnaṃ pariyuṭṭhānādisabhāvatāya ‘‘avisesenā’’ti vuttaṃ visesassa ekaccassa asambhavato. Idhāti, imasmiṃ citte. Nipphādetabbe payojane bhummaṃ ‘‘cammasmiṃ dīpinaṃ hantī’’ti (vajira. ṭī. 17-18 verañjakaṇḍavaṇṇanā) viya ārammaṇaṃ vā avūpasamo phalūpacārena ‘‘semho guḷo’’ti viya.
ధమ్ముద్దేసవారకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dhammuddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీపాళి • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ద్వాదస అకుసలాని • Dvādasa akusalāni
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ధమ్మసఙ్గణి-అట్ఠకథా • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / పఠమచిత్తం • Paṭhamacittaṃ
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / పఠమచిత్తకథావణ్ణనా • Paṭhamacittakathāvaṇṇanā