| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ਅਕੁਸਲਪਦਂ
Akusalapadaṃ
ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਦੇਸવਾਰੋ
Dhammuddesavāro
ਪਠਮਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
Paṭhamacittavaṇṇanā
੩੬੫. ਖਣਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲੇਸੁ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਸਮવਾਯਕਾਲਹੇਤੁਸਮੂਹਤ੍ਥੋ ਸਮਯ-ਸਦ੍ਦੋ। ਲੋਭਾਭਿਭੂਤਾਯ ਏવ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਮਿਂ ਇਤਰਤ੍ਰ ਚ ਇਟ੍ਠਾਕਾਰਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਭਾવੋਤਿ ਏવਮਾਦਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਯਥਾਨੁਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਿਲੇਸਾਤੁਰਤਾਯ ਅਨਾਰੋਗ੍ਯਟ੍ਠੇਨ ਕਿਲੇਸવਜ੍ਜਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਸਾવਜ੍ਜਟ੍ਠੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਭੂਤਤਾਯ ਅਕੋਸਲ੍ਯਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੇਨ ਅਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ‘‘ਸਾવਜ੍ਜਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਲਕ੍ਖਣਂ, ਅਨਤ੍ਥਜਨਨਰਸਂ, ਸਂਕਿਲੇਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਪਦਟ੍ਠਾਨਂ, ਗਾਰਯ੍ਹਭਾવਤੋ વਾ ਸਾવਜ੍ਜਲਕ੍ਖਣਂ, ਸਂਕਿਲੇਸਭਾવਰਸਂ, ਅਨਿਟ੍ਠવਿਪਾਕਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਦਟ੍ਠਾਨਮੇવਾ’’ਤਿ ਚ ਏવਮਾਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਨੁਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વੁਤ੍ਤਨਯਂ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿ।
365. Khaṇattayassa akusalesu asambhavato samavāyakālahetusamūhattho samaya-saddo. Lobhābhibhūtāya eva iṭṭhārammaṇasmiṃ itaratra ca iṭṭhākāraggahaṇavasena somanassasahagatabhāvoti evamādiṃ sandhāya ‘‘yathānurūpa’’nti vuttaṃ. ‘‘Kilesāturatāya anārogyaṭṭhena kilesavajjasabbhāvato sāvajjaṭṭhena avijjāsambhūtatāya akosalyasambhūtaṭṭhena akusala’’nti ca ‘‘sāvajjadukkhavipākalakkhaṇaṃ, anatthajananarasaṃ, saṃkilesapaccupaṭṭhānaṃ, ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ, gārayhabhāvato vā sāvajjalakkhaṇaṃ, saṃkilesabhāvarasaṃ, aniṭṭhavipākapaccupaṭṭhānaṃ, yathāvuttapadaṭṭhānamevā’’ti ca evamādinā vuttanayena anugantabbatāya vuttaṃ ‘‘vuttanayaṃ anugantvā’’ti.
ਗਤਂ ਗਮਨਂ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਗਤਮਤ੍ਤਂ ਗਤਿਮਤ੍ਤਂ ਗਹਣਮਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਹਿ ਗਤਿ ਪવਤ੍ਤਿ ਏવਾਤਿ। ਆਸਨ੍ਨਕਾਰਣਤ੍ਤਾਤਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨਤਾਯ, ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ વਿਯ ਹਿ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਹੇਤੁ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਤਿਪਿ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸવਨਾਦਿਕਾਰਣੇ ਅਯੋਨਿਸੋ ਅਨਾવਜ੍ਜਿਤੇ ਅવવਤ੍ਥਾਪਿਤੇ ਚ ਨਤ੍ਥਿ ਅਕੁਸਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਚ વਕ੍ਖਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਅਯੋਨਿਸੋ ਅਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ ਏਕਨ੍ਤਕਾਰਣਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਹੋਤਿ। ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਸੀਤਾਦਿਖਮਨਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦવਿਹਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਜ੍ਜਨਂ ਖਮਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਸਤਿਸਂવਰੋਤਿ ਇਧ ਖਨ੍ਤਿਸਂવਰੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਪਹਾਨਸਂવਰੋਤਿ વੀਰਿਯਸਂવਰੋ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ ਨਾਧਿવਾਸੇਤਿ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੬; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੪; ੬.੫੮) વੁਤ੍ਤੋਤਿ।
Gataṃ gamanaṃ pavattīti katvā vuttaṃ ‘‘gatamattaṃ gatimattaṃ gahaṇamatta’’nti. Diṭṭhiyā hi gati pavatti evāti. Āsannakāraṇattāti padaṭṭhānatāya, yonisomanasikāro viya hi kusalassa ayonisomanasikāro akusalassa accāsannahetu. Tathā hi satipi asaddhammasavanādikāraṇe ayoniso anāvajjite avavatthāpite ca natthi akusalappavatti. Tathā ca vakkhati aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayoniso akusala’’nti. Etena ekantakāraṇatā ca vuttatthā hoti. Paṭisaṅkhā sītādikhamanaṃ appamādavihāroti vuttaṃ ‘‘appamajjanaṃ khamana’’nti. Tena satisaṃvaroti idha khantisaṃvaro vuttoti adhippāyo indriyasaṃvarassa vuttattā. Pahānasaṃvaroti vīriyasaṃvaro. So hi ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti pajahatī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.14; 6.58) vuttoti.
ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਾਕਾਰੋ ਮੋਹੋ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਗ੍ਗਹਣਾਕਾਰੋ। ਤੇਨ ਹਿ ਨਿવੁਤਾ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਅਭਿਜ੍ਝਾਯ વਿਸੇਸਯੋਗੋ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਿ।
Sammāpaṭipattiyā paṭipakkhabhāvena gahetabbatākāro moho sammāpaṭipattipaṭipakkhabhāvaggahaṇākāro. Tena hi nivutā na sammā paṭipajjanti. Abhijjhāya visesayogo kammapathappatti.
ਅਨੁਪਪਰਿਕ੍ਖਾ ਮੋਹੋ। ਸੋ ਚੇਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਿਰਹਿਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਸ੍ਸ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਨੁવਿਧਾਯਕਤ੍ਤਾ ਤਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਗਹਣਨ੍ਤਿ। ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਸਦ੍ਦਹਨੀਯੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ। ਸਾਨੁਨਯੋ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਮੋਹਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਸਦ੍ਧਾਪਤਿਰੂਪਤਮਾਹ। ਅਹਿਰਿਕਾਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਮੋਹਾਦੀਹਿ ਪਮਜ੍ਜਨਤੋ ਅਹਿਰਿਕਾਦੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਆਰਕ੍ਖਰਹਿਤਚਿਤ੍ਤੇਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਤਿવਿਰਹਤਂਯੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਆਰਕ੍ਖਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ ਹਿ ਸਤੀਤਿ। ਏਤੇਨ ‘‘ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਚਿਤ੍ਤੇ ਅਨ੍ਧਬਾਲਚਿਤ੍ਤੇ’’ਤਿ ਪਦਦ੍વਯਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਂ ਹੋਤਿ। ਉਪਨਾਹਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਰਾਗਾਦਯੋ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਸਭਾવਤਾਯ ‘‘ਅવਿਸੇਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਇਧਾਤਿ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੇ। ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬੇ ਪਯੋਜਨੇ ਭੁਮ੍ਮਂ ‘‘ਚਮ੍ਮਸ੍ਮਿਂ ਦੀਪਿਨਂ ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ੧੭-੧੮ વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ) વਿਯ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਾ ਅવੂਪਸਮੋ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ ‘‘ਸੇਮ੍ਹੋ ਗੁਲ਼ੋ’’ਤਿ વਿਯ।
Anupaparikkhā moho. So cettha diṭṭhirahito veditabbo. Diṭṭhisahitassa pana diṭṭhiyā anuvidhāyakattā taggahaṇeneva gahaṇanti. Avatthusminti asaddahanīye vatthusmiṃ. Sānunayo adhimokkhoti mohadiṭṭhīnaṃ saddhāpatirūpatamāha. Ahirikānottappamohādīhi pamajjanato ahirikādīhi kāraṇehi. Ārakkharahitacitteti cittassa sativirahataṃyeva dasseti. Ārakkhapaccupaṭṭhānā hi satīti. Etena ‘‘assaddhiyacitte andhabālacitte’’ti padadvayaṃ vuttatthaṃ hoti. Upanāhādīti ādi-saddena rāgādayo saṅgayhanti. Rāgādīnaṃ pariyuṭṭhānādisabhāvatāya ‘‘avisesenā’’ti vuttaṃ visesassa ekaccassa asambhavato. Idhāti, imasmiṃ citte. Nipphādetabbe payojane bhummaṃ ‘‘cammasmiṃ dīpinaṃ hantī’’ti (vajira. ṭī. 17-18 verañjakaṇḍavaṇṇanā) viya ārammaṇaṃ vā avūpasamo phalūpacārena ‘‘semho guḷo’’ti viya.
ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਦੇਸવਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dhammuddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਾਨਿ • Dvādasa akusalāni
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਪਠਮਚਿਤ੍ਤਂ • Paṭhamacittaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਪਠਮਚਿਤ੍ਤਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Paṭhamacittakathāvaṇṇanā
