| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
५. पठमएसनासुत्तवण्णना
5. Paṭhamaesanāsuttavaṇṇanā
५४. पञ्चमे एसनाति गवेसना परियेसना मग्गना। ता विभागतो दस्सेतुं ‘‘कामेसना’’तिआदि वुत्तं। तत्थ कामेसनाति कामानं एसना, कामसङ्खाता वा एसना कामेसना। वुत्तञ्हेतं –
54. Pañcame esanāti gavesanā pariyesanā magganā. Tā vibhāgato dassetuṃ ‘‘kāmesanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāmesanāti kāmānaṃ esanā, kāmasaṅkhātā vā esanā kāmesanā. Vuttañhetaṃ –
‘‘तत्थ कतमा कामेसना? यो कामेसु कामच्छन्दो, कामरागो, कामनन्दी, कामस्नेहो , कामपिपासा, काममुच्छा, कामज्झोसानं, अयं वुच्चति कामेसना’’ति (विभ॰ ९१९)।
‘‘Tattha katamā kāmesanā? Yo kāmesu kāmacchando, kāmarāgo, kāmanandī, kāmasneho , kāmapipāsā, kāmamucchā, kāmajjhosānaṃ, ayaṃ vuccati kāmesanā’’ti (vibha. 919).
तस्मा कामरागो कामेसनाति वेदितब्बो। भवेसनायपि एसेव नयो। वुत्तम्पि चेतं –
Tasmā kāmarāgo kāmesanāti veditabbo. Bhavesanāyapi eseva nayo. Vuttampi cetaṃ –
‘‘तत्थ कतमा भवेसना? यो भवेसु भवच्छन्दो…पे॰… भवज्झोसानं, अयं वुच्चति भवेसना’’ति (विभ॰ ९१९)।
‘‘Tattha katamā bhavesanā? Yo bhavesu bhavacchando…pe… bhavajjhosānaṃ, ayaṃ vuccati bhavesanā’’ti (vibha. 919).
तस्मा भवेसनरागो रूपारूपभवपत्थना भवेसनाति वेदितब्बा। ब्रह्मचरियस्स एसना ब्रह्मचरियेसना। यथाह –
Tasmā bhavesanarāgo rūpārūpabhavapatthanā bhavesanāti veditabbā. Brahmacariyassa esanā brahmacariyesanā. Yathāha –
‘‘तत्थ कतमा ब्रह्मचरियेसना? सस्सतो लोकोति वा, असस्सतो लोकोति वा, अन्तवा लोकोति वा, अनन्तवा लोकोति वा, तं जीवं तं सरीरन्ति वा, अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीरन्ति वा, होति तथागतो परं मरणाति वा, न होति तथागतो परं मरणाति वा, होति च न च होति तथागतो परं मरणाति वा, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणाति वा, या एवरूपा दिट्ठि दिट्ठिगतं दिट्ठिगहनं दिट्ठिकन्तारो दिट्ठिविसूकायिकं दिट्ठिविप्फन्दितं दिट्ठिसञ्ञोजनं गाहो पतिट्ठाहो अभिनिवेसो परामासो कुम्मग्गो मिच्छापथो मिच्छत्तं तित्थायतनं विपरियेसग्गाहो, अयं वुच्चति ब्रह्मचरियेसना’’ति (विभ॰ ९१९)।
‘‘Tattha katamā brahmacariyesanā? Sassato lokoti vā, asassato lokoti vā, antavā lokoti vā, anantavā lokoti vā, taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti vā, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti vā, hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahanaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaññojanaṃ gāho patiṭṭhāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesaggāho, ayaṃ vuccati brahmacariyesanā’’ti (vibha. 919).
तस्मा दिट्ठिगतसम्मतस्स ब्रह्मचरियस्स एसना दिट्ठिब्रह्मचरियेसनाति वेदितब्बाति। एत्तावता रागदिट्ठियो एसनाति दस्सिता होन्ति। न केवलञ्च रागदिट्ठियोव एसना, तदेकट्ठं कम्मम्पि। वुत्तम्पि चेतं –
Tasmā diṭṭhigatasammatassa brahmacariyassa esanā diṭṭhibrahmacariyesanāti veditabbāti. Ettāvatā rāgadiṭṭhiyo esanāti dassitā honti. Na kevalañca rāgadiṭṭhiyova esanā, tadekaṭṭhaṃ kammampi. Vuttampi cetaṃ –
‘‘तत्थ कतमा कामेसना? कामरागो तदेकट्ठं अकुसलं कायकम्मं वचीकम्मं मनोकम्मं, अयं वुच्चति कामेसना। तत्थ कतमा भवेसना? भवरागो तदेकट्ठं अकुसलं कायकम्मं वचीकम्मं मनोकम्मं, अयं वुच्चति भवेसना। तत्थ कतमा ब्रह्मचरियेसना? अन्तग्गाहिका दिट्ठि तदेकट्ठं अकुसलं कायकम्मं, वचीकम्मं, मनोकम्मं, अयं वुच्चति ब्रह्मचरियेसना’’ति (विभ॰ ९१९) –
‘‘Tattha katamā kāmesanā? Kāmarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati kāmesanā. Tattha katamā bhavesanā? Bhavarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati bhavesanā. Tattha katamā brahmacariyesanā? Antaggāhikā diṭṭhi tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, manokammaṃ, ayaṃ vuccati brahmacariyesanā’’ti (vibha. 919) –
एवमेता तिस्सो एसना वेदितब्बा।
Evametā tisso esanā veditabbā.
गाथासु सम्भवन्ति एत्थ एसनानं उप्पत्तिहेतुभूता अविज्जादयो तण्हा चाति सम्भवो, समुदयोति अत्थो। यत्थ चेता निरुज्झन्तीति ब्रह्मचरियेसना पठममग्गेन निरुज्झति, कामेसना अनागामिमग्गेन, भवेसना अरहत्तमग्गेन निरुज्झतीति वेदितब्बं। सेसं वुत्तनयमेव।
Gāthāsu sambhavanti ettha esanānaṃ uppattihetubhūtā avijjādayo taṇhā cāti sambhavo, samudayoti attho. Yatthacetā nirujjhantīti brahmacariyesanā paṭhamamaggena nirujjhati, kāmesanā anāgāmimaggena, bhavesanā arahattamaggena nirujjhatīti veditabbaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
पञ्चमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ५. पठमएसनासुत्तं • 5. Paṭhamaesanāsuttaṃ
