| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
८-९. पठमगिञ्जकावसथसुत्तादिवण्णना
8-9. Paṭhamagiñjakāvasathasuttādivaṇṇanā
१००४-५. द्वे गामा द्विन्नं ञातीनं गामाति कत्वा। ञातिकेति एवंलद्धनामे एकस्मिं गामके। गिञ्जकावसथेति गिञ्जका वुच्चन्ति इट्ठका, गिञ्जकाहि एव कतो आवसथो, तस्मिं। सो किर आवासो यथा सुधाहि परिकम्मेन पयोजनं नत्थि, एवं इट्ठकाहि एव चिनित्वा कतो। तेन वुत्तं ‘‘इट्ठकामये आवसथे’’ति। तुलाथम्भद्वारबन्धकवाटफलकानि पन दारुमया एव। ओरं वुच्चति कामधातु, पच्चयभावेन तं ओरं भजन्तीति ओरम्भागियानि, ओरम्भागस्स वा हितानि ओरम्भागियानि। तेनाह ‘‘हेट्ठाभागियान’’न्तिआदि। तीहि मग्गेहीति हेट्ठिमेहि तीहि मग्गेहि। तेहि पहातब्बताय हि तेसं सञ्ञोजनानं ओरम्भागियता, ओरं भञ्जियानि वा ओरम्भागियानि वुत्तानि निरुत्तिनयेन। इदानि ब्यतिरेकमुखेन नेसं ओरम्भागियभावं विभावेतुं ‘‘तत्था’’तिआदि वुत्तं। विक्खम्भितानि समत्थताविघातेन पुथुज्जनानं, समुच्छिन्नानि सब्बसो अभावेन अरियानं रूपारूपभवूपपत्तिया विबन्धनाय न होन्तीति वुत्तं ‘‘अविक्खम्भितानि मग्गेन वा असमुच्छिन्नानी’’ति। निब्बत्तिवसेनाति पटिसन्धिग्गहणवसेन गन्तुं न देन्ति। महग्गतभवगामिकम्मायूहनस्स विबन्धनतो सक्कायदिट्ठिआदीनि तीणि सञ्ञोजनानि कामच्छन्दब्यापादा विय महग्गतभवूपपत्तिया विसेसपच्चयत्ता तत्थ महग्गतभवे निब्बत्तम्पि तन्निब्बत्तिहेतुकम्मपरिक्खये कामभवूपपत्तिपच्चयताय महग्गतभवतो आनेत्वा इधेव कामभवे एव निब्बत्तापेन्ति। तस्मा सब्बानिपि पञ्चपि संयोजनानि ओरम्भागियानेव। पटिसन्धिवसेन अनागमनसभावोति पटिसन्धिग्गहणवसेन तस्मा लोका इध न आगमनसभावो। बुद्धदस्सन-थेरदस्सन-धम्मस्सवनानं पन अत्थाय अस्स आगमनं अनिवारितं।
1004-5.Dve gāmā dvinnaṃ ñātīnaṃ gāmāti katvā. Ñātiketi evaṃladdhanāme ekasmiṃ gāmake. Giñjakāvasatheti giñjakā vuccanti iṭṭhakā, giñjakāhi eva kato āvasatho, tasmiṃ. So kira āvāso yathā sudhāhi parikammena payojanaṃ natthi, evaṃ iṭṭhakāhi eva cinitvā kato. Tena vuttaṃ ‘‘iṭṭhakāmaye āvasathe’’ti. Tulāthambhadvārabandhakavāṭaphalakāni pana dārumayā eva. Oraṃ vuccati kāmadhātu, paccayabhāvena taṃ oraṃ bhajantīti orambhāgiyāni, orambhāgassa vā hitāni orambhāgiyāni. Tenāha ‘‘heṭṭhābhāgiyāna’’ntiādi. Tīhi maggehīti heṭṭhimehi tīhi maggehi. Tehi pahātabbatāya hi tesaṃ saññojanānaṃ orambhāgiyatā, oraṃ bhañjiyāni vā orambhāgiyāni vuttāni niruttinayena. Idāni byatirekamukhena nesaṃ orambhāgiyabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Vikkhambhitāni samatthatāvighātena puthujjanānaṃ, samucchinnāni sabbaso abhāvena ariyānaṃ rūpārūpabhavūpapattiyā vibandhanāya na hontīti vuttaṃ ‘‘avikkhambhitāni maggena vā asamucchinnānī’’ti. Nibbattivasenāti paṭisandhiggahaṇavasena gantuṃ na denti. Mahaggatabhavagāmikammāyūhanassa vibandhanato sakkāyadiṭṭhiādīni tīṇi saññojanāni kāmacchandabyāpādā viya mahaggatabhavūpapattiyā visesapaccayattā tattha mahaggatabhave nibbattampi tannibbattihetukammaparikkhaye kāmabhavūpapattipaccayatāya mahaggatabhavato ānetvā idheva kāmabhave eva nibbattāpenti. Tasmā sabbānipi pañcapi saṃyojanāni orambhāgiyāneva. Paṭisandhivasena anāgamanasabhāvoti paṭisandhiggahaṇavasena tasmā lokā idha na āgamanasabhāvo. Buddhadassana-theradassana-dhammassavanānaṃ pana atthāya assa āgamanaṃ anivāritaṃ.
कदाचि उप्पत्तिया विरळाकारता, परियुट्ठानमन्दताय अबहलताति द्वेधापि तनुभावो। अभिण्हन्ति बहुसो। बहलबहलाति तिब्बतिब्बा। यत्थ उप्पज्जन्ति, तं सन्तानं मद्दन्ता फरन्ता साधेन्ता अन्धकारं करोन्ता उप्पज्जन्ति, द्वीहि पन मग्गेहि पहीनत्ता तनुकतनुका मन्दमन्दा उप्पज्जन्ति। पुत्तधीतरो होन्तीति इदं अकारणं। तथा हि अङ्गपच्चङ्गपरामसनमत्तेनपि ते होन्ति। इदन्ति ‘‘रागदोसमोहानं तनुत्ता’’ति इदं वचनं। भवतनुकवसेनाति अप्पकभववसेन। तन्ति महासीवत्थेरस्स वचनं पटिक्खित्तन्ति सम्बन्धो। ये भवा अरियानं लब्भन्ति, ते परिपुण्णलक्खणभवा एव। ये न लब्भन्ति, तत्थ कीदिसं तं भवतनुकं। तस्मा उभयथापि भवतनुकस्स असम्भवो एवाति दस्सेतुं ‘‘सोतापन्नस्सा’’तिआदि वुत्तं। अट्ठमे भवे भवतनुकं नत्थि अट्ठमस्सेव भवस्स सब्बस्सेव अभावतो। सेसेसुपि एसेव नयो।
Kadāci uppattiyā viraḷākāratā, pariyuṭṭhānamandatāya abahalatāti dvedhāpi tanubhāvo. Abhiṇhanti bahuso. Bahalabahalāti tibbatibbā. Yattha uppajjanti, taṃ santānaṃ maddantā pharantā sādhentā andhakāraṃ karontā uppajjanti, dvīhi pana maggehi pahīnattā tanukatanukā mandamandā uppajjanti. Puttadhītaro hontīti idaṃ akāraṇaṃ. Tathā hi aṅgapaccaṅgaparāmasanamattenapi te honti. Idanti ‘‘rāgadosamohānaṃ tanuttā’’ti idaṃ vacanaṃ. Bhavatanukavasenāti appakabhavavasena. Tanti mahāsīvattherassa vacanaṃ paṭikkhittanti sambandho. Ye bhavā ariyānaṃ labbhanti, te paripuṇṇalakkhaṇabhavā eva. Ye na labbhanti, tattha kīdisaṃ taṃ bhavatanukaṃ. Tasmā ubhayathāpi bhavatanukassa asambhavo evāti dassetuṃ ‘‘sotāpannassā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhame bhave bhavatanukaṃ natthi aṭṭhamasseva bhavassa sabbasseva abhāvato. Sesesupi eseva nayo.
कामावचरलोकं सन्धाय वुत्तं इतरस्स लोकस्स वसेन तथा वत्तुं असक्कुणेय्यत्ता। यो हि सकदागामी देवमनुस्सलोकेसु वोमिस्सकवसेन निब्बत्तति, सोपि कामभववसेनेव परिच्छिन्दितब्बो। भगवता च कामलोके ठत्वा – ‘‘सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा’’ति वुत्तं। इमं लोकं आगन्त्वाति च इमिना पञ्चसु सकदागामीसु चत्तारो वज्जेत्वा एकोव गहितो। एकच्चो हि इध सकदागामिफलं पत्वा इधेव परिनिब्बायति, एकच्चो इध पत्वा देवलोके परिनिब्बायति, एकच्चो देवलोके पत्वा तत्थेव परिनिब्बायति, एकच्चो देवलोके पत्वा इधूपपज्जित्वा परिनिब्बायति, इमे चत्तारो इध न लब्भन्ति। यो पन इध पत्वा देवलोके यावतायुकं वसित्वा पुन इधूपपज्जित्वा परिनिब्बायति, अयमिध अधिप्पेतो। अट्ठकथायं पन ‘‘इमं लोकन्ति कामभवो अधिप्पेतो’’ति इममत्थं विभावेतुं ‘‘सचे ही’’तिआदिना अञ्ञंयेव चतुक्कं दस्सितं।
Kāmāvacaralokaṃsandhāya vuttaṃ itarassa lokassa vasena tathā vattuṃ asakkuṇeyyattā. Yo hi sakadāgāmī devamanussalokesu vomissakavasena nibbattati, sopi kāmabhavavaseneva paricchinditabbo. Bhagavatā ca kāmaloke ṭhatvā – ‘‘sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā’’ti vuttaṃ. Imaṃ lokaṃ āgantvāti ca iminā pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekova gahito. Ekacco hi idha sakadāgāmiphalaṃ patvā idheva parinibbāyati, ekacco idha patvā devaloke parinibbāyati, ekacco devaloke patvā tattheva parinibbāyati, ekacco devaloke patvā idhūpapajjitvā parinibbāyati, ime cattāro idha na labbhanti. Yo pana idha patvā devaloke yāvatāyukaṃ vasitvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyati, ayamidha adhippeto. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘imaṃ lokanti kāmabhavo adhippeto’’ti imamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘sace hī’’tiādinā aññaṃyeva catukkaṃ dassitaṃ.
चतूसु…पे॰… सभावोति अत्थो अपायगमनीयानं पापधम्मानं सब्बसो पहीनत्ता। धम्मनियामेनाति मग्गधम्मनियामेन नियतो उपरिमग्गाधिगमस्स अवस्संभाविभावतो। तेनाह ‘‘सम्बोधिपरायणो’’ति। तेसं तेसं ञाणगतिन्ति तेसं तेसं सत्तानं ‘‘असुको सोतापन्नो, असुको सकदागामी’’तिआदिना तंतंञाणाधिगमनं ञाणूपपत्तिं। ञाणाभिसम्परायन्ति ततो परम्पि – ‘‘नियतो सम्बोधिपरायणो सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा दुक्खस्सन्तं करिस्सती’’तिआदिना ञाणसहितं उपपत्तिपच्चयभवं। ओलोकेन्तस्स ञाणचक्खुना अपेक्खन्तस्स। केवलं कायकिलमथोव, न तेन काचि परेसं अत्थसिद्धीति अधिप्पायो। चित्तविहेसा चित्तखेदो, सा किलेसूपसंहितत्ता बुद्धानं नत्थि।
Catūsu…pe… sabhāvoti attho apāyagamanīyānaṃ pāpadhammānaṃ sabbaso pahīnattā. Dhammaniyāmenāti maggadhammaniyāmena niyato uparimaggādhigamassa avassaṃbhāvibhāvato. Tenāha ‘‘sambodhiparāyaṇo’’ti. Tesaṃ tesaṃ ñāṇagatinti tesaṃ tesaṃ sattānaṃ ‘‘asuko sotāpanno, asuko sakadāgāmī’’tiādinā taṃtaṃñāṇādhigamanaṃ ñāṇūpapattiṃ. Ñāṇābhisamparāyanti tato parampi – ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karissatī’’tiādinā ñāṇasahitaṃ upapattipaccayabhavaṃ. Olokentassa ñāṇacakkhunā apekkhantassa. Kevalaṃ kāyakilamathova, na tena kāci paresaṃ atthasiddhīti adhippāyo. Cittavihesā cittakhedo, sā kilesūpasaṃhitattā buddhānaṃ natthi.
आदिस्सति आलोकीयति अत्ता एतेनाति आदासं, धम्मभूतं आदासं धम्मादासं, अरियमग्गञाणस्सेतं अधिवचनं। तेन हि अरियसावको चतूसु अरियसच्चेसु विद्धस्तसम्मोहत्ता अत्तानं याथावतो ञत्वा याथावतो ब्याकरेय्य, तप्पकासनतो पन धम्मपरियायस्स सुत्तस्स धम्मादासता वेदितब्बाति। येन धम्मादासेनाति इध पन मग्गधम्ममेव वदति। सेसं उत्तानत्थत्ता सुविञ्ञेय्यमेवाति।
Ādissati ālokīyati attā etenāti ādāsaṃ, dhammabhūtaṃ ādāsaṃ dhammādāsaṃ, ariyamaggañāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Tena hi ariyasāvako catūsu ariyasaccesu viddhastasammohattā attānaṃ yāthāvato ñatvā yāthāvato byākareyya, tappakāsanato pana dhammapariyāyassa suttassa dhammādāsatā veditabbāti. Yena dhammādāsenāti idha pana maggadhammameva vadati. Sesaṃ uttānatthattā suviññeyyamevāti.
वेळुद्वारवग्गवण्णना निट्ठिता।
Veḷudvāravaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya
८. पठमगिञ्जकावसथसुत्तं • 8. Paṭhamagiñjakāvasathasuttaṃ
९. दुतियगिञ्जकावसथसुत्तं • 9. Dutiyagiñjakāvasathasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ८-९. पठमगिञ्जकावसथसुत्तादिवण्णना • 8-9. Paṭhamagiñjakāvasathasuttādivaṇṇanā
