| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾ
Paṭhamajjhānakathā
ಇದಾನಿ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಧಿಗತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಪರಿಯೋಸಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿಆದೀನಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಕಾಮಾ? ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮೋ; ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ, ರಾಗೋ ಕಾಮೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಕಾಮೋ – ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಾಮಾ। ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ? ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ…ಪೇ॰… ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ – ಇಮೇ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ। ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಚ ಕಾಮೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿವಿತ್ತೋ ಹೋತಿ ಪವಿವಿತ್ತೋ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೫೬೪) ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇಯೇವ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ತಥಾಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯಂ ವಿನಾ ನ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನೇವ ನಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮ।
Idāni imāya paṭipadāya adhigataṃ paṭhamajjhānaṃ ādiṃ katvā vijjattayapariyosānaṃ visesaṃ dassento ‘‘so kho aha’’nti ādimāha. Tattha vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehītiādīnaṃ kiñcāpi ‘‘tattha katame kāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo; saṅkappo kāmo, rāgo kāmo, saṅkapparāgo kāmo – ime vuccanti kāmā. Tattha katame akusalā dhammā? Kāmacchando…pe… vicikicchā – ime vuccanti akusalā dhammā. Iti imehi ca kāmehi imehi ca akusalehi dhammehi vivitto hoti pavivitto, tena vuccati – ‘vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’’tiādinā (vibha. 564) nayena vibhaṅgeyeva attho vutto. Tathāpi aṭṭhakathānayaṃ vinā na suṭṭhu pākaṭoti aṭṭhakathānayeneva naṃ pakāsayissāma.
ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚಿತ್ವಾ ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪಸಕ್ಕೇತ್ವಾ। ಯೋ ಪನಾಯಮೇತ್ಥ ಏವಕಾರೋ, ಸೋ ನಿಯಮತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ನಿಯಮತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಣಸಮಯೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವಂ ಕಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಂ ದೀಪೇತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಏವಞ್ಹಿ ನಿಯಮೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಇದಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ನೂನಿಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಕಾಮಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ, ಯೇಸು ಸತಿ ಇದಂ ನ ಪವತ್ತತಿ, ಅನ್ಧಕಾರೇ ಸತಿ ಪದೀಪೋ ವಿಯ, ತೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ, ಓರಿಮತೀರಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಪಾರಿಮತೀರಸ್ಸೇವ, ತಸ್ಮಾ ನಿಯಮಂ ಕರೋತೀತಿ।
Seyyathidaṃ – vivicceva kāmehīti kāmehi viviccitvā vinā hutvā apasakketvā. Yo panāyamettha evakāro, so niyamatthoti veditabbo. Yasmā ca niyamattho, tasmā tasmiṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye avijjamānānampi kāmānaṃ tassa paṭhamajjhānassa paṭipakkhabhāvaṃ kāmapariccāgeneva cassa adhigamaṃ dīpeti. Kathaṃ? ‘‘Vivicceva kāmehī’’ti evañhi niyame kariyamāne idaṃ paññāyati. Nūnimassa jhānassa kāmā paṭipakkhabhūtā, yesu sati idaṃ na pavattati, andhakāre sati padīpo viya, tesaṃ pariccāgeneva cassa adhigamo hoti, orimatīrapariccāgena pārimatīrasseva, tasmā niyamaṃ karotīti.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಪುಬ್ಬಪದೇಯೇವ ವುತ್ತೋ ನ ಉತ್ತರಪದೇ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿವಿಚ್ಚಾಪಿ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತನ್ನಿಸ್ಸರಣತೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬಪದೇಏವ ಏಸ ವುತ್ತೋ। ಕಾಮಧಾತುಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ಇದಂ ಝಾನಂ ಕಾಮಾನಮೇವ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಾಮಾನಮೇತಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ಯದಿದಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು॰ ೭೨)। ಉತ್ತರಪದೇಪಿ ಪನ ಯಥಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮೋ ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯) ಏತ್ಥ ಏವಕಾರೋ ಆನೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ನೀವರಣಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿವಿಚ್ಚ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿತುಂ । ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಧಾರಣವಚನೇನ ತದಙ್ಗವಿವೇಕಾದಯೋ ಕಾಯವಿವೇಕಾದಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿವೇಕಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತಥಾಪಿ ಕಾಯವಿವೇಕೋ, ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋತಿ ತಯೋ ಏವ ಇಧ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ‘‘ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನ ಯೇ ಚ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಕತಮೇ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಮನಾಪಿಯಾ ರೂಪಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೧; ವಿಭ॰ ೯೬೪) ನಯೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ, ಯೇ ಚ ತತ್ಥೇವ ವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ‘‘ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೧) ನಯೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಇಚ್ಚೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿಪಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ।
Tattha siyā – ‘‘kasmā panesa pubbapadeyeva vutto na uttarapade, kiṃ akusalehi dhammehi aviviccāpi jhānaṃ upasampajja vihareyyā’’ti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Tannissaraṇato hi pubbapadeeva esa vutto. Kāmadhātusamatikkamanato hi kāmarāgapaṭipakkhato ca idaṃ jhānaṃ kāmānameva nissaraṇaṃ. Yathāha – ‘‘kāmānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ nekkhamma’’nti (itivu. 72). Uttarapadepi pana yathā ‘‘idheva, bhikkhave, paṭhamo samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139) ettha evakāro ānetvā vuccati, evaṃ vattabbo. Na hi sakkā ito aññehipi nīvaraṇasaṅkhātehi akusalehi dhammehi avivicca jhānaṃ upasampajja viharituṃ . Tasmā ‘‘vivicceva kāmehi vivicceva akusalehi dhammehī’’ti evaṃ padadvayepi esa daṭṭhabbo. Padadvayepi ca kiñcāpi ‘‘viviccā’’ti iminā sādhāraṇavacanena tadaṅgavivekādayo kāyavivekādayo ca sabbepi vivekā saṅgahaṃ gacchanti. Tathāpi kāyaviveko, cittaviveko, vikkhambhanavivekoti tayo eva idha daṭṭhabbā. ‘‘Kāmehī’’ti iminā pana padena ye ca niddese ‘‘katame vatthukāmā manāpiyā rūpā’’tiādinā (mahāni. 1; vibha. 964) nayena vatthukāmā vuttā, ye ca tattheva vibhaṅge ca ‘‘chando kāmo’’tiādinā (mahāni. 1) nayena kilesakāmā vuttā, te sabbepi saṅgahitā icceva daṭṭhabbā. Evañhi sati ‘‘vivicceva kāmehī’’ti vatthukāmehipi viviccevāti attho yujjati. Tena kāyaviveko vutto hoti.
ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ವಾ ವಿವಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಪುರಿಮೇನ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋಯೇವ ಕಾಮಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ದುತಿಯೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಪರಿಗ್ಗಹೋ ವಿಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮವಿವೇಕವಚನತೋಯೇವ ಚ ಏತೇಸಂ ಪಠಮೇನ ಸಂಕಿಲೇಸವತ್ಥುಪ್ಪಹಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ; ಪಠಮೇನ ಲೋಲಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ದುತಿಯೇನ ಬಾಲಭಾವಸ್ಸ; ಪಠಮೇನ ಚ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ, ದುತಿಯೇನ ಆಸಯಪೋಸನಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ। ಏಸ ತಾವ ನಯೋ ‘‘ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಕಾಮೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮಪಕ್ಖೇ।
Vivicca akusalehi dhammehīti kilesakāmehi sabbākusalehi dhammehi vā viviccāti attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena cettha vatthukāmehi vivekavacanatoyeva kāmasukhapariccāgo, dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhāvito hoti. Evaṃ vatthukāmakilesakāmavivekavacanatoyeva ca etesaṃ paṭhamena saṃkilesavatthuppahānaṃ, dutiyena saṃkilesappahānaṃ; paṭhamena lolabhāvassa hetupariccāgo, dutiyena bālabhāvassa; paṭhamena ca payogasuddhi, dutiyena āsayaposanaṃ vibhāvitaṃ hotīti viññātabbaṃ. Esa tāva nayo ‘‘kāmehī’’ti ettha vuttakāmesu vatthukāmapakkhe.
ಕಿಲೇಸಕಾಮಪಕ್ಖೇ ಪನ ಛನ್ದೋತಿ ಚ ರಾಗೋತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕಭೇದೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋಯೇವ ಕಾಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಚ ಅಕುಸಲಪರಿಯಾಪನ್ನೋಪಿ ಸಮಾನೋ, ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಕಾಮಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ ಝಾನಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಸುಂ ವುತ್ತೋ। ಕಿಲೇಸಕಾಮತ್ತಾ ವಾ ಪುರಿಮಪದೇ ವುತ್ತೋ, ಅಕುಸಲಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ದುತಿಯಪದೇ। ಅನೇಕಭೇದತೋ ಚಸ್ಸ ಕಾಮತೋತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಾಮೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಕುಸಲಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೫೬೪) ಉಪರಿಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತೋ ನೀವರಣಾನೇವ ವುತ್ತಾನಿ। ನೀವರಣಾನಿ ಹಿ ಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಾನಿ, ತೇಸಂ ಝಾನಙ್ಗಾನೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಿ, ವಿದ್ಧಂಸಕಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಮಾಧಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಪೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ, ವಿತಕ್ಕೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ, ಸುಖಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ, ವಿಚಾರೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯಾ’’ತಿ ಪೇಟಕೇ ವುತ್ತಂ।
Kilesakāmapakkhe pana chandoti ca rāgoti ca evamādīhi anekabhedo kāmacchandoyeva kāmoti adhippeto. So ca akusalapariyāpannopi samāno, ‘‘tattha katamo kāmachando kāmo’’tiādinā nayena vibhaṅge jhānapaṭipakkhato visuṃ vutto. Kilesakāmattā vā purimapade vutto, akusalapariyāpannattā dutiyapade. Anekabhedato cassa kāmatoti avatvā kāmehīti vuttaṃ. Aññesampi ca dhammānaṃ akusalabhāve vijjamāne ‘‘tattha katame akusalā dhammā kāmacchando’’tiādinā nayena vibhaṅge (vibha. 564) uparijhānaṅgapaccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato nīvaraṇāneva vuttāni. Nīvaraṇāni hi jhānaṅgapaccanīkāni, tesaṃ jhānaṅgāneva paṭipakkhāni, viddhaṃsakānīti vuttaṃ hoti. Tathā hi ‘‘samādhi kāmacchandassa paṭipakkho, pīti byāpādassa, vitakko thinamiddhassa, sukhaṃ uddhaccakukkuccassa, vicāro vicikicchāyā’’ti peṭake vuttaṃ.
ಏವಮೇತ್ಥ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ‘‘ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ನೀವರಣಾನಂ। ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಪಠಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ, ದುತಿಯೇನ ಸೇಸನೀವರಣಾನಂ। ತಥಾ ಪಠಮೇನ ತೀಸು ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಭೇದವಿಸಯಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ, ದುತಿಯೇನ ಆಘಾತವತ್ಥುಭೇದಾದಿವಿಸಯಾನಂ ದೋಸಮೋಹಾನಂ। ಓಘಾದೀಸು ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಪಠಮೇನ ಕಾಮೋಘ-ಕಾಮಯೋಗ-ಕಾಮಾಸವ-ಕಾಮುಪಾದಾನ-ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥ-ಕಾಮರಾಗ-ಸಂಯೋಜನಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಅವಸೇಸಓಘ-ಯೋಗಾಸವ-ಉಪಾದಾನ-ಗನ್ಥ-ಸಂಯೋಜನಾನಂ। ಪಠಮೇನ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ, ದುತಿಯೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ। ಅಪಿಚ ಪಠಮೇನ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಟ್ಠಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಸೇಸಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ತಾವ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Evamettha ‘‘vivicceva kāmehī’’ti iminā kāmacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti. ‘‘Vivicca akusalehi dhammehī’’ti iminā pañcannampi nīvaraṇānaṃ. Aggahitaggahaṇena pana paṭhamena kāmacchandassa, dutiyena sesanīvaraṇānaṃ. Tathā paṭhamena tīsu akusalamūlesu pañcakāmaguṇabhedavisayassa lobhassa, dutiyena āghātavatthubhedādivisayānaṃ dosamohānaṃ. Oghādīsu vā dhammesu paṭhamena kāmogha-kāmayoga-kāmāsava-kāmupādāna-abhijjhākāyagantha-kāmarāga-saṃyojanānaṃ, dutiyena avasesaogha-yogāsava-upādāna-gantha-saṃyojanānaṃ. Paṭhamena ca taṇhāya taṃsampayuttakānañca, dutiyena avijjāya taṃsampayuttakānañca. Apica paṭhamena lobhasampayuttaaṭṭhacittuppādānaṃ, dutiyena sesānaṃ catunnaṃ akusalacittuppādānaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti veditabbo. Ayaṃ tāva ‘‘vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti ettha atthappakāsanā.
ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕನಂ ವಿತಕ್ಕೋ, ಊಹನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸ್ವಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ, ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನರಸೋ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ತೇನ ಯೋಗಾವಚರೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿತಕ್ಕಾಹತಂ ವಿತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆನಯನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ವಿಚರಣಂ ವಿಚಾರೋ, ಅನುಸಞ್ಚರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸ್ವಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣಾನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ, ತತ್ಥ ಸಹಜಾತಾನುಯೋಜನರಸೋ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಸನ್ತೇಪಿ ಚ ನೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಓಳಾರಿಕಟ್ಠೇನ ಘಣ್ಟಾಭಿಘಾತಸದ್ದೋ ವಿಯ ಚೇತಸೋ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ಸುಖುಮಟ್ಠೇನ ಅನುರವೋ ವಿಯ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೋ ವಿಚಾರೋ। ವಿಪ್ಫಾರವಾ ಚೇತ್ಥ ವಿತಕ್ಕೋ ಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭಾವೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿನೋ ಪಕ್ಖವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯ ಪದುಮಾಭಿಮುಖಪಾತೋ ವಿಯ ಚ ಗನ್ಧಾನುಬನ್ಧಚೇತಸೋ ಭಮರಸ್ಸ। ಸನ್ತವುತ್ತಿ ವಿಚಾರೋ ನಾತಿಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭಾವೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿನೋ ಪಕ್ಖಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ ಪರಿಬ್ಭಮನಂ ವಿಯ ಚ ಪದುಮಾಭಿಮುಖಪತಿತಸ್ಸ ಭಮರಸ್ಸ ಪದುಮಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇ। ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ ಪಠಮ-ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಸು ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೇನ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿಚಾರೇನ ಸಹ ವತ್ತತಿ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಪುಪ್ಫೇನ ಚ ಫಲೇನ ಚಾತಿ ಇದಂ ಝಾನಂ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೇನ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿಚಾರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೫೬೫) ನಯೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಕತಾ। ಅತ್ಥೋ ಪನ ತತ್ರಾಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Ettāvatā ca paṭhamassa jhānassa pahānaṅgaṃ dassetvā idāni sampayogaṅgaṃ dassento savitakkaṃ savicārantiādimāha. Tattha vitakkanaṃ vitakko, ūhananti vuttaṃ hoti. Svāyaṃ ārammaṇe cittassa abhiniropanalakkhaṇo, āhananapariyāhananaraso. Tathā hi ‘‘tena yogāvacaro ārammaṇaṃ vitakkāhataṃ vitakkapariyāhataṃ karotī’’ti vuccati. Ārammaṇe cittassa ānayanapaccupaṭṭhāno. Vicaraṇaṃ vicāro, anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti. Svāyaṃ ārammaṇānumajjanalakkhaṇo, tattha sahajātānuyojanaraso, cittassa anuppabandhanapaccupaṭṭhāno. Santepi ca nesaṃ katthaci avippayoge oḷārikaṭṭhena ghaṇṭābhighātasaddo viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko, sukhumaṭṭhena anuravo viya anuppabandho vicāro. Vipphāravā cettha vitakko paripphandanabhāvo cittassa, ākāse uppatitukāmassa pakkhino pakkhavikkhepo viya padumābhimukhapāto viya ca gandhānubandhacetaso bhamarassa. Santavutti vicāro nātiparipphandanabhāvo cittassa, ākāse uppatitassa pakkhino pakkhappasāraṇaṃ viya paribbhamanaṃ viya ca padumābhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhāge. So pana nesaṃ viseso paṭhama-dutiyajjhānesu pākaṭo hoti. Iti iminā ca vitakkena iminā ca vicārena saha vattati rukkho viya pupphena ca phalena cāti idaṃ jhānaṃ ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti vuccati. Vibhaṅge pana ‘‘iminā ca vitakkena iminā ca vicārena upeto hoti samupeto’’tiādinā (vibha. 565) nayena puggalādhiṭṭhānā desanā katā. Attho pana tatrāpi evameva daṭṭhabbo.
ವಿವೇಕಜನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿವಿತ್ತಿ ವಿವೇಕೋ, ನೀವರಣವಿಗಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿವಿತ್ತೋತಿ ವಾ ವಿವೇಕೋ, ನೀವರಣವಿವಿತ್ತೋ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾ ವಿವೇಕಾ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿವೇಕೇ ಜಾತನ್ತಿ ವಿವೇಕಜಂ। ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಿನಯತೀತಿ ಪೀತಿ, ಸಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯನಲಕ್ಖಣಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಪೀನನರಸಾ , ಫರಣರಸಾ ವಾ, ಓದಗ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಸುಖನಂ ಸುಖಂ, ಸುಟ್ಠು ವಾ ಖಾದತಿ ಖನತಿ ಚ ಕಾಯಚಿತ್ತಾಬಾಧನ್ತಿ ಸುಖಂ, ತಂ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಉಪಬ್ರೂಹನರಸಂ, ಅನುಗ್ಗಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಸತಿಪಿ ಚ ನೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಪಟಿಲಾಭತುಟ್ಠಿ ಪೀತಿ, ಪಟಿಲದ್ಧರಸಾನುಭವನಂ ಸುಖಂ। ಯತ್ಥ ಪೀತಿ ತತ್ಥ ಸುಖಂ, ಯತ್ಥ ಸುಖಂ ತತ್ಥ ನ ನಿಯಮತೋ ಪೀತಿ। ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತಾ ಪೀತಿ, ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸುಖಂ। ಕನ್ತಾರಖಿನ್ನಸ್ಸ ವನನ್ತೋದಕದಸ್ಸನಸವನೇಸು ವಿಯ ಪೀತಿ, ವನಚ್ಛಾಯಪ್ಪವೇಸನಉದಕಪರಿಭೋಗೇಸು ವಿಯ ಸುಖಂ। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಚೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಞ್ಚ ಪೀತಿ, ಇದಞ್ಚ ಸುಖಂ, ಅಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ಝಾನಂ ‘‘ಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Vivekajanti ettha vivitti viveko, nīvaraṇavigamoti attho. Vivittoti vā viveko, nīvaraṇavivitto jhānasampayuttadhammarāsīti attho. Tasmā vivekā, tasmiṃ vā viveke jātanti vivekajaṃ. Pītisukhanti ettha pinayatīti pīti, sā sampiyāyanalakkhaṇā kāyacittapīnanarasā , pharaṇarasā vā, odagyapaccupaṭṭhānā. Sukhanaṃ sukhaṃ, suṭṭhu vā khādati khanati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ, taṃ sātalakkhaṇaṃ, sampayuttakānaṃ upabrūhanarasaṃ, anuggahapaccupaṭṭhānaṃ. Satipi ca nesaṃ katthaci avippayoge iṭṭhārammaṇapaṭilābhatuṭṭhi pīti, paṭiladdharasānubhavanaṃ sukhaṃ. Yattha pīti tattha sukhaṃ, yattha sukhaṃ tattha na niyamato pīti. Saṅkhārakkhandhasaṅgahitā pīti, vedanākkhandhasaṅgahitaṃ sukhaṃ. Kantārakhinnassa vanantodakadassanasavanesu viya pīti, vanacchāyappavesanaudakaparibhogesu viya sukhaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ samaye pākaṭabhāvato cetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ayañca pīti, idañca sukhaṃ, assa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti idaṃ jhānaṃ ‘‘pītisukha’’nti vuccati.
ಅಥ ವಾ ಪೀತಿ ಚ ಸುಖಞ್ಚ ಪೀತಿಸುಖಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯಾದಯೋ ವಿಯ। ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ವಿವೇಕಜಂಪೀತಿಸುಖಂ। ಯಥೇವ ಹಿ ಝಾನಂ, ಏವಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ಪೇತ್ಥ ವಿವೇಕಜಮೇವ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಏಕಪದೇನೇವ ‘‘ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಇದಂ ಸುಖಂ ಇಮಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಸಹಗತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೫೬೭) ನಯೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥೋ ಪನ ತತ್ರಾಪಿ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Atha vā pīti ca sukhañca pītisukhaṃ, dhammavinayādayo viya. Vivekajaṃ pītisukhamassa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti evampi vivekajaṃpītisukhaṃ. Yatheva hi jhānaṃ, evaṃ pītisukhaṃ pettha vivekajameva hoti, tañcassa atthīti tasmā ekapadeneva ‘‘vivekajaṃ pītisukha’’ntipi vattuṃ yujjati. Vibhaṅge pana ‘‘idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagata’’ntiādinā (vibha. 567) nayenetaṃ vuttaṃ. Attho pana tatrāpi evameva daṭṭhabbo.
ಪಠಮನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ಪಠಮಂ, ಇದಂ ಪಠಮಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿಪಿ ಪಠಮಂ। ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ಝಾಪೇತೀತಿ ಝಾನಂ, ಇಮಿನಾ ಯೋಗಿನೋ ಝಾಯನ್ತೀತಿಪಿ ಝಾನಂ, ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ಡಹನ್ತಿ ಗೋಚರಂ ವಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಯಂ ವಾ ತಂ ಝಾಯತಿ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಝಾನಂ, ತೇನೇವ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತದೇತಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ , ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಸಹ ಉಪಚಾರೇನ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಕಸಿಣಾದಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾಯನತೋ। ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾಯನತೋ। ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ಮಗ್ಗೇನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಫಲಂ ಪನ ನಿರೋಧಸ್ಸ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಮೇವ ಝಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ॥
Paṭhamanti gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ, idaṃ paṭhamaṃ samāpajjatītipi paṭhamaṃ. Paccanīkadhamme jhāpetīti jhānaṃ, iminā yogino jhāyantītipi jhānaṃ, paccanīkadhamme ḍahanti gocaraṃ vā cintentīti attho. Sayaṃ vā taṃ jhāyati upanijjhāyatīti jhānaṃ, teneva upanijjhāyanalakkhaṇanti vuccati. Tadetaṃ ārammaṇūpanijjhānaṃ , lakkhaṇūpanijjhānanti duvidhaṃ hoti. Tattha ārammaṇūpanijjhānanti saha upacārena aṭṭha samāpattiyo vuccanti. Kasmā? Kasiṇādiārammaṇūpanijjhāyanato. Lakkhaṇūpanijjhānanti vipassanāmaggaphalāni vuccanti. Kasmā? Lakkhaṇūpanijjhāyanato. Ettha hi vipassanā aniccalakkhaṇādīni upanijjhāyati, vipassanāya upanijjhāyanakiccaṃ pana maggena sijjhatīti maggo lakkhaṇūpanijjhānanti vuccati. Phalaṃ pana nirodhassa tathalakkhaṇaṃ upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānanti vuccati. Imasmiṃ panatthe ārammaṇūpanijjhānameva jhānanti adhippetaṃ.
ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಕತಮಂ ಪನ ತಂ ಝಾನಂ ನಾಮ, ಯಂ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ…ಪೇ॰… ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಏವಂ ಅಪದೇಸಂ ಅರಹತೀ’’ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಯಥಾ ಸಧನೋ ಸಪರಿಜನೋತಿಆದೀಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಧನಞ್ಚ ಪರಿಜನಞ್ಚ ಅಞ್ಞೋ ಅಪದೇಸಾರಹೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕಾದಿಧಮ್ಮೇ ಅಞ್ಞಂ ಅಪದೇಸಾರಹಂ ನತ್ಥಿ। ಯಥಾ ಪನ ಸರಥಾ ಸಪತ್ತಿ ಸೇನಾತಿ ವುತ್ತೇ ಸೇನಙ್ಗೇಸುಯೇವ ಸೇನಾಸಮ್ಮುತಿ, ಏವಮಿಧ ಪಞ್ಚಸು ಅಙ್ಗೇಸುಯೇವ ಝಾನಸಮ್ಮುತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕತಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು? ವಿತಕ್ಕೋ, ವಿಚಾರೋ, ಪೀತಿ, ಸುಖಂ, ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾತಿ ಏತೇಸು। ಏತಾನೇವ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಏಕಗ್ಗತಾ ಅಙ್ಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಚೇ ತಞ್ಚ ನ। ಕಸ್ಮಾ? ವುತ್ತತ್ತಾ ಏವ। ಸಾಪಿ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಝಾನನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಚಾರೋ ಪೀತಿ ಸುಖಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾಯೇವ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತನ್ತಿ ಇಧ ಅವುತ್ತೇಪಿ ಇಮಿನಾ ವಿಭಙ್ಗವಚನೇನ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಪಿ ಅಙ್ಗಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೇನ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಗವತಾ ಉದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಸೋ ಏವ ತೇನ ವಿಭಙ್ಗೇಪಿ ಪಕಾಸಿತೋತಿ।
Etthāha – ‘‘katamaṃ pana taṃ jhānaṃ nāma, yaṃ savitakkaṃ savicāraṃ…pe… pītisukhanti evaṃ apadesaṃ arahatī’’ti? Vuccate – yathā sadhano saparijanotiādīsu ṭhapetvā dhanañca parijanañca añño apadesāraho hoti, evaṃ ṭhapetvā vitakkādidhamme aññaṃ apadesārahaṃ natthi. Yathā pana sarathā sapatti senāti vutte senaṅgesuyeva senāsammuti, evamidha pañcasu aṅgesuyeva jhānasammuti veditabbā. Katamesu pañcasu? Vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittekaggatāti etesu. Etāneva hissa ‘‘savitakkaṃ savicāra’’ntiādinā nayena aṅgabhāvena vuttāni. Avuttattā ekaggatā aṅgaṃ na hotīti ce tañca na. Kasmā? Vuttattā eva. Sāpi hi vibhaṅge ‘‘jhānanti vitakko vicāro pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti evaṃ vuttāyeva. Tasmā yathā savitakkaṃ savicāranti, evaṃ sacittekaggatanti idha avuttepi iminā vibhaṅgavacanena cittekaggatāpi aṅgamevāti veditabbā. Yena hi adhippāyena bhagavatā uddeso kato, so eva tena vibhaṅgepi pakāsitoti.
ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ, ಪಾಪುಣಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪಸಮ್ಪಾದಯಿತ್ವಾ ವಾ, ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೋ ಪಟಿಲಾಭೋ ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಫುಸನಾ ಸಮ್ಫುಸನಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಏವಮೇವತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಹಾಸಿನ್ತಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ನಿಸಜ್ಜಸಙ್ಖಾತೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ಇತಿವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಇರಿಯಂ ವುತ್ತಿಂ ಪಾಲನಂ ಯಪನಂ ಯಾಪನಂ ಚಾರಂ ವಿಹಾರಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ವಿಭಙ್ಗೇ – ‘‘ವಿಹರತೀತಿ ಇರಿಯತಿ ವತ್ತತಿ ಪಾಲೇತಿ ಯಪೇತಿ ಯಾಪೇತಿ ಚರತಿ ವಿಹರತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೧೨)।
Upasampajjāti upagantvā, pāpuṇitvāti vuttaṃ hoti. Upasampādayitvā vā, nipphādetvāti vuttaṃ hoti. Vibhaṅge pana ‘‘upasampajjāti paṭhamassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā samphusanā sacchikiriyā upasampadā’’ti vuttaṃ. Tassāpi evamevattho veditabbo. Vihāsinti bodhimaṇḍe nisajjasaṅkhātena iriyāpathavihārena itivuttappakārajhānasamaṅgī hutvā attabhāvassa iriyaṃ vuttiṃ pālanaṃ yapanaṃ yāpanaṃ cāraṃ vihāraṃ abhinipphādesinti attho. Vuttañhetaṃ vibhaṅge – ‘‘viharatīti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati, tena vuccati viharatī’’ti (vibha. 512).
ಕಿಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾಸೀತಿ? ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ। ಕತರಂ? ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ। ಅಞ್ಞೇನ ತದತ್ಥಿಕೇನ ಕಿಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ? ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಏತಂ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ। ತೇಸಂ ಭಾವನಾನಯೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೫೫) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಧ ಪನ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅತಿಭಾರಿಯಂ ವಿನಯನಿದಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಮತ್ತಮೇವ ಕರೋಮಾತಿ।
Kiṃ pana katvā bhagavā imaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsīti? Kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā. Kataraṃ? Ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ. Aññena tadatthikena kiṃ kātabbanti? Aññenapi etaṃ vā kammaṭṭhānaṃ pathavīkasiṇādīnaṃ vā aññataraṃ bhāvetabbaṃ. Tesaṃ bhāvanānayo visuddhimagge (visuddhi. 1.55) vuttanayeneva veditabbo. Idha pana vuccamāne atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ hoti, tasmā pāḷiyā atthappakāsanamattameva karomāti.
ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paṭhamajjhānakathā niṭṭhitā.
