| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕਥਾ
Paṭhamajjhānakathā
ਇਦਾਨਿ ਇਮਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਅਧਿਗਤਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ વਿਜ੍ਜਤ੍ਤਯਪਰਿਯੋਸਾਨਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੋ ਖੋ ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ ਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿਆਦੀਨਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਕਾਮਾ? ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮੋ, ਰਾਗੋ ਕਾਮੋ, ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਾਮੋ; ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਕਾਮੋ, ਰਾਗੋ ਕਾਮੋ, ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਰਾਗੋ ਕਾਮੋ – ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਾਮਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ…ਪੇ॰… વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ – ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਇਤਿ ਇਮੇਹਿ ਚ ਕਾਮੇਹਿ ਇਮੇਹਿ ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿવਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ ਪવਿવਿਤ੍ਤੋ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ – ‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀ’’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੫੬੪) ਨਯੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇਯੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਥਾਪਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਨਯਂ વਿਨਾ ਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਾਕਟੋਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਨਯੇਨੇવ ਨਂ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਾਮ।
Idāni imāya paṭipadāya adhigataṃ paṭhamajjhānaṃ ādiṃ katvā vijjattayapariyosānaṃ visesaṃ dassento ‘‘so kho aha’’nti ādimāha. Tattha vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehītiādīnaṃ kiñcāpi ‘‘tattha katame kāmā? Chando kāmo, rāgo kāmo, chandarāgo kāmo; saṅkappo kāmo, rāgo kāmo, saṅkapparāgo kāmo – ime vuccanti kāmā. Tattha katame akusalā dhammā? Kāmacchando…pe… vicikicchā – ime vuccanti akusalā dhammā. Iti imehi ca kāmehi imehi ca akusalehi dhammehi vivitto hoti pavivitto, tena vuccati – ‘vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’’tiādinā (vibha. 564) nayena vibhaṅgeyeva attho vutto. Tathāpi aṭṭhakathānayaṃ vinā na suṭṭhu pākaṭoti aṭṭhakathānayeneva naṃ pakāsayissāma.
ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀਤਿ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚਿਤ੍વਾ વਿਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪਸਕ੍ਕੇਤ੍વਾ। ਯੋ ਪਨਾਯਮੇਤ੍ਥ ਏવਕਾਰੋ, ਸੋ ਨਿਯਮਤ੍ਥੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਨਿਯਮਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਣਸਮਯੇ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਮ੍ਪਿ ਕਾਮਾਨਂ ਤਸ੍ਸ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਂ ਕਾਮਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨੇવ ਚਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਕਥਂ? ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ ਏવਞ੍ਹਿ ਨਿਯਮੇ ਕਰਿਯਮਾਨੇ ਇਦਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਨੂਨਿਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਕਾਮਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾ, ਯੇਸੁ ਸਤਿ ਇਦਂ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਸਤਿ ਪਦੀਪੋ વਿਯ, ਤੇਸਂ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨੇવ ਚਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮੋ ਹੋਤਿ, ਓਰਿਮਤੀਰਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਪਾਰਿਮਤੀਰਸ੍ਸੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਯਮਂ ਕਰੋਤੀਤਿ।
Seyyathidaṃ – vivicceva kāmehīti kāmehi viviccitvā vinā hutvā apasakketvā. Yo panāyamettha evakāro, so niyamatthoti veditabbo. Yasmā ca niyamattho, tasmā tasmiṃ paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye avijjamānānampi kāmānaṃ tassa paṭhamajjhānassa paṭipakkhabhāvaṃ kāmapariccāgeneva cassa adhigamaṃ dīpeti. Kathaṃ? ‘‘Vivicceva kāmehī’’ti evañhi niyame kariyamāne idaṃ paññāyati. Nūnimassa jhānassa kāmā paṭipakkhabhūtā, yesu sati idaṃ na pavattati, andhakāre sati padīpo viya, tesaṃ pariccāgeneva cassa adhigamo hoti, orimatīrapariccāgena pārimatīrasseva, tasmā niyamaṃ karotīti.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਸ ਪੁਬ੍ਬਪਦੇਯੇવ વੁਤ੍ਤੋ ਨ ਉਤ੍ਤਰਪਦੇ, ਕਿਂ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅવਿવਿਚ੍ਚਾਪਿ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬਪਦੇਏવ ਏਸ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਾਮਧਾਤੁਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋ ਹਿ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਚ ਇਦਂ ਝਾਨਂ ਕਾਮਾਨਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਕਾਮਾਨਮੇਤਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਯਦਿਦਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੭੨)। ਉਤ੍ਤਰਪਦੇਪਿ ਪਨ ਯਥਾ ‘‘ਇਧੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਠਮੋ ਸਮਣੋ, ਇਧ ਦੁਤਿਯੋ ਸਮਣੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੯) ਏਤ੍ਥ ਏવਕਾਰੋ ਆਨੇਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞੇਹਿਪਿ ਨੀવਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅવਿવਿਚ੍ਚ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਤੁਂ । ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਾਧਾਰਣવਚਨੇਨ ਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕਾਦਯੋ ਕਾਯવਿવੇਕਾਦਯੋ ਚ ਸਬ੍ਬੇਪਿ વਿવੇਕਾ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਥਾਪਿ ਕਾਯવਿવੇਕੋ, ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ, વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕੋਤਿ ਤਯੋ ਏવ ਇਧ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ‘‘ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਪਦੇਨ ਯੇ ਚ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਕਤਮੇ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਮਨਾਪਿਯਾ ਰੂਪਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧; વਿਭ॰ ੯੬੪) ਨਯੇਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਯੇ ਚ ਤਤ੍ਥੇવ વਿਭਙ੍ਗੇ ਚ ‘‘ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧) ਨਯੇਨ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਇਚ੍ਚੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਹਿਪਿ વਿવਿਚ੍ਚੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ ਕਾਯવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ।
Tattha siyā – ‘‘kasmā panesa pubbapadeyeva vutto na uttarapade, kiṃ akusalehi dhammehi aviviccāpi jhānaṃ upasampajja vihareyyā’’ti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Tannissaraṇato hi pubbapadeeva esa vutto. Kāmadhātusamatikkamanato hi kāmarāgapaṭipakkhato ca idaṃ jhānaṃ kāmānameva nissaraṇaṃ. Yathāha – ‘‘kāmānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ nekkhamma’’nti (itivu. 72). Uttarapadepi pana yathā ‘‘idheva, bhikkhave, paṭhamo samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139) ettha evakāro ānetvā vuccati, evaṃ vattabbo. Na hi sakkā ito aññehipi nīvaraṇasaṅkhātehi akusalehi dhammehi avivicca jhānaṃ upasampajja viharituṃ . Tasmā ‘‘vivicceva kāmehi vivicceva akusalehi dhammehī’’ti evaṃ padadvayepi esa daṭṭhabbo. Padadvayepi ca kiñcāpi ‘‘viviccā’’ti iminā sādhāraṇavacanena tadaṅgavivekādayo kāyavivekādayo ca sabbepi vivekā saṅgahaṃ gacchanti. Tathāpi kāyaviveko, cittaviveko, vikkhambhanavivekoti tayo eva idha daṭṭhabbā. ‘‘Kāmehī’’ti iminā pana padena ye ca niddese ‘‘katame vatthukāmā manāpiyā rūpā’’tiādinā (mahāni. 1; vibha. 964) nayena vatthukāmā vuttā, ye ca tattheva vibhaṅge ca ‘‘chando kāmo’’tiādinā (mahāni. 1) nayena kilesakāmā vuttā, te sabbepi saṅgahitā icceva daṭṭhabbā. Evañhi sati ‘‘vivicceva kāmehī’’ti vatthukāmehipi viviccevāti attho yujjati. Tena kāyaviveko vutto hoti.
વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਹਿ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ વਾ વਿવਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਚੇਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਹਿ વਿવੇਕવਚਨਤੋਯੇવ ਕਾਮਸੁਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਹਿ વਿવੇਕવਚਨਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸੁਖਪਰਿਗ੍ਗਹੋ વਿਭਾવਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ વਤ੍ਥੁਕਾਮਕਿਲੇਸਕਾਮવਿવੇਕવਚਨਤੋਯੇવ ਚ ਏਤੇਸਂ ਪਠਮੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੁਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ; ਪਠਮੇਨ ਲੋਲਭਾવਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਬਾਲਭਾવਸ੍ਸ; ਪਠਮੇਨ ਚ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਆਸਯਪੋਸਨਂ વਿਭਾવਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਤਾવ ਨਯੋ ‘‘ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਕਾਮੇਸੁ વਤ੍ਥੁਕਾਮਪਕ੍ਖੇ।
Vivicca akusalehi dhammehīti kilesakāmehi sabbākusalehi dhammehi vā viviccāti attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena cettha vatthukāmehi vivekavacanatoyeva kāmasukhapariccāgo, dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhāvito hoti. Evaṃ vatthukāmakilesakāmavivekavacanatoyeva ca etesaṃ paṭhamena saṃkilesavatthuppahānaṃ, dutiyena saṃkilesappahānaṃ; paṭhamena lolabhāvassa hetupariccāgo, dutiyena bālabhāvassa; paṭhamena ca payogasuddhi, dutiyena āsayaposanaṃ vibhāvitaṃ hotīti viññātabbaṃ. Esa tāva nayo ‘‘kāmehī’’ti ettha vuttakāmesu vatthukāmapakkhe.
ਕਿਲੇਸਕਾਮਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਛਨ੍ਦੋਤਿ ਚ ਰਾਗੋਤਿ ਚ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਅਨੇਕਭੇਦੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋਯੇવ ਕਾਮੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸੋ ਚ ਅਕੁਸਲਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋਪਿ ਸਮਾਨੋ, ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਕਾਮਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇ ਝਾਨਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਿਲੇਸਕਾਮਤ੍ਤਾ વਾ ਪੁਰਿਮਪਦੇ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਕੁਸਲਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਦੁਤਿਯਪਦੇ। ਅਨੇਕਭੇਦਤੋ ਚਸ੍ਸ ਕਾਮਤੋਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਕਾਮੇਹੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਕੁਸਲਭਾવੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੫੬੪) ਉਪਰਿਝਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਨੀਕਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਨੀવਰਣਾਨੇવ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਨੀવਰਣਾਨਿ ਹਿ ਝਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨੇવ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਨਿ, વਿਦ੍ਧਂਸਕਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਸਮਾਧਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ, ਪੀਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ, વਿਤਕ੍ਕੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਸੁਖਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ, વਿਚਾਰੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯਾ’’ਤਿ ਪੇਟਕੇ વੁਤ੍ਤਂ।
Kilesakāmapakkhe pana chandoti ca rāgoti ca evamādīhi anekabhedo kāmacchandoyeva kāmoti adhippeto. So ca akusalapariyāpannopi samāno, ‘‘tattha katamo kāmachando kāmo’’tiādinā nayena vibhaṅge jhānapaṭipakkhato visuṃ vutto. Kilesakāmattā vā purimapade vutto, akusalapariyāpannattā dutiyapade. Anekabhedato cassa kāmatoti avatvā kāmehīti vuttaṃ. Aññesampi ca dhammānaṃ akusalabhāve vijjamāne ‘‘tattha katame akusalā dhammā kāmacchando’’tiādinā nayena vibhaṅge (vibha. 564) uparijhānaṅgapaccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato nīvaraṇāneva vuttāni. Nīvaraṇāni hi jhānaṅgapaccanīkāni, tesaṃ jhānaṅgāneva paṭipakkhāni, viddhaṃsakānīti vuttaṃ hoti. Tathā hi ‘‘samādhi kāmacchandassa paṭipakkho, pīti byāpādassa, vitakko thinamiddhassa, sukhaṃ uddhaccakukkuccassa, vicāro vicikicchāyā’’ti peṭake vuttaṃ.
ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ‘‘વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨੀવਰਣਾਨਂ। ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪਨ ਪਠਮੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸੇਸਨੀવਰਣਾਨਂ। ਤਥਾ ਪਠਮੇਨ ਤੀਸੁ ਅਕੁਸਲਮੂਲੇਸੁ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਭੇਦવਿਸਯਸ੍ਸ ਲੋਭਸ੍ਸ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਭੇਦਾਦਿવਿਸਯਾਨਂ ਦੋਸਮੋਹਾਨਂ। ਓਘਾਦੀਸੁ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਠਮੇਨ ਕਾਮੋਘ-ਕਾਮਯੋਗ-ਕਾਮਾਸવ-ਕਾਮੁਪਾਦਾਨ-ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥ-ਕਾਮਰਾਗ-ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅવਸੇਸਓਘ-ਯੋਗਾਸવ-ਉਪਾਦਾਨ-ਗਨ੍ਥ-ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ। ਪਠਮੇਨ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਞ੍ਚ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਞ੍ਚ। ਅਪਿਚ ਪਠਮੇਨ ਲੋਭਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ ਸੇਸਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਤਾવ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।
Evamettha ‘‘vivicceva kāmehī’’ti iminā kāmacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti. ‘‘Vivicca akusalehi dhammehī’’ti iminā pañcannampi nīvaraṇānaṃ. Aggahitaggahaṇena pana paṭhamena kāmacchandassa, dutiyena sesanīvaraṇānaṃ. Tathā paṭhamena tīsu akusalamūlesu pañcakāmaguṇabhedavisayassa lobhassa, dutiyena āghātavatthubhedādivisayānaṃ dosamohānaṃ. Oghādīsu vā dhammesu paṭhamena kāmogha-kāmayoga-kāmāsava-kāmupādāna-abhijjhākāyagantha-kāmarāga-saṃyojanānaṃ, dutiyena avasesaogha-yogāsava-upādāna-gantha-saṃyojanānaṃ. Paṭhamena ca taṇhāya taṃsampayuttakānañca, dutiyena avijjāya taṃsampayuttakānañca. Apica paṭhamena lobhasampayuttaaṭṭhacittuppādānaṃ, dutiyena sesānaṃ catunnaṃ akusalacittuppādānaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti veditabbo. Ayaṃ tāva ‘‘vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti ettha atthappakāsanā.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વਿਤਕ੍ਕਨਂ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਊਹਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸ੍વਾਯਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਆਹਨਨਪਰਿਯਾਹਨਨਰਸੋ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਤੇਨ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਿਤਕ੍ਕਾਹਤਂ વਿਤਕ੍ਕਪਰਿਯਾਹਤਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਨਯਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ। વਿਚਰਣਂ વਿਚਾਰੋ, ਅਨੁਸਞ੍ਚਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸ੍વਾਯਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨੁਮਜ੍ਜਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਤਤ੍ਥ ਸਹਜਾਤਾਨੁਯੋਜਨਰਸੋ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ। ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਚ ਨੇਸਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅવਿਪ੍ਪਯੋਗੇ ਓਲ਼ਾਰਿਕਟ੍ਠੇਨ ਘਣ੍ਟਾਭਿਘਾਤਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਚੇਤਸੋ ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਸੁਖੁਮਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਰવੋ વਿਯ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋ વਿਚਾਰੋ। વਿਪ੍ਫਾਰવਾ ਚੇਤ੍ਥ વਿਤਕ੍ਕੋ ਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਭਾવੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਆਕਾਸੇ ਉਪ੍ਪਤਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖਿਨੋ ਪਕ੍ਖવਿਕ੍ਖੇਪੋ વਿਯ ਪਦੁਮਾਭਿਮੁਖਪਾਤੋ વਿਯ ਚ ਗਨ੍ਧਾਨੁਬਨ੍ਧਚੇਤਸੋ ਭਮਰਸ੍ਸ। ਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿ વਿਚਾਰੋ ਨਾਤਿਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਭਾવੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਆਕਾਸੇ ਉਪ੍ਪਤਿਤਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖਿਨੋ ਪਕ੍ਖਪ੍ਪਸਾਰਣਂ વਿਯ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਂ વਿਯ ਚ ਪਦੁਮਾਭਿਮੁਖਪਤਿਤਸ੍ਸ ਭਮਰਸ੍ਸ ਪਦੁਮਸ੍ਸ ਉਪਰਿਭਾਗੇ। ਸੋ ਪਨ ਨੇਸਂ વਿਸੇਸੋ ਪਠਮ-ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇਸੁ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚ વਿਤਕ੍ਕੇਨ ਇਮਿਨਾ ਚ વਿਚਾਰੇਨ ਸਹ વਤ੍ਤਤਿ ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਪੁਪ੍ਫੇਨ ਚ ਫਲੇਨ ਚਾਤਿ ਇਦਂ ਝਾਨਂ ‘‘ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਭਙ੍ਗੇ ਪਨ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਚ વਿਤਕ੍ਕੇਨ ਇਮਿਨਾ ਚ વਿਚਾਰੇਨ ਉਪੇਤੋ ਹੋਤਿ ਸਮੁਪੇਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੫੬੫) ਨਯੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ। ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਏવਮੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Ettāvatā ca paṭhamassa jhānassa pahānaṅgaṃ dassetvā idāni sampayogaṅgaṃ dassento savitakkaṃ savicārantiādimāha. Tattha vitakkanaṃ vitakko, ūhananti vuttaṃ hoti. Svāyaṃ ārammaṇe cittassa abhiniropanalakkhaṇo, āhananapariyāhananaraso. Tathā hi ‘‘tena yogāvacaro ārammaṇaṃ vitakkāhataṃ vitakkapariyāhataṃ karotī’’ti vuccati. Ārammaṇe cittassa ānayanapaccupaṭṭhāno. Vicaraṇaṃ vicāro, anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti. Svāyaṃ ārammaṇānumajjanalakkhaṇo, tattha sahajātānuyojanaraso, cittassa anuppabandhanapaccupaṭṭhāno. Santepi ca nesaṃ katthaci avippayoge oḷārikaṭṭhena ghaṇṭābhighātasaddo viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko, sukhumaṭṭhena anuravo viya anuppabandho vicāro. Vipphāravā cettha vitakko paripphandanabhāvo cittassa, ākāse uppatitukāmassa pakkhino pakkhavikkhepo viya padumābhimukhapāto viya ca gandhānubandhacetaso bhamarassa. Santavutti vicāro nātiparipphandanabhāvo cittassa, ākāse uppatitassa pakkhino pakkhappasāraṇaṃ viya paribbhamanaṃ viya ca padumābhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhāge. So pana nesaṃ viseso paṭhama-dutiyajjhānesu pākaṭo hoti. Iti iminā ca vitakkena iminā ca vicārena saha vattati rukkho viya pupphena ca phalena cāti idaṃ jhānaṃ ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti vuccati. Vibhaṅge pana ‘‘iminā ca vitakkena iminā ca vicārena upeto hoti samupeto’’tiādinā (vibha. 565) nayena puggalādhiṭṭhānā desanā katā. Attho pana tatrāpi evameva daṭṭhabbo.
વਿવੇਕਜਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿવਿਤ੍ਤਿ વਿવੇਕੋ, ਨੀવਰਣવਿਗਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿવਿਤ੍ਤੋਤਿ વਾ વਿવੇਕੋ, ਨੀવਰਣવਿવਿਤ੍ਤੋ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਰਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ વਿવੇਕਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ વਿવੇਕੇ ਜਾਤਨ੍ਤਿ વਿવੇਕਜਂ। ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਿਨਯਤੀਤਿ ਪੀਤਿ, ਸਾ ਸਮ੍ਪਿਯਾਯਨਲਕ੍ਖਣਾ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਪੀਨਨਰਸਾ , ਫਰਣਰਸਾ વਾ, ਓਦਗ੍ਯਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਸੁਖਨਂ ਸੁਖਂ, ਸੁਟ੍ਠੁ વਾ ਖਾਦਤਿ ਖਨਤਿ ਚ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਾਬਾਧਨ੍ਤਿ ਸੁਖਂ, ਤਂ ਸਾਤਲਕ੍ਖਣਂ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਂ ਉਪਬ੍ਰੂਹਨਰਸਂ, ਅਨੁਗ੍ਗਹਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਤਿਪਿ ਚ ਨੇਸਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅવਿਪ੍ਪਯੋਗੇ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਪਟਿਲਾਭਤੁਟ੍ਠਿ ਪੀਤਿ, ਪਟਿਲਦ੍ਧਰਸਾਨੁਭવਨਂ ਸੁਖਂ। ਯਤ੍ਥ ਪੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਂ, ਯਤ੍ਥ ਸੁਖਂ ਤਤ੍ਥ ਨ ਨਿਯਮਤੋ ਪੀਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਪੀਤਿ, વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਸੁਖਂ। ਕਨ੍ਤਾਰਖਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਨਨ੍ਤੋਦਕਦਸ੍ਸਨਸવਨੇਸੁ વਿਯ ਪੀਤਿ, વਨਚ੍ਛਾਯਪ੍ਪવੇਸਨਉਦਕਪਰਿਭੋਗੇਸੁ વਿਯ ਸੁਖਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਾਕਟਭਾવਤੋ ਚੇਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਞ੍ਚ ਪੀਤਿ, ਇਦਞ੍ਚ ਸੁਖਂ, ਅਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ, ਅਸ੍ਮਿਂ વਾ ਝਾਨੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਇਦਂ ਝਾਨਂ ‘‘ਪੀਤਿਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Vivekajanti ettha vivitti viveko, nīvaraṇavigamoti attho. Vivittoti vā viveko, nīvaraṇavivitto jhānasampayuttadhammarāsīti attho. Tasmā vivekā, tasmiṃ vā viveke jātanti vivekajaṃ. Pītisukhanti ettha pinayatīti pīti, sā sampiyāyanalakkhaṇā kāyacittapīnanarasā , pharaṇarasā vā, odagyapaccupaṭṭhānā. Sukhanaṃ sukhaṃ, suṭṭhu vā khādati khanati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ, taṃ sātalakkhaṇaṃ, sampayuttakānaṃ upabrūhanarasaṃ, anuggahapaccupaṭṭhānaṃ. Satipi ca nesaṃ katthaci avippayoge iṭṭhārammaṇapaṭilābhatuṭṭhi pīti, paṭiladdharasānubhavanaṃ sukhaṃ. Yattha pīti tattha sukhaṃ, yattha sukhaṃ tattha na niyamato pīti. Saṅkhārakkhandhasaṅgahitā pīti, vedanākkhandhasaṅgahitaṃ sukhaṃ. Kantārakhinnassa vanantodakadassanasavanesu viya pīti, vanacchāyappavesanaudakaparibhogesu viya sukhaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ samaye pākaṭabhāvato cetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ayañca pīti, idañca sukhaṃ, assa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti idaṃ jhānaṃ ‘‘pītisukha’’nti vuccati.
ਅਥ વਾ ਪੀਤਿ ਚ ਸੁਖਞ੍ਚ ਪੀਤਿਸੁਖਂ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਦਯੋ વਿਯ। વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ, ਅਸ੍ਮਿਂ વਾ ਝਾਨੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ વਿવੇਕਜਂਪੀਤਿਸੁਖਂ। ਯਥੇવ ਹਿ ਝਾਨਂ, ਏવਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਪੇਤ੍ਥ વਿવੇਕਜਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਪਦੇਨੇવ ‘‘વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। વਿਭਙ੍ਗੇ ਪਨ ‘‘ਇਦਂ ਸੁਖਂ ਇਮਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਸਹਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੫੬੭) ਨਯੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਏવਮੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Atha vā pīti ca sukhañca pītisukhaṃ, dhammavinayādayo viya. Vivekajaṃ pītisukhamassa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti evampi vivekajaṃpītisukhaṃ. Yatheva hi jhānaṃ, evaṃ pītisukhaṃ pettha vivekajameva hoti, tañcassa atthīti tasmā ekapadeneva ‘‘vivekajaṃ pītisukha’’ntipi vattuṃ yujjati. Vibhaṅge pana ‘‘idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagata’’ntiādinā (vibha. 567) nayenetaṃ vuttaṃ. Attho pana tatrāpi evameva daṭṭhabbo.
ਪਠਮਨ੍ਤਿ ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾ ਪਠਮਂ, ਇਦਂ ਪਠਮਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿਪਿ ਪਠਮਂ। ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਝਾਪੇਤੀਤਿ ਝਾਨਂ, ਇਮਿਨਾ ਯੋਗਿਨੋ ਝਾਯਨ੍ਤੀਤਿਪਿ ਝਾਨਂ, ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਡਹਨ੍ਤਿ ਗੋਚਰਂ વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਯਂ વਾ ਤਂ ਝਾਯਤਿ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ ਝਾਨਂ, ਤੇਨੇવ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਦੇਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਂ , ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਸਹ ਉਪਚਾਰੇਨ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਕਸਿਣਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਤੋ। ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲਾਨਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਕਿਚ੍ਚਂ ਪਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੋ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਫਲਂ ਪਨ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ॥
Paṭhamanti gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ, idaṃ paṭhamaṃ samāpajjatītipi paṭhamaṃ. Paccanīkadhamme jhāpetīti jhānaṃ, iminā yogino jhāyantītipi jhānaṃ, paccanīkadhamme ḍahanti gocaraṃ vā cintentīti attho. Sayaṃ vā taṃ jhāyati upanijjhāyatīti jhānaṃ, teneva upanijjhāyanalakkhaṇanti vuccati. Tadetaṃ ārammaṇūpanijjhānaṃ , lakkhaṇūpanijjhānanti duvidhaṃ hoti. Tattha ārammaṇūpanijjhānanti saha upacārena aṭṭha samāpattiyo vuccanti. Kasmā? Kasiṇādiārammaṇūpanijjhāyanato. Lakkhaṇūpanijjhānanti vipassanāmaggaphalāni vuccanti. Kasmā? Lakkhaṇūpanijjhāyanato. Ettha hi vipassanā aniccalakkhaṇādīni upanijjhāyati, vipassanāya upanijjhāyanakiccaṃ pana maggena sijjhatīti maggo lakkhaṇūpanijjhānanti vuccati. Phalaṃ pana nirodhassa tathalakkhaṇaṃ upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānanti vuccati. Imasmiṃ panatthe ārammaṇūpanijjhānameva jhānanti adhippetaṃ.
ਏਤ੍ਥਾਹ – ‘‘ਕਤਮਂ ਪਨ ਤਂ ਝਾਨਂ ਨਾਮ, ਯਂ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਂ…ਪੇ॰… ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਪਦੇਸਂ ਅਰਹਤੀ’’ਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਯਥਾ ਸਧਨੋ ਸਪਰਿਜਨੋਤਿਆਦੀਸੁ ਠਪੇਤ੍વਾ ਧਨਞ੍ਚ ਪਰਿਜਨਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞੋ ਅਪਦੇਸਾਰਹੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਠਪੇਤ੍વਾ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਂ ਅਪਦੇਸਾਰਹਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਸਰਥਾ ਸਪਤ੍ਤਿ ਸੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸੇਨਙ੍ਗੇਸੁਯੇવ ਸੇਨਾਸਮ੍ਮੁਤਿ, ਏવਮਿਧ ਪਞ੍ਚਸੁ ਅਙ੍ਗੇਸੁਯੇવ ਝਾਨਸਮ੍ਮੁਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਤਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ? વਿਤਕ੍ਕੋ, વਿਚਾਰੋ, ਪੀਤਿ, ਸੁਖਂ, ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਤਿ ਏਤੇਸੁ। ਏਤਾਨੇવ ਹਿਸ੍ਸ ‘‘ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਙ੍ਗਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏਕਗ੍ਗਤਾ ਅਙ੍ਗਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਚੇ ਤਞ੍ਚ ਨ। ਕਸ੍ਮਾ? વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏવ। ਸਾਪਿ ਹਿ વਿਭਙ੍ਗੇ ‘‘ਝਾਨਨ੍ਤਿ વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਚਾਰੋ ਪੀਤਿ ਸੁਖਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਕਗ੍ਗਤਾ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਨ੍ਤਿ ਇਧ ਅવੁਤ੍ਤੇਪਿ ਇਮਿਨਾ વਿਭਙ੍ਗવਚਨੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਪਿ ਅਙ੍ਗਮੇવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯੇਨ ਹਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਭਗવਤਾ ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਸੋ ਏવ ਤੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇਪਿ ਪਕਾਸਿਤੋਤਿ।
Etthāha – ‘‘katamaṃ pana taṃ jhānaṃ nāma, yaṃ savitakkaṃ savicāraṃ…pe… pītisukhanti evaṃ apadesaṃ arahatī’’ti? Vuccate – yathā sadhano saparijanotiādīsu ṭhapetvā dhanañca parijanañca añño apadesāraho hoti, evaṃ ṭhapetvā vitakkādidhamme aññaṃ apadesārahaṃ natthi. Yathā pana sarathā sapatti senāti vutte senaṅgesuyeva senāsammuti, evamidha pañcasu aṅgesuyeva jhānasammuti veditabbā. Katamesu pañcasu? Vitakko, vicāro, pīti, sukhaṃ, cittekaggatāti etesu. Etāneva hissa ‘‘savitakkaṃ savicāra’’ntiādinā nayena aṅgabhāvena vuttāni. Avuttattā ekaggatā aṅgaṃ na hotīti ce tañca na. Kasmā? Vuttattā eva. Sāpi hi vibhaṅge ‘‘jhānanti vitakko vicāro pīti sukhaṃ cittassekaggatā’’ti evaṃ vuttāyeva. Tasmā yathā savitakkaṃ savicāranti, evaṃ sacittekaggatanti idha avuttepi iminā vibhaṅgavacanena cittekaggatāpi aṅgamevāti veditabbā. Yena hi adhippāyena bhagavatā uddeso kato, so eva tena vibhaṅgepi pakāsitoti.
ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਾਤਿ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪਸਮ੍ਪਾਦਯਿਤ੍વਾ વਾ, ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਭਙ੍ਗੇ ਪਨ ‘‘ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਾਤਿ ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਲਾਭੋ ਪਟਿਲਾਭੋ ਪਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਫੁਸਨਾ ਸਮ੍ਫੁਸਨਾ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਏવਮੇવਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વਿਹਾਸਿਨ੍ਤਿ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇ ਨਿਸਜ੍ਜਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੇਨ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਝਾਨਸਮਙ੍ਗੀ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਇਰਿਯਂ વੁਤ੍ਤਿਂ ਪਾਲਨਂ ਯਪਨਂ ਯਾਪਨਂ ਚਾਰਂ વਿਹਾਰਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ વਿਭਙ੍ਗੇ – ‘‘વਿਹਰਤੀਤਿ ਇਰਿਯਤਿ વਤ੍ਤਤਿ ਪਾਲੇਤਿ ਯਪੇਤਿ ਯਾਪੇਤਿ ਚਰਤਿ વਿਹਰਤਿ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੧੨)।
Upasampajjāti upagantvā, pāpuṇitvāti vuttaṃ hoti. Upasampādayitvā vā, nipphādetvāti vuttaṃ hoti. Vibhaṅge pana ‘‘upasampajjāti paṭhamassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti phusanā samphusanā sacchikiriyā upasampadā’’ti vuttaṃ. Tassāpi evamevattho veditabbo. Vihāsinti bodhimaṇḍe nisajjasaṅkhātena iriyāpathavihārena itivuttappakārajhānasamaṅgī hutvā attabhāvassa iriyaṃ vuttiṃ pālanaṃ yapanaṃ yāpanaṃ cāraṃ vihāraṃ abhinipphādesinti attho. Vuttañhetaṃ vibhaṅge – ‘‘viharatīti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati, tena vuccati viharatī’’ti (vibha. 512).
ਕਿਂ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਾਸੀਤਿ? ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ। ਕਤਰਂ? ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਞ੍ਞੇਨ ਤਦਤ੍ਥਿਕੇਨ ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਏਤਂ વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦੀਨਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਸਂ ਭਾવਨਾਨਯੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੫੫) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਧ ਪਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਅਤਿਭਾਰਿਯਂ વਿਨਯਨਿਦਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਕਰੋਮਾਤਿ।
Kiṃ pana katvā bhagavā imaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsīti? Kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā. Kataraṃ? Ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ. Aññena tadatthikena kiṃ kātabbanti? Aññenapi etaṃ vā kammaṭṭhānaṃ pathavīkasiṇādīnaṃ vā aññataraṃ bhāvetabbaṃ. Tesaṃ bhāvanānayo visuddhimagge (visuddhi. 1.55) vuttanayeneva veditabbo. Idha pana vuccamāne atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ hoti, tasmā pāḷiyā atthappakāsanamattameva karomāti.
ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭhamajjhānakathā niṭṭhitā.
