| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
រូបាវចរកុសលំ
Rūpāvacarakusalaṃ
ចតុក្កនយោ
Catukkanayo
បឋមជ្ឈានកថាវណ្ណនា
Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
១៦០. ឧត្តរបទលោបំ កត្វា ‘‘រូបភវោ រូប’’ន្តិ វុត្តោ, ‘‘រូបី រូបានិ បស្សតិ (ម. និ. ២.២៤៨; ៣.៣១២; ធ. ស. ២៤៨; បដិ. ម. ១.២០៩), រូបរាគោ’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ៣៦៣) វិយាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ បយោគសម្បាទិតស្ស រូបជ្ឈានស្ស រូបភវាតិក្កមស្សបិ ឧបាយភាវតោ យថា រូបូបបត្តិយា ឯវ មគ្គោតិ អយំ និយមោ ន យុជ្ជតិ, ឯវំ បច្ចយន្តរវិកលតាទីហិ រូបូបបត្តិយា អនភិនិប្ផាទកស្សបិ អត្ថិភាវតោ រូបូបបត្តិយា មគ្គោ ឯវាតិ អយម្បិ និយមោ ន យុជ្ជតិ។ ឯវញ្ច សតិ យទេវ រូបូបបត្តិយា និប្ផាទកំ, តស្សេវ សម្បយុត្តស្ស រូបាវចរកុសលភាវោ, ន អនភិនិប្ផាទកស្សាតិ អយមត្ថោ អាបន្នោតិ ចោទនំ សមុដ្ឋាបេតិ ន សព្ពស្ស កុសលជ្ឈានស្សាតិអាទិនា។ តត្ថ សាមញ្ញសទ្ទោបិ អធិការវសេន វិសេសនិទ្ទិដ្ឋោ ហោតីតិ ‘‘កុសលជ្ឈានស្ស មគ្គភាវោ’’តិ វុត្តំ។
160. Uttarapadalopaṃkatvā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti vutto, ‘‘rūpī rūpāni passati (ma. ni. 2.248; 3.312; dha. sa. 248; paṭi. ma. 1.209), rūparāgo’’tiādīsu (dha. sa. 363) viyāti daṭṭhabbaṃ. Payogasampāditassa rūpajjhānassa rūpabhavātikkamassapi upāyabhāvato yathā rūpūpapattiyā eva maggoti ayaṃ niyamo na yujjati, evaṃ paccayantaravikalatādīhi rūpūpapattiyā anabhinipphādakassapi atthibhāvato rūpūpapattiyā maggo evāti ayampi niyamo na yujjati. Evañca sati yadeva rūpūpapattiyā nipphādakaṃ, tasseva sampayuttassa rūpāvacarakusalabhāvo, na anabhinipphādakassāti ayamattho āpannoti codanaṃ samuṭṭhāpeti na sabbassa kusalajjhānassātiādinā. Tattha sāmaññasaddopi adhikāravasena visesaniddiṭṭho hotīti ‘‘kusalajjhānassa maggabhāvo’’ti vuttaṃ.
រូបូបបត្តិជនកសភាវោ រូបភវវិបច្ចនសភាវោតិ តស្សបិ វិបាកធម្មភាវេ សតិបិ សព្ពកុសលាកុសលសាធារណំ វិបាកធម្មភាវសាមញ្ញំ ‘‘វិបាកធម្មភាវោ វិយា’’តិ ឧទាហរណភាវេន វុត្តំ។ សាមញ្ញម្បិ ហិ វិសេសតោ ភិន្នំ កត្វា វោហរីយតីតិ។ សព្ពសមានោតិ រូបូបបត្តិយា និប្ផាទកស្ស បច្ចយន្តរវិកលតាទីហិ អនិប្ផាទកស្ស ច សព្ពស្ស យថាធិគតស្ស ឈានស្ស សាធារណោ។ ឯតេន ឧត្តរបទាវធារណស្ស បរិគ្គហិតតំ ទស្សេតិ។ ‘‘ឥតោ អញ្ញោ មគ្គោ នាម នត្ថី’’តិ ឥមិនាបិ សជាតិយា សាធារណោ អញ្ញជាតិវិនិវត្តិយា អនញ្ញសាធារណោ ឥមស្ស ឈានស្ស រូបូបបត្តិយា ឧបាយភាវោ វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឥតរេ ទ្វេ សទ្ធា ហិរី ច។ យទិ បដិបទាយ សាធេតព្ពតោ បុគ្គលបុព្ពង្គមាយ ទេសនាយ ភាវេន្តេន សមយវវត្ថានំ កតំ។ បដិបទារហិតេសុ កថន្តិ អាហ ‘‘កេសញ្ចី’’តិអាទិ។ តត្ថ កេសញ្ចីតិ សមថភាវនាយ កតាធិការានំ។ តេសញ្ហិ មគ្គាធិគមនតោ បុព្ពេ អនធិគតជ្ឈានានំ បដិសម្ភិទាទយោ វិយ មគ្គាធិគមេនេវ តានិ សមិជ្ឈន្តិ។
Rūpūpapattijanakasabhāvo rūpabhavavipaccanasabhāvoti tassapi vipākadhammabhāve satipi sabbakusalākusalasādhāraṇaṃ vipākadhammabhāvasāmaññaṃ ‘‘vipākadhammabhāvo viyā’’ti udāharaṇabhāvena vuttaṃ. Sāmaññampi hi visesato bhinnaṃ katvā voharīyatīti. Sabbasamānoti rūpūpapattiyā nipphādakassa paccayantaravikalatādīhi anipphādakassa ca sabbassa yathādhigatassa jhānassa sādhāraṇo. Etena uttarapadāvadhāraṇassa pariggahitataṃ dasseti. ‘‘Ito añño maggo nāma natthī’’ti imināpi sajātiyā sādhāraṇo aññajātivinivattiyā anaññasādhāraṇo imassa jhānassa rūpūpapattiyā upāyabhāvo vuttoti daṭṭhabbaṃ. Itare dve saddhā hirī ca. Yadi paṭipadāya sādhetabbato puggalapubbaṅgamāya desanāya bhāventena samayavavatthānaṃ kataṃ. Paṭipadārahitesu kathanti āha ‘‘kesañcī’’tiādi. Tattha kesañcīti samathabhāvanāya katādhikārānaṃ. Tesañhi maggādhigamanato pubbe anadhigatajjhānānaṃ paṭisambhidādayo viya maggādhigameneva tāni samijjhanti.
អញ្ញានីតិ អរិយមគ្គសិទ្ធិតោ អញ្ញានិ។ តេសុបីតិ អរិយមគ្គេន សិទ្ធត្តា បដិបទារហិតេសុបិ។ ននុ ច អរិយមគ្គសិទ្ធស្សបិ អាគមនវសេន បដិបទា ឧបលព្ភតិយេវ។ ឥតរថា ‘‘ន កាមាវចរំ វិយ វិនា បដិបទាយ ឧប្បជ្ជតី’’តិ , ‘‘ពហុតរំ លោកិយជ្ឈានម្បិ ន វិនា បដិបទាយ ឥជ្ឈតី’’តិ ច វចនំ វិរុជ្ឈេយ្យាតិ? ន, យេភុយ្យេន គហណតោ បុគ្គលវិសេសាបេក្ខត្តា ច។ អរិយមគ្គសមិជ្ឈនកញ្ហិ ឈានំ កស្សចិទេវ ហោតិ, តស្មា ឥតរំ ពហុតរំ លោកិយជ្ឈានំ បុថុជ្ជនស្ស អរិយស្ស ច អកតាធិការស្ស ន វិនា បដិបទាយ សិជ្ឈតីតិ តេសំ វសេន វុត្តំ។ អរិយមគ្គសិទ្ធស្សបិ ឈានស្ស វិបាកានំ វិយ កុសលេន អរិយមគ្គេន សទិសត្តាភាវតោ អតព្ពិបាកត្តា ច ន មគ្គាគមនវសេន បដិបទា យុជ្ជតិ, ឯវមស្ស បដិបទាវិរហោ សិទ្ធោ។ ឯវញ្ច កត្វា សុទ្ធិកនវកទេសនាបិ សុដ្ឋុ នីតា ហោតិ។ តថា ច វក្ខតិ លោកុត្តរកថាយំ ‘‘លោកិយជ្ឈានម្បី’’តិអាទិ (ធ. ស. មូលដី. ២៧៧)។
Aññānīti ariyamaggasiddhito aññāni. Tesupīti ariyamaggena siddhattā paṭipadārahitesupi. Nanu ca ariyamaggasiddhassapi āgamanavasena paṭipadā upalabbhatiyeva. Itarathā ‘‘na kāmāvacaraṃ viya vinā paṭipadāya uppajjatī’’ti , ‘‘bahutaraṃ lokiyajjhānampi na vinā paṭipadāya ijjhatī’’ti ca vacanaṃ virujjheyyāti? Na, yebhuyyena gahaṇato puggalavisesāpekkhattā ca. Ariyamaggasamijjhanakañhi jhānaṃ kassacideva hoti, tasmā itaraṃ bahutaraṃ lokiyajjhānaṃ puthujjanassa ariyassa ca akatādhikārassa na vinā paṭipadāya sijjhatīti tesaṃ vasena vuttaṃ. Ariyamaggasiddhassapi jhānassa vipākānaṃ viya kusalena ariyamaggena sadisattābhāvato atabbipākattā ca na maggāgamanavasena paṭipadā yujjati, evamassa paṭipadāviraho siddho. Evañca katvā suddhikanavakadesanāpi suṭṭhu nītā hoti. Tathā ca vakkhati lokuttarakathāyaṃ ‘‘lokiyajjhānampī’’tiādi (dha. sa. mūlaṭī. 277).
វដ្ដាសយស្ស វិសេសបច្ចយភូតាយ តណ្ហាយ តនុករណវសេន វិវដ្ដាសយស្ស វឌ្ឍនន្តិ អាហ ‘‘តណ្ហាសំកិលេសសោធនេន អាសយបោសន’’ន្តិ។ អាសយបោសនន្តិ ច ឈានភាវនាយ បច្ចយភូតា បុព្ពយោគាទិវសេន សិទ្ធា អជ្ឈាសយសម្បទា។ សា បន តណ្ហុបតាបវិគមេន ហោតីតិ អាហ ‘‘តណ្ហាសំកិលេសសោធនេនា’’តិ។
Vaṭṭāsayassa visesapaccayabhūtāya taṇhāya tanukaraṇavasena vivaṭṭāsayassa vaḍḍhananti āha ‘‘taṇhāsaṃkilesasodhanena āsayaposana’’nti. Āsayaposananti ca jhānabhāvanāya paccayabhūtā pubbayogādivasena siddhā ajjhāsayasampadā. Sā pana taṇhupatāpavigamena hotīti āha ‘‘taṇhāsaṃkilesasodhanenā’’ti.
ថិនមិទ្ធាទីនន្តិ ថិនមិទ្ធឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចវិចិកិច្ឆានំ។ បហានន្តិ បហាយកំ។
Thinamiddhādīnanti thinamiddhauddhaccakukkuccavicikicchānaṃ. Pahānanti pahāyakaṃ.
តំសទិសេសូតិ មហគ្គតភាវាទិនា បឋមជ្ឈានសមាធិសទិសេសុ។
Taṃsadisesūti mahaggatabhāvādinā paṭhamajjhānasamādhisadisesu.
បីតិសុខវន្តំ ឈានំ បីតិសុខន្តិ វុត្តំ យថា អរិសសោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘បីតិសុខ…បេ.… អការោ វុត្តោ’’តិ អាហ។ មគ្គស្សបិ វា និព្ពានារម្មណតោ តថលក្ខណូបនិជ្ឈានតា យោជេតព្ពា។ អសម្មោសធម្មន្តិ អវិនាសភាវំ។
Pītisukhavantaṃ jhānaṃ pītisukhanti vuttaṃ yathā arisasoti dassento ‘‘pītisukha…pe… akāro vutto’’ti āha. Maggassapi vā nibbānārammaṇato tathalakkhaṇūpanijjhānatā yojetabbā. Asammosadhammanti avināsabhāvaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / រូបាវចរកុសលំ • Rūpāvacarakusalaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ចតុក្កនយោ បឋមជ្ឈានំ • Catukkanayo paṭhamajjhānaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / បឋមជ្ឈានកថាវណ្ណនា • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
