| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
රූපාවචරකුසලං
Rūpāvacarakusalaṃ
චතුක්‌කනයො
Catukkanayo
පඨමජ්‌ඣානකථාවණ්‌ණනා
Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
160. උත්‌තරපදලොපං කත්‌වා රූපභවො රූපන්‌ති වුත්‌තො. ඣානස්‌ස අමග්‌ගභාවෙපි සති මග්‌ගවචනං අඤ්‌ඤමග්‌ගභාවනිවාරණත්‌ථන්‌ති ඉමස්‌මිං අත්‌ථෙ මග්‌ගග්‌ගහණස්‌ස පයොජනං වුත්‌තං, න සබ්‌බස්‌ස කුසලජ්‌ඣානස්‌ස මග්‌ගභාවොති. තත්‌ථ මග්‌ගස්‌ස භාවනාය සමයවවත්‌ථානස්‌ස කතත්‌තා අමග්‌ගභාවනාසමයෙ පවත්‌තානං ඵස්‌සාදීනං කුසලභාවො න දස්‌සිතො සියා, තස්‌මා සබ්‌බස්‌ස මග්‌ගභාවො දස්‌සෙතබ්‌බොති. ඉතො අඤ්‌ඤො මග්‌ගො නත්‌ථීති එවං අඤ්‌ඤභූමිකවිධුරො සති පච්‌චයන්‌තරෙ රූපූපපත්‌තිජනකසභාවො විපාකධම්‌මසභාවො විය විපාකධම්‌මවසෙන සබ්‌බසමානො මග්‌ගසද්‌දෙන වුත්‌තොති දස්‌සෙතීති වෙදිතබ්‌බං. කුසලං දානන්‌ති අලොභො දට්‌ඨබ්‌බො. අථ වා චෙතනා දානං, තං වජ්‌ජෙත්‌වා ඉතරෙ ද්‌වෙ චෙතනාසම්‌පයුත්‌තකාති වුත්‌තා. වට්‌ටන්‌තීති මග්‌ගභාවතො ඣානවචනෙන සඞ්‌ගහෙත්‌වා මග්‌ගොති වත්‌තුං වට්‌ටන්‌තීති අත්‌ථො. ඔකප්‌පනාති සද්‌දහනා. අඤ්‌ඤත්‌ථ දිට්‌ඨං අත්‌ථං පරිච්‌චජිත්‌වා ‘‘ජනෙති වඩ්‌ඪෙතී’’ති අයමත්‌ථො කස්‌මා වුත්‌තොති නිරුපසග්‌ගස්‌ස අඤ්‌ඤත්‌ථ එවමත්‌ථස්‌සෙව දිට්‌ඨත්‌තාති ඉමමත්‌ථං විභාවෙතුං ‘‘පුන චපරං උදායී’’ති (ම. නි. 2.246 ආදයො) සුත්‌තමාහටං. කෙසඤ්‌චි අරියානං අරියමග්‌ගෙන සිද්‌ධානි අඤ්‌ඤානි ච ඣානානි භාවනාසභාවානෙවාති තෙසුපි භාවෙන්‌තෙන සමයවවත්‌ථානං ඉජ්‌ඣතීති.
160. Uttarapadalopaṃ katvā rūpabhavo rūpanti vutto. Jhānassa amaggabhāvepi sati maggavacanaṃ aññamaggabhāvanivāraṇatthanti imasmiṃ atthe maggaggahaṇassa payojanaṃ vuttaṃ, na sabbassa kusalajjhānassa maggabhāvoti. Tattha maggassa bhāvanāya samayavavatthānassa katattā amaggabhāvanāsamaye pavattānaṃ phassādīnaṃ kusalabhāvo na dassito siyā, tasmā sabbassa maggabhāvo dassetabboti. Ito añño maggo natthīti evaṃ aññabhūmikavidhuro sati paccayantare rūpūpapattijanakasabhāvo vipākadhammasabhāvo viya vipākadhammavasena sabbasamāno maggasaddena vuttoti dassetīti veditabbaṃ. Kusalaṃ dānanti alobho daṭṭhabbo. Atha vā cetanā dānaṃ, taṃ vajjetvā itare dve cetanāsampayuttakāti vuttā. Vaṭṭantīti maggabhāvato jhānavacanena saṅgahetvā maggoti vattuṃ vaṭṭantīti attho. Okappanāti saddahanā. Aññattha diṭṭhaṃ atthaṃ pariccajitvā ‘‘janeti vaḍḍhetī’’ti ayamattho kasmā vuttoti nirupasaggassa aññattha evamatthasseva diṭṭhattāti imamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘puna caparaṃ udāyī’’ti (ma. ni. 2.246 ādayo) suttamāhaṭaṃ. Kesañci ariyānaṃ ariyamaggena siddhāni aññāni ca jhānāni bhāvanāsabhāvānevāti tesupi bhāventena samayavavatthānaṃ ijjhatīti.
නිස්‌සරන්‌ති නිග්‌ගච්‌ඡන්‌ති එතෙන, එත්‌ථ වාති නිස්‌සරණං. කෙ නිග්‌ගච්‌ඡන්‌ති? කාමා. තෙසං කාමානං නිස්‌සරණං පහානන්‌ති අත්‌ථො. එවඤ්‌හි ‘‘කාමාන’’න්‌ති කත්‌තරි සාමිවචනං යුජ්‌ජති. වත්‌ථුකාමෙහිපීති වත්‌ථුකාමෙහි විවිච්‌චෙවාතිපි අත්‌ථො යුජ්‌ජතීති එවං යුජ්‌ජමානත්‌ථන්‌තරසමුච්‌චයත්‌ථො පි-සද්‌දො, න කිලෙසකාමසමුච්‌චයත්‌ථො. කස්‌මා? ඉමස්‌මිං අත්‌ථෙ කිලෙසකාමානං දුතියපදෙන විවෙකස්‌ස වුත්‌තත්‌තා. අකුසලසද්‌දෙන යදිපි කිලෙසකාමා, අථාපි සබ්‌බාකුසලා ගහිතා, සබ්‌බථා පන කිලෙසකාමෙහි විවෙකො වුත්‌තොති ආහ ‘‘දුතියෙන කිලෙසකාමෙහි විවෙකවචනතො’’ති. කාමගුණාධිගමහෙතුපි පාණාතිපාතාදිඅසුද්‌ධප්‌පයොගො හොතීති තබ්‌බිවෙකෙන පයොගසුද්‌ධි විභාවිතා. තණ්‌හාසංකිලෙසසොධනෙන ආසයපොසනං.
Nissaranti niggacchanti etena, ettha vāti nissaraṇaṃ. Ke niggacchanti? Kāmā. Tesaṃ kāmānaṃ nissaraṇaṃ pahānanti attho. Evañhi ‘‘kāmāna’’nti kattari sāmivacanaṃ yujjati. Vatthukāmehipīti vatthukāmehi viviccevātipi attho yujjatīti evaṃ yujjamānatthantarasamuccayattho pi-saddo, na kilesakāmasamuccayattho. Kasmā? Imasmiṃ atthe kilesakāmānaṃ dutiyapadena vivekassa vuttattā. Akusalasaddena yadipi kilesakāmā, athāpi sabbākusalā gahitā, sabbathā pana kilesakāmehi viveko vuttoti āha ‘‘dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato’’ti. Kāmaguṇādhigamahetupi pāṇātipātādiasuddhappayogo hotīti tabbivekena payogasuddhi vibhāvitā. Taṇhāsaṃkilesasodhanena āsayaposanaṃ.
අඤ්‌ඤෙසම්‌පි චාති දිට්‌ඨිමානාදීනං ඵස්‌සාදීනඤ්‌ච. උපරි වුච්‌චමානානි ඣානඞ්‌ගානි උපරිජ්‌ඣානඞ්‌ගානි, තෙසං අත්‌තනො විපච්‌චනීකානං පටිපක්‌ඛභාවදස්‌සනත්‌ථං තප්‌පච්‌චනීකනීවරණවචනං. බ්‍යාපාදවිවෙකවචනෙන ‘‘අනත්‌ථං මෙ අචරී’’තිආදිආඝාතවත්‌ථුභෙදවිසයස්‌ස දොසස්‌ස මොහාධිකානං ථිනමිද්‌ධාදීනං විවෙකවචනෙන පටිච්‌ඡාදනවසෙන දුක්‌ඛාදිපුබ්‌බන්‌තාදිභෙදවිසයස්‌ස මොහස්‌ස වික්‌ඛම්‌භනවිවෙකො වුත්‌තො. කාමරාගබ්‍යාපාදතදෙකට්‌ඨථිනමිද්‌ධාදිවික්‌ඛම්‌භනකඤ්‌චෙදං සබ්‌බාකුසලපටිපක්‌ඛසභාවත්‌තා සබ්‌බකුසලානං තෙන සභාවෙන සබ්‌බාකුසලානං පහානං හොන්‌තම්‌පි කාමරාගාදිවික්‌ඛම්‌භනසභාවමෙවාති තංසභාවත්‌තා අවිසෙසෙත්‌වා නීවරණාකුසලමූලාදීනං වික්‌ඛම්‌භනවිවෙකො වුත්‌තො හොතීති ආහ.
Aññesampicāti diṭṭhimānādīnaṃ phassādīnañca. Upari vuccamānāni jhānaṅgāni uparijjhānaṅgāni, tesaṃ attano vipaccanīkānaṃ paṭipakkhabhāvadassanatthaṃ tappaccanīkanīvaraṇavacanaṃ. Byāpādavivekavacanena ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādiāghātavatthubhedavisayassa dosassa mohādhikānaṃ thinamiddhādīnaṃ vivekavacanena paṭicchādanavasena dukkhādipubbantādibhedavisayassa mohassa vikkhambhanaviveko vutto. Kāmarāgabyāpādatadekaṭṭhathinamiddhādivikkhambhanakañcedaṃ sabbākusalapaṭipakkhasabhāvattā sabbakusalānaṃ tena sabhāvena sabbākusalānaṃ pahānaṃ hontampi kāmarāgādivikkhambhanasabhāvamevāti taṃsabhāvattā avisesetvā nīvaraṇākusalamūlādīnaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti āha.
විතක්‌කස්‌ස කිච්‌චවිසෙසෙන ථිරභාවප්‌පත්‌තෙ පඨමජ්‌ඣානසමාධිම්‌හි පච්‌චනීකදූරීභාවකතෙන ථිරභාවෙන තංසදිසෙසු විතක්‌කරහිතෙසු දුතියජ්‌ඣානාදිසමාධීසු ච අප්‌පනාති අට්‌ඨකථාවොහාරොති විතක්‌කස්‌ස අප්‌පනායොගො වුත්‌තො, අඤ්‌ඤථා විතක්‌කොව අප්‌පනාති තස්‌ස තංසම්‌පයොගො න සියාති. අත්‌ථො…පෙ.… දට්‌ඨබ්‌බො ඣානසමඞ්‌ගිනො විතක්‌කවිචාරසමඞ්‌ගිතාදස්‌සනෙන ඣානස්‌සෙව සවිතක්‌කසවිචාරභාවස්‌ස වුත්‌තත්‌තා.
Vitakkassa kiccavisesena thirabhāvappatte paṭhamajjhānasamādhimhi paccanīkadūrībhāvakatena thirabhāvena taṃsadisesu vitakkarahitesu dutiyajjhānādisamādhīsu ca appanāti aṭṭhakathāvohāroti vitakkassa appanāyogo vutto, aññathā vitakkova appanāti tassa taṃsampayogo na siyāti. Attho…pe… daṭṭhabbo jhānasamaṅgino vitakkavicārasamaṅgitādassanena jhānasseva savitakkasavicārabhāvassa vuttattā.
විවෙකජං පීතිසුඛන්‌ති එත්‌ථ පුරිමස්‌මිං අත්‌ථෙ විවෙකජන්‌ති ඣානං. පීතිසුඛසද්‌දතො ච අත්‌ථිඅත්‌ථවිසෙසවතො අස්‌ස, අස්‌මිං වාති එත්‌ථ අ-කාරො වුත්‌තො. දුතියෙ පීතිසුඛමෙව විවෙකජං. විවෙකජංපීතිසුඛන්‌ති ච අඤ්‌ඤපදත්‌ථෙ සමාසො පච්‌චත්‌තනිද්‌දෙසස්‌ස ච අලොපො කතො, ලොපෙ වා සති ‘‘විවෙකජපීතිසුඛ’’න්‌ති පාඨොති අයං විසෙසො. ගණනානුපුබ්‌බතාති ගණනානුපුබ්‌බතාය, ගණනානුපුබ්‌බතාමත්‌තං වා පඨමන්‌ති වචනන්‌ති අත්‌ථො. නිච්‌චාදිවිපල්‌ලාසප්‌පහානෙන මග්‌ගො අසම්‌මොහතො අනිච්‌චාදිලක්‌ඛණානි පටිවිජ්‌ඣතීති ලක්‌ඛණූපනිජ්‌ඣානං. අසම්‌මොසධම්‌මං නිබ්‌බානං අවිපරීතලක්‌ඛණත්‌තා අනඤ්‌ඤථාභාවතො තථලක්‌ඛණං.
Vivekajaṃ pītisukhanti ettha purimasmiṃ atthe vivekajanti jhānaṃ. Pītisukhasaddato ca atthiatthavisesavato assa, asmiṃ vāti ettha a-kāro vutto. Dutiye pītisukhameva vivekajaṃ. Vivekajaṃpītisukhanti ca aññapadatthe samāso paccattaniddesassa ca alopo kato, lope vā sati ‘‘vivekajapītisukha’’nti pāṭhoti ayaṃ viseso. Gaṇanānupubbatāti gaṇanānupubbatāya, gaṇanānupubbatāmattaṃ vā paṭhamanti vacananti attho. Niccādivipallāsappahānena maggo asammohato aniccādilakkhaṇāni paṭivijjhatīti lakkhaṇūpanijjhānaṃ. Asammosadhammaṃ nibbānaṃ aviparītalakkhaṇattā anaññathābhāvato tathalakkhaṇaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / රූපාවචරකුසලං • Rūpāvacarakusalaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / චතුක්‌කනයො පඨමජ්‌ඣානං • Catukkanayo paṭhamajjhānaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / පඨමජ්‌ඣානකථාවණ්‌ණනා • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
