| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਂ
Rūpāvacarakusalaṃ
ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੋ
Catukkanayo
ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
੧੬੦. ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਰੂਪਭવੋ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੮; ੩.੩੧੨; ਧ॰ ਸ॰ ੨੪੮; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੦੯), ਰੂਪਰਾਗੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੩੬੩) વਿਯਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਾਦਿਤਸ੍ਸ ਰੂਪਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਰੂਪਭવਾਤਿਕ੍ਕਮਸ੍ਸਪਿ ਉਪਾਯਭਾવਤੋ ਯਥਾ ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਅਯਂ ਨਿਯਮੋ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰવਿਕਲਤਾਦੀਹਿ ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦਕਸ੍ਸਪਿ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਤੋ ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਗ੍ਗੋ ਏવਾਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਨਿਯਮੋ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ ਯਦੇવ ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਪ੍ਫਾਦਕਂ, ਤਸ੍ਸੇવ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਭਾવੋ, ਨ ਅਨਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦਕਸ੍ਸਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ ਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕੁਸਲਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸਾਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਮਞ੍ਞਸਦ੍ਦੋਪਿ ਅਧਿਕਾਰવਸੇਨ વਿਸੇਸਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਕੁਸਲਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਭਾવੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
160. Uttarapadalopaṃkatvā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti vutto, ‘‘rūpī rūpāni passati (ma. ni. 2.248; 3.312; dha. sa. 248; paṭi. ma. 1.209), rūparāgo’’tiādīsu (dha. sa. 363) viyāti daṭṭhabbaṃ. Payogasampāditassa rūpajjhānassa rūpabhavātikkamassapi upāyabhāvato yathā rūpūpapattiyā eva maggoti ayaṃ niyamo na yujjati, evaṃ paccayantaravikalatādīhi rūpūpapattiyā anabhinipphādakassapi atthibhāvato rūpūpapattiyā maggo evāti ayampi niyamo na yujjati. Evañca sati yadeva rūpūpapattiyā nipphādakaṃ, tasseva sampayuttassa rūpāvacarakusalabhāvo, na anabhinipphādakassāti ayamattho āpannoti codanaṃ samuṭṭhāpeti na sabbassa kusalajjhānassātiādinā. Tattha sāmaññasaddopi adhikāravasena visesaniddiṭṭho hotīti ‘‘kusalajjhānassa maggabhāvo’’ti vuttaṃ.
ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਜਨਕਸਭਾવੋ ਰੂਪਭવવਿਪਚ੍ਚਨਸਭਾવੋਤਿ ਤਸ੍ਸਪਿ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਭਾવੇ ਸਤਿਪਿ ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਾਕੁਸਲਸਾਧਾਰਣਂ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਭਾવਸਾਮਞ੍ਞਂ ‘‘વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਭਾવੋ વਿਯਾ’’ਤਿ ਉਦਾਹਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾਮਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਹਿ વਿਸੇਸਤੋ ਭਿਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ વੋਹਰੀਯਤੀਤਿ। ਸਬ੍ਬਸਮਾਨੋਤਿ ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਪ੍ਫਾਦਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰવਿਕਲਤਾਦੀਹਿ ਅਨਿਪ੍ਫਾਦਕਸ੍ਸ ਚ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਯਥਾਧਿਗਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਾਧਾਰਣੋ। ਏਤੇਨ ਉਤ੍ਤਰਪਦਾવਧਾਰਣਸ੍ਸ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਇਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਮਗ੍ਗੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾਪਿ ਸਜਾਤਿਯਾ ਸਾਧਾਰਣੋ ਅਞ੍ਞਜਾਤਿવਿਨਿવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੋ ਇਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਾਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਇਤਰੇ ਦ੍વੇ ਸਦ੍ਧਾ ਹਿਰੀ ਚ। ਯਦਿ ਪਟਿਪਦਾਯ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਭਾવੇਨ੍ਤੇਨ ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਨਂ ਕਤਂ। ਪਟਿਪਦਾਰਹਿਤੇਸੁ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੇਸਞ੍ਚੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਕੇਸਞ੍ਚੀਤਿ ਸਮਥਭਾવਨਾਯ ਕਤਾਧਿਕਾਰਾਨਂ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਧਿਗਤਜ੍ਝਾਨਾਨਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਯੋ વਿਯ ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨੇવ ਤਾਨਿ ਸਮਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
Rūpūpapattijanakasabhāvo rūpabhavavipaccanasabhāvoti tassapi vipākadhammabhāve satipi sabbakusalākusalasādhāraṇaṃ vipākadhammabhāvasāmaññaṃ ‘‘vipākadhammabhāvo viyā’’ti udāharaṇabhāvena vuttaṃ. Sāmaññampi hi visesato bhinnaṃ katvā voharīyatīti. Sabbasamānoti rūpūpapattiyā nipphādakassa paccayantaravikalatādīhi anipphādakassa ca sabbassa yathādhigatassa jhānassa sādhāraṇo. Etena uttarapadāvadhāraṇassa pariggahitataṃ dasseti. ‘‘Ito añño maggo nāma natthī’’ti imināpi sajātiyā sādhāraṇo aññajātivinivattiyā anaññasādhāraṇo imassa jhānassa rūpūpapattiyā upāyabhāvo vuttoti daṭṭhabbaṃ. Itare dve saddhā hirī ca. Yadi paṭipadāya sādhetabbato puggalapubbaṅgamāya desanāya bhāventena samayavavatthānaṃ kataṃ. Paṭipadārahitesu kathanti āha ‘‘kesañcī’’tiādi. Tattha kesañcīti samathabhāvanāya katādhikārānaṃ. Tesañhi maggādhigamanato pubbe anadhigatajjhānānaṃ paṭisambhidādayo viya maggādhigameneva tāni samijjhanti.
ਅਞ੍ਞਾਨੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਅਞ੍ਞਾਨਿ। ਤੇਸੁਪੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਪਟਿਪਦਾਰਹਿਤੇਸੁਪਿ। ਨਨੁ ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਿਦ੍ਧਸ੍ਸਪਿ ਆਗਮਨવਸੇਨ ਪਟਿਪਦਾ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿਯੇવ। ਇਤਰਥਾ ‘‘ਨ ਕਾਮਾવਚਰਂ વਿਯ વਿਨਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ , ‘‘ਬਹੁਤਰਂ ਲੋਕਿਯਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਨ વਿਨਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਇਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਚ વਚਨਂ વਿਰੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾਤਿ? ਨ, ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਗਹਣਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਸੇਸਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਚ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਿਜ੍ਝਨਕਞ੍ਹਿ ਝਾਨਂ ਕਸ੍ਸਚਿਦੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਤਰਂ ਬਹੁਤਰਂ ਲੋਕਿਯਜ੍ਝਾਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਚ ਅਕਤਾਧਿਕਾਰਸ੍ਸ ਨ વਿਨਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਤੇਸਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਿਦ੍ਧਸ੍ਸਪਿ ਝਾਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕਾਨਂ વਿਯ ਕੁਸਲੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਦਿਸਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਅਤਬ੍ਬਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਚ ਨ ਮਗ੍ਗਾਗਮਨવਸੇਨ ਪਟਿਪਦਾ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਏવਮਸ੍ਸ ਪਟਿਪਦਾવਿਰਹੋ ਸਿਦ੍ਧੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਸੁਦ੍ਧਿਕਨવਕਦੇਸਨਾਪਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨੀਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਚ વਕ੍ਖਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾਯਂ ‘‘ਲੋਕਿਯਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੨੭੭)।
Aññānīti ariyamaggasiddhito aññāni. Tesupīti ariyamaggena siddhattā paṭipadārahitesupi. Nanu ca ariyamaggasiddhassapi āgamanavasena paṭipadā upalabbhatiyeva. Itarathā ‘‘na kāmāvacaraṃ viya vinā paṭipadāya uppajjatī’’ti , ‘‘bahutaraṃ lokiyajjhānampi na vinā paṭipadāya ijjhatī’’ti ca vacanaṃ virujjheyyāti? Na, yebhuyyena gahaṇato puggalavisesāpekkhattā ca. Ariyamaggasamijjhanakañhi jhānaṃ kassacideva hoti, tasmā itaraṃ bahutaraṃ lokiyajjhānaṃ puthujjanassa ariyassa ca akatādhikārassa na vinā paṭipadāya sijjhatīti tesaṃ vasena vuttaṃ. Ariyamaggasiddhassapi jhānassa vipākānaṃ viya kusalena ariyamaggena sadisattābhāvato atabbipākattā ca na maggāgamanavasena paṭipadā yujjati, evamassa paṭipadāviraho siddho. Evañca katvā suddhikanavakadesanāpi suṭṭhu nītā hoti. Tathā ca vakkhati lokuttarakathāyaṃ ‘‘lokiyajjhānampī’’tiādi (dha. sa. mūlaṭī. 277).
વਟ੍ਟਾਸਯਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਤਨੁਕਰਣવਸੇਨ વਿવਟ੍ਟਾਸਯਸ੍ਸ વਡ੍ਢਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸਸੋਧਨੇਨ ਆਸਯਪੋਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਆਸਯਪੋਸਨਨ੍ਤਿ ਚ ਝਾਨਭਾવਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾਦਿવਸੇਨ ਸਿਦ੍ਧਾ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸਮ੍ਪਦਾ। ਸਾ ਪਨ ਤਣ੍ਹੁਪਤਾਪવਿਗਮੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸਸੋਧਨੇਨਾ’’ਤਿ।
Vaṭṭāsayassa visesapaccayabhūtāya taṇhāya tanukaraṇavasena vivaṭṭāsayassa vaḍḍhananti āha ‘‘taṇhāsaṃkilesasodhanena āsayaposana’’nti. Āsayaposananti ca jhānabhāvanāya paccayabhūtā pubbayogādivasena siddhā ajjhāsayasampadā. Sā pana taṇhupatāpavigamena hotīti āha ‘‘taṇhāsaṃkilesasodhanenā’’ti.
ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨਂ। ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਪਹਾਯਕਂ।
Thinamiddhādīnanti thinamiddhauddhaccakukkuccavicikicchānaṃ. Pahānanti pahāyakaṃ.
ਤਂਸਦਿਸੇਸੂਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਭਾવਾਦਿਨਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿਸਦਿਸੇਸੁ।
Taṃsadisesūti mahaggatabhāvādinā paṭhamajjhānasamādhisadisesu.
ਪੀਤਿਸੁਖવਨ੍ਤਂ ਝਾਨਂ ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਯਥਾ ਅਰਿਸਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪੀਤਿਸੁਖ…ਪੇ॰… ਅਕਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਮਗ੍ਗਸ੍ਸਪਿ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਤਥਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਅਸਮ੍ਮੋਸਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅવਿਨਾਸਭਾવਂ।
Pītisukhavantaṃ jhānaṃ pītisukhanti vuttaṃ yathā arisasoti dassento ‘‘pītisukha…pe… akāro vutto’’ti āha. Maggassapi vā nibbānārammaṇato tathalakkhaṇūpanijjhānatā yojetabbā. Asammosadhammanti avināsabhāvaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਂ • Rūpāvacarakusalaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ • Catukkanayo paṭhamajjhānaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
