| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā |
વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ
Verañjakaṇḍavaṇṇanā
ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਤਂ ਕਤਮਂ, ਤਂ ਕਥਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦੇਸવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਂ ਸਰੂਪੇਨ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤੀਤਿ ਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਨ ਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਅਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੋવ વੁਚ੍ਚਤੇ ਅਨੇਨਾਤਿ વਚਨਨ੍ਤਿ ਅਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦੇਸવਚਨਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤੇਨਾਤਿਪਦਸ੍ਸ। ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋਤਿ ‘‘ਕਤਮੇਸਾਨਂ ਖੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਨ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਾਰਾ॰ ੧੮) ਪવਤ੍ਤੋ। ਪੁਬ੍ਬੇ વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾਤਿ ਤੇਨਾਤਿਪਦਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਪਾਠੇ વਾ ਉਪਰਿ વਕ੍ਖਮਾਨਪਾਠੇ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਿਦ੍ਧੇਨਾਤਿ ਸਾਮਤ੍ਥਿਯਤੋ ਸਿਦ੍ਧੇਨ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਮੁਖਮਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਯੁਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਦੀਪਨੇ ਇਦਂ ਉਪਾਯਮਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਮੁਖਂ ਦ੍વਾਰਂ ਉਪਾਯੋਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ।
Seyyathidanti taṃ katamaṃ, taṃ kathanti vā attho. Aniyamaniddesavacananti attano atthaṃ sarūpena niyametvā niddisatīti niyamaniddeso, na niyamaniddeso aniyamaniddeso. Sova vuccate anenāti vacananti aniyamaniddesavacanaṃ. Tassāti tenātipadassa. Parivitakkoti ‘‘katamesānaṃ kho buddhānaṃ bhagavantānaṃ brahmacariyaṃ na ciraṭṭhitikaṃ ahosī’’tiādinā (pārā. 18) pavatto. Pubbe vā pacchā vāti tenātipadato heṭṭhā vuttapāṭhe vā upari vakkhamānapāṭhe vāti attho. Atthato siddhenāti sāmatthiyato siddhena. Tatridaṃ mukhamattanidassananti tassā yathāvuttayuttiyā paridīpane idaṃ upāyamattanidassanaṃ. Mukhaṃ dvāraṃ upāyoti hi atthato ekaṃ.
ਸਮਯਸਦ੍ਦੋ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮવਾਯੋ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕਾਲਞ੍ਚ ਸਮਯਞ੍ਚ ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਲੋ ਨਾਮ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਸ੍ਸ ਯੁਤ੍ਤਕਾਲੋ, ਸਮਯੋ ਨਾਮ ਸਰੀਰਬਲਾਦਿਕਾਰਣਸਮવਾਯੋ, ਤੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖਣੋਤਿ ਓਕਾਸੋ। ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਾਦਯੋ ਹਿ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ। ਸੋ ਏવ ਸਮਯੋ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਏਕੋવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਹਾਸਮਯੋਤਿ ਮਹਾਸਮੂਹੋ। ਪવਨਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ વਨਸਣ੍ਡੇ। ਸਮਯੋਪਿ ਖੋ ਤੇ ਭਦ੍ਦਾਲੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮਯੋਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾવਿਲਙ੍ਘਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁ, ਕੋ ਸੋ? ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਗવਤੋ ਜਾਨਨਂ, ਸੋ ਸਮਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਹੇਤੁ ਤਸ੍ਸਾ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਗવਾਤਿਆਦਿ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਉਗ੍ਗਹਮਾਨੋਤਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਉਗ੍ਗਹੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਉਗ੍ਗਹਮਾਨੋ, ਸੁਮਨਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਸ੍ਸੇવੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਸਮਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਪવਦਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਮਯਪ੍ਪવਾਦਕੋ, ਮਲ੍ਲਿਕਾਯ ਆਰਾਮੋ। ਸ੍વੇવ ਤਿਨ੍ਦੁਕਾਚੀਰਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਿਮ੍ਬਰੁਰੁਕ੍ਖਪਨ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਿਨ੍ਦੁਕਾਚੀਰ’’ਨ੍ਤਿ ਚ, ਏਕਾવ ਨਿવਾਸਾ ਸਾਲਾ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਏਕਸਾਲਕੋ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਤ੍ਥਾਭਿਸਮਯਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਹਿਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਤੋ। ਮਾਨਾਭਿਸਮਯਾਤਿ ਮਾਨਪ੍ਪਹਾਨਾ। ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋਤਿ ਪੀਲ਼ਨਂ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਹਿਂਸਨਂ, ਅવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾਕਰਣਂ, ਪੀਲ਼ਨਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ । ਸਨ੍ਤਾਪੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਦਿવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਾਪਨਂ। વਿਪਰਿਣਾਮੋਤਿ ਜਰਾਯ ਮਰਣੇਨ ਚਾਤਿ ਦ੍વਿਧਾ વਿਪਰਿਣਾਮੇਤਬ੍ਬਤਾ ਅਭਿਸਮੇਤਬ੍ਬੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਭਿਸਮਯੋ, ਸੋવ ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੋ, ਪੀਲ਼ਨਾਦੀਨਿ।
Samayasaddo dissatīti sambandho. Assāti samayasaddassa samavāyo atthoti sambandho. Kālañca samayañca upādāyāti ettha kālo nāma upasaṅkamanassa yuttakālo, samayo nāma sarīrabalādikāraṇasamavāyo, te upādāya paṭiccāti attho. Khaṇoti okāso. Buddhuppādādayo hi maggabrahmacariyassa okāso. So eva samayo. Teneva ‘‘ekovā’’ti vuttaṃ. Mahāsamayoti mahāsamūho. Pavanasminti vanasaṇḍe. Samayopi kho te bhaddālīti ettha samayoti sikkhāpadāvilaṅghanassa hetu, ko so? Attano vippaṭipattiyā bhagavato jānanaṃ, so samayasaṅkhāto hetu tassā appaṭividdhoti attho. Bhagavātiādi tassa paṭivijjhanākāradassanaṃ. Uggahamānoti kiñci kiñci uggahetuṃ samatthatāya uggahamāno, sumanaparibbājakassevetaṃ nāmaṃ. Samayaṃ diṭṭhiṃ pavadanti etthāti samayappavādako, mallikāya ārāmo. Sveva tindukācīrasaṅkhātāya timbarurukkhapantiyā parikkhittattā ‘‘tindukācīra’’nti ca, ekāva nivāsā sālā etthāti ‘‘ekasālako’’ti ca vuccati. Atthābhisamayāti yathāvuttassa diṭṭhadhammikasamparāyikassa atthassa hitassa paṭilābhato. Mānābhisamayāti mānappahānā. Pīḷanaṭṭhoti pīḷanaṃ taṃsamaṅgino hiṃsanaṃ, avipphārikatākaraṇaṃ, pīḷanameva attho pīḷanaṭṭho . Santāpoti dukkhadukkhatādivasena santāpanaṃ. Vipariṇāmoti jarāya maraṇena cāti dvidhā vipariṇāmetabbatā abhisametabbo paṭivijjhitabboti abhisamayo, sova abhisamayaṭṭho, pīḷanādīni.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਪਸਗ੍ਗਾਨਂ ਜੋਤਕਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰੇਪਿ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਅਭਿਸਮਯਸਦ੍ਦੋ ਉਦ੍ਧਟੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਮવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਫਲੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਪਟਿ ਅਯਨਂ ਏਕਤੋ ਪવਤ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਮਯੋ, ਸਮવਾਯੋ। વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਸਙ੍ਗਮੇ ਸਤਿ ਏਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮਯੋ, ਖਣੋ। ਸਮੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੋ, ਸਯਂ વਾ ਏਤਿ ਆਗਚ੍ਛਤਿ વਿਗਚ੍ਛਤਿ ਚਾਤਿ ਸਮਯੋ, ਕਾਲੋ। ਸਮੇਨ੍ਤਿ ਅવਯવਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ, ਸਯਂ વਾ ਤੇਸੂਤਿ ਸਮਯੋ, ਸਮੂਹੋ। ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਸਙ੍ਗਮੇ ਏਤਿ ਆਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾ ਫਲਨ੍ਤਿ ਸਮਯੋ, ਹੇਤੁ। ਸਞ੍ਞਾવਸੇਨ વਿਪਲ੍ਲਾਸਤੋ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਏਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਸਤੀਤਿ ਸਮਯੋ, ਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮੀਪਂ ਅਯਨਂ ਉਪਗਮਨਂ ਸਮਯੋ, ਪਟਿਲਾਭੋ। ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਹਿਤਾਨਂ વਾਚਾਨਂ ਅਯਨਂ વਿਗਮੋਤਿ ਸਮਯੋ, ਪਹਾਨਂ। ਸਮ੍ਮਦੇવ, ਸਹਿਤਾਨਂ વਾ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਯਨਂ ਜਾਨਨਨ੍ਤਿ ਸਮਯੋ, ਪਟਿવੇਧੋ। ਏવਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Ettha ca upasaggānaṃ jotakamattattā samayasaddassa atthuddhārepi saupasaggo abhisamayasaddo uddhaṭo. Tattha saṅgamavasena paccayānaṃ phaluppādanaṃ paṭi ayanaṃ ekato pavatti etthāti samayo, samavāyo. Vivaṭṭūpanissayasaṅgame sati enti ettha sattā pavattantīti samayo, khaṇo. Sameti ettha saṅkhatadhammo, sayaṃ vā eti āgacchati vigacchati cāti samayo, kālo. Samenti avayavā etasmiṃ, sayaṃ vā tesūti samayo, samūho. Paccayantarasaṅgame eti āgacchati etasmā phalanti samayo, hetu. Saññāvasena vipallāsato dhammesu eti abhinivisatīti samayo, diṭṭhi. Samīpaṃ ayanaṃ upagamanaṃ samayo, paṭilābho. Sammadeva sahitānaṃ vācānaṃ ayanaṃ vigamoti samayo, pahānaṃ. Sammadeva, sahitānaṃ vā saccānaṃ ayanaṃ jānananti samayo, paṭivedho. Evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe samayasaddassa pavatti veditabbā.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਅਨੇਕਤ੍ਥਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੇ વਤ੍ਤਮਾਨੋ ਸਦ੍ਦੋ ਤਦਞ੍ਞੇਪਿ વਤ੍ਤਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਾ વਿਯ ਤਂਤਂવਾਚਕਾ ਸਮਯਸਦ੍ਦਾਪਿ ਭਿਨ੍ਨਾ ਏવਾਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰੇਸੁ।
Ettha ca samayasaddassa sāmaññena anekatthatā vuttā. Na hi ekasmiṃ atthavisese vattamāno saddo tadaññepi vattati. Tasmā atthā viya taṃtaṃvācakā samayasaddāpi bhinnā evāti gahetabbā. Evaṃ sabbattha atthuddhāresu.
ਤਤ੍ਥ ਤਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਾਭਿਧਮ੍ਮੇਸੁ ਉਪਯੋਗਭੁਮ੍ਮવਚਨੇਹਿ। ਇਧਾਤਿ વਿਨਯੇ, ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਕਰਣવਚਨੇਨ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਮੇવ। ਭਾવੋ ਨਾਮ ਕਿਰਿਯਾ, ਕਿਰਿਯਾਯ ਕਿਰਿਯਨ੍ਤਰੂਪਲਕ੍ਖਣਂ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣਂ, ਯਥਾ ਉਦਯੇ ਸਤਿ ਚਨ੍ਦੇ ਜਾਤੋ ਰਾਜਪੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਅਧਿਕਰਣਞ੍ਹੀਤਿਆਦਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਸਮਯਸਦ੍ਦੋ ਕਾਲਸਮੂਹਖਣਸਮવਾਯਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ વਤ੍ਤਤਿ, ਨ વਿਨਯੇ વਿਯ ਕਾਲੇ ਏવ, ਤੇਸੁ ਚ ਕਾਲਸਮੂਹਤ੍ਥਾ ਦ੍વੇ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਧਿਕਰਣਭਾવੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਖਣਸਮવਾਯਹੇਤੁਅਤ੍ਥਾ ਪਨ ਤਯੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਾવੇਨ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਭਾવਸ੍ਸ ਉਪਲਕ੍ਖਣਭਾવੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ વਿਭਾવਨਮੁਖੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਸਮਤ੍ਥੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਕਾਲੇ, ਧਮ੍ਮਸਮੂਹੇ વਾ ਸਮਯੇ ਅਧਿਕਰਣਭੂਤੇ ਕੁਸਲਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਞੇવ ਕਾਲੇ, ਧਮ੍ਮਸਮੂਹੇ વਾ ਸਮਯੇ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਅਧਿਕਰਣਤ੍ਥਯੋਜਨਾ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਖਣੇ, ਸਮવਾਯੇ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ વਾ ਸਮਯੇ ਸਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਕੁਸਲਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਞੇવ ਖਣਾਦਿਮ੍ਹਿ ਸਮਯੇਪਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tattha tathāti tesu suttābhidhammesu upayogabhummavacanehi. Idhāti vinaye, aññathāti karaṇavacanena. Accantamevāti nirantarameva. Bhāvo nāma kiriyā, kiriyāya kiriyantarūpalakkhaṇaṃ bhāvenabhāvalakkhaṇaṃ, yathā udaye sati cande jāto rājaputtoti. Adhikaraṇañhītiādi abhidhamme samayasaddo kālasamūhakhaṇasamavāyahetusaṅkhātesu pañcasu atthesu vattati, na vinaye viya kāle eva, tesu ca kālasamūhatthā dve tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ adhikaraṇabhāvena niddisituṃ yuttā. Khaṇasamavāyahetuatthā pana tayopi attano bhāvena phassādīnaṃ bhāvassa upalakkhaṇabhāvena niddisituṃ yuttāti vibhāvanamukhena yathāvuttamatthaṃ samatthetuṃ vuttaṃ. Tattha yasmiñhi kāle, dhammasamūhe vā samaye adhikaraṇabhūte kusalaṃ uppannaṃ, tasmiññeva kāle, dhammasamūhe vā samaye phassādayo hontīti evaṃ adhikaraṇatthayojanā, yasmiṃ pana khaṇe, samavāye hetumhi vā samaye sati vijjamāne kusalaṃ uppannaṃ, tasmiññeva khaṇādimhi samayepi vijjamāne phassādayo hontīti bhāvenabhāvalakkhaṇatthayojanā ca veditabbā.
ਹੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥવਿਸਯੇ ਸਙ੍ਗਹਗਾਥਾ ਹੋਤਿ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਰਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਾਭਿਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਅਭਿਲਾਪਮਤ੍ਤਭੇਦੋਤਿ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਤੋ ਸਦ੍ਦਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਭੇਦੋ, ਨ ਅਤ੍ਥਤੋ।
Hoticetthāti ettha yathāvuttaatthavisaye saṅgahagāthā hoti. Aññatrāti suttābhidhammesu. Abhilāpamattabhedoti desanāvilāsato saddamatteneva bhedo, na atthato.
ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ। ਇਰਿਯਾਪਥੋਤਿਆਦੀਸੁ ਇਰਿਯਾਯ ਸਬ੍ਬਦ੍વਾਰਿਕਕਿਰਿਯਾਯ ਪਥੋ ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠਾਨਂ ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਾਤਿ ਠਾਨਾਦਯੋ ਇਰਿਯਾਪਥੋ, ਸੋવ વਿਹਾਰੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤਾ ਸੇਟ੍ਠਭੂਤਾ ਪਰਹਿਤਚਿਤ੍ਤਾਦਿવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਮੇਤ੍ਤਾਦਯੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੋ ਨਾਮ। ਤਦવਸੇਸਾ ਪਨ ਮਹਗ੍ਗਤਾ ਸਬ੍ਬਨੀવਰਣવਿਗਮਨਾਦਿਸਿਦ੍ਧੇਨ ਜੋਤਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰੋ ਨਾਮ। ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਭਾવੇਨ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਮੇਤ੍ਤਾਦਯੋ ਇਧ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਅਰਿਯਾਨਮੇવ વਿਹਾਰੋਤਿ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਅਰਿਯવਿਹਾਰੋ ਨਾਮ।
Avisesenāti sāmaññena. Iriyāpathotiādīsu iriyāya sabbadvārikakiriyāya patho pavattanaṭṭhānaṃ tabbinimuttakammassa abhāvāti ṭhānādayo iriyāpatho, sova vihāro. Brahmabhūtā seṭṭhabhūtā parahitacittādivasappavattito mettādayo brahmavihāro nāma. Tadavasesā pana mahaggatā sabbanīvaraṇavigamanādisiddhena jotanādiatthena dibbavihāro nāma. Brahmavihārabhāvena visuṃ gahitattā mettādayo idha asaṅgahitā. Ariyānameva vihāroti phalasamāpattiyo ariyavihāro nāma.
ਰੁਕ੍ਖਾਦਿਮੂਲੇਯੇવ ਮੂਲਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਪਰੇਨ ਮੂਲਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਮੂਲਮੂਲੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਯਥਾ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੯੦)। ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਦੋਸਮੂਲਾਦਿਚਿਤ੍ਤਾਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਸਾਧਾਰਣਹੇਤੁਮ੍ਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Rukkhādimūleyeva mūlasaddassa niruḷhabhāvaṃ dassetuṃ aparena mūlasaddena visesetvā ‘‘mūlamūle’’ti vuttaṃ, yathā dukkhadukkhanti (vibha. aṭṭha. 190). Lobhādīnaṃ dosamūlādicittāsādhāraṇattā ‘‘asādhāraṇahetumhī’’ti vuttaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾਤਿ ਤਤ੍ਥ વੇਰਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਦੇਸੁ ਕਸ੍ਸਚਿ ਚੋਦਨਾ ਸਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਭਯਥਾ ਨਿਦਾਨਕਿਤ੍ਤਨਸ੍ਸ ਪਨ ਕਿਂ ਪਯੋਜਨਨ੍ਤਿ? ਆਹ ਗੋਚਰਗਾਮਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭਗવਤੋ।
Tattha siyāti tattha verañjāyantiādīsu padesu kassaci codanā siyāti attho. Ubhayathā nidānakittanassa pana kiṃ payojananti? Āha gocaragāmanidassanatthantiādi. Tattha assāti bhagavato.
ਕਿਲਮੋવ ਕਿਲਮਥੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਕਿਲਮਥੋ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਨੁ ਅਨੁ ਯੋਗੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗੋ। વਤ੍ਥੁਕਾਮਾਰਮ੍ਮਣੇ ਸੁਖੇ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਲੀਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ , ਤਂਸਹਚਰਿਤੇ ਕਾਮੇ ਸੁਖੇ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤੇ ਅਲ੍ਲੀਨਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਯ ਅਨੁ ਅਨੁ ਯੋਗੋ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗੋ। ਲੋਕੇ ਸਂવਡ੍ਢਭਾવਨ੍ਤਿ ਆਮਿਸੋਪਭੋਗੇਨ ਸਂવਡ੍ਢਿਤਭਾવਂ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਬਹੁਜਨਹਿਤਾਦਿਅਤ੍ਥਾਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।
Kilamova kilamatho, attano attabhāvassa kilamatho attakilamatho, tassa anu anu yogo punappunaṃ pavattanaṃ attakilamathānuyogo. Vatthukāmārammaṇe sukhe sampayogavasena līnā yuttā, kāmataṇhā , taṃsahacarite kāme sukhe vā ārammaṇabhūte allīnā pavattatīti kāmasukhallikā taṇhā, tassā kāmasukhallikāya anu anu yogo kāmasukhallikānuyogo. Loke saṃvaḍḍhabhāvanti āmisopabhogena saṃvaḍḍhitabhāvaṃ. Uppajjamāno bahujanahitādiatthāyeva uppajjatīti yojanā.
ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਂਹਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਘੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿਆਦਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਯਾਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅਰਿਯਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿ ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ, ਤਥਾਰੂਪਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠਿਸਾਮਞ੍ਞਗਤੋ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੨੪, ੩੫੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੯੨; ੩.੫੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧੨; ਪਰਿ॰ ੨੭੪) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ। ‘‘ਯਾਨਿ ਤਾਨਿ ਸੀਲਾਨਿ ਅਖਣ੍ਡਾਨਿ…ਪੇ॰… ਸਮਾਧਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਾਨਿ, ਤਥਾਰੂਪੇਸੁ ਸੀਲੇਸੁ ਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞਗਤੋ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੨੪, ੩੫੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੯੨; ੩.੫੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧੨; ਪਰਿ॰ ੨੭੪) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਸੀਲਾਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਙ੍ਘਾਤੋ ਸਙ੍ਘਟਿਤੋ ਸਮਣਗਣੋ, ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞਸਙ੍ਘਾਤਸਙ੍ਘਾਤੇਨਾ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੇਨੇਤ੍ਥ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞਭੂਤੇਨ ਸਂਹਨਨੇਨ ਸਙ੍ਘਾਤੋ ਸਮਣਗਣੋ, ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਪਾਠੇ ਸਦ੍ਦਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਤ੍ਤਤਰੋ ਹੋਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ।
Diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatattā saṅghoti imamatthaṃ vibhāvento āha diṭṭhītiādi. Ettha ca ‘‘yāyaṃ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324, 356; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.12; pari. 274) evaṃ vuttāya diṭṭhiyā. ‘‘Yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni…pe… samādhisaṃvattanikāni, tathārūpesu sīlesu sīlasāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324, 356; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.12; pari. 274) evaṃ vuttānañca sīlānaṃ sāmaññasaṅkhātena saṅghāto saṅghaṭito samaṇagaṇo, tenāti attho. ‘‘Diṭṭhisīlasāmaññasaṅghātasaṅghātenā’’ti vā pāṭhenettha bhavitabbaṃ, tassa diṭṭhisīlasāmaññabhūtena saṃhananena saṅghāto samaṇagaṇo, tenāti attho. Evañhi pāṭhe saddato attho yuttataro hoti. Assāti mahato bhikkhusaṅghassa.
ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਅਣਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੇਦੋ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਮਨ੍ਤਬ੍ਰਹ੍ਮਕਪ੍ਪવਸੇਨ ਤਿવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਇਰੁવੇਦਾਦਯੋ ਤਯੋ વੇਦਾ ਮਨ੍ਤਾ, ਤੇ ਚ ਪਧਾਨਾ, ਇਤਰੇ ਪਨ ਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ, ਤੇਨ ਪਧਾਨਸ੍ਸੇવ ਗਹਣਂ। ਮਨ੍ਤੇ ਸਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ ਇਰੁવੇਦਾਦਿਕੇ ਮਨ੍ਤਸਤ੍ਥੇ ਸਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਰੁવੇਦਾਦਯੋ ਹਿ ਗੁਤ੍ਤਭਾਸਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ‘‘ਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ‘‘ਬਾਹਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਸਮਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ਸਮਣੋ’’ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਦ੍વਯਂ ਉਦਾਹਰਣਦ੍વਯੇਨ વਿਭਾવੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਮਿਤਤ੍ਤਾ ਹਿ ਪਾਪਾਨਂ ‘ਸਮਣੋ’ਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਹਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਮਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ‘ਸਮਣੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਬਾਹਿਤਪਾਪੋਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧੇ વੁਤ੍ਤવਚਨਂ। ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣਾਧਿਗਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਗੁਣਾਧਿਗਤਂ। ਸਕਿਞ੍ਚਨੋਤਿ ਸਦੋਸੋ।
Brahmaṃ aṇatīti ettha brahma-saddena vedo vuccati, so mantabrahmakappavasena tividho. Tattha iruvedādayo tayo vedā mantā, te ca padhānā, itare pana sannissitā, tena padhānasseva gahaṇaṃ. Mante sajjhāyatīti iruvedādike mantasatthe sajjhāyatīti attho. Iruvedādayo hi guttabhāsitabbatāya ‘‘mantā’’ti vuccanti. ‘‘Bāhitapāpattā brāhmaṇo, samitapāpattā samaṇo’’ti yathāvuttamatthadvayaṃ udāharaṇadvayena vibhāvetuṃ vuttañhetantiādi vuttaṃ. ‘‘Samitattā hi pāpānaṃ ‘samaṇo’ti pavuccatī’’ti hi idaṃ vacanaṃ gahetvā ‘‘samitapāpattā ‘samaṇo’ti vuccatī’’ti vuttaṃ, bāhitapāpoti idaṃ pana aññasmiṃ gāthābandhe vuttavacanaṃ. Yathābhuccaguṇādhigatanti yathābhūtaguṇādhigataṃ. Sakiñcanoti sadoso.
ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਂ ਤਾਯਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਤਂ, ਗੋ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਭਿਧਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੇਨਚਿ ਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਞਾਤਿਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞਾਦਿਨਾ ਕੇਨਚਿ ਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞੇਨ , ਪਰਿਹਾਨਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ વੇਰਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨਂ। ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥਂ ਇਮਂ ਪਕਾਰਂ ਭੂਤੋ ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਆਖ੍ਯਾਨਂ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਂ, ਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਇਤ੍ਥਂ ਏવਂਪਕਾਰੋ ਭੂਤੋ ਜਾਤੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਕਥਨਤ੍ਥੋ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਤ੍ਥਜੋਤਕੋ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਉਗ੍ਗਮਨਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਦੀਪਨਤੋ, ਤੇਨ ਯੋਗਤੋ ਤਂ ਖੋ ਪਨ ਭવਨ੍ਤਂ ਗੋਤਮਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇਪਿ ਸਮਾਨੇ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਦੀਪਨਤੋ ‘‘ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਤ੍ਥੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਖੋ ਪਨ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ।
Gottavasenāti ettha gaṃ tāyatīti gottaṃ, go-saddena cettha abhidhānaṃ buddhi ca vuccati. Kenaci pārijuññenāti ñātipārijuññādinā kenaci pārijuññena , parihāniyāti attho. Tato paranti verañjāyantiādivacanaṃ. Itthambhūtākhyānatthe upayogavacananti itthaṃ imaṃ pakāraṃ bhūto āpannoti itthambhūto, tassa ākhyānaṃ itthambhūtākhyānaṃ, soyevattho itthambhūtākhyānattho. Atha vā ‘‘itthaṃ evaṃpakāro bhūto jāto’’ti evaṃ kathanattho itthambhūtākhyānattho, tasmiṃ upayogavacananti attho. Ettha ca abbhuggatoti ettha abhi-saddo itthambhūtākhyānatthajotako abhibhavitvā uggamanappakārassa dīpanato, tena yogato taṃ kho pana bhavantaṃ gotamanti idaṃ upayogavacanaṃ sāmiatthepi samāne itthambhūtākhyānadīpanato ‘‘itthambhūtākhyānatthe’’ti vuttaṃ, tenevāha ‘‘tassa kho pana bhoto gotamassāti attho’’ti.
ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਸਾਧੁ ਦੇવਦਤ੍ਤੋ ਮਾਤਰਮਭੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿਸਦ੍ਦਯੋਗਤੋ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਕਤਂ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਤਂ ਖੋ ਪਨ ਭવਨ੍ਤਂ ਗੋਤਮਂ ਅਭਿ ਏવਂ ਕਲ੍ਯਾਣੋ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ ਉਗ੍ਗਤੋਤਿ ਅਭਿਸਦ੍ਦਯੋਗਤੋ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਨ੍ਤਿ। ਸਾਧੁ ਦੇવਦਤ੍ਤੋ ਮਾਤਰਮਭੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਦੇવਦਤ੍ਤੋ ਮਾਤਰਮਭਿ ਮਾਤਰਿ વਿਸਯੇ ਮਾਤੁਯਾ વਾ ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਧਿਕਰਣਤ੍ਥੇ વਾ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ વਾ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਸ੍ਸ ਸਾਮਿવਚਨਸ੍ਸ વਾ ਪਸਙ੍ਗੇ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਤ੍ਥਜੋਤਕੇਨ ਅਭਿਸਦ੍ਦੇਨ ਯੋਗੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਕਤਂ, ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ ਦੇવਦਤ੍ਤੋ ਮਾਤੁવਿਸਯੇ ਮਾਤੁਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ વਾ ਸੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਉਗ੍ਗਮਨਪਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਦੇવਦਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ વਿਯ ਇਧ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਂ, ਤਤ੍ਥ ਮਾਤਰਨ੍ਤਿ વਚਨਂ વਿਯ ਇਧ ਤਂ ਖੋ ਪਨ ਭવਨ੍ਤਂ ਗੋਤਮਨ੍ਤਿ વਚਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਸਾਧੁਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਂ વਿਯ ਇਧ ਉਗ੍ਗਤਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਿਤ੍ਤਿਭੂਤੋ ਸਦ੍ਦੋ, ਨ ਕੇવਲੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਸੇਸਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਿ ਏવਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਕਿਤ੍ਤੀਤਿ ਥੁਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਪਕਾਸਕੋ ਸਦ੍ਦੋ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਥੁਤਿਘੋਸੋ વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sādhu devadatto mātaramabhīti ettha abhisaddayogato itthambhūtākhyāne upayogavacanaṃ kataṃ, evamidhāpi taṃ kho pana bhavantaṃ gotamaṃ abhi evaṃ kalyāṇo kittisaddo uggatoti abhisaddayogato itthambhūtākhyāne upayogavacananti. Sādhu devadatto mātaramabhīti ettha hi ‘‘devadatto mātaramabhi mātari visaye mātuyā vā sādhū’’ti evaṃ adhikaraṇatthe vā sāmiatthe vā bhummavacanassa sāmivacanassa vā pasaṅge itthambhūtākhyānatthajotakena abhisaddena yoge upayogavacanaṃ kataṃ, yathā cettha devadatto mātuvisaye mātusambandhī vā so vuttappakārappattoti ayamattho viññāyati, evamidhāpi bhoto gotamassa sambandhī kittisaddo abbhuggato abhibhavitvā uggamanapakārappattoti ayamattho viññāyati. Tattha hi devadattaggahaṇaṃ viya idha kittisaddaggahaṇaṃ, tattha mātaranti vacanaṃ viya idha taṃ kho pana bhavantaṃ gotamanti vacanaṃ, tattha sādhusaddaggahaṇaṃ viya idha uggatasaddaggahaṇaṃ veditabbaṃ. Kittisaddoti kittibhūto saddo, na kevaloti dassanatthaṃ visesitanti āha ‘‘kitti evā’’ti. Tato kittīti thuti, tassā pakāsako saddo kittisaddoti dassetuṃ ‘‘thutighoso vā’’ti vuttaṃ.
ਸੋ ਭਗવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੋਤਿ ਪਸਿਦ੍ਧਿਯਂ, ਯੋ ਸੋ ਸਮਤ੍ਤਿਂਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇ ਭਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਕਮ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸੋ ਲੋਕੇ ਅਤਿਪਾਕਟੋਤਿ ‘‘ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭਗવਾਤਿ ਚ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥੁ ਨਾਮਕਿਤ੍ਤਨਂ, ਨ ਗੁਣਕਿਤ੍ਤਨਂ। ਪਰਤੋ ਪਨ ਭਗવਾਤਿ ਗੁਣਕਿਤ੍ਤਨਮੇવ। ਇਮਿਨਾ ਚ ਇਮਿਨਾ ਚਾਤਿ ਏਤੇਨ ਅਰਹਨ੍ਤਿਆਦਿਪਦਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਅਨੇਕਗੁਣਗਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
So bhagavāti ettha soti pasiddhiyaṃ, yo so samattiṃsa pāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā dasasahassilokadhātuṃ kampento anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, so loke atipākaṭoti ‘‘so bhagavā’’ti vuttaṃ. Bhagavāti ca idaṃ satthu nāmakittanaṃ, na guṇakittanaṃ. Parato pana bhagavāti guṇakittanameva. Iminā ca iminā cāti etena arahantiādipadānaṃ paccekaṃ anekaguṇagaṇaṃ paṭicca pavattabhāvaṃ dasseti.
ਸੁવਿਦੂਰવਿਦੂਰੇਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਸਦ੍ਦੇਹਿ ਅਤਿવਿਯ ਦੂਰੇਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਸੁવਿਦੂਰਤਾ ਏવ ਹਿ વਿਦੂਰਤਾ। ਸવਾਸਨਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਤੇਸਂ વਾਸਨਾਯ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ, વਾਸਨਾ ਚ ਨਾਮ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸਸ੍ਸਾਪਿ ਸਕਲਞੇਯ੍ਯਾਨવਬੋਧਾਦਿਦ੍વਾਰਤ੍ਤਯਪ੍ਪਯੋਗવਿਗੁਣਤਾਹੇਤੁਭੂਤੋ ਕਿਲੇਸਨਿਹਿਤੋ ਆਕਾਰੋ ਚਿਰਨਿਗਲ਼ਿਤਪਾਦਾਨਂ ਨਿਗਲ਼ਮੋਕ੍ਖੇਪਿ ਸਙ੍ਕੁਚਿਤਤਾਗਮਨਹੇਤੁਕੋ ਨਿਗਲ਼ਨਿਹਿਤੋ ਆਕਾਰੋ વਿਯ। ਯਾਯ ਪਿਲਿਨ੍ਦવਚ੍ਛਾਦੀਨਂ વਸਲવੋਹਾਰਾਦਿવਿਗੁਣਤਾ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ વਾਸਨਾਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ਆਰਕਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਕਾਰਸ੍ਸ ਰਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਕ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਚ ਹ-ਕਾਰਂ ਸਾਨੁਸ੍ਸਰਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ‘‘ਅਰਹ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਉਪਰਿਪਿ ਯਥਾਰਹਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਞ੍ਚੇਤਂ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪੁਞ੍ਞਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਆਸવਾ ਏવ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਸਮੁਦਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਸવਸਮੁਦਯਮਯੇਨਾ’’ਤਿ। ‘‘ਆਸવਸਮੁਦਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੩) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਪਾਕਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਪ੍ਪਭੇਦੋ ਤਿਭવੋ ਏવ ਰਥੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਿਭવਰਥੇ। ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਸਮੁਦਯੋ।
Suvidūravidūreti dvīhi saddehi ativiya dūreti dasseti, suvidūratā eva hi vidūratā. Savāsanānaṃ kilesānaṃ viddhaṃsitattāti iminā paccekabuddhādīhi asādhāraṇaṃ bhagavato arahattanti dasseti tesaṃ vāsanāya appahīnattā, vāsanā ca nāma nikkilesassāpi sakalañeyyānavabodhādidvārattayappayogaviguṇatāhetubhūto kilesanihito ākāro ciranigaḷitapādānaṃ nigaḷamokkhepi saṅkucitatāgamanahetuko nigaḷanihito ākāro viya. Yāya pilindavacchādīnaṃ vasalavohārādiviguṇatā hoti, ayaṃ vāsanāti gahetabbā. Ārakāti ettha ākārassa rassattaṃ ka-kārassa ca ha-kāraṃ sānussaraṃ katvā niruttinayena ‘‘araha’’nti padasiddhi veditabbā. Evaṃ uparipi yathārahaṃ niruttinayena padasiddhi veditabbā. Yañcetaṃ saṃsāracakkanti sambandho. Puññādīti ādi-saddena apuññābhisaṅkhāraāneñjābhisaṅkhāre saṅgaṇhāti. Āsavā eva avijjādīnaṃ kāraṇattā samudayoti āha ‘‘āsavasamudayamayenā’’ti. ‘‘Āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti (ma. ni. 1.103) hi vuttaṃ. Vipākakaṭattārūpappabhedo tibhavo eva ratho, tasmiṃ tibhavarathe. Saṃsāracakkanti yathāvuttakilesakammavipākasamudayo.
‘‘ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਪਾਟਿ, ਧਾਤੁਆਯਤਨਾਨ ਚ।
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
ਅਬ੍ਬੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ વਤ੍ਤਮਾਨਾ, ‘ਸਂਸਾਰੋ’ਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੬੧੮; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੯੫ ਅਪਸਾਦਨਾવਣ੍ਣਨਾ; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੬੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੪.੧੯੯; ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੬ ਸਙ੍ਖਾਰਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸ; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੫੨੩; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੯; ਇਤਿવੁ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪, ੫੮; ਥੇਰਗਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੭, ੯੯; ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੮; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧.੧੧੭; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬) –
Abbocchinnaṃ vattamānā, ‘saṃsāro’ti pavuccatī’’ti. (visuddhi. 2.618; dī. ni. aṭṭha. 2.95 apasādanāvaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.60; a. ni. aṭṭha. 2.4.199; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; vibha. aṭṭha. 226 saṅkhārapadaniddesa; su. ni. aṭṭha. 2.523; udā. aṭṭha. 39; itivu. aṭṭha. 14, 58; theragā. aṭṭha. 1.67, 99; bu. vaṃ. aṭṭha. 58; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.117; cūḷani. aṭṭha. 6) –
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੋ ਸਂਸਾਰੋવ ਚਕ੍ਕਂ વਿਯ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਤੋ ਚਕ੍ਕਂ, ਤਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬੇ ਅਰਾ ਹਤਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਨੇਨਾਤਿ ਭਗવਤਾ। ਬੋਧੀਤਿ ਞਾਣਂ, ਤਂ ਏਤ੍ਥ ਮਣ੍ਡਂ ਪਸਨ੍ਨਂ ਜਾਤਨ੍ਤਿ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੋ। ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਂ ਞਾਣਫਰਸੁਨ੍ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰવਿਸੇਸਨવਿਸਿਟ੍ਠਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Evaṃ vutto saṃsārova cakkaṃ viya paribbhamanato cakkaṃ, tassa cakkassa sabbe arā hatāti sambandho. Anenāti bhagavatā. Bodhīti ñāṇaṃ, taṃ ettha maṇḍaṃ pasannaṃ jātanti bodhimaṇḍo. Kammakkhayakaraṃ ñāṇapharasunti arahattamaggañāṇaṃ vuttaṃ, taṃ chinditabbaṃ abhisaṅkhārasaṅkhātaṃ kammaṃ paricchindatīti dassetuṃ kammakkhayakaravisesanavisiṭṭhaṃ vuttanti veditabbaṃ.
ਏવਂ ਕਤਿਪਯਙ੍ਗੇਹਿ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਂ ਤਦવਸੇਸਙ੍ਗੇਹਿ ਫਲਭੂਤਨਾਮਰੂਪਧਮ੍ਮੇਹਿ ਤਿਭવਰਥਞ੍ਚ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਥੇ ਯੋਜਿਤਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਾਰਾਨਂ ਹਨਨਪ੍ਪਕਾਰਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਦ੍વਾਦਸਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗੇਹਿ ਰਥવਿਰਹਿਤਮੇવ ਕੇવਲਂ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਂ, ਤਸ੍ਸ ਅਰਘਾਤਨਪ੍ਪਕਾਰਭੇਦਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਥવਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਮਤਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਨੁ ਅਨੁ ਅਮਤਗ੍ਗਂ, ਸਬ੍ਬਥਾ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਹਿਪਿ ਅવਿਞ੍ਞਾਤਕੋਟਿਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਜਰਾਮਰਣਪਰਿਯੋਸਾਨਤ੍ਤਾਤਿ ਇਦਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਅਰਭਾવੇਨ ਏਕਤ੍ਤਂ ਸਮਾਰੋਪੇਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਤਾ ਜਰਾਮਰਣਪਰਿਯੋਸਾਨਤਾ ਚ ਅਤ੍ਥਿ ਤਥਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਅਥ વਾ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਯਥਾਰਹਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਲਕ੍ਖਣਭੂਤਖਣਿਕਜਰਾਮਰਣવਸੇਨ ਤਪ੍ਪਰਿਯੋਸਾਨਤਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਅਰਭਾવੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ।
Evaṃ katipayaṅgehi saṃsāracakkaṃ tadavasesaṅgehi phalabhūtanāmarūpadhammehi tibhavarathañca tasmiṃ rathe yojitasaṃsāracakkārānaṃ hananappakārañca dassetvā idāni sabbehipi dvādasahi paṭiccasamuppādaṅgehi rathavirahitameva kevalaṃ saṃsāracakkaṃ, tassa araghātanappakārabhedañca dassetuṃ athavātiādi vuttaṃ. Tattha anamatagganti anu anu amataggaṃ, sabbathā anugacchantehipi aviññātakoṭikanti attho. Avijjāmūlakattā jarāmaraṇapariyosānattāti idaṃ saṅkhārādīnaṃ dasannaṃ arabhāvena ekattaṃ samāropetvāti vuttaṃ. Na hi tesaṃ paccekaṃ avijjāmūlakatā jarāmaraṇapariyosānatā ca atthi tathā paṭiccasamuppādapāḷiyaṃ avuttattā. Atha vā tesampi yathārahaṃ atthato avijjāmūlakattaṃ, attano attano lakkhaṇabhūtakhaṇikajarāmaraṇavasena tappariyosānatañca sandhāyetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Evañca tesaṃ paccekaṃ arabhāvo siddho hoti.
ਏવਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਂ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯੇਨ ਞਾਣੇਨ ਇਮਸ੍ਸ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਰਾਨਂ ਛੇਦੋ ਭਗવਤੋ ਸਿਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਸ੍ਸ ‘‘ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੪; ੧.੪੫) ਮਾਤਿਕਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਭવਚਕ੍ਕਾવਯવੇਸੁ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਰਤੋ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੇਨ ਏવਮਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਹੇਤੂਤਿਆਦਿਕੇਨ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਾਲ਼ਿਸਹਿਤੇਨ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੪੫) ਪਾਠੇਨ ਸਰੂਪਤੋ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਤੇਸੁਯੇવ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਚਤੁਸਙ੍ਖੇਪਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿવਿਭਾਗਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ਇਤਿ ਭਗવਾਤਿਆਦਿਪਾਠੇਨ ਭਗવਤੋ ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣੇਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਇਮਿਨਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣੇਨਾਤਿਆਦਿਨਾ ਭਗવਤੋ ਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਾਰਾਨਂ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਿਣ੍ਣਂ ਆਯਤਨਾਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਮਨਾਯਤਨਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਤਿਣ੍ਣਂ ਫਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ। ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ਛ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯਾ ਏવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Evaṃ sabbākāraṃ saṃsāracakkameva dassetvā idāni yena ñāṇena imassa saṃsāracakkassa arānaṃ chedo bhagavato siddho, tassa dhammaṭṭhitiñāṇassa ‘‘paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti (paṭi. ma. 4; 1.45) mātikā vuttattā bhavacakkāvayavesu avijjādīsu paccayapaccayuppannattā pariggahavasena pavattiākāraṃ dassetvā parato tassa atthassa nigamanavasena vuttena evamayaṃ avijjāhetūtiādikena paṭisambhidāpāḷisahitena (paṭi. ma. 1.45) pāṭhena sarūpato dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tassa ca tesuyeva avijjādīsu catusaṅkhepādivasena pavattivibhāgañca dassetvā tato paraṃ iti bhagavātiādipāṭhena bhagavato tena dhammaṭṭhitiñāṇena paṭiccasamuppādassa sabbākārato paṭividdhabhāvaṃ dassetvā puna iminā dhammaṭṭhitiñāṇenātiādinā bhagavato tena ñāṇena saṃsāracakkārānaṃ viddhaṃsitabhāvaṃ dassetuṃ tattha dukkhādīsu aññāṇaṃ avijjātiādi vuttaṃ. Tattha tiṇṇaṃ āyatanānanti cakkhusotamanāyatanānaṃ tiṇṇaṃ. Esa nayo tiṇṇaṃ phassānantiādīsupi. Rūpataṇhādivasena cha taṇhākāyā eva veditabbā.
ਸਗ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਕਾਮਸੁਗਤੀਸੁ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਤਥੇવਾਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਏવ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਰੂਪੀਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮવਿਸਯਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਰਾਗਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਕਾਮਭਾવਤੋ ਭવਰਾਗੋਪਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾਯੇવ ਮੇਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ। ਸੇਸੁਪਾਦਾਨਮੂਲਿਕਾਸੁਪੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਮੂਲਿਕਾਸੁਪਿ ਯੋਜਨਾਸੁ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਯੋਜਨਾਨਯੋ – ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਪਰਲੋਕੋ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੮੫-੮੬ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਮਾਨਂ) ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸੋ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਤੀਤਿਆਦਿਨਾ, ਅਪਰੋ ‘‘ਅਸੁਕਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਅਤ੍ਤਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਾਮਰੂਪਾਰੂਪਭવੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਂ ਤਂ ਕੁਸਲਂ ਕਰੋਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਮੂਲਿਕਾ ਯੋਜਨਾ, ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਮੂਲਿਕਾ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਪਰੋ ‘‘ਸੀਲੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿ વਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਅਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਂ ‘‘ਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਪਰਾਮਸਨ੍ਤੋ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬਭવੇਸੁ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਮੂਲਿਕਾ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Saggasampattinti kāmasugatīsu sampattiṃ. Tathevāti kāmupādānapaccayā eva. Brahmalokasampattinti rūpībrahmalokasampattiṃ. Tebhūmakadhammavisayassa sabbassāpi rāgassa kilesakāmabhāvato bhavarāgopi kāmupādānamevāti āha ‘‘kāmupādānapaccayāyeva mettaṃ bhāvetī’’ti. Sesupādānamūlikāsupīti diṭṭhupādānasīlabbatupādānaattavādupādānamūlikāsupi yojanāsu. Tatrāyaṃ yojanānayo – idhekacco ‘‘natthi paraloko ucchijjati attā’’ti (dī. ni. 1.85-86 atthato samānaṃ) diṭṭhiṃ gaṇhāti, so diṭṭhupādānapaccayā kāyena duccaritaṃ caratītiādinā, aparo ‘‘asukasmiṃ bhave attā ucchijjatī’’ti diṭṭhiṃ gahetvā kāmarūpārūpabhavūpapattiyā taṃ taṃ kusalaṃ karotītiādinā ca diṭṭhupādānamūlikā yojanā, imināva nayena attavādupādānamūlikā yojanā veditabbā. Aparo ‘‘sīlena suddhi vatena suddhī’’ti asuddhimaggaṃ ‘‘suddhimaggo’’ti parāmasanto sīlabbatupādānapaccayā kāyena duccaritaṃ caratītiādinā sabbabhavesu sīlabbatupādānamūlikā yojanā veditabbā.
ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਸ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਾਰਾਨਂ ਘਾਤਨਸਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਪਚ੍ਚਯਪਅਗ੍ਗਹਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕਾਮਭવੇ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਾਮਭવੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤਮੇવ ਞਾਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਯਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਟੀਕਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਯ੍વਾਯਂ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਕਾਮਭવੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਾਮਭવੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤਮੇવ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਯਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਾ વਿਨਯਟੀਕਾਯਪਿ ਅਯਮੇવ ਪਾਠੋ ਲਿਖਿਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਕਾਮਭવੇ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿਆਦਿਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੋ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਨ ਹੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਨਾਭਿ, ਮੂਲਤ੍ਤਾਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਉਪਰਿ ਚਕ੍ਕਰੂਪਤੋ ਪਯੋਗਤ੍ਤੇਨ ਉਪਸਂਹਾਰਾਭਾવਾ ਚ। ‘‘ਅਪਿ ਚ ਤਮੇવ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਂ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚੇਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੋ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਪਧਾਨਤ੍ਤੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਮੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਾਕਾਰਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਏવਮਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹੇਤੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਉਭੋਪੇਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ। ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹੇਤੁ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੪੬) ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਮੇવ ਪਧਾਨਤ੍ਤੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹੇਤੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਮਾਤਿਕਾ ੪; ੧.੪੫) વੁਚ੍ਚਮਾਨਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਾਕਾਰਪਰਿਦੀਪਨਤ੍ਥਂ વਿਸਯਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਧਾਨਤ੍ਤੇਨ।
Idāni yassa saṃsāracakkārānaṃ ghātanasamatthassa dhammaṭṭhitiñāṇassa avijjādipaccayapaaggahākāraṃ dassetuṃ kāmabhave ca avijjā kāmabhave saṅkhārānaṃ paccayo hotītiādinā avijjādīnaṃ paccayapaccayuppannabhāvo dassito, tameva ñāṇaṃ avijjādīsu pavattiākārena saddhiṃ paṭisambhidāmaggapāḷiṃ ānetvā nigamanavasena dassento evamayantiādimāha. Visuddhimaggaṭīkāyaṃ pana ‘‘idāni yvāyaṃ saṃsāracakkaṃ dassentena kāmabhave avijjā kāmabhave saṅkhārānaṃ paccayo hotītiādinā avijjādīnaṃ paccayabhāvo saṅkhārādīnaṃ paccayuppannabhāvo dassito, tameva paṭisambhidāmaggapāḷiṃ ānetvā nigamanavasena dassento evamayantiādimāhā’’ti vuttaṃ. Sāratthadīpaniyā vinayaṭīkāyapi ayameva pāṭho likhito. Tattha ca kāmabhave ca avijjātiādinā avijjādīnaṃ paccayapaccayuppannabhāvo saṃsāracakkaṃ dassentena vutto na hoti tassa ca avijjā nābhi, mūlattātiādinā pubbeva dassitattā upari cakkarūpato payogattena upasaṃhārābhāvā ca. ‘‘Api ca tameva paccayapaccayuppannabhāvaṃ nigamanavasena dassento’’ti ca vuttaṃ, na cettha paccayapaccayuppannabhāvo nigamanavasena padhānattena dassito, atha kho paccayapariggahavasappavattaṃ dhammaṭṭhitiñāṇameva yathāvuttapaccayapariggahākārassa nigamanavasena dassitaṃ. Tathā hi ‘‘evamayaṃ avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannā, ubhopete dhammā hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ. Anāgatampi addhānaṃ avijjā hetu…pe… dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.46) dhammaṭṭhitiñāṇameva padhānattena dassitaṃ. ‘‘Avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannā’’tiādi pana paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇanti (paṭi. ma. mātikā 4; 1.45) vuccamānattā tassa paccayapariggahākāraparidīpanatthaṃ visayattena vuttaṃ, na padhānattena.
ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਏવਨ੍ਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਹੇਤੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ ਤੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਉਭੋਪੇਤੇਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਰਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਪਕਤਿਇਸ੍ਸਰਾਦਿ વਿਯ ਅਹੇਤੁਕਾ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ‘‘ਆਸવਸਮੁਦਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੩) વਚਨਤੋ ਸਯਮ੍ਪਿ ਸਹੇਤੁਕਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਯੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਭੋਪੇਤੇ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯੇવ। ਇਤੀਤਿ ਏવਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇ ਯਾ ਪਞ੍ਞਾ, ਤਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਸਙ੍ਖਾਤੇ ਕਾਰਣੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ ਨਾਮਾਤਿ।
Ayañhettha attho – evanti anantare vuttanayena ayaṃ avijjā saṅkhārānaṃ hetu, saṅkhārā ca tena hetunā samuppannā. Ubhopeteti yasmā ayaṃ avijjā paraparikappitapakatiissarādi viya ahetukā niccā dhuvā na hoti, atha kho ‘‘āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti (ma. ni. 1.103) vacanato sayampi sahetukā saṅkhatā aniccāyeva hoti, tasmā ubhopete avijjāsaṅkhārā hetusamuppannāyeva. Itīti evaṃ yathāvuttanayena paccayapariggaṇhane yā paññā, taṃ dhammānaṃ ṭhitisaṅkhāte kāraṇe yāthāvato pavattattā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ nāmāti.
ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯવਿਭਾવਨવਸੇਨੇવ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਦਿਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਪਧਾਨਤ੍ਤੇਨ, ਞਾਣਮੇવ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਧਾਨਤੋ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ ਹੇਟ੍ਠਾਪਿ ਕਾਮਭવੇ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿਆਦਿਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਦਿਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਇਧਾਪਿ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਉਪਸਂਹਟੋ, ਨ ਭવਚਕ੍ਕਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਤਿ।
Ettha hi ñāṇassa visayavibhāvanavaseneva avijjādīnaṃ paccayādibhāvo vutto, na padhānattena, ñāṇameva panettha padhānato vuttaṃ, tasmā etassa ñāṇassa paccayapariggahākāradassanatthameva heṭṭhāpi kāmabhave ca avijjātiādinā avijjādīnaṃ paccayādibhāvo vutto, idhāpi nigamanavasena upasaṃhaṭo, na bhavacakkadassanatthanti ayamettha attano mati.
ਤਤ੍ਥ ਚ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਦਟ੍ਠੁਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੪੫) ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤੇਨ ਨਯੇਨਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੇਤੁ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਜਾਤਿਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਿ ਪਦਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Tattha ca paccayuppannadhammesu adiṭṭhesu hetūnaṃ paccayabhāvopi na sakkā daṭṭhunti ‘‘saṅkhārā hetusamuppannā’’ti paccayapariggahañāṇaniddese (paṭi. ma. 1.45) paccayuppannadhammānampi gahaṇaṃ katanti veditabbaṃ. Etena nayenāti avijjāyaṃ vuttanayena saṅkhārā hetu, viññāṇaṃ hetusamuppannantiādinā sabbāni jātipariyosānāni padāni vitthāretabbāni.
ਏવਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇਹਿਪਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਤ੍ਥਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗੇਸੁ। ਸਙ੍ਖਿਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ ਹੇਤੁਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਫਲਸਾਮਞ੍ਞੇਨ વਾਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, ਸਙ੍ਗਹੋ, ਕੋਟ੍ਠਾਸੋ ਰਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਪਨ ਜਾਤਿਤੋ ਦੁવਿਧੋਪਿ ਕਾਲਭੇਦવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਜਾਤੋ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਦ੍ਧਾਤਿ ਅਨੁવਤ੍ਤਤਿ। ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਭવਾ ਗਹਿਤਾ ਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ ਚ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਮ੍ਪਿ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮਤਾਸਰਿਕ੍ਖਤਾਯ ਇਧ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਮੇવਾਤਿ ਆਹ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਤਿਆਦਿ। વਿਪਾਕਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿਆਦੀਸੁ ਕਮ੍ਮਜਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਮੇવ વਿਪਾਕਸਦ੍ਦવਚਨੀਯਤ੍ਤੇਪਿ ਨਾਮਰੂਪਾਦਿਪਦੇਸੁ ਰੂਪਮਿਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਫਲਪਞ੍ਚਕਂ ਅਰੂਪਪ੍ਪਧਾਨਤਾਯ ਚ ਤਬ੍ਬਹੁਲਤਾਯ ਚ ‘‘વਿਪਾਕવਟ੍ਟ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਪਾਕਪ੍ਪਧਾਨਂ વਟ੍ਟਂ, વਿਪਾਕਬਹੁਲਂ વਾ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਮ੍ਮਜਪਰਿਯਾਯੋ વਾ ਏਤ੍ਥ વਿਪਾਕ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਪਦੇਸੇਨਾਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥਧਮ੍ਮવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਦਪਦੇਸੇਨ ਤੇਸਂ ਕਥਨੇਨ ਤਂਮੁਖੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਕਿਰੀਯਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਆਕਾਰਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਸਰੂਪਾ, ਤਤੋ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕੋ ਸਨ੍ਧੀਤਿ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤੋ ਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧਿ, ਦੁਤਿਯੋ ਫਲਹੇਤੁਸਨ੍ਧਿ, ਤਤਿਯੋ ਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Evaṃ paṭisambhidāmaggapāḷiyā dhammaṭṭhitiñāṇassa avijjādīsu pavattiākāraṃ dassetvā idāni tassa tesu paccayesu aññehipi ākārehi pavattiākāraṃ dassetuṃ tatthātiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu paṭiccasamuppādaṅgesu. Saṅkhippanti ettha avijjādayo hetusāmaññena phalasāmaññena vāti saṅkhepo, saṅgaho, koṭṭhāso rāsīti attho. So pana jātito duvidhopi kālabhedavasena catubbidho jāto. Paccuppanno addhāti anuvattati. Taṇhupādānabhavā gahitā kilesakammasāmaññato tadavinābhāvato ca. Avijjādikilesavaṭṭampi vipākadhammadhammatāsarikkhatāya idha kammavaṭṭamevāti āha ime pañca dhammātiādi. Vipākā dhammātiādīsu kammajaarūpakkhandhānameva vipākasaddavacanīyattepi nāmarūpādipadesu rūpamissampi phalapañcakaṃ arūpappadhānatāya ca tabbahulatāya ca ‘‘vipākavaṭṭa’’nti vuttaṃ. Vipākappadhānaṃ vaṭṭaṃ, vipākabahulaṃ vā vaṭṭanti attho. Kammajapariyāyo vā ettha vipāka-saddo daṭṭhabbo. Jātijarāmaraṇāpadesenāti paramatthadhammavinimuttajātijarāmaraṇaṃ nāma natthīti tadapadesena tesaṃ kathanena taṃmukhenāti attho. Ākirīyanti pakāsīyantīti ākārā, avijjādisarūpā, tato paccayākāratoti attho. Eko sandhīti avicchedappavattihetubhūto hetuphalasandhi, dutiyo phalahetusandhi, tatiyo hetuphalasandhīti daṭṭhabbaṃ.
ਏવਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਅਨੇਕੇਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇਹਿ, ਅવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਚ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਭਾવਂ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਞਾਣਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਾਲ਼ਿਨਯੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਉਪਸਂਹਾਰવਸੇਨ ਇਤਿ ਭਗવਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਪਰਾਮਸਨਂ, ਤੇਨਾਹ ਚਤੁਸਙ੍ਖੇਪਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋਤਿ ਇਧ ਕਾਮਭવੇ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਾਮਭવੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿਆਦਿਨਾ ਇਧ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਚ ਅવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗਾਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੨੨੫ ਆਦਯੋ) ਆਗਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਞਾਣੇਨ ਭਗવਾ ਏવਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਂ ਞਾਣਂ। ਞਾਤਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ। ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ।
Evaṃ dhammaṭṭhitiñāṇassa avijjādīsu anekehi pakārehi pavattiākāraṃ dassetvā idāni tehi, avuttehi ca sabbehi ākārehi bhagavato paṭiccasamuppādassa paṭividdhabhāvaṃ, tassa ca ñāṇassa dhammaṭṭhitiñāṇasaddappavattinimittataṃ paṭisambhidāpāḷinayena dassetuṃ upasaṃhāravasena iti bhagavātiādi vuttaṃ. Tattha itīti vuttappakāraparāmasanaṃ, tenāha catusaṅkhepantiādi. Sabbākāratoti idha kāmabhave ca avijjā kāmabhave saṅkhārānaṃ paccayotiādinā idha vuttehi ca avuttehi ca paṭiccasamuppādavibhaṅgādīsu (vibha. 225 ādayo) āgatehi sabbehi pakārehi paṭivijjhati. Tanti yena ñāṇena bhagavā evaṃ jānāti, taṃ ñāṇaṃ. Ñātaṭṭhenāti jānanaṭṭhena. Pajānanaṭṭhenāti paṭivijjhanaṭṭhena.
ਇਦਾਨਿ ਯਮਿਦਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਾਕਾਰਭੇਦੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਪਞ੍ਚਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਰਘਾਤੇ ਏਤਸ੍ਸ ਉਪਯੋਗਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਮਿਨਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣੇਨਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣੇਨ ਅਰੇ ਹਨੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕਥਨ੍ਤਿ? ਆਹ ‘‘ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕੇ ਧਮ੍ਮੇ ਮਹਾવਜਿਰਞਾਣਾવੁਧੇਨ ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣੇਨ ਯਥਾਭੂਤਂ ਞਤ੍વਾ ਤੇਨ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨਾવੁਧੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾવੁਧੇਨ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ ਅਰੇ ਹਨੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਾਦਿਬੋਧਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Idāni yamidaṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ paccayapariggahākārabhedehi saddhiṃ papañcato dassitaṃ, tasmiṃ araghāte etassa upayogitaṃ dassetuṃ iminā dhammaṭṭhitiñāṇenātiādi vuttaṃ. Tattha dhammaṭṭhitiñāṇena are hanīti sambandho. Kathanti? Āha ‘‘te dhamme’’tiādi. Te avijjādike dhamme mahāvajirañāṇāvudhena tena dhammaṭṭhitiñāṇena yathābhūtaṃ ñatvā tena balavavipassanāvudhena nibbindanto ariyamaggāvudhena virajjanto vimuccanto are hanīti yojanā. Ariyamaggañāṇampi hi kiccato samudayasaccādibodhato ‘‘dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti vuccati.
ਏਕੇਕਂ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਏਕੇਕવਿਹਾਰੇਨ ਪੂਜੇਮੀਤਿ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਾਪਿ વਿਹਾਰਕਰਣਪੂਜਾ ਭਗવਤਿ ਪੇਮੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਧਾਤੁਕਾਦਿਚੇਤਿਯਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਤ੍ਤਾ ਚ ਭਗવਤੋવ ਪੂਜਾਤਿ ਆਹ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸਾਤਿਆਦਿ। ਕਿਲੇਸਾਰੀਨ ਸੋ ਮੁਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਿਗ੍ਗਹੀਤਲੋਪੋ, ਕਿਲੇਸਾਰੀਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨ ਚਾਰਹੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਨਿਗ੍ਗਹੀਤਲੋਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Ekekaṃ dhammakkhandhaṃ ekekavihārena pūjemīti dhammakkhandhaṃ ārabbha pavattāpi vihārakaraṇapūjā bhagavati pemeneva pavattattā sadhātukādicetiyapaṭimaṇḍitattā ca bhagavatova pūjāti āha bhagavantaṃ uddissātiādi. Kilesārīna so munīti ettha niggahītalopo, kilesārīnaṃ hatattāti attho. Paccayādīna cārahoti etthāpi niggahītalopo daṭṭhabbo.
ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾਮ’’ਨ੍ਤਿ, ਅਪਰਨੇਯ੍ਯੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਕਸ੍ਸਚਿ વਿਸਯવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਿਦ੍ਧਂ। ਪਦੇਸਗ੍ਗਹਣੇ ਹਿ ਅਸਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤਾવ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਯਥਾ ਦਿਕ੍ਖਿਤੋ ਨ ਦਦਾਤੀਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਨਪੇਕ੍ਖਾ ਕਤ੍ਤਰਿਯੇવ ਬੁਦ੍ਧ-ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਕਮ੍ਮવਚਨਿਚ੍ਛਾਯ ਅਭਾવਤੋ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਸਾਮਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ ਹਿ ਇਧ ਸਦ੍ਦਤੋ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਹਿ ਬੁਜ੍ਝਨਕਿਰਿਯਾ ਅવਿਸਯਾ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇਤਿ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਚ ਅਭਿવਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੇ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੇ। ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਮਾਹ। ਪਹਾਤਬ੍ਬੇਤਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ। ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬੇਤਿ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ। ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸੋਪਾਦਿਸੇਸਾਦਿਕਂ ਪਰਿਯਾਯਸਿਦ੍ਧਂ ਭੇਦਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਕਤੋ।
Sammāsambuddhoti ettha saṃ-saddo sayanti atthe pavattatīti āha ‘‘sāma’’nti, aparaneyyo hutvāti attho. Sabbadhammānanti idaṃ kassaci visayavisesassa aggahitattā siddhaṃ. Padesaggahaṇe hi asati gahetabbassa nippadesatāva viññāyati, yathā dikkhito na dadātīti. Evañca katvā atthavisesānapekkhā kattariyeva buddha-saddasiddhi veditabbā kammavacanicchāya abhāvato. ‘‘Sammā sāmaṃ buddhattā sammāsambuddho’’ti ettakameva hi idha saddato labbhati. Sabbadhammānanti idaṃ pana atthato labbhamānaṃ gahetvā vuttaṃ, na hi bujjhanakiriyā avisayā yujjati. Abhiññeyyeti lakkhaṇādito aniccādito ca abhivisiṭṭhena lokiyalokuttarañāṇena jānitabbe catusaccadhamme. Pariññeyyeti aniccādivasena paricchinditvā jānitabbaṃ dukkhaṃ ariyasaccamāha. Pahātabbeti samudayasaccaṃ. Sacchikātabbeti nirodhasaccaṃ. Bahuvacananiddeso panettha sopādisesādikaṃ pariyāyasiddhaṃ bhedaṃ apekkhitvā kato.
ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾવੇਤਬ੍ਬਾਨਂ ਸਮੁਦਯਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਾਨਂ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਹਣੇਨੇવ ਤਪ੍ਫਲਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਾਨਮ੍ਪਿ ਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਸਚ੍ਛਿਕਤਨ੍ਤਿ ਇਦਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਹਿਤਮੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧੋਸ੍ਮੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਮਯਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਬੁਦ੍ਧੋਸ੍ਮਿ, ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Abhiññeyyanti gāthāya pahātabbabhāvetabbānaṃ samudayamaggasaccānaṃ hetudhammānaṃ gahaṇeneva tapphalānaṃ dukkhasaccanirodhasaccānampi siddhito pariññātabbañca pariññātaṃ sacchikātabbañca sacchikatanti idampettha saṅgahitamevāti daṭṭhabbaṃ, tenāha ‘‘tasmā buddhosmī’’ti. Yasmā cattāripi saccāni mayā buddhāni, tasmā sabbampi ñeyyaṃ buddhosmi, abbhaññāsinti attho.
વਿਚਿਤ੍ਤવਿਸਯਪਤ੍ਥਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਦੁਕ੍ਖવਿਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਪਧਾਨਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਮੂਲਕਾਰਣਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ। ਉਭਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਤਂਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਚ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਨ ਅਭਾવਮਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਅવਤ੍ਥੁਤ੍ਤਾ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਦਿਅਨੇਕਭੇਦਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਨਿਰੋਧਪ੍ਪਜਾਨਨਾਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਾ। ਏਕੇਕਪਦੁਦ੍ਧਾਰੇਨਾਪੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁ ਚਕ੍ਖੁਸਮੁਦਯੋਤਿਆਦਿਨਾ ਏਕੇਕਕੋਟ੍ਠਾਸਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇਨਾਪਿ, ਨ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਾਦਿਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਏવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਣ੍ਹਾਯਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਛ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਮੂਲਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਪੁਰਿਮਭવਸਿਦ੍ਧਾ ਤਣ੍ਹਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ਕਸਿਣਾਨੀਤਿ ਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ। ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰਾਤਿ ਕੇਸਾਦਯੋ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਚ। ਨવ ਭવਾਤਿ ਕਾਮਭવਾਦਯੋ ਤਯੋ ਸਞ੍ਞੀਭવਾਦਯੋ ਤਯੋ ਏਕવੋਕਾਰਭવਾਦਯੋ ਤਯੋ ਚਾਤਿ ਨવ ਭવਾ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨੀਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣવਿਸੇਸਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। વਿਪਾਕਕਿਰਿਯਾਨਮ੍ਪਿ ਯਥਾਰਹਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾ ਤਣ੍ਹਾਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਕਿਰਿਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭੂਤਾ ਤਣ੍ਹਾ। ਅਨੁਲੋਮਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਾ ਆਸવਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਸੁ ਪਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋવ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਭਾવੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਾ।
Vicittavisayapatthanākārappavattiyā taṇhā dukkhavicittatāya padhānakāraṇanti āha ‘‘mūlakāraṇabhāvenā’’ti. Ubhinnanti cakkhussa taṃsamudayassa ca. Appavattīti appavattinimittaṃ, na abhāvamattaṃ. Tassa avatthuttā sappaccayattādianekabhedā sabbasaṅgahitā. Nirodhappajānanāti sacchikiriyābhisamayavasena nirodhassa paṭivijjhanā. Ekekapaduddhārenāpīti cakkhu cakkhusamudayotiādinā ekekakoṭṭhāsaniddhāraṇenāpi, na dukkhasaccādisāmaññato evāti adhippāyo. Taṇhāyapi saṅkhāradukkhapariyāpannatāya pariññeyyattā dukkhasaccabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘cha taṇhākāyā’’ti vuttaṃ. Yasmiṃ pana attabhāve sā uppajjati, tassa mūlakāraṇabhāvena samuṭṭhāpikā purimabhavasiddhā taṇhā samudayasaccanti gahetabbā. Kasiṇānīti kasiṇārammaṇāni jhānāni. Dvattiṃsākārāti kesādayo tadārammaṇajjhānāni ca. Nava bhavāti kāmabhavādayo tayo saññībhavādayo tayo ekavokārabhavādayo tayo cāti nava bhavā. Cattāri jhānānīti ārammaṇavisesaṃ anapekkhitvā sāmaññato cattāri jhānāni vuttāni. Vipākakiriyānampi yathārahaṃ sabbattha saṅgaho daṭṭhabbo. Ettha ca kusaladhammānaṃ upanissayabhūtā taṇhāsamuṭṭhāpikāti veditabbā, kiriyadhammānaṃ pana tassa attabhāvassa kāraṇabhūtā taṇhā. Anulomatoti ettha avijjā dukkhasaccaṃ, taṃsamuṭṭhāpikā purimataṇhā āsavā samudayasaccanti yojetabbaṃ. Saṅkhārādīsu pana avijjādayova samudayasaccabhāvena yojetabbā. Tenāti tasmā.
વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯਂ વਿਦਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ વਿਜ੍ਜਾ। ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ, ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਤ੍ਤਾ વਾ। ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤੇ। ਮਨੋਮਯਿਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਮ੍ਹਾ ਕਾਯਾ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਯਂ ਅਭਿਨਿਮ੍ਮਿਨਾਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੬) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਰੀਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰਝਾਨਮਨੇਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਮਨੋਮਯਿਦ੍ਧਿ ਨਾਮ, ਸਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾਯੇવ। ਸਤ੍ਤ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਸਦ੍ਧਾ ਹਿਰੀ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਂ વੀਰਿਯਂ ਸਤਿ ਪਞ੍ਞਾ ਚ। ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਮਤਂ ਦਿਸਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤੋ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਦਿਸਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਇਮਿਨਾ ਚ ਚਰਣਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਿਤਅਰਿਯਮਗ੍ਗਭਾવਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਏਕਂਸੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਦਾਨਿਸ੍ਸਾ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਦਾਯ ਸਾવਕਾਦਿਅਸਾਧਾਰਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਦਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਸવਕ੍ਖਯવਿਜ੍ਜਾવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਸਿਜ੍ਝਤਿ, ਚਰਣਧਮ੍ਮਭੂਤੇਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਯ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ વਸੇਨ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਤਾ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਜ੍ਜਾ…ਪੇ॰… ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ, ਯਥਾ ਅਞ੍ਞੋਪਿ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਬੁਦ੍ਧੋ ਨਿਯੋਜੇਤਿ, ਤਥਾ ਅਯਮ੍ਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਅਨਤ੍ਥਪਰਿવਜ੍ਜਨਅਤ੍ਥਨਿਯੋਜਨੇਨ। ਅਤ੍ਤਨ੍ਤਪਾਦਯੋਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਨ੍ਤਪਉਭਯਨ੍ਤਪਾ ਗਹਿਤਾ। ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਭવੇਸੁ ਅਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਪਹੀਨਾਨਂ ਪੁਨਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਨ ਪੁਨ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ।
Vijjāti attano visayaṃ viditaṃ karotīti vijjā. Sampannattāti samannāgatattā, sampuṇṇattā vā. Tatrāti ambaṭṭhasutte. Manomayiddhiyāti ettha ‘‘idha bhikkhu imamhā kāyā aññaṃ kāyaṃ abhinimminātī’’ti (dī. ni. 1.236) vuttattā sarīrabbhantarajhānamanena aññassa sarīrassa nibbattivasena pavattā manomayiddhi nāma, sā atthato jhānasampayuttā paññāyeva. Satta saddhammā nāma saddhā hirī ottappaṃ bāhusaccaṃ vīriyaṃ sati paññā ca. Gacchati amataṃ disanti dukkhanittharaṇatthikehi daṭṭhabbato amataṃ nibbānameva disaṃ gacchati, iminā ca caraṇānaṃ sikkhattayasaṅgahitaariyamaggabhāvato nibbānatthikehi ekaṃsena icchitabbataṃ dasseti. Idānissā vijjācaraṇasampadāya sāvakādiasādhāraṇataṃ dassetuṃ tattha vijjāsampadātiādi vuttaṃ. Tattha āsavakkhayavijjāvasena sabbaññutā sijjhati, caraṇadhammabhūtesu jhānesu antogadhāya mahākaruṇāsamāpattiyā vasena mahākāruṇikatā sijjhatīti āha ‘‘vijjā…pe… mahākāruṇikata’’nti. Yathā tanti ettha tanti nipātamattaṃ, yathā aññopi vijjācaraṇasampanno buddho niyojeti, tathā ayampīti attho. Tenāti anatthaparivajjanaatthaniyojanena. Attantapādayoti ādi-saddena parantapaubhayantapā gahitā. Asajjamāno bhavesu apaccāgacchantoti pahīnānaṃ punānuppattito na puna upagacchanto.
ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਯੁਤ੍ਤવਾਚਾਭਾਸਨੇ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬੇ ਚੇਤਂ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਅਭੂਤਨ੍ਤਿ ਅਭੂਤਤ੍ਥਂ। ਅਤਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਅਨਤ੍ਥਸਂਹਿਤਨ੍ਤਿ ਪਿਸੁਣਾਦਿਦੋਸਯੁਤ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਮਾਗਦਤ੍ਤਾਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰવਚਨਤ੍ਤਾ, ਗਦਨਂ ਗਦੋ, ਕਥਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਗਦੋ વਚਨਮਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਸੁਗਦੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਦ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਤ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਗਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Tatrāti yuttavācābhāsane sādhetabbe cetaṃ bhummaṃ. Abhūtanti abhūtatthaṃ. Atacchanti tasseva vevacanaṃ. Anatthasaṃhitanti pisuṇādidosayuttaṃ. Sammāgadattāti sundaravacanattā, gadanaṃ gado, kathananti attho. Sundaro gado vacanamassāti ‘‘sugado’’ti vattabbe niruttinayena da-kārassa ta-kāraṃ katvā ‘‘sugato’’ti vuttaṃ.
ਸਭਾવਤੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਭਾવਤੋ। ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਲੋਕਂ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਸੁਤ੍ਤਤੋ ਆਹ ਯਤ੍ਥਾਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ। ਤਨ੍ਤਿ ਲੋਕਸ੍ਸਨ੍ਤਂ, ਓਕਾਸਲੋਕੇ ਕਾਯਗਮਨੇਨ ਞਾਤਬ੍ਬਂ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਨਾਹਂ વਦਾਮੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਇਦਞ੍ਚ ਰੋਹਿਤਦੇવਪੁਤ੍ਤੇਨ ਲੋਕਸ੍ਸ ਕਾਯਗਤਿવਸੇਨ ਅਨ੍ਤਗਮਨਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਲੋਕਸ੍ਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਲੋਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।
Sabhāvatoti dukkhasabhāvato. Lokanti khandhādilokaṃ. Yathāvuttamatthaṃ suttato āha yatthātiādi. Tattha yatthāti yasmiṃ lokantasaṅkhāte nibbāne. Tanti lokassantaṃ, okāsaloke kāyagamanena ñātabbaṃ pattabbanti nāhaṃ vadāmīti yojanā. Idañca rohitadevaputtena lokassa kāyagativasena antagamanassa pucchitattā vuttaṃ. Appatvā lokassantanti khandhādilokaṃ sandhāya vuttaṃ.
ਕਿਨ੍ਤੇ ਪਦਸਾ ਓਕਾਸਲੋਕਪਰਿਬ੍ਭਮਨੇਨ, ਪਰਿਮਿਤਟ੍ਠਾਨੇ ਏવ ਤਂ ਞਾਣਗਮਨੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਮੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਪਿ ਚਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਯਾਮਮਤ੍ਤੇ ਕਲ਼ੇવਰੇਤਿ ਸਰੀਰੇ। ਤੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਸਞ੍ਞਿਮ੍ਹੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ વੇਦਨਾਦਯੋ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧੇ। ਸਮਨਕੇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਂ। ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਲੋਕਂ, ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲੋਕਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਲੋਕਸ੍ਸ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વਾ। ਅਦੇਸਮ੍ਪਿ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਯੇਸਂ ਨਿਰੋਧਾਯ ਹੋਤਿ, ਉਪਚਾਰਤੋ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਬ੍ਯਾਮਮਤ੍ਤੇ ਕਲ਼ੇવਰੇ ਲੋਕਨਿਰੋਧਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਪੇਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਚਕ੍ਖੁ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ, ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦੧; વਿਭ॰ ੨੦੪) વਿਯ। ਕੁਦਾਚਨਨ੍ਤਿ ਕਦਾਚਿਪਿ। ਅਪ੍ਪਤ੍વਾਤਿ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਅਨਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਗਮਨੇਨ ਪਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ। ਹવੇਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ, ਏਕਂਸਤ੍ਥੇ વਾ । ਲੋਕવਿਦੂਤਿ ਸਭਾવਾਦਿਤੋ ਖਨ੍ਧਾਦਿਜਾਨਨਕੋ। ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਸਮਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮਿਤਾવੀ, ਸਮਿਤਕਿਲੇਸੋਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾਸੀਸਤਿ ਨ ਪਤ੍ਥੇਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਤ੍ਤਾ।
Kinte padasā okāsalokaparibbhamanena, parimitaṭṭhāne eva taṃ ñāṇagamanena gacchantānaṃ dassemīti dassento api cātiādimāha. Tattha byāmamatte kaḷevareti sarīre. Tena rūpakkhandhaṃ dasseti. Sasaññimhīti saññāsīsena vedanādayo tayo khandhe. Samanaketi viññāṇakkhandhaṃ. Lokanti khandhādilokaṃ, dukkhanti attho. Lokanirodhanti nibbānena lokassa nirujjhanaṃ, nibbānameva vā. Adesampi hi nibbānaṃ yesaṃ nirodhāya hoti, upacārato tannissitaṃ viya hotīti ‘‘byāmamatte kaḷevare lokanirodhampi paññapemī’’ti vuttaṃ, cakkhu loke piyarūpaṃ, sātarūpaṃ, etthesā taṇhā nirujjhamānā nirujjhatītiādīsu (dī. ni. 2.401; vibha. 204) viya. Kudācananti kadācipi. Appatvāti aggamaggena anadhigantvā. Tasmāti yasmā taṃ gamanena pattuṃ na sakkā, tasmā. Haveti nipātamattaṃ, ekaṃsatthe vā . Lokavidūti sabhāvādito khandhādijānanako. Catusaccadhammānaṃ abhisamitattā samitāvī, samitakilesoti vā attho. Nāsīsati na pattheti appaṭisandhikattā.
ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਲੋਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਪਿ ਚ ਤਯੋ ਲੋਕਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਮੂਹਸਨ੍ਤਾਨਭੂਤੋ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ। ਸੋ ਹਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤવਿਸਤ੍ਤਤਾਯ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਚ, ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਾ ਤਬ੍ਬਿਪਾਕਾ ਚਾਤਿ ‘‘ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਾਨਂ ਉਤੁਜਰੂਪਾਨਂ ਸਮੂਹਸਨ੍ਤਾਨਭੂਤੋ ਓਕਾਸਲੋਕੋ। ਸੋ ਹਿ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਆਧਾਰਤੋ ‘‘ਓਕਾਸੋ’’ਤਿ ਚ, ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸਾਧਾਰਾ ਚ ਆਧੇਯ੍ਯਭੂਤਾਤਿ ‘‘ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਚ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇવ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੇਨ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਚ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਆਹਰਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਨ੍ਤਿ ਆਹਾਰੋ, ਪਚ੍ਚਯੋ। ਤੇਨ ਤਿਟ੍ਠਨਸੀਲਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਾવ ਭਙ੍ਗਾ ਪવਤ੍ਤਨਸੀਲਾਤਿ ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਚ ਇਮਿਨਾਪਿ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨੁਰੂਪਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਦੇਸਨਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾવ ਗਹਿਤਾ।
Evaṃ saṅkhepato lokaṃ dassetvā idāni vitthārato taṃ dassetuṃ api ca tayo lokātiādi vuttaṃ. Tattha indriyabaddhānaṃ khandhānaṃ samūhasantānabhūto sattaloko. So hi rūpādīsu sattavisattatāya ‘‘satto’’ti ca, lokiyanti ettha kammakilesā tabbipākā cāti ‘‘loko’’ti ca vuccati. Anindriyabaddhānaṃ utujarūpānaṃ samūhasantānabhūto okāsaloko. So hi sattasaṅkhārānaṃ ādhārato ‘‘okāso’’ti ca, lokiyanti ettha tassādhārā ca ādheyyabhūtāti ‘‘loko’’ti ca pavuccati. Indriyānindriyabaddhā pana sabbeva upādānakkhandhā paccayehi saṅkhataṭṭhena lujjanapalujjanaṭṭhena ca ‘‘saṅkhāraloko’’ti ca vuccati. Āharati attano phalanti āhāro, paccayo. Tena tiṭṭhanasīlā uppajjitvā yāva bhaṅgā pavattanasīlāti āhāraṭṭhitikā, sabbe saṅkhatadhammā. Sabbe sattāti ca imināpi veneyyānurūpato puggalādhiṭṭhānattā desanāya saṅkhārāva gahitā.
ਯਾવਤਾ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੀਤਿ ਯਤ੍ਤਕੇ ਠਾਨੇ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। વਿਰੋਚਨਾਤਿ ਤੇਸਂ વਿਰੋਚਨਹੇਤੁ ਓਭਾਸਨਹੇਤੂਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ। ਦਿਸਾ ਭਨ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾ ਦਿਸਾ ਯਾવਤਾ વਿਗਤਨ੍ਧਕਾਰਾ ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਦਿਸਾਤਿ ਉਪਯੋਗਬਹੁવਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ વਿਰੋਚਮਾਨਾ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਯਤ੍ਤਕਾ ਦਿਸਾ ਭਨ੍ਤਿ ਓਭਾਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾવ ਸਹਸ੍ਸਧਾ ਲੋਕੋਤਿ ਤਤ੍ਤਕੇਨ ਪਮਾਣੇਨ ਸਹਸ੍ਸਪ੍ਪਕਾਰੋ ਓਕਾਸਲੋਕੋ, ਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ। વਸੋਤਿ ਇਦ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤੋ વਸੋ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Yāvatā candimasūriyā pariharantīti yattake ṭhāne candimasūriyā parivattanti pavattanti. Virocanāti tesaṃ virocanahetu obhāsanahetūti hetumhi nissakkavacanaṃ. Disā bhantīti sabbā disā yāvatā vigatandhakārā paññāyanti. Atha vā disāti upayogabahuvacanaṃ. Tasmā virocamānā candimasūriyā yattakā disā bhanti obhāsentīti attho. Tāva sahassadhā lokoti tattakena pamāṇena sahassappakāro okāsaloko, sahassacakkavāḷānīti attho. Etthāti sahassacakkavāḷe. Vasoti iddhisaṅkhāto vaso vattatīti attho.
ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਲੋਕਂ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਨ ਭਗવਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋਪਿ ਸਬ੍ਬਥਾ વਿਦਿਤੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਏਕੋ ਲੋਕੋਤਿ ਯ੍વਾਯਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤੋ ਤੇਨ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋ ਏਕੋ ਏਕવਿਧੋ, ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਪਿ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮਾવ ਲੋਕੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾਭਾવਾ। ਉਪਾਦਾਨਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਸਤ੍ਤ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋਤਿ ਤਥਾ ਤਥਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਜਾਯੇવ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ, ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਾ ਏਕਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ, ਏਕਤ੍ਤਕਾਯਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ, ਏਕਤ੍ਤਕਾਯਾ ਏਕਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ, ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਚ ਤਯੋ ਆਰੁਪ੍ਪਾਤਿ ਇਮਾ ਸਤ੍ਤવਿਧਾ ਪਜਾਯੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਕਾਯੋ ਏਤੇਸਮਤ੍ਥੀਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਾ। ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਸਞ੍ਞਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨੇਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਗਹਿਤਂ, ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ।
Tampīti tividhampi lokaṃ. Assāti anena bhagavatā saṅkhāralokopi sabbathā viditoti sambandho. Eko lokoti yvāyaṃ heṭṭhā vuttanayena sabbasaṅkhatānaṃ paccayāyattavuttito tena sāmaññena saṅkhāraloko eko ekavidho, esa nayo sesesupi. Sabbatthāpi lokiyadhammāva lokoti adhippetā lokuttarānaṃ pariññeyyattābhāvā. Upādānānaṃ ārammaṇabhūtā khandhā upādānakkhandhā. Satta viññāṇaṭṭhitiyoti tathā tathā samuppannā pajāyeva vuccanti. Nānattakāyā nānattasaññino, nānattakāyā ekattasaññino, ekattakāyā nānattasaññino, ekattakāyā ekattasaññino, heṭṭhimā ca tayo āruppāti imā sattavidhā pajāyeva viññāṇaṃ tiṭṭhati etthāti viññāṇaṭṭhitiyo nāma. Tattha nānattaṃ kāyo etesamatthīti nānattakāyā. Nānattaṃ saññā etesanti nānattasaññino. Saññāsīsenettha paṭisandhiviññāṇaṃ gahitaṃ, esa nayo sesesupi.
ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਛ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਾ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ ਨਾਮ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸਦਿਸਤਾਯ ਨਾਨਾ ਕਾਯੋ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਸਞ੍ਞਾ ਚ ਨવવਿਧਤਾਯ ਨਾਨਾ। ਤੀਸੁ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਭੂਮੀਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾ ਚੇવ ਚਤੂਸੁ ਅਪਾਯੇਸੁ ਸਤ੍ਤਾ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਾ ਏਕਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ ਨਾਮ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਸਰੀਰਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸਦਿਸਂ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਸਞ੍ਞਾ ਪਨ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਿਪਾਕવਸੇਨ ਏਕਾવ, ਤਥਾ ਆਪਾਯਿਕਾਨਮ੍ਪਿ, ਤੇਸਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਹੇਤੁਕਾવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਸਞ੍ਞਾ। ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਕਾ ਚ ਪਰਿਤ੍ਤਾਭ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਭ ਆਭਸ੍ਸਰਾ ਏਕਤ੍ਤਕਾਯਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ ਨਾਮ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਏਕਪ੍ਪਮਾਣੋવ ਕਾਯੋ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਸਞ੍ਞਾ ਪਨ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨવਿਪਾਕવਸੇਨ ਨਾਨਾ ਹੋਤਿ। ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਯਂ ਪਰਿਤ੍ਤਸੁਭਾਦਯੋ ਤਯੋ, ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਯਂ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤવਜ੍ਜਿਤਾ વੇਹਪ੍ਫਲਾ, ਪਞ੍ਚ ਚ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਤਿ ਨવਸੁ ਭੂਮੀਸੁ ਸਤ੍ਤਾ ਏਕਤ੍ਤਕਾਯਾ ਏਕਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ ਨਾਮ। ਆਭਾਨਾਨਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਯਨਾਨਤ੍ਤਂ ਨ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਸਣ੍ਠਾਨਨਾਨਤ੍ਤੇਨੇવ ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ। ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਾਭਾવੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਨੇવਸਞ੍ਞਾ ਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਪਨ ਯਥਾ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਾਪਿ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਾ ਨੇવવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚવਨ੍ਤੇਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁ ਨ ਗਯ੍ਹਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਸਾਨਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਾਦੀਨਿ ਤੀਣਿਯੇવ ਗਹਿਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਇਮਾ ਸਤ੍ਤ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tattha sabbamanussā ca cha kāmāvacaradevā ca nānattakāyā nānattasaññino nāma. Tesañhi aññamaññaṃ visadisatāya nānā kāyo, paṭisandhisaññā ca navavidhatāya nānā. Tīsu paṭhamajjhānabhūmīsu brahmakāyikā ceva catūsu apāyesu sattā ca nānattakāyā ekattasaññino nāma. Tesu hi brahmapārisajjādīnaṃ tiṇṇampi sarīraṃ aññamaññaṃ visadisaṃ, paṭisandhisaññā pana paṭhamajjhānavipākavasena ekāva, tathā āpāyikānampi, tesaṃ pana sabbesaṃ akusalavipākāhetukāva paṭisandhisaññā. Dutiyajjhānabhūmikā ca parittābha appamāṇābha ābhassarā ekattakāyā nānattasaññino nāma. Tesañhi sabbesaṃ ekappamāṇova kāyo, paṭisandhisaññā pana dutiyatatiyajjhānavipākavasena nānā hoti. Tatiyajjhānabhūmiyaṃ parittasubhādayo tayo, catutthajjhānabhūmiyaṃ asaññasattavajjitā vehapphalā, pañca ca suddhāvāsāti navasu bhūmīsu sattā ekattakāyā ekattasaññino nāma. Ābhānānattena pana sabbattha kāyanānattaṃ na gayhati, saṇṭhānanānatteneva gayhatīti. Asaññasattā viññāṇābhāvena viññāṇaṭṭhitisaṅkhyaṃ na gacchanti. Nevasaññā nāsaññāyatanaṃ pana yathā saññāya, evaṃ viññāṇassāpi sukhumattā nevaviññāṇaṃ nāviññāṇaṃ, tasmā paribyattaviññāṇakiccavantesu viññāṇaṭṭhitīsu na gayhati. Tasmā sesāni ākāsānañcāyatanādīni tīṇiyeva gahitāni, tehi saddhiṃ imā satta viññāṇaṭṭhitiyoti veditabbā.
ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾਤਿ ਲਾਭੋ ਅਲਾਭੋ ਯਸੋ ਅਯਸੋ ਨਿਨ੍ਦਾ ਪਸਂਸਾ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ। ਲਾਭਾਲਾਭਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧਾ વਾ ਲਾਭਾਦਿਸਦ੍ਦੇਹਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨવ ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ ਏવ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਚਤੁਤ੍ਥਾਰੁਪ੍ਪੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘‘ਨવ ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਸਤ੍ਤਾ ਆવਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾ, ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਜਾ ਏવ ਇਧ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਭਾવੇਨ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਦਸਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਮਨਾਯਤਨવਜ੍ਜਿਤਾਨਿ ਦਸ।
Aṭṭha lokadhammāti lābho alābho yaso ayaso nindā pasaṃsā sukhaṃ dukkhanti ime aṭṭha lokassa sabhāvattā lokadhammā. Lābhālābhādipaccayā uppajjanakā panettha anurodhavirodhā vā lābhādisaddehi vuttāti veditabbā. Nava sattāvāsāti heṭṭhā vuttā satta viññāṇaṭṭhitiyo eva asaññasattacatutthāruppehi saddhiṃ ‘‘nava sattāvāsā’’ti vuccanti. Sattā āvasanti etthāti sattāvāsā, sattanikāyo, atthato tathā pavattā pajā eva idha saṅkhāralokabhāvena gayhantīti veditabbā. Dasāyatanānīti dhammāyatanamanāyatanavajjitāni dasa.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾવ ਲੋਕਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋવ ਆਹਾਰਾ। ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਨਿਮਿਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨੇવ ਆਯਤਨਾਨਿ। ਥੂਲਸਞ੍ਞੀਭવਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਸਤ੍ਤ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋવ, ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ વਾ, ਥੂਲਾਯਤਨਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਦਸਾਯਤਨਾਨੇવ ਲੋਕਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤੇਸਂ ਗਹਣੇਨੇવ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇਭੂਮਕਾ ਨਾਮਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਗਹਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸੇਸੇਹਿ ਪਨ ਏਕવਿਧਾਦਿਕੋਟ੍ਠਾਸੇਹਿ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਤੇ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Ettha ca tīsu bhavesu assādadassanavasena tisso vedanāva lokabhāvena vuttā, tathā paccayadassanavasena cattārova āhārā. Attaggāhanimittadassanavasena cha ajjhattikāneva āyatanāni. Thūlasaññībhavadassanavasena satta viññāṇaṭṭhitiyova, anurodhavirodhadassanavasena aṭṭha lokadhammā vā, thūlāyatanadassanavasena dasāyatanāneva lokabhāvena vuttāni. Tesaṃ gahaṇeneva tannissayatappaṭibaddhā tadārammaṇā sabbe tebhūmakā nāmarūpadhammā atthato gahitā eva honti. Sesehi pana ekavidhādikoṭṭhāsehi sarūpeneva te gahitāti veditabbaṃ.
ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਆਹਚ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਤ੍ਥ ਸੇਤੀਤਿ ਆਸਯੋ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਯਤ੍ਥ ਸਰਸੇਨ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਸੋ વਟ੍ਟਾਸਯੋ વਿવਟ੍ਟਾਸਯੋਤਿ ਦੁવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ વਟ੍ਟਾਸਯੋਪਿ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋ। વਿવਟ੍ਟਾਸਯੋ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਨੁਲੋਮਿਕਾ ਖਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤਂ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧੋ। ਯਥਾਹ –
Āsayaṃ jānātītiādīsu āhacca cittaṃ ettha setīti āsayo, aññasmiṃ visaye pavattitvāpi cittaṃ yattha sarasena pavisitvā tiṭṭhati, so vaṭṭāsayo vivaṭṭāsayoti duvidho. Tattha vaṭṭāsayopi sassatucchedadiṭṭhivasena duvidho. Vivaṭṭāsayo pana vipassanāsaṅkhātā anulomikā khanti, maggasaṅkhātaṃ yathābhūtañāṇañcāti duvidho. Yathāha –
‘‘ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿ ਚ, ਖਨ੍ਤਿ ਚੇવਾਨੁਲੋਮਿਕਂ।
‘‘Sassatucchedadiṭṭhi ca, khanti cevānulomikaṃ;
ਯਥਾਭੂਤਞ੍ਚ ਯਂ ਞਾਣਂ, ਏਤਂ ਆਸਯਸਦ੍ਦਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੧.વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ)।
Yathābhūtañca yaṃ ñāṇaṃ, etaṃ āsayasaddita’’nti. (sārattha. ṭī. 1.verañjakaṇḍavaṇṇanā);
ਏਤਂ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਆਸਯਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਥਾ ਜਾਨਾਤਿ। ਅਨੁਸਯਨ੍ਤਿ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਾਦਿવਸੇਨ ਸਤ੍ਤવਿਧਂ ਅਨੁਸਯਂ। ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਸੁਚਰਿਤਦੁਚ੍ਚਰਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਚਰਿਯਾ, ਤੇ ਰਾਗਾਦਯੋ ਛ ਮੂਲਚਰਿਯਾ, ਸਂਸਗ੍ਗਸਨ੍ਨਿਪਾਤવਸੇਨ ਅਨੇਕવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯਧਾਤੁਂ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਰੁਚਿવਸੇਨ ਨਿਨ੍ਨਤਾ, ਸਾ ਦੁવਿਧਾ ਹੀਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਪਣੀਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ। ਯਾਯ ਦੁਸ੍ਸੀਲਾਦਿਕੇ ਹੀਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕੇ ਸੇવਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਹੀਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਯਾਯ ਪਣੀਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕੇ ਸੇવਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਪਣੀਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਤਂ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਜਾਨਾਤਿ। ਅਪ੍ਪਂ ਰਾਗਾਦਿਰਜਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾ, ਅਨੁਸ੍ਸਦਰਾਗਾਦਿਦੋਸਾ। ਉਸ੍ਸਦਰਾਗਾਦਿਦੋਸਾ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖਾ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤੇਹਿ ਤਿਕ੍ਖੇਹਿ ਸਦ੍ਧਾਦਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਮੁਦੁਕੇਹਿ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ ਚ। ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਆਸਯਾਦੀਹਿ ਸੁਨ੍ਦਰੇਹਿ ਅਸੁਨ੍ਦਰੇਹਿ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਸ੍વਾਕਾਰਾ ਦ੍વਾਕਾਰਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮਂ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤੁਂ ਸੁਕਰਾ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯਾ, વਿਪਰੀਤਾ ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯਾ। ਮਗ੍ਗਫਲਪਟਿવੇਧਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਭਬ੍ਬਾ, વਿਪਰੀਤਾ ਅਭਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਗਤਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਜਾਨਨੇਨੇવ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋਪਿ વਿਦਿਤੋ ਧਮ੍ਮવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Etaṃ duvidhampi āsayaṃ sattānaṃ appavattikkhaṇeyeva bhagavā sabbathā jānāti. Anusayanti kāmarāgānusayādivasena sattavidhaṃ anusayaṃ. Caritanti ‘‘sucaritaduccarita’’nti niddese vuttaṃ. Atha vā caritanti cariyā, te rāgādayo cha mūlacariyā, saṃsaggasannipātavasena anekavidhā honti. Adhimuttinti ajjhāsayadhātuṃ, tattha tattha cittassa abhirucivasena ninnatā, sā duvidhā hīnādhimutti paṇītādhimuttīti. Yāya dussīlādike hīnādhimuttike sevanti, sā hīnādhimutti. Yāya paṇītādhimuttike sevanti, sā paṇītādhimutti. Taṃ duvidhampi adhimuttiṃ bhagavā sabbākārato jānāti. Appaṃ rāgādirajaṃ etesanti apparajakkhā, anussadarāgādidosā. Ussadarāgādidosā mahārajakkhā. Upanissayabhūtehi tikkhehi saddhādiindriyehi mudukehi ca samannāgatā tikkhindriyā mudindriyā ca. Heṭṭhā vuttehi āsayādīhi sundarehi asundarehi ca samannāgatā svākārā dvākārā ca veditabbā. Sammattaniyāmaṃ viññāpetuṃ sukarā suviññāpayā, viparītā duviññāpayā. Maggaphalapaṭivedhāya upanissayasampannā bhabbā, viparītā abhabbā. Evaṃ sattasantānagatadhammavisesajānaneneva sattalokopi vidito dhammavinimuttassa sattassa abhāvāti veditabbaṃ.
ਏਕਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਞਾਸਞ੍ਚ ਯੋਜਨਾਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹੋਤੀਤਿ ਸੇਸੋ। ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਪਮਾਣਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸੇਸੋ। ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂ ਛਤ੍ਤਿਂਸ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ…ਪੇ॰… ਸਤਾਨਿ ਚ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ, ਦ੍વੇ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਹੁਤਾਨਿ ਚ ਯੋਜਨਾਨਿ ਯਾਨਿ ਏਤ੍ਤਕਂ ਏਤ੍ਤਕਪ੍ਪਮਾਣਂ ਬਹਲਤ੍ਤੇਨ ਅਯਂ વਸੁਨ੍ਧਰਾ ਸਙ੍ਖਾਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਏਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਕਿਰਿਯਾવਿਸੇਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਨ੍ਧਾਰਕਂ ਜਲਂ ਏਤ੍ਤਕਂ ਏਤ੍ਤਕਪ੍ਪਮਾਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ। ਅਜ੍ਝੋਗਾਲ਼੍ਹੁਗ੍ਗਤਾਤਿ ਅਜ੍ਝੋਗਾਲ਼੍ਹਾ ਚ ਉਗ੍ਗਤਾ ਚ। ਬ੍ਰਹਾਤਿ ਮਹਨ੍ਤਾ। ਯੋਜਨਾਨਂ ਸਤਾਨੁਚ੍ਚੋ, ਹਿਮવਾ ਪਞ੍ਚਾਤਿ ਯੋਜਨਾਨਂ ਪਞ੍ਚਸਤਾਨਿ ਉਚ੍ਚੋ ਉਬ੍ਬੇਧੋ। ਤਿਪਞ੍ਚਯੋਜਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਤਿ ਪਨ੍ਨਰਸਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਣਾਹਾ। ਨਗવ੍ਹਯਾਤਿ ਰੁਕ੍ਖਾਭਿਧਾਨਾ ਜਮ੍ਬੂਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਮਨ੍ਤਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋਭਾਗੇਨ, ਆਯਾਮਤੋ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਚ ਸਤਯੋਜਨવਿਤ੍ਥਾਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨਾਤਿ ਯਸ੍ਸਾ ਮਹਨ੍ਤਤਾਕਪ੍ਪਟ੍ਠਾਯਿਕਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਪਭਾવੇਨ। ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ, ਲੋਕਧਾਤੁਮਯਂ ਠਿਤੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਤਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਿਲੁਚ੍ਚਯੋ ਠਿਤੋ, ਅਯਂ ਏਕਾ ਲੋਕਧਾਤੁ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਥ વਾ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਯਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਿਲੁਚ੍ਚਯੋ ਠਿਤੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Ekaṃ cakkavāḷaṃ…pe… paññāsañca yojanānīti ettha hotīti seso. Parikkhepato pamāṇaṃ vuccatīti seso. Cakkavāḷassa sabbaṃ parimaṇḍalaṃ chattiṃsa satasahassāni…pe… satāni ca hontīti yojetabbaṃ. Tatthāti cakkavāḷe, dve satasahassāni cattāri nahutāni ca yojanāni yāni ettakaṃ ettakappamāṇaṃ bahalattena ayaṃ vasundharā saṅkhātāti yojanā. Tattha ettakanti kiriyāvisesanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sandhārakaṃ jalaṃ ettakaṃ ettakappamāṇaṃ hutvā patiṭṭhitanti yojanā. Etthāti cakkavāḷe. Ajjhogāḷhuggatāti ajjhogāḷhā ca uggatā ca. Brahāti mahantā. Yojanānaṃ satānucco, himavā pañcāti yojanānaṃ pañcasatāni ucco ubbedho. Tipañcayojanakkhandhaparikkhepāti pannarasayojanappamāṇakkhandhapariṇāhā. Nagavhayāti rukkhābhidhānā jambūti yojanā. Samantatoti sabbasobhāgena, āyāmato ca vitthārato ca satayojanavitthārāti attho. Yassānubhāvenāti yassā mahantatākappaṭṭhāyikādippakārena pabhāvena. Parikkhipitvā taṃ sabbaṃ, lokadhātumayaṃ ṭhitoti heṭṭhā vuttaṃ sabbampi taṃ parikkhipitvā cakkavāḷasiluccayo ṭhito, ayaṃ ekā lokadhātu nāmāti attho, ma-kāro padasandhivasena vutto. Atha vā taṃ sabbaṃ lokadhātuṃ parikkhipitvā ayaṃ cakkavāḷasiluccayo ṭhitoti yojetabbaṃ.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਸਂ ਲੋਕਧਾਤੁਯਂ। ਤਾવਤਿਂਸਭવਨਨ੍ਤਿ ਤਿਦਸਪੁਰਂ। ਅਸੁਰਭવਨਨ੍ਤਿ ਅਸੁਰਪੁਰਂ। ਅવੀਚਿਮਹਾਨਿਰਯੋ ਚ ਤਥਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਯੋਜਨੋ, ਸੋ ਪਨ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਲੋਹਭਿਤ੍ਤੀਨਮਨ੍ਤਰਾ ਯੋਜਨਸਤਾਯਾਮવਿਤ੍ਥਾਰੋਪਿ ਸਮਨ੍ਤਾ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਉਸ੍ਸਦਨਿਰਯੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਯੋਜਨੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਦਨਨ੍ਤਰੇਸੂਤਿ ਤੇਸਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇਸੁ। ਲੋਕਾਨਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ વਿવਰੇ ਭવਤ੍ਤਾ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਾ। ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਹਿ ਸਕਟਚਕ੍ਕਾਨਂ ਪਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਆਸਨ੍ਨਟ੍ਠਪਿਤਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਸਦਿਸੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇਸੁ ਏਕੇਕੋ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਨਿਰਯੋ ਅਟ੍ਠਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪ੍ਪਮਾਣੋ ਸੀਤਨਰਕੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਅਨਨ੍ਤਾਨੀਤਿ ਤਿਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਿ ਆਕਾਸੋ વਿਯ ਅਨਨ੍ਤਾਨਿ। ਉਦ੍ਧਂ ਪਨ ਅਧੋ ਚ ਅਨ੍ਤਾਨੇવ। ਅਨਨ੍ਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨਨ੍ਤਞੇਯ੍ਯਪਟਿવੇਧਸਾਮਤ੍ਥਿਯਯੋਗਤੋવ ਞਾਣਂ ‘‘ਅਨਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Tatthāti tassaṃ lokadhātuyaṃ. Tāvatiṃsabhavananti tidasapuraṃ. Asurabhavananti asurapuraṃ. Avīcimahānirayo ca tathā dasasahassayojano, so pana catunnaṃ lohabhittīnamantarā yojanasatāyāmavitthāropi samantā soḷasahi ussadanirayehi saddhiṃ dasasahassayojano vuttoti veditabbo. Tadanantaresūti tesaṃ cakkavāḷānaṃ antaresu. Lokānaṃ cakkavāḷānaṃ antare vivare bhavattā lokantarikā. Tiṇṇañhi sakaṭacakkānaṃ pattānaṃ vā āsannaṭṭhapitānaṃ antarasadise tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ cakkavāḷānaṃ antaresu ekeko lokantarikanirayo aṭṭhayojanasahassappamāṇo sītanarako sattānaṃ akusalavipākena nibbattati. Anantānīti tiriyaṃ aṭṭhasu disāsu cakkavāḷāni ākāso viya anantāni. Uddhaṃ pana adho ca antāneva. Anantena buddhañāṇenāti ettha anantañeyyapaṭivedhasāmatthiyayogatova ñāṇaṃ ‘‘ananta’’nti veditabbaṃ.
ਅਤ੍ਤਨੋਤਿ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕੇ ਸਾਮਿવਚਨਮੇਤਂ, ਅਤ੍ਤਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਗੁਣੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਿਟ੍ਠਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਤਰਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਕਤਂ, ਨ વਿਸਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ। ਸਦੇવਕੇ ਹਿ ਲੋਕੇ ਸਦਿਸਕਪ੍ਪੋਪਿ ਨਾਮ ਕੋਚਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੁਤੋ ਸਦਿਸੋ, ਤੇਨਾਹ ਸੀਲਗੁਣੇਨਾਪਿ ਅਸਮੋਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਸਮੇਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਸਮੋ ਅਸਮਸਮੋ। ਨਤ੍ਥਿ ਪਟਿਮਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਮੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਮਾਮਤ੍ਤਂ ਪਟਿਮਾ, ਸਦਿਸੂਪਮਾ ਪਟਿਭਾਗੋ। ਯੁਗਗ੍ਗਾਹવਸੇਨ ਠਿਤੋ ਪਟਿਮੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਤਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਤੋ। ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮੇਤਿਆਦੀਸੁ ਦਮਿਤਬ੍ਬਾ ਦਮ੍ਮਾ, ‘‘ਦਮ੍ਮਪੁਰਿਸਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ વਿਸੇਸਨਸ੍ਸ ਪਰਨਿਪਾਤਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਪੁਰਿਸਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਇਤ੍ਥੀਨਮ੍ਪਿ ਦਮੇਤਬ੍ਬਤੋ। ਨਿਬ੍ਬਿਸਾ ਕਤਾ ਦੋਸવਿਸਸ੍ਸ વਿਨੋਦਨੇਨ। ਅਤ੍ਥਪਦਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਾਭਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਂ ਪਦਂ, વਾਕ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਪਦਭਾવੇਨ ਚ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੋ ਸਤ੍ਥੁ ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਸਾਰਥਿਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ਹੀਤਿਆਦਿ। ਅਟ੍ਠ ਦਿਸਾਤਿ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਅਸਜ੍ਜਮਾਨਾਤਿ વਸੀਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਚਾਰਾ।
Attanoti nissakke sāmivacanametaṃ, attatoti attho. Guṇehi attano visiṭṭhatarassāti sambandho, taraggahaṇañcettha anuttaroti padassa atthaniddesavasena kataṃ, na visiṭṭhassa kassaci atthitāya. Sadevake hi loke sadisakappopi nāma koci tathāgatassa natthi, kuto sadiso, tenāha sīlaguṇenāpi asamotiādi. Tattha asamehi sammāsambuddhehi samo asamasamo. Natthi paṭimā etassāti appaṭimo. Esa nayo sesesupi. Tattha upamāmattaṃ paṭimā, sadisūpamā paṭibhāgo. Yugaggāhavasena ṭhito paṭimo puggaloti veditabbo. Attanāti attato. Purisadammetiādīsu damitabbā dammā, ‘‘dammapurisā’’ti vattabbe visesanassa paranipātaṃ katvā ‘‘purisadammā’’ti vuttaṃ, purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhavasena itthīnampi dametabbato. Nibbisā katā dosavisassa vinodanena. Atthapadanti atthābhibyañjanakaṃ padaṃ, vākyanti attho. Ekapadabhāvena ca anaññasādhāraṇo satthu purisadammasārathibhāvo dassito hoti, tenāha bhagavā hītiādi. Aṭṭha disāti aṭṭha samāpattiyo. Asajjamānāti vasībhāvappattiyā nissaṅgacārā.
ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ, ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋ, ਇਧਲੋਕਤ੍ਥੋ। ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਸਮ੍ਪਰੇਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮਾਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯੋ , ਪਰਲੋਕੋ, ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ, ਪਰਲੋਕਤ੍ਥੋ। ਪਰਮੋ ਉਤ੍ਤਮੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਸਹ ਅਤ੍ਥੇਨ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਤ੍ਥੋ, ਭਣ੍ਡਮੂਲੇਨ વਾਣਿਜ੍ਜਾਯ ਦੇਸਨ੍ਤਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਜਨਸਮੂਹੋ। ਸੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਤ੍ਥਾ, ਸਤ੍ਥવਾਹੋਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ। ਸੋ વਿਯ ਭਗવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਥਾ, ਭਗવਾ ਸਤ੍ਥવਾਹੋ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿਨਯੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯਥਾ ਸਤ੍ਥવਾਹੋਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਥੇਤਿ ਸਤ੍ਥਿਕੇ ਜਨੇ। ਕਂ ਉਦਕਂ ਤਾਰੇਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਕਨ੍ਤਾਰੋ, ਨਿਰੁਦਕੋ ਅਰਞ੍ਞਪ੍ਪਦੇਸੋ। ਚੋਰਾਦੀਹਿ ਅਧਿਟ੍ਠਿਤਅਰਞ੍ਞਪ੍ਪਦੇਸਾਪਿ ਦੁਗ੍ਗਮਨਟ੍ਠੇਨ ਤਂਸਦਿਸਤਾਯ ਕਨ੍ਤਾਰਾਤ੍વੇવ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਾਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ‘‘ਕਨ੍ਤਾਰਂ ਤਾਰੇਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ਚੋਰਕਨ੍ਤਾਰਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Diṭṭhadhammo vuccati paccakkho attabhāvo, tattha niyuttoti diṭṭhadhammiko, idhalokattho. Kammakilesavasena samparetabbato samāgantabbato samparāyo , paraloko, tattha niyuttoti samparāyiko, paralokattho. Paramo uttamo attho paramattho, nibbānaṃ. Saha atthena vattatīti sattho, bhaṇḍamūlena vāṇijjāya desantaraṃ gacchanto janasamūho. So assa atthīti satthā, satthavāhoti niruttinayena. So viya bhagavāti āha ‘‘satthā, bhagavā satthavāho’’ti. Idāni tamatthaṃ niddesapāḷinayena dassetuṃ yathā satthavāhotiādi vuttaṃ. Tattha sattheti satthike jane. Kaṃ udakaṃ tārenti etthāti kantāro, nirudako araññappadeso. Corādīhi adhiṭṭhitaaraññappadesāpi duggamanaṭṭhena taṃsadisatāya kantārātveva niruḷhāti sāmaññato ‘‘kantāraṃ tāretī’’ti vatvā taṃ vivaranto corakantārantiādimāha.
ਭਗવਤੋਤਿ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ, ਭਗવਨ੍ਤਤੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ‘‘ਉਪਜ੍ਝਾਯਤੋ ਅਜ੍ਝੇਤੀ’’ਤਿ, ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਰੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਪਰਿਚਯੇਨ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਏਸੋ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਸਰੇ ਆਕਾਰਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਯੋਗવਸੇਨੇવ ਹਿ ਈਦਿਸਾਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਨਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਦੀਸੁ ਪਸਾਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વਗ੍ਗੁਲਿਆਦੀਨਂ વਿਯ। ਇਤਰਥਾ ਸਬ੍ਬਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਨਮ੍ਪਿ ਤਥਾ ਪਸਾਦੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਯਦਿ ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਭਗવਾ ਅਨਨ੍ਤਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਧਮ੍ਮਂ ਸਾવੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇવ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ ਸਿਯਾ। ਯੇ ਪਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਨਾਗਸੁਪਣ੍ਣਾਦਯੋ ਪਕਤਿਯਾવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਯੁਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਯੇવ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨੁਪਨਿਸ੍ਸਯਾਪਿ ਭਗવਤੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਦਿਨਾ ਪਠਮਂ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪਸਾਦਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਇਤਰੇਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਰੇ ਅਹਮ੍ਪਿ ਨਾਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਕੁਤੋਹਂ ਇਧ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋਤਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਮਣ੍ਡੂਕਭਾવਤੋਤਿ ਞਤ੍વਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਅਰੇ ਅਹਮ੍ਪਿ ਨਾਮਾਤਿ વਿਮ੍ਹਯવਚਨੇਨੇવ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅવੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਜਲਨ੍ਤਿ ਜਲਨ੍ਤੋ વਿਜ੍ਜੋਤਮਾਨੋ। ਮਣ੍ਡੂਕੋਹਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਯ ਉਦਕੇਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਟ੍ਠਾਨਦਸ੍ਸਨਂ, ਤੇਨ ਥਲਮਣ੍ਡੂਕਤਾ ਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਕਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਦਕੇ ਜਾਤਾਨਮ੍ਪਿ ਕਚ੍ਛਪਾਦੀਨਂ ਥਲਗੋਚਰਤਾਪਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਂ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘વਾਰਿਗੋਚਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਉਦਕਸਞ੍ਚਾਰੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Bhagavatoti nissakke sāmivacanaṃ, bhagavantato dhammassavanenāti attho. Yathā ‘‘upajjhāyato ajjhetī’’ti, bhagavato santiketi vā attho. Sare nimittaṃ aggahesīti pubbabuddhuppādesu saddhammassavanaparicayena ‘‘dhammo eso vuccatī’’ti sare ākāraṃ gaṇhi. Pubbābhiyogavaseneva hi īdisānaṃ tiracchānānaṃ dhammassavanādīsu pasādo uppajjati vagguliādīnaṃ viya. Itarathā sabbatiracchānānampi tathā pasāduppattippasaṅgato. Yadi hi uppajjeyya, bhagavā anantacakkavāḷesu sabbasattānampi ekakkhaṇe sappāṭihāriyadhammaṃ sāvetuṃ sakkotīti sabbasattānampi ito pubbeva vimuttippasaṅgo siyā. Ye pana devamanussanāgasupaṇṇādayo pakatiyāva kammassakataññāṇādiyuttā honti, teyeva pubbe anupanissayāpi bhagavato saddhammassavanādinā paṭhamaṃ vivaṭṭūpanissayaṃ pasādaṃ uppādetuṃ sakkonti, na itareti gahetabbaṃ. Are ahampi nāmāti ettha ‘‘kutohaṃ idha nibbattoti oloketvā maṇḍūkabhāvatoti ñatvā’’ti idaṃ ettakampi are ahampi nāmāti vimhayavacaneneva sijjhatīti avuttanti veditabbaṃ. Jalanti jalanto vijjotamāno. Maṇḍūkohanti gāthāya udaketi sañjātaṭṭhānadassanaṃ, tena thalamaṇḍūkatā nivattanaṃ kataṃ hoti. Udake jātānampi kacchapādīnaṃ thalagocaratāpi atthīti taṃ nivattanatthaṃ ‘‘vārigocaro’’ti vuttaṃ, udakasañcārīti attho.
વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਞਾਣવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਸੋ ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ, ਅਗ੍ਗਫਲਂ, ਤਤ੍ਥ ਭવਂ વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਂ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ। ਇਦਾਨਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪਦਤੋ ਬੁਦ੍ਧਪਦਸ੍ਸ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯਸ੍ਮਾ વਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪਦੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਥੁ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਾਨੁਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਪਦੇਨ ਦੇਸਨਾਞਾਣਾਨੁਭਾવੋਪਿ, ਤੇਨਾਹ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਸਤ੍ਤੇ ਬੋਧੇਸੀਤਿਆਦਿ।
Vimokkhantikañāṇavasenāti ettha sabbaso kilesehi vimuccatīti vimokkho, aggamaggo, tassa anto, aggaphalaṃ, tattha bhavaṃ vimokkhantikaṃ, sabbaññutaññāṇena saddhiṃ sabbampi buddhañāṇaṃ. Idāni sammāsambuddhapadato buddhapadassa visesaṃ dassetuṃ yasmā vātiādi vuttaṃ. Sammāsambuddhapadena hi satthu paṭivedhañāṇānubhāvo vutto, iminā pana buddhapadena desanāñāṇānubhāvopi, tenāha aññepi satte bodhesītiādi.
ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਗਰੁਗਾਰવਾਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ વਿਸਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਤਤੋ ਏવ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਹਿ ਉਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਗਰੁਨੋ ਗਾਰવવਸੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨવਚਨਮਿਦਂ ਭਗવਾਤਿ। ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠવਾਚਕਂ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਗੁਣਸਹਚਰਣਤੋ। ਅਥ વਾ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વਚਨਂ, ਅਤ੍ਥੋ, ਸੋ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਗਰੁਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਰੁਭਾવੋ ਗਾਰવਂ, ਗਰੁਗੁਣਯੋਗਤੋ ਗਰੁਕਰਣਂ વਾ ਗਾਰવਂ, ਤੇਨ ਸਾવਕਾਦੀਨਂ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾਯ ਗਰੁਭੂਤੇਨ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਗਾਰવੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਗਰੁਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ। ਅਥ વਾ ਗਰੁ ਚ ਸਬ੍ਬਲੋਕਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਕਤ੍ਤਾ ਤੇਨੇવ ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ ਚਾਤਿਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacananti sabbehi sīlādiguṇehi visiṭṭhassa tato eva sabbasattehi uttamassa garuno gāravavasena vuccamānavacanamidaṃ bhagavāti. Seṭṭhanti seṭṭhavācakaṃ vacanaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho, so seṭṭhoti attho. Uttamanti etthāpi eseva nayo. Garugāravayuttoti ettha garubhāvo gāravaṃ, garuguṇayogato garukaraṇaṃ vā gāravaṃ, tena sāvakādīnaṃ asādhāraṇatāya garubhūtena mahantena gāravena yuttoti garugāravayutto. Atha vā garu ca sabbalokassa sikkhakattā teneva gāravayutto cātipi yojetabbaṃ.
ਅવਤ੍ਥਾਯ વਿਦਿਤਂ ਆવਤ੍ਥਿਕਂ। ਏવਂ ਲਿਙ੍ਗਿਕਂ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਆਗਤਂ ਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਂ। ਅਧਿਚ੍ਚ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿવਚਨવਸੇਨ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘વਚਨਤ੍ਥਮਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਯਦਿਚ੍ਛਾਯ ਆਗਤਂ ਯਾਦਿਚ੍ਛਕਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਬਾਹਿਰਂ ਦਣ੍ਡਾਦਿ ਲਿਙ੍ਗਂ, ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ ਤੇવਿਜ੍ਜਾਦਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਪਚੁਰਜਨવਿਸਯਂ વਾ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਂ ਲਿਙ੍ਗਂ, ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਚ੍ਛਿਕਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਸਿਦ੍ਧਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਯਂਗੁਣਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਹਿ ਸਾ, ਤੇ ਗੁਣਾ ਸਤ੍ਥੁ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤਾਤਿ ਗੁਣਾ વਿਯ ਸਾਪਿ ਸਚ੍ਛਿਕਤਾ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਰੇਸਂ, વੋਹਾਰਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਂਗੁਣਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਯੇਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤੇਹਿ ਏਤਂ ਨਾਮਂ ਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਞ੍ਚ ਜਾਤਂ। વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਸ੍ਸ ਗਰੁਭਾવਤੋ ਬਹੁવਚਨੇਨਾਹ, ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰੇਹਿ વਾ ਕਤਮਨੁવਾਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ।
Avatthāya viditaṃ āvatthikaṃ. Evaṃ liṅgikaṃ. Nimittato āgataṃ nemittikaṃ. Adhicca yaṃkiñci nimittaṃ adhivacanavasena anapekkhitvā pavattaṃ adhiccasamuppannaṃ, tenāha ‘‘vacanatthamanapekkhitvā’’ti. Yadicchāya āgataṃ yādicchakaṃ. Ettha ca bāhiraṃ daṇḍādi liṅgaṃ, abbhantaraṃ tevijjādi nimittaṃ. Pacurajanavisayaṃ vā dissamānaṃ liṅgaṃ, tabbiparītaṃ nimittanti veditabbaṃ. Sacchikāpaññattīti sabbadhammānaṃ sacchikiriyānimittā paññatti. Atha vā sacchikāpaññattīti paccakkhasiddhā paññatti. Yaṃguṇanimittā hi sā, te guṇā satthu paccakkhabhūtāti guṇā viya sāpi sacchikatā eva nāma hoti, na paresaṃ, vohāramattenāti adhippāyo. Yaṃguṇanemittikanti yehi guṇehi nimittabhūtehi etaṃ nāmaṃ nemittikañca jātaṃ. Vadantīti dhammasenāpatissa garubhāvato bahuvacanenāha, saṅgītikārehi vā katamanuvādaṃ sandhāya.
ਇਸ੍ਸਰਿਯਾਦਿਭੇਦੋ ਭਗੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਗੀ। ਮਗ੍ਗਫਲਾਦਿਅਰਿਯਗੁਣਂ ਅਰਞ੍ਞਾਦਿવਿવੇਕਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਭਜਿ ਸੇવਿ ਸੀਲੇਨਾਤਿ ਭਜੀ। ਚੀવਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਅਤ੍ਥਰਸਾਦੀਨਞ੍ਚ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਾਨਞ੍ਚ ਭਾਗੀ, ਦਾਯਾਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਭਜਿ ਉਦ੍ਦੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਧਮ੍ਮਰਤਨਂ ਪવਿਭਜੀਤਿ વਿਭਤ੍ਤવਾ। ਰਾਗਾਦਿਪਾਪਧਮ੍ਮਂ ਭਗ੍ਗਂ ਅਕਾਸੀਤਿ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਗਰੁਪਿ ਲੋਕੇ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਰੂ’’ਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਗਰੁ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਭਗવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਾਰਮਿਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਭਗ੍ਯਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਗ੍ਯવਾ। ਬਹੂਹਿ ਞਾਯੇਹੀਤਿ ਕਾਯਭਾવਨਾਦਿਕੇਹਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਭਾવਨਾਕ੍ਕਮੇਹਿ। ਸੁਭਾવਿਤਤ੍ਤਨੋਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇ ਏਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ, ਤੇਨ ਸੁਭਾવਿਤਸਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭવਾਨਂ ਅਨ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਤੋਤਿ ਭવਨ੍ਤਗੋ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾਤਿ ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Issariyādibhedo bhago assa atthīti bhagī. Maggaphalādiariyaguṇaṃ araññādivivekaṭṭhānañca bhaji sevi sīlenāti bhajī. Cīvarādipaccayānaṃ attharasādīnañca sīlādiguṇānañca bhāgī, dāyādoti attho. Vibhaji uddesaniddesādippakārehi dhammaratanaṃ pavibhajīti vibhattavā. Rāgādipāpadhammaṃ bhaggaṃ akāsīti bhagavāti vuccatīti sabbattha sambandho. Garupi loke bhagavāti vuccatīti āha ‘‘garū’’ti, yasmā garu, tasmāpi bhagavāti attho. Pāramitāsaṅkhātaṃ bhagyamassa atthīti bhagyavā. Bahūhi ñāyehīti kāyabhāvanādikehi anekehi bhāvanākkamehi. Subhāvitattanoti paccatte etaṃ sāmivacanaṃ, tena subhāvitasabhāvoti attho. Bhavānaṃ antaṃ nibbānaṃ gatoti bhavantago. Tattha tattha bhagavāti saddasiddhi niruttinayeneva veditabbā.
ਇਦਾਨਿ ਭਗੀ ਭਜੀਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਗਾਥਾਯ ਨવਹਿ ਪਦੇਹਿ ਦਸ੍ਸਿਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗ੍ਯવਾਤਿ ਗਾਥਾਯ ਛਹਿ ਪਦੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿਂ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾਨਯਭੇਦੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਯਂ ਪਨ ਅਪਰੋ ਨਯੋਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ વਣ੍ਣવਿਪਰਿਯਯੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ, ਤੇਨੇવ વਣ੍ਣવਿਕਾਰੋ વਣ੍ਣਲੋਪੋ ਧਾਤੁਅਤ੍ਥੇਨ ਨਿਯੋਜਨਞ੍ਚਾਤਿ ਇਮਂ ਤਿવਿਧਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਦ੍ਦਨਯੇਨਾਤਿ ਸਦ੍ਦਲਕ੍ਖਣਨਯੇਨ। ਪਿਸੋਦਰਾਦੀਨਂ ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਆਕਤਿਗਣਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਿਸੋਦਰਾਦਿਪਕ੍ਖੇਪਲਕ੍ਖਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਪਕ੍ਖਿਪਨਮੇવ ਲਕ੍ਖਣਂ। ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਕਰਣਞ੍ਹਿ ਪਕ੍ਖਿਪਨਂ। ਭਗ੍ਯਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਂ।
Idāni bhagī bhajīti niddesagāthāya navahi padehi dassitamatthaṃ bhagyavāti gāthāya chahi padehi saṅgahetvā padasiddhiṃ atthayojanānayabhedehi saddhiṃ dassetuṃ ayaṃ pana aparo nayotiādi vuttaṃ. Tattha vaṇṇavipariyayoti ettha iti-saddo ādiattho, teneva vaṇṇavikāro vaṇṇalopo dhātuatthena niyojanañcāti imaṃ tividhaṃ lakkhaṇaṃ saṅgaṇhāti. Saddanayenāti saddalakkhaṇanayena. Pisodarādīnaṃ saddānaṃ ākatigaṇabhāvato vuttaṃ ‘‘pisodarādipakkhepalakkhaṇaṃ gahetvā’’ti. Pakkhipanameva lakkhaṇaṃ. Tappariyāpannatākaraṇañhi pakkhipanaṃ. Bhagyanti kusalaṃ.
ਲੋਭਾਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦੋਸਾ ਏਕਕવਸੇਨ ਗਹਿਤਾ। ਅਹਿਰਿਕਾਦਯੋ ਦੁਕવਸੇਨ। ਅਕ੍ਕੋਚ੍ਛਿਮਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਪ॰ ੩-੪) ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕੁਜ੍ਝਨવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਨੋ ਕੋਧੋવ ਉਪਨਾਹੋ। ਪਰੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬਕਾਰਿਤਾਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਗੁਣਸ੍ਸ ਨਿਪੁਞ੍ਛਨੋ ਮਕ੍ਖੋ ਨਾਮ। ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੁਗਗ੍ਗਾਹੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮਕਰਣਂ ਪਲਾਸੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਦੋਸਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਾ ਮਾਯਾ। ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਗੁਣਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਸਾਠੇਯ੍ਯਂ। ਗਰੂਸੁਪਿ ਥਦ੍ਧਤਾ ਅਨੋਨਤਤਾ ਥਮ੍ਭੋ। ਤਦੁਤ੍ਤਰਿਕਰਣਲਕ੍ਖਣੋ ਸਾਰਮ੍ਭੋ। ਜਾਤਿਆਦਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਨ੍ਨਤਿਲਕ੍ਖਣੋ ਮਾਨੋ। ਅਬ੍ਭੁਨ੍ਨਤਿਲਕ੍ਖਣੋ ਅਤਿਮਾਨੋ। ਜਾਤਿਆਦਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਜ੍ਜਨਾਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਮਾਨੋવ ਮਦੋ ਨਾਮ। ਸੋ ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿવਿਧੋ। ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਪਮਾਦੋ। ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਿ ਤਿવਿਧਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਿ। ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਦੁਚ੍ਚਰਿਤવਸੇਨ ਤਿવਿਧਸਂਕਿਲੇਸਾ। ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਾવ ਮਲਾਨਿ। ਤੇਯੇવ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਯੋ ਚ ਤਿવਿਧવਿਸਮਾਨਿ। ਕਾਮਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਹਿਂਸਾਸਞ੍ਞਾ ਤਿવਿਧਸਞ੍ਞਾ ਨਾਮ। ਤੇਯੇવ વਿਤਕ੍ਕਾ। ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਮਾਨਾ ਪਪਞ੍ਚਾ। ਸੁਭਸੁਖਨਿਚ੍ਚਅਤ੍ਤવਿਪਰਿਯੇਸਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਿਪਰਿਯੇਸਾ। ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਅਗਤਿ। ਚੀવਰਾਦੀਸੁ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਲੋਭਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾ। ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਸਿਕ੍ਖਾਸੁ ਕਙ੍ਖਾ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਸੁ ਕੋਪੋ ਚ ਪਞ੍ਚ ਚੇਤੋਖੀਲਾ। ਕਾਮੇ ਕਾਯੇ ਰੂਪੇ ਚ ਅવੀਤਰਾਗਤਾ, ਯਾવਦਤ੍ਥਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸੇਯ੍ਯਸੁਖਾਦਿਅਨੁਯੋਗੋ, ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਦੇવਨਿਕਾਯਂ ਪਣਿਧਾਯ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਚਰਣਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ। ਰੂਪਾਭਿਨਨ੍ਦਨਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਾ। ਕੋਧਮਕ੍ਖਇਸ੍ਸਾਸਾਠੇਯ੍ਯਪਾਪਿਚ੍ਛਤਾਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਾਮਾਸਾ ਛ વਿવਾਦਮੂਲਾਨਿ। ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਛ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯਾ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ ਅਟ੍ਠਮਗ੍ਗਙ੍ਗਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਾ। ਤਣ੍ਹਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਰਿਯੇਸਨਾ, ਪਰਿਯੇਸਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਲਾਭੋ, ਲਾਭਂ ਪਟਿਚ੍ਚ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ, ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ, ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ, ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਹੋ, ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਆਰਕ੍ਖਾ, ਆਰਕ੍ਖਾਧਿਕਰਣਂ ਦਣ੍ਡਾਦਾਨਾਦਿਅਨੇਕਾਕੁਸਲਰਾਸੀਤਿ ਨવ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਯੋ ਦਸ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ ਤਥਾ ਏਕਚ੍ਚਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿਕਾ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪਿਕਾ ਦ੍વੇ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਿਕਾ ਸੋਲ਼ਸ ਸਞ੍ਞੀવਾਦਾ ਅਟ੍ਠ ਅਸਞ੍ਞੀવਾਦਾ ਅਟ੍ਠ ਨੇવਸਞ੍ਞੀਨਾਸਞ੍ਞੀવਾਦਾ ਸਤ੍ਤ ਉਚ੍ਛੇਦવਾਦਾ ਪਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨવਾਦਾਤਿ ਏਤਾਨਿ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ। ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦਿਛਤਣ੍ਹਾ ਏવ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਭવਤਣ੍ਹਾવਿਭવਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਰੂਪਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਛਤ੍ਤਿਂਸ, ਪੁਨ ਕਾਲਤ੍ਤਯવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸਤਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਭੇਦ-ਸਦ੍ਦਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਲੋਭਪ੍ਪਭੇਦੋਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬਦਰਥਪਰਿਲ਼ਾਹਕਿਲੇਸਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਦਰਥਸਙ੍ਖਾਤਪਰਿਲ਼ਾਹਕਰਾਨਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਨੇਕਾਨਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਿਭਾਗਤੋ ਚ ਨੇਸਂ ਏવਂ ਪਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਞ੍ਚ ਮਾਰੇ ਅਭਞ੍ਜੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪਦ੍ਦવਾਨਂ।
Lobhādayo cattāro dosā ekakavasena gahitā. Ahirikādayo dukavasena. Akkocchimantiādinā (dha. pa. 3-4) punappunaṃ kujjhanavasena cittapariyonandhano kodhova upanāho. Paresaṃ pubbakāritālakkhaṇassa guṇassa nipuñchano makkho nāma. Bahussutādīhi saddhiṃ yugaggāho attano samakaraṇaṃ palāso. Attano vijjamānadosapaṭicchādanā māyā. Avijjamānaguṇappakāsanaṃ sāṭheyyaṃ. Garūsupi thaddhatā anonatatā thambho. Taduttarikaraṇalakkhaṇo sārambho. Jātiādiṃ nissāya unnatilakkhaṇo māno. Abbhunnatilakkhaṇo atimāno. Jātiādiṃ nissāya majjanākārappatto mānova mado nāma. So sattavīsatividho. Kāmaguṇesu cittassa vossaggo pamādo. Kāyaduccaritādīni tividhaduccaritāni. Taṇhādiṭṭhiduccaritavasena tividhasaṃkilesā. Rāgadosamohāva malāni. Teyeva kāyaduccaritādayo ca tividhavisamāni. Kāmabyāpādavihiṃsāsaññā tividhasaññā nāma. Teyeva vitakkā. Taṇhādiṭṭhimānā papañcā. Subhasukhaniccaattavipariyesā catubbidhavipariyesā. Chandādayo agati. Cīvarādīsu paccayesu lobhā cattāro taṇhupādā. Buddhadhammasaṅghasikkhāsu kaṅkhā, sabrahmacārīsu kopo ca pañca cetokhīlā. Kāme kāye rūpe ca avītarāgatā, yāvadatthaṃ bhuñjitvā seyyasukhādianuyogo, aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyacaraṇañca pañca cetovinibandhā. Rūpābhinandanādayo pañca abhinandanā. Kodhamakkhaissāsāṭheyyapāpicchatāsandiṭṭhiparāmāsā cha vivādamūlāni. Rūpataṇhādayo cha taṇhākāyā. Micchādiṭṭhiādayo aṭṭhamaggaṅgapaṭipakkhā micchattā. Taṇhaṃ paṭicca pariyesanā, pariyesanaṃ paṭicca lābho, lābhaṃ paṭicca vinicchayo, taṃ paṭicca chandarāgo, taṃ paṭicca ajjhosānaṃ, taṃ paṭicca pariggaho, taṃ paṭicca macchariyaṃ, taṃ paṭicca ārakkhā, ārakkhādhikaraṇaṃ daṇḍādānādianekākusalarāsīti nava taṇhāmūlakā dhammā. Pāṇātipātādayo dasa akusalakammapathā. Cattāro sassatavādā tathā ekaccasassatavādā antānantikā amarāvikkhepikā dve adhiccasamuppannikā soḷasa saññīvādā aṭṭha asaññīvādā aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā satta ucchedavādā pañca diṭṭhadhammanibbānavādāti etāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Rūpataṇhādichataṇhā eva paccekaṃ kāmataṇhābhavataṇhāvibhavataṇhāvasena aṭṭhārasa honti, tā ajjhattabahiddharūpādīsu pavattivasena chattiṃsa, puna kālattayavasena aṭṭhasatataṇhāvicaritāni honti. Pabheda-saddaṃ paccekaṃ sambandhitvā lobhappabhedotiādinā yojetabbaṃ. Sabbadarathapariḷāhakilesasatasahassānīti sabbāni sattānaṃ darathasaṅkhātapariḷāhakarāni kilesānaṃ anekāni satasahassāni, ārammaṇādivibhāgato pavattiākāravibhāgato ca nesaṃ evaṃ pabhedo veditabbo. Pañca māre abhañjīti sambandho. Parissayānanti upaddavānaṃ.
ਏવਂ ਭਗ੍ਯવਾ ਭਗ੍ਗવਾਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਗਹਿਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਭਗ੍ਯવਨ੍ਤਤਾਯ ਚਸ੍ਸਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਤਪੁਞ੍ਞਜਲਕ੍ਖਣਧਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਕਸਤਪੁਞ੍ਞਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਧਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ। ਸਕਚਿਤ੍ਤੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਨਾਮ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਾਦੀਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਸਞ੍ਞਿਤਾਦਿવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚੇવ ਚੇਤੋਸਮਾਧਿવਸੇਨ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੀਭਾવਾਪਾਦਨਮੇવ। ਅਣਿਮਾ ਲਘਿਮਾਦਿਕਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਮਹਿਮਾ ਪਤ੍ਤਿ ਪਾਕਮ੍ਮਂ ਈਸਿਤਾ વਸਿਤਾ ਯਤ੍ਥਕਾਮਾવਸਾਯਿਤਾਤਿ ਇਮੇ ਛਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਣੁਭਾવਕਰਣਂ ਅਣਿਮਾ। ਆਕਾਸੇ ਪਦਸਾ ਗਮਨਾਦਿਅਰਹਭਾવੇਨ ਲਹੁਭਾવੋ ਲਘਿਮਾ। ਕਾਯਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਤਾਪਾਦਨਂ ਮਹਿਮਾ। ਇਟ੍ਠਦੇਸਸ੍ਸ ਪਾਪੁਣਨਂ ਪਤ੍ਤਿ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ ਪਾਕਮ੍ਮਂ। ਸਯਂવਸਿਤਾ ਇਸ੍ਸਰਭਾવੋ ਈਸਿਤਾ। ਇਦ੍ਧਿવਿਧੇ વਸੀਭਾવੋ વਸਿਤਾ। ਆਕਾਸੇਨ વਾ ਗਚ੍ਛਤੋ, ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਰੋਤੋ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ વੋਸਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਯਤ੍ਥਕਾਮਾવਸਾਯਿਤਾ, ‘‘ਕੁਮਾਰਕਰੂਪਾਦਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਸਿਰੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਂ ਸੋਭਾ। ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨੁવਤ੍ਤਤਿ। ਲਹੁਸਾਧਨਂ ਤਂ ਤਂ ਕਾਲਿਕਂ ਇਚ੍ਛਿਤਂ, ਗਰੁਸਾਧਨਂ ਚਿਰਕਾਲਿਕਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾਦਿਪਤ੍ਥਿਤਂ । ਭਗਾ ਅਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਭਗવਾਤਿ ਇਦਂ ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਨਯੇਨ ਸਿਦ੍ਧਂ, ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Evaṃ bhagyavā bhaggavāti dvinnaṃ padānaṃ atthaṃ vibhajitvā idāni tehi dvīhi gahitamatthaṃ dassetuṃ bhagyavantatāya cassātiādi vuttaṃ. Tattha satapuññajalakkhaṇadharassāti anekasatapuññanibbattamahāpurisalakkhaṇadharassa bhagavato. Sakacitte issariyaṃ nāma paṭikkūlādīsu appaṭikkūlasaññitādivasappavattiyā ceva cetosamādhivasena ca attano cittassa vasībhāvāpādanameva. Aṇimā laghimādikanti ādi-saddena mahimā patti pākammaṃ īsitā vasitā yatthakāmāvasāyitāti ime chapi saṅgahitā. Tattha kāyassa aṇubhāvakaraṇaṃ aṇimā. Ākāse padasā gamanādiarahabhāvena lahubhāvo laghimā. Kāyassa mahantatāpādanaṃ mahimā. Iṭṭhadesassa pāpuṇanaṃ patti. Adhiṭṭhānādivasena icchitatthanipphādanaṃ pākammaṃ. Sayaṃvasitā issarabhāvo īsitā. Iddhividhe vasībhāvo vasitā. Ākāsena vā gacchato, aññaṃ vā kiñci karoto yattha katthaci vosānappatti yatthakāmāvasāyitā, ‘‘kumārakarūpādidassana’’ntipi vadanti. Sabbaṅgapaccaṅgasirīti sabbesaṃ aṅgapaccaṅgānaṃ sobhā. Atthīti anuvattati. Lahusādhanaṃ taṃ taṃ kālikaṃ icchitaṃ, garusādhanaṃ cirakālikaṃ buddhattādipatthitaṃ . Bhagā assa santīti bhagavāti idaṃ saddasatthanayena siddhaṃ, sesaṃ sabbaṃ niruttinayena siddhanti veditabbaṃ.
ਪੀਲ਼ਨਸਙ੍ਖਤਸਨ੍ਤਾਪવਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવੇਨ ਪੀਲ਼ਨਲਕ੍ਖਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਤਸ੍ਸ ਯੋ ਪੀਲ਼ਨਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਸਭਾવੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਂਸਮੁਦਯੇਨ ਸਙ੍ਖਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ ਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਆવਿਭੂਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਮਗ੍ਗੋ ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਤਾਪਹਰਤ੍ਤਾ ਸੁਸੀਤਲੋ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ ਆવਿਭੂਤੋ ਤਪ੍ਪਟਿਯੋਗਤ੍ਤਾ। ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਨ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ ਆવਿਭੂਤੋਤਿ। ਏਕਸ੍ਸੇવ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਕਭਾવਤੋ ਇਤਰਸਚ੍ਚਤ੍ਤਯਨਿવਤ੍ਤਿਤੋ ਚ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਤ੍ਥਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਨ ਰਾਸਿਕਰਣਤੋ ਆਯੂਹਨਟ੍ਠੋ ਸਭਾવੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨੇਨ ਨਿਦਾਨਟ੍ਠੋ ਆવਿਭੂਤੋ। વਿਸਂਯੋਗਭੂਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਂਯੋਗਟ੍ਠੋ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਭੂਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੋ ਆવਿਭੂਤੋ।
Pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhenātiādīsu pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭhotiādinā attha-saddo paccekaṃ yojetabbo. Tattha attano sabhāvena pīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ. Tassa yo pīḷanameva attho ‘‘pīḷanaṭṭho’’ti vuccati, so sabhāvo. Yasmā pana taṃsamudayena saṅkhataṃ, tasmā saṅkhataṭṭho samudayadassanena āvibhūto. Yasmā ca maggo kilesasantāpaharattā susītalo, tasmāssa maggadassanena santāpaṭṭho āvibhūto tappaṭiyogattā. Avipariṇāmadhammassa pana nirodhassa dassanena vipariṇāmaṭṭho āvibhūtoti. Ekasseva sabhāvadhammassa sakabhāvato itarasaccattayanivattito ca parikappetabbattā cattāro atthā vuttā. Samudayassa pana rāsikaraṇato āyūhanaṭṭho sabhāvo, tasseva dukkhadassanena nidānaṭṭho āvibhūto. Visaṃyogabhūtassa nirodhassa dassanena saṃyogaṭṭho. Niyyānabhūtassa maggassa dassanena palibodhaṭṭho āvibhūto.
ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਪਨ ਨਿਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੋ ਸਭਾવੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿવੇਕਟ੍ਠੋ ਆવਿਭੂਤੋ। ਸਙ੍ਖਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ, વਿਸਯਭੂਤਸ੍ਸ ਮਰਣਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਮਤਟ੍ਠੋ। ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ ਸਭਾવੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇવਾਯਂ ਹੇਤੁ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਨ ਅਯਮੇવ ਹੇਤੂਤਿ ਹੇਤ੍વਟ੍ਠੋ, ਅਤਿਸੁਖੁਮਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨੇਨ ਇਧਮੇવ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ, ਅਧਿਕਪਣਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ ਆવਿਭੂਤੋ। ਏਤੇ ਏવ ਚ ਪੀਲ਼ਨਾਦਯੋ ਸੋਲ਼ਸ ਆਕਾਰਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।
Nirodhassa pana nissaraṇaṭṭho sabhāvo, tasseva samudayadassanena vivekaṭṭho āvibhūto. Saṅkhatassa maggassa dassanena asaṅkhataṭṭho, visayabhūtassa maraṇadhammassa vā dukkhassa dassanena amataṭṭho. Maggassa pana niyyānaṭṭho sabhāvo, tasseva samudayadassanena dukkhassevāyaṃ hetu, nibbānappattiyā pana ayameva hetūti hetvaṭṭho, atisukhumanirodhadassanena idhameva dassananti dassanaṭṭho, adhikapaṇassa dukkhassa dassanena adhipateyyaṭṭho āvibhūto. Ete eva ca pīḷanādayo soḷasa ākārāti vuccanti.
ਕਾਮੇਹਿ વਿવੇਕਟ੍ਠਕਾਯਤਾ ਕਾਯવਿવੇਕੋ। ਨੀવਰਣਾਦੀਹਿ વਿવਿਤ੍ਤਾ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ। ਉਪਧੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਥਾਸਕਂ ਫਲਾਨੀਤਿ ਉਪਧਯੋ, ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਸਙ੍ਖਾਤਕਾਮਖਨ੍ਧਕਿਲੇਸਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਤੇਹਿ ਚਤੂਹਿ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ ਨਾਮ।
Kāmehi vivekaṭṭhakāyatā kāyaviveko. Nīvaraṇādīhi vivittā aṭṭha samāpattiyo cittaviveko. Upadhīyanti ettha yathāsakaṃ phalānīti upadhayo, pañcakāmaguṇasaṅkhātakāmakhandhakilesaabhisaṅkhārā, tehi catūhi vivittaṃ nibbānaṃ upadhiviveko nāma.
ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਟਿਲਦ੍ਧੋ ਦੁਕ੍ਖਾਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਚ ਪਟਿਲਦ੍ਧੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਆਗਮਨવਸੇਨ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਸੁਞ੍ਞਤਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਹਿ ਏਸ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ।
Anattānupassanāya paṭiladdho dukkhāniccānupassanāhi ca paṭiladdho ariyamaggo āgamanavasena yathākkamaṃ suññataappaṇihitaanimittavimokkhasaññaṃ paṭilabhati, kilesehi vimuttattā hi esa vimokkhoti.
ਯਥਾ ਲੋਕੇ ਏਕੇਕਪਦਤੋ ਏਕੇਕਮਕ੍ਖਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਮੇਖਲਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧਾਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੇਹਨਸ੍ਸਾਤਿ ਗੁਯ੍ਹਪ੍ਪਦੇਸਸ੍ਸ। ਖਸ੍ਸਾਤਿ ਓਕਾਸਸ੍ਸ।
Yathā loke ekekapadato ekekamakkharaṃ gahetvā ‘‘mekhalā’’ti vuttaṃ, evamidhāpīti attho. Mehanassāti guyhappadesassa. Khassāti okāsassa.
ਸਹ ਦੇવੇਹੀਤਿਆਦੀਸੁ ਸਹ ਦੇવੇਹਿ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਦੇવਕੋ ਲੋਕੋ। ਤਂ ਸਦੇવਕਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਦੇવਕવਚਨੇਨਾਤਿ ਸਦੇવਕ-ਸਦ੍ਦੇ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ ਠਿਤਦੇવવਚਨੇਨ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਸਦੇવਕਪਦੇ ਅਨ੍ਤੋਭੂਤਤ੍ਤਾ ਅવਯવੇ ਸਮੁਦਾਯੋਪਚਾਰવਸੇਨ વੋਹਾਰੋ ਕਤੋ। ਇਤਰਥਾ ਤੇਨ ਦੇવવਿਸਿਟ੍ਠਲੋਕਸ੍ਸੇવ ਗਹਣਤੋ ਪਞ੍ਚਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਸਿਯਾ, ਏવਂ ਉਪਰਿਪਿ। ਸਮਾਰਕવਚਨੇਨ ਮਾਰਸਦ੍ਦੇਨ ਤੇਨ ਸਹਚਰਿਤਾ ਸਬ੍ਬੇ વਸવਤ੍ਤਿਦੇવਾ ਚ ਗਹਿਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਛਟ੍ਠਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾ ਨਾਮ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਕਾ। ਤੇ ਆਦਿ ਯੇਸਂ ਆਰੁਪ੍ਪਪਰਿਯਨ੍ਤਾਨਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਤੇਸਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਗਹਣਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਦਿਬ੍ਰਹ੍ਮਗ੍ਗਹਣਂ। ਲੋਕ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਓਕਾਸਲੋਕਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਲੋਕਾવੇਣਿਕਮੇવ ਪਜਾਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਜਾવਚਨੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕਗ੍ਗਹਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਦੇવਕਾਦਿવਚਨੇਨ ਉਪਪਤ੍ਤਿਦੇવਾਨਂ, ਸਸ੍ਸਮਣવਚਨੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਦੇવਾਨਞ੍ਚ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਆਹ ‘‘ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸવਚਨੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਅવਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸਗ੍ਗਹਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਾ ਰਾਜਾਨੋ, ਅવਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਹਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਾ। ਸਤ੍ਤਲੋਕਾવੇਣਿਕਸ੍ਸ ਪਜਾਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਦੇવਕਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਲੋਕਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਂ ਓਕਾਸਲੋਕਮੇવ ਨਿਯਮੇਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਓਕਾਸਲੋਕੋ’’ਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਸਦੇવਕਾਦਿਪਦਤ੍ਤਯવਚਨੀਯਸ੍ਸ ਪਧਾਨਤ੍ਥਸ੍ਸ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਓਕਾਸਲੋਕવਿਸੇਸਨਸ੍ਸ ਪਨੇਤ੍ਥ ਦੇવਮਾਰਾਦਿਸਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸਾਪਿ ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਸਾਮਤ੍ਥਿਯਤੋ ਗਮ੍ਯਮਾਨਤ੍ਤਾ ਸਪੁਤ੍ਤੋ ਆਗਤੋਤਿਆਦੀਸੁ ਪੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ વਿਯ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਨਯੇ ਸਦੇવਕਂ ਸਮਾਰਕਂ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਂ ਓਕਾਸਲੋਕਂ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਂ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਂ ਪਜਞ੍ਚਾਤਿ ਚ-ਕਾਰਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਓਕਾਸਸਤ੍ਤਲੋਕਾਨਂ ਗਹਣੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਤਦੁਭਯਸਮ੍ਮੁਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋਪਿ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ ਗਹਿਤੋ ਏવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਸਦੇવਕਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਦੇਹਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਯવਭੂਤਦੇવਾਦਿવਿਸੇਸਨੇਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਗਹਿਤੋ, ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਦਾਧਾਰੋ ਓਕਾਸਲੋਕੋ, ਤਦੁਭਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਸਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋ ਚ ਗਹਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਞ੍ਚ ਪਜਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਲੋਕਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨਂ ਕਤ੍વਾ ਸਦੇવਕਂ ਪਜਂ ਲੋਕਂ…ਪੇ॰… ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਂ ਪਜਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Sahadevehītiādīsu saha devehi vattatīti sadevako loko. Taṃ sadevakantiādinā yojanā veditabbā. Sadevakavacanenāti sadevaka-sadde visesanabhāvena ṭhitadevavacanena. Tassāpi sadevakapade antobhūtattā avayave samudāyopacāravasena vohāro kato. Itarathā tena devavisiṭṭhalokasseva gahaṇato pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ na siyā, evaṃ uparipi. Samārakavacanena mārasaddena tena sahacaritā sabbe vasavattidevā ca gahitāti āha ‘‘chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇa’’nti. Brahmakāyikā nāma paṭhamajjhānabhūmikā. Te ādi yesaṃ āruppapariyantānaṃ brahmānaṃ tesaṃ brahmānaṃ gahaṇaṃ brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ. Loka-saddassa okāsalokādīnampi sādhāraṇattā sattalokāveṇikameva pajāgahaṇaṃ katanti āha ‘‘pajāvacanena sattalokaggahaṇa’’nti. Sadevakādivacanena upapattidevānaṃ, sassamaṇavacanena visuddhidevānañca gahitattā āha ‘‘sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇa’’nti. Tattha sammutidevā rājāno, avasesamanussā sammutidevasamaṇabrāhmaṇehi avasiṭṭhā. Sattalokāveṇikassa pajāsaddassa visuṃ gahitattā sadevakaṃ lokanti ettha lokasaddaggahaṇaṃ okāsalokameva niyametīti āha ‘‘tīhi padehi okāsaloko’’ti. Idañca sadevakādipadattayavacanīyassa padhānatthassa vasena vuttaṃ. Okāsalokavisesanassa panettha devamārādisattalokassāpi gahaṇaṃ veditabbaṃ sāmatthiyato gamyamānattā saputto āgatotiādīsu puttādīnaṃ viya. Imasmiñca naye sadevakaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ okāsalokaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ sadevamanussaṃ pajañcāti ca-kāraṃ ānetvā yojetabbaṃ, okāsasattalokānaṃ gahaṇena cettha tadubhayasammutinimittabhūto saṅkhāralokopi tadavinābhāvato gahito evāti daṭṭhabbo. Apare pana ‘‘sadevakantiādīhi pañcahi padehi sattalokova attano avayavabhūtadevādivisesanehi visesetvā gahito, taggahaṇena tadādhāro okāsaloko, tadubhayapaññattivisayo saṅkhāraloko ca gahitā eva hontī’’ti vadanti. Tesañca pajanti idaṃ lokasaddassa visesanaṃ katvā sadevakaṃ pajaṃ lokaṃ…pe… sadevamanussaṃ pajaṃ lokanti yojetabbaṃ.
ਅਰੂਪਾવਚਰਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋ ਪਾਰਿਸੇਸਞਾਯੇਨ ਇਤਰੇਸਂ ਪਦਨ੍ਤਰੇਹਿ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਮਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਪ੍ਪਧਾਨਾ ਤਂਸਦਿਸਾ ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਦੇવਾ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਛਕਾਮਾવਚਰਦੇવਲੋਕੋ’’ਤਿ। ਖਤ੍ਤਿਯਪਰਿਸਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਸਮਣਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਤਾવਤਿਂਸਮਾਰਬ੍ਰਹ੍ਮਪਰਿਸਾਤਿ ਇਮਾਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਪਰਿਸਾਸੁ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਰਿਸਾਨਂ ਸਦੇવਕਾਦਿਪਦੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਇਧ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਣਪਰਿਸਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪਰਿਸਾ ਚ, ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਖਤ੍ਤਿਯਪਰਿਸਾ ਗਹਪਤਿਪਰਿਸਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਪਰਿਸવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਸਮੂਹੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਲੋਕੋ વਾ’’ਤਿ।
Arūpāvacaraloko gahito pārisesañāyena itaresaṃ padantarehi gahitattā. Māraggahaṇena tappadhānā taṃsadisā ca upapattidevā saṅgayhantīti āha ‘‘chakāmāvacaradevaloko’’ti. Khattiyaparisā brāhmaṇagahapatisamaṇacātumahārājikatāvatiṃsamārabrahmaparisāti imāsu aṭṭhasu parisāsu cātumahārājikādīnaṃ catunnaṃ parisānaṃ sadevakādipadehi saṅgahitattā idha sassamaṇabrāhmaṇinti iminā samaṇaparisā brāhmaṇaparisā ca, sadevamanussanti iminā khattiyaparisā gahapatiparisā ca vuttāti āha ‘‘catuparisavasenā’’ti. Tassa manussaloko gahitoti iminā sambandho. Tattha manussalokoti manussasamūho, tenāha ‘‘avasesasabbasattaloko vā’’ti.
વਿਕਪ੍ਪਨ੍ਤਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવੇਹਿ વਾ ਸਹ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ’’ਤਿ। ਦੇવਪਦੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਾ, ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਮਨੁਸ੍ਸਪਦੇਹਿ ਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਗਹਿਤਾਤਿ ਏવਂ વਿਕਪ੍ਪਦ੍વਯੇਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਂ ਪਜਂ ਮਨੁਸ੍ਸਿਂ ਪਜਨ੍ਤਿ ਪਜਾ-ਸਦ੍ਦਂ ਮਨੁਸ੍ਸ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਤਂ ਪੁਨ ਸਹ ਦੇવੇਹਿ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਦੇવਾ, ਪਜਾ। ਸਦੇવਾ ਚ ਸਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚਾਤਿ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਤਂ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਂ ਪਜਂ। ਪੁਨ ਕਿਂ ਭੂਤਂ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਯਥਾ ਪਜਾਸਦ੍ਦੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਞ੍ਞੇવ ਗਹਣਂ ਸਿਯਾ, ਤਥਾ ਨਿਬ੍ਬਚਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, ਇਤਰਥਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਞ੍ਞੇવ ਗਹਣਂ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥਭੂਤਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਇਦਾਨਿ ਪਜਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅવਸੇਸਨਾਗਾਦਿਸਤ੍ਤੇਪਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਆਹ ‘‘ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਲੋਕੋ વਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਚਤੁਪਰਿਸવਸੇਨ ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ વਾ ਸਹ ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਲੋਕੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Vikappantaraṃ dassento āha ‘‘sammutidevehi vā saha manussaloko’’ti. Devapadena sammutidevā, samaṇabrāhmaṇamanussapadehi sesamanussā ca gahitāti evaṃ vikappadvayepi manussaṃ pajaṃ manussiṃ pajanti pajā-saddaṃ manussa-saddena visesetvā taṃ puna saha devehi vattatīti sadevā, pajā. Sadevā ca sā manussā cāti sadevamanussā, taṃ sadevamanussaṃ pajaṃ. Puna kiṃ bhūtaṃ sassamaṇabrāhmaṇinti evaṃ yathā pajāsaddena manussānaññeva gahaṇaṃ siyā, tathā nibbacanaṃ kātabbaṃ, itarathā manussānaññeva gahaṇaṃ na sampajjati sabbamanussānaṃ visesanabhāvena gahitattā aññapadatthabhūtassa kassaci manussassa abhāvā. Idāni pajanti iminā avasesanāgādisattepi saṅgahetvā dassetukāmo āha ‘‘avasesasabbasattaloko vā’’ti. Etthāpi catuparisavasena avasesasabbasattaloko sammutidevamanussehi vā saha avasesasabbasattalokoti yojetabbaṃ.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਭਾਗਸੋ ਲੋਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਏਕੇਕਪਦੇਨ ਅਭਾਗਸੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਨਂ ਗਹਣਪਕ੍ਖੇਪਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨਸ੍ਸ ਸਪ੍ਫਲਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਪਿ ਚੇਤ੍ਥਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ ਦੇવਗਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨવਸੇਨ ਜਾਨਨવਸੇਨ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ ਸਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਯવਭੂਤੇਨ ਸਦੇવਕવਚਨੇਨ ਤਂ ਸੁਣਨ੍ਤਾਨਂ ਸਾવੇਨ੍ਤੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਕ੍ਕਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥਾਨਞ੍ਚੇવ ਪਦਾਨਞ੍ਚ ਅਨੁਸਨ੍ਧਾਨਕ੍ਕਮੋ, ਜਾਨਨਕ੍ਕਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Ettāvatā bhāgaso lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetvā idāni ekekapadena abhāgaso sabbalokānaṃ gahaṇapakkhepi tassa tassa visesanassa sapphalataṃ dassetuṃ api cetthātiādi vuttaṃ. Ukkaṭṭhaparicchedatoti ukkaṭṭhānaṃ devagatipariyāpannānaṃ paricchinnavasena jānanavasena kittisaddo sayaṃ attano avayavabhūtena sadevakavacanena taṃ suṇantānaṃ sāvento abbhuggatoti yojanā. Anusandhikkamoti atthānañceva padānañca anusandhānakkamo, jānanakkamoti attho.
ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਿ ਯ-ਕਾਰਲੋਪੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ। ਸਮਨ੍ਤਭਦ੍ਰਕਤ੍ਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਹਿ ਸੁਨ੍ਦਰਤ੍ਤਾ। ਸਾਸਨਧਮ੍ਮੋਤਿ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਟਿવੇਧਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਕਾਸਕੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋ। ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੋਧਿਤਤਾਯਾਤਿ ਇਦਂ ਤਿਕਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁਸਰੂਪਫਲવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਨਾਥਪਭવਤ੍ਤਿਕਮ੍ਪਿ। ਮਜ੍ਝੇ ਤਿਕਦ੍વਯਂ ਫਲવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਚ੍ਚਸੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਯਥਾਸੁਤવਸੇਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾਨਂ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਕਿਚ੍ਚਸੁਦ੍ਧਿਯਾ।
Abhiññāti ya-kāralopena niddesoti āha ‘‘abhiññāyā’’ti. Samantabhadrakattāti sabbabhāgehi sundarattā. Sāsanadhammoti paṭipattipaṭivedhasāsanassa pakāsako pariyattidhammo. Buddhasubodhitatāyāti idaṃ tikaṃ dhammassa hetusarūpaphalavasena vuttaṃ, tathā nāthapabhavattikampi. Majjhe tikadvayaṃ phalavaseneva vuttanti veditabbaṃ. Kiccasuddhiyāti dhammaṃ sutvā yathāsutavasena paṭipajjantānaṃ suppaṭipattisaṅkhātakiccasuddhiyā.
ਇਦਾਨਿ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਸੋਤੂਨਂ ਯਂ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਞ੍ਚ ਪਕਾਸੇਤਿ, ਤਪ੍ਪਕਾਸਕਸ੍ਸ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਪਦਸ੍ਸ ਸਾਤ੍ਥਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਧਮ੍ਮਪਦਸ੍ਸਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਕਾਮੋ ਸਾਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਪਨਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਸਕਲੋ ਚ ਤਨ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਨਾਮ। ਭਗવਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਸੀਲਾਦਿਕੇ વਿਯ ਤਪ੍ਪਕਾਸਕਂ ਤਨ੍ਤਿਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਪਕਾਸੇਤਿ ਏવ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਸਮੁਦਾਯਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਯਥਾਨੁਰੂਪਨ੍ਤਿ ਯਥਾਰਹਂ। ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਿਤਞ੍ਹਿ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਥਤਾਯ, ਉਪਰੂਪਰਿ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬવਿਸੇਸਸਙ੍ਖਾਤਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਸਹ ਅਤ੍ਥੇਨ ਪਯੋਜਨੇਨ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਾਤ੍ਥਮੇવ, ਨ ਤੁ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ, ਤਨ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਸਾਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਞ੍ਚ। ਕਿਰਾਤਾਦਿਮਿਲਕ੍ਖવਚਨਾਨਮ੍ਪਿ ਸਾਤ੍ਥਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਤੇ ਸਮਾਨੇਪਿ વਿਸਿਟ੍ਠਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਯੋਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਸਹਤ੍ਥੋ ਦੇવਦਤ੍ਤੋ ਸવਿਤ੍ਤੋਤਿਆਦਿ વਿਯ ‘‘ਸਾਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਤ੍ਥਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਅਤ੍ਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਥਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਥਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਸਿਥਿਲਧਨਿਤਾਦਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯ ਮਾਗਧਿਕਾਯ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਗਮ੍ਭੀਰਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਂ ਉਤ੍ਤਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Idāni ādikalyāṇādippakārameva dhammaṃ desento bhagavā sotūnaṃ yaṃ sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti, tappakāsakassa brahmacariyapadassa sātthantiādīni padāni visesanabhāvena vuttāni, na dhammapadassāti dassanamukhena nānappakārato atthaṃ vivaritukāmo sātthaṃ sabyañjananti evamādīsu panātiādimāha. Tattha tisso sikkhā sakalo ca tantidhammo sāsanabrahmacariyaṃ nāma. Bhagavā hi dhammaṃ desento sīlādike viya tappakāsakaṃ tantidhammampi pakāseti eva saddatthasamudāyattā pariyattidhammassa. Yathānurūpanti yathārahaṃ. Sikkhattayasaṅgahitañhi sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca atthasampattiyā sampannatthatāya, uparūpari adhigantabbavisesasaṅkhātaatthasampattiyā ca saha atthena payojanena vattatīti sātthameva, na tu sabyañjanaṃ, tantidhammasaṅkhātaṃ sāsanabrahmacariyaṃ yathāvuttena atthena sātthaṃ sabyañjanañca. Kirātādimilakkhavacanānampi sātthasabyañjanatte samānepi visiṭṭhatthabyañjanayogaṃ sandhāya sahattho devadatto savittotiādi viya ‘‘sātthaṃ sabyañjana’’nti vuttanti āha ‘‘atthasampattiyā sātthaṃ, byañjanasampattiyā sabyañjana’’nti. Tattha yaṃ atthaṃ sutvā tathā paṭipajjantā sabbadukkhakkhayaṃ pāpuṇanti, tassa tādisasampatti atthasampatti nāma, sampannatthatāti attho. Byañjanasampatti nāma sithiladhanitādibyañjanaparipuṇṇāya māgadhikāya sabhāvaniruttiyā gambhīrampi atthaṃ uttānaṃ katvā dassanasamatthatā sampannabyañjanatāti attho.
ਇਦਾਨਿ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਨਯੇਨਾਪਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ ੪ ਦ੍વਾਦਸਪਦ) ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਙ੍ਕਾਸਨਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਕਾਸੀਯਤਿ ਦੀਪੀਯਤੀਤਿ ਸਙ੍ਕਾਸਨਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਪਠਮਂ ਕਾਸਨਂ ਪਕਾਸਨਂ। ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਉਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥવਚਨਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰવਚਨਂ। ਸਕਿਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਨ વਚਨਞ੍ਚ વਿવਰਣવਿਭਜਨਾਨਿ। ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥવਚਨਂ। વਿવਟਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਤਰਾਭਿਧਾਨਂ વਿਭਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਪਕਾਰੇਹਿ ਞਾਪਨਂ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ। ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥવਚਨਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰવਚਨਂ। ਅਤ੍ਥਪਦਸਮਾਯੋਗਤੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਿ ਏવ ਛ ਪਦਾਨਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥવਿਭਾਗਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਸਹਿਤਤਾਯ ਅਤ੍ਥਕੋਟ੍ਠਾਸਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪਰਿਯੋਸਿਤੇ ਪਦੇ ਆਦਿਮਜ੍ਝਗਤવਣ੍ਣੋ ਅਕ੍ਖਰਂ, ਏਕਕ੍ਖਰਂ, ਪਦਂ વਾ ਅਕ੍ਖਰਂ। વਿਭਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਂ ਪਦਂ। ਪਦਾਭਿਹਿਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜੇਤੀਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ, વਾਕ੍ਯਂ। ਕਥਿਤਸ੍ਸੇવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਨੇਕવਿਧੇਨ વਿਭਾਗਕਰਣਂ ਆਕਾਰੋ ਨਾਮ। ਆਕਾਰਾਭਿਹਿਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਚਨਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਚਨਤ੍ਥવਿਤ੍ਥਾਰੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ ਸਙ੍ਕਾਸੇਤਿ, ਪਦੇਹਿ ਪਕਾਸੇਤਿ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਹਿ વਿવਰਤਿ, ਆਕਾਰੇਹਿ વਿਭਜਤਿ, ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਹਿ ਉਤ੍ਤਾਨਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਹਿ ਪਞ੍ਞਪੇਤੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਸਙ੍ਕਾਸਨਪਕਾਸਨਸਙ੍ਖਆਤਉਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥવਾਚਕਾਨਿ વਚਨਾਨਿ ਅਕ੍ਖਰਪਦਾਨਿ ਨਾਮ। વਿવਰਣવਿਭਜਨਸਙ੍ਖਾਤਨਿਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥવਾਚਕਾਨਿ વਚਨਾਨਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਕਾਰਾ ਨਾਮ। ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥવਾਚਕਾਨਿ વਚਨਾਨਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾ ਨਾਮ, ਤੇਸਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Idāni nettippakaraṇanayenāpi (netti 4 dvādasapada) atthaṃ dassetuṃ saṅkāsanātiādi vuttaṃ. Tattha saṅkhepato kāsīyati dīpīyatīti saṅkāsananti kammasādhanavasena attho daṭṭhabbo, evaṃ sesesupi. Paṭhamaṃ kāsanaṃ pakāsanaṃ. Ubhayampetaṃ uddesatthavacanasaṅkhātassa vitthāravacanaṃ. Sakiṃ vuttassa puna vacanañca vivaraṇavibhajanāni. Ubhayampetaṃ niddesatthavacanaṃ. Vivaṭassa vitthāratarābhidhānaṃ vibhattassa ca pakārehi ñāpanaṃ uttānīkaraṇapaññattiyo. Ubhayampetaṃ paṭiniddesatthavacanasaṅkhātassa vitthāravacanaṃ. Atthapadasamāyogatoti yathāvuttāni eva cha padāni pariyattiyā atthavibhāgattā atthapadāni, tehi sahitatāya atthakoṭṭhāsayuttattāti attho. Apariyosite pade ādimajjhagatavaṇṇo akkharaṃ, ekakkharaṃ, padaṃ vā akkharaṃ. Vibhattiyantaṃ padaṃ. Padābhihitaṃ atthaṃ byañjetīti byañjanaṃ, vākyaṃ. Kathitassevatthassa anekavidhena vibhāgakaraṇaṃ ākāro nāma. Ākārābhihitassa nibbacanaṃ nirutti. Nibbacanatthavitthāro niddeso. Atha vā ‘‘akkharehi saṅkāseti, padehi pakāseti, byañjanehi vivarati, ākārehi vibhajati, niruttīhi uttāniṃ karoti, niddesehi paññapetī’’ti vacanato saṅkāsanapakāsanasaṅkhaātauddesatthavācakāni vacanāni akkharapadāni nāma. Vivaraṇavibhajanasaṅkhātaniddesatthavācakāni vacanāni byañjanākārā nāma. Uttānīkaraṇapaññattisaṅkhātapaṭiniddesatthavācakāni vacanāni niruttiniddesā nāma, tesaṃ sampattiyā sabyañjananti attho.
ਅਤ੍ਥਗਮ੍ਭੀਰਤਾਤਿਆਦੀਸੁ ਅਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਤਨ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ, ਹੇਤੁਫਲਂ વਾ। ਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ ਤਨ੍ਤਿ, ਹੇਤੁ વਾ। ਦੇਸਨਾ ਨਾਮ ਯਥਾਧਮ੍ਮਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਲਾਪੋ। ਪਟਿવੇਧੋ ਨਾਮ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਾਦੀਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਾવਬੋਧੋ। ਤੇ ਪਨੇਤੇ ਅਤ੍ਥਾਦਯੋ ਯਸ੍ਮਾ ਸਸਾਦੀਹਿ વਿਯ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਮਨ੍ਦਬੁਦ੍ਧੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖੋਗਾਹਾ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪਤਿਟ੍ਠਾ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾ। ਤੇਸੁ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸਾਪਿ ਅਤ੍ਥਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਗਮ੍ਭੀਰਤਾਪਟਿવੇਧਗਮ੍ਭੀਰਤਾਹਿ ਸਾਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਨਂ ਅਤ੍ਥਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤੇਪਿ ਸਯਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਰੂਪਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਧਮ੍ਮਗਮ੍ਭੀਰਤਾਦੇਸਨਾਗਮ੍ਭੀਰਤਾਹਿ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਪਭੇਦਗਤਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਤਿ ਤਨ੍ਤਿਪਦਾਨਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ વਚਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੀਸੁ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸੁ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਲੋਕਿਯਾ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਚਨਮੁਖੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਪਸੀਦਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਤ੍ਥਮੁਖੇਨਾਤਿ ਆਹ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਤੋਤਿਆਦਿ। ਕੇવਲਸਦ੍ਦੋ ਸਕਲਾਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਕਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਧ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਂ ਸਕਲਂ ਸਾਸਨਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ਆਹ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਤਿਆਦਿ।
Atthagambhīratātiādīsu attho nāma tantiattho, hetuphalaṃ vā. Dhammo nāma tanti, hetu vā. Desanā nāma yathādhammaṃ dhammābhilāpo. Paṭivedho nāma yathāvuttaatthādīnaṃ aviparītāvabodho. Te panete atthādayo yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Tesu paṭivedhassāpi atthasannissitattā atthasabhāgattā ca vuttaṃ ‘‘atthagambhīratāpaṭivedhagambhīratāhi sāttha’’nti. Dhammadesanānaṃ atthasannissitattepi sayaṃ byañjanarūpattā vuttaṃ ‘‘dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjana’’nti. Yathāvuttaatthādīsu pabhedagatāni ñāṇāni atthapaṭisambhidādayo. Tattha niruttīti tantipadānaṃ niddhāretvā vacanaṃ, nibbacananti attho. Tīsu paṭisambhidāsu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Lokiyā saddheyyavacanamukheneva atthesu pasīdanti, na atthamukhenāti āha saddheyyatotiādi. Kevalasaddo sakalādhivacananti āha ‘‘sakalaparipuṇṇabhāvenā’’ti. Brahmacariya-saddo idha sikkhattayasaṅgahaṃ sakalaṃ sāsanaṃ dīpetīti āha sikkhattayapariggahitattātiādi.
ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਅਪਰੇਨਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਪਿ ਚਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਨਿਦਾਨਨ੍ਤਿ ਦੇਸਕਾਲਾਦਿਦੀਪਕੇਨ ਨਿਦਾਨવਚਨੇਨ ਸਨਿਦਾਨਂ। ਸਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਆਦਿਯੁਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਾਲ਼ਿਯੋਜਨਾਕ੍ਕਮੋ – ‘‘વੇਰਞ੍ਜੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਸਮਣੋ ਖਲੁ ਭੋ…ਪੇ॰… વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਤਂ ਖੋ ਪਨ ਭવਨ੍ਤਂ ਗੋਤਮਂ ‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ…ਪੇ॰… ਪવੇਦੇਤੀ’ਤਿ ਏવਂ ਕਲ੍ਯਾਣੋ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਸੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ…ਪੇ॰… ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਚ ਸਾਤ੍ਥਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਦਿਗੁਣਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਪਕਾਸੇਤੀ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਸਾਧੁ ਖੋ ਪਨ ਤਥਾਰੂਪਾਨਂ ਅਰਹਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਚ ਅਸ੍ਸੋਸਿ, ਸੁਤ੍વਾ ਚ ਅਥ ਖੋ વੇਰਞ੍ਜੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ।
Yathāvuttamevatthaṃ aparenāpi pariyāyena dassetuṃ api cātiādi vuttaṃ. Tattha sanidānanti desakālādidīpakena nidānavacanena sanidānaṃ. Sauppattikanti aṭṭhuppattiādiyuttiyuttaṃ. Tatrāyaṃ pāḷiyojanākkamo – ‘‘verañjo brāhmaṇo samaṇo khalu bho…pe… viharatī’’ti ca, ‘‘taṃ kho pana bhavantaṃ gotamaṃ ‘itipi so…pe… pavedetī’ti evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato’’ti ca, ‘‘so dhammaṃ deseti…pe… pariyosānakalyāṇaṃ, desento ca sātthasabyañjanādiguṇasaṃyuttaṃ brahmacariyaṃ pakāsetī’’ti ca, ‘‘sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī’’ti ca assosi, sutvā ca atha kho verañjo brāhmaṇo yena bhagavā tenupasaṅkamīti.
ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘‘ਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਾਧੁ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਕਤ੍વਾ ਅਥ ਖੋ વੇਰਞ੍ਜੋ…ਪੇ॰… ਉਪਸਙ੍ਕਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਾਧੁ ਖੋ ਪਨਾਤਿਆਦਿਪਾਠਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ ਪਦਾਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਅਸ੍ਸੋਸੀਤਿ ਪਦਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ વਿਯ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਤਥਾਪਿ ‘‘ਸਾਧੁ ਖੋ ਪਨ ਤਥਾਰੂਪਾਨਂ ਅਰਹਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇਨ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਤੋ ਚ ਅਥ ਖੋ વੇਰਞ੍ਜੋਤਿਆਦਿਨਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਰਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਸੇਨੇવ ‘‘ਸਾਧੁ ਖੋ ਪਨ ਤਥਾਰੂਪਾਨਂ ਅਰਹਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਚਨਾਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਅਸ੍ਸੋਸੀਤਿ ਪਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨਂ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯੇਨ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸੁਤવਸੇਨੇવ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਹੇਤੁਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਾਧੁ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਕਤ੍વਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
Aṭṭhakathāyaṃ pana kiñcāpi ‘‘dassanamattampi sādhu hotīti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā atha kho verañjo…pe… upasaṅkamī’’ti evaṃ sādhu kho panātiādipāṭhassa brāhmaṇassa parivitakkanabhāvena vuttattā brahmacariyaṃ pakāsetīti padānantarameva assosīti padaṃ sambandhitabbaṃ viya paññāyati, tathāpi ‘‘sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī’’ti evaṃ yathāvuttanidassanatthena iti-saddena paricchinditvā vuttattā pana aññattha iti-saddassa adassanato ca atha kho verañjotiādinā kattabbantaradassanamukhena pāḷiyā pakārantare pavattito ca yathāvuttavaseneva ‘‘sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī’’ti vacanānantarameva assosīti padaṃ ānetvā sambandhanaṃ yuttaṃ. Aṭṭhakathācariyena hi brāhmaṇassa attanā sutavaseneva ajjhāsayo uppajjatīti upasaṅkamanahetudassanamukhena dassanamattampi sādhu hotīti evaṃ ajjhāsayaṃ katvātiādi vuttanti gahetabbaṃ.
੨. ਸੀਤੋਦਕਂ વਿਯ ਉਣ੍ਹੋਦਕੇਨਾਤਿ ਇਦਂ ਉਕ੍ਕਮੇਨ ਮੁਖਾਰੁਲ਼੍ਹવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਨੁਪਸਨ੍ਤਸਭਾવਤਾਯ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸੇવ ਉਣ੍ਹੋਦਕਂ વਿਯ ਸੀਤੋਦਕੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ, ਞਾਣਤੇਜਯੁਤ੍ਤਤਾਯ વਾ ਭਗવਾ ਉਣ੍ਹੋਦਕੋਪਮੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤਬ੍ਬਿਰਹਿਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਸੀਤੋਦਕਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਕੀਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੋਦਨਕਿਰਿਯਾਯ ਏਕਰੂਪਤਂ। ਯਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਯਾਯ ਕਥਾਯ ਸਮ੍ਮੋਦਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਤਂ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਕਥਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਖਮਨੀਯਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਬਹੁਲਂ ਇਦਂ ਸਰੀਰਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਖਮਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। ਯਾਪਨੀਯਨ੍ਤਿ ਚਿਰਪ੍ਪਬਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਯਾਪਨਾਯ ਯਾਪੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। ਰੋਗਾਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਂ। ਦੁਕ੍ਖਜੀવਿਤਾਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕਂ। ਤਂਤਂਕਿਚ੍ਚਕਰਣਤ੍ਥਾਯ ਲਹੁਂ ਅਕਿਚ੍ਛੇਨ ਉਟ੍ਠਾਤੁਂ ਯੋਗ੍ਗਤਾਯ ਲਹੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਬਲਨ੍ਤਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਕ੍ਖਮਂ ਬਲਂ ਕਚ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਫਾਸੁવਿਹਾਰੋਤਿ ਸੁਖવਿਹਾਰੋ। ਸਰਣੀਯਮੇવ ਦੀਘਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਰਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਚ ਸਾਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਯਾਯੇਹੀਤਿ ਕਾਰਣੇਹਿ।
2.Sītodakaṃviya uṇhodakenāti idaṃ ukkamena mukhāruḷhavasena vuttaṃ, anupasantasabhāvatāya brāhmaṇasseva uṇhodakaṃ viya sītodakenāti attho gahetabbo, ñāṇatejayuttatāya vā bhagavā uṇhodakopamoti katvā tabbirahitaṃ brāhmaṇaṃ sītodakaṃ viya katvā tathā vuttanti gahetabbaṃ. Ekībhāvanti sammodanakiriyāya ekarūpataṃ. Yāyātiādīsu yāya kathāya sammodi brāhmaṇo, taṃ sammodanīyaṃ kathanti yojanā. Tattha khamanīyanti dukkhabahulaṃ idaṃ sarīraṃ, kacci khamituṃ sakkuṇeyyaṃ. Yāpanīyanti cirappabandhasaṅkhātāya yāpanāya yāpetuṃ sakkuṇeyyaṃ. Rogābhāvena appābādhaṃ. Dukkhajīvitābhāvena appātaṅkaṃ. Taṃtaṃkiccakaraṇatthāya lahuṃ akicchena uṭṭhātuṃ yoggatāya lahuṭṭhānaṃ. Balanti sarīrassa sabbakiccakkhamaṃ balaṃ kacci atthīti pucchati. Phāsuvihāroti sukhavihāro. Saraṇīyameva dīghaṃ katvā ‘‘sāraṇīya’’nti vuttanti āha ‘‘saritabbabhāvato ca sāraṇīya’’nti. Pariyāyehīti kāraṇehi.
ਭਾવੋਤਿ ਕਿਰਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਤ੍ਤਮਾਨੋ ਨਪੁਂਸਕ-ਸਦ੍ਦੋ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਨਾਮ, ਕਿਰਿਯਾવਿਸੇਸਨਸਦ੍ਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਮਨ੍ਤੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤੇ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿਭਾવਨ੍ਤਿ ਖਣ੍ਡਿਤਦਨ੍ਤਪਲਿਤਕੇਸਾਦਿਭਾવਂ। ਰਾਜਪਰਿવਟ੍ਟੇਤਿ ਰਾਜੂਨਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ, ਪਟਿਪਾਟਿਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਰਾਤਨੁਚ੍ਚਕੁਲਪ੍ਪਸੁਤਤਾਯ ਜਿਣ੍ਣਤਾ, ਨ વਯਸਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਿਰਕਾਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਕੁਲਨ੍વਯੇ’’ਤਿ। વਿਭવਾਨਂ ਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤਂ ਲਾਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਮਹਲ੍ਲਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਭવਮਹਤ੍ਤਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ’’ਤਿ। વਿਭਾવਨੇ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥੇਤਿ ਪਕਤਿવਿਭਾવਨਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਤ੍ਥੇ। ਨ ਅਭਿવਾਦੇਤਿ વਾਤਿ ਅਭਿવਾਦੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਨ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਿ, ਏવਂ ਅਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਪਕਤਿਕੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਨਿਚ੍ਚਪਕਤਿਕਂ ਅਨਿਚ੍ਚਪਕਤਿਕਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੋ।
Bhāvoti kiriyā, tasmiṃ vattamāno napuṃsaka-saddo bhāvanapuṃsakaniddeso nāma, kiriyāvisesanasaddoti attho. Ekamante ekasmiṃ ante yuttappadeseti attho. Khaṇḍiccādibhāvanti khaṇḍitadantapalitakesādibhāvaṃ. Rājaparivaṭṭeti rājūnaṃ parivattanaṃ, paṭipāṭiyoti attho. Purātanuccakulappasutatāya jiṇṇatā, na vayasāti āha ‘‘cirakālappavattakulanvaye’’ti. Vibhavānaṃ mahantattaṃ lāti gaṇhātīti mahallakoti āha ‘‘vibhavamahattatāya samannāgate’’ti. Vibhāvane nāma attheti pakativibhāvanasaṅkhāte atthe. Na abhivādeti vāti abhivādetabbanti na sallakkheti, evaṃ asallakkhaṇapakatikoti vuttaṃ hoti. Rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vāti etthāpi niccapakatikaṃ aniccapakatikaṃ vāti attho. Aniccaṃ vāti ettha vā-saddo avadhāraṇattho.
ਸਮ੍ਪਤਿਜਾਤੋਤਿ ਮੁਹੁਤ੍ਤਜਾਤੋ, ਜਾਤਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤ੍ਤਪਦવੀਤਿਹਾਰੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਓਲੋਕੇਸੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦ੍વਾਰਂ ਪਿਧਾਯ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਗਮਨਤੋ ਪੁਰੇ ਕਤਮ੍ਪਿ ਓਲੋਕਨਂ ਪਚ੍ਛਾ ਕਤਂ વਿਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਓਲੋਕੇਸਿਨ੍ਤਿ ਚ ਲੋਕવਿવਰਣਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇ ਜਾਤੇ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ વੋਲੋਕੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਪਸਤ੍ਥਤਰੋ। ਪਤਿਮਾਨੇਸੀਤਿ ਪੂਜੇਸਿ। ਆਸਭਿਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਂ।
Sampatijātoti muhuttajāto, jātasamanantaramevāti attho. Sattapadavītihārena gantvā…pe… olokesīti ettha dvāraṃ pidhāya nikkhantotiādīsu viya gamanato pure katampi olokanaṃ pacchā kataṃ viya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Olokesinti ca lokavivaraṇapāṭihāriye jāte maṃsacakkhunā volokesīti attho. Seṭṭhoti pasatthataro. Patimānesīti pūjesi. Āsabhinti uttamaṃ.
੩. ਤਂ વਚਨਨ੍ਤਿ ਨਾਹਂ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿਆਦਿવਚਨਂ। ਅਞ੍ਞਾਯ ਸਣ੍ਠਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹੇਯ੍ਯ। ਜਾਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦਿਜਾਤਿવਸੇਨ। ਉਪਪਤ੍ਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਦੇવੇਸੁ ਉਪਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ। ਆવਿਞ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਆਕਡ੍ਢਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਅਭਿવਾਦਾਦਿਕਰਣਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਸਾਮਗ੍ਗਿਰਸਸ੍ਸ ਭਗવਤਿ ਅਭਾવਂ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਅਰਸਰੂਪੋ’’ਤਿ ਆਹ, ਤਬ੍ਬਿਧੁਰਸ੍ਸ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦਿਕਸ੍ਸੇવ ਸਾਮਗ੍ਗਿਰਸਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਭਗવਾ ‘‘ਅਰਸਰੂਪੋ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਾਮਗ੍ਗਿਰਸਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਰੂਪਰਸਾਦੀਸੁ વਤ੍ਤਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਤਿਆਦਿ।
3.Taṃ vacananti nāhaṃ taṃ brāhmaṇātiādivacanaṃ. Aññāya saṇṭhaheyyāti arahatte patiṭṭhaheyya. Jātivasenāti khattiyādijātivasena. Upapattivasenāti devesu upapattivasena. Āviñchantīti ākaḍḍhanti. Yassa abhivādādikaraṇasaṅkhātassa sāmaggirasassa bhagavati abhāvaṃ maññamāno brāhmaṇo ‘‘arasarūpo’’ti āha, tabbidhurassa rūpataṇhādikasseva sāmaggirasassa abhāvena bhagavā ‘‘arasarūpo’’ti dassetuṃ sāmaggirasasaddassa rūparasādīsu vattanappakāraṃ dassento āha vatthārammaṇādītiādi.
ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾਨਂ ਤਾਲਾਨਂ વਤ੍ਥੁ વਿਯ ਨੇਸਂ ਰੂਪਰਸਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥੁ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਮਜ੍ਝੇਪਦਲੋਪਂ ਦੀਘਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ਤਾਲવਤ੍ਥੁ વਿਯਾਤਿਆਦਿ। ਤਾਲવਤ੍ਥੁ વਿਯ ਯੇਸਂ વਤ੍ਥੁ ਕਤਂ ਤੇ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾਤਿ વਿਸੇਸਨਸ੍ਸ ਪਰਨਿਪਾਤੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਕਤਤਾਲવਤ੍ਥੁਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਤ੍ਥਕਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਲੋਯੇવ ਪਤ੍ਤਫਲਾਦੀਨਂ ਅਕਾਰਣਤਾਯ ਅવਤ੍ਥੂਤਿ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁ, ਤਂ વਿਯ ਯੇਸਂ વਤ੍ਥੁ ਕਤਂ ਤੇ ਰੂਪਰਸਾਦਯੋ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ, ਅਯਂ ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਗ੍ਗਾਹੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸੁਗਮੋਤਿ વਿਸੇਸਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਮਤ੍ਥਕਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਲੋ વਿਯ ਕਤਾ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਮਤ੍ਥਕਸਦਿਸੇਸੁ ਰੂਪਰਸਾਦੀਸੁ ਰਾਗੇਸੁ ਛਿਨ੍ਨੇਸੁਪਿ ਤਬ੍ਬਤ੍ਥੁਭੂਤਸ੍ਸ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਸਦਿਸਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਯਾવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪਪਨ੍ਨਮੇવ ਹੋਤਿ। ਯਥਾਰੁਤਤੋ ਪਨ વਿਸੇਸਨਸਮਾਸવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੇ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ ਰੂਪਰਸਾਦੀਨਂ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਸਦਿਸਤਾਯ ਠਾਨਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੧.੩) ਏਤਂ ਦੋਸਂ ਪਰਿਹਰਿਤੁਂ ਰੂਪਰਸਾਦੀਨਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਤੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾਤਿਆਦਿਪਾਲ਼ਿਯਾ, ਕਾਮਸੁਖਸ੍ਸਾਦਸਙ੍ਖਾਤਾ ਰੂਪਰਸਾਤਿਆਦਿਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਚ ਨ ਸਮੇਤਿ, ਖੀਣਾਸવਾਨਮ੍ਪਿ ਯਾવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਾ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਤੇਸਂ ਮਤ੍ਥਕਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਲਸਦਿਸਤਾਪਿ ਨ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਮਤ੍ਥਕਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਲਸ੍ਸ ਠਿਤਂ ਅਟ੍ਠਿਤਞ੍ਚ ਅਮਨਸਿਕਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਾਸਦਿਸਮਤ੍ਤਂ ਉਪਮੇਤ੍વਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁ વਿਯ ਕਤਾਤਿ વਿਸੇਸਨਸਮਾਸવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣੇਪਿ ਨ ਕੋਚਿ ਦੋਸੋ। ਅਨੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਚ੍ਛਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਆਹ ਪਚ੍ਛਾਭਾવੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿ। ਅਨੁ ਅਭਾવਂ ਗਤਾਤਿ ਪਚ੍ਛਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨ ਅਭਾવਂ ਗਤਾ। ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਾਤਿ ਅਨੁ ਅਨੁ ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਮ੍ਹਯਕਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਞ੍ਚ ਖੋ ਤ੍વਂ વਦੇਸੀਤਿ ਯਂ વਨ੍ਦਨਾਦਿਸਾਮਗ੍ਗੀਰਸਾਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕਾਰਣਂ ਅਰਸਰੂਪਤਾਯ વਦੇਸਿ, ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tālāvatthukatāti ucchinnamūlānaṃ tālānaṃ vatthu viya nesaṃ rūparasādīnaṃ vatthu cittasantānaṃ katanti imasmiṃ atthe majjhepadalopaṃ dīghañca katvā niddesoti āha tālavatthu viyātiādi. Tālavatthu viya yesaṃ vatthu kataṃ te tālāvatthukatāti visesanassa paranipāto daṭṭhabbo, katatālavatthukāti attho. Matthakacchinnatāloyeva pattaphalādīnaṃ akāraṇatāya avatthūti tālāvatthu, taṃ viya yesaṃ vatthu kataṃ te rūparasādayo tālāvatthukatā, ayaṃ aññapadatthavasena atthaggāho heṭṭhā vuttanayena sugamoti visesamatthaṃ dassento āha ‘‘matthakacchinnatālo viya katā’’ti. Evañca matthakasadisesu rūparasādīsu rāgesu chinnesupi tabbatthubhūtassa tālāvatthusadisassa cittasantānassa yāva parinibbānaṭṭhānaṃ upapannameva hoti. Yathārutato pana visesanasamāsavasena atthe gayhamāne rūparasādīnaṃ tālāvatthusadisatāya ṭhānaṃ āpajjati. Yaṃ pana sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 1.3) etaṃ dosaṃ pariharituṃ rūparasādīnaṃ kusalākusalattaṃ vuttaṃ, taṃ te tathāgatassa pahīnātiādipāḷiyā, kāmasukhassādasaṅkhātā rūparasātiādiaṭṭhakathāya ca na sameti, khīṇāsavānampi yāva parinibbānā kusalākusalānaṃ phaluppattito tesaṃ matthakacchinnatālasadisatāpi na yuttāti gahetabbaṃ. Atha vā matthakacchinnatālassa ṭhitaṃ aṭṭhitañca amanasikatvā puna anuppattidhammatāsadisamattaṃ upametvā tālāvatthu viya katāti visesanasamāsavasena atthaggahaṇepi na koci doso. Anu-saddo pacchāti atthe vattatīti āha pacchābhāvo na hotītiādi. Anu abhāvaṃ gatāti pacchā anuppattidhammatāvasena abhāvaṃ gatā. Anacchariyāti anu anu uparūpari vimhayakatāti attho. Yañca kho tvaṃ vadesīti yaṃ vandanādisāmaggīrasābhāvasaṅkhātaṃ kāraṇaṃ arasarūpatāya vadesi, taṃ kāraṇaṃ na vijjatīti attho.
੪. ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਾਸਿਤਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਯਂ ਅਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਨਿਬ੍ਭੋਗੋ ਭવਂ ਗੋਤਮੋਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਭਗવਾ ਚ ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਨਿਬ੍ਭੋਗਤਾਦਿਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਾਸਿਤਮਤ੍ਥਂ।
4.Sandhāya bhāsitamatthanti yaṃ atthaṃ sandhāya brāhmaṇo nibbhogo bhavaṃ gotamotiādimāha, bhagavā ca yaṃ sandhāya nibbhogatādiṃ attani anujānāti, taṃ sandhāya bhāsitamatthaṃ.
੫. ਕੁਲਸਮੁਦਾਚਾਰਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਕੁਲਾਚਾਰਕਮ੍ਮਂ। ਕਾਯਤੋ ਕਾਯਦ੍વਾਰਤੋ ਪવਤ੍ਤਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ। ਅਨੇਕવਿਹਿਤਾਤਿ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਾ।
5.Kulasamudācārakammanti kulācārakammaṃ. Kāyato kāyadvārato pavattaṃ duccaritaṃ kāyaduccaritaṃ. Anekavihitāti anekappakārā.
੬. ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕਰਾਗਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਅਤਿવਿਯ ਸਙ੍ਗવਸੇਨ ਨਿਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ, ਏਤੇਨ ਅਨਾਗਾਮੀਨਂ વਤ੍ਥਾਭਰਣਾਦੀਸੁ ਸਙ੍ਗਨਿਕਨ੍ਤਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਤਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਰਾਗਾਦੀਸੁ ਸਙ੍ਗਹਤੋ। ਅવਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨਂ ਪਠਮੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ, ਸੇਸਾਨਂ ਚਤੂਹਿਪਿ ਉਚ੍ਛੇਦਂ વਦਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾਨੁਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ।
6.Pañcakāmaguṇikarāgassāti rūpādīsu pañcasu kāmakoṭṭhāsesu ativiya saṅgavasena niyuttassa kāmarāgassa, etena anāgāmīnaṃ vatthābharaṇādīsu saṅganikantivasena uppajjanakāmarāgassa kāmarāgatābhāvaṃ dasseti tassa rūparāgādīsu saṅgahato. Avasesānanti ettha sakkāyadiṭṭhivicikicchānaṃ paṭhamena maggena, sesānaṃ catūhipi ucchedaṃ vadati, tenāha ‘‘yathānurūpa’’nti.
੭. ਜਿਗੁਚ੍ਛਤਿ ਮਞ੍ਞੇਤਿ ਜਿਗੁਚ੍ਛਤਿ વਿਯ, ‘‘ਜਿਗੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਮਿ। ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੇਨ।
7.Jigucchati maññeti jigucchati viya, ‘‘jigucchatī’’ti vā sallakkhemi. Akosallasambhūtaṭṭhenāti aññāṇasambhūtaṭṭhena.
੮-੧੦. ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇਸੁ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਰਿਯਾਯੋਪਿ ਇਧ ਗਬ੍ਭਸਦ੍ਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੇવਲੋਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾਯਾ’’ਤਿ। ਅਪੁਨਬ੍ਭવਭੂਤਾਤਿ ਖਣੇ ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ।
8-10.Tatrāti yathāvuttesu dvīsu atthavikappesu. Paṭisandhipariyāyopi idha gabbhasaddoti āha ‘‘devalokapaṭisandhipaṭilābhāyā’’ti. Apunabbhavabhūtāti khaṇe khaṇe uppajjamānānaṃ dhammānaṃ abhinibbatti.
੧੧. ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਧਾਰੇਤਿ ਉਪਧਾਰੇਤੀਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਧਾਤੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਅਭਿਰੁਚਿવਸੇਨ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦੇਸੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਤਾ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋ, ਤਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਕਰੁਣਾવਿਪ੍ਫਾਰਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਫਰਣਂ। ਤਾਦਿਗੁਣਲਕ੍ਖਣਮੇવ ਉਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਪਥવੀਸਮਚਿਤ੍ਤਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋਯੇવ ਅਕੁਜ੍ਝਨਸਭਾવਤੋ ਅਕੁਪ੍ਪਧਮ੍ਮਤਾ। ਜਾਤਿਯਾ ਅਨੁਗਤਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਅਨੁਬਦ੍ਧਂ। ਜਰਾਯ ਅਨੁਸਟਨ੍ਤਿ ਜਰਾਯ ਪਲਿવੇਠਿਤਂ। વਟ੍ਟਖਾਣੁਭੂਤਨ੍ਤਿ વਟ੍ਟਤੋ ਉਦ੍ਧਰਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ વਟ੍ਟੇ ਨਿਚ੍ਚਲਭਾવੇਨ ਠਿਤਂ ਖਾਣੁ વਿਯ ਭੂਤਂ। ਜਾਤਾਨਂ ਮਚ੍ਚਾਨਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਮਰਣਤੋ ਭਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ਅਜ੍ਜ ਮਰਿਤ੍વਾਤਿਆਦਿ। ਅਪ੍ਪਟਿਸਮਂ ਪੁਰੇਜਾਤਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਸਦਿਸਂ ਅਰਿਯਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਪਠਮਜਾਤਭਾવਂ, ਸਬ੍ਬਜੇਟ੍ਠਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
11.Dhammadhātunti sabbaññutaññāṇaṃ. Tañhi dhamme yāthāvato dhāreti upadhāretīti ‘‘dhammadhātū’’ti vuccati. Desanāvilāsappattoti abhirucivasena parivattetvā desetuṃ samatthatā desanāvilāso, taṃ patto. Karuṇāvipphāranti sabbasattesu mahākaruṇāya pharaṇaṃ. Tādiguṇalakkhaṇameva upamāya vibhāvento āha ‘‘pathavīsamacittata’’nti. Tatoyeva akujjhanasabhāvato akuppadhammatā. Jātiyā anugatanti jātiyā anubaddhaṃ. Jarāya anusaṭanti jarāya paliveṭhitaṃ. Vaṭṭakhāṇubhūtanti vaṭṭato uddharituṃ asakkuṇeyyatāya vaṭṭe niccalabhāvena ṭhitaṃ khāṇu viya bhūtaṃ. Jātānaṃ maccānaṃ niccaṃ maraṇato bhayanti āha ajja maritvātiādi. Appaṭisamaṃ purejātabhāvanti asadisaṃ ariyāya jātiyā paṭhamajātabhāvaṃ, sabbajeṭṭhabhāvanti attho.
‘‘ਅਪੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਪੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਸੁਂ ਅਤ੍ਥਿ ਨਿਪਾਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਅਧਿਸਯਿਤਾਨੀਤਿ ਪਾਦਾਦੀਹਿ ਉਪਘਾਤਂ ਅਕਰੋਨ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਉਪਰਿ ਸਯਿਤਾਨਿ, ਅਕਮ੍ਮਕਸ੍ਸਾਪਿ ਸਯਤਿਧਾਤੁਨੋ ਅਧਿਪੁਬ੍ਬਤਾਯ ਸਕਮ੍ਮਕਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਨਖਸਿਖਾਤਿ ਨਖਗ੍ਗਾਨਿ। ਸਕੁਣਾਨਂ ਪਕ੍ਖਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦਟ੍ਠਾਨਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਕੁਟਿਤਹਤ੍ਥਪਾਦਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਆਲੋਕਟ੍ਠਾਨੇ। ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੇਸੁ, ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਹੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਅਣ੍ਡਕੋਸਨ੍ਤਿ ਅਣ੍ਡਕਪਾਲਂ।
‘‘Apī’’ti avatvā ‘‘pī’’ti vadanto pi-saddo visuṃ atthi nipātoti dasseti. Sammā adhisayitānīti pādādīhi upaghātaṃ akarontiyā sammadeva upari sayitāni, akammakassāpi sayatidhātuno adhipubbatāya sakammakatā daṭṭhabbā. Nakhasikhāti nakhaggāni. Sakuṇānaṃ pakkhā hatthapādaṭṭhāniyāti āha ‘‘saṅkuṭitahatthapādā’’ti. Etthāti ālokaṭṭhāne. Nikkhamantānanti nikkhamantesu, niddhāraṇe hetaṃ sāmivacanaṃ. Aṇḍakosanti aṇḍakapālaṃ.
ਲੋਕੋਯੇવ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋ। ਅਬੁਜ੍ਝਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਰੁਕ੍ਖੋ ਬੋਧਿ, ਸਯਂ ਬੁਜ੍ਝਤਿ, ਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ વਾ ਤੇਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗੋਪਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਬੋਧਿ। ਬੁਜ੍ਝੀਯਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਬੋਧਿ। ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਬੋਧਿਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਮੁਦਾਹਰਣਂ વਿਨਾਪਿ ਰੁਕ੍ਖ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਬੋਧਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। વਰਭੂਰਿਮੇਧਸੋਤਿ ਮਹਾਪਥવੀ વਿਯ ਪਤ੍ਥਟਪਞ੍ਞੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹ વਤ੍ਤਮਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਞ੍ਚੇવ ਇਤਰਾ ਦ੍વੇ ਮਹਗ੍ਗਤવਿਜ੍ਜਾ ਚ ਤਬ੍ਬਿਨਿਬਨ੍ਧਕਕਿਲੇਸવਿਦ੍ਧਂਸਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤੋ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਾવਕਪਾਰਮੀਞਾਣਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਸਾવਕੇਹਿ ਪਟਿਲਭਿਤਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਮੇવ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞਾਣਂ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Lokoyeva lokasannivāso. Abujjhi etthāti rukkho bodhi, sayaṃ bujjhati, bujjhanti vā tenāti maggopi sabbaññutaññāṇampi bodhi. Bujjhīyatīti nibbānaṃ bodhi. Antarā ca bodhinti dutiyamudāharaṇaṃ vināpi rukkha-saddena bodhi-saddassa rukkhappavattidassanatthaṃ. Varabhūrimedhasoti mahāpathavī viya patthaṭapaññoti attho. Tisso vijjāti arahattamaggo attanā saha vattamānaṃ sammādiṭṭhisaṅkhātaṃ āsavakkhayañāṇañceva itarā dve mahaggatavijjā ca tabbinibandhakakilesaviddhaṃsanavasena uppādanato ‘‘tisso vijjā’’ti vuccati. Cha abhiññāti etthāpi eseva nayo. Sāvakapāramīñāṇanti aggasāvakehi paṭilabhitabbaṃ sabbameva lokiyalokuttarañāṇaṃ. Paccekabodhiñāṇanti etthāpi eseva nayo.
ਓਪਮ੍ਮਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਨਨ੍ਤਿ ਓਪਮ੍ਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪਮੇਯ੍ਯੇਨ ਸਮਂ ਪਟਿਪਾਦਨਂ। ਅਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਉਪਮੇਯ੍ਯਤ੍ਥੇਨ। ਤਿਕ੍ਖਖਰવਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਸੂਰਭਾવੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਪਤ੍ਤਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਰਿਣਾਮਕਾਲੋਤਿ ਇਮਿਨਾ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਂ। ਤਦਾ ਚ ਸਾ ਮਗ੍ਗਞਾਣਗਬ੍ਭਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਬ੍ਭਗ੍ਗਹਣਕਾਲੋ’’ਤਿ। ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਾਧਿਗਤੇਨਾਤਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗਾਦਿਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਧਿਗਤੇਨ। ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਾਮਂ ਤਚੋ ਚ ਨ੍ਹਾਰੁ ਚ ਅਟ੍ਠਿ ਚ ਅવਸਿਸ੍ਸਤੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੫; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੬), ਸਰੀਰੇ ਉਪਸੁਸ੍ਸਤੁ ਮਂਸਲੋਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ વੀਰਿਯਂ।
Opammasampaṭipādananti opammatthassa upameyyena samaṃ paṭipādanaṃ. Atthenāti upameyyatthena. Tikkhakharavippasannasūrabhāvoti iminā saṅkhārupekkhāpattataṃ vipassanāya dasseti. Pariṇāmakāloti iminā vuṭṭhānagāminibhāvāpattiṃ. Tadā ca sā maggañāṇagabbhaṃ dhārentī viya hotīti āha ‘‘gabbhaggahaṇakālo’’ti. Anupubbādhigatenāti paṭhamamaggādipaṭipāṭiyā adhigatena. Caturaṅgasamannāgatanti ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru ca aṭṭhi ca avasissatu (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22; a. ni. 2.5; mahāni. 196), sarīre upasussatu maṃsalohita’’nti evaṃ vuttacaturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ.
ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮੋਤਿਆਦੀਸੁ ਪਤ੍ਥਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਦੁਬ੍ਬਲੋ ਲੋਭੋ ਇਚ੍ਛਨਟ੍ਠੇਨ ਛਨ੍ਦੋ। ਤਤੋ ਬਲવਾ ਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਰਾਗੋ। ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤਰੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਙ੍ਕਪ੍ਪવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਤਤੋਪਿ ਬਲવਸਙ੍ਕਪ੍ਪવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤੋ ਰਾਗੋ। ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤਰੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਰਾਗੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਪਭੇਦੋ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਲੋਭਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਭੇਦੇਨ ਅવਤ੍ਥਾਭੇਦੇਨ ਚ વੁਤ੍ਤੋ।
Chando kāmotiādīsu patthanākārena pavatto dubbalo lobho icchanaṭṭhena chando. Tato balavā rañjanaṭṭhena rāgo. Tatopi balavataro chandarāgo. Nimittānubyañjanasaṅkappavasena pavatto saṅkappo. Tatopi balavasaṅkappavaseneva pavatto rāgo. Tatopi balavataro saṅkapparāgo. Svāyaṃ pabhedo ekasseva lobhassa pavattiākārabhedena avatthābhedena ca vutto.
ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਤਂ ਕਥਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਪਦੇਯੇવ ਅવਧਾਰਣਕਰਣਂ, ਏਤਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਂ વਾ। ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋਤਿ ਤੇਸਂ ਕਾਮਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤ੍ਤਾ। ਏਸਾਤਿ ਏવ-ਕਾਰੋ। ਕਾਮਧਾਤੁ ਨਾਮ ਕਾਮਭવੋ, ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ। ਏਸਾਤਿ ਨਿਯਮੋ। ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਾ ਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕਾਦਯੋ। ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਉਪਧਿવਿવੇਕਾ ਕਾਯવਿવੇਕਾਦਯੋ, ਤਯੋ ਏવ ਇਧ ਝਾਨਕਥਾਯ, ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿવੇਕਾਦੀਨਂ ਅਸਮ੍ਭવਾ। ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਤਿ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਏવ। વਿਭਙ੍ਗੇਤਿ ਝਾਨવਿਭਙ੍ਗੇ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤੀਤਿ ਉਭਯੇਸਮ੍ਪਿ ਕਾਮਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੇ ਸਤਿ।
Seyyathidanti taṃ kathanti attho. Etanti pubbapadeyeva avadhāraṇakaraṇaṃ, etaṃ atthajātaṃ vā. Tannissaraṇatoti tesaṃ kāmānaṃ nissaraṇattā. Esāti eva-kāro. Kāmadhātu nāma kāmabhavo, nekkhammanti paṭhamajjhānaṃ. Esāti niyamo. Tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavivekā tadaṅgavivekādayo. Kāyacittaupadhivivekā kāyavivekādayo, tayo eva idha jhānakathāya, samucchedavivekādīnaṃ asambhavā. Niddeseti mahāniddese. Tatthevāti mahāniddese eva. Vibhaṅgeti jhānavibhaṅge. Evañhi satīti ubhayesampi kāmānaṃ saṅgahe sati.
ਪੁਰਿਮੇਨਾਤਿ ਕਾਯવਿવੇਕੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਦ੍વਯੇ। ਦੁਤਿਯੇਨਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੇਨ। ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮਕਿਲੇਸਕਾਮવਿવੇਕਦ੍વਯਸ੍ਸ વਾਚਕਭੂਤਾਨਂ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹੀਤਿ ਇਮੇਸਂ ਪਦਾਨਂ, ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਚੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਬਾਲਭਾવਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋਤਿ ਅਨੁવਤ੍ਤਤਿ। ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮੋ ਹਿ ਬਾਲਭਾવਸ੍ਸ ਹੇਤੁ। ਆਸਯਪੋਸਨਨ੍ਤਿ ਆਸਯਸ੍ਸ વਿਸੋਧਨਂ વਡ੍ਢਨਞ੍ਚ। વਿਭਙ੍ਗੇ ਨੀવਰਣਾਨੇવ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਉਪਰਿਝਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਨੀਕਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਰਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨਿ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਰਿਝਾਨਙ੍ਗਾਨਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਉਪਰਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਝਾਨਙ੍ਗਾਨਂ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕવਸੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ’’ਤਿ ‘‘ਨੀવਰਣਾਨਂ ਤਾਨੇવ વਿਭਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤਿ । ਪੇਟਕੇਤਿ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਯਨਤ੍ਥੇਰੇਨ ਕਤਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਨਯਾਨੁਸਾਰਿਪਕਰਣਂ, ਤਂ ਪਨ ਪਿਟਕਾਨਂ વਣ੍ਣਨਾਭੂਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਪੇਟਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Purimenāti kāyavivekena. Etthāti etasmiṃ kāyacittavivekadvaye. Dutiyenāti cittavivekena. Etesanti yathāvuttanayena vatthukāmakilesakāmavivekadvayassa vācakabhūtānaṃ vivicceva kāmehi vivicca akusalehīti imesaṃ padānaṃ, niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Bālabhāvassa hetupariccāgoti anuvattati. Akusaladhammo hi bālabhāvassa hetu. Āsayaposananti āsayassa visodhanaṃ vaḍḍhanañca. Vibhaṅge nīvaraṇāneva vuttānīti sambandho. Tattha kāraṇamāha ‘‘uparijhānaṅgapaccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato’’ti. Tattha upari savitakkantiādinā vuccamānāni jhānaṅgāni, tesaṃ attano paccanīkānaṃ paṭipakkhabhāvadassanatoti attho. Uparijhānaṅgānaṃ paccanīkapaṭipakkhabhāvassa dassanatotipi pāṭho. Tattha ‘‘upari vuccamānajhānaṅgānaṃ ujuvipaccanīkavasena paṭipakkhabhāvadassanato’’ti ‘‘nīvaraṇānaṃ tāneva vibhaṅge vuttānī’’tipi atthaṃ vadanti . Peṭaketi mahākaccāyanattherena kataṃ nettippakaraṇanayānusāripakaraṇaṃ, taṃ pana piṭakānaṃ vaṇṇanābhūtattā ‘‘peṭaka’’nti vuttaṃ, tasminti attho.
વਿਤਕ੍ਕਨਂ ਨਾਮ ਆਰਮ੍ਮਣਪਰਿਕਪ੍ਪਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਊਹਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਰੂਪਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਸਯੇ ਆਕੋਟੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਆਹਨਨਂ ਉਪਰਿ ਆਹਨਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਨਯਨਂ ਨਾਮ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖਕਰਣਂ। ਅਨੁਸਞ੍ਚਰਣਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਰਿਬ੍ਭਮਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਖਣਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਤਥਾਕਾਰੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਨਮੇવ, ਨ ਹਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਸਞ੍ਚਰਣਮਤ੍ਥਿ, ਏવਮਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਈਦਿਸੇਸੁ। ਅਨੁਮਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਮਜ੍ਜਨਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ। ਸਹਜਾਤਾਨੁਯੋਜਨਂ ਸਕਿਚ੍ਚਾਨੁવਤ੍ਤਿਤਾਕਰਣੇਨ। ਕਤ੍ਥਚੀਤਿ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨવਿਰਹਿਤੇਸੁ ਸવਿਚਾਰਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਚਾਰੇਨ ਸਹ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ વਿਤਕ੍ਕੋ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। વਿਪ੍ਫਾਰવਾਤਿ ਅવੂਪਸਨ੍ਤਸਭਾવਤਾਯ વੇਗવਾ, ਤੇਨੇવੇਸ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇ ਪਹਾਨਙ੍ਗਂ ਜਾਤਂ। ਪਠਮਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇਸੂਤਿ ਪਞ੍ਚਕਨਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯਾਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Vitakkanaṃ nāma ārammaṇaparikappananti āha ‘‘ūhana’’nti. Rūpaṃ rūpantiādinā visaye ākoṭentassa visayappavattiāhananaṃ upari āhanananti veditabbaṃ. Ārammaṇe cittassa ānayanaṃ nāma ārammaṇābhimukhakaraṇaṃ. Anusañcaraṇanti anuparibbhamanaṃ, tañca khaṇantarassa tathākārena uppādanameva, na hi paramatthato ekassa sañcaraṇamatthi, evamaññatthāpi īdisesu. Anumajjananti parimajjanaṃ. Tatthāti ārammaṇe. Sahajātānuyojanaṃ sakiccānuvattitākaraṇena. Katthacīti dutiyajjhānavirahitesu savicāracittesu sabbatthāti attho. Vicārena saha uppajjamānopi vitakko ārammaṇe abhiniropanākārena pavattiṃ sandhāya ‘‘paṭhamābhinipāto’’ti vutto. Vipphāravāti avūpasantasabhāvatāya vegavā, tenevesa dutiyajjhāne pahānaṅgaṃ jātaṃ. Paṭhamadutiyajjhānesūti pañcakanayaṃ sandhāya vuttaṃ. Aṅgavinimuttassa jhānassa abhāvaṃ dassento rukkho viyātiādimāha.
વਿવੇਕ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਭਾવਸਾਧਨਪਕ੍ਖੇ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ વਿવੇਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਤਰਪਕ੍ਖੇ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ વਿવੇਕੇ’’ਤਿ। ਪਿਨਯਤੀਤਿ ਤਪ੍ਪੇਤਿ, વਡ੍ਢੇਤਿ વਾ। ਫਰਣਰਸਾਤਿ ਪਣੀਤਰੂਪੇਹਿ ਕਾਯੇ ਬ੍ਯਾਪਨਰਸਾ। ਸਾਤਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਇਟ੍ਠਸਭਾવਂ, ਮਧੁਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪੀਲ਼ਨਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਨੁ ਅਨੁ ਗਣ੍ਹਨਂ ਉਪਕਾਰਿਤਾ વਾ ਅਨੁਗ੍ਗਹੋ। વਨਮੇવ વਨਨ੍ਤਂ। ਉਦਕਮੇવ ਉਦਕਨ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਾਕਟਭਾવਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਪਟਿਲਾਭਸਮਯੇਪਿ ਸੁਖਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਅਪਾਕਟਂ, ਪੀਤਿਯੇવ ਤਤ੍ਥ ਪਾਕਟਾ, ਪਟਿਲਦ੍ਧਰਸਾਨੁਭવਨਸਮਯੇ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਪੀਤਿਤੋਪਿ ਸੁਖਮੇવ ਪਾਕਟਤਰਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚੇਤਸਿਕਸੁਖવਸੇਨੇવ ਪਟਿਲਦ੍ਧਰਸਾਨੁਭવਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਕਾਯਿਕਸੁਖવਸੇਨ ਤਸ੍ਸ ਪੀਤਿਸਮ੍ਪਯੋਗਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવੇਨ ਇਧਾਨਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਅਯਞ੍ਚ ਪੀਤੀਤਿਆਦਿ ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥਸਮਆਸਦਸ੍ਸਨਂ, ਅਸ੍ਸਤ੍ਥਿਪਕ੍ਖੇ ਤਦ੍ਧਿਤਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨਂ વਾ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇਨ ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥਸਮਾਸવਸੇਨੇવ ‘‘વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਏਕਂ ਪਦਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, વਿਭਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅਲੋਪਂ।
Viveka-saddassa bhāvasādhanapakkhe ‘‘tasmā vivekā’’ti vuttaṃ, itarapakkhe ‘‘tasmiṃ viveke’’ti. Pinayatīti tappeti, vaḍḍheti vā. Pharaṇarasāti paṇītarūpehi kāye byāpanarasā. Sātalakkhaṇanti iṭṭhasabhāvaṃ, madhuranti attho. Sampayuttānaṃ pīḷanajjhupekkhanaṃ akatvā anu anu gaṇhanaṃ upakāritā vā anuggaho. Vanameva vanantaṃ. Udakameva udakantaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ samaye pākaṭabhāvatoti iminā iṭṭhārammaṇādipaṭilābhasamayepi sukhaṃ vijjamānampi apākaṭaṃ, pītiyeva tattha pākaṭā, paṭiladdharasānubhavanasamaye ca vijjamānapītitopi sukhameva pākaṭataranti dasseti. Ettha ca cetasikasukhavaseneva paṭiladdharasānubhavanaṃ veditabbaṃ, na kāyikasukhavasena tassa pītisampayogasseva abhāvena idhānadhippetattā. Ayañca pītītiādi aññapadatthasamaāsadassanaṃ, assatthipakkhe taddhitapaccayadassanaṃ vā. Dutiyavikappena aññapadatthasamāsavaseneva ‘‘vivekajaṃ pītisukha’’nti idaṃ ekaṃ padanti dasseti, vibhattiyā ca alopaṃ.
ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾਤਿ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਠਮਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਦਂ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਚਿਣ੍ਣવਸੀਨਂ ਪਨ ਯੋਗੀਨਂ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ ਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੇવ। ਝਾਪੇਤੀਤਿ ਦਹਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਿਸਯਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਂ ਕਥਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਲਮ੍ਬਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਯਕੇਨ ਸਹ ਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਤਂ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਂ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਿਜ੍ਝਤਿ। ਅਥ વਾ ਮਗ੍ਗੇਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚੇਨ, વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Gaṇanānupubbatāti desanākkamaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭhamaṃ samāpajjatīti idaṃ ādikammikavasena vuttaṃ, ciṇṇavasīnaṃ pana yogīnaṃ uppaṭipāṭiyāpi jhānaṃ uppajjateva. Jhāpetīti dahati. Aniccādilakkhaṇavisayāya vipassanāya upanijjhāyanaṃ kathaṃ nibbānālambanassa maggassa hotīti āha vipassanāyātiādi. Tattha maggena sijjhatīti niccādivipallāsappahāyakena saha maggeneva taṃ lakkhaṇūpanijjhānaṃ asammohato attano sijjhati. Atha vā maggenāti maggakiccena, vipallāsappahānenāti attho.
ਅਞ੍ਞੋਤਿ ਸਤ੍ਤੋ। ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਸਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਝਾਨਪਾਲ਼ਿਯਂ (વਿਭ॰ ੫੦੮ ਆਦਯੋ) ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਝਾਨਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਭਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ।
Aññoti satto. Avuttattāti ‘‘sacittekaggata’’nti jhānapāḷiyaṃ (vibha. 508 ādayo) avuttattā. Vuttattāti tassā jhānapāḷiyā vibhaṅge vuttattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ • Mahāvibhaṅga / વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡਂ • Verañjakaṇḍaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ • Verañjakaṇḍavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā
વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ • Verañjakaṇḍavaṇṇanā
੧. ਸੁਕ੍ਕવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ • Verañjakaṇḍavaṇṇanā
