| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
४. निस्सग्गियकण्डं
4. Nissaggiyakaṇḍaṃ
१. चीवरवग्गो
1. Cīvaravaggo
१. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना
1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
तिंस निस्सग्गिया धम्मा, ये वुत्ता समिताविना।
Tiṃsa nissaggiyā dhammā, ye vuttā samitāvinā;
तेसं दानि करिस्सामि, अपुब्बपदवण्णनं॥
Tesaṃ dāni karissāmi, apubbapadavaṇṇanaṃ.
४५९. तेन समयेन बुद्धो भगवा वेसालियं विहरति गोतमके चेतिये। तेन खो पन समयेन भगवता भिक्खूनं तिचीवरं अनुञ्ञातं होतीति एत्थ तिचीवरन्ति अन्तरवासको उत्तरासङ्गो सङ्घाटीति इदं चीवरत्तयं परिभुञ्जितुं अनुञ्ञातं होति। यत्थ पनेतं अनुञ्ञातं, यदा च अनुञ्ञातं, येन च कारणेन अनुञ्ञातं, तं सब्बं चीवरक्खन्धके जीवकवत्थुस्मिं (महाव॰ ३२६ आदयो) आगतमेव। अञ्ञेनेव तिचीवरेन गामं पविसन्तीति येन विहारे अच्छन्ति न्हानञ्च ओतरन्ति, ततो अञ्ञेन, एवं दिवसे दिवसे नव चीवरानि धारेन्ति।
459. Tena samayena buddho bhagavā vesāliyaṃ viharati gotamake cetiye. Tena kho pana samayena bhagavatā bhikkhūnaṃ ticīvaraṃ anuññātaṃ hotīti ettha ticīvaranti antaravāsako uttarāsaṅgo saṅghāṭīti idaṃ cīvarattayaṃ paribhuñjituṃ anuññātaṃ hoti. Yattha panetaṃ anuññātaṃ, yadā ca anuññātaṃ, yena ca kāraṇena anuññātaṃ, taṃ sabbaṃ cīvarakkhandhake jīvakavatthusmiṃ (mahāva. 326 ādayo) āgatameva. Aññeneva ticīvarena gāmaṃ pavisantīti yena vihāre acchanti nhānañca otaranti, tato aññena, evaṃ divase divase nava cīvarāni dhārenti.
४६०. उप्पन्नं होतीति अनुपञ्ञत्तिया द्वारं ददमानं पटिलाभवसेन उप्पन्नं होति, नो निप्फत्तिवसेन।
460.Uppannaṃ hotīti anupaññattiyā dvāraṃ dadamānaṃ paṭilābhavasena uppannaṃ hoti, no nipphattivasena.
आयस्मतो सारिपुत्तस्स दातुकामो होतीति आयस्मा किर आनन्दो भगवन्तं ठपेत्वा अञ्ञो एवरूपो गुणविसिट्ठो पुग्गलो नत्थीति गुणबहुमानेन आयस्मन्तं सारिपुत्तं अतिममायति। सो सदापि मनापं चीवरं लभित्वा रजित्वा कप्पबिन्दुं दत्वा थेरस्सेव देति, पुरेभत्ते पणीतं यागुखज्जकं वा पिण्डपातं वा लभित्वापि थेरस्सेव देति, पच्छाभत्ते मधुफाणितादीनि लभित्वापि थेरस्सेव देति, उपट्ठाककुलेहि दारके निक्खामेत्वा पब्बाजेत्वापि थेरस्स सन्तिके उपज्झं गाहापेत्वा सयं अनुसावनकम्मं करोति। आयस्मापि सारिपुत्तो ‘‘पितु कत्तब्बकिच्चं नाम जेट्ठपुत्तस्स भारो, तं मया भगवतो कत्तब्बं किच्चं आनन्दो करोति, अहं आनन्दं निस्साय अप्पोस्सुक्को विहरितुं लभामी’’ति आयस्मन्तं आनन्दं अतिविय ममायति, सोपि मनापं चीवरं लभित्वा आनन्दत्थेरस्सेव देतीति सब्बं पुरिमसदिसमेव । एवं गुणबहुमानेन ममायन्तो तदा उप्पन्नम्पि तं चीवरं आयस्मतो सारिपुत्तस्स दातुकामो होतीति वेदितब्बो।
Āyasmato sāriputtassa dātukāmo hotīti āyasmā kira ānando bhagavantaṃ ṭhapetvā añño evarūpo guṇavisiṭṭho puggalo natthīti guṇabahumānena āyasmantaṃ sāriputtaṃ atimamāyati. So sadāpi manāpaṃ cīvaraṃ labhitvā rajitvā kappabinduṃ datvā therasseva deti, purebhatte paṇītaṃ yāgukhajjakaṃ vā piṇḍapātaṃ vā labhitvāpi therasseva deti, pacchābhatte madhuphāṇitādīni labhitvāpi therasseva deti, upaṭṭhākakulehi dārake nikkhāmetvā pabbājetvāpi therassa santike upajjhaṃ gāhāpetvā sayaṃ anusāvanakammaṃ karoti. Āyasmāpi sāriputto ‘‘pitu kattabbakiccaṃ nāma jeṭṭhaputtassa bhāro, taṃ mayā bhagavato kattabbaṃ kiccaṃ ānando karoti, ahaṃ ānandaṃ nissāya appossukko viharituṃ labhāmī’’ti āyasmantaṃ ānandaṃ ativiya mamāyati, sopi manāpaṃ cīvaraṃ labhitvā ānandattherasseva detīti sabbaṃ purimasadisameva . Evaṃ guṇabahumānena mamāyanto tadā uppannampi taṃ cīvaraṃ āyasmato sāriputtassa dātukāmo hotīti veditabbo.
नवमं वा भगवा दिवसं दसमं वाति एत्थ पन सचे भवेय्य ‘‘कथं थेरो जानाती’’ति? बहूहि कारणेहि जानाति। सारिपुत्तत्थेरो किर जनपदचारिकं पक्कमन्तो आनन्दत्थेरं आपुच्छित्वाव पक्कमति ‘‘अहं एत्तकेन नाम कालेन आगच्छिस्सामि, एत्थन्तरे भगवन्तं मा पमज्जी’’ति। सचे सम्मुखा न आपुच्छति, भिक्खू पेसेत्वापि आपुच्छित्वाव गच्छति। सचे अञ्ञत्थ वस्सं वसति, ये पठमतरं भिक्खू आगच्छन्ति, ते एवं पहिणति ‘‘मम वचनेन भगवतो च पादे सिरसा वन्दथ, आनन्दस्स च आरोग्यं वत्वा मं ‘असुकदिवसे नाम आगमिस्सती’ति वदथा’’ति सदा च यथापरिच्छिन्नदिवसेयेव एति। अपिचायस्मा आनन्दो अनुमानेनपि जानाति ‘‘एत्तके दिवसे भगवता वियोगं सहन्तो अधिवासेन्तो आयस्मा सारिपुत्तो वसि, इतो दानि पट्ठाय असुकं नाम दिवसं न अतिक्कमिस्सति अद्धा आगमिस्सती’’ति। येसं येसञ्हि पञ्ञा महती तेसं तेसं भगवति पेमञ्च गारवो च महा होतीति इमिना नयेनापि जानाति। एवं बहूहि कारणेहि जानाति। तेनाह – ‘‘नवमं वा भगवा दिवसं दसमं वा’’ति। एवं वुत्ते यस्मा इदं सिक्खापदं पण्णत्तिवज्जं, न लोकवज्जं; तस्मा आयस्मता आनन्देन वुत्तसदिसमेव परिच्छेदं करोन्तो ‘‘अथ खो भगवा…पे॰… धारेतु’’न्ति। सचे पन थेरेन अद्धमासो वा मासो वा उद्दिट्ठो अभविस्स, सोपि भगवता अनुञ्ञातो अस्स।
Navamaṃ vā bhagavā divasaṃ dasamaṃ vāti ettha pana sace bhaveyya ‘‘kathaṃ thero jānātī’’ti? Bahūhi kāraṇehi jānāti. Sāriputtatthero kira janapadacārikaṃ pakkamanto ānandattheraṃ āpucchitvāva pakkamati ‘‘ahaṃ ettakena nāma kālena āgacchissāmi, etthantare bhagavantaṃ mā pamajjī’’ti. Sace sammukhā na āpucchati, bhikkhū pesetvāpi āpucchitvāva gacchati. Sace aññattha vassaṃ vasati, ye paṭhamataraṃ bhikkhū āgacchanti, te evaṃ pahiṇati ‘‘mama vacanena bhagavato ca pāde sirasā vandatha, ānandassa ca ārogyaṃ vatvā maṃ ‘asukadivase nāma āgamissatī’ti vadathā’’ti sadā ca yathāparicchinnadivaseyeva eti. Apicāyasmā ānando anumānenapi jānāti ‘‘ettake divase bhagavatā viyogaṃ sahanto adhivāsento āyasmā sāriputto vasi, ito dāni paṭṭhāya asukaṃ nāma divasaṃ na atikkamissati addhā āgamissatī’’ti. Yesaṃ yesañhi paññā mahatī tesaṃ tesaṃ bhagavati pemañca gāravo ca mahā hotīti iminā nayenāpi jānāti. Evaṃ bahūhi kāraṇehi jānāti. Tenāha – ‘‘navamaṃ vā bhagavā divasaṃ dasamaṃ vā’’ti. Evaṃ vutte yasmā idaṃ sikkhāpadaṃ paṇṇattivajjaṃ, na lokavajjaṃ; tasmā āyasmatā ānandena vuttasadisameva paricchedaṃ karonto ‘‘atha kho bhagavā…pe… dhāretu’’nti. Sace pana therena addhamāso vā māso vā uddiṭṭho abhavissa, sopi bhagavatā anuññāto assa.
४६२-३. निट्ठितचीवरस्मिन्ति येन केनचि निट्ठानेन निट्ठिते चीवरस्मिं। यस्मा पन तं चीवरं करणेनपि निट्ठितं होति, नस्सनादीहिपि तस्मास्स पदभाजने अत्थमत्तमेव दस्सेतुं भिक्खुनो चीवरं कतं वा होतीतिआदि वुत्तं। तत्थ कतन्ति सूचिकम्मपरियोसानेन कतं, सूचिकम्मपरियोसानं नाम यंकिञ्चि सूचिया कत्तब्बं पासपट्टगण्ठिकपट्टपरियोसानं कत्वा सूचिया पटिसामनं। नट्ठन्ति चोरादीहि हटं, एतम्पि हि करणपलिबोधस्स निट्ठितत्ता निट्ठितन्ति वुच्चति। विनट्ठन्ति उपचिकादीहि खायितं। दड्ढन्ति अग्गिना दड्ढं। चीवरासा वा उपच्छिन्नाति ‘‘असुकस्मिं नाम कुले चीवरं लभिस्सामी’’ति या चीवरासा उप्पन्ना होति, सा वा उपच्छिन्ना, एतेसम्पि हि करणपलिबोधस्सेव निट्ठितत्ता निट्ठितभावो वेदितब्बो।
462-3.Niṭṭhitacīvarasminti yena kenaci niṭṭhānena niṭṭhite cīvarasmiṃ. Yasmā pana taṃ cīvaraṃ karaṇenapi niṭṭhitaṃ hoti, nassanādīhipi tasmāssa padabhājane atthamattameva dassetuṃ bhikkhuno cīvaraṃ kataṃ vā hotītiādi vuttaṃ. Tattha katanti sūcikammapariyosānena kataṃ, sūcikammapariyosānaṃ nāma yaṃkiñci sūciyā kattabbaṃ pāsapaṭṭagaṇṭhikapaṭṭapariyosānaṃ katvā sūciyā paṭisāmanaṃ. Naṭṭhanti corādīhi haṭaṃ, etampi hi karaṇapalibodhassa niṭṭhitattā niṭṭhitanti vuccati. Vinaṭṭhanti upacikādīhi khāyitaṃ. Daḍḍhanti agginā daḍḍhaṃ. Cīvarāsā vā upacchinnāti ‘‘asukasmiṃ nāma kule cīvaraṃ labhissāmī’’ti yā cīvarāsā uppannā hoti, sā vā upacchinnā, etesampi hi karaṇapalibodhasseva niṭṭhitattā niṭṭhitabhāvo veditabbo.
उब्भतस्मिं कथिनेति कथिने च उब्भतस्मिं। एतेन दुतियस्स पलिबोधस्स अभावं दस्सेति। तं पन कथिनं यस्मा अट्ठसु वा मातिकासु एकाय अन्तरुब्भारेन वा उद्धरीयति, तेनस्स निद्देसे ‘‘अट्ठन्नं मातिकान’’न्तिआदि वुत्तं। तत्थ ‘‘अट्ठिमा, भिक्खवे, मातिका कथिनस्स उब्भाराय – पक्कमनन्तिका, निट्ठानन्तिका, सन्निट्ठानन्तिका, नासनन्तिका, सवनन्तिका, आसावच्छेदिका, सीमातिक्कन्तिका, सहुब्भारा’’ति एवं अट्ठ मातिकायो कथिनक्खन्धके आगता। अन्तरुब्भारोपि ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो; यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो कथिनं उद्धरेय्य, एसा ञत्ति। सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो; सङ्घो कथिनं उद्धरति, यस्सायस्मतो खमति, कथिनस्स उब्भारो, सो तुण्हस्स; यस्स नक्खमति, सो भासेय्य। उब्भतं सङ्घेन कथिनं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (पाचि॰ ९२६) एवं भिक्खुनीविभङ्गे आगतो। तत्थ यं वत्तब्बं तं आगतट्ठानेयेव वण्णयिस्साम। इध पन वुच्चमाने पाळि आहरितब्बा होति, अत्थोपि वत्तब्बो। वुत्तोपि च न सुविञ्ञेय्यो होति, अट्ठाने वुत्तत्ताय।
Ubbhatasmiṃ kathineti kathine ca ubbhatasmiṃ. Etena dutiyassa palibodhassa abhāvaṃ dasseti. Taṃ pana kathinaṃ yasmā aṭṭhasu vā mātikāsu ekāya antarubbhārena vā uddharīyati, tenassa niddese ‘‘aṭṭhannaṃ mātikāna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘aṭṭhimā, bhikkhave, mātikā kathinassa ubbhārāya – pakkamanantikā, niṭṭhānantikā, sanniṭṭhānantikā, nāsanantikā, savanantikā, āsāvacchedikā, sīmātikkantikā, sahubbhārā’’ti evaṃ aṭṭha mātikāyo kathinakkhandhake āgatā. Antarubbhāropi ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho; yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho kathinaṃ uddhareyya, esā ñatti. Suṇātu me, bhante, saṅgho; saṅgho kathinaṃ uddharati, yassāyasmato khamati, kathinassa ubbhāro, so tuṇhassa; yassa nakkhamati, so bhāseyya. Ubbhataṃ saṅghena kathinaṃ, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (pāci. 926) evaṃ bhikkhunīvibhaṅge āgato. Tattha yaṃ vattabbaṃ taṃ āgataṭṭhāneyeva vaṇṇayissāma. Idha pana vuccamāne pāḷi āharitabbā hoti, atthopi vattabbo. Vuttopi ca na suviññeyyo hoti, aṭṭhāne vuttattāya.
दसाहपरमन्ति दस अहानि परमो परिच्छेदो अस्साति दसाहपरमो, तं दसाहपरमं कालं धारेतब्बन्ति अत्थो। पदभाजने पन अत्थमत्तमेव दस्सेतुं ‘‘दसाहपरमता धारेतब्ब’’न्ति वुत्तं। इदञ्हि वुत्तं होति ‘‘दसाहपरम’’न्ति एत्थ या दसाहपरमता दसाहपरमभावो, अयं एत्तको कालो याव नातिक्कमति ताव धारेतब्बन्ति।
Dasāhaparamanti dasa ahāni paramo paricchedo assāti dasāhaparamo, taṃ dasāhaparamaṃ kālaṃ dhāretabbanti attho. Padabhājane pana atthamattameva dassetuṃ ‘‘dasāhaparamatā dhāretabba’’nti vuttaṃ. Idañhi vuttaṃ hoti ‘‘dasāhaparama’’nti ettha yā dasāhaparamatā dasāhaparamabhāvo, ayaṃ ettako kālo yāva nātikkamati tāva dhāretabbanti.
अधिट्ठितविकप्पितेसु अपरियापन्नत्ता अतिरेकं चीवरन्ति अतिरेकचीवरं। तेनेवस्स पदभाजने वुत्तं ‘‘अनधिट्ठितं अविकप्पित’’न्ति।
Adhiṭṭhitavikappitesu apariyāpannattā atirekaṃ cīvaranti atirekacīvaraṃ. Tenevassa padabhājane vuttaṃ ‘‘anadhiṭṭhitaṃ avikappita’’nti.
छन्नं चीवरानं अञ्ञतरन्ति खोमं, कप्पासिकं, कोसेय्यं, कम्बलं, साणं, भङ्गन्ति इमेसं छन्नं चीवरानं अञ्ञतरं। एतेन चीवरस्स जातिं दस्सेत्वा इदानि पमाणं दस्सेतुं ‘‘विकप्पनुपगं पच्छिम’’न्ति आह। तस्स पमाणं दीघतो द्वे विदत्थियो, तिरियं विदत्थि। तत्रायं पाळि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आयामेन अट्ठङ्गुलं सुगतङ्गुलेन चतुरङ्गुलवित्थतं पच्छिमं चीवरं विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८)।
Channaṃ cīvarānaṃ aññataranti khomaṃ, kappāsikaṃ, koseyyaṃ, kambalaṃ, sāṇaṃ, bhaṅganti imesaṃ channaṃ cīvarānaṃ aññataraṃ. Etena cīvarassa jātiṃ dassetvā idāni pamāṇaṃ dassetuṃ ‘‘vikappanupagaṃ pacchima’’nti āha. Tassa pamāṇaṃ dīghato dve vidatthiyo, tiriyaṃ vidatthi. Tatrāyaṃ pāḷi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, āyāmena aṭṭhaṅgulaṃ sugataṅgulena caturaṅgulavitthataṃ pacchimaṃ cīvaraṃ vikappetu’’nti (mahāva. 358).
तं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं पाचित्तियन्ति तं यथावुत्तजातिप्पमाणं चीवरं दसाहपरमं कालं अतिक्कामयतो, एत्थन्तरे यथा अतिरेकचीवरं न होति तथा अकुब्बतो निस्सग्गियं पाचित्तियं, तञ्च चीवरं निस्सग्गियं होति, पाचित्तियापत्ति चस्स होतीति अत्थो। अथ वा निस्सज्जनं निस्सग्गियं, पुब्बभागे कत्तब्बस्स विनयकम्मस्सेतं नामं। निस्सग्गियमस्स अत्थीति निस्सग्गियमिच्चेव। किन्तं? पाचित्तियं। तं अतिक्कामयतो सनिस्सग्गियविनयकम्मं पाचित्तियं होतीति अयमेत्थ अत्थो। पदभाजने पन पठमं ताव अत्थविकप्पं दस्सेतुं ‘‘तं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं होती’’ति मातिकं ठपेत्वा ‘‘एकादसे अरुणुग्गमने निस्सग्गियं होति, निस्सज्जितब्ब’’न्ति वुत्तं। पुन यस्स च निस्सज्जितब्बं, यथा च निस्सज्जितब्बं, तं दस्सेतुं ‘‘सङ्घस्स वा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ एकादसे अरुणुग्गमनेति एत्थ यं दिवसं चीवरं उप्पन्नं तस्स यो अरुणो, सो उप्पन्नदिवसनिस्सितो, तस्मा चीवरुप्पाददिवसएन सद्धिं एकादसे अरुणुग्गमने निस्सग्गियं होतीति वेदितब्बं। सचेपि बहूनि एकज्झं बन्धित्वा वा वेठेत्वा वा ठपितानि एकाव आपत्ति। अबद्धावेठितेसु वत्थुगणनाय आपत्तियो।
Taṃatikkāmayato nissaggiyaṃ pācittiyanti taṃ yathāvuttajātippamāṇaṃ cīvaraṃ dasāhaparamaṃ kālaṃ atikkāmayato, etthantare yathā atirekacīvaraṃ na hoti tathā akubbato nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, tañca cīvaraṃ nissaggiyaṃ hoti, pācittiyāpatti cassa hotīti attho. Atha vā nissajjanaṃ nissaggiyaṃ, pubbabhāge kattabbassa vinayakammassetaṃ nāmaṃ. Nissaggiyamassa atthīti nissaggiyamicceva. Kintaṃ? Pācittiyaṃ. Taṃ atikkāmayato sanissaggiyavinayakammaṃ pācittiyaṃ hotīti ayamettha attho. Padabhājane pana paṭhamaṃ tāva atthavikappaṃ dassetuṃ ‘‘taṃ atikkāmayato nissaggiyaṃ hotī’’ti mātikaṃ ṭhapetvā ‘‘ekādase aruṇuggamane nissaggiyaṃ hoti, nissajjitabba’’nti vuttaṃ. Puna yassa ca nissajjitabbaṃ, yathā ca nissajjitabbaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘saṅghassa vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekādase aruṇuggamaneti ettha yaṃ divasaṃ cīvaraṃ uppannaṃ tassa yo aruṇo, so uppannadivasanissito, tasmā cīvaruppādadivasaena saddhiṃ ekādase aruṇuggamane nissaggiyaṃ hotīti veditabbaṃ. Sacepi bahūni ekajjhaṃ bandhitvā vā veṭhetvā vā ṭhapitāni ekāva āpatti. Abaddhāveṭhitesu vatthugaṇanāya āpattiyo.
निस्सज्जित्वा आपत्ति देसेतब्बाति कथं देसेतब्बा? यथा खन्धके वुत्तं, कथञ्च तत्थ वुत्तं? एवं वुत्तं – ‘‘तेन, भिक्खवे, भिक्खुना सङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा वुड्ढानं भिक्खूनं पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो – ‘अहं, भन्ते, इत्थन्नामं आपत्तिं आपन्नो, तं पटिदेसेमी’’’ति (चूळव॰ २३९)। इध पन सचे एकं चीवरं होति ‘‘एकं निस्सग्गियं पाचित्तिय’’न्ति वत्तब्बं। सचे द्वे, ‘‘द्वे’’ति वत्तब्बं। सचे बहूनि ‘‘सम्बहुलानी’’ति वत्तब्बं। निस्सज्जनेपि सचे एकं यथापाळिमेव ‘‘इदं मे, भन्ते, चीवर’’न्ति वत्तब्बं। सचे द्वे वा बहूनि वा, ‘‘इमानि मे, भन्ते, चीवरानि दसाहातिक्कन्तानि निस्सग्गियानि, इमानाहं सङ्घस्स निस्सज्जामी’’ति वत्तब्बं। पाळिं वत्तुं असक्कोन्तेन अञ्ञथापि वत्तब्बं।
Nissajjitvāāpatti desetabbāti kathaṃ desetabbā? Yathā khandhake vuttaṃ, kathañca tattha vuttaṃ? Evaṃ vuttaṃ – ‘‘tena, bhikkhave, bhikkhunā saṅghaṃ upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā vuḍḍhānaṃ bhikkhūnaṃ pāde vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā evamassa vacanīyo – ‘ahaṃ, bhante, itthannāmaṃ āpattiṃ āpanno, taṃ paṭidesemī’’’ti (cūḷava. 239). Idha pana sace ekaṃ cīvaraṃ hoti ‘‘ekaṃ nissaggiyaṃ pācittiya’’nti vattabbaṃ. Sace dve, ‘‘dve’’ti vattabbaṃ. Sace bahūni ‘‘sambahulānī’’ti vattabbaṃ. Nissajjanepi sace ekaṃ yathāpāḷimeva ‘‘idaṃ me, bhante, cīvara’’nti vattabbaṃ. Sace dve vā bahūni vā, ‘‘imāni me, bhante, cīvarāni dasāhātikkantāni nissaggiyāni, imānāhaṃ saṅghassa nissajjāmī’’ti vattabbaṃ. Pāḷiṃ vattuṃ asakkontena aññathāpi vattabbaṃ.
ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन आपत्ति पटिग्गहेतब्बाति खन्धके वुत्तनयेनेव पटिग्गहेतब्बा। एवञ्हि तत्थ वुत्तं – ‘‘ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन सङ्घो ञापेतब्बो –
Byattenabhikkhunā paṭibalena āpatti paṭiggahetabbāti khandhake vuttanayeneva paṭiggahetabbā. Evañhi tattha vuttaṃ – ‘‘byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo –
‘सुणातु मे भन्ते सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु आपत्तिं सरति विवरति उत्तानिं करोति देसेति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो आपत्तिं पटिग्गण्हेय्य’न्ति।
‘Suṇātu me bhante saṅgho, ayaṃ itthannāmo bhikkhu āpattiṃ sarati vivarati uttāniṃ karoti deseti, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmassa bhikkhuno āpattiṃ paṭiggaṇheyya’nti.
तेन वत्तब्बो ‘पस्ससी’ति? ‘आम, पस्सामी’ति। आयतिं संवरेय्यासी’’ति (चूळव॰ २३९)। द्वीसु पन सम्बहुलासु वा पुरिमनयेनेव वचनभेदो ञातब्बो।
Tena vattabbo ‘passasī’ti? ‘Āma, passāmī’ti. Āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti (cūḷava. 239). Dvīsu pana sambahulāsu vā purimanayeneva vacanabhedo ñātabbo.
चीवरदानेपि ‘‘सङ्घो इमं चीवरं इमानि चीवरानी’’ति वत्थुवसेन वचनभेदो वेदितब्बो। गणस्स च पुग्गलस्स च निस्सज्जनेपि एसेव नयो।
Cīvaradānepi ‘‘saṅgho imaṃ cīvaraṃ imāni cīvarānī’’ti vatthuvasena vacanabhedo veditabbo. Gaṇassa ca puggalassa ca nissajjanepi eseva nayo.
आपत्तिदेसनापटिग्गहणेसु पनेत्थ अयं पाळि – ‘‘तेन, भिक्खवे, भिक्खुना सम्बहुले भिक्खू उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं कत्वा वुड्ढानं भिक्खूनं पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्सु वचनीया – ‘अहं, भन्ते, इत्थन्नामं आपत्तिं आपन्नो तं पटिदेसेमी’ति। ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन ते भिक्खू ञापेतब्बा –
Āpattidesanāpaṭiggahaṇesu panettha ayaṃ pāḷi – ‘‘tena, bhikkhave, bhikkhunā sambahule bhikkhū upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ katvā vuḍḍhānaṃ bhikkhūnaṃ pāde vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā evamassu vacanīyā – ‘ahaṃ, bhante, itthannāmaṃ āpattiṃ āpanno taṃ paṭidesemī’ti. Byattena bhikkhunā paṭibalena te bhikkhū ñāpetabbā –
‘सुणन्तु मे आयस्मन्ता, अयं इत्थन्नामो भिक्खु आपत्तिं सरति विवरति उत्तानिं करोति देसेति। यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो आपत्तिं पटिग्गण्हेय्य’न्ति।
‘Suṇantu me āyasmantā, ayaṃ itthannāmo bhikkhu āpattiṃ sarati vivarati uttāniṃ karoti deseti. Yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmassa bhikkhuno āpattiṃ paṭiggaṇheyya’nti.
तेन वत्तब्बो ‘पस्ससी’ति? ‘आम, पस्सामी’ति। ‘आयतिं संवरेय्यासी’ति।
Tena vattabbo ‘passasī’ti? ‘Āma, passāmī’ti. ‘Āyatiṃ saṃvareyyāsī’ti.
तेन भिक्खुना एकं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो – ‘अहं, आवुसो, इत्थन्नामं आपत्तिं आपन्नो तं पटिदेसेमी’ति। तेन वत्तब्बो ‘पस्ससी’ति, आम पस्सामीति आयतिं संवरेय्यासी’’ति (चूळव॰ २३९)। तत्थ पुरिमनयेनेव आपत्तिया नामग्गहणं वचनभेदो च वेदितब्बो।
Tena bhikkhunā ekaṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā evamassa vacanīyo – ‘ahaṃ, āvuso, itthannāmaṃ āpattiṃ āpanno taṃ paṭidesemī’ti. Tena vattabbo ‘passasī’ti, āma passāmīti āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti (cūḷava. 239). Tattha purimanayeneva āpattiyā nāmaggahaṇaṃ vacanabhedo ca veditabbo.
यथा च गणस्स निस्सज्जने एवं द्विन्नं निस्सज्जनेपि पाळि वेदितब्बा। यदि हि विसेसो भवेय्य, यथेव ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिण्णन्नं पारिसुद्धिउपोसथं कातुं, एवञ्च पन, भिक्खवे, कातब्बो। ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन ते भिक्खू ञापेतब्बा’’तिआदिना नयेन ‘‘तिण्णन्नं पारिसुद्धिउपोसथं कातु’’न्ति वत्वा पुन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, द्विन्नं पारिसुद्धिउपोसथं कातुं, एवञ्च पन, भिक्खवे, कातब्बो। थेरेन भिक्खुना एकंसं उत्तरासङ्ग’’न्तिआदिना (महाव॰ १६८) नयेन विसुंयेव द्विन्नं पारिसुद्धिउपोसथो वुत्तो, एवमिधापि विसुं पाळिं वदेय्य, यस्मा पन नत्थि, तस्मा अवत्वा गतोति, गणस्स वुत्ता पाळियेवेत्थ पाळि।
Yathā ca gaṇassa nissajjane evaṃ dvinnaṃ nissajjanepi pāḷi veditabbā. Yadi hi viseso bhaveyya, yatheva ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tiṇṇannaṃ pārisuddhiuposathaṃ kātuṃ, evañca pana, bhikkhave, kātabbo. Byattena bhikkhunā paṭibalena te bhikkhū ñāpetabbā’’tiādinā nayena ‘‘tiṇṇannaṃ pārisuddhiuposathaṃ kātu’’nti vatvā puna ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dvinnaṃ pārisuddhiuposathaṃ kātuṃ, evañca pana, bhikkhave, kātabbo. Therena bhikkhunā ekaṃsaṃ uttarāsaṅga’’ntiādinā (mahāva. 168) nayena visuṃyeva dvinnaṃ pārisuddhiuposatho vutto, evamidhāpi visuṃ pāḷiṃ vadeyya, yasmā pana natthi, tasmā avatvā gatoti, gaṇassa vuttā pāḷiyevettha pāḷi.
आपत्तिपटिग्गहणे पन अयं विसेसो, यथा गणस्स निस्सज्जित्वा आपत्तिया देसियमानाय आपत्तिपटिग्गाहको भिक्खु ञत्तिं ठपेति, एवं अट्ठपेत्वा द्वीसु अञ्ञतरेन यथा एकपुग्गलो पटिग्गण्हाति, एवं आपत्ति पटिग्गहेतब्बा। द्विन्नञ्हि ञत्तिट्ठपना नाम नत्थि, यदि सिया द्विन्नं पारिसुद्धिउपोसथं विसुं न वदेय्य।
Āpattipaṭiggahaṇe pana ayaṃ viseso, yathā gaṇassa nissajjitvā āpattiyā desiyamānāya āpattipaṭiggāhako bhikkhu ñattiṃ ṭhapeti, evaṃ aṭṭhapetvā dvīsu aññatarena yathā ekapuggalo paṭiggaṇhāti, evaṃ āpatti paṭiggahetabbā. Dvinnañhi ñattiṭṭhapanā nāma natthi, yadi siyā dvinnaṃ pārisuddhiuposathaṃ visuṃ na vadeyya.
निस्सट्ठचीवरदानेपि यथा ‘‘इमं चीवरं आयस्मतो दम्मी’’ति एको वदति, एवं ‘‘इमं मयं चीवरं आयस्मतो देमा’’ति वत्तुं वट्टति। इतो गरुकतरानि हि ञत्तिदुतियकम्मानिपि ‘‘अपलोकेत्वा कातब्बानी’’ति वुत्तानि अत्थि, तेसं एतं अनुलोमं निस्सट्ठचीवरं पन दातब्बमेव अदातुं न लब्भति, विनयकम्ममत्तञ्हेतं। न तं तेन सङ्घस्स वा गणस्स वा पुग्गलस्स वा दिन्नमेव होतीति।
Nissaṭṭhacīvaradānepi yathā ‘‘imaṃ cīvaraṃ āyasmato dammī’’ti eko vadati, evaṃ ‘‘imaṃ mayaṃ cīvaraṃ āyasmato demā’’ti vattuṃ vaṭṭati. Ito garukatarāni hi ñattidutiyakammānipi ‘‘apaloketvā kātabbānī’’ti vuttāni atthi, tesaṃ etaṃ anulomaṃ nissaṭṭhacīvaraṃ pana dātabbameva adātuṃ na labbhati, vinayakammamattañhetaṃ. Na taṃ tena saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa vā dinnameva hotīti.
४६८. दसाहातिक्कन्ते अतिक्कन्तसञ्ञीति दसाहं अतिक्कन्ते चीवरे ‘‘अतिक्कन्तं इद’’न्ति एवंसञ्ञी, दसाहे वा अतिक्कन्ते ‘‘अतिक्कन्तो दसाहो’’ति एवंसञ्ञी। निस्सग्गियं पाचित्तियन्ति न इध सञ्ञा रक्खति। योपि एवंसञ्ञी, तस्सपि तं चीवरं निस्सग्गियं पाचित्तियापत्ति च। सनिस्सग्गियविनयकम्मं वा पाचित्तियन्ति उभोपि अत्थविकप्पा युज्जन्ति। एस नयो सब्बत्थ।
468.Dasāhātikkante atikkantasaññīti dasāhaṃ atikkante cīvare ‘‘atikkantaṃ ida’’nti evaṃsaññī, dasāhe vā atikkante ‘‘atikkanto dasāho’’ti evaṃsaññī. Nissaggiyaṃ pācittiyanti na idha saññā rakkhati. Yopi evaṃsaññī, tassapi taṃ cīvaraṃ nissaggiyaṃ pācittiyāpatti ca. Sanissaggiyavinayakammaṃ vā pācittiyanti ubhopi atthavikappā yujjanti. Esa nayo sabbattha.
अविस्सज्जिते विस्सज्जितसञ्ञीति कस्सचि अदिन्ने अपरिच्चत्ते ‘‘परिच्चत्तं मया’’ति एवंसञ्ञी।
Avissajjitevissajjitasaññīti kassaci adinne apariccatte ‘‘pariccattaṃ mayā’’ti evaṃsaññī.
अनट्ठे नट्ठसञ्ञीति अत्तनो चीवरेन सद्धिं बहूनि अञ्ञेसं चीवरानि एकतो ठपितानि चोरा हरन्ति। तत्रेस अत्तनो चीवरे अनट्ठे नट्ठसञ्ञी होति। एस नयो अविनट्ठादीसुपि।
Anaṭṭhe naṭṭhasaññīti attano cīvarena saddhiṃ bahūni aññesaṃ cīvarāni ekato ṭhapitāni corā haranti. Tatresa attano cīvare anaṭṭhe naṭṭhasaññī hoti. Esa nayo avinaṭṭhādīsupi.
अविलुत्तेति एत्थ पन गब्भं भिन्दित्वा पसय्हावहारवसेन अविलुत्तेति वेदितब्बं।
Avilutteti ettha pana gabbhaṃ bhinditvā pasayhāvahāravasena avilutteti veditabbaṃ.
अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जति आपत्ति दुक्कटस्साति सकिं निवत्थं वा सकिं पारुतं वा कायतो अमोचेत्वा दिवसम्पि विचरति, एकाव आपत्ति। मोचेत्वा मोचेत्वा निवासेति वा पारुपति वा पयोगे पयोगे दुक्कटं। दुन्निवत्थं वा दुप्पारुतं वा सण्ठपेन्तस्स अनापत्ति। अञ्ञस्स तं परिभुञ्जतोपि अनापत्ति, ‘‘अनापत्ति अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जती’’ति (पारा॰ ५७०) आदिवचनञ्चेत्थ साधकं। अनतिक्कन्ते अतिक्कन्तसञ्ञिनो वेमतिकस्स च दुक्कटं परिभोगं सन्धाय वुत्तं।
Anissajjitvā paribhuñjati āpatti dukkaṭassāti sakiṃ nivatthaṃ vā sakiṃ pārutaṃ vā kāyato amocetvā divasampi vicarati, ekāva āpatti. Mocetvā mocetvā nivāseti vā pārupati vā payoge payoge dukkaṭaṃ. Dunnivatthaṃ vā duppārutaṃ vā saṇṭhapentassa anāpatti. Aññassa taṃ paribhuñjatopi anāpatti, ‘‘anāpatti aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjatī’’ti (pārā. 570) ādivacanañcettha sādhakaṃ. Anatikkante atikkantasaññino vematikassa ca dukkaṭaṃ paribhogaṃ sandhāya vuttaṃ.
४६९. ‘‘अनापत्ति अन्तोदसाहं अधिट्ठेति, विकप्पेती’’ति एत्थ पन अधिट्ठानुपगं विकप्पनुपगञ्च वेदितब्बं। तत्रायं पाळि – अथ खो भिक्खूनं एतदहोसि – ‘‘यानि तानि भगवता अनुञ्ञातानि ‘तिचीवर’न्ति वा ‘वस्सिकसाटिका’ति वा ‘निसीदन’न्ति वा ‘पच्चत्थरण’न्ति वा ‘कण्डुप्पटिच्छादी’ति वा मुखपुञ्छनचोळकन्ति वा परिक्खारचोळन्ति वा सब्बानि तानि अधिट्ठातब्बानीति नु खो उदाहु विकप्पेतब्बानी’’ति, भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं –
469.‘‘Anāpatti antodasāhaṃ adhiṭṭheti, vikappetī’’ti ettha pana adhiṭṭhānupagaṃ vikappanupagañca veditabbaṃ. Tatrāyaṃ pāḷi – atha kho bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘yāni tāni bhagavatā anuññātāni ‘ticīvara’nti vā ‘vassikasāṭikā’ti vā ‘nisīdana’nti vā ‘paccattharaṇa’nti vā ‘kaṇḍuppaṭicchādī’ti vā mukhapuñchanacoḷakanti vā parikkhāracoḷanti vā sabbāni tāni adhiṭṭhātabbānīti nu kho udāhu vikappetabbānī’’ti, bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ –
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं; वस्सिकसाटिकं वस्सानं चातुमासं अधिट्ठातुं ततो परं विकप्पेतुं; निसीदनं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं; पच्चत्थरणं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं; कण्डुप्पटिच्छादिं यावआबाधा अधिट्ठातुं ततो परं विकप्पेतुं; मुखपुञ्छनचोळं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं; परिक्खारचोळं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८)।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ; vassikasāṭikaṃ vassānaṃ cātumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ tato paraṃ vikappetuṃ; nisīdanaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ; paccattharaṇaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ; kaṇḍuppaṭicchādiṃ yāvaābādhā adhiṭṭhātuṃ tato paraṃ vikappetuṃ; mukhapuñchanacoḷaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ; parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’nti (mahāva. 358).
‘‘तत्थ तिचीवरं’’ अधिट्ठहन्तेन रजित्वा कप्पबिन्दुं दत्वा पमाणयुत्तमेव अधिट्ठातब्बं। तस्स पमाणं उक्कट्ठपरिच्छेदेन सुगतचीवरतो ऊनकं वट्टति, लामकपरिच्छेदेन सङ्घाटिया उत्तरासङ्गस्स च दीघतो मुट्ठिपञ्चकं तिरियं मुट्ठित्तिकं पमाणं वट्टति। अन्तरवासको दीघतो मुट्ठिपञ्चको तिरियं द्विहत्थोपि वट्टति। पारुपणेनपि हि सक्का नाभिं पटिच्छादेतुन्ति। वुत्तप्पमाणतो पन अतिरेकं ऊनकञ्च परिक्खारचोळन्ति अधिट्ठातब्बं।
‘‘Tattha ticīvaraṃ’’ adhiṭṭhahantena rajitvā kappabinduṃ datvā pamāṇayuttameva adhiṭṭhātabbaṃ. Tassa pamāṇaṃ ukkaṭṭhaparicchedena sugatacīvarato ūnakaṃ vaṭṭati, lāmakaparicchedena saṅghāṭiyā uttarāsaṅgassa ca dīghato muṭṭhipañcakaṃ tiriyaṃ muṭṭhittikaṃ pamāṇaṃ vaṭṭati. Antaravāsako dīghato muṭṭhipañcako tiriyaṃ dvihatthopi vaṭṭati. Pārupaṇenapi hi sakkā nābhiṃ paṭicchādetunti. Vuttappamāṇato pana atirekaṃ ūnakañca parikkhāracoḷanti adhiṭṭhātabbaṃ.
तत्थ यस्मा ‘‘द्वे चीवरस्स अधिट्ठाना – कायेन वा अधिट्ठेति, वाचाय वा अधिट्ठेती’’ति (परि॰ ३२२) वुत्तं, तस्मा पुराणसङ्घाटिं ‘‘इमं सङ्घाटिं पच्चुद्धरामी’’ति पच्चुद्धरित्वा नवं सङ्घाटिं हत्थेन गहेत्वा ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति चित्तेन आभोगं कत्वा कायविकारं करोन्तेन कायेन अधिट्ठातब्बा। इदं कायेन अधिट्ठानं, तं येन केनचि सरीरावयवेन अफुसन्तस्स न वट्टति। वाचाय अधिट्ठाने पन वचीभेदं कत्वा वाचाय अधिट्ठातब्बा। तत्र दुविधं अधिट्ठानं – सचे हत्थपासे होति ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा। अथ अन्तोगब्भे वा उपरिपासादे वा सामन्तविहारे वा होति ठपितट्ठानं सल्लक्खेत्वा ‘‘एतं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा। एस नयो उत्तरासङ्गे अन्तरवासके च। नाममत्तमेव हि विसेसो। तस्मा सब्बानि सङ्घाटिं उत्तरासङ्गं अन्तरवासकन्ति एवं अत्तनो नामेनेव अधिट्ठातब्बानि। सचे अधिट्ठहित्वा ठपितवत्थेहि सङ्घाटिआदीनि करोति, निट्ठिते रजने च कप्पे च इमं ‘‘पच्चुद्धरामी’’ति पच्चुद्धरित्वा पुन अधिट्ठातब्बानि। अधिट्ठितेन पन सद्धिं महन्ततरमेव दुतियपट्टं वा खण्डं वा संसिब्बन्तेन पुन अधिट्ठातब्बमेव। समे वा खुद्दके वा अधिट्ठानकिच्चं नत्थि।
Tattha yasmā ‘‘dve cīvarassa adhiṭṭhānā – kāyena vā adhiṭṭheti, vācāya vā adhiṭṭhetī’’ti (pari. 322) vuttaṃ, tasmā purāṇasaṅghāṭiṃ ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ paccuddharāmī’’ti paccuddharitvā navaṃ saṅghāṭiṃ hatthena gahetvā ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti cittena ābhogaṃ katvā kāyavikāraṃ karontena kāyena adhiṭṭhātabbā. Idaṃ kāyena adhiṭṭhānaṃ, taṃ yena kenaci sarīrāvayavena aphusantassa na vaṭṭati. Vācāya adhiṭṭhāne pana vacībhedaṃ katvā vācāya adhiṭṭhātabbā. Tatra duvidhaṃ adhiṭṭhānaṃ – sace hatthapāse hoti ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti vācā bhinditabbā. Atha antogabbhe vā uparipāsāde vā sāmantavihāre vā hoti ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhetvā ‘‘etaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti vācā bhinditabbā. Esa nayo uttarāsaṅge antaravāsake ca. Nāmamattameva hi viseso. Tasmā sabbāni saṅghāṭiṃ uttarāsaṅgaṃ antaravāsakanti evaṃ attano nāmeneva adhiṭṭhātabbāni. Sace adhiṭṭhahitvā ṭhapitavatthehi saṅghāṭiādīni karoti, niṭṭhite rajane ca kappe ca imaṃ ‘‘paccuddharāmī’’ti paccuddharitvā puna adhiṭṭhātabbāni. Adhiṭṭhitena pana saddhiṃ mahantatarameva dutiyapaṭṭaṃ vā khaṇḍaṃ vā saṃsibbantena puna adhiṭṭhātabbameva. Same vā khuddake vā adhiṭṭhānakiccaṃ natthi.
तिचीवरं पन परिक्खारचोळं अधिट्ठातुं वट्टति न वट्टतीति? महापदुमत्थेरो किराह – ‘‘तिचीवरं तिचीवरमेव अधिट्ठातब्बं। सचे परिक्खारचोळाधिट्ठानं लभेय्य उदोसितसिक्खापदे परिहारो निरत्थको भवेय्या’’ति। एवं वुत्ते किर अवसेसा भिक्खू आहंसु – ‘‘परिक्खारचोळम्पि भगवताव अधिट्ठातब्बन्ति वुत्तं, तस्मा वट्टती’’ति। महापच्चरियम्पि वुत्तं ‘‘परिक्खारचोळं नाम पाटेक्कं निधानमुखमेतन्ति तिचीवरं परिक्खारचोळन्ति अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितुं वट्टति। उदोसितसिक्खापदे पन तिचीवरं अधिट्ठहित्वा परिहरन्तस्स परिहारो वुत्तो’’ति। उभतोविभङ्गभाणको पुण्णवालिकवासी महातिस्सत्थेरोपि किर आह – ‘‘मयं पुब्बे महाथेरानं अस्सुम्ह, अरञ्ञवासिनो भिक्खू रुक्खसुसिरादीसु चीवरं ठपेत्वा पधानं पदहनत्थाय गच्छन्ति। सामन्तविहारे धम्मसवनत्थाय गतानञ्च नेसं सूरिये उट्ठिते सामणेरा वा दहरभिक्खू वा पत्तचीवरं गहेत्वा गच्छन्ति, तस्मा सुखपरिभोगत्थं तिचीवरं परिक्खारचोळन्ति अधिट्ठातुं वट्टती’’ति। महापच्चरियम्पि वुत्तं पुब्बे आरञ्ञिका भिक्खू अबद्धसीमायं दुप्परिहारन्ति तिचीवरं परिक्खारचोळमेव अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जिंसू’’ति।
Ticīvaraṃ pana parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātuṃ vaṭṭati na vaṭṭatīti? Mahāpadumatthero kirāha – ‘‘ticīvaraṃ ticīvarameva adhiṭṭhātabbaṃ. Sace parikkhāracoḷādhiṭṭhānaṃ labheyya udositasikkhāpade parihāro niratthako bhaveyyā’’ti. Evaṃ vutte kira avasesā bhikkhū āhaṃsu – ‘‘parikkhāracoḷampi bhagavatāva adhiṭṭhātabbanti vuttaṃ, tasmā vaṭṭatī’’ti. Mahāpaccariyampi vuttaṃ ‘‘parikkhāracoḷaṃ nāma pāṭekkaṃ nidhānamukhametanti ticīvaraṃ parikkhāracoḷanti adhiṭṭhahitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati. Udositasikkhāpade pana ticīvaraṃ adhiṭṭhahitvā pariharantassa parihāro vutto’’ti. Ubhatovibhaṅgabhāṇako puṇṇavālikavāsī mahātissattheropi kira āha – ‘‘mayaṃ pubbe mahātherānaṃ assumha, araññavāsino bhikkhū rukkhasusirādīsu cīvaraṃ ṭhapetvā padhānaṃ padahanatthāya gacchanti. Sāmantavihāre dhammasavanatthāya gatānañca nesaṃ sūriye uṭṭhite sāmaṇerā vā daharabhikkhū vā pattacīvaraṃ gahetvā gacchanti, tasmā sukhaparibhogatthaṃ ticīvaraṃ parikkhāracoḷanti adhiṭṭhātuṃ vaṭṭatī’’ti. Mahāpaccariyampi vuttaṃ pubbe āraññikā bhikkhū abaddhasīmāyaṃ dupparihāranti ticīvaraṃ parikkhāracoḷameva adhiṭṭhahitvā paribhuñjiṃsū’’ti.
‘‘वस्सिकसाटिका’’ अनतिरित्तप्पमाणा नामं गहेत्वा वुत्तनयेनेव चत्तारो वस्सिके मासे अधिट्ठातब्बा, ततो परं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा। वण्णभेदमत्तरत्तापि चेसा वट्टति। द्वे पन न वट्टन्ति। ‘‘निसीदनं’’ वुत्तनयेन अधिट्ठातब्बमेव, तञ्च खो पमाणयुत्तं एकमेव, द्वे न वट्टन्ति। ‘‘पच्चत्थरण’’म्पि अधिट्ठातब्बमेव, तं पन महन्तम्पि वट्टति, एकम्पि वट्टति, बहूनिपि वट्टन्ति। नीलम्पि पीतकम्पि सदसम्पि पुप्फदसम्पीति सब्बप्पकारं वट्टति। सकिं अधिट्ठितं अधिट्ठितमेव होति। ‘‘कण्डुप्पटिच्छादि’’ याव आबाधो अत्थि, ताव पमाणिका अधिट्ठातब्बा। आबाधे वूपसन्ते पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा, एकाव वट्टति । ‘‘मुखपुञ्छनचोळं’’ अधिट्ठातब्बमेव, याव एकं धोवियति, ताव अञ्ञं परिभोगत्थाय इच्छितब्बन्ति द्वे वट्टन्ति। अपरे पन थेरा ‘‘निधानमुखमेतं बहूनिपि वट्टन्ती’’ति वदन्ति। परिक्खारचोळे गणना नत्थि, यत्तकं इच्छति तत्तकं अधिट्ठातब्बमेव। थविकापि परिस्सावनम्पि विकप्पनुपगं पच्छिमचीवरप्पमाणं ‘‘परिक्खारचोळक’’न्ति अधिट्ठातब्बमेव। बहूनि एकतो कत्वा ‘‘इमानि चीवरानि परिक्खारचोळानि अधिट्ठामी’’ति अधिट्ठातुम्पि वट्टतियेव। भेसज्जनवकम्ममातापितुआदीनं अत्थाय ठपेन्तेनपि अधिट्ठातब्बमेव। महापच्चरियं पन ‘‘अनापत्ती’’ति वुत्तं। मञ्चभिसि पीठकभिसि बिम्बोहनं पावारो कोजवोति एतेसु पन सेनासनपरिक्खारत्थाय दिन्नपच्चत्थरणे च अधिट्ठानकिच्चं नत्थियेव।
‘‘Vassikasāṭikā’’ anatirittappamāṇā nāmaṃ gahetvā vuttanayeneva cattāro vassike māse adhiṭṭhātabbā, tato paraṃ paccuddharitvā vikappetabbā. Vaṇṇabhedamattarattāpi cesā vaṭṭati. Dve pana na vaṭṭanti. ‘‘Nisīdanaṃ’’ vuttanayena adhiṭṭhātabbameva, tañca kho pamāṇayuttaṃ ekameva, dve na vaṭṭanti. ‘‘Paccattharaṇa’’mpi adhiṭṭhātabbameva, taṃ pana mahantampi vaṭṭati, ekampi vaṭṭati, bahūnipi vaṭṭanti. Nīlampi pītakampi sadasampi pupphadasampīti sabbappakāraṃ vaṭṭati. Sakiṃ adhiṭṭhitaṃ adhiṭṭhitameva hoti. ‘‘Kaṇḍuppaṭicchādi’’ yāva ābādho atthi, tāva pamāṇikā adhiṭṭhātabbā. Ābādhe vūpasante paccuddharitvā vikappetabbā, ekāva vaṭṭati . ‘‘Mukhapuñchanacoḷaṃ’’ adhiṭṭhātabbameva, yāva ekaṃ dhoviyati, tāva aññaṃ paribhogatthāya icchitabbanti dve vaṭṭanti. Apare pana therā ‘‘nidhānamukhametaṃ bahūnipi vaṭṭantī’’ti vadanti. Parikkhāracoḷe gaṇanā natthi, yattakaṃ icchati tattakaṃ adhiṭṭhātabbameva. Thavikāpi parissāvanampi vikappanupagaṃ pacchimacīvarappamāṇaṃ ‘‘parikkhāracoḷaka’’nti adhiṭṭhātabbameva. Bahūni ekato katvā ‘‘imāni cīvarāni parikkhāracoḷāni adhiṭṭhāmī’’ti adhiṭṭhātumpi vaṭṭatiyeva. Bhesajjanavakammamātāpituādīnaṃ atthāya ṭhapentenapi adhiṭṭhātabbameva. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘anāpattī’’ti vuttaṃ. Mañcabhisi pīṭhakabhisi bimbohanaṃ pāvāro kojavoti etesu pana senāsanaparikkhāratthāya dinnapaccattharaṇe ca adhiṭṭhānakiccaṃ natthiyeva.
अधिट्ठितचीवरं पन परिभुञ्जतो कथं अधिट्ठानं विजहतीति? अञ्ञस्स दानेन, अच्छिन्दित्वा गहणेन, विस्सासग्गाहेन, हीनायावत्तनेन, सिक्खापच्चक्खानेन , कालंकिरियाय, लिङ्गपरिवत्तनेन, पच्चुद्धरणेन, छिद्दभावेनाति इमेहि नवहि कारणेहि विजहति। तत्थ पुरिमेहि अट्ठहि सब्बचीवरानि अधिट्ठानं विजहन्ति, छिद्दभावेन पन तिचीवरस्सेव सब्बअट्ठकथासु अधिट्ठानविजहनं वुत्तं, तञ्च नखपिट्ठिप्पमाणेन छिद्देन। तत्थ नखपिट्ठिप्पमाणं कनिट्ठङ्गुलिनखवसेन वेदितब्बं, छिद्दञ्च विनिब्बिद्धछिद्दमेव। छिद्दस्स हि अब्भन्तरे एकतन्तु चेपि अच्छिन्नो होति, रक्खति। तत्थ सङ्घाटिया च उत्तरासङ्गस्स च दीघन्ततो विदत्थिप्पमाणस्स तिरियन्ततो अट्ठङ्गुलप्पमाणस्स पदेसस्स ओरतो छिद्दं अधिट्ठानं भिन्दति, परतो न भिन्दति। अन्तरवासकस्स पन दीघन्ततो विदत्थिप्पमाणस्सेव तिरियन्ततो चतुरङ्गुलप्पमाणस्स पदेसस्स ओरतो छिद्दं अधिट्ठानं भिन्दति, परतो न भिन्दति। तस्मा जाते छिद्दे तं चीवरं अतिरेकचीवरट्ठाने तिट्ठति, सूचिकम्मं कत्वा पुन अधिट्ठातब्बं। महासुमत्थेरो पनाह – ‘‘पमाणचीवरस्स यत्थ कत्थचि छिद्दं अधिट्ठानं भिन्दति, महन्तस्स पन पमाणतो बहि छिद्दं अधिट्ठानं न भिन्दति, अन्तोजातं भिन्दती’’ति। करवीकतिस्सत्थेरो आह – ‘‘खुद्दकं महन्तं न पमाणं, द्वे चीवरानि पारुपन्तस्स वामहत्थे सङ्घरित्वा ठपितट्ठाने छिद्दं अधिट्ठानं न भिन्दति, ओरभागे भिन्दति। अन्तरवासकस्सपि ओवट्टिकं करोन्तेन सङ्घरितट्ठाने छिद्दं न भिन्दति, ततो ओरं भिन्दती’’ति। अन्धकट्ठकथायं पन तिचीवरे महासुमत्थेरवादं पमाणं कत्वा उत्तरिम्पि इदं वुत्तं ‘‘पच्छिमप्पमाणं अधिट्ठानं रक्खती’’ति। परिक्खारचोळे दीघसो अट्ठङ्गुले सुगतङ्गुलेन तिरियं चतुरङ्गुले यत्थ कत्थचि छिद्दं अधिट्ठानं विजहति। महन्ते चोळे ततो परेन छिद्दं अधिट्ठानं न विजहति। एस नयो सब्बेसु अधिट्ठातब्बकेसु चीवरेसू’’ति।
Adhiṭṭhitacīvaraṃ pana paribhuñjato kathaṃ adhiṭṭhānaṃ vijahatīti? Aññassa dānena, acchinditvā gahaṇena, vissāsaggāhena, hīnāyāvattanena, sikkhāpaccakkhānena , kālaṃkiriyāya, liṅgaparivattanena, paccuddharaṇena, chiddabhāvenāti imehi navahi kāraṇehi vijahati. Tattha purimehi aṭṭhahi sabbacīvarāni adhiṭṭhānaṃ vijahanti, chiddabhāvena pana ticīvarasseva sabbaaṭṭhakathāsu adhiṭṭhānavijahanaṃ vuttaṃ, tañca nakhapiṭṭhippamāṇena chiddena. Tattha nakhapiṭṭhippamāṇaṃ kaniṭṭhaṅgulinakhavasena veditabbaṃ, chiddañca vinibbiddhachiddameva. Chiddassa hi abbhantare ekatantu cepi acchinno hoti, rakkhati. Tattha saṅghāṭiyā ca uttarāsaṅgassa ca dīghantato vidatthippamāṇassa tiriyantato aṭṭhaṅgulappamāṇassa padesassa orato chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ bhindati, parato na bhindati. Antaravāsakassa pana dīghantato vidatthippamāṇasseva tiriyantato caturaṅgulappamāṇassa padesassa orato chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ bhindati, parato na bhindati. Tasmā jāte chidde taṃ cīvaraṃ atirekacīvaraṭṭhāne tiṭṭhati, sūcikammaṃ katvā puna adhiṭṭhātabbaṃ. Mahāsumatthero panāha – ‘‘pamāṇacīvarassa yattha katthaci chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ bhindati, mahantassa pana pamāṇato bahi chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ na bhindati, antojātaṃ bhindatī’’ti. Karavīkatissatthero āha – ‘‘khuddakaṃ mahantaṃ na pamāṇaṃ, dve cīvarāni pārupantassa vāmahatthe saṅgharitvā ṭhapitaṭṭhāne chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ na bhindati, orabhāge bhindati. Antaravāsakassapi ovaṭṭikaṃ karontena saṅgharitaṭṭhāne chiddaṃ na bhindati, tato oraṃ bhindatī’’ti. Andhakaṭṭhakathāyaṃ pana ticīvare mahāsumattheravādaṃ pamāṇaṃ katvā uttarimpi idaṃ vuttaṃ ‘‘pacchimappamāṇaṃ adhiṭṭhānaṃ rakkhatī’’ti. Parikkhāracoḷe dīghaso aṭṭhaṅgule sugataṅgulena tiriyaṃ caturaṅgule yattha katthaci chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ vijahati. Mahante coḷe tato parena chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ na vijahati. Esa nayo sabbesu adhiṭṭhātabbakesu cīvaresū’’ti.
तत्थ यस्मा सब्बेसम्पि अधिट्ठातब्बकचीवरानं विकप्पनुपगपच्छिमप्पमाणतो अञ्ञं पच्छिमप्पमाणं नाम नत्थि, यञ्हि निसीदन-कण्डुप्पटिच्छादि-वस्सिकसाटिकानं पमाणं वुत्तं, तं उक्कट्ठं, ततो उत्तरि पटिसिद्धत्ता न पच्छिमं ततो हेट्ठा अप्पटिसिद्धत्ता। तिचीवरस्सापि सुगतचीवरप्पमाणतो ऊनकत्तं उक्कट्ठप्पमाणमेव। पच्छिमं पन विसुं सुत्ते वुत्तं नत्थि। मुखपुञ्छनपच्चत्थरणपरिक्खारचोळानं उक्कट्ठपरिच्छेदो नत्थियेव। विकप्पनुपगपच्छिमेन पन पच्छिमपरिच्छेदो वुत्तो। तस्मा यं ताव अन्धकट्ठकथायं ‘‘पच्छिमप्पमाणं अधिट्ठानं रक्खती’’ति वत्वा तत्थ परिक्खारचोळस्सेव सुगतङ्गुलेन अट्ठङ्गुलचतुरङ्गुलपच्छिमप्पमाणं दस्सेत्वा इतरेसं तिचीवरादीनं मुट्ठिपञ्चकादिपभेदं पच्छिमप्पमाणं सन्धाय ‘‘एस नयो सब्बेसु अधिट्ठातब्बकेसुचीवरेसू’’ति वुत्तं, तं न समेति।
Tattha yasmā sabbesampi adhiṭṭhātabbakacīvarānaṃ vikappanupagapacchimappamāṇato aññaṃ pacchimappamāṇaṃ nāma natthi, yañhi nisīdana-kaṇḍuppaṭicchādi-vassikasāṭikānaṃ pamāṇaṃ vuttaṃ, taṃ ukkaṭṭhaṃ, tato uttari paṭisiddhattā na pacchimaṃ tato heṭṭhā appaṭisiddhattā. Ticīvarassāpi sugatacīvarappamāṇato ūnakattaṃ ukkaṭṭhappamāṇameva. Pacchimaṃ pana visuṃ sutte vuttaṃ natthi. Mukhapuñchanapaccattharaṇaparikkhāracoḷānaṃ ukkaṭṭhaparicchedo natthiyeva. Vikappanupagapacchimena pana pacchimaparicchedo vutto. Tasmā yaṃ tāva andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘pacchimappamāṇaṃ adhiṭṭhānaṃ rakkhatī’’ti vatvā tattha parikkhāracoḷasseva sugataṅgulena aṭṭhaṅgulacaturaṅgulapacchimappamāṇaṃ dassetvā itaresaṃ ticīvarādīnaṃ muṭṭhipañcakādipabhedaṃ pacchimappamāṇaṃ sandhāya ‘‘esa nayo sabbesu adhiṭṭhātabbakesucīvaresū’’ti vuttaṃ, taṃ na sameti.
करवीकतिस्सत्थेरवादेपि दीघन्ततोयेव छिद्दं दस्सितं, तिरियन्ततो न दस्सितं, तस्मा सो अपरिच्छिन्नो। महासुमत्थेरवादे ‘‘पमाणचीवरस्स यत्थ कत्थचि छिद्दं अधिट्ठानं भिन्दति, महन्तस्स पन पमाणतो बहि छिद्दं अधिट्ठानं न भिन्दती’’ति वुत्तं। इदं पन न वुत्तं – ‘‘इदं नाम पमाणचीवरं इतो उत्तरि महन्तं चीवर’’न्ति। अपिचेत्थ तिचीवरादीनं मुट्ठिपञ्चकादिभेदं पच्छिमप्पमाणन्ति अधिप्पेतं। तत्थ यदि पच्छिमप्पमाणतो बहि छिद्दं अधिट्ठानं न भिन्देय्य, उक्कट्ठपत्तस्सापि मज्झिमपत्तस्स वा ओमकप्पमाणतो बहि छिद्दं अधिट्ठानं न भिन्देय्य, न च न भिन्दति। तस्मा अयम्पि वादो अपरिच्छिन्नो।
Karavīkatissattheravādepi dīghantatoyeva chiddaṃ dassitaṃ, tiriyantato na dassitaṃ, tasmā so aparicchinno. Mahāsumattheravāde ‘‘pamāṇacīvarassa yattha katthaci chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ bhindati, mahantassa pana pamāṇato bahi chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ na bhindatī’’ti vuttaṃ. Idaṃ pana na vuttaṃ – ‘‘idaṃ nāma pamāṇacīvaraṃ ito uttari mahantaṃ cīvara’’nti. Apicettha ticīvarādīnaṃ muṭṭhipañcakādibhedaṃ pacchimappamāṇanti adhippetaṃ. Tattha yadi pacchimappamāṇato bahi chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ na bhindeyya, ukkaṭṭhapattassāpi majjhimapattassa vā omakappamāṇato bahi chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ na bhindeyya, na ca na bhindati. Tasmā ayampi vādo aparicchinno.
यो पनायं सब्बपठमो अट्ठकथावादो, अयमेवेत्थ पमाणं। कस्मा? परिच्छेदसब्भावतो। तिचीवरस्स हि पच्छिमप्पमाणञ्च छिद्दप्पमाणञ्च छिद्दुप्पत्तिदेसप्पमाणञ्च सब्बअट्ठकथासुयेव परिच्छिन्दित्वा वुत्तं, तस्मा स्वेव वादो पमाणं। अद्धा हि सो भगवतो अधिप्पायं अनुगन्त्वा वुत्तो। इतरेसु पन नेव परिच्छेदो अत्थि, न पुब्बापरं समेतीति।
Yo panāyaṃ sabbapaṭhamo aṭṭhakathāvādo, ayamevettha pamāṇaṃ. Kasmā? Paricchedasabbhāvato. Ticīvarassa hi pacchimappamāṇañca chiddappamāṇañca chidduppattidesappamāṇañca sabbaaṭṭhakathāsuyeva paricchinditvā vuttaṃ, tasmā sveva vādo pamāṇaṃ. Addhā hi so bhagavato adhippāyaṃ anugantvā vutto. Itaresu pana neva paricchedo atthi, na pubbāparaṃ sametīti.
यो पन दुब्बलट्ठाने पठमं अग्गळं दत्वा पच्छा दुब्बलट्ठानं छिन्दित्वा अपनेति, अधिट्ठानं न भिज्जति। मण्डलपरिवत्तनेपि एसेव नयो। दुपट्टस्स एकस्मिं पटले छिद्दे वा जाते गळिते वा अधिट्ठानं न भिज्जति, खुद्दकं चीवरं महन्तं करोति, महन्तं वा खुद्दकं करोति, अधिट्ठानं न भिज्जति। उभो कोटियो मज्झे करोन्तो सचे पठमं छिन्दित्वा पच्छा घटेति, अधिट्ठानं भिज्जति। अथ घटेत्वा छिन्दति, न भिज्जति, रजकेहि धोवापेत्वा सेतं कारापेन्तस्सापि अधिट्ठानं अधिट्ठानमेवाति । अयं ताव ‘‘अन्तोदसाहं अधिट्ठेति विकप्पेती’’ति एत्थ अधिट्ठाने विनिच्छयो।
Yo pana dubbalaṭṭhāne paṭhamaṃ aggaḷaṃ datvā pacchā dubbalaṭṭhānaṃ chinditvā apaneti, adhiṭṭhānaṃ na bhijjati. Maṇḍalaparivattanepi eseva nayo. Dupaṭṭassa ekasmiṃ paṭale chidde vā jāte gaḷite vā adhiṭṭhānaṃ na bhijjati, khuddakaṃ cīvaraṃ mahantaṃ karoti, mahantaṃ vā khuddakaṃ karoti, adhiṭṭhānaṃ na bhijjati. Ubho koṭiyo majjhe karonto sace paṭhamaṃ chinditvā pacchā ghaṭeti, adhiṭṭhānaṃ bhijjati. Atha ghaṭetvā chindati, na bhijjati, rajakehi dhovāpetvā setaṃ kārāpentassāpi adhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānamevāti . Ayaṃ tāva ‘‘antodasāhaṃ adhiṭṭheti vikappetī’’ti ettha adhiṭṭhāne vinicchayo.
विकप्पने पन द्वे विकप्पना – सम्मुखाविकप्पना च परम्मुखाविकप्पना च। कथं सम्मुखाविकप्पना होतीति? चीवरानं एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा ‘‘‘इमं चीवर’न्ति वा ‘इमानि चीवरानी’ति वा ‘एतं चीवर’न्ति वा ‘एतानि चीवरानी’’’ति वा ‘‘तुय्हं विकप्पेमी’’ति वत्तब्बं, अयमेका सम्मुखाविकप्पना। एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभुञ्जितुं पन विस्सज्जेतुं वा अधिट्ठातुं वा न वट्टति। ‘‘मय्हं सन्तकं, मय्हं सन्तकानि परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति एवं पन वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति। ततोपभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति।
Vikappane pana dve vikappanā – sammukhāvikappanā ca parammukhāvikappanā ca. Kathaṃ sammukhāvikappanā hotīti? Cīvarānaṃ ekabahubhāvaṃ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā ‘‘‘imaṃ cīvara’nti vā ‘imāni cīvarānī’ti vā ‘etaṃ cīvara’nti vā ‘etāni cīvarānī’’’ti vā ‘‘tuyhaṃ vikappemī’’ti vattabbaṃ, ayamekā sammukhāvikappanā. Ettāvatā nidhetuṃ vaṭṭati, paribhuñjituṃ pana vissajjetuṃ vā adhiṭṭhātuṃ vā na vaṭṭati. ‘‘Mayhaṃ santakaṃ, mayhaṃ santakāni paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ vā karohī’’ti evaṃ pana vutte paccuddhāro nāma hoti. Tatopabhuti paribhogādayopi vaṭṭanti.
अपरोपि नयो – तथेव चीवरानं एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा तस्सेव भिक्खुनो सन्तिके ‘‘‘इमं चीवर’न्ति वा ‘इमानि चीवरानी’ति वा ‘एतं चीवर’न्ति वा ‘एतानि चीवरानी’’’ति वा वत्वा पञ्चसु सहधम्मिकेसु अञ्ञतरस्स अत्तना अभिरुचितस्स यस्स कस्सचि नामं गहेत्वा ‘‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो विकप्पेमी’ति वा ‘तिस्साय भिक्खुनिया, सिक्खमानाय, तिस्सस्स सामणेरस्स, तिस्साय सामणेरिया विकप्पेमी’’’ति वा वत्तब्बं, अयं अपरापि सम्मुखाविकप्पना। एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभोगादीसु पन एकम्पि न वट्टति। तेन पन भिक्खुना ‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो सन्तकं…पे॰… तिस्साय सामणेरिया सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति। ततोपभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति।
Aparopi nayo – tatheva cīvarānaṃ ekabahubhāvaṃ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā tasseva bhikkhuno santike ‘‘‘imaṃ cīvara’nti vā ‘imāni cīvarānī’ti vā ‘etaṃ cīvara’nti vā ‘etāni cīvarānī’’’ti vā vatvā pañcasu sahadhammikesu aññatarassa attanā abhirucitassa yassa kassaci nāmaṃ gahetvā ‘‘‘tissassa bhikkhuno vikappemī’ti vā ‘tissāya bhikkhuniyā, sikkhamānāya, tissassa sāmaṇerassa, tissāya sāmaṇeriyā vikappemī’’’ti vā vattabbaṃ, ayaṃ aparāpi sammukhāvikappanā. Ettāvatā nidhetuṃ vaṭṭati, paribhogādīsu pana ekampi na vaṭṭati. Tena pana bhikkhunā ‘‘tissassa bhikkhuno santakaṃ…pe… tissāya sāmaṇeriyā santakaṃ paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ vā karohī’’ti vutte paccuddhāro nāma hoti. Tatopabhuti paribhogādayopi vaṭṭanti.
कथं परम्मुखाविकप्पना होतीति? चीवरानं तथेव एकबहुभावं सन्निहितासन्निहितभावञ्च ञत्वा ‘‘‘इमं चीवर’न्ति वा ‘इमानि चीवरानी’ति वा ‘एतं चीवर’न्ति वा ‘एतानि चीवरानी’’’ति वा वत्वा ‘‘तुय्हं विकप्पनत्थाय दम्मी’’ति वत्तब्बं। तेन वत्तब्बो – ‘‘को ते मित्तो वा सन्दिट्ठो वा’’ति? ततो इतरेन पुरिमनयेनेव ‘‘तिस्सो भिक्खूति वा…पे॰… तिस्सा सामणेरी’’ति वा वत्तब्बं। पुन तेन भिक्खुना ‘‘अहं तिस्सस्स भिक्खुनो दम्मीति वा…पे॰… तिस्साय सामणेरिया दम्मी’’ति वा वत्तब्बं, अयं परम्मुखाविकप्पना। एत्तावता निधेतुं वट्टति, परिभोगादीसु पन एकम्पि न वट्टति। तेन पन भिक्खुना दुतियसम्मुखाविकप्पनायं वुत्तनयेनेव ‘‘इत्थन्नामस्स सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति। ततोपभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ति।
Kathaṃ parammukhāvikappanā hotīti? Cīvarānaṃ tatheva ekabahubhāvaṃ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā ‘‘‘imaṃ cīvara’nti vā ‘imāni cīvarānī’ti vā ‘etaṃ cīvara’nti vā ‘etāni cīvarānī’’’ti vā vatvā ‘‘tuyhaṃ vikappanatthāya dammī’’ti vattabbaṃ. Tena vattabbo – ‘‘ko te mitto vā sandiṭṭho vā’’ti? Tato itarena purimanayeneva ‘‘tisso bhikkhūti vā…pe… tissā sāmaṇerī’’ti vā vattabbaṃ. Puna tena bhikkhunā ‘‘ahaṃ tissassa bhikkhuno dammīti vā…pe… tissāya sāmaṇeriyā dammī’’ti vā vattabbaṃ, ayaṃ parammukhāvikappanā. Ettāvatā nidhetuṃ vaṭṭati, paribhogādīsu pana ekampi na vaṭṭati. Tena pana bhikkhunā dutiyasammukhāvikappanāyaṃ vuttanayeneva ‘‘itthannāmassa santakaṃ paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ vā karohī’’ti vutte paccuddhāro nāma hoti. Tatopabhuti paribhogādayopi vaṭṭanti.
द्विन्नं विकप्पनानं किं नानाकरणं? सम्मुखाविकप्पनायं सयं विकप्पेत्वा परेन पच्चुद्धरापेति । परम्मुखाविकप्पनाय परेनेव विकप्पापेत्वा परेनेव पच्चुद्धरापेति, इदमेत्थ नानाकरणं। सचे पन यस्स विकप्पेति, सो पञ्ञत्तिकोविदो न होति, न जानाति पच्चुद्धरितुं, तं चीवरं गहेत्वा अञ्ञस्स ब्यत्तस्स सन्तिकं गन्त्वा पुन विकप्पेत्वा पच्चुद्धरापेतब्बं। विकप्पितविकप्पना नामेसा वट्टति। अयं ‘‘विकप्पेती’’ति इमस्मिं पदे विनिच्छयो।
Dvinnaṃ vikappanānaṃ kiṃ nānākaraṇaṃ? Sammukhāvikappanāyaṃ sayaṃ vikappetvā parena paccuddharāpeti . Parammukhāvikappanāya pareneva vikappāpetvā pareneva paccuddharāpeti, idamettha nānākaraṇaṃ. Sace pana yassa vikappeti, so paññattikovido na hoti, na jānāti paccuddharituṃ, taṃ cīvaraṃ gahetvā aññassa byattassa santikaṃ gantvā puna vikappetvā paccuddharāpetabbaṃ. Vikappitavikappanā nāmesā vaṭṭati. Ayaṃ ‘‘vikappetī’’ti imasmiṃ pade vinicchayo.
‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्तिआदिवचनतो च इदं ‘‘विकप्पेती’’ति अविसेसेन वुत्तवचनं विरुद्धं विय दिस्सति, न च विरुद्धं तथागता भासन्ति। तस्मा एवमस्स अत्थो वेदितब्बो, तिचीवरं तिचीवरसङ्खेपेनेव परिहरतो अधिट्ठातुमेव अनुजानामि, न विकप्पेतुं। वस्सिकसाटिकं पन चातुमासतो परं विकप्पेतुमेव न अधिट्ठातुं। एवञ्च सति यो तिचीवरे एकेन चीवरेन विप्पवसितुकामो होति, तस्स तिचीवराधिट्ठानं पच्चुद्धरित्वा विप्पवाससुखत्थं विकप्पनाय ओकासो दिन्नो होति। दसाहातिक्कमे च अनापत्तीति एतेनुपायेन सब्बत्थ विकप्पनाय अप्पटिसिद्धभावो वेदितब्बो।
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’ntiādivacanato ca idaṃ ‘‘vikappetī’’ti avisesena vuttavacanaṃ viruddhaṃ viya dissati, na ca viruddhaṃ tathāgatā bhāsanti. Tasmā evamassa attho veditabbo, ticīvaraṃ ticīvarasaṅkhepeneva pariharato adhiṭṭhātumeva anujānāmi, na vikappetuṃ. Vassikasāṭikaṃ pana cātumāsato paraṃ vikappetumeva na adhiṭṭhātuṃ. Evañca sati yo ticīvare ekena cīvarena vippavasitukāmo hoti, tassa ticīvarādhiṭṭhānaṃ paccuddharitvā vippavāsasukhatthaṃ vikappanāya okāso dinno hoti. Dasāhātikkame ca anāpattīti etenupāyena sabbattha vikappanāya appaṭisiddhabhāvo veditabbo.
विस्सज्जेतीति अञ्ञस्स देति। कथं पन दिन्नं होति, कथं गहितं? ‘‘इमं तुय्हं देमि ददामि दज्जामि ओणोजेमि परिच्चजामि निस्सज्जामि विस्सज्जामीति वा ‘‘इत्थन्नामस्स देमि…पे॰… निस्सज्जामी’’ति वा वदति, सम्मुखापि परम्मुखापि दिन्नंयेव होति। ‘‘तुय्हं गण्हाही’’ति वुत्ते ‘‘मय्हं गण्हामी’’ति वदति, सुदिन्नं सुग्गहितञ्च। ‘‘तव सन्तकं करोहि, तव सन्तकं होतु, तव सन्तकं करिस्ससी’’ति वुत्ते ‘‘मम सन्तकं करोमि, मम सन्तकं होतु, मम सन्तकं करिस्सामी’’ति वदति, दुद्दिन्नं दुग्गहितञ्च। नेव दाता दातुं जानाति, न इतरो गहेतुं। सचे पन ‘‘तव सन्तकं करोही’’ति वुत्ते ‘‘साधु, भन्ते, मय्हं गण्हामी’’ति गण्हाति, सुग्गहितं। सचे पन ‘‘एको गण्हाही’’ति वदति, इतरो ‘‘न गण्हामी’’ति पुन सो ‘‘दिन्नं मया तुय्हं, गण्हाही’’ति वदति, इतरोपि ‘‘न मय्हं इमिना अत्थो’’ति वदति। ततो पुरिमोपि ‘‘मया दिन्न’’न्ति दसाहं अतिक्कामेति, पच्छिमोपि ‘‘मया पटिक्खित्त’’न्ति। कस्स आपत्तीति? न कस्सचि आपत्ति। यस्स पन रुच्चति, तेन अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितब्बं।
Vissajjetīti aññassa deti. Kathaṃ pana dinnaṃ hoti, kathaṃ gahitaṃ? ‘‘Imaṃ tuyhaṃ demi dadāmi dajjāmi oṇojemi pariccajāmi nissajjāmi vissajjāmīti vā ‘‘itthannāmassa demi…pe… nissajjāmī’’ti vā vadati, sammukhāpi parammukhāpi dinnaṃyeva hoti. ‘‘Tuyhaṃ gaṇhāhī’’ti vutte ‘‘mayhaṃ gaṇhāmī’’ti vadati, sudinnaṃ suggahitañca. ‘‘Tava santakaṃ karohi, tava santakaṃ hotu, tava santakaṃ karissasī’’ti vutte ‘‘mama santakaṃ karomi, mama santakaṃ hotu, mama santakaṃ karissāmī’’ti vadati, duddinnaṃ duggahitañca. Neva dātā dātuṃ jānāti, na itaro gahetuṃ. Sace pana ‘‘tava santakaṃ karohī’’ti vutte ‘‘sādhu, bhante, mayhaṃ gaṇhāmī’’ti gaṇhāti, suggahitaṃ. Sace pana ‘‘eko gaṇhāhī’’ti vadati, itaro ‘‘na gaṇhāmī’’ti puna so ‘‘dinnaṃ mayā tuyhaṃ, gaṇhāhī’’ti vadati, itaropi ‘‘na mayhaṃ iminā attho’’ti vadati. Tato purimopi ‘‘mayā dinna’’nti dasāhaṃ atikkāmeti, pacchimopi ‘‘mayā paṭikkhitta’’nti. Kassa āpattīti? Na kassaci āpatti. Yassa pana ruccati, tena adhiṭṭhahitvā paribhuñjitabbaṃ.
यो पन अधिट्ठाने वेमतिको, तेन किं कातब्बं? वेमतिकभावं आरोचेत्वा सचे अनधिट्ठितं भविस्सति, एवं मे कप्पियं होतीति वत्वा वुत्तनयेनेव निस्सज्जितब्बं। न हि एवं जानापेत्वा विनयकम्मं करोन्तस्स मुसावादो होति। केचि पन ‘‘एकेन भिक्खुना विस्सासं गहेत्वा पुन दिन्नं वट्टती’’ति वदन्ति, तं न युज्जति। न हि तस्सेतं विनयकम्मं, नापि तं एत्तकेन अञ्ञं वत्थुं होति।
Yo pana adhiṭṭhāne vematiko, tena kiṃ kātabbaṃ? Vematikabhāvaṃ ārocetvā sace anadhiṭṭhitaṃ bhavissati, evaṃ me kappiyaṃ hotīti vatvā vuttanayeneva nissajjitabbaṃ. Na hi evaṃ jānāpetvā vinayakammaṃ karontassa musāvādo hoti. Keci pana ‘‘ekena bhikkhunā vissāsaṃ gahetvā puna dinnaṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ na yujjati. Na hi tassetaṃ vinayakammaṃ, nāpi taṃ ettakena aññaṃ vatthuṃ hoti.
नस्सतीतिआदि उत्तानत्थमेव। यो न ददेय्य आपत्ति दुक्कटस्साति एत्थ ‘‘मय्हं दिन्नं इमिना’’ति इमाय सञ्ञाय न देन्तस्स दुक्कटं। तस्स सन्तकभावं पन ञत्वा लेसेन अच्छिन्दन्तो भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बोति।
Nassatītiādi uttānatthameva. Yo na dadeyya āpatti dukkaṭassāti ettha ‘‘mayhaṃ dinnaṃ iminā’’ti imāya saññāya na dentassa dukkaṭaṃ. Tassa santakabhāvaṃ pana ñatvā lesena acchindanto bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabboti.
समुट्ठानादीसु इदं सिक्खापदं कथिनसमुट्ठानं नाम कायवाचातो च कायवाचाचित्ततो च समुट्ठाति, अनधिट्ठानेन च अविकप्पनेन च आपज्जनतो अकिरियं, सञ्ञाय अभावेपि न मुच्चति, अजानन्तोपि आपज्जतीति नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Samuṭṭhānādīsu idaṃ sikkhāpadaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma kāyavācāto ca kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, anadhiṭṭhānena ca avikappanena ca āpajjanato akiriyaṃ, saññāya abhāvepi na muccati, ajānantopi āpajjatīti nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
पठमकथिनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमकथिनसिक्खापदं • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
