| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
४. निस्सग्गियकण्डो
4. Nissaggiyakaṇḍo
१. चीवरवग्गो
1. Cīvaravaggo
१. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना
1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
४५९. समिताविनाति समिता’नेन किलेसाति समितावी, तेन समिताविना। ‘‘तीणि चीवरानी’’ति वत्तब्बे ‘‘तिचीवर’’न्ति वुत्तं। सङ्ख्यापुब्बो दिगुनेकवचनन्ति एत्थ लक्खणं वेदितब्बं। तं पन अधिट्ठितस्सपि अनधिट्ठितस्सपि नामं ‘‘एकरत्तम्पि चे भिक्खु तिचीवरेन विप्पवसेय्या’’तिआदीसु तिचीवराधिट्ठानेन अधिट्ठितस्स नामं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातु’’न्ति (महाव॰ ३५८) एत्थ अनधिट्ठितस्स नामं, इध तदुभयम्पि सम्भवति। ‘‘भगवता भिक्खूनं तिचीवरं अनुञ्ञातं होती’’ति एत्थ अधिट्ठितमेव। ‘‘अञ्ञेनेव तिचीवरेन गामं पविसन्ती’’ति एत्थ अनधिट्ठितमेव। एकस्मिंयेव हि चीवरे तिचीवराधिट्ठानं रुहति, न इतरस्मिं पत्ताधिट्ठानं विय, तस्मा इतरं अतिरेकट्ठाने तिट्ठति। तेन वुत्तं ‘‘कथञ्हि नाम छब्बग्गिया भिक्खू अतिरेकचीवरं धारेस्सन्ती’’तिआदि।
459.Samitāvināti samitā’nena kilesāti samitāvī, tena samitāvinā. ‘‘Tīṇi cīvarānī’’ti vattabbe ‘‘ticīvara’’nti vuttaṃ. Saṅkhyāpubbo digunekavacananti ettha lakkhaṇaṃ veditabbaṃ. Taṃ pana adhiṭṭhitassapi anadhiṭṭhitassapi nāmaṃ ‘‘ekarattampi ce bhikkhu ticīvarena vippavaseyyā’’tiādīsu ticīvarādhiṭṭhānena adhiṭṭhitassa nāmaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātu’’nti (mahāva. 358) ettha anadhiṭṭhitassa nāmaṃ, idha tadubhayampi sambhavati. ‘‘Bhagavatā bhikkhūnaṃ ticīvaraṃ anuññātaṃ hotī’’ti ettha adhiṭṭhitameva. ‘‘Aññeneva ticīvarena gāmaṃ pavisantī’’ti ettha anadhiṭṭhitameva. Ekasmiṃyeva hi cīvare ticīvarādhiṭṭhānaṃ ruhati, na itarasmiṃ pattādhiṭṭhānaṃ viya, tasmā itaraṃ atirekaṭṭhāne tiṭṭhati. Tena vuttaṃ ‘‘kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū atirekacīvaraṃ dhāressantī’’tiādi.
४६०-१. पठमपञ्ञत्तिया पनेत्थ एकरत्तम्पि अतिरेकचीवरं धारेय्य, निस्सग्गियं वुत्तं होति, ततो परं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतुं। एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ ‘दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतब्बं, तं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं पाचित्तिय’’’न्ति एवं भगवा परिपुण्णं सिक्खापदं पञ्ञापेसि। अथ पच्छिमबोधियं अजातसत्तुकाले कथिनं अनुञ्ञातं, ततो पट्ठाय भिक्खू इदं सिक्खापदं ‘‘निट्ठितचीवरस्मिं भिक्खुना उब्भतस्मिं कथिने दसाह…पे॰… पाचित्तिय’’न्ति उद्दिसन्ति, एस नयो दुतियततियकथिनेसुपि। तथापि कङ्खावितरणियं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ कथिनसिक्खापदवण्णना) ‘‘दसाहपरमन्ति अयमेत्थ अनुपञ्ञत्ती’’ति एत्तकंयेव वुत्तं, तस्मा ‘‘निट्ठितचीवरस्मिं भिक्खुना उब्भतस्मिं कथिने’’ति वचनं न पञ्ञत्ति, न च अनुपञ्ञत्तीति सिद्धं। न हि पञ्ञत्तिवत्थुस्मिं, अनुपञ्ञत्तिवत्थुम्हि वा कथिनाधिकारो दिस्सतीति यथावुत्तनयोव सारोति निट्ठमेत्थ गन्तब्बं। अथापि सिया ‘‘कथिनस्सुप्पत्तिकालतो पट्ठाय भगवतो वचनं अनुपञ्ञत्तिभावेन वुत्त’’न्ति। यदि एवं द्वे अनुपञ्ञत्तियो सियुं, ततो परिवारे (परि॰ २४) ‘‘एका अनुपञ्ञत्ती’’तिवचनविरोधो। अपिच यथावुत्तनयदीपनत्थं इध तं वचनं पठमपञ्ञत्तिकाले अवत्वा पच्छा वुत्तं। एत्थ साधितत्ता दुतियततियेसु पच्छा वुत्तपठमपञ्ञत्तीसु एवं वुत्तं। अञ्ञथा तत्थपि तं वचनं पच्छा वत्तब्बं सिया। अनुगण्ठिपदे पन ‘‘पच्छा वुत्तभावं सन्धाय निट्ठितचीवरस्मिन्तिआदीसु अनुपञ्ञत्ती’’ति वुत्तं। सेक्खपुथुज्जनानं पेमं, अरहन्तानं गारवो। दसमं वा नवमं वाति एत्थ भुम्मत्थे उपयोगवचनं।
460-1. Paṭhamapaññattiyā panettha ekarattampi atirekacīvaraṃ dhāreyya, nissaggiyaṃ vuttaṃ hoti, tato paraṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ dhāretuṃ. Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha ‘dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ dhāretabbaṃ, taṃ atikkāmayato nissaggiyaṃ pācittiya’’’nti evaṃ bhagavā paripuṇṇaṃ sikkhāpadaṃ paññāpesi. Atha pacchimabodhiyaṃ ajātasattukāle kathinaṃ anuññātaṃ, tato paṭṭhāya bhikkhū idaṃ sikkhāpadaṃ ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunā ubbhatasmiṃ kathine dasāha…pe… pācittiya’’nti uddisanti, esa nayo dutiyatatiyakathinesupi. Tathāpi kaṅkhāvitaraṇiyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. kathinasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘dasāhaparamanti ayamettha anupaññattī’’ti ettakaṃyeva vuttaṃ, tasmā ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunā ubbhatasmiṃ kathine’’ti vacanaṃ na paññatti, na ca anupaññattīti siddhaṃ. Na hi paññattivatthusmiṃ, anupaññattivatthumhi vā kathinādhikāro dissatīti yathāvuttanayova sāroti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Athāpi siyā ‘‘kathinassuppattikālato paṭṭhāya bhagavato vacanaṃ anupaññattibhāvena vutta’’nti. Yadi evaṃ dve anupaññattiyo siyuṃ, tato parivāre (pari. 24) ‘‘ekā anupaññattī’’tivacanavirodho. Apica yathāvuttanayadīpanatthaṃ idha taṃ vacanaṃ paṭhamapaññattikāle avatvā pacchā vuttaṃ. Ettha sādhitattā dutiyatatiyesu pacchā vuttapaṭhamapaññattīsu evaṃ vuttaṃ. Aññathā tatthapi taṃ vacanaṃ pacchā vattabbaṃ siyā. Anugaṇṭhipade pana ‘‘pacchā vuttabhāvaṃ sandhāya niṭṭhitacīvarasmintiādīsu anupaññattī’’ti vuttaṃ. Sekkhaputhujjanānaṃ pemaṃ, arahantānaṃ gāravo. Dasamaṃ vā navamaṃ vāti ettha bhummatthe upayogavacanaṃ.
४६२-३. निट्ठितचीवरस्मिन्ति इदं केवलं चीवरपलिबोधाभावमत्तदीपनत्थं वुत्तं, तस्मा ‘‘नट्ठं वा विनट्ठं वा दड्ढं वा चीवरासा वा उपच्छिन्ना’’ति वुत्तं। यदि दसाहपरमं धारेतब्बचीवरदस्सनत्थं वुत्तं सिया, नट्ठादिकं सो धारेय्य। धारणञ्चेत्थ ठपनं, परिभोगो वा। तं द्वयं कतेपि युज्जति, अकतेपि युज्जति, तस्मा ‘‘कतं वा होती’’तिपि न वत्तब्बं। न हि कतमेव अतिक्कामयतो निस्सग्गियन्ति, तस्मा यं चीवरं उपादाय ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्ति वुत्तं। तम्पि उब्भतस्मिं कथिने दसाहपरमं कालं धारेतब्बन्ति अत्थो न गहेतब्बो। तञ्हि चीवरं सन्तञ्चे, उब्भतस्मिं कथिने एकदिवसम्पि परिहारं न लब्भति। अपिच ‘‘चीवरं नाम विकप्पनुपगं पच्छिम’’न्ति वुत्तं। तत्थ च कतं नाम होति, तस्मापि न तं सन्धाय धारेतब्बन्ति वुत्तन्ति वेदितब्बं असम्भवतो।
462-3.Niṭṭhitacīvarasminti idaṃ kevalaṃ cīvarapalibodhābhāvamattadīpanatthaṃ vuttaṃ, tasmā ‘‘naṭṭhaṃ vā vinaṭṭhaṃ vā daḍḍhaṃ vā cīvarāsā vā upacchinnā’’ti vuttaṃ. Yadi dasāhaparamaṃ dhāretabbacīvaradassanatthaṃ vuttaṃ siyā, naṭṭhādikaṃ so dhāreyya. Dhāraṇañcettha ṭhapanaṃ, paribhogo vā. Taṃ dvayaṃ katepi yujjati, akatepi yujjati, tasmā ‘‘kataṃ vā hotī’’tipi na vattabbaṃ. Na hi katameva atikkāmayato nissaggiyanti, tasmā yaṃ cīvaraṃ upādāya ‘‘niṭṭhitacīvarasmi’’nti vuttaṃ. Tampi ubbhatasmiṃ kathine dasāhaparamaṃ kālaṃ dhāretabbanti attho na gahetabbo. Tañhi cīvaraṃ santañce, ubbhatasmiṃ kathine ekadivasampi parihāraṃ na labbhati. Apica ‘‘cīvaraṃ nāma vikappanupagaṃ pacchima’’nti vuttaṃ. Tattha ca kataṃ nāma hoti, tasmāpi na taṃ sandhāya dhāretabbanti vuttanti veditabbaṃ asambhavato.
अनुगण्ठिपदे पनेतं वुत्तं ‘‘तत्थ सिया – तस्स भिक्खुनो चीवरं नट्ठादीसु अञ्ञतरं यदि भवेय्य, कतमं चीवरं दसाहपरमं धारेय्य। यस्मा धारेतब्बचीवरं नत्थि, तस्मा अत्थुद्धारवसेन करणपलिबोधदस्सनत्थं ‘नट्ठं वा’तिआदिपदानि वुत्तानि। अयं पनत्थो ‘नट्ठं वा’तिआदिना नयेन वुत्तचीवरानं अञ्ञतरस्मिं चीवरे असति गहेतब्बो, सति तं दसाहपरमं अतिक्कामयतो निस्सग्गियं। एस नयो सब्बत्थ। ‘कतं वा होती’ति वुत्तचीवरमेवाधिप्पेतं। कस्मा पन कतचीवरं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतन्ति न वुत्तन्ति चे? पाकटत्ता। कथं? नट्ठविनट्ठचीवरादीनं धारणस्स अभावतो कतचीवरमेव इधाधिप्पेतन्ति पाकटं। यथा किं? यथा पठमानियते मेथुनकायसंसग्गरहोनिसज्जानमेवागतत्ता सोतस्स रहो अत्थुद्धारवसेन वुत्तोति पाकटो, तस्मा ‘चक्खुस्स रहो इतरस्मिं अत्थे अधिप्पेतो’ति न वुत्तो। एवंसम्पदमिदन्ति वेदितब्बं। ‘कतं वा होती’ति इदं न वत्तब्बं, कस्मा? अकतं अतिक्कामयतोपि निस्सग्गियत्ता, किञ्चापि निस्सग्गियं होति , इध पन तिचीवराधिट्ठानमधिप्पेतं। तस्मिं तिचीवराधिट्ठाने अकतं, अरजितं, अकप्पियकतञ्च ‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’तिआदिना नयेन अधिट्ठातुं न वट्टति, तदत्थदीपनत्थं ‘कतं वा होती’ति वुत्तं। इतरथा ‘निट्ठितचीवरस्मिं पटिलद्धे’ति वदेय्य, एवं सन्ते तिचीवरं दसाहं अतिक्कामयतो निस्सग्गियन्ति कथं पञ्ञायतीति चे? वचनप्पमाणतो। ‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’न्ति वुत्तत्ता इधापि ‘अतिरेकचीवरं नाम अनधिट्ठित’न्ति एत्तकमेव वत्तब्बं सिया। यस्मा ‘कतं वा होती’ति वचनेन इधाधिप्पेतचीवरेन सद्धिं सेसम्पि दसाहपरमतो उत्तरि धारेतुं न लब्भतीति अनुजानन्तो ‘अतिरेकचीवरं नाम अनधिट्ठितं अविकप्पित’न्ति आह। तत्थ सिया – यथा ‘अविकप्पित’न्ति अत्थुद्धारवसेन वुत्तं, तथा ‘विकप्पनुपगं पच्छिम’न्तिपि। कस्मा? यस्मा तिचीवरमेव दसाहपरमं धारेतब्बं ‘निट्ठितचीवरस्मि’न्तिआदिअनुपञ्ञत्तिवसेन। इतरथा एकाहातिक्कमेपि निस्सग्गियं होति ‘यो पन, भिक्खु, अतिरेकचीवरं धारेय्य, निस्सग्गियं पाचित्तिय’न्ति वचनतो। न तिचीवरतो अञ्ञम्पि चीवरं दसाहपरमं धारेतब्बं, ततो परं निस्सग्गियं ‘अन्तोदसाह’न्ति वुत्तत्ता। यथाह ‘अनापत्ति अन्तोदसाहं अधिट्ठेति, विकप्पेती’ति, इतरथा ‘अन्तोदसाहं अधिट्ठेती’ति वचनमत्तमेव भवेय्य, तस्मा अट्ठकथायं वुत्तनयेनेव अत्थो गहेतब्बो। इदं सब्बं अपरे वदन्ती’’ति। एत्थ अन्तोकथिने उप्पन्नचीवरं कतमेव सन्तञ्चे, दसाहपरमं धारेतब्बन्ति इदञ्चिमस्स साधनत्थं वुत्तवचनञ्च परतो इधेव वुत्तविचारणाय यथावुत्तयुत्तिया च विरुज्झतीति न गहेतब्बं।
Anugaṇṭhipade panetaṃ vuttaṃ ‘‘tattha siyā – tassa bhikkhuno cīvaraṃ naṭṭhādīsu aññataraṃ yadi bhaveyya, katamaṃ cīvaraṃ dasāhaparamaṃ dhāreyya. Yasmā dhāretabbacīvaraṃ natthi, tasmā atthuddhāravasena karaṇapalibodhadassanatthaṃ ‘naṭṭhaṃ vā’tiādipadāni vuttāni. Ayaṃ panattho ‘naṭṭhaṃ vā’tiādinā nayena vuttacīvarānaṃ aññatarasmiṃ cīvare asati gahetabbo, sati taṃ dasāhaparamaṃ atikkāmayato nissaggiyaṃ. Esa nayo sabbattha. ‘Kataṃ vā hotī’ti vuttacīvaramevādhippetaṃ. Kasmā pana katacīvaraṃ imasmiṃ atthe adhippetanti na vuttanti ce? Pākaṭattā. Kathaṃ? Naṭṭhavinaṭṭhacīvarādīnaṃ dhāraṇassa abhāvato katacīvarameva idhādhippetanti pākaṭaṃ. Yathā kiṃ? Yathā paṭhamāniyate methunakāyasaṃsaggarahonisajjānamevāgatattā sotassa raho atthuddhāravasena vuttoti pākaṭo, tasmā ‘cakkhussa raho itarasmiṃ atthe adhippeto’ti na vutto. Evaṃsampadamidanti veditabbaṃ. ‘Kataṃ vā hotī’ti idaṃ na vattabbaṃ, kasmā? Akataṃ atikkāmayatopi nissaggiyattā, kiñcāpi nissaggiyaṃ hoti , idha pana ticīvarādhiṭṭhānamadhippetaṃ. Tasmiṃ ticīvarādhiṭṭhāne akataṃ, arajitaṃ, akappiyakatañca ‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’tiādinā nayena adhiṭṭhātuṃ na vaṭṭati, tadatthadīpanatthaṃ ‘kataṃ vā hotī’ti vuttaṃ. Itarathā ‘niṭṭhitacīvarasmiṃ paṭiladdhe’ti vadeyya, evaṃ sante ticīvaraṃ dasāhaṃ atikkāmayato nissaggiyanti kathaṃ paññāyatīti ce? Vacanappamāṇato. ‘Anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’nti vuttattā idhāpi ‘atirekacīvaraṃ nāma anadhiṭṭhita’nti ettakameva vattabbaṃ siyā. Yasmā ‘kataṃ vā hotī’ti vacanena idhādhippetacīvarena saddhiṃ sesampi dasāhaparamato uttari dhāretuṃ na labbhatīti anujānanto ‘atirekacīvaraṃ nāma anadhiṭṭhitaṃ avikappita’nti āha. Tattha siyā – yathā ‘avikappita’nti atthuddhāravasena vuttaṃ, tathā ‘vikappanupagaṃ pacchima’ntipi. Kasmā? Yasmā ticīvarameva dasāhaparamaṃ dhāretabbaṃ ‘niṭṭhitacīvarasmi’ntiādianupaññattivasena. Itarathā ekāhātikkamepi nissaggiyaṃ hoti ‘yo pana, bhikkhu, atirekacīvaraṃ dhāreyya, nissaggiyaṃ pācittiya’nti vacanato. Na ticīvarato aññampi cīvaraṃ dasāhaparamaṃ dhāretabbaṃ, tato paraṃ nissaggiyaṃ ‘antodasāha’nti vuttattā. Yathāha ‘anāpatti antodasāhaṃ adhiṭṭheti, vikappetī’ti, itarathā ‘antodasāhaṃ adhiṭṭhetī’ti vacanamattameva bhaveyya, tasmā aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva attho gahetabbo. Idaṃ sabbaṃ apare vadantī’’ti. Ettha antokathine uppannacīvaraṃ katameva santañce, dasāhaparamaṃ dhāretabbanti idañcimassa sādhanatthaṃ vuttavacanañca parato idheva vuttavicāraṇāya yathāvuttayuttiyā ca virujjhatīti na gahetabbaṃ.
इधेव वुत्तविचारणा नाम – ‘‘स्वे कथिनुद्धारो भविस्सती’’ति अज्ज उप्पन्नचीवरं तदहेव अनधिट्ठहन्तस्स अरुणुग्गमने निस्सग्गियं। कस्मा? ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्तिआदिना सिक्खापदस्स वुत्तत्ता। अन्तोकथिने अतिरेकदसाहम्पि परिहारं लभति, कथिनतो उद्धं एकदिवसम्पि न लभति। यथा किं? यथा अत्थतकथिनो सङ्घो अत्थतदिवसतो पट्ठाय याव उब्भारा एकदिवसावसेसेपि कथिनुब्भारे आनिसंसं लभति, पुनदिवसे न लभति। सचे सतिसम्मोसा भाजनीयचीवरं न भाजितं, पुनदिवसे अनत्थतकथिनानम्पि साधारणं होति। दिवसा चे सावसेसा, अत्थतकथिनस्सेव सङ्घस्स पापुणाति, एवमेव अत्थतदिवसतो पट्ठाय याव उब्भारा अनधिट्ठितं अविकप्पितं वट्टति अनुञ्ञातदिवसब्भन्तरत्ता। कथिनदिवसो गणनुपगो होति, उब्भतदिवसतो पट्ठाय दसाहपरमं कालं उप्पन्नचीवरं परिहारं लभति, ततो परं न लभति। कस्मा? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतु’’न्ति वचनतो। अन्तोकथिनेपि एकादसे अरुणुग्गमने निस्सग्गियप्पसङ्गं ‘‘निट्ठितचीवरस्मिं उब्भतस्मिं कथिने’’ति अयं अनुपञ्ञत्ति वारेत्वा ठिता, न च ते दिवसे अदिवसे अकासीति। तथा ततियकथिने च विचारितं ‘‘निट्ठितचीवरस्मिं भिक्खुना उब्भतस्मिं कथिने भिक्खुनो पनेव अकालचीवरं उप्पज्जेय्या’ति वदन्तेन भगवता यं मया हेट्ठा पठमसिक्खापदे ‘दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतब्ब’न्ति अनुञ्ञातं, तम्पि कथिनमासतो बहि उप्पन्नमेव, न अन्तोति दीपितं होती’’ति च, ‘‘‘कालेपि आदिस्स दिन्नं एतं अकालचीवर’न्ति (पारा॰ ५००) वचनतो कथिनुब्भारतो उद्धं दसाहपरिहारं न लभतीति दीपितं होति, तेहि सद्धिं पुन कथिनुब्भारतो उद्धं पञ्च दिवसानि लभतीति पसङ्गोपि ‘निट्ठितचीवर…पे॰… खिप्पमेव कारेतब्ब’न्ति अकालचीवरस्स उप्पत्तिकालं नियमेत्वा वुत्तत्ता वारितो होति। तदुभयेन कथिनब्भन्तरे उप्पन्नचीवरं कथिनुब्भारतो उद्धं एकदिवसम्पि परिहारं न लभतीति सिद्धं होती’’ति च। तस्मा दुविधम्पेतं विचारणं सन्धाय अम्हेहि ‘‘इधेव वुत्तविचारणाय यथावुत्तयुत्तिया च विरुज्झतीति न गहेतब्ब’’न्ति वुत्तन्ति वेदितब्बं।
Idheva vuttavicāraṇā nāma – ‘‘sve kathinuddhāro bhavissatī’’ti ajja uppannacīvaraṃ tadaheva anadhiṭṭhahantassa aruṇuggamane nissaggiyaṃ. Kasmā? ‘‘Niṭṭhitacīvarasmi’’ntiādinā sikkhāpadassa vuttattā. Antokathine atirekadasāhampi parihāraṃ labhati, kathinato uddhaṃ ekadivasampi na labhati. Yathā kiṃ? Yathā atthatakathino saṅgho atthatadivasato paṭṭhāya yāva ubbhārā ekadivasāvasesepi kathinubbhāre ānisaṃsaṃ labhati, punadivase na labhati. Sace satisammosā bhājanīyacīvaraṃ na bhājitaṃ, punadivase anatthatakathinānampi sādhāraṇaṃ hoti. Divasā ce sāvasesā, atthatakathinasseva saṅghassa pāpuṇāti, evameva atthatadivasato paṭṭhāya yāva ubbhārā anadhiṭṭhitaṃ avikappitaṃ vaṭṭati anuññātadivasabbhantarattā. Kathinadivaso gaṇanupago hoti, ubbhatadivasato paṭṭhāya dasāhaparamaṃ kālaṃ uppannacīvaraṃ parihāraṃ labhati, tato paraṃ na labhati. Kasmā? ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ dhāretu’’nti vacanato. Antokathinepi ekādase aruṇuggamane nissaggiyappasaṅgaṃ ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ ubbhatasmiṃ kathine’’ti ayaṃ anupaññatti vāretvā ṭhitā, na ca te divase adivase akāsīti. Tathā tatiyakathine ca vicāritaṃ ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunā ubbhatasmiṃ kathine bhikkhuno paneva akālacīvaraṃ uppajjeyyā’ti vadantena bhagavatā yaṃ mayā heṭṭhā paṭhamasikkhāpade ‘dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ dhāretabba’nti anuññātaṃ, tampi kathinamāsato bahi uppannameva, na antoti dīpitaṃ hotī’’ti ca, ‘‘‘kālepi ādissa dinnaṃ etaṃ akālacīvara’nti (pārā. 500) vacanato kathinubbhārato uddhaṃ dasāhaparihāraṃ na labhatīti dīpitaṃ hoti, tehi saddhiṃ puna kathinubbhārato uddhaṃ pañca divasāni labhatīti pasaṅgopi ‘niṭṭhitacīvara…pe… khippameva kāretabba’nti akālacīvarassa uppattikālaṃ niyametvā vuttattā vārito hoti. Tadubhayena kathinabbhantare uppannacīvaraṃ kathinubbhārato uddhaṃ ekadivasampi parihāraṃ na labhatīti siddhaṃ hotī’’ti ca. Tasmā duvidhampetaṃ vicāraṇaṃ sandhāya amhehi ‘‘idheva vuttavicāraṇāya yathāvuttayuttiyā ca virujjhatīti na gahetabba’’nti vuttanti veditabbaṃ.
एत्थाह – ‘‘निट्ठितचीवरस्मिं उब्भतस्मिं कथिने’’ति इदं भुम्मं किं चीवरस्स उप्पत्ति नियमेति, उदाहु धारणं, उदाहु उभयन्ति, किञ्चेत्थ, यदि उप्पत्तिं नियमेति, पच्छिमकत्तिकमासे एव उब्भतस्मिं कथिने उप्पन्नचीवरं ततो पट्ठाय दसाहं धारेतब्बं अनिट्ठितेपि तस्मिं मासेति आपज्जति। अथ धारणं नियमेति, अन्तोकथिने उप्पन्नचीवरं उब्भतेपि दसाहपरमं धारेतब्बन्ति आपज्जति। अथ उभयं नियमेति, ततियकथिने विय विसेसेत्वा वत्तब्बन्ति? वुच्चते – कामं उभयं नियमेति, न पन विसेसने पयोजनं अत्थि। यं अन्तोकथिने उप्पन्नचीवरं सन्धाय ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्ति वुत्तं, न तं सन्धाय ‘‘धारेतब्ब’’न्ति वुत्तं, साधितञ्हेतं। ‘‘कतं वा होती’’तिआदिवचनतो तदत्थसिद्धि, तेन पुन विसेसने पयोजनं नत्थि, न हि कतमेव निस्सग्गियं करोति, न च नट्ठादिकं धारेतुं सक्काति। येन वा अधिप्पायेन भगवता इदं सिक्खापदं पञ्ञत्तं, सो अधिप्पायो ततियकथिने पकासितोति वेदितब्बो। कस्मा तत्थ पकासितोति चे? विसेसविधानदस्सनाधिप्पायतो। विसेसविधानञ्हि ‘‘नो चस्स पारिपूरी’’तिआदि। तत्थापि ‘‘चीवरं उप्पज्जेय्या’’ति अवत्वा ‘‘अकालचीवरं उप्पज्जेय्या’’ति विसेसनेन उब्भतेपि कथिने कालचीवरं अत्थीति दीपेति। किञ्चेतं? पच्छिमकत्तिकमासे उप्पन्नचीवरं, तेनेव तत्थ ‘‘अनत्थते कथिने एकादसमासे उप्पन्न’’न्ति वुत्तं, तस्मा उप्पत्तिनियमे वुत्तदोसाभावसिद्धि। यञ्च तत्थ ‘‘कालेपि आदिस्स दिन्नं एतं अकालचीवरं नामा’’ति वुत्तं, तस्स द्वे अत्थविकप्पा। आदेसवसेन ‘‘अकालचीवर’’न्ति लद्धसङ्ख्यम्पि काले उप्पन्नत्ता कालपरिहारं लभति, पगेवानादेसन्ति अयं पठमो विकप्पो उप्पत्तिनियमे वुत्तदोसाभावमेव उपत्थम्भेति। तथा आदेसवसेन अकालचीवरसङ्ख्यं गतं चीवरकाले उप्पन्नत्ता चीवरकालतो परं दसाहपरिहारं न लभति, पगेवानादेसन्ति अयं दुतियो धारणनियमे वुत्तदोसाभावमेव उपत्थम्भेति। यदि एवं आदेसवसेन अकालचीवरस्स अकालचीवरता किमत्थिकाति चे? सङ्घुद्देसिकस्स तस्स अत्थतकथिनस्सपि भिक्खुसङ्घस्स साधारणभावत्थिकाति वेदितब्बा।
Etthāha – ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ ubbhatasmiṃ kathine’’ti idaṃ bhummaṃ kiṃ cīvarassa uppatti niyameti, udāhu dhāraṇaṃ, udāhu ubhayanti, kiñcettha, yadi uppattiṃ niyameti, pacchimakattikamāse eva ubbhatasmiṃ kathine uppannacīvaraṃ tato paṭṭhāya dasāhaṃ dhāretabbaṃ aniṭṭhitepi tasmiṃ māseti āpajjati. Atha dhāraṇaṃ niyameti, antokathine uppannacīvaraṃ ubbhatepi dasāhaparamaṃ dhāretabbanti āpajjati. Atha ubhayaṃ niyameti, tatiyakathine viya visesetvā vattabbanti? Vuccate – kāmaṃ ubhayaṃ niyameti, na pana visesane payojanaṃ atthi. Yaṃ antokathine uppannacīvaraṃ sandhāya ‘‘niṭṭhitacīvarasmi’’nti vuttaṃ, na taṃ sandhāya ‘‘dhāretabba’’nti vuttaṃ, sādhitañhetaṃ. ‘‘Kataṃ vā hotī’’tiādivacanato tadatthasiddhi, tena puna visesane payojanaṃ natthi, na hi katameva nissaggiyaṃ karoti, na ca naṭṭhādikaṃ dhāretuṃ sakkāti. Yena vā adhippāyena bhagavatā idaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, so adhippāyo tatiyakathine pakāsitoti veditabbo. Kasmā tattha pakāsitoti ce? Visesavidhānadassanādhippāyato. Visesavidhānañhi ‘‘no cassa pāripūrī’’tiādi. Tatthāpi ‘‘cīvaraṃ uppajjeyyā’’ti avatvā ‘‘akālacīvaraṃ uppajjeyyā’’ti visesanena ubbhatepi kathine kālacīvaraṃ atthīti dīpeti. Kiñcetaṃ? Pacchimakattikamāse uppannacīvaraṃ, teneva tattha ‘‘anatthate kathine ekādasamāse uppanna’’nti vuttaṃ, tasmā uppattiniyame vuttadosābhāvasiddhi. Yañca tattha ‘‘kālepi ādissa dinnaṃ etaṃ akālacīvaraṃ nāmā’’ti vuttaṃ, tassa dve atthavikappā. Ādesavasena ‘‘akālacīvara’’nti laddhasaṅkhyampi kāle uppannattā kālaparihāraṃ labhati, pagevānādesanti ayaṃ paṭhamo vikappo uppattiniyame vuttadosābhāvameva upatthambheti. Tathā ādesavasena akālacīvarasaṅkhyaṃ gataṃ cīvarakāle uppannattā cīvarakālato paraṃ dasāhaparihāraṃ na labhati, pagevānādesanti ayaṃ dutiyo dhāraṇaniyame vuttadosābhāvameva upatthambheti. Yadi evaṃ ādesavasena akālacīvarassa akālacīvaratā kimatthikāti ce? Saṅghuddesikassa tassa atthatakathinassapi bhikkhusaṅghassa sādhāraṇabhāvatthikāti veditabbā.
अपिच पुग्गलस्स कथिनदिवसापि दिवसाव। एवं गणनुपगत्ता अकालचीवरसङ्खयापटिलाभानुभावेन ‘‘उब्भतस्मिं कथिने’’ति वचनापेक्खस्स अनिस्सग्गियत्ता तदनुलोमत्ता ‘‘कालचीवरस्सपी’’ति एवं सब्बथा चतुब्बिधं एत्थ वचनन्ति वेदितब्बं। अपिच अत्थि एकच्चेन कथिनुद्धारेन उब्भते कथिने उप्पन्नं एकच्चस्स भिक्खुनो कालचीवरं होति, एकच्चस्स अकालचीवरं, तं सीमातिक्कन्तस्स, नो उब्भारगतं। तं द्विन्नं वसेन उब्भते उप्पन्नं ठपेत्वा इतरेसं अञ्ञतरेन उब्भते उप्पन्नन्ति वेदितब्बं। तञ्हि यस्स उब्भतं, तस्स अकालचीवरं, इतरस्स कालचीवरं। तथा अत्थि एकच्चेन कथिनुद्धारेन उब्भते कथिने उप्पन्नं सब्बस्सपि अकालचीवरमेव होति। तं यथाठपितं वेदितब्बं। तथा अत्थि उब्भतस्मिं कथिने उप्पन्नं ठपेत्वा वस्सानस्स पच्छिमे मासे उप्पन्नं। तथा अत्थि उब्भतस्मिं कथिने उप्पन्नं अकालचीवरं, तं हेमन्ते, गिम्हे वा उप्पन्नन्ति वेदितब्बं। एवं पुग्गलकालभेदतो बहुविधत्ता उप्पन्नस्स ‘‘उब्भतस्मिं कथिने उप्पन्न’’न्ति न वुत्तन्ति वेदितब्बं। अनेकंसिकत्ता इमम्पि अत्थविकप्पं दस्सेतुं ‘‘उब्भतस्मिं कथिनेति भिक्खुनो कथिनं उब्भतं होती’’ति। एत्तावता सिद्धेपि ‘‘अट्ठन्नं मातिकानं अञ्ञतराया’’तिआदि वुत्तं। ‘‘धारयामी’’ति भिक्खुनीविभङ्गे आगतोति वत्तब्बो। ‘‘एव’’न्ति वचनेन वचनभेदो तत्थ नत्थीति वुत्तं होति।
Apica puggalassa kathinadivasāpi divasāva. Evaṃ gaṇanupagattā akālacīvarasaṅkhayāpaṭilābhānubhāvena ‘‘ubbhatasmiṃ kathine’’ti vacanāpekkhassa anissaggiyattā tadanulomattā ‘‘kālacīvarassapī’’ti evaṃ sabbathā catubbidhaṃ ettha vacananti veditabbaṃ. Apica atthi ekaccena kathinuddhārena ubbhate kathine uppannaṃ ekaccassa bhikkhuno kālacīvaraṃ hoti, ekaccassa akālacīvaraṃ, taṃ sīmātikkantassa, no ubbhāragataṃ. Taṃ dvinnaṃ vasena ubbhate uppannaṃ ṭhapetvā itaresaṃ aññatarena ubbhate uppannanti veditabbaṃ. Tañhi yassa ubbhataṃ, tassa akālacīvaraṃ, itarassa kālacīvaraṃ. Tathā atthi ekaccena kathinuddhārena ubbhate kathine uppannaṃ sabbassapi akālacīvarameva hoti. Taṃ yathāṭhapitaṃ veditabbaṃ. Tathā atthi ubbhatasmiṃ kathine uppannaṃ ṭhapetvā vassānassa pacchime māse uppannaṃ. Tathā atthi ubbhatasmiṃ kathine uppannaṃ akālacīvaraṃ, taṃ hemante, gimhe vā uppannanti veditabbaṃ. Evaṃ puggalakālabhedato bahuvidhattā uppannassa ‘‘ubbhatasmiṃ kathine uppanna’’nti na vuttanti veditabbaṃ. Anekaṃsikattā imampi atthavikappaṃ dassetuṃ ‘‘ubbhatasmiṃ kathineti bhikkhuno kathinaṃ ubbhataṃ hotī’’ti. Ettāvatā siddhepi ‘‘aṭṭhannaṃ mātikānaṃ aññatarāyā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Dhārayāmī’’ti bhikkhunīvibhaṅge āgatoti vattabbo. ‘‘Eva’’nti vacanena vacanabhedo tattha natthīti vuttaṃ hoti.
‘‘विकप्पनुपगं पच्छिम’’न्ति इदं सब्बसङ्गाहिकत्ता वुत्तं। ‘‘अधिट्ठानुपगं पच्छिम’’न्ति असब्बसङ्गाहिकं। न हि यत्तकं सङ्घाटि अधिट्ठानुपगं पच्छिमं, तत्तकं अन्तरवासकादि अधिट्ठानुपगं पच्छिमं होति अधिट्ठानस्स बहुविधत्ता। न एवं विकप्पनाय भेदो तस्सा एकविधत्ताति वेदितब्बं। ‘‘एकादसे अरुणुग्गमने निस्सग्गिय’’न्ति अन्तिमं ठपेत्वा ततो पुरिमतरस्मिन्ति अत्थो वेदितब्बो। अन्तिमं नाम अपरकत्तिकाय पठमारुणुग्गमनं। तञ्हि कालत्ता निस्सग्गियं न करोति, तेनेवाह अच्चेकचीवरसिक्खापदट्ठकथायं ‘‘छट्ठितो पट्ठाय पन उप्पन्नं अनच्चेकचीवरम्पि पच्चुद्धरित्वा ठपितचीवरम्पि एतं परिहारं लभतियेवा’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.६४६-९)। इमंयेव नयं सन्धाय ‘‘अच्चेकचीवरस्स अनत्थते कथिने एकादसदिवसाधिको मासो, अत्थते कथिने एकादसदिवसाधिका पञ्च मासा, ततो परं एकदिवसम्पि परिहारो नत्थी’’ति तत्थेवाह। इमस्मिं नये सिद्धे अनच्चेकचीवरं द्वादसाहे न लभतीति सिद्धमेव होति। ततो ‘‘अनच्चेकचीवरे अनच्चेकचीवरसञ्ञी, अनापत्ती’’ति (पारा॰ ६५०) एत्थ अच्चेकचीवरसदिसे अञ्ञस्मिं अनधिट्ठितेति सिद्धं होति। तत्थ पन ‘‘पञ्च मासा’’ति उक्कट्ठपरिच्छेदवचनं। वस्सिकसाटिकञ्च अवस्सिकसाटिकभावं पत्वा एकादसमासे परिहारं लभतीति वेदितब्बं।
‘‘Vikappanupagaṃ pacchima’’nti idaṃ sabbasaṅgāhikattā vuttaṃ. ‘‘Adhiṭṭhānupagaṃ pacchima’’nti asabbasaṅgāhikaṃ. Na hi yattakaṃ saṅghāṭi adhiṭṭhānupagaṃ pacchimaṃ, tattakaṃ antaravāsakādi adhiṭṭhānupagaṃ pacchimaṃ hoti adhiṭṭhānassa bahuvidhattā. Na evaṃ vikappanāya bhedo tassā ekavidhattāti veditabbaṃ. ‘‘Ekādase aruṇuggamane nissaggiya’’nti antimaṃ ṭhapetvā tato purimatarasminti attho veditabbo. Antimaṃ nāma aparakattikāya paṭhamāruṇuggamanaṃ. Tañhi kālattā nissaggiyaṃ na karoti, tenevāha accekacīvarasikkhāpadaṭṭhakathāyaṃ ‘‘chaṭṭhito paṭṭhāya pana uppannaṃ anaccekacīvarampi paccuddharitvā ṭhapitacīvarampi etaṃ parihāraṃ labhatiyevā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.646-9). Imaṃyeva nayaṃ sandhāya ‘‘accekacīvarassa anatthate kathine ekādasadivasādhiko māso, atthate kathine ekādasadivasādhikā pañca māsā, tato paraṃ ekadivasampi parihāro natthī’’ti tatthevāha. Imasmiṃ naye siddhe anaccekacīvaraṃ dvādasāhe na labhatīti siddhameva hoti. Tato ‘‘anaccekacīvare anaccekacīvarasaññī, anāpattī’’ti (pārā. 650) ettha accekacīvarasadise aññasmiṃ anadhiṭṭhiteti siddhaṃ hoti. Tattha pana ‘‘pañca māsā’’ti ukkaṭṭhaparicchedavacanaṃ. Vassikasāṭikañca avassikasāṭikabhāvaṃ patvā ekādasamāse parihāraṃ labhatīti veditabbaṃ.
दसाहातिक्कन्तं निस्सग्गियन्ति एत्थ आपत्तिवुट्ठाने ‘‘दसाहप्पटिच्छन्नं पक्खअतिरेकपक्खमासअतिरेकमासपटिच्छन्न’’न्तिआदिवचनभेदो विय, न इध वचनभेदो, तस्मा संवच्छरातिक्कन्तम्पि दसाहातिक्कन्तमेव नाम, तथा दुतियकथिनेपि संवच्छरविप्पवुत्थम्पि रत्तिविप्पवुत्थमेव। ततिये संवच्छरातिक्कन्तम्पि मासातिक्कन्तमेव नामाति वेदितब्बं। ‘‘अनधिट्ठिते अधिट्ठितसञ्ञी निस्सग्गियं पाचित्तिय’’न्ति इदमेकस्स तिकपाचित्तियस्स आदिपददीपनं। एस नयो अविकप्पितेतिआदीसुपि, तस्मा एत्थ अट्ठसु तिकच्छेदेसु एकं वित्थारेत्वा इतरेसं एकेकमादिपदं वित्थारेह्वा द्वे द्वे भगवताव सङ्खित्तत्ताति बहूसुपि तिकच्छेदेसु सम्भवन्तेसु एको एव वुच्चति, ‘‘अयं विनयस्स धम्मता’’ति वदन्ति। दुक्कटवारेसु पन एकं दुक्कटं वित्थारेत्वा सेसानि सत्त तथेव सङ्खित्तानि। तथा अन्तिमन्तिमो एकेको अनापत्तिकोट्ठासोति वेदितब्बं।
Dasāhātikkantaṃ nissaggiyanti ettha āpattivuṭṭhāne ‘‘dasāhappaṭicchannaṃ pakkhaatirekapakkhamāsaatirekamāsapaṭicchanna’’ntiādivacanabhedo viya, na idha vacanabhedo, tasmā saṃvaccharātikkantampi dasāhātikkantameva nāma, tathā dutiyakathinepi saṃvaccharavippavutthampi rattivippavutthameva. Tatiye saṃvaccharātikkantampi māsātikkantameva nāmāti veditabbaṃ. ‘‘Anadhiṭṭhite adhiṭṭhitasaññī nissaggiyaṃ pācittiya’’nti idamekassa tikapācittiyassa ādipadadīpanaṃ. Esa nayo avikappitetiādīsupi, tasmā ettha aṭṭhasu tikacchedesu ekaṃ vitthāretvā itaresaṃ ekekamādipadaṃ vitthārehvā dve dve bhagavatāva saṅkhittattāti bahūsupi tikacchedesu sambhavantesu eko eva vuccati, ‘‘ayaṃ vinayassa dhammatā’’ti vadanti. Dukkaṭavāresu pana ekaṃ dukkaṭaṃ vitthāretvā sesāni satta tatheva saṅkhittāni. Tathā antimantimo ekeko anāpattikoṭṭhāsoti veditabbaṃ.
अनापत्ति अन्तोदसाहन्ति अयं सङ्खेपत्थो – तं दसाहपरमं धारेतब्बं। तं अतिरेकचीवरं यथासकं अधिट्ठानं अन्तोदसाहं अधिट्ठेति वा विकप्पेति वा विस्सज्जेति वा अत्तनो धम्मताय नस्सति वा विनस्सति वा डय्हति वा अञ्ञो वा तं अच्छिन्दित्वा गण्हाति विस्सासन्तो वा गण्हाति पाचित्तियतो अनापत्ति। दुक्कटतो पन सिया आपत्ति सिया अनापत्ति सञ्ञाभेदेन। अन्तिमानं पनेत्थ द्विन्नं पदानं वसेन अनच्छिन्ने अच्छिन्नसञ्ञी निस्सग्गियं पाचित्तियं। अविस्सासग्गाहे विस्सासग्गाहसञ्ञी निस्सग्गियं पाचित्तियन्तिआदिका द्वे तिकपाचित्तिया, द्वे च दुक्कटा सङ्खित्ताति वेदितब्बा। एत्थ हि यदि अन्तोदसाहं अधिट्ठेति, दसाहपरमं अरुणं अतिक्कमित्वा तस्स दिवसभागे अधिट्ठहतीति वेदितब्बं। अयं ताव पाळिविनिच्छयो।
Anāpatti antodasāhanti ayaṃ saṅkhepattho – taṃ dasāhaparamaṃ dhāretabbaṃ. Taṃ atirekacīvaraṃ yathāsakaṃ adhiṭṭhānaṃ antodasāhaṃ adhiṭṭheti vā vikappeti vā vissajjeti vā attano dhammatāya nassati vā vinassati vā ḍayhati vā añño vā taṃ acchinditvā gaṇhāti vissāsanto vā gaṇhāti pācittiyato anāpatti. Dukkaṭato pana siyā āpatti siyā anāpatti saññābhedena. Antimānaṃ panettha dvinnaṃ padānaṃ vasena anacchinne acchinnasaññī nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Avissāsaggāhe vissāsaggāhasaññī nissaggiyaṃ pācittiyantiādikā dve tikapācittiyā, dve ca dukkaṭā saṅkhittāti veditabbā. Ettha hi yadi antodasāhaṃ adhiṭṭheti, dasāhaparamaṃ aruṇaṃ atikkamitvā tassa divasabhāge adhiṭṭhahatīti veditabbaṃ. Ayaṃ tāva pāḷivinicchayo.
अट्ठकथायं पन इतो गरुकतरानीतिआदिम्हि अयं चोदनापुब्बङ्गमो विनिच्छयो – गण्ठिपदे पनस्स इतो निस्सट्ठचीवरदानतो गरुकम्पि ञत्तिदुतियकम्मं यथा अपलोकनेन करोन्ति, एवमिदं ञत्तिया कत्तब्बम्पि पकतिवचनेन वट्टतीति। यदि एवं परिवारे कम्मवग्गस्स अट्ठकथायं ‘‘ञत्तिकम्मम्पि एकं ञत्तिं ठपेत्वाव कातब्बं, अपलोकनकम्मादिवसेन न कातब्ब’’न्ति (परि॰ अट्ठ॰ ४८२) यं वुत्तं, तेन विरुज्झेय्य। तेनेतं वुच्चति ‘‘तेसं एतं अनुलोम’’न्ति, तस्मा अनुलोमनयेनेव तं वुत्तं। नियमं पन यथा द्विन्नं पारिसुद्धिउपोसथो विना ञत्तिया होति, एवं द्विन्नं निस्सट्ठचीवरदानम्पीति वदाम, तस्मा ‘‘आयस्मतो देमा’’ति वत्तुं वट्टति। कथं पनेतं ञातब्बन्ति? तदनुलोमत्ताति। एकदेवेदं ञत्तिकम्मं अपलोकनेनापि कातुं वट्टतीति साधनन्ति वेदितब्बन्ति आचरियो। अनुगण्ठिपदे पनेत्थ चोदनं कत्वा ‘‘एतं साधितं। ञत्तिकम्मं एकं ञत्तिं ठपेत्वाव कातब्ब’’न्ति पाळिया आगतं सन्धाय वुत्तं, इदं पन पाळियं नागतं, लेसतो आहरित्वा वुत्तन्ति कत्वा एतं अपलोकनेनापि वट्टतीति।
Aṭṭhakathāyaṃ pana ito garukatarānītiādimhi ayaṃ codanāpubbaṅgamo vinicchayo – gaṇṭhipade panassa ito nissaṭṭhacīvaradānato garukampi ñattidutiyakammaṃ yathā apalokanena karonti, evamidaṃ ñattiyā kattabbampi pakativacanena vaṭṭatīti. Yadi evaṃ parivāre kammavaggassa aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ñattikammampi ekaṃ ñattiṃ ṭhapetvāva kātabbaṃ, apalokanakammādivasena na kātabba’’nti (pari. aṭṭha. 482) yaṃ vuttaṃ, tena virujjheyya. Tenetaṃ vuccati ‘‘tesaṃ etaṃ anuloma’’nti, tasmā anulomanayeneva taṃ vuttaṃ. Niyamaṃ pana yathā dvinnaṃ pārisuddhiuposatho vinā ñattiyā hoti, evaṃ dvinnaṃ nissaṭṭhacīvaradānampīti vadāma, tasmā ‘‘āyasmato demā’’ti vattuṃ vaṭṭati. Kathaṃ panetaṃ ñātabbanti? Tadanulomattāti. Ekadevedaṃ ñattikammaṃ apalokanenāpi kātuṃ vaṭṭatīti sādhananti veditabbanti ācariyo. Anugaṇṭhipade panettha codanaṃ katvā ‘‘etaṃ sādhitaṃ. Ñattikammaṃ ekaṃ ñattiṃ ṭhapetvāva kātabba’’nti pāḷiyā āgataṃ sandhāya vuttaṃ, idaṃ pana pāḷiyaṃ nāgataṃ, lesato āharitvā vuttanti katvā etaṃ apalokanenāpi vaṭṭatīti.
४६८. एस नयोति अञ्ञेसं चीवरेसु उपचिकादीहि खायितेसु ममपि खायितानीतिआदि। ‘‘अञ्ञेन कतं…पे॰… साधक’’न्ति वचनतो समानजातिकं, एकत्थजातिकञ्च ततियकथिनं पठमसमानमेवाति सिद्धं होति।
468.Esanayoti aññesaṃ cīvaresu upacikādīhi khāyitesu mamapi khāyitānītiādi. ‘‘Aññena kataṃ…pe… sādhaka’’nti vacanato samānajātikaṃ, ekatthajātikañca tatiyakathinaṃ paṭhamasamānamevāti siddhaṃ hoti.
४६९. तिचीवरं अधिट्ठातुन्ति एत्थ तिचीवरं तिचीवराधिट्ठानेन अधिट्ठातब्बयुत्तकं, यं वा तिचीवराधिट्ठानेन अधिट्ठातुं अविकप्पेतुं अनुजानामि, तस्स अधिट्ठानकालपरिच्छेदाभावतो सब्बकालं इच्छन्तस्स अधिट्ठातुंयेव अनुजानामि, तं कालपरिच्छेदं कत्वा विकप्पेतुं नानुजानामि। सति पन पच्चये यदा तदा वा पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतुं वट्टतीति ‘‘अनापत्ति अन्तोदसाहं अधिट्ठेति, विकप्पेती’’ति वचनतो सिद्धं होतीति वुत्तमेतं। वस्सिकसाटिकं ततो परं विकप्पेतुंयेव नाधिट्ठातुं। वत्थञ्हि कतपरियोसितं अन्तोचतुमासे वस्सानदिवसं आदिं कत्वा अन्तोदसाहे अधिट्ठातुं अनुजानामि, चतुमासतो उद्धं अत्तनो सन्तकं कत्वा ठपितुकामेन विकप्पेतुं अनुजानामीति अत्थो। सुगतचीवरतो ऊनकन्ति तिण्णम्पि चीवरानं उक्कट्ठपरिच्छेदो। ‘‘तिचीवरं पन परिक्खारचोळं अधिट्ठातुं वट्टती’’ति वादे पन सति तथारूपपच्चये वट्टति। यथा सति पच्चये विकप्पेतुं वट्टतीति साधितमेतं, पगेव अञ्ञेन अधिट्ठानेन अधिट्ठातुं। ‘‘अन्तोदसाहं अधिट्ठेति, विकप्पेती’’ति अनियमतो वुत्तन्ति सङ्घाटि, उत्तरासङ्गो, अन्तरवासकन्ति अधिट्ठितानधिट्ठितानं समानमेव नामं। ‘‘अयं सङ्घाटी’’तिआदीसु (महाव॰ १२६) हि अनधिट्ठिता वुत्ता। ‘‘तिचीवरेन विप्पवसेय्या’’ति एत्थ अधिट्ठिता वुत्ता। सामन्तविहारे वाति गोचरगामतो विहारेति धम्मसिरित्थेरो। दूरतरेपि लब्भतेवाति आचरियो। अनुगण्ठिपदेपि ‘‘सामन्तविहारे वाति देसनासीसमत्तं, तस्मा ठपितट्ठानं सल्लक्खेत्वा दूरे ठितम्पि अधिट्ठातब्ब’’न्ति वुत्तं। सामन्तविहारो नाम यत्थ तदहेव गन्त्वा निवत्तितुं सक्का। रत्तिविप्पवासं रक्खन्तेन ततो दूरे ठितं अधिट्ठातुं न वट्टति, एवं किर महाअट्ठकथायं वुत्तन्ति। केचि ‘‘चीवरवंसे ठपितं अञ्ञो परिवत्तित्वा नागदन्ते ठपेति, तं अजानित्वा अधिट्ठहन्तस्सपि रुहति चीवरस्स सल्लक्खितत्ता’’ति वदन्ति। अधिट्ठहित्वाति परिक्खारचोळादिवसेन। महन्ततरमेवातिआदि सब्बाधिट्ठानसाधारणलक्खणं । तत्थ पुन अधिट्ठातब्बमेवाति अधिट्ठितचीवरस्स एकदेसभूतत्ता। अनधिट्ठितञ्चे, अधिट्ठितस्स अप्पभावेन एकदेसभूतं अधिट्ठितसङ्ख्यमेव गच्छति। तथा अधिट्ठितञ्चे, अनधिट्ठितस्स एकदेसभूतं अनधिट्ठितसङ्ख्यं गच्छतीति हि लक्खणं, न केवलञ्चेत्थ दुतियपट्टमेव, ततियपट्टादिकम्पि। यथाह ‘‘अनुजानामि…पे॰… उतुद्धटानं दुस्सानं चतुग्गुणं सङ्घाटिं…पे॰… पंसुकूले यावदत्थ’’न्ति (महाव॰ ३४८)।
469.Ticīvaraṃ adhiṭṭhātunti ettha ticīvaraṃ ticīvarādhiṭṭhānena adhiṭṭhātabbayuttakaṃ, yaṃ vā ticīvarādhiṭṭhānena adhiṭṭhātuṃ avikappetuṃ anujānāmi, tassa adhiṭṭhānakālaparicchedābhāvato sabbakālaṃ icchantassa adhiṭṭhātuṃyeva anujānāmi, taṃ kālaparicchedaṃ katvā vikappetuṃ nānujānāmi. Sati pana paccaye yadā tadā vā paccuddharitvā vikappetuṃ vaṭṭatīti ‘‘anāpatti antodasāhaṃ adhiṭṭheti, vikappetī’’ti vacanato siddhaṃ hotīti vuttametaṃ. Vassikasāṭikaṃ tato paraṃ vikappetuṃyeva nādhiṭṭhātuṃ. Vatthañhi katapariyositaṃ antocatumāse vassānadivasaṃ ādiṃ katvā antodasāhe adhiṭṭhātuṃ anujānāmi, catumāsato uddhaṃ attano santakaṃ katvā ṭhapitukāmena vikappetuṃ anujānāmīti attho. Sugatacīvarato ūnakanti tiṇṇampi cīvarānaṃ ukkaṭṭhaparicchedo. ‘‘Ticīvaraṃ pana parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātuṃ vaṭṭatī’’ti vāde pana sati tathārūpapaccaye vaṭṭati. Yathā sati paccaye vikappetuṃ vaṭṭatīti sādhitametaṃ, pageva aññena adhiṭṭhānena adhiṭṭhātuṃ. ‘‘Antodasāhaṃ adhiṭṭheti, vikappetī’’ti aniyamato vuttanti saṅghāṭi, uttarāsaṅgo, antaravāsakanti adhiṭṭhitānadhiṭṭhitānaṃ samānameva nāmaṃ. ‘‘Ayaṃ saṅghāṭī’’tiādīsu (mahāva. 126) hi anadhiṭṭhitā vuttā. ‘‘Ticīvarena vippavaseyyā’’ti ettha adhiṭṭhitā vuttā. Sāmantavihāre vāti gocaragāmato vihāreti dhammasiritthero. Dūratarepi labbhatevāti ācariyo. Anugaṇṭhipadepi ‘‘sāmantavihāre vāti desanāsīsamattaṃ, tasmā ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhetvā dūre ṭhitampi adhiṭṭhātabba’’nti vuttaṃ. Sāmantavihāro nāma yattha tadaheva gantvā nivattituṃ sakkā. Rattivippavāsaṃ rakkhantena tato dūre ṭhitaṃ adhiṭṭhātuṃ na vaṭṭati, evaṃ kira mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttanti. Keci ‘‘cīvaravaṃse ṭhapitaṃ añño parivattitvā nāgadante ṭhapeti, taṃ ajānitvā adhiṭṭhahantassapi ruhati cīvarassa sallakkhitattā’’ti vadanti. Adhiṭṭhahitvāti parikkhāracoḷādivasena. Mahantataramevātiādi sabbādhiṭṭhānasādhāraṇalakkhaṇaṃ . Tattha puna adhiṭṭhātabbamevāti adhiṭṭhitacīvarassa ekadesabhūtattā. Anadhiṭṭhitañce, adhiṭṭhitassa appabhāvena ekadesabhūtaṃ adhiṭṭhitasaṅkhyameva gacchati. Tathā adhiṭṭhitañce, anadhiṭṭhitassa ekadesabhūtaṃ anadhiṭṭhitasaṅkhyaṃ gacchatīti hi lakkhaṇaṃ, na kevalañcettha dutiyapaṭṭameva, tatiyapaṭṭādikampi. Yathāha ‘‘anujānāmi…pe… utuddhaṭānaṃ dussānaṃ catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ…pe… paṃsukūle yāvadattha’’nti (mahāva. 348).
अवसेसा भिक्खूति वक्खमानकाले निसिन्ना भिक्खू। तस्मा वट्टतीति यथा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्ति वुत्तं, एवं परिक्खारचोळम्पि वुत्तं, न तस्स उक्कट्ठपरिच्छेदो वुत्तो, न च सङ्ख्यापरिच्छेदो, तस्मा तीणिपि चीवरानि पच्चुद्धरित्वा ‘‘इमानि चीवरानि परिक्खारचोळानि अधिट्ठामी’’ति अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितुं वट्टतीति अत्थो। ‘‘निधानमुखमेत’’न्ति कथं पञ्ञायतीति चे? ‘‘तेन खो पन समयेन भिक्खूनं परिपुण्णं होति तिचीवरं, अत्थो च होति परिस्सावनेहिपि थविकाहिपी’’ति एतस्मिं वत्थुस्मिं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, परिक्खारचोळ’’न्ति (महाव॰ ३५८) अनुञ्ञातत्ता। भिक्खूनञ्च एकमेव परिस्सावनं, थविका वा वट्टति, न द्वे वा तीणि वाति पटिक्खेपाभावतो विकप्पनुपगपच्छिमप्पमाणानि, अतिरेकप्पमाणानि वा परिस्सावनादीनि परिक्खारानि कप्पन्तीति सिद्धं। यदि एवं ‘‘यंनूनाहं भिक्खूनं चीवरे सीमं बन्धेय्यं मरियादं ठपेय्य’’न्ति (महाव॰ ३४६) वचनविरोधोति चे? न, अनुसन्धिया अजाननतो, विरोधतो च। किं वुत्तं होति? चीवरक्खन्धके (महाव॰ ३२६ आदयो) पठमं गहपतिचीवरं अनुञ्ञातं, ततो पावारकोसियकोजवकम्बलादि। ततो ‘‘तेन खो पन समयेन सङ्घस्स उच्चावचानि चीवरानि उप्पन्नानि होन्ति। अथ खो भिक्खूनं एतदहोसि ‘किं नु खो भगवता चीवरं अनुञ्ञातं, किं अननुञ्ञात’’’न्ति एतस्मिं वत्थुस्मिं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, छ चीवरानि खोम’’न्तिआदिना (महाव॰ ३३९) कप्पियचीवरजाति अनुञ्ञाता, न पन सङ्ख्यापमाणं। ततो ‘‘अद्दस भगवा…पे॰… सम्बहुले भिक्खू चीवरेहि उब्भण्डिते सीसेपि चीवरभिसिं करित्वा खन्धेपि चीवरभिसिं करित्वा कटियापि चीवरभिसिं करित्वा आगच्छन्ते, दिस्वान भगवतो एतदहोसि…पे॰… येपि खो ते कुलपुत्ता इमस्मिं धम्मविनये सीतालुका सीतभीरुका, तेपि सक्कोन्ति तिचीवरेन यापेतुं, यंनूनाहं भिक्खूनं चीवरे सीमं बन्धेय्यं मरियादं ठपेय्यं तिचीवरं अनुजानेय्य’’न्ति (महाव॰ ३४६) चीवरं अनुञ्ञातं, तञ्च खो एकमेव। छब्बग्गिया पन मिच्छा गहेत्वा बहूनि परिहरिंसु। तानि नेसं अतिरेकट्ठाने ठितानि होन्ति। ततो ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतु’’न्ति (महाव॰ ३४७) अनुञ्ञातं, तेनेतं पञ्ञायति। अतिरेकानि बहूनि चीवरानि ते परिहरिंसु, ‘‘तानि दसाहपरममेव धारेतुं अनुजानामि, न तमेवेक’’न्ति वदन्तेन या पुब्बे तिचीवराधिट्ठानसङ्खाता चीवरे सीमाबद्धा, मरियादा च ठपिता, ताय सतिपि तिचीवरबाहुल्लपरिहरणक्कमो दस्सितो दिवसपरिच्छेदवसेन। ततो परं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अतिरेकचीवरं विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३४७) अनुजानन्तेन विनापि दिवसपरिच्छेदेन अतिरेकचीवरपरिहरणक्कमो दस्सितोति द्वेपि तानि निधानमुखानीति सिद्धं। तथा परिक्खारचोळाधिट्ठानम्पि सिया, अञ्ञथा इतरचीवराधिट्ठानानुजाननविरोधो सिया सीमामरियादट्ठपनविरोधतो। तिचीवराधिट्ठानपञ्ञत्तियेव तिचीवरमरियादा होति। तेन वुत्तं ‘‘पाटेक्कं निधानमुखमेत’’न्ति। ‘‘पठमं तिचीवरं तिचीवराधिट्ठानेन अधिट्ठातब्बं, पुन परिहरितुं असक्कोन्तेन पच्चुद्धरित्वा परिक्खारचोळं अधिट्ठातब्बं, न त्वेव आदितोव इदं वुत्त’’न्ति वुत्तं। ‘‘यथा तिचीवरं परिहरितुं असक्कोन्तस्स गिलानस्स विप्पवाससम्मुति अनुञ्ञाता, अगिलानस्सपि सासङ्कसिक्खापदे (पारा॰ ६५२) तस्स अन्तरघरे निक्खेपो च, ततोपि सति पच्चये छारत्तविप्पवासो, ततोपि असक्कोन्तस्स पच्चुद्धारो, पच्चुद्धटम्पि अन्तोदसाहे अधिट्ठातुं, असक्कोन्तस्स विकप्पना च अनुञ्ञाता। तथेव द्विन्नम्पि सम्मुखापरम्मुखाविकप्पनानं परसन्तकत्ता विकप्पनपच्चये असति ‘परिक्खारचोळ’न्ति अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितुं भगवता अनुञ्ञातं सिया, यतो तदधिप्पायञ्ञू एवं वदन्ती’’ति महापच्चरियम्पि वुत्तं। पुब्बेतिआदि ‘‘पाटेक्कं निधानमुख’’न्ति वुत्तस्स पयोगदस्सनत्थं वुत्तं। अबद्धसीमायं दुप्परिहारन्ति विकप्पनादिअत्थाय उपचारं अतिक्कमित्वापि गमनसम्भवतो।
Avasesā bhikkhūti vakkhamānakāle nisinnā bhikkhū. Tasmā vaṭṭatīti yathā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’nti vuttaṃ, evaṃ parikkhāracoḷampi vuttaṃ, na tassa ukkaṭṭhaparicchedo vutto, na ca saṅkhyāparicchedo, tasmā tīṇipi cīvarāni paccuddharitvā ‘‘imāni cīvarāni parikkhāracoḷāni adhiṭṭhāmī’’ti adhiṭṭhahitvā paribhuñjituṃ vaṭṭatīti attho. ‘‘Nidhānamukhameta’’nti kathaṃ paññāyatīti ce? ‘‘Tena kho pana samayena bhikkhūnaṃ paripuṇṇaṃ hoti ticīvaraṃ, attho ca hoti parissāvanehipi thavikāhipī’’ti etasmiṃ vatthusmiṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, parikkhāracoḷa’’nti (mahāva. 358) anuññātattā. Bhikkhūnañca ekameva parissāvanaṃ, thavikā vā vaṭṭati, na dve vā tīṇi vāti paṭikkhepābhāvato vikappanupagapacchimappamāṇāni, atirekappamāṇāni vā parissāvanādīni parikkhārāni kappantīti siddhaṃ. Yadi evaṃ ‘‘yaṃnūnāhaṃ bhikkhūnaṃ cīvare sīmaṃ bandheyyaṃ mariyādaṃ ṭhapeyya’’nti (mahāva. 346) vacanavirodhoti ce? Na, anusandhiyā ajānanato, virodhato ca. Kiṃ vuttaṃ hoti? Cīvarakkhandhake (mahāva. 326 ādayo) paṭhamaṃ gahapaticīvaraṃ anuññātaṃ, tato pāvārakosiyakojavakambalādi. Tato ‘‘tena kho pana samayena saṅghassa uccāvacāni cīvarāni uppannāni honti. Atha kho bhikkhūnaṃ etadahosi ‘kiṃ nu kho bhagavatā cīvaraṃ anuññātaṃ, kiṃ ananuññāta’’’nti etasmiṃ vatthusmiṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, cha cīvarāni khoma’’ntiādinā (mahāva. 339) kappiyacīvarajāti anuññātā, na pana saṅkhyāpamāṇaṃ. Tato ‘‘addasa bhagavā…pe… sambahule bhikkhū cīvarehi ubbhaṇḍite sīsepi cīvarabhisiṃ karitvā khandhepi cīvarabhisiṃ karitvā kaṭiyāpi cīvarabhisiṃ karitvā āgacchante, disvāna bhagavato etadahosi…pe… yepi kho te kulaputtā imasmiṃ dhammavinaye sītālukā sītabhīrukā, tepi sakkonti ticīvarena yāpetuṃ, yaṃnūnāhaṃ bhikkhūnaṃ cīvare sīmaṃ bandheyyaṃ mariyādaṃ ṭhapeyyaṃ ticīvaraṃ anujāneyya’’nti (mahāva. 346) cīvaraṃ anuññātaṃ, tañca kho ekameva. Chabbaggiyā pana micchā gahetvā bahūni parihariṃsu. Tāni nesaṃ atirekaṭṭhāne ṭhitāni honti. Tato ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ dhāretu’’nti (mahāva. 347) anuññātaṃ, tenetaṃ paññāyati. Atirekāni bahūni cīvarāni te parihariṃsu, ‘‘tāni dasāhaparamameva dhāretuṃ anujānāmi, na tameveka’’nti vadantena yā pubbe ticīvarādhiṭṭhānasaṅkhātā cīvare sīmābaddhā, mariyādā ca ṭhapitā, tāya satipi ticīvarabāhullapariharaṇakkamo dassito divasaparicchedavasena. Tato paraṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, atirekacīvaraṃ vikappetu’’nti (mahāva. 347) anujānantena vināpi divasaparicchedena atirekacīvarapariharaṇakkamo dassitoti dvepi tāni nidhānamukhānīti siddhaṃ. Tathā parikkhāracoḷādhiṭṭhānampi siyā, aññathā itaracīvarādhiṭṭhānānujānanavirodho siyā sīmāmariyādaṭṭhapanavirodhato. Ticīvarādhiṭṭhānapaññattiyeva ticīvaramariyādā hoti. Tena vuttaṃ ‘‘pāṭekkaṃ nidhānamukhameta’’nti. ‘‘Paṭhamaṃ ticīvaraṃ ticīvarādhiṭṭhānena adhiṭṭhātabbaṃ, puna pariharituṃ asakkontena paccuddharitvā parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātabbaṃ, na tveva āditova idaṃ vutta’’nti vuttaṃ. ‘‘Yathā ticīvaraṃ pariharituṃ asakkontassa gilānassa vippavāsasammuti anuññātā, agilānassapi sāsaṅkasikkhāpade (pārā. 652) tassa antaraghare nikkhepo ca, tatopi sati paccaye chārattavippavāso, tatopi asakkontassa paccuddhāro, paccuddhaṭampi antodasāhe adhiṭṭhātuṃ, asakkontassa vikappanā ca anuññātā. Tatheva dvinnampi sammukhāparammukhāvikappanānaṃ parasantakattā vikappanapaccaye asati ‘parikkhāracoḷa’nti adhiṭṭhahitvā paribhuñjituṃ bhagavatā anuññātaṃ siyā, yato tadadhippāyaññū evaṃ vadantī’’ti mahāpaccariyampi vuttaṃ. Pubbetiādi ‘‘pāṭekkaṃ nidhānamukha’’nti vuttassa payogadassanatthaṃ vuttaṃ. Abaddhasīmāyaṃ dupparihāranti vikappanādiatthāya upacāraṃ atikkamitvāpi gamanasambhavato.
वस्सिकसाटिका अनतिरित्तप्पमाणाति तस्सा उक्कट्ठपरिच्छेदस्स वुत्तत्ता वुत्तं। पच्चत्थरणम्पि अधिट्ठातब्बमेवाति ‘‘इदं, भन्ते, अम्हाकं सेनासनस्स उपरि अत्थरितब्ब’’न्तिआदिना दिन्नं नाधिट्ठातब्बं, ‘‘इदं तुम्हाक’’न्ति दिन्नं सयं अधिप्पेतंव अधिट्ठातब्बन्ति अधिप्पायो। ‘‘सकिं अधिट्ठितं अधिट्ठितमेव होति, न पुन पच्चुद्धरीयति कालपरिच्छेदाभावतो’’ति लिखितं। ‘‘एकवचनेनपि वट्टतीति अपरे’’ति वुत्तं। भेसज्जनवकम्ममातापितुआदीनं अत्थायाति एत्थ ‘‘इमिना भेसज्जं चेतापेस्सामि, इदं मातुया दस्सामी’’ति ठपेन्तेन अधिट्ठातब्बं। ‘‘‘इदं भेसज्जस्स, इमं मातुया’ति विभजन्तेन अधिट्ठानकिच्चं नत्थीति अपरे’’ति वुत्तं। ‘‘सकभावं मोचेत्वा ठपनं सन्धायाहा’’ति लिखितं।
Vassikasāṭikā anatirittappamāṇāti tassā ukkaṭṭhaparicchedassa vuttattā vuttaṃ. Paccattharaṇampi adhiṭṭhātabbamevāti ‘‘idaṃ, bhante, amhākaṃ senāsanassa upari attharitabba’’ntiādinā dinnaṃ nādhiṭṭhātabbaṃ, ‘‘idaṃ tumhāka’’nti dinnaṃ sayaṃ adhippetaṃva adhiṭṭhātabbanti adhippāyo. ‘‘Sakiṃ adhiṭṭhitaṃ adhiṭṭhitameva hoti, na puna paccuddharīyati kālaparicchedābhāvato’’ti likhitaṃ. ‘‘Ekavacanenapi vaṭṭatīti apare’’ti vuttaṃ. Bhesajjanavakammamātāpituādīnaṃatthāyāti ettha ‘‘iminā bhesajjaṃ cetāpessāmi, idaṃ mātuyā dassāmī’’ti ṭhapentena adhiṭṭhātabbaṃ. ‘‘‘Idaṃ bhesajjassa, imaṃ mātuyā’ti vibhajantena adhiṭṭhānakiccaṃ natthīti apare’’ti vuttaṃ. ‘‘Sakabhāvaṃ mocetvā ṭhapanaṃ sandhāyāhā’’ti likhitaṃ.
‘‘पुन अधिट्ठातब्बन्ति अयं सङ्गीतितो पट्ठाय आगतअट्ठकथावादो। ततो परं आचरियानं तत्थ तत्थ युत्तिविचारणा’’ति वुत्तं। पमाणचीवरस्साति पच्छिमप्पमाणस्स। द्वे चीवरानीति सह उत्तरासङ्गेन। एस नयोति पमाणयुत्तेसु यत्थ कत्थचीतिआदिनयोव। ‘‘तं अतिक्कामयतो छेदनक’’न्ति (पाचि॰ ५३३) वचनतो उत्तरि पटिसिद्धं, ततो हेट्ठा अप्पटिसिद्धत्ता वट्टति। तत्थ सिया – तिचीवरस्स पच्छिमप्पमाणं विसुं सुत्ते नत्थीति, न वत्तब्बं, सिक्खाकरणीयेहि सिद्धत्ता। किं वुत्तं होति? ‘‘‘परिमण्डलं निवासेस्सामि, पारुपिस्सामि, सुप्पटिच्छन्नो अन्तरघरे गमिस्सामी’ति (पाचि॰ ५७६-५७९) वचनतो यत्तकेन पमाणेन परिमण्डलता, सुप्पटिच्छन्नता च अट्ठकथायं वुत्तक्कमेन सम्पज्जती’’ति वत्तब्बं। तेसं वसेन पच्छिमप्पमाणन्ति सिद्धं, तञ्च खो मुट्ठिपञ्चकादि यथावुत्तमेव वुच्चते। तेनेवाह लेसं ठपेत्वा ‘‘विसुं सुत्ते नत्थी’’ति।
‘‘Puna adhiṭṭhātabbanti ayaṃ saṅgītito paṭṭhāya āgataaṭṭhakathāvādo. Tato paraṃ ācariyānaṃ tattha tattha yuttivicāraṇā’’ti vuttaṃ. Pamāṇacīvarassāti pacchimappamāṇassa. Dve cīvarānīti saha uttarāsaṅgena. Esa nayoti pamāṇayuttesu yattha katthacītiādinayova. ‘‘Taṃ atikkāmayato chedanaka’’nti (pāci. 533) vacanato uttari paṭisiddhaṃ, tato heṭṭhā appaṭisiddhattā vaṭṭati. Tattha siyā – ticīvarassa pacchimappamāṇaṃ visuṃ sutte natthīti, na vattabbaṃ, sikkhākaraṇīyehi siddhattā. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘‘Parimaṇḍalaṃ nivāsessāmi, pārupissāmi, suppaṭicchanno antaraghare gamissāmī’ti (pāci. 576-579) vacanato yattakena pamāṇena parimaṇḍalatā, suppaṭicchannatā ca aṭṭhakathāyaṃ vuttakkamena sampajjatī’’ti vattabbaṃ. Tesaṃ vasena pacchimappamāṇanti siddhaṃ, tañca kho muṭṭhipañcakādi yathāvuttameva vuccate. Tenevāha lesaṃ ṭhapetvā ‘‘visuṃ sutte natthī’’ti.
अपिचेत्थ अधिप्पेतं, तथापि न समेतियेवाति अत्थो, तस्मा ‘‘यदी’’तिआदिसम्बन्धो अद्धा वुत्तो। यस्मा परिच्छिन्नो समेति च। इतरेसु पन एकच्चस्मिं आचरियवादे नेव परिच्छेदो अत्थि। एकच्चस्मिं न पुब्बापरं समेतीति सम्बन्धो। अधिट्ठानं अधिट्ठानमेव, परिभोगकाले पन अरजितं न वट्टति। इदं सब्बं तिचीवरे एव। इमस्स पन सिक्खापदस्स अयं सङ्खेपविनिच्छयो – अनत्थते कथिने हेमन्तानं पठमदिवसतो पट्ठाय अत्थते कथिने गिम्हानं पठमदिवसतो पट्ठाय उप्पन्नचीवरं सन्धाय ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्तिआदि वुत्तन्ति।
Apicettha adhippetaṃ, tathāpi na sametiyevāti attho, tasmā ‘‘yadī’’tiādisambandho addhā vutto. Yasmā paricchinno sameti ca. Itaresu pana ekaccasmiṃ ācariyavāde neva paricchedo atthi. Ekaccasmiṃ na pubbāparaṃ sametīti sambandho. Adhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānameva, paribhogakāle pana arajitaṃ na vaṭṭati. Idaṃ sabbaṃ ticīvare eva. Imassa pana sikkhāpadassa ayaṃ saṅkhepavinicchayo – anatthate kathine hemantānaṃ paṭhamadivasato paṭṭhāya atthate kathine gimhānaṃ paṭhamadivasato paṭṭhāya uppannacīvaraṃ sandhāya ‘‘niṭṭhitacīvarasmi’’ntiādi vuttanti.
एत्थाह – ‘‘रजकेहि धोवापेत्वा सेतं कारापेन्तस्सापि अधिट्ठानं अधिट्ठानमेवा’’ति वचनतो अरजितेपि अधिट्ठानं रुहति, तेन सूचिकम्मं कत्वा रजित्वा कप्पबिन्दुं दत्वा अधिट्ठातब्बन्ति नियमो न कातब्बोति? वुच्चते, कातब्बोव पत्तो विय अधिट्ठितो। यथा पुन सेतभावं, तम्बभावं वा पत्तो अधिट्ठानं न विजहति, न च पन तादिसो अधिट्ठानं उपगच्छति, एवमेतं दट्ठब्बन्ति। ‘‘यतो पट्ठाय परिभोगादयो वट्टन्ति, ततो पट्ठाय अन्तोदसाहे अधिट्ठातब्ब’’न्ति वदन्ति।
Etthāha – ‘‘rajakehi dhovāpetvā setaṃ kārāpentassāpi adhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānamevā’’ti vacanato arajitepi adhiṭṭhānaṃ ruhati, tena sūcikammaṃ katvā rajitvā kappabinduṃ datvā adhiṭṭhātabbanti niyamo na kātabboti? Vuccate, kātabbova patto viya adhiṭṭhito. Yathā puna setabhāvaṃ, tambabhāvaṃ vā patto adhiṭṭhānaṃ na vijahati, na ca pana tādiso adhiṭṭhānaṃ upagacchati, evametaṃ daṭṭhabbanti. ‘‘Yato paṭṭhāya paribhogādayo vaṭṭanti, tato paṭṭhāya antodasāhe adhiṭṭhātabba’’nti vadanti.
अविसेसेन वुत्तवचनन्ति अधिट्ठातब्बं अधिट्ठेति, विकप्पेतब्बं विकप्पेतीति एवं सविसेसं कत्वा अवचनं ‘‘न विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८) इमिना विरुद्धं विय दिस्सति। इदानि इदं अधिट्ठानविकप्पननयपटिबद्धं खन्धकं, परिवारञ्च मिस्सेत्वा पकिण्णकं वुच्चति – खन्धके ताव ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं, वस्सिकसाटिकं वस्सानं चातुमासं अधिट्ठातुं, ततो परं विकप्पेतु’’न्तिआदि वुत्तं। परिवारे ‘‘न नव चीवरानि अधिट्ठातब्बानि, न नव चीवरानि विकप्पेतब्बानी’’ति (परि॰ ३२९), ‘‘दसके दस, एकादसके एकादस चीवरानि अधिट्ठातब्बानि, न विकप्पेतब्बानी’’ति (परि॰ ३३१) च अनेकक्खत्तुं वचनेन सुट्ठु दळ्हं कत्वा ‘‘सब्बानि चीवरानि अधिट्ठातब्बानि, न विकप्पेतब्बानी’’ति वुत्तं, तस्मा उभोपि ते विरुद्धा विय दिस्सन्ति, खन्धके एव च ‘‘वस्सिकसाटिकं वस्सानं चातुमासं अधिट्ठातुं ततो परं विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८) वुत्तं। तदट्ठकथायं ‘‘वस्सिकसाटिका अनतिरित्तप्पमाणा नामं गहेत्वा वुत्तनयेनेव चत्तारो वस्सिके मासे अधिट्ठातब्बा, ततो परं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा’’ति वुत्तं। इदञ्च विरुद्धं विय दिस्सति अञ्ञमञ्ञं हेमन्ते पच्चुद्धारसम्भवतो, वस्साने विकप्पनासम्भवतो च। तथा इध ‘‘अनापत्ति अन्तोदसाहं अधिट्ठेति विकप्पेती’’ति वचनप्पमाणतो सब्बत्थ विकप्पनाय अप्पटिसिद्धभावो वेदितब्बोति (पारा॰ अट्ठ॰ २.४६९) अट्ठकथावचनं परिवारवचनेन विरुद्धं विय दिस्सति, न हि विरुद्धं तथागता भासन्ति, तस्मा अट्ठकथानयोवेत्थ पटिसरणं, येन सब्बम्पि तं एकरसं होति। परिवारट्ठकथायञ्च वुत्तं ‘‘न विकप्पेतब्बानीति अधिट्ठितकालतो पट्ठाय न विकप्पेतब्बानी’’ति (परि॰ अट्ठ॰ ३२९)। तिचीवरानि अधिट्ठितकालतो पट्ठाय, वस्सिकसाटिकादीनि च अत्तनो अत्तनो अधिट्ठानखेत्ते न अकामा विकप्पेतब्बानीति अत्थो, अवसेसपाळि, अत्थो च इध अट्ठकथायं वुत्तो, तस्मा सब्बम्पेतं एकरसन्ति।
Avisesenavuttavacananti adhiṭṭhātabbaṃ adhiṭṭheti, vikappetabbaṃ vikappetīti evaṃ savisesaṃ katvā avacanaṃ ‘‘na vikappetu’’nti (mahāva. 358) iminā viruddhaṃ viya dissati. Idāni idaṃ adhiṭṭhānavikappananayapaṭibaddhaṃ khandhakaṃ, parivārañca missetvā pakiṇṇakaṃ vuccati – khandhake tāva ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ, vassikasāṭikaṃ vassānaṃ cātumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ, tato paraṃ vikappetu’’ntiādi vuttaṃ. Parivāre ‘‘na nava cīvarāni adhiṭṭhātabbāni, na nava cīvarāni vikappetabbānī’’ti (pari. 329), ‘‘dasake dasa, ekādasake ekādasa cīvarāni adhiṭṭhātabbāni, na vikappetabbānī’’ti (pari. 331) ca anekakkhattuṃ vacanena suṭṭhu daḷhaṃ katvā ‘‘sabbāni cīvarāni adhiṭṭhātabbāni, na vikappetabbānī’’ti vuttaṃ, tasmā ubhopi te viruddhā viya dissanti, khandhake eva ca ‘‘vassikasāṭikaṃ vassānaṃ cātumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ tato paraṃ vikappetu’’nti (mahāva. 358) vuttaṃ. Tadaṭṭhakathāyaṃ ‘‘vassikasāṭikā anatirittappamāṇā nāmaṃ gahetvā vuttanayeneva cattāro vassike māse adhiṭṭhātabbā, tato paraṃ paccuddharitvā vikappetabbā’’ti vuttaṃ. Idañca viruddhaṃ viya dissati aññamaññaṃ hemante paccuddhārasambhavato, vassāne vikappanāsambhavato ca. Tathā idha ‘‘anāpatti antodasāhaṃ adhiṭṭheti vikappetī’’ti vacanappamāṇato sabbattha vikappanāya appaṭisiddhabhāvo veditabboti (pārā. aṭṭha. 2.469) aṭṭhakathāvacanaṃ parivāravacanena viruddhaṃ viya dissati, na hi viruddhaṃ tathāgatā bhāsanti, tasmā aṭṭhakathānayovettha paṭisaraṇaṃ, yena sabbampi taṃ ekarasaṃ hoti. Parivāraṭṭhakathāyañca vuttaṃ ‘‘na vikappetabbānīti adhiṭṭhitakālato paṭṭhāya na vikappetabbānī’’ti (pari. aṭṭha. 329). Ticīvarāni adhiṭṭhitakālato paṭṭhāya, vassikasāṭikādīni ca attano attano adhiṭṭhānakhette na akāmā vikappetabbānīti attho, avasesapāḷi, attho ca idha aṭṭhakathāyaṃ vutto, tasmā sabbampetaṃ ekarasanti.
एत्थाह – यदि एवं ‘‘नव चीवरानि नाधिट्ठातब्बानी’’ति च वत्तब्बं। विकप्पितकालतो पट्ठाय हि नाधिट्ठातब्बानीति? एत्थ वुच्चते – ‘‘तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतुं…पे॰… परिक्खारचोळं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्ति एत्थ सब्बत्थ अधिट्ठाने पटिसेधादस्सनतो, विकप्पनाय अदस्सनतो च ‘‘ततो पर’’न्ति द्वीस्वेव परिच्छेददस्सनतो च ‘‘नव चीवरानि अधिट्ठातब्बानि, न विकप्पेतब्बानि चेव वुत्तन्ति वेदितब्बं। अपरो नयो – अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं अकामा। कस्मा? काले उप्पन्नं अनधिट्ठहन्तस्स कालातिक्कमे आपत्तिसम्भवतो, अकाले उप्पन्नं अनधिट्ठहन्तस्स दसाहातिक्कमे आपत्तिसम्भवतो च। तत्थ यं काले उप्पन्नं अप्पहोन्तेपि दसाहे कालातिक्कमे आपत्तिकरं, तं निस्सज्जनकाले ‘‘इदं मे, भन्ते, अतिरेकचीवरं धारितं निस्सग्गियं, इमाहं सङ्घस्सा’’तिआदिना निस्सज्जितब्बं, इतरं यथापाळिमेव। तत्थ पठमनयो ‘‘यो पन, भिक्खु, अतिरेकचीवरं धारेय्य निस्सग्गिय’’न्ति इमाय पठमपञ्ञत्तिया वसेन वुत्तो, दुतियो अनुपञ्ञत्तिया वसेन वुत्तो।
Etthāha – yadi evaṃ ‘‘nava cīvarāni nādhiṭṭhātabbānī’’ti ca vattabbaṃ. Vikappitakālato paṭṭhāya hi nādhiṭṭhātabbānīti? Ettha vuccate – ‘‘ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetuṃ…pe… parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’nti ettha sabbattha adhiṭṭhāne paṭisedhādassanato, vikappanāya adassanato ca ‘‘tato para’’nti dvīsveva paricchedadassanato ca ‘‘nava cīvarāni adhiṭṭhātabbāni, na vikappetabbāni ceva vuttanti veditabbaṃ. Aparo nayo – anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ akāmā. Kasmā? Kāle uppannaṃ anadhiṭṭhahantassa kālātikkame āpattisambhavato, akāle uppannaṃ anadhiṭṭhahantassa dasāhātikkame āpattisambhavato ca. Tattha yaṃ kāle uppannaṃ appahontepi dasāhe kālātikkame āpattikaraṃ, taṃ nissajjanakāle ‘‘idaṃ me, bhante, atirekacīvaraṃ dhāritaṃ nissaggiyaṃ, imāhaṃ saṅghassā’’tiādinā nissajjitabbaṃ, itaraṃ yathāpāḷimeva. Tattha paṭhamanayo ‘‘yo pana, bhikkhu, atirekacīvaraṃ dhāreyya nissaggiya’’nti imāya paṭhamapaññattiyā vasena vutto, dutiyo anupaññattiyā vasena vutto.
यथा च निस्सज्जितब्बवत्थुम्हि असति यथापाळिं अवत्वा केवलं आपत्ति एव देसेतब्बा, यथा च वस्सिकसाटिकनिस्सज्जने केवलं परियिट्ठमत्ते यथापाळिं अवत्वा यथासम्भवं निस्सज्जितब्बं, तथा इदम्पीति वेदितब्बं। यथा संवच्छरातिक्कन्तं अतिरेकचीवरं ‘‘दसाहातिक्कन्त’’मिच्चेव वुच्चति। संवच्छरविप्पवुत्थतिचीवरं, मासातिक्कन्तञ्च ‘‘रत्तिविप्पवुत्थ’’न्ति च ‘‘छारत्तविप्पवुत्थ’’न्ति च वुच्चति, तथा इदम्पि ‘‘दसाहातिक्कन्त’’मिच्चेव वुच्चतीति एके, तस्मा सिद्धमिदं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिचीवरं अधिट्ठातुं अकामा’’ति, तथा अकामा न विकप्पेतुन्ति अत्थो। इच्छाय हि सति ‘‘पच्चुद्धरित्वा विप्पवाससुखत्थं विकप्पनाय ओकासो दिन्नो होति, दसाहातिक्कमे च अनापत्ती’’ति वचनतो विकप्पेतुं अनुजानामीति वुत्तं होति। तथा वस्सिकसाटिका अकामा अधिट्ठातुं दसाहातिक्कमे आपत्तिसम्भवतो। कित्तकं कालन्ति चे? वस्सानं चातुमासं, इच्छाय पन सति उद्धंयेव विकप्पेतब्बं। ‘‘सब्बत्थ विकप्पनाय अप्पटिसिद्धभावो वेदितब्बो’’ति हि वुत्तं। ‘‘अत्थापत्ति हेमन्ते आपज्जति, नो गिम्हे, नो वस्से’’ति (परि॰ ३२३) च वुत्तं, तेन वुत्तं अट्ठकथायं ‘‘ततो परं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा’’ति।
Yathā ca nissajjitabbavatthumhi asati yathāpāḷiṃ avatvā kevalaṃ āpatti eva desetabbā, yathā ca vassikasāṭikanissajjane kevalaṃ pariyiṭṭhamatte yathāpāḷiṃ avatvā yathāsambhavaṃ nissajjitabbaṃ, tathā idampīti veditabbaṃ. Yathā saṃvaccharātikkantaṃ atirekacīvaraṃ ‘‘dasāhātikkanta’’micceva vuccati. Saṃvaccharavippavutthaticīvaraṃ, māsātikkantañca ‘‘rattivippavuttha’’nti ca ‘‘chārattavippavuttha’’nti ca vuccati, tathā idampi ‘‘dasāhātikkanta’’micceva vuccatīti eke, tasmā siddhamidaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ akāmā’’ti, tathā akāmā na vikappetunti attho. Icchāya hi sati ‘‘paccuddharitvā vippavāsasukhatthaṃ vikappanāya okāso dinno hoti, dasāhātikkame ca anāpattī’’ti vacanato vikappetuṃ anujānāmīti vuttaṃ hoti. Tathā vassikasāṭikā akāmā adhiṭṭhātuṃ dasāhātikkame āpattisambhavato. Kittakaṃ kālanti ce? Vassānaṃ cātumāsaṃ, icchāya pana sati uddhaṃyeva vikappetabbaṃ. ‘‘Sabbattha vikappanāya appaṭisiddhabhāvo veditabbo’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Atthāpatti hemante āpajjati, no gimhe, no vasse’’ti (pari. 323) ca vuttaṃ, tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tato paraṃ paccuddharitvā vikappetabbā’’ti.
तत्रायं विचारणा – कदा पच्चुद्धरितब्बा, कदा विकप्पेतब्बा, किञ्चेत्थ यस्मा ‘‘ततो पर’’न्ति वुत्तं। हेमन्तञ्च पत्तमत्ते सा अधिट्ठानं विजहति, तस्मा ‘‘पच्चुद्धरित्वा’’ति न वत्तब्बं अधिट्ठानस्स नत्थिताय, अथ ‘‘अन्तोचातुमासे विकप्पेतब्बा’’ति न वत्तब्बं। ‘‘ततो परं विकप्पेतु’’न्ति हि वुत्तन्ति? एत्थ एकच्चे वदन्ति ‘‘वत्तब्बमेत’’न्ति। यथा परिवुत्थपरिवासो, चिण्णमानत्तो च सन्तो निट्ठितेसुपि परिवासमानत्तदिवसेसु, तथा निट्ठितेसुपि अधिट्ठानदिवसेसु साधिट्ठानमेतन्ति एके। अट्ठकथाचरियानं इदं सन्निट्ठानं ‘‘कत्तिकपुण्णमदिवसे पच्चुद्धरित्वा पाटिपददिवसे विकप्पेतब्बा’’ति। वुत्तञ्हेतं परिवारट्ठकथायं ‘‘कत्तिकपुण्णमासिया पच्छिमे पाटिपददिवसे विकप्पेत्वा ठपितं वस्सिकसाटिकं निवासेन्तो हेमन्ते आपज्जति। कुरुन्दियं पन ‘कत्तिकपुण्णमदिवसे अपच्चुद्धरित्वा हेमन्ते आपज्जती’ति वुत्तं, तम्पि सुवुत्तं। ‘चातुमासं अधिट्ठातुं, ततो परं विकप्पेतु’न्ति हि वुत्त’’न्ति (परि॰ अट्ठ॰ ३२३)। तत्थ कुरुन्दिनयो पच्छा वुत्तत्ता सारतो दट्ठब्बो , न पुरिमो। निवासेन्तो हि गिम्हेपि ओरेनद्धमासं आपज्जति एव। इध च ‘‘अत्थापत्ति हेमन्ते आपज्जति, नो गिम्हेति वुत्त’’न्ति कुरुन्दिवचनस्सायमत्थो दिस्सति।
Tatrāyaṃ vicāraṇā – kadā paccuddharitabbā, kadā vikappetabbā, kiñcettha yasmā ‘‘tato para’’nti vuttaṃ. Hemantañca pattamatte sā adhiṭṭhānaṃ vijahati, tasmā ‘‘paccuddharitvā’’ti na vattabbaṃ adhiṭṭhānassa natthitāya, atha ‘‘antocātumāse vikappetabbā’’ti na vattabbaṃ. ‘‘Tato paraṃ vikappetu’’nti hi vuttanti? Ettha ekacce vadanti ‘‘vattabbameta’’nti. Yathā parivutthaparivāso, ciṇṇamānatto ca santo niṭṭhitesupi parivāsamānattadivasesu, tathā niṭṭhitesupi adhiṭṭhānadivasesu sādhiṭṭhānametanti eke. Aṭṭhakathācariyānaṃ idaṃ sanniṭṭhānaṃ ‘‘kattikapuṇṇamadivase paccuddharitvā pāṭipadadivase vikappetabbā’’ti. Vuttañhetaṃ parivāraṭṭhakathāyaṃ ‘‘kattikapuṇṇamāsiyā pacchime pāṭipadadivase vikappetvā ṭhapitaṃ vassikasāṭikaṃ nivāsento hemante āpajjati. Kurundiyaṃ pana ‘kattikapuṇṇamadivase apaccuddharitvā hemante āpajjatī’ti vuttaṃ, tampi suvuttaṃ. ‘Cātumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ, tato paraṃ vikappetu’nti hi vutta’’nti (pari. aṭṭha. 323). Tattha kurundinayo pacchā vuttattā sārato daṭṭhabbo , na purimo. Nivāsento hi gimhepi orenaddhamāsaṃ āpajjati eva. Idha ca ‘‘atthāpatti hemante āpajjati, no gimheti vutta’’nti kurundivacanassāyamattho dissati.
‘‘कत्तिकपुण्णमदिवसे अपच्चुद्धरित्वा तस्मिंयेव दिवसे अविकप्पेन्तो पच्छिमपाटिपददिवसे अपच्चुद्धारपच्चया दुक्कटं आपज्जति, न, अविकप्पनपच्चया दसाहपरिहारसम्भवतो’’ति कारणमेके वदन्ति। एवं सति हेमन्ते पत्तमत्ते अधिट्ठानं विजहतीति आपज्जति, तञ्च अयुत्तं। अधिट्ठानञ्हि ‘‘अञ्ञस्स दानेन…पे॰… छिद्दभावेनाति इमेहि नवहि कारणेहि विजहती’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.४६९) वुत्तं, न ‘‘अधिट्ठानखेत्तातिक्कमेन वा’’ति। असाधारणत्ता न वुत्तन्ति चे? न, ‘‘छिद्दभावेना’’ति न वत्तब्बप्पसङ्गतो, छिद्दभावेन पन तिचीवरस्सेव सब्बट्ठकथासु अधिट्ठानविजहनस्स वुत्तत्ता। तस्मा हेमन्तस्स पठमदिवसे अपच्चुद्धारपच्चया दुक्कटं आपज्जति, न पच्चुद्धरित्वा अविकप्पनपच्चया। ‘‘विकप्पेतु’’न्ति वचनतो ततो अधिट्ठानं न विजहतीति पञ्ञायति। न हि कत्तिकपुण्णमासिया पच्छिमे पाटिपददिवसे अविकप्पेत्वा हेमन्ते आपज्जतीति वुत्तन्ति अधिप्पायो, यस्मा तं अपच्चुद्धारपच्चया दुक्कटं हेमन्तस्स पठमअरुणक्खणे एव आपज्जति, तस्मा ‘‘कत्तिकपुण्णमदिवसे अपच्चुद्धरित्वा’’ति वुत्तं। पच्चुद्धटं पन हेमन्ते दसाहपरिहारं लभति। ‘‘दसाहे अप्पहोन्ते चीवरकालं नातिक्कामेतब्बा’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.६३०) हि वुत्तं, तञ्च खो समये उप्पन्नं चे, नासमये। तथा च साधितं अपच्चुद्धटं न निस्सग्गियं होति, नो च तं परिदहितं, तस्मा कत्तिकपुण्णमदिवसे एव पच्चुद्धरणञ्च विकप्पनञ्च कत्तब्बन्ति सिद्धं, एत्थ च यथा अतिरेकचीवरं दसमे दिवसे विकप्पेन्तेन दसाहपरमं धारितं होति, अन्तोदसाहे च विकप्पितं होति, तथा कत्तिकपुण्णमाय विकप्पेन्तेन वस्सानं चातुमासं अधिट्ठितञ्च होति, ततो परं अनापत्तिखेत्ते एव विकप्पना च होतीति वेदितब्बं। एत्तावता अत्थि विकप्पनाखेत्ते अधिट्ठानं, अधिट्ठानखेत्ते च विकप्पनाति दीपितं होति। अञ्ञथा ‘‘अत्थापत्ति अधिट्ठानेन आपज्जति, अनधिट्ठानेन आपज्जति। अत्थापत्ति विकप्पनाय आपज्जति, अविकप्पनाय आपज्जती’’ति दुकेसु द्वे दुकानि वत्तब्बानि सियुं। तत्थ पठमदुके पठमपदं सम्भवति। विकप्पनखेत्ते हि वस्सिकसाटिकादीनं अधिट्ठानेन विनयातिसारदुक्कटं आपज्जति। एतेनेव दुतियदुक्कटस्स दुतियपदं वुत्तं होति। अनधिट्ठानेन आपज्जतीति नत्थि। अन्तोदसाहे अनापज्जनतो, विकप्पनादिसम्भवतो च विकप्पनाय आपज्जतीति नत्थि सब्बत्थ विकप्पनाय अप्पटिसिद्धत्ता, तस्मा तानि दुकानि ‘‘न लब्भन्ती’’ति न वुत्तानि। एत्थाह – या सा ‘‘अत्थापत्ति हेमन्ते आपज्जती’’ति (परि॰ ३२३) वचनप्पमाणतो दुक्कटापत्ति साधिता, सा सञ्चिच्च अपच्चुद्धरन्तस्स युज्जति, असतिया चे, कञ्चि, अनापत्ति। कत्तिकपुण्णमाय पच्चुद्धटं सञ्चिच्च अविकप्पयतो दुक्कटेन सह पुनदिवसे निस्सग्गियं, असतिया अविकप्पयतो निस्सग्गियमेव इध पठमपञ्ञत्तिया। यं पन वुत्तं मातिकाट्ठकथायं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ कथिनसिक्खापदवण्णना) ‘‘वस्सिकसाटिका वस्सानमासातिक्कमेनापि, कण्डुपटिच्छादि आबाधवूपसमेनापि अधिट्ठानं विजहति, तस्मा सा ततो परं विकप्पेतब्बा’’ति, तेनेतं विरुज्झति, न केवलं इदमेव, ‘‘ततो परं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा’’ति अट्ठकथावचनञ्च विरुज्झति। ततो परं नाम हि हेमन्तं, तत्थ चे पच्चुद्धारो, ‘‘वस्सिकसाटिका वस्सानमासातिक्कमेनापी’’तिआदि न युत्तं अधिट्ठानाभावेन पच्चुद्धाराभावतो। अविरोधो च इच्छितब्बो, तस्मा ‘‘पच्चुद्धरणं वत्तमत्त’’न्तिवादो एत्थापि सम्भवतीति चे? न, कुरुन्दि वचनविरोधतो। तत्थ हि कत्तिकपुण्णमाय पच्चुद्धारो वुत्तो, तस्मा वस्सानदिवसत्ता साधिट्ठानावसा पच्चुद्धरीयतीति न पच्चुद्धारो वत्तमत्तं, तस्मा ‘‘ततो पर’’न्ति याव पुण्णमा अधिप्पेता सिया। यथा चायं विकप्पो, तथा ‘‘वस्सानमासातिक्कमेनापि आबाधवूपसमेनापी’’ति इदम्पि अवस्सं पच्चुद्धरितब्बताय वुत्तं सिया। एवञ्च सति इध समन्तपासादिकाय तदवचनेन समेति। अञ्ञथा इधपि तं वत्तब्बं सियाति यथावुत्तोव विधि एत्थ सम्भवति, किञ्चापि सम्भवति, दुविञ्ञापयस्स पन लोकस्स सुविञ्ञापनत्थं वुत्ता। यस्मा पन सा वस्सानातिक्कमेन अधिट्ठानं विजहति, हेमन्तपठमारुणे च अपच्चुद्धारपच्चया दुक्कटा साधिता, तस्मा कत्तिकपुण्णमायमेव पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा, अविकप्पिताय ‘‘निस्सग्गियापज्जनमेवा’’ति वत्तब्बं। एत्तावतापि सन्तोसं अकत्वा विनिच्छयो परियेसितब्बो। होति चेत्थ –
‘‘Kattikapuṇṇamadivase apaccuddharitvā tasmiṃyeva divase avikappento pacchimapāṭipadadivase apaccuddhārapaccayā dukkaṭaṃ āpajjati, na, avikappanapaccayā dasāhaparihārasambhavato’’ti kāraṇameke vadanti. Evaṃ sati hemante pattamatte adhiṭṭhānaṃ vijahatīti āpajjati, tañca ayuttaṃ. Adhiṭṭhānañhi ‘‘aññassa dānena…pe… chiddabhāvenāti imehi navahi kāraṇehi vijahatī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.469) vuttaṃ, na ‘‘adhiṭṭhānakhettātikkamena vā’’ti. Asādhāraṇattā na vuttanti ce? Na, ‘‘chiddabhāvenā’’ti na vattabbappasaṅgato, chiddabhāvena pana ticīvarasseva sabbaṭṭhakathāsu adhiṭṭhānavijahanassa vuttattā. Tasmā hemantassa paṭhamadivase apaccuddhārapaccayā dukkaṭaṃ āpajjati, na paccuddharitvā avikappanapaccayā. ‘‘Vikappetu’’nti vacanato tato adhiṭṭhānaṃ na vijahatīti paññāyati. Na hi kattikapuṇṇamāsiyā pacchime pāṭipadadivase avikappetvā hemante āpajjatīti vuttanti adhippāyo, yasmā taṃ apaccuddhārapaccayā dukkaṭaṃ hemantassa paṭhamaaruṇakkhaṇe eva āpajjati, tasmā ‘‘kattikapuṇṇamadivase apaccuddharitvā’’ti vuttaṃ. Paccuddhaṭaṃ pana hemante dasāhaparihāraṃ labhati. ‘‘Dasāhe appahonte cīvarakālaṃ nātikkāmetabbā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.630) hi vuttaṃ, tañca kho samaye uppannaṃ ce, nāsamaye. Tathā ca sādhitaṃ apaccuddhaṭaṃ na nissaggiyaṃ hoti, no ca taṃ paridahitaṃ, tasmā kattikapuṇṇamadivase eva paccuddharaṇañca vikappanañca kattabbanti siddhaṃ, ettha ca yathā atirekacīvaraṃ dasame divase vikappentena dasāhaparamaṃ dhāritaṃ hoti, antodasāhe ca vikappitaṃ hoti, tathā kattikapuṇṇamāya vikappentena vassānaṃ cātumāsaṃ adhiṭṭhitañca hoti, tato paraṃ anāpattikhette eva vikappanā ca hotīti veditabbaṃ. Ettāvatā atthi vikappanākhette adhiṭṭhānaṃ, adhiṭṭhānakhette ca vikappanāti dīpitaṃ hoti. Aññathā ‘‘atthāpatti adhiṭṭhānena āpajjati, anadhiṭṭhānena āpajjati. Atthāpatti vikappanāya āpajjati, avikappanāya āpajjatī’’ti dukesu dve dukāni vattabbāni siyuṃ. Tattha paṭhamaduke paṭhamapadaṃ sambhavati. Vikappanakhette hi vassikasāṭikādīnaṃ adhiṭṭhānena vinayātisāradukkaṭaṃ āpajjati. Eteneva dutiyadukkaṭassa dutiyapadaṃ vuttaṃ hoti. Anadhiṭṭhānena āpajjatīti natthi. Antodasāhe anāpajjanato, vikappanādisambhavato ca vikappanāya āpajjatīti natthi sabbattha vikappanāya appaṭisiddhattā, tasmā tāni dukāni ‘‘na labbhantī’’ti na vuttāni. Etthāha – yā sā ‘‘atthāpatti hemante āpajjatī’’ti (pari. 323) vacanappamāṇato dukkaṭāpatti sādhitā, sā sañcicca apaccuddharantassa yujjati, asatiyā ce, kañci, anāpatti. Kattikapuṇṇamāya paccuddhaṭaṃ sañcicca avikappayato dukkaṭena saha punadivase nissaggiyaṃ, asatiyā avikappayato nissaggiyameva idha paṭhamapaññattiyā. Yaṃ pana vuttaṃ mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. kathinasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘vassikasāṭikā vassānamāsātikkamenāpi, kaṇḍupaṭicchādi ābādhavūpasamenāpi adhiṭṭhānaṃ vijahati, tasmā sā tato paraṃ vikappetabbā’’ti, tenetaṃ virujjhati, na kevalaṃ idameva, ‘‘tato paraṃ paccuddharitvā vikappetabbā’’ti aṭṭhakathāvacanañca virujjhati. Tato paraṃ nāma hi hemantaṃ, tattha ce paccuddhāro, ‘‘vassikasāṭikā vassānamāsātikkamenāpī’’tiādi na yuttaṃ adhiṭṭhānābhāvena paccuddhārābhāvato. Avirodho ca icchitabbo, tasmā ‘‘paccuddharaṇaṃ vattamatta’’ntivādo etthāpi sambhavatīti ce? Na, kurundi vacanavirodhato. Tattha hi kattikapuṇṇamāya paccuddhāro vutto, tasmā vassānadivasattā sādhiṭṭhānāvasā paccuddharīyatīti na paccuddhāro vattamattaṃ, tasmā ‘‘tato para’’nti yāva puṇṇamā adhippetā siyā. Yathā cāyaṃ vikappo, tathā ‘‘vassānamāsātikkamenāpi ābādhavūpasamenāpī’’ti idampi avassaṃ paccuddharitabbatāya vuttaṃ siyā. Evañca sati idha samantapāsādikāya tadavacanena sameti. Aññathā idhapi taṃ vattabbaṃ siyāti yathāvuttova vidhi ettha sambhavati, kiñcāpi sambhavati, duviññāpayassa pana lokassa suviññāpanatthaṃ vuttā. Yasmā pana sā vassānātikkamena adhiṭṭhānaṃ vijahati, hemantapaṭhamāruṇe ca apaccuddhārapaccayā dukkaṭā sādhitā, tasmā kattikapuṇṇamāyameva paccuddharitvā vikappetabbā, avikappitāya ‘‘nissaggiyāpajjanamevā’’ti vattabbaṃ. Ettāvatāpi santosaṃ akatvā vinicchayo pariyesitabbo. Hoti cettha –
‘‘एवं अभावं विनयस्स पाळि,
‘‘Evaṃ abhāvaṃ vinayassa pāḷi,
भिन्नं अभिन्नञ्च तदत्थयुत्तिं।
Bhinnaṃ abhinnañca tadatthayuttiṃ;
विञ्ञातुकामेन तदत्थविञ्ञू,
Viññātukāmena tadatthaviññū,
परियेसितब्बा विनये विञ्ञाया’’ति॥
Pariyesitabbā vinaye viññāyā’’ti.
‘‘तुय्हं गण्हाही’’ति वुत्ते विनापि ‘‘मय्हं गण्हामी’’ति वचनेन सुदिन्नं होति। इतरो चे अधिवासेति, तेनापि सुग्गहितं होति, नो चे अधिवासेति, देन्तेन सुदिन्नं। तं पन वत्थु न कस्सचि होति। तथा ‘‘मय्हं गण्हामी’’ति वदति, सामिको चे अधिवासेति, विनापि ‘‘गण्हाही’’ति वचनेन सुग्गहितं। नो चे अधिवासेति, सामिकस्सेव तं, न हि तस्सेतं विनयकम्मन्ति एत्थ विनयकम्मस्सत्थाय चे गण्हाति, न वट्टति। न केवलं अत्तनो अत्थाय गहितं , पुन तस्सपि देति, वट्टतीति च। तथा अनपेक्खो हुत्वा परस्स विस्सज्जेत्वा पुन तेन दिन्नं वा तस्स विस्सासन्तो वा परिभुञ्जति, वट्टति। तत्थापि विनयकम्मवसेन न वट्टतीति एके। ते एव ‘‘महन्तं वा खुद्दकं करोती’’ति एत्थ ‘‘तिचीवरे दीघतो विदत्थि अनतिक्कमित्वा छिन्दित्वा करोति, एवं सेसेसुपी’’ति वदन्ति। एवरूपेसु ठानेसु पोराणाचरियानं कथामग्गं सुट्ठु आचरियकुलसेवनाय सञ्जानित्वा तेन संसन्दित्वा सतो सम्पजानो हुत्वा सोतूनञ्च चित्तं अविमोहेत्वा कथेतब्बं। एसा अम्हाकं आयाचना।
‘‘Tuyhaṃ gaṇhāhī’’ti vutte vināpi ‘‘mayhaṃ gaṇhāmī’’ti vacanena sudinnaṃ hoti. Itaro ce adhivāseti, tenāpi suggahitaṃ hoti, no ce adhivāseti, dentena sudinnaṃ. Taṃ pana vatthu na kassaci hoti. Tathā ‘‘mayhaṃ gaṇhāmī’’ti vadati, sāmiko ce adhivāseti, vināpi ‘‘gaṇhāhī’’ti vacanena suggahitaṃ. No ce adhivāseti, sāmikasseva taṃ, na hi tassetaṃ vinayakammanti ettha vinayakammassatthāya ce gaṇhāti, na vaṭṭati. Na kevalaṃ attano atthāya gahitaṃ , puna tassapi deti, vaṭṭatīti ca. Tathā anapekkho hutvā parassa vissajjetvā puna tena dinnaṃ vā tassa vissāsanto vā paribhuñjati, vaṭṭati. Tatthāpi vinayakammavasena na vaṭṭatīti eke. Te eva ‘‘mahantaṃ vā khuddakaṃ karotī’’ti ettha ‘‘ticīvare dīghato vidatthi anatikkamitvā chinditvā karoti, evaṃ sesesupī’’ti vadanti. Evarūpesu ṭhānesu porāṇācariyānaṃ kathāmaggaṃ suṭṭhu ācariyakulasevanāya sañjānitvā tena saṃsanditvā sato sampajāno hutvā sotūnañca cittaṃ avimohetvā kathetabbaṃ. Esā amhākaṃ āyācanā.
पठमकथिनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमकथिनसिक्खापदं • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
