| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
४. निस्सग्गियकण्डो
4. Nissaggiyakaṇḍo
१. चीवरवग्गो
1. Cīvaravaggo
१. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना
1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
४५९. समिताविनाति समितपापेन। गोतमकचेतियं नाम गोतमयक्खस्स चेतियट्ठाने कतविहारो वुच्चति।
459.Samitāvināti samitapāpena. Gotamakacetiyaṃ nāma gotamayakkhassa cetiyaṭṭhāne katavihāro vuccati.
४६१. नवमं वा दसमं वाति भुम्मत्थे उपयोगवचनं। सचे भवेय्याति सचे कस्सचि कङ्खा भवेय्य। वुत्तसदिसन्ति दसमं वाति वुत्तसदिसं परिच्छेदसदिसं, ‘‘वुत्तसदिसमेवा’’तिपि लिखन्ति। धारेतुन्ति एत्थ आहाति पाठसेसो दट्ठब्बो।
461.Navamaṃ vā dasamaṃ vāti bhummatthe upayogavacanaṃ. Sace bhaveyyāti sace kassaci kaṅkhā bhaveyya. Vuttasadisanti dasamaṃ vāti vuttasadisaṃ paricchedasadisaṃ, ‘‘vuttasadisamevā’’tipi likhanti. Dhāretunti ettha āhāti pāṭhaseso daṭṭhabbo.
४६३. सूचिया पटिसामनन्ति सूचिघरे संगोपनं, इदञ्च सूचिकम्मस्स सब्बस्स परिनिट्ठितभावदस्सनत्थं वुत्तं। एतन्ति नट्ठचीवरं। एतेसम्पीति नट्ठचीवरादीनि परामसति, तेन चीवरपलिबोधाभावं दस्सेति। दुतियस्स पलिबोधस्साति आवासपलिबोधस्स। एत्थ च निट्ठितचीवरस्मिं, उब्भतस्मिं कथिनेति द्वीहि पदेहि द्विन्नं पलिबोधानं अभावदस्सनेन अत्थतकथिनस्स पञ्चमासब्भन्तरे याव चीवरपलिबोधआवासपलिबोधेसु अञ्ञतरं न उपच्छिज्जति, ताव अतिरेकचीवरं धारेतुं वट्टतीति दीपेति। पक्कमनं अन्तो अस्साति पक्कमनन्तिका, एवं सेसापि वेदितब्बा। वित्थारो पनेत्थ आगतट्ठाने आवि भविस्सति।
463.Sūciyā paṭisāmananti sūcighare saṃgopanaṃ, idañca sūcikammassa sabbassa pariniṭṭhitabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Etanti naṭṭhacīvaraṃ. Etesampīti naṭṭhacīvarādīni parāmasati, tena cīvarapalibodhābhāvaṃ dasseti. Dutiyassa palibodhassāti āvāsapalibodhassa. Ettha ca niṭṭhitacīvarasmiṃ, ubbhatasmiṃ kathineti dvīhi padehi dvinnaṃ palibodhānaṃ abhāvadassanena atthatakathinassa pañcamāsabbhantare yāva cīvarapalibodhaāvāsapalibodhesu aññataraṃ na upacchijjati, tāva atirekacīvaraṃ dhāretuṃ vaṭṭatīti dīpeti. Pakkamanaṃ anto assāti pakkamanantikā, evaṃ sesāpi veditabbā. Vitthāro panettha āgataṭṭhāne āvi bhavissati.
दसाहपरमं कालन्ति अच्चन्तसंयोगवचनं। इदञ्हि वुत्तं होति…पे॰… दसाहपरमभावोति इदं दसाहपरमतापदस्स अत्थमत्तदस्सनं, दसाहपरमभावोति इदञ्हि वुत्तं होतीति एवमेत्थ योजना वेदितब्बा। अयमत्थोतिआदि दसाहपरमपदस्सेव अधिप्पेतत्थदस्सनवसेन वुत्तं। तत्थ एत्तको कालोति ‘‘दसाहपरमता’’ति वुत्तो यो कालो, सो एत्तको कालोति अत्थो।
Dasāhaparamaṃ kālanti accantasaṃyogavacanaṃ. Idañhi vuttaṃ hoti…pe… dasāhaparamabhāvoti idaṃ dasāhaparamatāpadassa atthamattadassanaṃ, dasāhaparamabhāvoti idañhi vuttaṃ hotīti evamettha yojanā veditabbā. Ayamatthotiādi dasāhaparamapadasseva adhippetatthadassanavasena vuttaṃ. Tattha ettako kāloti ‘‘dasāhaparamatā’’ti vutto yo kālo, so ettako kāloti attho.
खोमन्ति खोमसुत्तेहि वायितं खोमपटचीवरं, तं वाकमयन्ति वदन्ति। कप्पाससुत्तेहि वायितं कप्पासिकं, एवं सेसानिपि। कम्बलन्ति एळकादीनं लोममयसुत्तेन वायितपटं। भङ्गन्ति खोमसुत्तादीनि सब्बानि, एकच्चानि वा मिस्सेत्वा वायितं चीवरं। भङ्गम्पि वाकमयमेवाति केचि। दुकूलं पत्तुण्णं सोमारपटं चीनपटं इद्धिजं देवदिन्नन्ति इमानि पन छ चीवरानि एतेसञ्ञेव अनुलोमानीति विसुं न वुत्तानि। दुकूलञ्हि साणस्स अनुलोमं वाकमयत्ता। ‘‘पत्तुण्णं कोसेय्यविसेसो’’ति अभिधानकोसे वुत्तं। सोमारदेसे, चीनदेसे च जातवत्थानि सोमारचीनपटानि। पत्तुण्णादीनि तीणि कोसेय्यस्स अनुलोमानि पाणकेहि कतसुत्तमयत्ता। इद्धिजन्ति एहिभिक्खूनं पुञ्ञिद्धिया निब्बत्तचीवरं। कप्परुक्खे निब्बत्तं, देवदिन्नञ्च खोमादीनं अञ्ञतरं होतीति तेसं सब्बेसं अनुलोमानि। मनुस्सानं पकतिविदत्थिं सन्धाय ‘‘द्वे विदत्थियो’’तिआदि वुत्तं। इमिना दीघतो वड्ढकीहत्थप्पमाणं वित्थारतो ततो उपड्ढप्पमाणं विकप्पनुपगन्ति दस्सेति। तथा हि ‘‘सुगतविदत्थि नाम इदानि मज्झिमस्स पुरिसस्स तिस्सो विदत्थियो, वड्ढकीहत्थेन दियड्ढो हत्थो होती’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.३४८-३४९) कुटिकारसिक्खापदट्ठकथायं वुत्तं, तस्मा सुगतङ्गुलेन द्वादसङ्गुला सुगतविदत्थि वड्ढकीहत्थेन दियड्ढो हत्थोति सिद्धं। एवञ्च कत्वा ‘‘सुगतङ्गुलेन अट्ठङ्गुलं वड्ढकीहत्थप्पमाण’’न्ति आगतट्ठानेहि च समेति।
Khomanti khomasuttehi vāyitaṃ khomapaṭacīvaraṃ, taṃ vākamayanti vadanti. Kappāsasuttehi vāyitaṃ kappāsikaṃ, evaṃ sesānipi. Kambalanti eḷakādīnaṃ lomamayasuttena vāyitapaṭaṃ. Bhaṅganti khomasuttādīni sabbāni, ekaccāni vā missetvā vāyitaṃ cīvaraṃ. Bhaṅgampi vākamayamevāti keci. Dukūlaṃ pattuṇṇaṃ somārapaṭaṃ cīnapaṭaṃ iddhijaṃ devadinnanti imāni pana cha cīvarāni etesaññeva anulomānīti visuṃ na vuttāni. Dukūlañhi sāṇassa anulomaṃ vākamayattā. ‘‘Pattuṇṇaṃ koseyyaviseso’’ti abhidhānakose vuttaṃ. Somāradese, cīnadese ca jātavatthāni somāracīnapaṭāni. Pattuṇṇādīni tīṇi koseyyassa anulomāni pāṇakehi katasuttamayattā. Iddhijanti ehibhikkhūnaṃ puññiddhiyā nibbattacīvaraṃ. Kapparukkhe nibbattaṃ, devadinnañca khomādīnaṃ aññataraṃ hotīti tesaṃ sabbesaṃ anulomāni. Manussānaṃ pakatividatthiṃ sandhāya ‘‘dve vidatthiyo’’tiādi vuttaṃ. Iminā dīghato vaḍḍhakīhatthappamāṇaṃ vitthārato tato upaḍḍhappamāṇaṃ vikappanupaganti dasseti. Tathā hi ‘‘sugatavidatthi nāma idāni majjhimassa purisassa tisso vidatthiyo, vaḍḍhakīhatthena diyaḍḍho hattho hotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.348-349) kuṭikārasikkhāpadaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, tasmā sugataṅgulena dvādasaṅgulā sugatavidatthi vaḍḍhakīhatthena diyaḍḍho hatthoti siddhaṃ. Evañca katvā ‘‘sugataṅgulena aṭṭhaṅgulaṃ vaḍḍhakīhatthappamāṇa’’nti āgataṭṭhānehi ca sameti.
तं अतिक्कामयतोति एत्थ तन्ति चीवरं, कालं वा परामसति। तस्स यो अरुणोति चीवरुप्पाददिवसस्स यो अतिक्कन्तो अरुणो। चीवरुप्पाददिवसेन सद्धिन्ति चीवरुप्पाददिवसस्स आदिभूतेन अतिक्कन्तअरुणेन सद्धिन्ति अत्थो, इदञ्च भगवता ‘‘दसाहपरम’’न्ति वत्वा पुन ‘‘एकादसे अरुणुग्गमने’’ति वुत्तत्ता पुब्बापरसंसन्दनत्थं सद्दतो गम्ममानम्पि ‘‘चीवरुप्पाददिवसेन सद्धि’’न्ति एवं वुत्तं। ‘‘दसमे अरुणे’’ति वुत्ते एव हि दसाहपरमेन सद्धिं समेति। दिवसपरियोसानस्स अवधिभूतअनागतारुणवसेन हि दिवसं अतिक्कन्तं नाम होति, न पन दिवसस्स आदिभूतारुणवसेन परिवासादीसु तथा अग्गहणतो, इध पन भगवता दिवसस्स आदिअन्तपरिच्छेददस्सनवसेन ‘‘एकादसे अरुणुग्गमने’’ति वुत्तं, तस्मा अट्ठकथायं दिवसस्स आदिभूतं तंदिवसनिस्सितम्पि अरुणं गहेत्वा ‘‘एकादसे अरुणुग्गमने निस्सग्गियं होती’’ति वुत्तं। अरुणोति चेत्थ सूरियुग्गमनस्स पुरेचरो वड्ढनघनरत्तो पभाविसेसोति दट्ठब्बो।
Taṃ atikkāmayatoti ettha tanti cīvaraṃ, kālaṃ vā parāmasati. Tassa yo aruṇoti cīvaruppādadivasassa yo atikkanto aruṇo. Cīvaruppādadivasena saddhinti cīvaruppādadivasassa ādibhūtena atikkantaaruṇena saddhinti attho, idañca bhagavatā ‘‘dasāhaparama’’nti vatvā puna ‘‘ekādase aruṇuggamane’’ti vuttattā pubbāparasaṃsandanatthaṃ saddato gammamānampi ‘‘cīvaruppādadivasena saddhi’’nti evaṃ vuttaṃ. ‘‘Dasame aruṇe’’ti vutte eva hi dasāhaparamena saddhiṃ sameti. Divasapariyosānassa avadhibhūtaanāgatāruṇavasena hi divasaṃ atikkantaṃ nāma hoti, na pana divasassa ādibhūtāruṇavasena parivāsādīsu tathā aggahaṇato, idha pana bhagavatā divasassa ādiantaparicchedadassanavasena ‘‘ekādase aruṇuggamane’’ti vuttaṃ, tasmā aṭṭhakathāyaṃ divasassa ādibhūtaṃ taṃdivasanissitampi aruṇaṃ gahetvā ‘‘ekādase aruṇuggamane nissaggiyaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Aruṇoti cettha sūriyuggamanassa purecaro vaḍḍhanaghanaratto pabhāvisesoti daṭṭhabbo.
वचनीयोति सङ्घापेक्खो। वचनभेदोति ‘‘ञत्तियं द्वे आपत्तियो सरती’’तिआदिना वत्तब्बन्ति अधिप्पायो।
Vacanīyoti saṅghāpekkho. Vacanabhedoti ‘‘ñattiyaṃ dve āpattiyo saratī’’tiādinā vattabbanti adhippāyo.
४६८. ‘‘न इध सञ्ञा रक्खती’’ति इदं वेमतिकञ्च अनतिक्कन्तसञ्ञञ्च सन्धाय वुत्तं। योपि एवंसञ्ञी तस्सपीति यो अनतिक्कन्तसञ्ञी, वेमतिको वा, तस्सपीति अत्थो। अनट्ठतो अविलुत्तस्स विसेसमाह ‘‘पसय्हावहारवसेना’’ति। थेय्यावहारवसेन गहितम्पि इध नट्ठं।
468.‘‘Naidha saññā rakkhatī’’ti idaṃ vematikañca anatikkantasaññañca sandhāya vuttaṃ. Yopi evaṃsaññī tassapīti yo anatikkantasaññī, vematiko vā, tassapīti attho. Anaṭṭhato aviluttassa visesamāha ‘‘pasayhāvahāravasenā’’ti. Theyyāvahāravasena gahitampi idha naṭṭhaṃ.
अनापत्ति अञ्ञेन कतं पटिलभित्वातिआदि निसीदनसन्थतं सन्धाय वुत्तं। येन हि पुराणसन्थतस्स सामन्ता सुगतविदत्थिं अनादियित्वा नवं निसीदनसन्थतं कतं, तस्स तं निस्सग्गियम्पि ततो अञ्ञस्स पटिलभित्वा परिभुञ्जन्तस्स अनापत्तिकरन्ति सिज्झनतो अयमत्थो सब्बनिस्सग्गियेसुपि सिज्झति।
Anāpatti aññena kataṃ paṭilabhitvātiādi nisīdanasanthataṃ sandhāya vuttaṃ. Yena hi purāṇasanthatassa sāmantā sugatavidatthiṃ anādiyitvā navaṃ nisīdanasanthataṃ kataṃ, tassa taṃ nissaggiyampi tato aññassa paṭilabhitvā paribhuñjantassa anāpattikaranti sijjhanato ayamattho sabbanissaggiyesupi sijjhati.
४६९. तिचीवरं अधिट्ठातुन्ति सङ्घाटिआदिनामेन अधिट्ठातुं। ‘‘न विकप्पेतु’’न्ति इमिना नामेन न विकप्पेतुं, एतेन विकप्पिततिचीवरो तेचीवरिको न होति। तस्स तस्मिं अधिट्ठिततिचीवरे विय अविप्पवासादिना कत्तब्बविधि न कातब्बोति दस्सेति, न पन विकप्पने दोसोति। ततो परन्ति चतुमासतो परं विकप्पेत्वा परिभुञ्जितुं अनुञ्ञातन्ति केचि वदन्ति, अञ्ञे पन ‘‘विकप्पेत्वा याव आगामिवस्सानं, ताव ठपेतुमेव वट्टती’’ति वदन्ति, अपरे पन ‘‘विकप्पने न दोसो, तथा विकप्पितं परिक्खारादिनामेन अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितब्ब’’न्ति वदन्ति।
469.Ticīvaraṃ adhiṭṭhātunti saṅghāṭiādināmena adhiṭṭhātuṃ. ‘‘Na vikappetu’’nti iminā nāmena na vikappetuṃ, etena vikappitaticīvaro tecīvariko na hoti. Tassa tasmiṃ adhiṭṭhitaticīvare viya avippavāsādinā kattabbavidhi na kātabboti dasseti, na pana vikappane dosoti. Tato paranti catumāsato paraṃ vikappetvā paribhuñjituṃ anuññātanti keci vadanti, aññe pana ‘‘vikappetvā yāva āgāmivassānaṃ, tāva ṭhapetumeva vaṭṭatī’’ti vadanti, apare pana ‘‘vikappane na doso, tathā vikappitaṃ parikkhārādināmena adhiṭṭhahitvā paribhuñjitabba’’nti vadanti.
मुट्ठिपञ्चकन्ति मुट्ठिया उपलक्खितं पञ्चकं, चतुहत्थे मिनित्वा पञ्चमं हत्थं मुट्ठिं कत्वा मिनितब्बन्ति अधिप्पायो। केचि पन ‘‘मुट्ठिहत्थानं पञ्चकं मुट्ठिपञ्चकं, तस्मा पञ्चपि हत्थे मुट्ठिं कत्वाव मिनितब्बा’’ति वदन्ति। मुट्ठित्तिकन्ति एत्थापि एसेव नयो। द्विहत्थेन अन्तरवासकेन तिमण्डलं पटिच्छादेतुं सक्काति आह ‘‘पारुपनेना’’तिआदि। अतिरेकन्ति सुगतचीवरप्पमाणतो अधिकं। ऊनकन्ति मुट्ठिपञ्चकादितो ऊनकं, तेन च तेसु तिचीवराधिट्ठानं न रुहतीति दस्सेति।
Muṭṭhipañcakanti muṭṭhiyā upalakkhitaṃ pañcakaṃ, catuhatthe minitvā pañcamaṃ hatthaṃ muṭṭhiṃ katvā minitabbanti adhippāyo. Keci pana ‘‘muṭṭhihatthānaṃ pañcakaṃ muṭṭhipañcakaṃ, tasmā pañcapi hatthe muṭṭhiṃ katvāva minitabbā’’ti vadanti. Muṭṭhittikanti etthāpi eseva nayo. Dvihatthena antaravāsakena timaṇḍalaṃ paṭicchādetuṃ sakkāti āha ‘‘pārupanenā’’tiādi. Atirekanti sugatacīvarappamāṇato adhikaṃ. Ūnakanti muṭṭhipañcakādito ūnakaṃ, tena ca tesu ticīvarādhiṭṭhānaṃ na ruhatīti dasseti.
इमं सङ्घाटिं पच्चुद्धरामीति इमं सङ्घाटिअधिट्ठानं उक्खिपामि परिच्चजामीति अत्थो। कायविकारं करोन्तेनाति हत्थेन चीवरं परामसन्तेन, चालेन्तेन वा। वाचाय अधिट्ठातब्बाति एत्थ कायेनपि चालेत्वा वाचम्पि भिन्दित्वा कायवाचाहि अधिट्ठानम्पि सङ्गहितन्ति वेदितब्बं ‘‘कायेन अफुसित्वा’’ति वुत्तत्ता। दुविधन्ति अहत्थपासहत्थपासवसेन दुविधं। तत्थ हत्थपासो नाम अड्ढतेय्यहत्थो वुच्चति। द्वादसहत्थन्ति केचि वदन्ति , तं इध न समेति। ‘‘सामन्तविहारे’’ति इदं ठपितट्ठानसल्लक्खणयोग्गे ठितं सन्धाय वुत्तं। ततो दूरे ठितम्पि ठपितट्ठानं सल्लक्खेन्तेन अधिट्ठातब्बमेव। तत्थपि चीवरस्स ठपितभावसल्लक्खणमेव पमाणं। न हि सक्का सब्बथा ठानं सल्लक्खेतुं। एकस्मिं विहारे ठपेत्वा ततो अञ्ञस्मिं ठपितन्ति अधिट्ठातुं न वट्टति। केचि पन ‘‘तथापि अधिट्ठिते न दोसो’’ति वदन्ति, तं अट्ठकथाय न समेति, वीमंसितब्बं। अधिट्ठहित्वा ठपितवत्थेहीति परिक्खारचोळनामेन अधिट्ठहित्वा ठपितवत्थेहि, तेनेव ‘‘इमं पच्चुद्धरामी’’ति परिक्खारचोळस्स पच्चुद्धारं दस्सेति। एतेन च तेचीवरधुतङ्गं परिहरन्तेन पंसुकूलादिवसेन लद्धं वत्थं दसाहब्भन्तरे कत्वा रजित्वा पारुपितुं असक्कोन्तेन परिक्खारचोळवसेन अधिट्ठहित्वाव दसाहं अतिक्कमेतब्बं, इतरथा निस्सग्गियं होतीति दस्सेति। तेनेव ‘‘रजितकालतो पन पट्ठाय निक्खिपितुं न वट्टति, धुतङ्गचोरो नाम होती’’ति (विसुद्धि॰ १.२५) विसुद्धिमग्गे वुत्तं। ‘‘पुन अधिट्ठातब्बानी’’ति इदञ्च सङ्घाटिआदितिचीवरनामेन अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितुकामस्स वसेन वुत्तं, इतरस्स पन पुरिमाधिट्ठानमेव अलन्ति वेदितब्बं। ‘‘पुन अधिट्ठातब्ब’’न्ति इमिना कप्पबिन्दुपि दातब्बन्ति दस्सेति।
Imaṃ saṅghāṭiṃ paccuddharāmīti imaṃ saṅghāṭiadhiṭṭhānaṃ ukkhipāmi pariccajāmīti attho. Kāyavikāraṃ karontenāti hatthena cīvaraṃ parāmasantena, cālentena vā. Vācāya adhiṭṭhātabbāti ettha kāyenapi cāletvā vācampi bhinditvā kāyavācāhi adhiṭṭhānampi saṅgahitanti veditabbaṃ ‘‘kāyena aphusitvā’’ti vuttattā. Duvidhanti ahatthapāsahatthapāsavasena duvidhaṃ. Tattha hatthapāso nāma aḍḍhateyyahattho vuccati. Dvādasahatthanti keci vadanti , taṃ idha na sameti. ‘‘Sāmantavihāre’’ti idaṃ ṭhapitaṭṭhānasallakkhaṇayogge ṭhitaṃ sandhāya vuttaṃ. Tato dūre ṭhitampi ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhentena adhiṭṭhātabbameva. Tatthapi cīvarassa ṭhapitabhāvasallakkhaṇameva pamāṇaṃ. Na hi sakkā sabbathā ṭhānaṃ sallakkhetuṃ. Ekasmiṃ vihāre ṭhapetvā tato aññasmiṃ ṭhapitanti adhiṭṭhātuṃ na vaṭṭati. Keci pana ‘‘tathāpi adhiṭṭhite na doso’’ti vadanti, taṃ aṭṭhakathāya na sameti, vīmaṃsitabbaṃ. Adhiṭṭhahitvā ṭhapitavatthehīti parikkhāracoḷanāmena adhiṭṭhahitvā ṭhapitavatthehi, teneva ‘‘imaṃ paccuddharāmī’’ti parikkhāracoḷassa paccuddhāraṃ dasseti. Etena ca tecīvaradhutaṅgaṃ pariharantena paṃsukūlādivasena laddhaṃ vatthaṃ dasāhabbhantare katvā rajitvā pārupituṃ asakkontena parikkhāracoḷavasena adhiṭṭhahitvāva dasāhaṃ atikkametabbaṃ, itarathā nissaggiyaṃ hotīti dasseti. Teneva ‘‘rajitakālato pana paṭṭhāya nikkhipituṃ na vaṭṭati, dhutaṅgacoro nāma hotī’’ti (visuddhi. 1.25) visuddhimagge vuttaṃ. ‘‘Puna adhiṭṭhātabbānī’’ti idañca saṅghāṭiāditicīvaranāmena adhiṭṭhahitvā paribhuñjitukāmassa vasena vuttaṃ, itarassa pana purimādhiṭṭhānameva alanti veditabbaṃ. ‘‘Puna adhiṭṭhātabba’’nti iminā kappabindupi dātabbanti dasseti.
बद्धसीमायं अविप्पवाससीमासम्मुतिसम्भवतो न तत्थ दुप्परिहारताति आह ‘‘अबद्धसीमायं दुप्परिहार’’न्ति।
Baddhasīmāyaṃ avippavāsasīmāsammutisambhavato na tattha dupparihāratāti āha ‘‘abaddhasīmāyaṃ dupparihāra’’nti.
अतिरित्तप्पमाणाय छेदनकं पाचित्तियन्ति आह ‘‘अनतिरित्तप्पमाणा’’ति। ततो परं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बाति वस्सिकमासतो परं अधिट्ठानं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बा, इमिना चतुन्नं वस्सिकमासानं उपरि अधिट्ठानं तिट्ठतीति विञ्ञायति ततो पच्चुद्धरायोगा। यञ्च मातिकाट्ठकथायं ‘‘वस्सिकसाटिका वस्सानमासातिक्कमेनापि, कण्डुपटिच्छादि आबाधवूपसमेनापि अधिट्ठानं विजहती’’ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ कथिनसिक्खापदवण्णना) वुत्तं, तं समन्तपासादिकायं नत्थि। परिवारट्ठकथायञ्च ‘‘अत्थापत्ति हेमन्ते आपज्जति, नो गिम्हे’’ति एत्थ इदं वुत्तं ‘‘कत्तिकपुण्णमासिया पच्छिमे पाटिपददिवसे विकप्पेत्वा ठपितं वस्सिकसाटिकं निवासेन्तो हेमन्ते आपज्जति, कुरुन्दियं पन ‘कत्तिकपुण्णमदिवसे अपच्चुद्धरित्वा हेमन्ते आपज्जती’ति वुत्तं, तम्पि सुवुत्तं, ‘चतुमासं अधिट्ठातुं ततो परं विकप्पेतु’न्ति हि वुत्त’’न्ति (परि॰ अट्ठ॰ ३२३)। तत्थ महाअट्ठकथायं निवासनपच्चया दुक्कटं वुत्तं, कुरुन्दट्ठकथायं पन अपच्चुद्धारपच्चया, तस्मा कुरुन्दियं वुत्तनयेनापि वस्सिकसाटिका वस्सानमासातिक्कमेपि अधिट्ठानं न विजहतीति पञ्ञायति। अधिट्ठानविजहनेसु च वस्सानमासआबाधानं विगमेन विजहनं मातिकाट्ठकथायम्पि न उद्धटं, तस्मा समन्तपासादिकायं आगतनयेन याव पच्चुद्धारा अधिट्ठानं तिट्ठतीति गहेतब्बं। नहानत्थाय अनुञ्ञातत्ता ‘‘वण्णभेदमत्तरत्तापि चेसा वट्टती’’ति वुत्तं। ‘‘द्वे पन न वट्टन्ती’’ति इमिना सङ्घाटिआदीसु विय दुतिये अधिट्ठानं न रुहति, अतिरेकचीवरं होतीति दस्सेति। महापच्चरियं चीवरवसेन परिभोगकिच्चस्स अभावं सन्धाय अनापत्ति वुत्ता सेनासनपरिक्खारत्थाय दिन्नपच्चत्थरणे विय। यं पन ‘‘पच्चत्थरणम्पि अधिट्ठातब्ब’’न्ति वुत्तं, तं सेनासनत्थायेवाति नियमितं न होति नवसु चीवरेसु गहितत्ता, तस्मा अत्तनो नामेन अधिट्ठहित्वा निदहित्वा परिक्खारचोळं विय यथा तथा विनियुज्जितब्बमेवाति गहेतब्बं। पावारो कोजवोति इमेसम्पि पच्चत्थरणादीनं लोकेपि वोहरणतो सेनासनपरिक्खारत्थाय दिन्नपच्चत्थरणतो विसुं गहणं कतं।
Atirittappamāṇāya chedanakaṃ pācittiyanti āha ‘‘anatirittappamāṇā’’ti. Tato paraṃ paccuddharitvā vikappetabbāti vassikamāsato paraṃ adhiṭṭhānaṃ paccuddharitvā vikappetabbā, iminā catunnaṃ vassikamāsānaṃ upari adhiṭṭhānaṃ tiṭṭhatīti viññāyati tato paccuddharāyogā. Yañca mātikāṭṭhakathāyaṃ ‘‘vassikasāṭikā vassānamāsātikkamenāpi, kaṇḍupaṭicchādi ābādhavūpasamenāpi adhiṭṭhānaṃ vijahatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. kathinasikkhāpadavaṇṇanā) vuttaṃ, taṃ samantapāsādikāyaṃ natthi. Parivāraṭṭhakathāyañca ‘‘atthāpatti hemante āpajjati, no gimhe’’ti ettha idaṃ vuttaṃ ‘‘kattikapuṇṇamāsiyā pacchime pāṭipadadivase vikappetvā ṭhapitaṃ vassikasāṭikaṃ nivāsento hemante āpajjati, kurundiyaṃ pana ‘kattikapuṇṇamadivase apaccuddharitvā hemante āpajjatī’ti vuttaṃ, tampi suvuttaṃ, ‘catumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ tato paraṃ vikappetu’nti hi vutta’’nti (pari. aṭṭha. 323). Tattha mahāaṭṭhakathāyaṃ nivāsanapaccayā dukkaṭaṃ vuttaṃ, kurundaṭṭhakathāyaṃ pana apaccuddhārapaccayā, tasmā kurundiyaṃ vuttanayenāpi vassikasāṭikā vassānamāsātikkamepi adhiṭṭhānaṃ na vijahatīti paññāyati. Adhiṭṭhānavijahanesu ca vassānamāsaābādhānaṃ vigamena vijahanaṃ mātikāṭṭhakathāyampi na uddhaṭaṃ, tasmā samantapāsādikāyaṃ āgatanayena yāva paccuddhārā adhiṭṭhānaṃ tiṭṭhatīti gahetabbaṃ. Nahānatthāya anuññātattā ‘‘vaṇṇabhedamattarattāpi cesā vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Dve pana na vaṭṭantī’’ti iminā saṅghāṭiādīsu viya dutiye adhiṭṭhānaṃ na ruhati, atirekacīvaraṃ hotīti dasseti. Mahāpaccariyaṃ cīvaravasena paribhogakiccassa abhāvaṃ sandhāya anāpatti vuttā senāsanaparikkhāratthāya dinnapaccattharaṇe viya. Yaṃ pana ‘‘paccattharaṇampi adhiṭṭhātabba’’nti vuttaṃ, taṃ senāsanatthāyevāti niyamitaṃ na hoti navasu cīvaresu gahitattā, tasmā attano nāmena adhiṭṭhahitvā nidahitvā parikkhāracoḷaṃ viya yathā tathā viniyujjitabbamevāti gahetabbaṃ. Pāvāro kojavoti imesampi paccattharaṇādīnaṃ lokepi voharaṇato senāsanaparikkhāratthāya dinnapaccattharaṇato visuṃ gahaṇaṃ kataṃ.
‘‘हीनायावत्तनेना’’ति इदं अन्तिमवत्थुं अज्झापज्जित्वा भिक्खुपटिञ्ञाय ठितस्स चेव तित्थियपक्कन्तस्स च भिक्खुनिया च भिक्खुनिभावे निरपेक्खताय गिहिलिङ्गतित्थियलिङ्गग्गहणं सन्धाय वुत्तं। सिक्खं अपच्चक्खाय गिहिभावूपगमनं सन्धाय वुत्तन्ति केचि वदन्ति, तं न युत्तं तदापिस्स उपसम्पन्नत्ता, चीवरस्स च तस्स सन्तकत्ताविजहनतो। पमाणचीवरस्साति पच्छिमप्पमाणं सन्धाय वुत्तं। द्वे चीवरानि पारुपन्तस्साति गामप्पवेसे दिगुणं कत्वा सङ्घाटियो पारुपनं सन्धाय वुत्तं। ‘‘एस नयो’’ति इमिना पमाणयुत्तेसु यत्थ कत्थचि छिद्दं अधिट्ठानं विजहतीतिआदिअत्थं सङ्गण्हाति।
‘‘Hīnāyāvattanenā’’ti idaṃ antimavatthuṃ ajjhāpajjitvā bhikkhupaṭiññāya ṭhitassa ceva titthiyapakkantassa ca bhikkhuniyā ca bhikkhunibhāve nirapekkhatāya gihiliṅgatitthiyaliṅgaggahaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Sikkhaṃ apaccakkhāya gihibhāvūpagamanaṃ sandhāya vuttanti keci vadanti, taṃ na yuttaṃ tadāpissa upasampannattā, cīvarassa ca tassa santakattāvijahanato. Pamāṇacīvarassāti pacchimappamāṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Dve cīvarāni pārupantassāti gāmappavese diguṇaṃ katvā saṅghāṭiyo pārupanaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Esa nayo’’ti iminā pamāṇayuttesu yattha katthaci chiddaṃ adhiṭṭhānaṃ vijahatītiādiatthaṃ saṅgaṇhāti.
अञ्ञं पच्छिमप्पमाणं नाम नत्थीति सुत्ते आगतं नत्थीति अधिप्पायो। इदानि तमेव विभावेतुं ‘‘यञ्ही’’तिआदि वुत्तं, तं न समेति, सङ्घाटिआदीनं मुट्ठिपञ्चकादिहेट्ठिमप्पमाणस्स सुत्ते अनागतत्ताति अधिप्पायो।
Aññaṃ pacchimappamāṇaṃ nāma natthīti sutte āgataṃ natthīti adhippāyo. Idāni tameva vibhāvetuṃ ‘‘yañhī’’tiādi vuttaṃ, taṃ na sameti, saṅghāṭiādīnaṃ muṭṭhipañcakādiheṭṭhimappamāṇassa sutte anāgatattāti adhippāyo.
महन्तं वा खुद्दकं करोतीति एत्थ अतिमहन्तं चीवरं मुट्ठिपञ्चकादिपच्छिमप्पमाणयुत्तं कत्वा समन्ततो छिन्दनेनापि विच्छिन्दनकाले छिज्जमानट्ठानं छिद्दसङ्ख्यं न गच्छति अधिट्ठानं न विजहति एवाति सिज्झति, ‘‘घटेत्वा छिन्दति, न भिज्जती’’ति वचनेन च समेति। परिक्खारचोळं पन विकप्पनुपगपच्छिमप्पमाणतो ऊनं कत्वा छिन्नं अधिट्ठानं विजहति अधिट्ठानस्स अनिस्सयत्ता। तानि पुन बद्धानि घटितानि अधिट्ठातब्बमेवाति वेदितब्बं । केचि पन ‘‘वस्सिकसाटिकचीवरे द्विधा छिन्ने यदिपि एकेकं खण्डं पच्छिमपच्छिमप्पमाणं पहोति, एकस्मिंयेव खण्डे अधिट्ठानं तिट्ठति, न इतरे, ‘‘द्वे पन न वट्टन्ती’’ति वुत्तत्ता। निसीदनकण्डुप्पटिच्छादीसुपि एसेव नयोति वदन्ति।
Mahantaṃ vā khuddakaṃ karotīti ettha atimahantaṃ cīvaraṃ muṭṭhipañcakādipacchimappamāṇayuttaṃ katvā samantato chindanenāpi vicchindanakāle chijjamānaṭṭhānaṃ chiddasaṅkhyaṃ na gacchati adhiṭṭhānaṃ na vijahati evāti sijjhati, ‘‘ghaṭetvā chindati, na bhijjatī’’ti vacanena ca sameti. Parikkhāracoḷaṃ pana vikappanupagapacchimappamāṇato ūnaṃ katvā chinnaṃ adhiṭṭhānaṃ vijahati adhiṭṭhānassa anissayattā. Tāni puna baddhāni ghaṭitāni adhiṭṭhātabbamevāti veditabbaṃ . Keci pana ‘‘vassikasāṭikacīvare dvidhā chinne yadipi ekekaṃ khaṇḍaṃ pacchimapacchimappamāṇaṃ pahoti, ekasmiṃyeva khaṇḍe adhiṭṭhānaṃ tiṭṭhati, na itare, ‘‘dve pana na vaṭṭantī’’ti vuttattā. Nisīdanakaṇḍuppaṭicchādīsupi eseva nayoti vadanti.
सम्मुखे पवत्ता सम्मुखाति पच्चत्तवचनं, तञ्च विकप्पनविसेसनं, तस्मा ‘‘सम्मुखे’’ति भुम्मत्थे निस्सक्कवचनं कत्वापि अत्थं वदन्ति, अभिमुखेति अत्थो। अथ वा सम्मुखेन अत्तनो वाचाय एव विकप्पना सम्मुखाविकप्पना। परम्मुखेन विकप्पना परम्मुखाविकप्पनाति करणत्थेनापि अत्थो दट्ठब्बो, अयमेव पाळिया समेति। सन्निहितासन्निहितभावन्ति आसन्नदूरभावं। एत्तावता निधेतुं वट्टतीति एत्तकेनेव विकप्पनाकिच्चस्स निट्ठितत्ता, अतिरेकचीवरं न होतीति दसाहातिक्कमे न निस्सग्गियं जनेतीति अधिप्पायो। परिभुञ्जितुं…पे॰… न वट्टतीति सयं अपच्चुद्धरणं परिभुञ्जने पाचित्तियं, अधिट्ठाने परेसं विस्सज्जने दुक्कटञ्च सन्धाय वुत्तं।
Sammukhe pavattā sammukhāti paccattavacanaṃ, tañca vikappanavisesanaṃ, tasmā ‘‘sammukhe’’ti bhummatthe nissakkavacanaṃ katvāpi atthaṃ vadanti, abhimukheti attho. Atha vā sammukhena attano vācāya eva vikappanā sammukhāvikappanā. Parammukhena vikappanā parammukhāvikappanāti karaṇatthenāpi attho daṭṭhabbo, ayameva pāḷiyā sameti. Sannihitāsannihitabhāvanti āsannadūrabhāvaṃ. Ettāvatā nidhetuṃ vaṭṭatīti ettakeneva vikappanākiccassa niṭṭhitattā, atirekacīvaraṃ na hotīti dasāhātikkame na nissaggiyaṃ janetīti adhippāyo. Paribhuñjituṃ…pe… na vaṭṭatīti sayaṃ apaccuddharaṇaṃ paribhuñjane pācittiyaṃ, adhiṭṭhāne paresaṃ vissajjane dukkaṭañca sandhāya vuttaṃ.
परिभोगादयोपि वट्टन्तीति परिभोगविस्सज्जनअधिट्ठानानिपि। अपि-सद्देन निधेतुम्पि वट्टतीति अत्थो, एतेन च पच्चुद्धारेपि कते चीवरम्पि विकप्पितचीवरमेव होति, न अतिरेकचीवरं। तं पन तिचीवरादिनामेन अधिट्ठातुकामेन अधिट्ठहितब्बं, इतरेन विकप्पितचीवरमेव कत्वा परिभुञ्जितब्बन्ति दस्सेति। केचि पन ‘‘यं विकप्पितचीवरं, तं याव अपरिभोगकाला अपच्चुद्धरापेत्वाव निदहितब्बं, परिभोगकाले पन सम्पत्ते पच्चुद्धरापेत्वा अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितब्बं। यदि हि ततो पुरेपि पच्चुद्धरापेय्य, पच्चुद्धारेनेव विकप्पनाय विगतत्ता अतिरेकचीवरं नाम होति, दसाहातिक्कमे च निस्सग्गियं पाचित्तियं। तस्मा यं अपरिभुञ्जित्वाव ठपेतब्बं, तदेव विकप्पेतब्बं, पच्चुद्धारे च कते अन्तोदसाहेयेव अधिट्ठातब्बं। यञ्च अट्ठकथायं ‘ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ती’तिआदि वुत्तं, तं पाळिया विरुज्झती’’ति वदन्ति, तं तेसं मतिमत्तमेव। पाळियञ्हि ‘‘अन्तोदसाहं अधिट्ठेति, विकप्पेती’’ति (पारा॰ ४६९) च ‘‘सामं चीवरं विकप्पेत्वा अपच्चुद्धारणं परिभुञ्जेय्य पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ ३७३) च ‘‘अनापत्ति सो वा देति, तस्स वा विस्सासन्तो परिभुञ्जती’’ति (पाचि॰ ३७४) च सामञ्ञतो वुत्तत्ता, अट्ठकथायञ्च ‘‘इमं चीवरं वा विकप्पनं वा पच्चुद्धरामी’’तिआदिना पच्चुद्धारं अदस्सेत्वा ‘‘मय्हं सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा’’ति एवं अत्तनो सन्तकत्तं अमोचेत्वाव परिभोगादिवसेनेव पच्चुद्धारस्स वुत्तत्ता, ‘‘ततो पभुति परिभोगादयोपि वट्टन्ती’’ति अधिट्ठानं विनापि विसुं परिभोगस्स, निदहनस्स च वुत्तत्ता विकप्पनानन्तरमेव पच्चुद्धरापेत्वा अनधिट्ठहित्वा एव तिचीवरविरहितं विकप्पनारहं चीवरं परिभुञ्जितुं, निदहितुञ्च इदं पाटेक्कं विनयकम्मन्ति खायति। अपिच बहूनं पत्तानं विकप्पेतुं, पच्चुद्धारेतुञ्च वुत्तत्ता पच्चुद्धारेन तेसं अतिरेकपत्तता दस्सिताति सिज्झति तेसु एकस्सेव अधिट्ठातब्बतो। तस्मा अट्ठकथायं आगतनयेनेव गहेतब्बं।
Paribhogādayopi vaṭṭantīti paribhogavissajjanaadhiṭṭhānānipi. Api-saddena nidhetumpi vaṭṭatīti attho, etena ca paccuddhārepi kate cīvarampi vikappitacīvarameva hoti, na atirekacīvaraṃ. Taṃ pana ticīvarādināmena adhiṭṭhātukāmena adhiṭṭhahitabbaṃ, itarena vikappitacīvarameva katvā paribhuñjitabbanti dasseti. Keci pana ‘‘yaṃ vikappitacīvaraṃ, taṃ yāva aparibhogakālā apaccuddharāpetvāva nidahitabbaṃ, paribhogakāle pana sampatte paccuddharāpetvā adhiṭṭhahitvā paribhuñjitabbaṃ. Yadi hi tato purepi paccuddharāpeyya, paccuddhāreneva vikappanāya vigatattā atirekacīvaraṃ nāma hoti, dasāhātikkame ca nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Tasmā yaṃ aparibhuñjitvāva ṭhapetabbaṃ, tadeva vikappetabbaṃ, paccuddhāre ca kate antodasāheyeva adhiṭṭhātabbaṃ. Yañca aṭṭhakathāyaṃ ‘tato pabhuti paribhogādayopi vaṭṭantī’tiādi vuttaṃ, taṃ pāḷiyā virujjhatī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattameva. Pāḷiyañhi ‘‘antodasāhaṃ adhiṭṭheti, vikappetī’’ti (pārā. 469) ca ‘‘sāmaṃ cīvaraṃ vikappetvā apaccuddhāraṇaṃ paribhuñjeyya pācittiya’’nti (pāci. 373) ca ‘‘anāpatti so vā deti, tassa vā vissāsanto paribhuñjatī’’ti (pāci. 374) ca sāmaññato vuttattā, aṭṭhakathāyañca ‘‘imaṃ cīvaraṃ vā vikappanaṃ vā paccuddharāmī’’tiādinā paccuddhāraṃ adassetvā ‘‘mayhaṃ santakaṃ paribhuñja vā vissajjehi vā’’ti evaṃ attano santakattaṃ amocetvāva paribhogādivaseneva paccuddhārassa vuttattā, ‘‘tato pabhuti paribhogādayopi vaṭṭantī’’ti adhiṭṭhānaṃ vināpi visuṃ paribhogassa, nidahanassa ca vuttattā vikappanānantarameva paccuddharāpetvā anadhiṭṭhahitvā eva ticīvaravirahitaṃ vikappanārahaṃ cīvaraṃ paribhuñjituṃ, nidahituñca idaṃ pāṭekkaṃ vinayakammanti khāyati. Apica bahūnaṃ pattānaṃ vikappetuṃ, paccuddhāretuñca vuttattā paccuddhārena tesaṃ atirekapattatā dassitāti sijjhati tesu ekasseva adhiṭṭhātabbato. Tasmā aṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva gahetabbaṃ.
पञ्ञत्तिकोविदो न होतीति एवं विकप्पिते ‘‘अनन्तरमेव एवं पच्चुद्धरितब्ब’’न्ति विनयकम्मं न जानाति। तेनाह ‘‘न जानाति पच्चुद्धरितु’’न्ति, इमिनापि चेतं वेदितब्बं ‘‘विकप्पनानन्तरमेव पच्चुद्धारो कातब्बो’’ति।
Paññattikovido na hotīti evaṃ vikappite ‘‘anantarameva evaṃ paccuddharitabba’’nti vinayakammaṃ na jānāti. Tenāha ‘‘na jānāti paccuddharitu’’nti, imināpi cetaṃ veditabbaṃ ‘‘vikappanānantarameva paccuddhāro kātabbo’’ti.
अविसेसेन वुत्तवचनन्ति तिचीवरादीनं साधारणवचनेन वुत्तवचनं। यं पनेत्थ ‘‘विरुद्धं विय दिस्सती’’ति वत्वा तं विरोधासङ्कं निवत्तेतुं ‘‘तिचीवरसङ्खेपेन…पे॰… विकप्पनाय ओकासो दिन्नो होती’’ति वुत्तं, तं ‘‘अधिट्ठेति विकप्पेती’’ति सामञ्ञतो वुत्तेपि तिचीवरम्पि विकप्पेतीति अयमत्थो न सिज्झति, ‘‘तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८) विसेसेत्वा वुत्तत्ता। यं पन अधिट्ठातब्बं, तं अधिट्ठाति। यं तिचीवरविरहितं, तं विकप्पेतब्बं, तं विकप्पेतीति एवमत्थो सिज्झतीति। तस्मा एत्थ पुब्बापरविरोधो न दिस्सति सामञ्ञवचनस्स वुत्तावसेसेयेव अवतिट्ठनतो। यं पनेत्थ तिचीवरस्सापि विकप्पनविधिं दस्सेतुं ‘‘तिचीवरं तिचीवरसङ्खेपेना’’तिआदि वुत्तं। तत्थ तिचीवरसङ्खेपेन परिहरियमानेसु एकम्पि पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतुं न वट्टति, तिचीवरतो पन एकं वा सकलमेव वा अपनेत्वा अपरं तिचीवरं तिचीवरसङ्खेपेन परिहरितुकामस्स वा तिचीवराधिट्ठानं मुञ्चित्वा परिक्खारचोळवसेनेव सब्बचीवरं परिभुञ्जितुकामस्स वा पुरिमं अधिट्ठितचीवरं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतुं वट्टतीति एवमधिप्पायेन ‘‘तिचीवरे एकेन चीवरेन विप्पवसितुकामो होती’’तिआदि वुत्तं सिया, इच्चेतं पाळिया सद्धिं समेति। अथ पुनपि तदेव तिचीवराधिट्ठानेन अधिट्ठातुकामो हुत्वा विप्पवाससुखत्थं पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतीति इमिना अधिप्पायेन वुत्तं सिया, तं ‘‘तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८) इमिना वचनेन न समेति। यदि हि सेसचीवरानि विय तिचीवरम्पि पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बं सिया, ‘‘तिचीवरं अधिट्ठातुं न विकप्पेतु’’न्ति इदं वचनमेव निरत्थकं सिया सेसचीवरेहि तिचीवरस्स विसेसाभावा। तस्मा ‘‘विकप्पेती’’ति इदं तिचीवरविरहितमेव सन्धाय वुत्तं। तिचीवरं पन विकप्पेतुं न वट्टतीति विञ्ञायति, तेनेव दुतियकथिनसिक्खापदस्स अनापत्तिवारे ‘‘विकप्पेती’’ति इदं न वुत्तं, वीमंसित्वा यथा पाळिया सद्धिं न विरुज्झति, तथा एत्थ अधिप्पायो गहेतब्बो।
Avisesena vuttavacananti ticīvarādīnaṃ sādhāraṇavacanena vuttavacanaṃ. Yaṃ panettha ‘‘viruddhaṃ viya dissatī’’ti vatvā taṃ virodhāsaṅkaṃ nivattetuṃ ‘‘ticīvarasaṅkhepena…pe… vikappanāya okāso dinno hotī’’ti vuttaṃ, taṃ ‘‘adhiṭṭheti vikappetī’’ti sāmaññato vuttepi ticīvarampi vikappetīti ayamattho na sijjhati, ‘‘ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’nti (mahāva. 358) visesetvā vuttattā. Yaṃ pana adhiṭṭhātabbaṃ, taṃ adhiṭṭhāti. Yaṃ ticīvaravirahitaṃ, taṃ vikappetabbaṃ, taṃ vikappetīti evamattho sijjhatīti. Tasmā ettha pubbāparavirodho na dissati sāmaññavacanassa vuttāvaseseyeva avatiṭṭhanato. Yaṃ panettha ticīvarassāpi vikappanavidhiṃ dassetuṃ ‘‘ticīvaraṃ ticīvarasaṅkhepenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ticīvarasaṅkhepena parihariyamānesu ekampi paccuddharitvā vikappetuṃ na vaṭṭati, ticīvarato pana ekaṃ vā sakalameva vā apanetvā aparaṃ ticīvaraṃ ticīvarasaṅkhepena pariharitukāmassa vā ticīvarādhiṭṭhānaṃ muñcitvā parikkhāracoḷavaseneva sabbacīvaraṃ paribhuñjitukāmassa vā purimaṃ adhiṭṭhitacīvaraṃ paccuddharitvā vikappetuṃ vaṭṭatīti evamadhippāyena ‘‘ticīvare ekena cīvarena vippavasitukāmo hotī’’tiādi vuttaṃ siyā, iccetaṃ pāḷiyā saddhiṃ sameti. Atha punapi tadeva ticīvarādhiṭṭhānena adhiṭṭhātukāmo hutvā vippavāsasukhatthaṃ paccuddharitvā vikappetīti iminā adhippāyena vuttaṃ siyā, taṃ ‘‘ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’nti (mahāva. 358) iminā vacanena na sameti. Yadi hi sesacīvarāni viya ticīvarampi paccuddharitvā vikappetabbaṃ siyā, ‘‘ticīvaraṃ adhiṭṭhātuṃ na vikappetu’’nti idaṃ vacanameva niratthakaṃ siyā sesacīvarehi ticīvarassa visesābhāvā. Tasmā ‘‘vikappetī’’ti idaṃ ticīvaravirahitameva sandhāya vuttaṃ. Ticīvaraṃ pana vikappetuṃ na vaṭṭatīti viññāyati, teneva dutiyakathinasikkhāpadassa anāpattivāre ‘‘vikappetī’’ti idaṃ na vuttaṃ, vīmaṃsitvā yathā pāḷiyā saddhiṃ na virujjhati, tathā ettha adhippāyo gahetabbo.
तुय्हं देमीतिआदीसु परिच्चत्तत्ता मनसा असम्पटिच्छन्तेपि सम्पदानभूतस्सेव सन्तकं होति, सो इच्छितक्खणे गहेतुं लभति। इत्थन्नामस्साति परम्मुखे ठितं सन्धाय वदति। यस्स पन रुच्चतीतिआदि उभोहिपि परिच्चत्तताय अस्सामिकतं सन्धाय वुत्तं।
Tuyhaṃdemītiādīsu pariccattattā manasā asampaṭicchantepi sampadānabhūtasseva santakaṃ hoti, so icchitakkhaṇe gahetuṃ labhati. Itthannāmassāti parammukhe ṭhitaṃ sandhāya vadati. Yassa pana ruccatītiādi ubhohipi pariccattatāya assāmikataṃ sandhāya vuttaṃ.
‘‘तं न युज्जती’’ति इदं अन्तोदसाहे एव विस्सासग्गहणं सन्धाय अनापत्तिवारस्स आगतत्ता, इध निस्सग्गियचीवरस्स कप्पियभावकरणत्थं लेसेन गहितत्ता च वुत्तं, केचि पन ‘‘परेहि सभागेन अच्छिन्ने, विस्सासग्गहिते च पुन लद्धे दोसो न दिस्सती’’ति वदन्ति। अनधिट्ठानेनाति कायवाचाहि कत्तब्बस्स अकरणेनाति अधिप्पायो। चीवरस्स अत्तनो सन्तकता, जातिपमाणयुत्तता, छिन्नपलिबोधभावो, अतिरेकचीवरता, दसाहातिक्कमोति इमानेत्थ पञ्च अङ्गानि।
‘‘Taṃ na yujjatī’’ti idaṃ antodasāhe eva vissāsaggahaṇaṃ sandhāya anāpattivārassa āgatattā, idha nissaggiyacīvarassa kappiyabhāvakaraṇatthaṃ lesena gahitattā ca vuttaṃ, keci pana ‘‘parehi sabhāgena acchinne, vissāsaggahite ca puna laddhe doso na dissatī’’ti vadanti. Anadhiṭṭhānenāti kāyavācāhi kattabbassa akaraṇenāti adhippāyo. Cīvarassa attano santakatā, jātipamāṇayuttatā, chinnapalibodhabhāvo, atirekacīvaratā, dasāhātikkamoti imānettha pañca aṅgāni.
पठमकथिनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमकथिनसिक्खापदं • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. पठमकथिनसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamakathinasikkhāpadavaṇṇanā
