| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / උදාන-අට්‌ඨකථා • Udāna-aṭṭhakathā |
7. චූළවග්‌ගො
7. Cūḷavaggo
1. පඨමලකුණ්‌ඩකභද්‌දියසුත්‌තවණ්‌ණනා
1. Paṭhamalakuṇḍakabhaddiyasuttavaṇṇanā
61. චූළවග්‌ගස්‌ස පඨමෙ ලකුණ්‌ඩකභද්‌දියන්‌ති එත්‌ථ භද්‌දියොති තස්‌ස ආයස්‌මතො නාමං, කායස්‌ස පන රස්‌සත්‌තා ‘‘ලකුණ්‌ඩකභද්‌දියො’’ති නං සඤ්‌ජානන්‌ති. සො කිර සාවත්‌ථිවාසී කුලපුත්‌තො මහද්‌ධනො මහාභොගො රූපෙන අපාසාදිකො දුබ්‌බණ්‌ණො දුද්‌දසිකො ඔකොටිමකො. සො එකදිවසං සත්‌ථරි ජෙතවනෙ විහරන්‌තෙ උපාසකෙහි සද්‌ධිං විහාරං ගන්‌ත්‌වා ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා පටිලද්‌ධසද්‌ධො පබ්‌බජිත්‌වා ලද්‌ධූපසම්‌පදො සත්‌ථු සන්‌තිකෙ කම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා විපස්‌සනාය කම්‌මං කරොන්‌තො සොතාපත්‌තිඵලං පාපුණි. තදා සෙක්‌ඛා භික්‌ඛූ යෙභුය්‍යෙන ආයස්‌මන්‌තං සාරිපුත්‌තං උපසඞ්‌කමිත්‌වා උපරිමග්‌ගත්‌ථාය කම්‌මට්‌ඨානං යාචන්‌ති, ධම්‌මදෙසනං යාචන්‌ති, පඤ්‌හං පුච්‌ඡන්‌ති. සො තෙසං අධිප්‌පායං පූරෙන්‌තො කම්‌මට්‌ඨානං ආචික්‌ඛති, ධම්‌මං දෙසෙති, පඤ්‌හං විස්‌සජ්‌ජෙති. තෙ ඝටෙන්‌තා වායමන්‌තා අප්‌පෙකච්‌චෙ සකදාගාමිඵලං, අප්‌පෙකච්‌චෙ අනාගාමිඵලං, අප්‌පෙකච්‌චෙ අරහත්‌තං, අප්‌පෙකච්‌චෙ තිස්‌සො විජ්‌ජා, අප්‌පෙකච්‌චෙ ඡළභිඤ්‌ඤා, අප්‌පෙකච්‌චෙ චතස්‌සො පටිසම්‌භිදා අධිගච්‌ඡන්‌ති. තෙ දිස්‌වා ලකුණ්‌ඩකභද්‌දියොපි සෙඛො සමානො කාලං ඤත්‌වා අත්‌තනො චිත්‌තකල්‌ලතඤ්‌ච සල්‌ලෙඛඤ්‌ච පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා ධම්‌මසෙනාපතිං උපසඞ්‌කමිත්‌වා කතපටිසන්‌ථාරො සම්‌මොදමානො ධම්‌මදෙසනං යාචි. සොපිස්‌ස අජ්‌ඣාසයස්‌ස අනුරූපං කථං කථෙසි. තෙන වුත්‌තං – ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො ආයස්‌මන්‌තං ලකුණ්‌ඩකභද්‌දියං අනෙකපරියායෙන ධම්‌මියා කථාය සන්‌දස්‌සෙතී’’තිආදි.
61. Cūḷavaggassa paṭhame lakuṇḍakabhaddiyanti ettha bhaddiyoti tassa āyasmato nāmaṃ, kāyassa pana rassattā ‘‘lakuṇḍakabhaddiyo’’ti naṃ sañjānanti. So kira sāvatthivāsī kulaputto mahaddhano mahābhogo rūpena apāsādiko dubbaṇṇo duddasiko okoṭimako. So ekadivasaṃ satthari jetavane viharante upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto sotāpattiphalaṃ pāpuṇi. Tadā sekkhā bhikkhū yebhuyyena āyasmantaṃ sāriputtaṃ upasaṅkamitvā uparimaggatthāya kammaṭṭhānaṃ yācanti, dhammadesanaṃ yācanti, pañhaṃ pucchanti. So tesaṃ adhippāyaṃ pūrento kammaṭṭhānaṃ ācikkhati, dhammaṃ deseti, pañhaṃ vissajjeti. Te ghaṭentā vāyamantā appekacce sakadāgāmiphalaṃ, appekacce anāgāmiphalaṃ, appekacce arahattaṃ, appekacce tisso vijjā, appekacce chaḷabhiññā, appekacce catasso paṭisambhidā adhigacchanti. Te disvā lakuṇḍakabhaddiyopi sekho samāno kālaṃ ñatvā attano cittakallatañca sallekhañca paccavekkhitvā dhammasenāpatiṃ upasaṅkamitvā katapaṭisanthāro sammodamāno dhammadesanaṃ yāci. Sopissa ajjhāsayassa anurūpaṃ kathaṃ kathesi. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā sāriputto āyasmantaṃ lakuṇḍakabhaddiyaṃ anekapariyāyena dhammiyā kathāya sandassetī’’tiādi.
තත්‌ථ අනෙකපරියායෙනාති ‘‘ඉතිපි පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධා අනිච්‌චා, ඉතිපි දුක්‌ඛා, ඉතිපි අනත්‌තා’’ති එවං අනෙකෙහි කාරණෙහි. ධම්‌මියා කථායාති පඤ්‌චන්‌නං උපාදානක්‌ඛන්‌ධානං උදයබ්‌බයාදිපකාසනියා ධම්‌මියා කථාය. සන්‌දස්‌සෙතීති තානියෙව අනිච්‌චාදිලක්‌ඛණානි උදයබ්‌බයාදිකෙ ච සම්‌මා දස්‌සෙති, හත්‌ථෙන ගහෙත්‌වා විය පච්‌චක්‌ඛතො දස්‌සෙති. සමාදපෙතීති තත්‌ථ ලක්‌ඛණාරම්‌මණිකං විපස්‌සනං සම්‌මා ආදපෙති, යථා වීථිපටිපන්‌නා හුත්‌වා පවත්‌තති, එවං ගණ්‌හාපෙති. සමුත්‌තෙජෙතීති විපස්‌සනාය ආරද්‌ධාය සඞ්‌ඛාරානං උදයබ්‌බයාදීසු උපට්‌ඨහන්‌තෙසු යථාකාලං පග්‌ගහනිග්‌ගහසමුපෙක්‌ඛණෙහි බොජ්‌ඣඞ්‌ගානං අනුපවත්‌තනෙන භාවනං මජ්‌ඣිමං වීථිං ඔතාරෙත්‌වා යථා විපස්‌සනාඤාණං සූරං පසන්‌නං හුත්‌වා වහති, එවං ඉන්‌ද්‍රියානං විසදභාවකරණෙන විපස්‌සනාචිත්‌තං සම්‌මා උත්‌තෙජෙති, විසදාපනවසෙන වොදපෙති. සම්‌පහංසෙතීති තථා පවත්‌තියමානාය විපස්‌සනාය සමප්‌පවත්‌තභාවනාවසෙන චෙව උපරිලද්‌ධබ්‌බභාවනාබලෙන ච චිත්‌තං සම්‌මා පහංසෙති, ලද්‌ධස්‌සාදවසෙන වා සුට්‌ඨු තොසෙති. අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තං විමුච්‌චීති යථා යථා ධම්‌මසෙනාපති ධම්‌මං දෙසෙති, තථා තථා තථලක්‌ඛණං විපස්‌සන්‌තස්‌ස ථෙරස්‌ස ච දෙසනානුභාවෙන, අත්‌තනො ච උපනිස්‌සයසම්‌පත්‌තියා ඤාණස්‌ස පරිපාකං ගතත්‌තා දෙසනානුසාරෙන ඤාණෙ අනුපවත්‌තන්‌තෙ කාමාසවාදීසු කඤ්‌චි ආසවං අග්‌ගහෙත්‌වා මග්‌ගපටිපාටියාව අනවසෙසතො චිත්‌තං විමුච්‌චි, අරහත්‌තඵලං සච්‌ඡාකාසීති අත්‌ථො.
Tattha anekapariyāyenāti ‘‘itipi pañcakkhandhā aniccā, itipi dukkhā, itipi anattā’’ti evaṃ anekehi kāraṇehi. Dhammiyā kathāyāti pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ udayabbayādipakāsaniyā dhammiyā kathāya. Sandassetīti tāniyeva aniccādilakkhaṇāni udayabbayādike ca sammā dasseti, hatthena gahetvā viya paccakkhato dasseti. Samādapetīti tattha lakkhaṇārammaṇikaṃ vipassanaṃ sammā ādapeti, yathā vīthipaṭipannā hutvā pavattati, evaṃ gaṇhāpeti. Samuttejetīti vipassanāya āraddhāya saṅkhārānaṃ udayabbayādīsu upaṭṭhahantesu yathākālaṃ paggahaniggahasamupekkhaṇehi bojjhaṅgānaṃ anupavattanena bhāvanaṃ majjhimaṃ vīthiṃ otāretvā yathā vipassanāñāṇaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati, evaṃ indriyānaṃ visadabhāvakaraṇena vipassanācittaṃ sammā uttejeti, visadāpanavasena vodapeti. Sampahaṃsetīti tathā pavattiyamānāya vipassanāya samappavattabhāvanāvasena ceva upariladdhabbabhāvanābalena ca cittaṃ sammā pahaṃseti, laddhassādavasena vā suṭṭhu toseti. Anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccīti yathā yathā dhammasenāpati dhammaṃ deseti, tathā tathā tathalakkhaṇaṃ vipassantassa therassa ca desanānubhāvena, attano ca upanissayasampattiyā ñāṇassa paripākaṃ gatattā desanānusārena ñāṇe anupavattante kāmāsavādīsu kañci āsavaṃ aggahetvā maggapaṭipāṭiyāva anavasesato cittaṃ vimucci, arahattaphalaṃ sacchākāsīti attho.
එතමත්‌ථං විදිත්‌වාති එතං ආයස්‌මතො ලකුණ්‌ඩකභද්‌දියස්‌ස අඤ්‌ඤාරාධනසඞ්‌ඛාතං අත්‌ථං සබ්‌බාකාරතො විදිත්‌වා තදත්‌ථදීපනං ඉමං උදානං උදානෙසි.
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ āyasmato lakuṇḍakabhaddiyassa aññārādhanasaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā tadatthadīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
තත්‌ථ උද්‌ධන්‌ති රූපධාතුයා අරූපධාතුයා ච. අධොති කාමධාතුයා. සබ්‌බධීති සබ්‌බස්‌මිම්‌පි සඞ්‌ඛාරගතෙ. විප්‌පමුත්‌තොති පුබ්‌බභාගෙ වික්‌ඛම්‌භනවිමුත්‌තියා අපරභාගෙ සමුච්‌ඡෙදපටිපස්‌සද්‌ධිවිමුත්‌තීහි සබ්‌බප්‌පකාරෙන විමුත්‌තො. එත්‌ථ ච උද්‌ධං විප්‌පමුත්‌තොති එතෙන පඤ්‌චුද්‌ධම්‌භාගියසංයොජනපහානං දස්‌සෙති. අධො විප්‌පමුත්‌තොති එතෙන පඤ්‌චොරම්‌භාගියසංයොජනපහානං. සබ්‌බධි විප්‌පමුත්‌තොති එතෙන අවසිට්‌ඨසබ්‌බාකුසලපහානං දස්‌සෙති. අථ වා උද්‌ධන්‌ති අනාගතකාලග්‌ගහණං. අධොති අතීතකාලග්‌ගහණං. උභයග්‌ගහණෙනෙව තදුභයපටිසංයුත්‌තත්‌තා පච්‌චුප්‌පන්‌නො අද්‌ධා ගහිතො හොති, තත්‌ථ අනාගතකාලග්‌ගහණෙන අනාගතක්‌ඛන්‌ධායතනධාතුයො ගහිතා. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. සබ්‌බධීති කාමභෙදාදිකෙ සබ්‌බස්‌මිං භවෙ. ඉදං වුත්‌තං හොති – අනාගතො අතීතො පච්‌චුප්‌පන්‌නොති එවං තියද්‌ධසඞ්‌ගහිතෙ සබ්‌බස්‌මිං භවෙ විප්‌පමුත්‌තොති.
Tattha uddhanti rūpadhātuyā arūpadhātuyā ca. Adhoti kāmadhātuyā. Sabbadhīti sabbasmimpi saṅkhāragate. Vippamuttoti pubbabhāge vikkhambhanavimuttiyā aparabhāge samucchedapaṭipassaddhivimuttīhi sabbappakārena vimutto. Ettha ca uddhaṃ vippamuttoti etena pañcuddhambhāgiyasaṃyojanapahānaṃ dasseti. Adho vippamuttoti etena pañcorambhāgiyasaṃyojanapahānaṃ. Sabbadhivippamuttoti etena avasiṭṭhasabbākusalapahānaṃ dasseti. Atha vā uddhanti anāgatakālaggahaṇaṃ. Adhoti atītakālaggahaṇaṃ. Ubhayaggahaṇeneva tadubhayapaṭisaṃyuttattā paccuppanno addhā gahito hoti, tattha anāgatakālaggahaṇena anāgatakkhandhāyatanadhātuyo gahitā. Sesapadesupi eseva nayo. Sabbadhīti kāmabhedādike sabbasmiṃ bhave. Idaṃ vuttaṃ hoti – anāgato atīto paccuppannoti evaṃ tiyaddhasaṅgahite sabbasmiṃ bhave vippamuttoti.
අයංහමස්‌මීති අනානුපස්‌සීති යො එවං විප්‌පමුත්‌තො, සො රූපවෙදනාදීසු ‘‘අයං නාම ධම්‌මො අහමස්‌මී’’ති දිට්‌ඨිමානමඤ්‌ඤනාවසෙන එවං නානුපස්‌සති. තස්‌ස තථා දස්‌සනෙ කාරණං නත්‌ථීති අධිප්‌පායො. අථ වා අයංහමස්‌මීති අනානුපස්‌සීති ඉදං යථාවුත්‌තාය විමුත්‌තියා අධිගමුපායදීපනං. තියද්‌ධසඞ්‌ගහිතෙ තෙභූමකෙ සඞ්‌ඛාරෙ ‘‘එතං මම, එසොහමස්‌මි, එසො මෙ අත්‌තා’’ති පවත්‌තනසභාවාය මඤ්‌ඤනාය අනධිට්‌ඨානං කත්‌වා ‘‘නෙතං මම, නෙසොහමස්‌මි, න මෙ සො අත්‌තා’’ති එවං උප්‌පජ්‌ජමානා යා පුබ්‌බභාගවුට්‌ඨානගාමිනී විපස්‌සනා, සා විමුත්‌තියා පදට්‌ඨානං. එවං විමුත්‌තො උදතාරි ඔඝං, අතිණ්‌ණපුබ්‌බං අපුනබ්‌භවායාති එවං දසහි සංයොජනෙහි සබ්‌බාකුසලෙහි ච සබ්‌බථා විමුත්‌තො අරහා අරියමග්‌ගාධිගමනතො පුබ්‌බෙ සුපිනන්‌තෙපි අතිණ්‌ණපුබ්‌බං කාමොඝො භවොඝො දිට්‌ඨොඝො අවිජ්‌ජොඝොති ඉමං චතුබ්‌බිධං ඔඝං, සංසාරමහොඝමෙව වා අපුනබ්‌භවාය අනුපාදිසෙසාය නිබ්‌බානාය උදතාරි උත්‌තිණ්‌ණො, උත්‌තරිත්‌වා පාරෙ ඨිතොති අත්‌ථො.
Ayaṃhamasmītianānupassīti yo evaṃ vippamutto, so rūpavedanādīsu ‘‘ayaṃ nāma dhammo ahamasmī’’ti diṭṭhimānamaññanāvasena evaṃ nānupassati. Tassa tathā dassane kāraṇaṃ natthīti adhippāyo. Atha vā ayaṃhamasmīti anānupassīti idaṃ yathāvuttāya vimuttiyā adhigamupāyadīpanaṃ. Tiyaddhasaṅgahite tebhūmake saṅkhāre ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti pavattanasabhāvāya maññanāya anadhiṭṭhānaṃ katvā ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na me so attā’’ti evaṃ uppajjamānā yā pubbabhāgavuṭṭhānagāminī vipassanā, sā vimuttiyā padaṭṭhānaṃ. Evaṃ vimutto udatāri oghaṃ, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāyāti evaṃ dasahi saṃyojanehi sabbākusalehi ca sabbathā vimutto arahā ariyamaggādhigamanato pubbe supinantepi atiṇṇapubbaṃ kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti imaṃ catubbidhaṃ oghaṃ, saṃsāramahoghameva vā apunabbhavāya anupādisesāya nibbānāya udatāri uttiṇṇo, uttaritvā pāre ṭhitoti attho.
පඨමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / උදානපාළි • Udānapāḷi / 1. පඨමලකුණ්‌ඩකභද්‌දියසුත්‌තං • 1. Paṭhamalakuṇḍakabhaddiyasuttaṃ
