| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
७. पठममहापञ्हसुत्तवण्णना
7. Paṭhamamahāpañhasuttavaṇṇanā
२७. सत्तमे अभिजानाथाति अभिजानित्वा पच्चक्खं कत्वा विहरथ। अभिञ्ञायाति अभिजानित्वा। इधाति इमाय। धम्मदेसनाय वा धम्मदेसनन्ति यदिदं समणस्स गोतमस्स धम्मदेसनाय सद्धिं अम्हाकं धम्मदेसनं, अम्हाकं वा धम्मदेसनाय सद्धिं समणस्स गोतमस्स धम्मदेसनं आरब्भ नानाकरणं वुच्चेथ, तं किं नामाति वदन्ति। दुतियपदेपि एसेव नयो। इति ते मज्झे भिन्नसुवण्णं विय सासनेन सद्धिं अत्तनो लद्धिं वचनमत्तेन समधुरं ठपयिंसु। नेव अभिनन्दिंसूति ‘‘एवमेत’’न्ति न सम्पटिच्छिंसु। नप्पटिक्कोसिंसूति ‘‘न इदं एव’’न्ति नप्पटिसेधेसुं। कस्मा? ते किर ‘‘तित्थिया नाम अन्धसदिसा जानित्वा वा अजानित्वा वा कथेय्यु’’न्ति नाभिनन्दिंसु।
27. Sattame abhijānāthāti abhijānitvā paccakkhaṃ katvā viharatha. Abhiññāyāti abhijānitvā. Idhāti imāya. Dhammadesanāya vā dhammadesananti yadidaṃ samaṇassa gotamassa dhammadesanāya saddhiṃ amhākaṃ dhammadesanaṃ, amhākaṃ vā dhammadesanāya saddhiṃ samaṇassa gotamassa dhammadesanaṃ ārabbha nānākaraṇaṃ vuccetha, taṃ kiṃ nāmāti vadanti. Dutiyapadepi eseva nayo. Iti te majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya sāsanena saddhiṃ attano laddhiṃ vacanamattena samadhuraṃ ṭhapayiṃsu. Neva abhinandiṃsūti ‘‘evameta’’nti na sampaṭicchiṃsu. Nappaṭikkosiṃsūti ‘‘na idaṃ eva’’nti nappaṭisedhesuṃ. Kasmā? Te kira ‘‘titthiyā nāma andhasadisā jānitvā vā ajānitvā vā katheyyu’’nti nābhinandiṃsu.
न सम्पायिस्सन्तीति सम्पादेत्वा कथेतुं न सक्खिस्सन्ति। उत्तरि च विघातन्ति असम्पादनतो उत्तरिम्पि दुक्खं आपज्जिस्सन्ति। सम्पादेत्वा कथेतुं असक्कोन्तानञ्हि दुक्खं उप्पज्जति। यथा तं, भिक्खवे, अविसयस्मिन्ति एत्थ च तन्ति निपातमत्तं। यथाति कारणवचनं, यस्मा अविसये पञ्हं पुच्छिता होन्तीति अत्थो। इतो वा पन सुत्वाति इतो वा पन मम सासनतो सुत्वा। इतोति तथागततोपि तथागतसावकतोपि। आराधेय्याति परितोसेय्य, अञ्ञथा आराधनं नाम नत्थीति दस्सेति।
Nasampāyissantīti sampādetvā kathetuṃ na sakkhissanti. Uttari ca vighātanti asampādanato uttarimpi dukkhaṃ āpajjissanti. Sampādetvā kathetuṃ asakkontānañhi dukkhaṃ uppajjati. Yathā taṃ, bhikkhave, avisayasminti ettha ca tanti nipātamattaṃ. Yathāti kāraṇavacanaṃ, yasmā avisaye pañhaṃ pucchitā hontīti attho. Ito vā pana sutvāti ito vā pana mama sāsanato sutvā. Itoti tathāgatatopi tathāgatasāvakatopi. Ārādheyyāti paritoseyya, aññathā ārādhanaṃ nāma natthīti dasseti.
एकधम्मेति एकस्मिं धम्मे। इमिना उद्देसो दस्सितो। परतो कतमस्मिं एकधम्मेति इमिना पञ्हो दस्सितो। सब्बे सत्ता आहारट्ठितिकाति इदं पनेत्थ वेय्याकरणं। सेसेसुपि एसेव नयो। सम्मा निब्बिन्दमानोतिआदीसु पन सम्मा हेतुना नयेन निब्बिदानुपस्सनाय निब्बिन्दन्तो उक्कण्ठन्तो, विरागानुपस्सनाय विरज्जन्तो, पटिसङ्खानुपस्सनाय मुच्चनस्स उपायं कत्वा विमुच्चमानो, अधिमोक्खवसेन वा विमुच्चमानो सन्निट्ठानं कुरुमानोति अत्थो। उदयब्बयेहि परिच्छिन्दित्वा पुब्बन्तापरन्तदस्सनेन सम्मा परियन्तदस्सावी। सम्मदत्थं अभिसमेच्चाति सम्मा सभागत्थं ञाणेन अभिसमागन्त्वा। दुक्खस्सन्तकरो होतीति सकलवट्टदुक्खस्स परियन्तं परिवटुमं करो होति।
Ekadhammeti ekasmiṃ dhamme. Iminā uddeso dassito. Parato katamasmiṃ ekadhammeti iminā pañho dassito. Sabbe sattā āhāraṭṭhitikāti idaṃ panettha veyyākaraṇaṃ. Sesesupi eseva nayo. Sammā nibbindamānotiādīsu pana sammā hetunā nayena nibbidānupassanāya nibbindanto ukkaṇṭhanto, virāgānupassanāya virajjanto, paṭisaṅkhānupassanāya muccanassa upāyaṃ katvā vimuccamāno, adhimokkhavasena vā vimuccamāno sanniṭṭhānaṃ kurumānoti attho. Udayabbayehi paricchinditvā pubbantāparantadassanena sammā pariyantadassāvī. Sammadatthaṃ abhisameccāti sammā sabhāgatthaṃ ñāṇena abhisamāgantvā. Dukkhassantakaro hotīti sakalavaṭṭadukkhassa pariyantaṃ parivaṭumaṃ karo hoti.
सब्बे सत्ताति कामभवादीसु एकवोकारभवादीसु च सब्बभवेसु सब्बे सत्ता। आहारट्ठितिकाति आहारतो ठिति एतेसन्ति आहारट्ठितिका। इति सब्बसत्तानम्पि ठितिहेतु आहारो नाम एको धम्मो, तस्मिं एकधम्मे। ननु च एवं सन्ते यं वुत्तं – ‘‘असञ्ञसत्ता देवा अहेतुका अनाहारा अफस्सका’’तिआदि (विभ॰ १०१७), तं विरुज्झतीति। न विरुज्झति। तेसञ्हि झानं आहारो होति। एवं सन्तेपि ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, आहारा’’ति (सं॰ नि॰ २.११) इदं विरुज्झतीति। इदम्पि न विरुज्झति। एतस्मिञ्हि सुत्ते निप्परियायेन आहारलक्खणा धम्मा आहाराति वुत्ता, इध पन परियायेन पच्चयो आहारोति वुत्तो। सब्बधम्मानञ्हि पच्चयो लद्धुं वट्टति। सो च यं यं फलं जनेति, तं तं आहरति नाम। तस्मा आहारोति वुच्चति। तेनेवाह – ‘‘अविज्जम्पाहं, भिक्खवे, साहारं वदामि, नो अनाहारं। को च, भिक्खवे, अविज्जाय आहारो? पञ्च नीवरणातिस्स वचनीय’’न्ति (अ॰ नि॰ १०.६१)। अयं इध अधिप्पेतो। एतस्मिञ्हि पच्चयाहारे गहिते परियायाहारोपि निप्परियायाहारोपि सब्बो गहितोव होति।
Sabbe sattāti kāmabhavādīsu ekavokārabhavādīsu ca sabbabhavesu sabbe sattā. Āhāraṭṭhitikāti āhārato ṭhiti etesanti āhāraṭṭhitikā. Iti sabbasattānampi ṭhitihetu āhāro nāma eko dhammo, tasmiṃ ekadhamme. Nanu ca evaṃ sante yaṃ vuttaṃ – ‘‘asaññasattā devā ahetukā anāhārā aphassakā’’tiādi (vibha. 1017), taṃ virujjhatīti. Na virujjhati. Tesañhi jhānaṃ āhāro hoti. Evaṃ santepi ‘‘cattārome, bhikkhave, āhārā’’ti (saṃ. ni. 2.11) idaṃ virujjhatīti. Idampi na virujjhati. Etasmiñhi sutte nippariyāyena āhāralakkhaṇā dhammā āhārāti vuttā, idha pana pariyāyena paccayo āhāroti vutto. Sabbadhammānañhi paccayo laddhuṃ vaṭṭati. So ca yaṃ yaṃ phalaṃ janeti, taṃ taṃ āharati nāma. Tasmā āhāroti vuccati. Tenevāha – ‘‘avijjampāhaṃ, bhikkhave, sāhāraṃ vadāmi, no anāhāraṃ. Ko ca, bhikkhave, avijjāya āhāro? Pañca nīvaraṇātissa vacanīya’’nti (a. ni. 10.61). Ayaṃ idha adhippeto. Etasmiñhi paccayāhāre gahite pariyāyāhāropi nippariyāyāhāropi sabbo gahitova hoti.
तत्थ असञ्ञीभवे पच्चयाहारो लब्भति। अनुप्पन्ने हि बुद्धे तित्थायतने पब्बजिता वायोकसिणे परिकम्मं कत्वा चतुत्थज्झानं निब्बत्तेत्वा ततो वुट्ठाय ‘‘धि चित्तं, धि वतेतं चित्तं, चित्तस्स नाम अभावोयेव साधु। चित्तञ्हि निस्साय वधबन्धादिपच्चयं दुक्खं उप्पज्जति। चित्ते असति नत्थेत’’न्ति खन्तिं रुचिं उप्पादेत्वा अपरिहीनज्झाना कालं कत्वा असञ्ञीभवे निब्बत्तन्ति। यो यस्स इरियापथो मनुस्सलोके पणिहितो अहोसि, सो तेन इरियापथेन निब्बत्तित्वा चित्तरूपसदिसो हुत्वा पञ्च कप्पसतानि तिट्ठति। एत्तकं अद्धानं सयितो विय होति। एवरूपानम्पि सत्तानं पच्चयाहारो लब्भति। ते हि यं झानं भावेत्वा निब्बत्ता, तदेव नेसं पच्चयो होति। यथा जियावेगेन खित्तसरो याव जियावेगो अत्थि, ताव गच्छति। एवं याव झानपच्चयो अत्थि, ताव तिट्ठन्ति। तस्मिं निट्ठिते खीणवेगो विय सरो पतन्ति। चवनकाले च तेसं सो रूपकायो अन्तरधायति, कामावचरसञ्ञा उप्पज्जति, तेन सञ्ञुप्पादेन ते देवा तम्हा काया चुताति पञ्ञायन्ति।
Tattha asaññībhave paccayāhāro labbhati. Anuppanne hi buddhe titthāyatane pabbajitā vāyokasiṇe parikammaṃ katvā catutthajjhānaṃ nibbattetvā tato vuṭṭhāya ‘‘dhi cittaṃ, dhi vatetaṃ cittaṃ, cittassa nāma abhāvoyeva sādhu. Cittañhi nissāya vadhabandhādipaccayaṃ dukkhaṃ uppajjati. Citte asati nattheta’’nti khantiṃ ruciṃ uppādetvā aparihīnajjhānā kālaṃ katvā asaññībhave nibbattanti. Yo yassa iriyāpatho manussaloke paṇihito ahosi, so tena iriyāpathena nibbattitvā cittarūpasadiso hutvā pañca kappasatāni tiṭṭhati. Ettakaṃ addhānaṃ sayito viya hoti. Evarūpānampi sattānaṃ paccayāhāro labbhati. Te hi yaṃ jhānaṃ bhāvetvā nibbattā, tadeva nesaṃ paccayo hoti. Yathā jiyāvegena khittasaro yāva jiyāvego atthi, tāva gacchati. Evaṃ yāva jhānapaccayo atthi, tāva tiṭṭhanti. Tasmiṃ niṭṭhite khīṇavego viya saro patanti. Cavanakāle ca tesaṃ so rūpakāyo antaradhāyati, kāmāvacarasaññā uppajjati, tena saññuppādena te devā tamhā kāyā cutāti paññāyanti.
ये पन ते नेरयिका नेव वुट्ठानफलूपजीवी, न पुञ्ञफलूपजीवीति वुत्ता, तेसं को आहारोति? तेसं कम्ममेव आहारो । किं पञ्च आहारा अत्थीति? पञ्च, न पञ्चाति इदं न वत्तब्बं, ननु ‘‘पच्चयो आहारो’’ति वुत्तमेतं। तस्मा येन कम्मेन निरये निब्बत्तन्ति, तदेव तेसं ठितिपच्चयत्ता आहारो होति। यं सन्धाय इदं वुत्तं – ‘‘न च ताव कालं करोति, याव न तं पापकम्मं ब्यन्ती होती’’ति (म॰ नि॰ ३.२५०, २६८; अ॰ नि॰ ३.३६)।
Ye pana te nerayikā neva vuṭṭhānaphalūpajīvī, na puññaphalūpajīvīti vuttā, tesaṃ ko āhāroti? Tesaṃ kammameva āhāro . Kiṃ pañca āhārā atthīti? Pañca, na pañcāti idaṃ na vattabbaṃ, nanu ‘‘paccayo āhāro’’ti vuttametaṃ. Tasmā yena kammena niraye nibbattanti, tadeva tesaṃ ṭhitipaccayattā āhāro hoti. Yaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘na ca tāva kālaṃ karoti, yāva na taṃ pāpakammaṃ byantī hotī’’ti (ma. ni. 3.250, 268; a. ni. 3.36).
कबळीकाराहारं आरब्भापि चेत्थ विवादो न कातब्बो। मुखे उप्पज्जनखेळोपि हि तेसं आहारकिच्चं साधेति। खेळो हि निरये दुक्खवेदनीयो हुत्वा पच्चयो होति, सग्गे सुखवेदनियो। इति कामभवे निप्परियायेन चत्तारो आहारा, रूपारूपभवेसु ठपेत्वा असञ्ञे सेसानं तयो, असञ्ञानञ्चेव अवसेसानञ्च पच्चयाहारोति इमिना आकारेन सब्बे सत्ता आहारट्ठितिकाति वेदितब्बा। तत्थ चत्तारो आहारो यो वा पन कोचि पच्चयाहारो दुक्खसच्चं, आहारसमुट्ठापिका पुरिमतण्हा समुदयसच्चं, उभिन्नं अप्पवत्ति निरोधसच्चं, निरोधप्पजानना पञ्ञा मग्गसच्चन्ति एवं चतुसच्चवसेन सब्बवारेसु योजना कातब्बा।
Kabaḷīkārāhāraṃ ārabbhāpi cettha vivādo na kātabbo. Mukhe uppajjanakheḷopi hi tesaṃ āhārakiccaṃ sādheti. Kheḷo hi niraye dukkhavedanīyo hutvā paccayo hoti, sagge sukhavedaniyo. Iti kāmabhave nippariyāyena cattāro āhārā, rūpārūpabhavesu ṭhapetvā asaññe sesānaṃ tayo, asaññānañceva avasesānañca paccayāhāroti iminā ākārena sabbe sattā āhāraṭṭhitikāti veditabbā. Tattha cattāro āhāro yo vā pana koci paccayāhāro dukkhasaccaṃ, āhārasamuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ, nirodhappajānanā paññā maggasaccanti evaṃ catusaccavasena sabbavāresu yojanā kātabbā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ७. पठममहापञ्हासुत्तं • 7. Paṭhamamahāpañhāsuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ७. पठममहापञ्हसुत्तवण्णना • 7. Paṭhamamahāpañhasuttavaṇṇanā
