Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā

    పఠమమహాసఙ్గీతికథా

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā

    పఠమమహాసఙ్గీతి నామ చేసా కిఞ్చాపి పఞ్చసతికసఙ్గీతిక్ఖన్ధకే వుత్తా, నిదానకోసల్లత్థం పన ఇధాపి ఇమినా నయేన వేదితబ్బా. ధమ్మచక్కప్పవత్తనఞ్హి ఆదిం కత్వా యావ సుభద్దపరిబ్బాజకవినయనా కతబుద్ధకిచ్చే కుసినారాయం ఉపవత్తనే మల్లానం సాలవనే యమకసాలానమన్తరే విసాఖపుణ్ణమదివసే పచ్చూససమయే అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బుతే భగవతి లోకనాథే, భగవతో పరినిబ్బానే సన్నిపతితానం సత్తన్నం భిక్ఖుసతసహస్సానం సఙ్ఘత్థేరో ఆయస్మా మహాకస్సపో సత్తాహపరినిబ్బుతే భగవతి, సుభద్దేన వుడ్ఢపబ్బజితేన ‘‘అలం, ఆవుసో, మా సోచిత్థ, మా పరిదేవిత్థ, సుముత్తా మయం తేన మహాసమణేన; ఉపద్దుతా చ హోమ – ‘ఇదం వో కప్పతి, ఇదం వో న కప్పతీ’తి! ఇదాని పన మయం యం ఇచ్ఛిస్సామ తం కరిస్సామ, యం న ఇచ్ఛిస్సామ న తం కరిస్సామా’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭; దీ॰ ని॰ ౨.౨౩౨) వుత్తవచనమనుస్సరన్తో ‘‘ఠానం ఖో పనేతం విజ్జతి యం పాపభిక్ఖూ అతీతసత్థుకం పావచనన్తి మఞ్ఞమానా పక్ఖం లభిత్వా నచిరస్సేవ సద్ధమ్మం అన్తరధాపేయ్యుం, యావ చ ధమ్మవినయో తిట్ఠతి తావ అనతీతసత్థుకమేవ పావచనం హోతి. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –

    Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi pañcasatikasaṅgītikkhandhake vuttā, nidānakosallatthaṃ pana idhāpi iminā nayena veditabbā. Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā katabuddhakicce kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe, bhagavato parinibbāne sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati, subhaddena vuḍḍhapabbajitena ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena; upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti! Idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437; dī. ni. 2.232) vuttavacanamanussaranto ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ pāpabhikkhū atītasatthukaṃ pāvacananti maññamānā pakkhaṃ labhitvā nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ, yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘యో వో, ఆనన్ద, మయా ధమ్మో చ వినయో చ దేసితో పఞ్ఞత్తో , సో వో మమచ్చయేన సత్థా’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౧౬).

    ‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto , so vo mamaccayena satthā’ti (dī. ni. 2.216).

    ‘‘యంనూనాహం ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యం, యథయిదం సాసనం అద్ధనియం అస్స చిరట్ఠితికం.

    ‘‘Yaṃnūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ, yathayidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ.

    యం చాహం భగవతా –

    Yaṃ cāhaṃ bhagavatā –

    ‘ధారేస్ససి పన మే త్వం, కస్సప, సాణాని పంసుకూలాని నిబ్బసనానీ’తి వత్వా చీవరే సాధారణపరిభోగేన చేవ,

    ‘Dhāressasi pana me tvaṃ, kassapa, sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānī’ti vatvā cīvare sādhāraṇaparibhogena ceva,

    ‘అహం, భిక్ఖవే, యావదే ఆకఙ్ఖామి వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరామి; కస్సపోపి, భిక్ఖవే, యావదే ఆకఙ్ఖతి వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతీ’తి –

    ‘Ahaṃ, bhikkhave, yāvade ākaṅkhāmi vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi; kassapopi, bhikkhave, yāvade ākaṅkhati vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’ti –

    ఏవమాదినా నయేన నవానుపుబ్బవిహారఛళభిఞ్ఞాప్పభేదే ఉత్తరిమనుస్సధమ్మే అత్తనా సమసమట్ఠపనేన చ అనుగ్గహితో, తస్స కిమఞ్ఞం ఆణణ్యం భవిస్సతి; నను మం భగవా రాజా వియ సకకవచఇస్సరియానుప్పదానేన అత్తనో కులవంసప్పతిట్ఠాపకం పుత్తం ‘సద్ధమ్మవంసప్పతిట్ఠాపకో మే అయం భవిస్సతీ’తి మన్త్వా ఇమినా అసాధారణేన అనుగ్గహేన అనుగ్గహేసీ’’తి చిన్తయన్తో ధమ్మవినయసఙ్గాయనత్థం భిక్ఖూనం ఉస్సాహం జనేసి. యథాహ –

    Evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati; nanu maṃ bhagavā rājā viya sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ ‘saddhammavaṃsappatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatī’ti mantvā iminā asādhāraṇena anuggahena anuggahesī’’ti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesi. Yathāha –

    ‘‘అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘ఏకమిదాహం, ఆవుసో, సమయం పావాయ కుసినారం అద్ధానమగ్గప్పటిపన్నో మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం పఞ్చమత్తేహి భిక్ఖుసతేహీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౩౧) సబ్బం సుభద్దకణ్డం విత్థారతో వేదితబ్బం.

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ‘ekamidāhaṃ, āvuso, samayaṃ pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti (dī. ni. 2.231) sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbaṃ.

    తతో పరం ఆహ –

    Tato paraṃ āha –

    ‘‘హన్ద మయం, ఆవుసో, ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యామ. పురే అధమ్మో దిప్పతి, ధమ్మో పటిబాహియ్యతి; అవినయో దిప్పతి, వినయో పటిబాహియ్యతి. పురే అధమ్మవాదినో బలవన్తో హోన్తి, ధమ్మవాదినో దుబ్బలా హోన్తి; అవినయవాదినో బలవన్తో హోన్తి, వినయవాదినో దుబ్బలా హోన్తీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭).

    ‘‘Handa mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma. Pure adhammo dippati, dhammo paṭibāhiyyati; avinayo dippati, vinayo paṭibāhiyyati. Pure adhammavādino balavanto honti, dhammavādino dubbalā honti; avinayavādino balavanto honti, vinayavādino dubbalā hontī’’ti (cūḷava. 437).

    భిక్ఖూ ఆహంసు – ‘‘తేన హి, భన్తే, థేరో భిక్ఖూ ఉచ్చినతూ’’తి. థేరో సకలనవఙ్గసత్థుసాసనపరియత్తిధరే పుథుజ్జన-సోతాపన్న-సకదాగామి-అనాగామి-సుక్ఖవిపస్సకఖీణాసవభిక్ఖూ అనేకసతే అనేకసహస్సే చ వజ్జేత్వా తిపిటకసబ్బపరియత్తిప్పభేదధరే పటిసమ్భిదాప్పత్తే మహానుభావే యేభుయ్యేన భగవతా ఏతదగ్గం ఆరోపితే తేవిజ్జాదిభేదే ఖీణాసవభిక్ఖూయేవ ఏకూనపఞ్చసతే పరిగ్గహేసి. యే సన్ధాయ ఇదం వుత్తం – ‘‘అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఏకేనూనాపఞ్చఅరహన్తసతాని ఉచ్చినీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭).

    Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘tena hi, bhante, thero bhikkhū uccinatū’’ti. Thero sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmi-sukkhavipassakakhīṇāsavabhikkhū anekasate anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare paṭisambhidāppatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavatā etadaggaṃ āropite tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo ekenūnāpañcaarahantasatāni uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    కిస్స పన థేరో ఏకేనూనమకాసీతి? ఆయస్మతో ఆనన్దత్థేరస్స ఓకాసకరణత్థం. తేన హాయస్మతా సహాపి వినాపి న సక్కా ధమ్మసఙ్గీతి కాతుం, సో హాయస్మా సేక్ఖో సకరణీయో, తస్మా సహాపి న సక్కా; యస్మా పనస్స కిఞ్చి దసబలదేసితం సుత్తగేయ్యాదికం భగవతో అసమ్ముఖా పటిగ్గహితం నామ నత్థి, తస్మా వినాపి న సక్కా. యది ఏవం సేక్ఖోపి సమానో ధమ్మసఙ్గీతియా బహుకారత్తా థేరేన ఉచ్చినితబ్బో అస్స. అథ కస్మా న ఉచ్చినితోతి ? పరూపవాదవివజ్జనతో. థేరో హి ఆయస్మన్తే ఆనన్దే అతివియ విస్సత్థో అహోసి, తథా హి నం సిరస్మిం పలితేసు జాతేసుపి ‘‘న వాయం కుమారకో మత్తమఞ్ఞాసీ’’తి (సం॰ ని॰ ౨.౧౫౪) కుమారకవాదేన ఓవదతి. సక్యకులప్పసుతో చాయం ఆయస్మా తథాగతస్స భాతా చూళపితుపుత్తో. తత్ర హి భిక్ఖూ ఛన్దాగమనం వియ మఞ్ఞమానా ‘‘బహూ అసేక్ఖపటిసమ్భిదాప్పత్తే భిక్ఖూ ఠపేత్వా ఆనన్దం సేక్ఖపటిసమ్భిదాప్పత్తం థేరో ఉచ్చినీ’’తి ఉపవదేయ్యుం, తం పరూపవాదం పరివజ్జేన్తో ‘‘ఆనన్దం వినా సఙ్గీతి న సక్కా కాతుం, భిక్ఖూనంయేవ అనుమతియా గహేస్సామీ’’తి న ఉచ్చిని.

    Kissa pana thero ekenūnamakāsīti? Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tena hāyasmatā sahāpi vināpi na sakkā dhammasaṅgīti kātuṃ, so hāyasmā sekkho sakaraṇīyo, tasmā sahāpi na sakkā; yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ bhagavato asammukhā paṭiggahitaṃ nāma natthi, tasmā vināpi na sakkā. Yadi evaṃ sekkhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa. Atha kasmā na uccinitoti ? Parūpavādavivajjanato. Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi, tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati. Sakyakulappasuto cāyaṃ āyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapituputto. Tatra hi bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā ‘‘bahū asekkhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ, taṃ parūpavādaṃ parivajjento ‘‘ānandaṃ vinā saṅgīti na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva anumatiyā gahessāmī’’ti na uccini.

    అథ సయమేవ భిక్ఖూ ఆనన్దస్సత్థాయ థేరం యాచింసు. యథాహ –

    Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu. Yathāha –

    ‘‘భిక్ఖూ ఆయస్మన్తం మహాకస్సపం ఏతదవోచుం – ‘అయం, భన్తే, ఆయస్మా ఆనన్దో కిఞ్చాపి సేక్ఖో అభబ్బో ఛన్దా దోసా మోహా భయా అగతిం గన్తుం, బహు చానేన భగవతో సన్తికే ధమ్మో చ వినయో చ పరియత్తో; తేన హి, భన్తే, థేరో ఆయస్మన్తమ్పి ఆనన్దం ఉచ్చినతూ’తి. అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఆయస్మన్తమ్పి ఆనన్దం ఉచ్చినీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭).

    ‘‘Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā ānando kiñcāpi sekkho abhabbo chandā dosā mohā bhayā agatiṃ gantuṃ, bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto; tena hi, bhante, thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantampi ānandaṃ uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    ఏవం భిక్ఖూనం అనుమతియా ఉచ్చినితేన తేనాయస్మతా సద్ధిం పఞ్చ థేరసతాని అహేసుం.

    Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañca therasatāni ahesuṃ.

    అథ ఖో థేరానం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కత్థ ను ఖో మయం ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యామా’’తి. అథ ఖో థేరానం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘రాజగహం ఖో మహాగోచరం పహూతసేనాసనం, యంనూన మయం రాజగహే వస్సం వసన్తా ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యామ, న అఞ్ఞే భిక్ఖూ రాజగహే వస్సం ఉపగచ్ఛేయ్యు’’న్తి. కస్మా పన నేసం ఏతదహోసి? ఇదం అమ్హాకం థావరకమ్మం, కోచి విసభాగపుగ్గలో సఙ్ఘమజ్ఝం పవిసిత్వా ఉక్కోటేయ్యాతి. అథాయస్మా మహాకస్సపో ఞత్తిదుతియేన కమ్మేన సావేసి, తం సఙ్గీతిక్ఖన్ధకే వుత్తనయేనేవ ఞాతబ్బం.

    Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘kattha nu kho mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahūtasenāsanaṃ, yaṃnūna mayaṃ rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, na aññe bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyu’’nti. Kasmā pana nesaṃ etadahosi? Idaṃ amhākaṃ thāvarakammaṃ, koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā ukkoṭeyyāti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena sāvesi, taṃ saṅgītikkhandhake vuttanayeneva ñātabbaṃ.

    అథ తథాగతస్స పరినిబ్బానతో సత్తసు సాధుకీళనదివసేసు సత్తసు చ ధాతుపూజాదివసేసు వీతివత్తేసు ‘‘అడ్ఢమాసో అతిక్కన్తో, ఇదాని గిమ్హానం దియడ్ఢో మాసో సేసో, ఉపకట్ఠా వస్సూపనాయికా’’తి మన్త్వా మహాకస్సపత్థేరో ‘‘రాజగహం, ఆవుసో, గచ్ఛామా’’తి ఉపడ్ఢం భిక్ఖుసఙ్ఘం గహేత్వా ఏకం మగ్గం గతో. అనురుద్ధత్థేరోపి ఉపడ్ఢం గహేత్వా ఏకం మగ్గం గతో. ఆనన్దత్థేరో పన భగవతో పత్తచీవరం గహేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో సావత్థిం గన్త్వా రాజగహం గన్తుకామో యేన సావత్థి తేన చారికం పక్కామి. ఆనన్దత్థేరేన గతగతట్ఠానే మహాపరిదేవో అహోసి – ‘‘భన్తే ఆనన్ద, కుహిం సత్థారం ఠపేత్వా ఆగతోసీ’’తి . అనుపుబ్బేన పన సావత్థిం అనుప్పత్తే థేరే భగవతో పరినిబ్బానదివసే వియ మహాపరిదేవో అహోసి.

    Atha tathāgatassa parinibbānato sattasu sādhukīḷanadivasesu sattasu ca dhātupūjādivasesu vītivattesu ‘‘aḍḍhamāso atikkanto, idāni gimhānaṃ diyaḍḍho māso seso, upakaṭṭhā vassūpanāyikā’’ti mantvā mahākassapatthero ‘‘rājagahaṃ, āvuso, gacchāmā’’ti upaḍḍhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Anuruddhattheropi upaḍḍhaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Ānandatthero pana bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ gantvā rājagahaṃ gantukāmo yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi. Ānandattherena gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi – ‘‘bhante ānanda, kuhiṃ satthāraṃ ṭhapetvā āgatosī’’ti . Anupubbena pana sāvatthiṃ anuppatte there bhagavato parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi.

    తత్ర సుదం ఆయస్మా ఆనన్దో అనిచ్చతాదిపటిసంయుత్తాయ ధమ్మియా కథాయ తం మహాజనం సఞ్ఞాపేత్వా జేతవనం పవిసిత్వా దసబలేన వసితగన్ధకుటియా ద్వారం వివరిత్వా మఞ్చపీఠం నీహరిత్వా పప్ఫోటేత్వా గన్ధకుటిం సమ్మజ్జిత్వా మిలాతమాలాకచవరం ఛడ్డేత్వా మఞ్చపీఠం అతిహరిత్వా పున యథాఠానే ఠపేత్వా భగవతో ఠితకాలే కరణీయం వత్తం సబ్బమకాసి. అథ థేరో భగవతో పరినిబ్బానతో పభుతి ఠాననిసజ్జబహులత్తా ఉస్సన్నధాతుకం కాయం సమస్సాసేతుం దుతియదివసే ఖీరవిరేచనం పివిత్వా విహారేయేవ నిసీది. యం సన్ధాయ సుభేన మాణవేన పహితం మాణవకం ఏతదవోచ –

    Tatra sudaṃ āyasmā ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya taṃ mahājanaṃ saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiyā dvāraṃ vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Atha thero bhagavato parinibbānato pabhuti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva nisīdi. Yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca –

    ‘‘అకాలో ఖో, మాణవక, అత్థి మే అజ్జ భేసజ్జమత్తా పీతా, అప్పేవ నామ స్వేపి ఉపసఙ్కమేయ్యామా’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౪౪౭).

    ‘‘Akālo kho, māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, appeva nāma svepi upasaṅkameyyāmā’’ti (dī. ni. 1.447).

    దుతియదివసే చేతకత్థేరేన పచ్ఛాసమణేన గన్త్వా సుభేన మాణవేన పుట్ఠో దీఘనికాయే సుభసుత్తంనామ దసమం సుత్తమభాసి.

    Dutiyadivase cetakattherena pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho dīghanikāye subhasuttaṃnāma dasamaṃ suttamabhāsi.

    అథ థేరో జేతవనవిహారే ఖణ్డఫుల్లప్పటిసఙ్ఖరణం కారాపేత్వా ఉపకట్ఠాయ వస్సూపనాయికాయ రాజగహం గతో. తథా మహాకస్సపత్థేరో అనురుద్ధత్థేరో చ సబ్బం భిక్ఖుసఙ్ఘం గహేత్వా రాజగహమేవ గతో.

    Atha thero jetavanavihāre khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya rājagahaṃ gato. Tathā mahākassapatthero anuruddhatthero ca sabbaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā rājagahameva gato.

    తేన ఖో పన సమయేన రాజగహే అట్ఠారస మహావిహారా హోన్తి. తే సబ్బేపి ఛడ్డితపతితఉక్లాపా అహేసుం. భగవతో హి పరినిబ్బానే సబ్బే భిక్ఖూ అత్తనో అత్తనో పత్తచీవరం గహేత్వా విహారే చ పరివేణే చ ఛడ్డేత్వా అగమంసు. తత్థ థేరా భగవతో వచనపూజనత్థం తిత్థియవాదపరిమోచనత్థఞ్చ ‘‘పఠమం మాసం ఖణ్డఫుల్లప్పటిసఙ్ఖరణం కరోమా’’తి చిన్తేసుం. తిత్థియా హి ఏవం వదేయ్యుం – ‘‘సమణస్స గోతమస్స సావకా సత్థరి ఠితేయేవ విహారే పటిజగ్గింసు, పరినిబ్బుతే ఛడ్డేసు’’న్తి. తేసం వాదపరిమోచనత్థఞ్చ చిన్తేసున్తి వుత్తం హోతి. వుత్తమ్పి హేతం –

    Tena kho pana samayena rājagahe aṭṭhārasa mahāvihārā honti. Te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi parinibbāne sabbe bhikkhū attano attano pattacīvaraṃ gahetvā vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca ‘‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintesuṃ. Titthiyā hi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesu’’nti. Tesaṃ vādaparimocanatthañca cintesunti vuttaṃ hoti. Vuttampi hetaṃ –

    ‘‘అథ ఖో థేరానం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘భగవతా ఖో, ఆవుసో, ఖణ్డఫుల్లప్పటిసఙ్ఖరణం వణ్ణితం. హన్ద మయం, ఆవుసో, పఠమం మాసం ఖణ్డఫుల్లప్పటిసఙ్ఖరణం కరోమ, మజ్ఝిమం మాసం సన్నిపతిత్వా ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయిస్సామా’’తి (చూళవ॰ ౪౩౮).

    ‘‘Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘bhagavatā kho, āvuso, khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ. Handa mayaṃ, āvuso, paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karoma, majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti (cūḷava. 438).

    తే దుతియదివసే గన్త్వా రాజద్వారే అట్ఠంసు. అజాతసత్తు రాజా ఆగన్త్వా వన్దిత్వా ‘‘కిం, భన్తే, ఆగతత్థా’’తి అత్తనా కత్తబ్బకిచ్చం పటిపుచ్ఛి. థేరా అట్ఠారస మహావిహారపటిసఙ్ఖరణత్థాయ హత్థకమ్మం పటివేదేసుం. ‘‘సాధు, భన్తే’’తి రాజా హత్థకమ్మకారకే మనుస్సే అదాసి. థేరా పఠమం మాసం సబ్బవిహారే పటిసఙ్ఖరాపేత్వా రఞ్ఞో ఆరోచేసుం – ‘‘నిట్ఠితం, మహారాజ, విహారపటిసఙ్ఖరణం. ఇదాని ధమ్మవినయసఙ్గహం కరోమా’’తి. ‘‘సాధు, భన్తే, విస్సత్థా కరోథ. మయ్హం ఆణాచక్కం, తుమ్హాకం ధమ్మచక్కం హోతు. ఆణాపేథ, భన్తే, కిం కరోమీ’’తి? ‘‘సఙ్గహం కరోన్తానం భిక్ఖూనం సన్నిసజ్జట్ఠానం, మహారాజా’’తి. ‘‘కత్థ కరోమి, భన్తే’’తి? ‘‘వేభారపబ్బతపస్సే సత్తపణ్ణిగుహాద్వారే కాతుం యుత్తం, మహారాజా’’తి. ‘‘సాధు, భన్తే’’తి ఖో రాజా అజాతసత్తు విస్సకమ్మునా నిమ్మితసదిసం సువిభత్తభిత్తిత్థమ్భసోపానం నానావిధమాలాకమ్మలతఆకమ్మవిచిత్తం అభిభవన్తమివ రాజభవనవిభూతిం అవహసన్తమివ దేవవిమానసిరిం సిరియా నికేతమివ ఏకనిపాతతిత్థమివ చ దేవమనుస్సనయనవిహఙ్గానం లోకరామణేయ్యకమివ సమ్పిణ్డితం దట్ఠబ్బసారమణ్డం మణ్డపం కారాపేత్వా వివిధకుసుమదామ-ఓలమ్బక-వినిగ్గలన్తచారువితానం రతనవిచిత్తమణికోట్టిమతలమివ చ నం నానాపుప్ఫూపహారవిచిత్తసుపరినిట్ఠితభూమికమ్మం బ్రహ్మవిమానసదిసం అలఙ్కరిత్వా తస్మిం మహామణ్డపే పఞ్చసతానం భిక్ఖూనం అనగ్ఘాని పఞ్చ కప్పియపచ్చత్థరణసతాని పఞ్ఞాపేత్వా దక్ఖిణభాగం నిస్సాయ ఉత్తరాభిముఖం థేరాసనం మణ్డపమజ్ఝే పురత్థాభిముఖం బుద్ధస్స భగవతో ఆసనారహం ధమ్మాసనం పఞ్ఞాపేత్వా దన్తఖచితం బీజనిఞ్చేత్థ ఠపేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఆరోచాపేసి – ‘‘నిట్ఠితం, భన్తే, మమ కిచ్చ’’న్తి.

    Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu. Ajātasattu rājā āgantvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, āgatatthā’’ti attanā kattabbakiccaṃ paṭipucchi. Therā aṭṭhārasa mahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. ‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā hatthakammakārake manusse adāsi. Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ. Idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante, vissatthā karotha. Mayhaṃ āṇācakkaṃ, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu. Āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti? ‘‘Saṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Kattha karomi, bhante’’ti? ‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇiguhādvāre kātuṃ yuttaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti kho rājā ajātasattu vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittitthambhasopānaṃ nānāvidhamālākammalataākammavicittaṃ abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ avahasantamiva devavimānasiriṃ siriyā niketamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgānaṃ lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāma-olambaka-viniggalantacāruvitānaṃ ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamiva ca naṃ nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañca kappiyapaccattharaṇasatāni paññāpetvā dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññāpetvā dantakhacitaṃ bījaniñcettha ṭhapetvā bhikkhusaṅghassa ārocāpesi – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, mama kicca’’nti.

    తస్మిం ఖో పన సమయే ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఆయస్మన్తం ఆనన్దం సన్ధాయ ఏవమాహంసు – ‘‘ఇమస్మిం భిక్ఖుసఙ్ఘే ఏకో భిక్ఖు విస్సగన్ధం వాయన్తో విచరతీ’’తి. థేరో తం సుత్వా ‘‘ఇమస్మిం భిక్ఖుసఙ్ఘే అఞ్ఞో విస్సగన్ధం వాయన్తో విచరణకభిక్ఖు నామ నత్థి, అద్ధా ఏతే మం సన్ధాయ వదన్తీ’’తి సంవేగం ఆపజ్జి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఆహంసు – ‘‘స్వే, ఆవుసో, సన్నిపాతో త్వఞ్చ సేక్ఖో సకరణీయో, తేన తే న యుత్తం సన్నిపాతం గన్తుం, అప్పమత్తో హోహీ’’తి.

    Tasmiṃ kho pana samaye ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ sandhāya evamāhaṃsu – ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyanto vicaratī’’ti. Thero taṃ sutvā ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe añño vissagandhaṃ vāyanto vicaraṇakabhikkhu nāma natthi, addhā ete maṃ sandhāya vadantī’’ti saṃvegaṃ āpajji. Ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ āhaṃsu – ‘‘sve, āvuso, sannipāto tvañca sekkho sakaraṇīyo, tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ, appamatto hohī’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో – ‘‘స్వే సన్నిపాతో, న ఖో పన మేతం పతిరూపం య్వాహం సేక్ఖో సమానో సన్నిపాతం గచ్ఛేయ్య’’న్తి బహుదేవ రత్తిం కాయగతాయసతియా వీతినామేత్వా రత్తియా పచ్చూససమయం చఙ్కమా ఓరోహిత్వా విహారం పవిసిత్వా ‘‘నిపజ్జిస్సామీ’’తి కాయం ఆవజ్జేసి. ద్వే పాదా భూమితో ముత్తా, అప్పత్తఞ్చ సీసం బిమ్బోహనం, ఏతస్మిం అన్తరే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చి. అయఞ్హి ఆయస్మా చఙ్కమేన బహి వీతినామేత్వా విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తో చిన్తేసి – ‘‘నను మం భగవా ఏతదవోచ – ‘కతపుఞ్ఞోసి త్వం, ఆనన్ద, పధానమనుయుఞ్జ; ఖిప్పం హోహిసి అనాసవో’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౦౭). బుద్ధానఞ్చ కథాదోసో నామ నత్థి. మమ అచ్చారద్ధం వీరియం తేన మే చిత్తం ఉద్ధచ్చాయ సంవత్తతి. హన్దాహం వీరియసమథం యోజేమీ’’తి చఙ్కమా ఓరోహిత్వా పాదధోవనట్ఠానే ఠత్వా పాదే ధోవిత్వా విహారం పవిసిత్వా మఞ్చకే నిసీదిత్వా ‘‘థోకం విస్సమిస్సామీ’’తి కాయం మఞ్చకే ఉపనామేసి. ద్వే పాదా భూమితో ముత్తా, సీసఞ్చ బిమ్బోహనం అసమ్పత్తం. ఏతస్మిం అన్తరే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముత్తం, చతుఇరియాపథవిరహితం థేరస్స అరహత్తం అహోసి. తేన ఇమస్మిం సాసనే అనిపన్నో అనిసిన్నో అట్ఠితో అచఙ్కమన్తో ‘‘కో భిక్ఖు అరహత్తం పత్తో’’తి వుత్తే ‘‘ఆనన్దత్థేరో’’తి వత్తుం వట్టతి.

    Atha kho āyasmā ānando – ‘‘sve sannipāto, na kho pana metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ gaccheyya’’nti bahudeva rattiṃ kāyagatāyasatiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamayaṃ caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi. Dve pādā bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja; khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207). Buddhānañca kathādoso nāma natthi. Mama accāraddhaṃ vīriyaṃ tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati. Handāhaṃ vīriyasamathaṃ yojemī’’ti caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake upanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā, sīsañca bimbohanaṃ asampattaṃ. Etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ ahosi. Tena imasmiṃ sāsane anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ‘‘ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.

    అథ ఖో థేరా భిక్ఖూ దుతియదివసే కతభత్తకిచ్చా పత్తచీవరం పటిసామేత్వా ధమ్మసభాయం సన్నిపతితా. ఆనన్దత్థేరో పన అత్తనో అరహత్తప్పత్తిం ఞాపేతుకామో భిక్ఖూహి సద్ధిం న గతో. భిక్ఖూ యథావుడ్ఢం అత్తనో అత్తనో పత్తాసనే నిసీదన్తా ఆనన్దత్థేరస్స ఆసనం ఠపేత్వా నిసిన్నా. తత్థ కేహిచి ‘‘ఏతమాసనం కస్సా’’తి వుత్తే ‘‘ఆనన్దత్థేరస్సా’’తి. ‘‘ఆనన్దో పన కుహిం గతో’’తి? తస్మిం సమయే థేరో చిన్తేసి – ‘‘ఇదాని మయ్హం గమనకాలో’’తి. తతో అత్తనో ఆనుభావం దస్సేన్తో పథవియం నిముజ్జిత్వా అత్తనో ఆసనేయేవ అత్తానం దస్సేసి. ఆకాసేనాగన్త్వా నిసీదీతిపి ఏకే.

    Atha kho therā bhikkhū dutiyadivase katabhattakiccā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatitā. Ānandatthero pana attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ na gato. Bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha kehici ‘‘etamāsanaṃ kassā’’ti vutte ‘‘ānandattherassā’’ti. ‘‘Ānando pana kuhiṃ gato’’ti? Tasmiṃ samaye thero cintesi – ‘‘idāni mayhaṃ gamanakālo’’ti. Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesi. Ākāsenāgantvā nisīdītipi eke.

    ఏవం నిసిన్నే తస్మిం ఆయస్మన్తే మహాకస్సపత్థేరో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘ఆవుసో, కిం పఠమం సఙ్గాయామ, ధమ్మం వా వినయం వా’’తి? భిక్ఖూ ఆహంసు – ‘‘భన్తే మహాకస్సప, వినయో నామ బుద్ధసాసనస్స ఆయు, వినయే ఠితే సాసనం ఠితం హోతి; తస్మా పఠమం వినయం సఙ్గాయామా’’తి,. ‘‘కం ధురం కత్వా’’తి? ‘‘ఆయస్మన్తం ఉపాలి’’న్తి. ‘‘కిం ఆనన్దో నప్పహోతీ’’తి? ‘‘నో నప్పహోతి; అపి చ ఖో పన సమ్మాసమ్బుద్ధో ధరమానోయేవ వినయపరియత్తిం నిస్సాయ ఆయస్మన్తం ఉపాలిం ఏతదగ్గే ఠపేసి – ‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం వినయధరానం యదిదం ఉపాలీ’తి (అ॰ ని॰ ౧.౨౧౯, ౨౨౮). తస్మా ఉపాలిత్థేరం పుచ్ఛిత్వా వినయం సఙ్గాయామా’’తి. తతో థేరో వినయం పుచ్ఛనత్థాయ అత్తనావ అత్తానం సమ్మన్ని. ఉపాలిత్థేరోపి విస్సజ్జనత్థాయ సమ్మన్ని. తత్రాయం పాళి –

    Evaṃ nisinne tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma, dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti? Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante mahākassapa, vinayo nāma buddhasāsanassa āyu, vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti; tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti,. ‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā’’ti? ‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti. ‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti? ‘‘No nappahoti; api ca kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’ti (a. ni. 1.219, 228). Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti. Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni. Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni. Tatrāyaṃ pāḷi –

    ‘‘అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో సఙ్ఘం ఞాపేసి –

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘సుణాతు మే, ఆవుసో, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, అహం ఉపాలిం వినయం పుచ్ఛేయ్య’న్తి.

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyya’nti.

    ‘‘ఆయస్మాపి ఉపాలి సఙ్ఘం ఞాపేసి –

    ‘‘Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, అహం ఆయస్మతా మహాకస్సపేన వినయం పుట్ఠో విస్సజ్జేయ్య’’న్తి.

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.

    ఏవం అత్తనావ అత్తానం సమ్మన్నిత్వా ఆయస్మా ఉపాలి ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం చీవరం కత్వా థేరే భిక్ఖూ వన్దిత్వా ధమ్మాసనే నిసీది, దన్తఖచితం బీజనిం గహేత్వా. తతో ఆయస్మా మహాకస్సపో థేరాసనే నిసీదిత్వా ఆయస్మన్తం ఉపాలిం వినయం పుచ్ఛి – ‘‘పఠమం, ఆవుసో ఉపాలి, పారాజికం కత్థ పఞ్ఞత్త’’న్తి ? ‘‘వేసాలియం, భన్తే’’తి. ‘‘కం ఆరబ్భా’’తి? ‘‘సుదిన్నం కలన్దపుత్తం ఆరబ్భా’’తి. ‘‘కిస్మిం వత్థుస్మి’’న్తి? ‘‘మేథునధమ్మే’’తి.

    Evaṃ attanāva attānaṃ sammannitvā āyasmā upāli uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi, dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Tato āyasmā mahākassapo therāsane nisīditvā āyasmantaṃ upāliṃ vinayaṃ pucchi – ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti ? ‘‘Vesāliyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhā’’ti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Methunadhamme’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఆయస్మన్తం ఉపాలిం పఠమస్స పారాజికస్స వత్థుమ్పి పుచ్ఛి, నిదానమ్పి పుచ్ఛి, పుగ్గలమ్పి పుచ్ఛి, పఞ్ఞత్తిమ్పి పుచ్ఛి, అనుపఞ్ఞత్తిమ్పి పుచ్ఛి, ఆపత్తిమ్పి పుచ్ఛి, అనాపత్తిమ్పి పుచ్ఛి; యథా చ పఠమస్స తథా దుతియస్స తథా తతియస్స తథా చతుత్థస్స పారాజికస్స వత్థుమ్పి పుచ్ఛి…పే॰… అనాపత్తిమ్పి పుచ్ఛి. పుట్ఠో పుట్ఠో ఉపాలిత్థేరో విస్సజ్జేసి. తతో ఇమాని చత్తారి పారాజికాని ‘‘పారాజికకణ్డం నామ ఇద’’న్తి సఙ్గహం ఆరోపేత్వా ఠపేసుం. తేరస సఙ్ఘాదిసేసాని ‘‘తేరసక’’న్తి ఠపేసుం. ద్వే సిక్ఖాపదాని ‘‘అనియతానీ’’తి ఠపేసుం. తింస సిక్ఖాపదాని ‘‘నిస్సగ్గియపాచిత్తియానీ’’తి ఠపేసుం. ద్వేనవుతి సిక్ఖాపదాని ‘‘పాచిత్తియానీ’’తి ఠపేసుం. చత్తారి సిక్ఖాపదాని ‘‘పాటిదేసనీయానీ’’తి ఠపేసుం. పఞ్చసత్తతి సిక్ఖాపదాని ‘‘సేఖియానీ’’తి ఠపేసుం. సత్త ధమ్మే ‘‘అధికరణసమథా’’తి ఠపేసుం.

    Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, paññattimpi pucchi, anupaññattimpi pucchi, āpattimpi pucchi, anāpattimpi pucchi; yathā ca paṭhamassa tathā dutiyassa tathā tatiyassa tathā catutthassa pārājikassa vatthumpi pucchi…pe… anāpattimpi pucchi. Puṭṭho puṭṭho upālitthero vissajjesi. Tato imāni cattāri pārājikāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti saṅgahaṃ āropetvā ṭhapesuṃ. Terasa saṅghādisesāni ‘‘terasaka’’nti ṭhapesuṃ. Dve sikkhāpadāni ‘‘aniyatānī’’ti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Dvenavuti sikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Cattāri sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ.

    ఏవం మహావిభఙ్గం సఙ్గహం ఆరోపేత్వా భిక్ఖునీవిభఙ్గే అట్ఠ సిక్ఖాపదాని ‘‘పారాజికకణ్డం నామ ఇద’’న్తి ఠపేసుం. సత్తరస సిక్ఖాపదాని ‘‘సత్తరసక’’న్తి ఠపేసుం. తింస సిక్ఖాపదాని ‘‘నిస్సగ్గియపాచిత్తియానీ’’తి ఠపేసుం. ఛసట్ఠిసతసిక్ఖాపదాని ‘‘పాచిత్తియానీ’’తి ఠపేసుం. అట్ఠ సిక్ఖాపదాని ‘‘పాటిదేసనీయానీ’’తి ఠపేసుం. పఞ్చసత్తతి సిక్ఖాపదాని ‘‘సేఖియానీ’’తి ఠపేసుం. సత్త ధమ్మే ‘‘అధికరణసమథా’’తి ఠపేసుం. ఏవం భిక్ఖునీవిభఙ్గం సఙ్గహం ఆరోపేత్వా ఏతేనేవ ఉపాయేన ఖన్ధకపరివారేపి ఆరోపేసుం. ఏవమేతం సఉభతోవిభఙ్గఖన్ధకపరివారం వినయపిటకం సఙ్గహమారూళ్హం సబ్బం మహాకస్సపత్థేరో పుచ్ఛి, ఉపాలిత్థేరో విస్సజ్జేసి. పుచ్ఛావిస్సజ్జనపరియోసానే పఞ్చ అరహన్తసతాని సఙ్గహం ఆరోపితనయేనేవ గణసజ్ఝాయమకంసు. వినయసఙ్గహావసానే ఉపాలిత్థేరో దన్తఖచితం బీజనిం నిక్ఖిపిత్వా ధమ్మాసనా ఓరోహిత్వా వుడ్ఢే భిక్ఖూ వన్దిత్వా అత్తనో పత్తాసనే నిసీది.

    Evaṃ mahāvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti ṭhapesuṃ. Sattarasa sikkhāpadāni ‘‘sattarasaka’’nti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Chasaṭṭhisatasikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ bhikkhunīvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā eteneva upāyena khandhakaparivārepi āropesuṃ. Evametaṃ saubhatovibhaṅgakhandhakaparivāraṃ vinayapiṭakaṃ saṅgahamārūḷhaṃ sabbaṃ mahākassapatthero pucchi, upālitthero vissajjesi. Pucchāvissajjanapariyosāne pañca arahantasatāni saṅgahaṃ āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu. Vinayasaṅgahāvasāne upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā vuḍḍhe bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.

    వినయం సఙ్గాయిత్వా ధమ్మం సఙ్గాయితుకామో ఆయస్మా మహాకస్సపో భిక్ఖూ పుచ్ఛి – ‘‘ధమ్మం సఙ్గాయన్తేహి కం పుగ్గలం ధురం కత్వా ధమ్మో సఙ్గాయితబ్బో’’తి? భిక్ఖూ ‘‘ఆనన్దత్థేరం ధురం కత్వా’’తి ఆహంసు.

    Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘dhammaṃ saṅgāyantehi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo saṅgāyitabbo’’ti? Bhikkhū ‘‘ānandattheraṃ dhuraṃ katvā’’ti āhaṃsu.

    అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో సఙ్ఘం ఞాపేసి –

    Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘సుణాతు మే, ఆవుసో, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, అహం ఆనన్దం ధమ్మం పుచ్ఛేయ్య’’న్తి.

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti.

    అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో సఙ్ఘం ఞాపేసి –

    Atha kho āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, అహం ఆయస్మతా మహాకస్సపేన ధమ్మం పుట్ఠో విస్సజ్జేయ్య’’న్తి.

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.

    అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం చీవరం కత్వా థేరే భిక్ఖూ వన్దిత్వా ధమ్మాసనే నిసీది దన్తఖచితం బీజనిం గహేత్వా. అథ మహాకస్సపత్థేరో ఆనన్దత్థేరం ధమ్మం పుచ్ఛి – ‘‘బ్రహ్మజాలం, ఆవుసో ఆనన్ద, కత్థ భాసిత’’న్తి? ‘‘అన్తరా చ, భన్తే, రాజగహం అన్తరా చ నాళన్దం రాజాగారకే అమ్బలట్ఠికాయ’’న్తి. ‘‘కం ఆరబ్భా’’తి? ‘‘సుప్పియఞ్చ పరిబ్బాజకం, బ్రహ్మదత్తఞ్చ మాణవ’’న్తి. ‘‘కిస్మిం వత్థుస్మి’’న్తి? ‘‘వణ్ణావణ్ణే’’తి. అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం బ్రహ్మజాలస్స నిదానమ్పి పుచ్ఛి, పుగ్గలమ్పి పుచ్ఛి, వత్థుమ్పి పుచ్ఛి. ‘‘సామఞ్ఞఫలం పనావుసో ఆనన్ద, కత్థ భాసిత’’న్తి? ‘రాజగహే, భన్తే, జీవకమ్బవనే’’తి. ‘‘కేన సద్ధి’’న్తి? ‘‘అజాతసత్తునా వేదేహిపుత్తేన సద్ధి’’న్తి. అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం సామఞ్ఞఫలస్స నిదానమ్పి పుచ్ఛి, పుగ్గలమ్పి పుచ్ఛి. ఏతేనేవ ఉపాయేన పఞ్చ నికాయే పుచ్ఛి.

    Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Atha mahākassapatthero ānandattheraṃ dhammaṃ pucchi – ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ, brahmadattañca māṇava’’nti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Vaṇṇāvaṇṇe’’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi. ‘‘Sāmaññaphalaṃ panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘Rājagahe, bhante, jīvakambavane’’ti. ‘‘Kena saddhi’’nti? ‘‘Ajātasattunā vedehiputtena saddhi’’nti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ sāmaññaphalassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi. Eteneva upāyena pañca nikāye pucchi.

    పఞ్చనికాయా నామ – దీఘనికాయో, మజ్ఝిమనికాయో, సంయుత్తనికాయో, అఙ్గుత్తరనికాయో, ఖుద్దకనికాయోతి. తత్థ ఖుద్దకనికాయో నామ – చత్తారో నికాయే ఠపేత్వా, అవసేసం బుద్ధవచనం. తత్థ వినయో ఆయస్మతా ఉపాలిత్థేరేన విస్సజ్జితో, సేసఖుద్దకనికాయో చత్తారో చ నికాయా ఆనన్దత్థేరేన. తదేతం సబ్బమ్పి బుద్ధవచనం రసవసేన ఏకవిధం, ధమ్మవినయవసేన దువిధం, పఠమమజ్ఝిమపచ్ఛిమవసేన తివిధం; తథా పిటకవసేన, నికాయవసేన పఞ్చవిధం, అఙ్గవసేన నవవిధం, ధమ్మక్ఖన్ధవసేన చతురాసీతిసహస్సవిధన్తి వేదితబ్బం.

    Pañcanikāyā nāma – dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti. Tattha khuddakanikāyo nāma – cattāro nikāye ṭhapetvā, avasesaṃ buddhavacanaṃ. Tattha vinayo āyasmatā upālittherena vissajjito, sesakhuddakanikāyo cattāro ca nikāyā ānandattherena. Tadetaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ; tathā piṭakavasena, nikāyavasena pañcavidhaṃ, aṅgavasena navavidhaṃ, dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.

    కథం రసవసేన ఏకవిధం? యఞ్హి భగవతా అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుజ్ఝిత్వా యావ అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయతి, ఏత్థన్తరే పఞ్చచత్తాలీసవస్సాని దేవమనుస్సనాగయక్ఖాదయో అనుసాసన్తేన పచ్చవేక్ఖన్తేన వా వుత్తం, సబ్బం తం ఏకరసం విముత్తిరసమేవ హోతి. ఏవం రసవసేన ఏకవిధం.

    Kathaṃ rasavasena ekavidhaṃ? Yañhi bhagavatā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, etthantare pañcacattālīsavassāni devamanussanāgayakkhādayo anusāsantena paccavekkhantena vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ ekarasaṃ vimuttirasameva hoti. Evaṃ rasavasena ekavidhaṃ.

    కథం ధమ్మవినయవసేన దువిధం? సబ్బమేవ చేతం ధమ్మో చేవ వినయో చాతి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతి. తత్థ వినయపిటకం వినయో, అవసేసం బుద్ధవచనం ధమ్మో; తేనేవాహ – ‘‘యంనూన మయం, ఆవుసో, ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యామా’’తి. ‘‘అహం ఉపాలిం వినయం పుచ్ఛేయ్యం, ఆనన్దం ధమ్మం పుచ్ఛేయ్య’’న్తి చ ఏవం ధమ్మవినయవసేన దువిధం.

    Kathaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dhammo ceva vinayo cāti saṅkhyaṃ gacchati. Tattha vinayapiṭakaṃ vinayo, avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammo; tenevāha – ‘‘yaṃnūna mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. ‘‘Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyyaṃ, ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti ca evaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ.

    కథం పఠమమజ్ఝిమపచ్ఛిమవసేన తివిధం? సబ్బమేవ హిదం పఠమబుద్ధవచనం, మజ్ఝిమబుద్ధవచనం, పచ్ఛిమబుద్ధవచనన్తి తిప్పభేదం హోతి. తత్థ –

    Kathaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ? Sabbameva hidaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, majjhimabuddhavacanaṃ, pacchimabuddhavacananti tippabhedaṃ hoti. Tattha –

    ‘‘అనేకజాతిసంసారం, సన్ధావిస్సం అనిబ్బిసం;

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    గహకారం గవేసన్తో, దుక్ఖా జాతి పునప్పునం.

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    ‘‘గహకారక దిట్ఠోసి, పున గేహం న కాహసి;

    ‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    సబ్బా తే ఫాసుకా భగ్గా, గహకూటం విసఙ్ఖతం;

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    విసఙ్ఖారగతం చిత్తం, తణ్హానం ఖయమజ్ఝగా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౫౩-౧౫౪);

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154);

    ఇదం పఠమబుద్ధవచనం.

    Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ.

    కేచి ‘‘యదా హవే పాతుభవన్తి ధమ్మా’’తి ఖన్ధకే ఉదానగాథం ఆహు. ఏసా పన పాటిపదదివసే సబ్బఞ్ఞుభావప్పత్తస్స సోమనస్సమయఞాణేన పచ్చయాకారం పచ్చవేక్ఖన్తస్స ఉప్పన్నా ఉదానగాథాతి వేదితబ్బా.

    Keci ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā’’ti khandhake udānagāthaṃ āhu. Esā pana pāṭipadadivase sabbaññubhāvappattassa somanassamayañāṇena paccayākāraṃ paccavekkhantassa uppannā udānagāthāti veditabbā.

    యం పన పరినిబ్బానకాలే అభాసి – ‘‘హన్ద దాని, భిక్ఖవే, ఆమన్తయామి వో, వయధమ్మా సఙ్ఖారా, అప్పమాదేన సమ్పాదేథా’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౧౮) ఇదం పచ్ఛిమబుద్ధవచనం.

    Yaṃ pana parinibbānakāle abhāsi – ‘‘handa dāni, bhikkhave, āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ.

    ఉభిన్నమన్తరే యం వుత్తం ఏతం మజ్ఝిమబుద్ధవచనన్తి. ఏవం పఠమమజ్ఝిమపచ్ఛిమవసేన తివిధం.

    Ubhinnamantare yaṃ vuttaṃ etaṃ majjhimabuddhavacananti. Evaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ.

    కథం పిటకవసేన తివిధం? సబ్బమ్పి హేతం వినయపిటకం సుత్తన్తపిటకం అభిధమ్మపిటకన్తి తిప్పభేదమేవ హోతి. తత్థ పఠమసఙ్గీతియం సఙ్గీతఞ్చ అసఙ్గీతఞ్చ సబ్బమ్పి సమోధానేత్వా ఉభయాని పాతిమోక్ఖాని, ద్వే విభఙ్గాని, ద్వావీసతి ఖన్ధకాని, సోళసపరివారాతి ఇదం వినయపిటకం నామ.

    Kathaṃ piṭakavasena tividhaṃ? Sabbampi hetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha paṭhamasaṅgītiyaṃ saṅgītañca asaṅgītañca sabbampi samodhānetvā ubhayāni pātimokkhāni, dve vibhaṅgāni, dvāvīsati khandhakāni, soḷasaparivārāti idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma.

    బ్రహ్మజాలాది చతుత్తింససుత్తసఙ్గహో దీఘనికాయో, మూలపరియాయసుత్తాది దియడ్ఢసతద్వేసుత్తసఙ్గహో మజ్ఝిమనికాయో, ఓఘతరణసుత్తాది సత్తసుత్తసహస్స సత్తసత ద్వాసట్ఠిసుత్తసఙ్గహో సంయుత్తనికాయో, చిత్తపరియాదానసుత్తాది నవసుత్తసహస్స పఞ్చసత సత్తపఞ్ఞాససుత్తసఙ్గహో అఙ్గుత్తరనికాయో, ఖుద్దకపాఠ-ధమ్మపద-ఉదాన-ఇతివుత్తక-సుత్తనిపాత-విమానవత్థు-పేతవత్థు-థేరగాథా-థేరీగాథా-జాతకనిద్దేస-పటిసమ్భిదా-అపదాన-బుద్ధవంస-చరియాపిటకవసేన పన్నరసప్పభేదో ఖుద్దకనికాయోతి ఇదం సుత్తన్తపిటకం నామ.

    Brahmajālādi catuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo, mūlapariyāyasuttādi diyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo, oghataraṇasuttādi sattasuttasahassa sattasata dvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo, cittapariyādānasuttādi navasuttasahassa pañcasata sattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo, khuddakapāṭha-dhammapada-udāna-itivuttaka-suttanipāta-vimānavatthu-petavatthu-theragāthā-therīgāthā-jātakaniddesa-paṭisambhidā-apadāna-buddhavaṃsa-cariyāpiṭakavasena pannarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma.

    ధమ్మసఙ్గహో, విభఙ్గో, ధాతుకథా, పుగ్గలపఞ్ఞత్తి, కథావత్థు, యమకం, పట్ఠానన్తి ఇదం అభిధమ్మపిటకం నామ. తత్థ –

    Dhammasaṅgaho, vibhaṅgo, dhātukathā, puggalapaññatti, kathāvatthu, yamakaṃ, paṭṭhānanti idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha –

    వివిధవిసేసనయత్తా , వినయనతో చేవ కాయవాచానం;

    Vividhavisesanayattā , vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    వినయత్థవిదూహి అయం, వినయో వినయోతి అక్ఖాతో.

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto.

    వివిధా హి ఏత్థ పఞ్చవిధ పాతిమోక్ఖుద్దేస పారాజికాది సత్తఆపత్తిక్ఖన్ధమాతికా విభఙ్గాదిప్పభేదా నయా, విసేసభూతా చ దళ్హీకమ్మసిథిలకరణప్పయోజనా అనుపఞ్ఞత్తినయా , కాయికవాచసికఅజ్ఝాచారనిసేధనతో చేస కాయం వాచఞ్చ వినేతి, తస్మా వివిధనయత్తా విసేసనయత్తా కాయవాచానఞ్చ వినయనతో ‘‘వినయో’’తి అక్ఖాతో. తేనేతమేతస్స వచనత్థకోసల్లత్థం వుత్తం –

    Vividhā hi ettha pañcavidha pātimokkhuddesa pārājikādi sattaāpattikkhandhamātikā vibhaṅgādippabhedā nayā, visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā , kāyikavācasikaajjhācāranisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti, tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānañca vinayanato ‘‘vinayo’’ti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘వివిధవిసేసనయత్తా, వినయనతో చేవ కాయవాచానం;

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    వినయత్థవిదూహి అయం, వినయో వినయోతి అక్ఖాతో’’తి.

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’ti.

    ఇతరం పన –

    Itaraṃ pana –

    అత్థానం సూచనతో, సువుత్తతో సవనతోథ సూదనతో;

    Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    సుత్తాణా సుత్తసభాగతో చ, సుత్తన్తి అక్ఖాతం.

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhātaṃ.

    తఞ్హి అత్తత్థపరత్థాదిభేదే అత్థే సూచేతి, సువుత్తా చేత్థ అత్థా వేనేయ్యజ్ఝాసయానులోమేన వుత్తత్తా. సవతి చేతం అత్థే సస్సమివ ఫలం పసవతీతి వుత్తం హోతి. సూదతి చేతం ధేనువియ ఖీరం, పగ్ఘరతీతి వుత్తం హోతి. సుట్ఠు చ నే తాయతి రక్ఖతీతి వుత్తం హోతి. సుత్తసభాగఞ్చేతం, యథా హి తచ్ఛకానం సుత్తం పమాణం హోతి; ఏవమేతమ్పి విఞ్ఞూనం. యథా చ సుత్తేన సఙ్గహితాని పుప్ఫాని న వికిరియన్తి న విద్ధంసియన్తి; ఏవమేతేన సఙ్గహితా అత్థా. తేనేతమేతస్స వచనత్థకోసల్లత్థం వుత్తం –

    Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti, suvuttā cettha atthā veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ dhenuviya khīraṃ, paggharatīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti; evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikiriyanti na viddhaṃsiyanti; evametena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘అత్థానం సూచనతో, సువుత్తతో సవనతోథ సూదనతో;

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    సుత్తాణా సుత్తసభాగతో చ, సుత్తన్తి అక్ఖాత’’న్తి.

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhāta’’nti.

    ఇతరో పన –

    Itaro pana –

    యం ఏత్థ వుడ్ఢిమన్తో, సలక్ఖణా పూజితా పరిచ్ఛిన్నా;

    Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    వుత్తాధికా చ ధమ్మా, అభిధమ్మో తేన అక్ఖాతో.

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto.

    అయఞ్హి అభిసద్దో వుడ్ఢిలక్ఖణపూజితపరిచ్ఛిన్నాధికేసు దిస్సతి. తథాహేస – ‘‘బాళ్హా మే ఆవుసో దుక్ఖా వేదనా అభిక్కమన్తి నో పటిక్కమన్తీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౩౮౯; సం॰ ని॰ ౫.౧౯౫) వుడ్ఢియం ఆగతో. ‘‘యా తా రత్తియో అభిఞ్ఞాతా అభిలక్ఖితా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౪౯) లక్ఖణే. ‘‘రాజాభిరాజా మనుజిన్దో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౩౯౯; సు॰ ని॰ ౫౫౮) పూజితే. ‘‘పటిబలో వినేతుం అభిధమ్మే అభివినయే’’తిఆదీసు (మహావ॰ ౮౫) పరిచ్ఛిన్నే. అఞ్ఞమఞ్ఞసఙ్కరవిరహితే ధమ్మే చ వినయే చాతి వుత్తం హోతి. ‘‘అభిక్కన్తేన వణ్ణేనా’’తిఆదీసు (వి॰ వ॰ ౭౫) అధికే.

    Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati. Tathāhesa – ‘‘bāḷhā me āvuso dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.389; saṃ. ni. 5.195) vuḍḍhiyaṃ āgato. ‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) lakkhaṇe. ‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 558) pūjite. ‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 75) adhike.

    ఏత్థ చ ‘‘రూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి, మేత్తాసహగతేన చేతసా ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతీ’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౧౬౦ ఆదయో) నయేన వుడ్ఢిమన్తోపి ధమ్మా వుత్తా. ‘‘రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా’’తిఆదినా నయేన ఆరమ్మణాదీహి లక్ఖణీయత్తా సలక్ఖణాపి. ‘‘సేక్ఖా ధమ్మా, అసేక్ఖా ధమ్మా, లోకుత్తరా ధమ్మా’’తిఆదినా నయేన పూజితాపి పూజారహాతి అధిప్పాయో. ‘‘ఫస్సో హోతి వేదనా హోతీ’’తిఆదినా నయేన సభావపరిచ్ఛిన్నత్తా పరిచ్ఛిన్నాపి. ‘‘మహగ్గతా ధమ్మా, అప్పమాణా ధమ్మా, అనుత్తరా ధమ్మా’’తిఆదినా నయేన అధికాపి ధమ్మా వుత్తా. తేనేతమేతస్స వచనత్థకోసల్లత్థం వుత్తం –

    Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti, mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dha. sa. 160 ādayo) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. ‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. ‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā nayena pūjitāpi pūjārahāti adhippāyo. ‘‘Phasso hoti vedanā hotī’’tiādinā nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. ‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā, anuttarā dhammā’’tiādinā nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘యం ఏత్థ వుడ్ఢిమన్తో, సలక్ఖణా పూజితా పరిచ్ఛిన్నా;

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    వుత్తాధికా చ ధమ్మా, అభిధమ్మో తేన అక్ఖాతో’’తి.

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’ti.

    యం పనేత్థ అవిసిట్ఠం, తం –

    Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ –

    పిటకం పిటకత్థవిదూ, పరియత్తిబ్భాజనత్థతో ఆహు;

    Piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu;

    తేన సమోధానేత్వా, తయోపి వినయాదయో ఞేయ్యా.

    Tena samodhānetvā, tayopi vinayādayo ñeyyā.

    పరియత్తిపి హి ‘‘మా పిటకసమ్పదానేనా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౩.౬౬) పిటకన్తి వుచ్చతి. ‘‘అథ పురిసో ఆగచ్ఛేయ్య కుదాలపిటకం ఆదాయా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౨౮; అ॰ ని॰ ౩.౭౦) యం కిఞ్చి భాజనమ్పి. తస్మా పిటకం పిటకత్థవిదూ, పరియత్తిబ్భాజనత్థతో ఆహు.

    Pariyattipi hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) piṭakanti vuccati. ‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakaṃ ādāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) yaṃ kiñci bhājanampi. Tasmā piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu.

    ఇదాని తేన సమోధానేత్వా తయోపి వినయాదయో ఞేయ్యాతి. తేన ఏవం దువిధత్థేన పిటకసద్దేన సహ సమాసం కత్వా వినయో చ సో పిటకఞ్చ పరియత్తిభావతో తస్స తస్స అత్థస్స భాజనతో చాతి వినయపిటకం, యథావుత్తేనేవ నయేన సుత్తన్తఞ్చ తం పిటకఞ్చాతి సుత్తన్తపిటకం, అభిధమ్మో చ సో పిటకఞ్చాతి అభిధమ్మపిటకన్తి ఏవమేతే తయోపి వినయాదయో ఞేయ్యా.

    Idāni tena samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyāti. Tena evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ, yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ, abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.

    ఏవం ఞత్వా చ పునపి తేస్వేవ పిటకేసు నానప్పకారకోసల్లత్థం –

    Evaṃ ñatvā ca punapi tesveva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ –

    దేసనాసాసనకథా, భేదం తేసు యథారహం;

    Desanāsāsanakathā, bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    సిక్ఖాపహానగమ్భీర, భావఞ్చ పరిదీపయే.

    Sikkhāpahānagambhīra, bhāvañca paridīpaye.

    పరియత్తిభేదం సమ్పత్తిం, విపత్తిం చాపి యం యహిం;

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiṃ cāpi yaṃ yahiṃ;

    పాపుణాతి యథా భిక్ఖు, తమ్పి సబ్బం విభావయే.

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye.

    తత్రాయం పరిదీపనా విభావనా చ, ఏతాని హి తీణి పిటకాని యథాక్కమం ఆణా వోహార పరమత్థదేసనా యథాపరాధ-యథానులోమ-యథాధమ్మసాసనాని, సంవరాసంవరదిట్ఠివినివేఠనామరూపపరిచ్ఛేదకథాతి చ వుచ్చన్తి.

    Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca, etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇā vohāra paramatthadesanā yathāparādha-yathānuloma-yathādhammasāsanāni, saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhanāmarūpaparicchedakathāti ca vuccanti.

    ఏత్థ హి వినయపిటకం ఆణారహేన భగవతా ఆణాబాహుల్లతో దేసితత్తా ఆణాదేసనా, సుత్తన్తపిటకం వోహారకుసలేన భగవతా వోహారబాహుల్లతో దేసితత్తా వోహారదేసనా, అభిధమ్మపిటకం పరమత్థకుసలేన భగవతా పరమత్థబాహుల్లతో దేసితత్తా పరమత్థదేసనాతి వుచ్చతి.

    Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā, suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā, abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati.

    తథా పఠమం యే తే పచురాపరాధా సత్తా తే యథాపరాధం ఏత్థ సాసితాతి యథాపరాధసాసనం, దుతియం అనేకజ్ఝాసయానుసయచరియాధిముత్తికా సత్తా యథానులోమం ఏత్థ సాసితాతి యథానులోమసాసనం, తతియం ధమ్మపుఞ్జమత్తే ‘‘అహం మమా’’తి సఞ్ఞినో సత్తా యథాధమ్మం ఏత్థ సాసితాతి యథాధమ్మసాసనన్తి వుచ్చతి.

    Tathā paṭhamaṃ ye te pacurāparādhā sattā te yathāparādhaṃ ettha sāsitāti yathāparādhasāsanaṃ, dutiyaṃ anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitāti yathānulomasāsanaṃ, tatiyaṃ dhammapuñjamatte ‘‘ahaṃ mamā’’ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitāti yathādhammasāsananti vuccati.

    తథా పఠమం అజ్ఝాచారపటిపక్ఖభూతో సంవరాసంవరో ఏత్థ కథితోతి సంవరాసంవరకథా, దుతియం ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిపటిపక్ఖభూతా దిట్ఠివినివేఠనా ఏత్థ కథితాతి దిట్ఠివినివేఠనకథా, తతియం రాగాదిపటిపక్ఖభూతో నామరూపపరిచ్ఛేదో ఏత్థ కథితోతి నామరూపపరిచ్ఛేదకథాతి వుచ్చతి.

    Tathā paṭhamaṃ ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā, dutiyaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitāti diṭṭhiviniveṭhanakathā, tatiyaṃ rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathitoti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.

    తీసుపి చ చేతేసు తిస్సో సిక్ఖా, తీణి పహానాని, చతుబ్బిధో చ గమ్భీరభావో వేదితబ్బో . తథా హి – వినయపిటకే విసేసేన అధిసీలసిక్ఖా వుత్తా, సుత్తన్తపిటకే అధిచిత్తసిక్ఖా, అభిధమ్మపిటకే అధిపఞ్ఞాసిక్ఖా.

    Tīsupi ca cetesu tisso sikkhā, tīṇi pahānāni, catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo . Tathā hi – vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā.

    వినయపిటకే చ వీతిక్కమప్పహానం కిలేసానం, వీతిక్కమపటిపక్ఖత్తా సీలస్స. సుత్తన్తపిటకే పరియుట్ఠానప్పహానం, పరియుట్ఠానపటిపక్ఖత్తా సమాధిస్స. అభిధమ్మపిటకే అనుసయప్పహానం అనుసయపటిపక్ఖత్తా పఞ్ఞాయ.

    Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ, vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa. Suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ, pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa. Abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ anusayapaṭipakkhattā paññāya.

    పఠమే చ తదఙ్గప్పహానం కిలేసానం, ఇతరేసు విక్ఖమ్భనసముచ్ఛేదప్పహానాని. పఠమే చ దుచ్చరితసంకిలేసస్స పహానం, ఇతరేసు తణ్హాదిట్ఠిసంకిలేసానం.

    Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ kilesānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṃkilesassa pahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ.

    ఏకమేకస్మిఞ్చేత్థ చతుబ్బిధోపి ధమ్మత్థదేసనాపటివేధగమ్భీరభావో వేదితబ్బో. తత్థ ధమ్మోతి పాళి. అత్థోతి తస్సాయేవత్థో. దేసనాతి తస్సా మనసావవత్థాపితాయ పాళియా దేసనా. పటివేధోతి పాళియా పాళిఅత్థస్స చ యథాభూతావబోధో. తీసుపి చేతేసు ఏతే ధమ్మత్థదేసనాపటివేధా యస్మా ససాదీహి వియ మహాసముద్దో మన్దబుద్ధీహి దుక్ఖోగాహా అలబ్భనేయ్యపతిట్ఠా చ, తస్మా గమ్భీరా. ఏవం ఏకమేకస్మిం ఏత్థ చతుబ్బిధోపి గమ్భీరభావో వేదితబ్బో.

    Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha dhammoti pāḷi. Atthoti tassāyevattho. Desanāti tassā manasāvavatthāpitāya pāḷiyā desanā. Paṭivedhoti pāḷiyā pāḷiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    అపరో నయో – ధమ్మోతి హేతు. వుత్తం హేతం – ‘‘హేతుమ్హి ఞాణం ధమ్మపటిసమ్భిదా’’తి. అత్థోతి హేతుఫలం. వుత్తం హేతం – ‘‘హేతుఫలే ఞాణం అత్థపటిసమ్భిదా’’తి. దేసనాతి పఞ్ఞత్తి, యథాధమ్మం ధమ్మాభిలాపోతి అధిప్పాయో. పటివేధోతి అభిసమయో, సో చ లోకియలోకుత్తరో విసయతో అసమ్మోహతో చ అత్థానురూపం ధమ్మేసు, ధమ్మానురూపం అత్థేసు, పఞ్ఞత్తిపథానురూపం పఞ్ఞత్తీసు అవబోధో.

    Aparo nayo – dhammoti hetu. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti. Atthoti hetuphalaṃ. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti. Desanāti paññatti, yathādhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Paṭivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattipathānurūpaṃ paññattīsu avabodho.

    ఇదాని యస్మా ఏతేసు పిటకేసు యం యం ధమ్మజాతం వా అత్థజాతం వా, యా చాయం యథా యథా ఞాపేతబ్బో అత్థో సోతూనం ఞాణస్స అభిముఖో హోతి, తథా తథా తదత్థజోతికా దేసనా, యో చేత్థ అవిపరీతావబోధసఙ్ఖాతో పటివేధో సబ్బమేతం అనుపచితకుసలసమ్భారేహి దుప్పఞ్ఞేహి ససాదీహి వియ మహాసముద్దో దుక్ఖోగాహం అలబ్భనేయ్యపతిట్ఠఞ్చ, తస్మా గమ్భీరం. ఏవమ్పి ఏకమేకస్మిం ఏత్థ చతుబ్బిధోపి గమ్భీరభావో వేదితబ్బో.

    Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā, yā cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti, tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho sabbametaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    ఏత్తావతా చ –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘దేసనా-సాసనకథా , భేదం తేసు యథారహం;

    ‘‘Desanā-sāsanakathā , bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    సిక్ఖాపహానగమ్భీరభావఞ్చ పరిదీపయే’’తి.

    Sikkhāpahānagambhīrabhāvañca paridīpaye’’ti.

    అయం గాథా వుత్తత్థా హోతి.

    Ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.

    ‘‘పరియత్తిభేదం సమ్పత్తిం, విపత్తిఞ్చాపి యం యహిం;

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    పాపుణాతి యథా భిక్ఖు, తమ్పి సబ్బం విభావయే’’తి.

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti.

    ఏత్థ పన తీసు పిటకేసు తివిధో పరియత్తిభేదో దట్ఠబ్బో. తిస్సో హి పరియత్తియో – అలగద్దూపమా, నిస్సరణత్థా, భణ్డాగారికపరియత్తీతి.

    Ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo – alagaddūpamā, nissaraṇatthā, bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    తత్థ యా దుగ్గహితా ఉపారమ్భాదిహేతు పరియాపుటా, అయం అలగద్దూపమా. యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, పురిసో అలగద్దత్థికో అలగద్దగవేసీ అలగద్దపరియేసనం చరమానో, సో పస్సేయ్య మహన్తం అలగద్దం. తమేనం భోగే వా నఙ్గుట్ఠే వా గణ్హేయ్య. తస్స సో అలగద్దో పటిపరివత్తిత్వా హత్థే వా బాహాయ వా అఞ్ఞతరస్మిం వా అఙ్గపచ్చఙ్గే డంసేయ్య. సో తతోనిదానం మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య, మరణమత్తం వా దుక్ఖం. తం కిస్స హేతు? దుగ్గహితత్తా, భిక్ఖవే, అలగద్దస్స. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, ఇధేకచ్చే మోఘపురిసా ధమ్మం పరియాపుణన్తి సుత్తం…పే॰… వేదల్లం. తే తం ధమ్మం పరియాపుణిత్వా తేసం ధమ్మానం పఞ్ఞాయ అత్థం న ఉపపరిక్ఖన్తి. తేసం తే ధమ్మా పఞ్ఞాయ అత్థం అనుపపరిక్ఖతం న నిజ్ఝానం ఖమన్తి. తే ఉపారమ్భానిసంసా చేవ ధమ్మం పరియాపుణన్తి ఇతివాదప్పమోక్ఖానిసంసా చ. యస్స చత్థాయ ధమ్మం పరియాపుణన్తి, తఞ్చస్స అత్థం నానుభోన్తి. తేసం తే ధమ్మా దుగ్గహితా దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తన్తి. తం కిస్స హేతు? దుగ్గహితత్తా, భిక్ఖవే, ధమ్మాన’’న్తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౩౮).

    Tattha yā duggahitā upārambhādihetu pariyāpuṭā, ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ. Tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya. Tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāya vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya. So tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa. Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… vedallaṃ. Te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti. Tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti. Te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti itivādappamokkhānisaṃsā ca. Yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti. Tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).

    యా పన సుగ్గహితా సీలక్ఖన్ధాదిపారిపూరింయేవ ఆకఙ్ఖమానేన పరియాపుటా న ఉపారమ్భాది హేతు, అయం నిస్సరణత్థా. యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘తేసం తే ధమ్మా సుగ్గహితా దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ సంవత్తన్తి. తం కిస్స హేతు? సుగ్గహితత్తా, భిక్ఖవే, ధమ్మాన’’న్తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౩౯).

    Yā pana suggahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāpuṭā na upārambhādi hetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tesaṃ te dhammā suggahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Suggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.239).

    యం పన పరిఞ్ఞాతక్ఖన్ధో పహీనకిలేసో భావితమగ్గో పటివిద్ధాకుప్పో సచ్ఛికతనిరోధో ఖీణాసవో కేవలం పవేణీపాలనత్థాయ వంసానురక్ఖణత్థాయ పరియాపుణాతి, అయం భణ్డాగారికపఅయత్తీతి.

    Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇīpālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapaayattīti.

    వినయే పన సుప్పటిపన్నో భిక్ఖు సీలసమ్పత్తిం నిస్సాయ తిస్సో విజ్జా పాపుణాతి, తాసంయేవ చ తత్థ పభేదవచనతో. సుత్తే సుప్పటిపన్నో సమాధిసమ్పదం నిస్సాయ ఛ అభిఞ్ఞా పాపుణాతి, తాసంయేవ చ తత్థ పభేదవచనతో. అభిధమ్మే సుప్పటిపన్నో పఞ్ఞాసమ్పదం నిస్సాయ చతస్సో పటిసమ్భిదా పాపుణాతి, తాసఞ్చ తత్థేవ పభేదవచనతో. ఏవమేతేసు సుప్పటిపన్నో యథాక్కమేన ఇమం విజ్జాత్తయఛళభిఞ్ఞాచతుపటిసమ్భిదాభేదం సమ్పత్తిం పాపుణాతి.

    Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampattiṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya cha abhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti, tāsañca tattheva pabhedavacanato. Evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatupaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.

    వినయే పన దుప్పటిపన్నో అనుఞ్ఞాతసుఖసమ్ఫస్సఅత్థరణపావురణాదిఫస్ససామఞ్ఞతో పటిక్ఖిత్తేసు ఉపాదిన్నఫస్సాదీసు అనవజ్జసఞ్ఞీ హోతి. వుత్తమ్పి హేతం – ‘‘తథాహం భగవతా ధమ్మం దేసితం ఆజానామి, యథా యేమే అన్తరాయికా ధమ్మా వుత్తా భగవతా, తే పటిసేవతో నాలం అన్తరాయాయా’’తి (పాచి॰ ౪౧౭; మ॰ ని॰ ౧.౨౩౪) తతో దుస్సీలభావం పాపుణాతి. సుత్తే దుప్పటిపన్నో ‘‘చత్తారోమే, భిక్ఖవే, పుగ్గలా సన్తో సంవిజ్జమానా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౫) అధిప్పాయం అజానన్తో దుగ్గహితం గణ్హాతి. యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘అత్తనా దుగ్గహితేన అమ్హే చేవ అబ్భాచిక్ఖతి, అత్తానఞ్చ ఖనతి, బహుఞ్చ అపుఞ్ఞం పసవతీ’’తి (పాచి॰ ౪౧౭; మ॰ ని॰ ౧.౨౩౬) తతో మిచ్ఛాదిట్ఠితం పాపుణాతి. అభిధమ్మే దుప్పటిపన్నో ధమ్మచిన్తం అతిధావన్తో అచిన్తేయ్యానిపి చిన్తేతి, తతో చిత్తక్ఖేపం పాపుణాతి. వుత్తం హేతం – ‘‘చత్తారిమాని, భిక్ఖవే, అచిన్తేయ్యాని న చిన్తేతబ్బాని, యాని చిన్తేన్తో ఉమ్మాదస్స విఘాతస్స భాగీ అస్సా’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౭౭). ఏవమేతేసు దుప్పటిపన్నో యథాక్కమేన ఇమం దుస్సీలభావమిచ్ఛాదిట్ఠితా చిత్తక్ఖేపభేదం విపత్తిం పాపుణాతీతి.

    Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.234) tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno ‘‘cattārome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khanati, bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.236) tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti, tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāvamicchādiṭṭhitā cittakkhepabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātīti.

    ఏత్తావతా చ –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘పరియత్తిభేదం సమ్పత్తిం, విపత్తిం చాపి యం యహిం;

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiṃ cāpi yaṃ yahiṃ;

    పాపుణాతి యథా భిక్ఖు, తమ్పి సబ్బం విభావయే’’తి.

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti.

    అయమ్పి గాథా వుత్తత్థా హోతి. ఏవం నానప్పకారతో పిటకాని ఞత్వా తేసం వసేనేతం బుద్ధవచనం తివిధన్తి ఞాతబ్బం.

    Ayampi gāthā vuttatthā hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasenetaṃ buddhavacanaṃ tividhanti ñātabbaṃ.

    కథం నికాయవసేన పఞ్చవిధం? సబ్బమేవ చేతం దీఘనికాయో, మజ్ఝిమనికాయో, సంయుత్తనికాయో, అఙ్గుత్తరనికాయో, ఖుద్దకనికాయోతి పఞ్చప్పభేదం హోతి. తత్థ కతమో దీఘనికాయో? తివగ్గసఙ్గహాని బ్రహ్మజాలాదీని చతుత్తింస సుత్తాని.

    Kathaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? Tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.

    చతుత్తింసేవ సుత్తన్తా, తివగ్గో యస్స సఙ్గహో;

    Catuttiṃseva suttantā, tivaggo yassa saṅgaho;

    ఏస దీఘనికాయోతి, పఠమో అనులోమికో.

    Esa dīghanikāyoti, paṭhamo anulomiko.

    కస్మా పనేస దీఘనికాయోతి వుచ్చతి? దీఘప్పమాణానం సుత్తానం సమూహతో నివాసతో చ, సమూహనివాసా హి నికాయోతి వుచ్చన్తి. ‘‘నాహం, భిక్ఖవే, అఞ్ఞం ఏకనికాయమ్పి సమనుపస్సామి ఏవం చిత్తం; యథయిదం, భిక్ఖవే, తిరచ్ఛానగతా పాణా; పోణికనికాయో, చిక్ఖల్లికనికాయో’’తి (సం॰ ని॰ ౩.౧౦౦) ఏవమాదీని చేత్థ సాధకాని సాసనతో చ లోకతో చ. ఏవం సేసానమ్పి నికాయభావే వచనత్థో వేదితబ్బో.

    Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato nivāsato ca, samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ; yathayidaṃ, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā; poṇikanikāyo, cikkhallikanikāyo’’ti (saṃ. ni. 3.100) evamādīni cettha sādhakāni sāsanato ca lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo.

    కతమో మజ్ఝిమనికాయో? మజ్ఝిమప్పమాణాని పఞ్చదసవగ్గసఙ్గహాని మూలపరియాయసుత్తాదీని దియడ్ఢసతం ద్వే చ సుత్తాని.

    Katamo majjhimanikāyo? Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.

    దియడ్ఢసతం సుత్తన్తా, ద్వే చ సుత్తాని యత్థ సో;

    Diyaḍḍhasataṃ suttantā, dve ca suttāni yattha so;

    నికాయో మజ్ఝిమో పఞ్చ-దసవగ్గపరిగ్గహో.

    Nikāyo majjhimo pañca-dasavaggapariggaho.

    కతమో సంయుత్తనికాయో? దేవతాసంయుత్తాదివసేన ఠితాని ఓఘతరణాదీని సత్త సుత్తసహస్సాని సత్త చ సుత్తసతాని ద్వాసట్ఠి చ సుత్తాని.

    Katamo saṃyuttanikāyo? Devatāsaṃyuttādivasena ṭhitāni oghataraṇādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni.

    సత్త సుత్తసహస్సాని, సత్త సుత్తసతాని చ;

    Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;

    ద్వాసట్ఠి చేవ సుత్తన్తా, ఏసో సంయుత్తసఙ్గహో.

    Dvāsaṭṭhi ceva suttantā, eso saṃyuttasaṅgaho.

    కతమో అఙ్గుత్తరనికాయో? ఏకేకఅఙ్గాతిరేకవసేన ఠితాని చిత్తపరియాదానాదీని నవ సుత్తసహస్సాని పఞ్చ సుత్తసతాని సత్తపఞ్ఞాసఞ్చ సుత్తాని.

    Katamo aṅguttaranikāyo? Ekekaaṅgātirekavasena ṭhitāni cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni.

    నవ సుత్తసహస్సాని, పఞ్చ సుత్తసతాని చ;

    Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    సత్తపఞ్ఞాస సుత్తాని, సఙ్ఖ్యా అఙ్గుత్తరే అయం.

    Sattapaññāsa suttāni, saṅkhyā aṅguttare ayaṃ.

    కతమో ఖుద్దకనికాయో? సకలం వినయపిటకం అభిధమ్మపిటకం ఖుద్దకపాఠాదయో చ పుబ్బే నిదస్సితా పన్నరసభేదా ఠపేత్వా చత్తారో నికాయే అవసేసం బుద్ధవచనన్తి.

    Katamo khuddakanikāyo? Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ khuddakapāṭhādayo ca pubbe nidassitā pannarasabhedā ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacananti.

    ఠపేత్వా చతురోపేతే, నికాయే దీఘఆదికే;

    Ṭhapetvā caturopete, nikāye dīghaādike;

    తదఞ్ఞం బుద్ధవచనం, నికాయో ఖుద్దకో మతోతి.

    Tadaññaṃ buddhavacanaṃ, nikāyo khuddako matoti.

    ఏవం నికాయవసేన పఞ్చవిధం.

    Evaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ.

    కథం అఙ్గవసేన నవవిధం? సబ్బమేవ హిదం సుత్తం, గేయ్యం, వేయ్యాకరణం, గాథా, ఉదానం, ఇతివుత్తకం, జాతకం, అబ్భుతధమ్మం, వేదల్లన్తి నవప్పభేదం హోతి. తత్థ ఉభతోవిభఙ్గనిద్దేసఖన్ధకపరివారా సుత్తనిపాతే మఙ్గలసుత్త-రతనసుత్త-నాలకసుత్త-తువట్టకసుత్తాని అఞ్ఞమ్పి చ సుత్తనామకం తథాగతవచనం సుత్తన్తి వేదితబ్బం. సబ్బమ్పి సగాథకం సుత్తం గేయ్యన్తి వేదితబ్బం. విసేసేన సంయుత్తకే సకలోపి సగాథావగ్గో, సకలం అభిధమ్మపిటకం, నిగ్గాథకం సుత్తం, యఞ్చ అఞ్ఞమ్పి అట్ఠహి అఙ్గేహి అసఙ్గహితం బుద్ధవచనం తం వేయ్యాకరణన్తి వేదితబ్బం. ధమ్మపదం, థేరగాథా, థేరీగాథా, సుత్తనిపాతే నోసుత్తనామికా సుద్ధికగాథా చ గాథాతి వేదితబ్బా. సోమనస్సఞాణమయికగాథాపటిసంయుత్తా ద్వాసీతి సుత్తన్తా ఉదానన్తి వేదితబ్బం. ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా’’తిఆదినయప్పవత్తా దసుత్తరసతసుత్తన్తా ఇతివుత్తకన్తి వేదితబ్బం. అపణ్ణకజాతకాదీని పఞ్ఞాసాధికాని పఞ్చ జాతకసతాని జాతకన్తి వేదితబ్బం. ‘‘చత్తారోమే, భిక్ఖవే, అచ్ఛరియా అబ్భుతా ధమ్మా ఆనన్దే’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౦౯) -ఆదినయప్పవత్తా సబ్బేపి అచ్ఛరియఅబ్భుతధమ్మపటిసంయుత్తా సుత్తన్తా అబ్భుతధమ్మన్తి వేదితబ్బం. చూళవేదల్ల-మహావేదల్ల-సమ్మాదిట్ఠి-సక్కపఞ్హ-సఙ్ఖారభాజనియ-మహాపుణ్ణమసుత్తాదయో సబ్బేపి వేదఞ్చ తుట్ఠిఞ్చ లద్ధా లద్ధా పుచ్ఛితసుత్తన్తా వేదల్లన్తి వేదితబ్బం. ఏవం అఙ్గవసేన నవవిధం.

    Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ? Sabbameva hidaṃ suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā suttanipāte maṅgalasutta-ratanasutta-nālakasutta-tuvaṭṭakasuttāni aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttake sakalopi sagāthāvaggo, sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ, theragāthā, therīgāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassañāṇamayikagāthāpaṭisaṃyuttā dvāsīti suttantā udānanti veditabbaṃ. ‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañca jātakasatāni jātakanti veditabbaṃ. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’ti (dī. ni. 2.209) -ādinayappavattā sabbepi acchariyaabbhutadhammapaṭisaṃyuttā suttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ. Cūḷavedalla-mahāvedalla-sammādiṭṭhi-sakkapañha-saṅkhārabhājaniya-mahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ. Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.

    కథం ధమ్మక్ఖన్ధవసేన చతురాసీతిసహస్సవిధం? సబ్బమేవ చేతం బుద్ధవచనం –

    Kathaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ buddhavacanaṃ –

    ‘‘ద్వాసీతి బుద్ధతో గణ్హిం, ద్వే సహస్సాని భిక్ఖుతో;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    చతురాసీతి సహస్సాని, యే మే ధమ్మా పవత్తినో’’తి. (థేరగా॰ ౧౦౨౭);

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027);

    ఏవం పరిదీపితధమ్మక్ఖన్ధవసేన చతురాసీతిసహస్సప్పభేదం హోతి. తత్థ ఏకానుసన్ధికం సుత్తం ఏకో ధమ్మక్ఖన్ధో. యం అనేకానుసన్ధికం తత్థ అనుసన్ధివసేన ధమ్మక్ఖన్ధగణనా. గాథాబన్ధేసు పఞ్హాపుచ్ఛనం ఏకో ధమ్మక్ఖన్ధో, విస్సజ్జనం ఏకో. అభిధమ్మే ఏకమేకం తిక-దుక-భాజనం, ఏకమేకఞ్చ చిత్తవారభాజనం, ఏకో ధమ్మక్ఖన్ధో. వినయే అత్థి వత్థు, అత్థి మాతికా, అత్థి పదభాజనీయం, అత్థి అన్తరాపత్తి, అత్థి ఆపత్తి, అత్థి అనాపత్తి, అత్థి పరిచ్ఛేదో; తత్థ ఏకమేకో కోట్ఠాసో, ఏకమేకో ధమ్మక్ఖన్ధోతి వేదితబ్బో. ఏవం ధమ్మక్ఖన్ధవసేన చతురాసీతిసహస్సవిధం.

    Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ tika-duka-bhājanaṃ, ekamekañca cittavārabhājanaṃ, eko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi antarāpatti, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi paricchedo; tattha ekameko koṭṭhāso, ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.

    ఏవమేతం అభేదతో రసవసేన ఏకవిధం, భేదతో ధమ్మవినయాదివసేన దువిధాదిభేదం బుద్ధవచనం సఙ్గాయన్తేన మహాకస్సపప్పముఖేన వసీగణేన ‘‘అయం ధమ్మో, అయం వినయో; ఇదం పఠమబుద్ధవచనం, ఇదం మజ్ఝిమబుద్ధవచనం, ఇదం పచ్ఛిమబుద్ధవచనం; ఇదం వినయపిటకం, ఇదం సుత్తన్తపిటకం, ఇదం అభిధమ్మపిటకం; అయం దీఘనికాయో…పే॰… అయం ఖుద్దకనికాయో; ఇమాని సుత్తాదీని నవఙ్గాని, ఇమాని చతురాసీతిధమ్మక్ఖన్ధసహస్సానీ’’తి ఇమం పభేదం వవత్థపేత్వావ సఙ్గీతం. న కేవలఞ్చ ఏత్తకమేవ, అఞ్ఞమ్పి ఉద్దానసఙ్గహ-వగ్గసఙ్గహపేయ్యాలసఙ్గహ-ఏకకనిపాత-దుకనిపాతాదినిపాతసఙ్గహ-సంయుత్తసఙ్గహ-పణ్ణాససఙ్గహాదిఅనేకవిధం తీసు పిటకేసు సన్దిస్సమానం సఙ్గహప్పభేదం వవత్థపేత్వాఏవ సత్తహి మాసేహి సఙ్గీతం. సఙ్గీతిపరియోసానే చస్స – ‘‘ఇదం మహాకస్సపత్థేరేన దసబలస్స సాసనం పఞ్చవస్ససహస్సపరిమాణం కాలం పవత్తనసమత్థం కత’’న్తి సఞ్జాతప్పమోదా సాధుకారం వియ దదమానా అయం మహాపథవీ ఉదకపరియన్తం కత్వా అనేకప్పకారం కమ్పి సఙ్కమ్పి సమ్పకమ్పి సమ్పవేధి, అనేకాని చ అచ్ఛరియాని పాతురహేసున్తి అయం పఠమమహాసఙ్గీతినామ. యా లోకే –

    Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ, bhedato dhammavinayādivasena duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo; idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ; idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ; ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo; imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsītidhammakkhandhasahassānī’’ti imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca ettakameva, aññampi uddānasaṅgaha-vaggasaṅgahapeyyālasaṅgaha-ekakanipāta-dukanipātādinipātasaṅgaha-saṃyuttasaṅgaha-paṇṇāsasaṅgahādianekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvāeva sattahi māsehi saṅgītaṃ. Saṅgītipariyosāne cassa – ‘‘idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālaṃ pavattanasamatthaṃ kata’’nti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesunti ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītināma. Yā loke –

    సతేహి పఞ్చహి కతా, తేన పఞ్చసతాతి చ;

    Satehi pañcahi katā, tena pañcasatāti ca;

    థేరేహేవ కతత్తా చ, థేరికాతి పవుచ్చతీతి.

    Thereheva katattā ca, therikāti pavuccatīti.

    ఇమిస్సా పన పఠమమహాసఙ్గీతియా పవత్తమానాయ వినయం పుచ్ఛన్తేన ఆయస్మతా మహాకస్సపేన ‘‘పఠమం, ఆవుసో ఉపాలి, పారాజికం కత్థ పఞ్ఞత్త’’న్తి ఏవమాదివచనపరియోసానే ‘‘వత్థుమ్పి పుచ్ఛి, నిదానమ్పి పుచ్ఛి, పుగ్గలమ్పి పుచ్ఛీ’’తి ఏత్థ నిదానే పుచ్ఛితే తం నిదానం ఆదితో పభుతి విత్థారేత్వా యేన చ పఞ్ఞత్తం, యస్మా చ పఞ్ఞత్తం, సబ్బమేతం కథేతుకామేన ఆయస్మతా ఉపాలిత్థేరేన వుత్తం ‘‘తేన సమయేన బుద్ధో భగవా వేరఞ్జాయం విహరతీ’’తి సబ్బం వత్తబ్బం. ఏవమిదం ఆయస్మతా ఉపాలిత్థేరేన వుత్తం, తఞ్చ పన ‘‘పఠమమహాసఙ్గీతికాలే వుత్త’’న్తి వేదితబ్బం. ఏత్తావతా చ ‘‘ఇదం వచనం కేన వుత్తం, కదా వుత్త’’న్తి ఏతేసం పదానం అత్థో పకాసితో హోతి.

    Imissā pana paṭhamamahāsaṅgītiyā pavattamānāya vinayaṃ pucchantena āyasmatā mahākassapena ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti evamādivacanapariyosāne ‘‘vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchī’’ti ettha nidāne pucchite taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretvā yena ca paññattaṃ, yasmā ca paññattaṃ, sabbametaṃ kathetukāmena āyasmatā upālittherena vuttaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti sabbaṃ vattabbaṃ. Evamidaṃ āyasmatā upālittherena vuttaṃ, tañca pana ‘‘paṭhamamahāsaṅgītikāle vutta’’nti veditabbaṃ. Ettāvatā ca ‘‘idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ, kadā vutta’’nti etesaṃ padānaṃ attho pakāsito hoti.

    ఇదాని కస్మా వుత్తన్తి ఏత్థ వుచ్చతే, యస్మా అయమాయస్మతా మహాకస్సపత్థేరేన నిదానం పుట్ఠో తస్మానేన తం నిదానం ఆదితో పభుతి విత్థారేతుం వుత్తన్తి. ఏవమిదం ఆయస్మతా ఉపాలిత్థేరేన పఠమమహాసఙ్గీతికాలే వదన్తేనాపి ఇమినా కారణేన వుత్తన్తి వేదితబ్బం. ఏత్తావతా చ వుత్తం యేన యదా యస్మాతి ఇమేసం మాతికాపదానం అత్థో పకాసితో హోతి.

    Idāni kasmā vuttanti ettha vuccate, yasmā ayamāyasmatā mahākassapattherena nidānaṃ puṭṭho tasmānena taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretuṃ vuttanti. Evamidaṃ āyasmatā upālittherena paṭhamamahāsaṅgītikāle vadantenāpi iminā kāraṇena vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ca vuttaṃ yena yadā yasmāti imesaṃ mātikāpadānaṃ attho pakāsito hoti.

    ఇదాని ధారితం యేన చాభతం, యత్థప్పతిట్ఠితం చేతమేతం వత్వా విధిం తతోతి ఏతేసం అత్థప్పకాసనత్థం ఇదం వుచ్చతి. తం పనేతం ‘‘తేన సమయేన బుద్ధో భగవా వేరఞ్జాయం విహరతీ’’తి ఏవమాదివచనపటిమణ్డితనిదానం వినయపిటకం కేన ధారితం, కేనాభతం, కత్థ పతిట్ఠితన్తి? వుచ్చతే – ఆదితో తావ ఇదం భగవతో సమ్ముఖా ఆయస్మతా ఉపాలిత్థేరేన ధారితం, తస్స సమ్ముఖతో అపరినిబ్బుతే తథాగతే ఛళభిఞ్ఞాదిభేదేహి అనేకేహి భిక్ఖుసహస్సేహి పరినిబ్బుతే తథాగతే మహాకస్సపప్పముఖేహి ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరేహి. కేనాభతన్తి? జమ్బుదీపే తావ ఉపాలిత్థేరమాదిం కత్వా ఆచరియపరమ్పరాయ యావ తతియసఙ్గీతి తావ ఆభతం. తత్రాయం ఆచరియపరమ్పరా

    Idāni dhāritaṃ yena cābhataṃ, yatthappatiṭṭhitaṃ cetametaṃ vatvā vidhiṃ tatoti etesaṃ atthappakāsanatthaṃ idaṃ vuccati. Taṃ panetaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti evamādivacanapaṭimaṇḍitanidānaṃ vinayapiṭakaṃ kena dhāritaṃ, kenābhataṃ, kattha patiṭṭhitanti? Vuccate – ādito tāva idaṃ bhagavato sammukhā āyasmatā upālittherena dhāritaṃ, tassa sammukhato aparinibbute tathāgate chaḷabhiññādibhedehi anekehi bhikkhusahassehi parinibbute tathāgate mahākassapappamukhehi dhammasaṅgāhakattherehi. Kenābhatanti? Jambudīpe tāva upālittheramādiṃ katvā ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhataṃ. Tatrāyaṃ ācariyaparamparā

    ఉపాలి దాసకో చేవ, సోణకో సిగ్గవో తథా;

    Upāli dāsako ceva, soṇako siggavo tathā;

    తిస్సో మోగ్గలిపుత్తో చ, పఞ్చేతే విజితావినో.

    Tisso moggaliputto ca, pañcete vijitāvino.

    పరమ్పరాయ వినయం, దీపే జమ్బుసిరివ్హయే;

    Paramparāya vinayaṃ, dīpe jambusirivhaye;

    అచ్ఛిజ్జమానమానేసుం, తతియో యావ సఙ్గహో.

    Acchijjamānamānesuṃ, tatiyo yāva saṅgaho.

    ఆయస్మా హి ఉపాలి ఇమం వినయవంసం వినయతన్తిం వినయపవేణిం భగవతో

    Āyasmā hi upāli imaṃ vinayavaṃsaṃ vinayatantiṃ vinayapaveṇiṃ bhagavato

    సమ్ముఖా ఉగ్గహేత్వా బహూనం భిక్ఖూనం హదయే పతిట్ఠాపేసి. తస్స హాయస్మతో సన్తికే వినయవంసం ఉగ్గహేత్వా వినయే పకతఞ్ఞుతం పత్తేసు పుగ్గలేసు పుథుజ్జన-సోతాపన్న-సకదాగామి-అనాగామినో గణనపథం వీతివత్తా, ఖీణాసవానం సహస్సమేకం అహోసి. దాసకత్థేరోపి తస్సేవ సద్ధివిహారికో అహోసి, సో ఉపాలిత్థేరస్స సమ్ముఖా ఉగ్గహేత్వా తథేవ వినయం వాచేసి. తస్సాపి ఆయస్మతో సన్తికే ఉగ్గహేత్వా వినయే పకతఞ్ఞుతం పత్తా పుథుజ్జనాదయో గణనపథం వీతివత్తా, ఖీణాసవానం సహస్సమేవ అహోసి. సోణకత్థేరోపి దాసకత్థేరస్స సద్ధివిహారికో అహోసి, సోపి అత్తనో ఉపజ్ఝాయస్స దాసకత్థేరస్స సమ్ముఖా ఉగ్గహేత్వా తథేవ వినయం వాచేసి. తస్సాపి ఆయస్మతో సన్తికే ఉగ్గహేత్వా వినయే పకతఞ్ఞుతం పత్తా పుథుజ్జనాదయో గణనపథం వీతివత్తా, ఖీణాసవానం సహస్సమేవ అహోసి. సిగ్గవత్థేరోపి సోణకత్థేరస్స సద్ధివిహారికో అహోసి, సోపి అత్తనో ఉపజ్ఝాయస్స సోణకత్థేరస్స సన్తికే వినయం ఉగ్గహేత్వా అరహన్తసహస్సస్స ధురగ్గాహో అహోసి. తస్స పనాయస్మతో సన్తికే ఉగ్గహేత్వా వినయే పకతఞ్ఞుతం పత్తా పుథుజ్జన-సోతాపన్నసకదాగామి-అనాగామినోపి ఖీణాసవాపి ఏత్తకాని సతానీతి వా ఏత్తకాని సహస్సానీతి వా అపరిచ్ఛిన్నా అహేసుం. తదా కిర జమ్బుదీపే అతిమహాభిక్ఖుసముదాయో అహోసి. మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరస్స పన ఆనుభావో తతియసఙ్గీతియం పాకటో భవిస్సతి. ఏవమిదం వినయపిటకం జమ్బుదీపే తావ ఇమాయ ఆచరియపరమ్పరాయ యావ తతియసఙ్గీతి తావ ఆభతన్తి వేదితబ్బం.

    Sammukhā uggahetvā bahūnaṃ bhikkhūnaṃ hadaye patiṭṭhāpesi. Tassa hāyasmato santike vinayavaṃsaṃ uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattesu puggalesu puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmino gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassamekaṃ ahosi. Dāsakattheropi tasseva saddhivihāriko ahosi, so upālittherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Soṇakattheropi dāsakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa dāsakattherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Siggavattheropi soṇakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa soṇakattherassa santike vinayaṃ uggahetvā arahantasahassassa dhuraggāho ahosi. Tassa panāyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjana-sotāpannasakadāgāmi-anāgāminopi khīṇāsavāpi ettakāni satānīti vā ettakāni sahassānīti vā aparicchinnā ahesuṃ. Tadā kira jambudīpe atimahābhikkhusamudāyo ahosi. Moggaliputtatissattherassa pana ānubhāvo tatiyasaṅgītiyaṃ pākaṭo bhavissati. Evamidaṃ vinayapiṭakaṃ jambudīpe tāva imāya ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhatanti veditabbaṃ.

    పఠమమహాసఙ్గీతికథా నిట్ఠితా.

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact