Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā

    ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာ

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā

    ပဌမမဟာသင္ဂီတိ နာမ စေသာ ကိဉ္စာပိ ပဉ္စသတိကသင္ဂီတိက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာ, နိဒာနကောသလ္လတ္ထံ ပန ဣဓာပိ ဣမိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉ္ဟိ အာဒိံ ကတ္ဝာ ယာဝ သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝိနယနာ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ ဝိသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပစ္စူသသမယေ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ, ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနေ သန္နိပတိတာနံ သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟသ္သာနံ သင္ဃတ္ထေရော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ, သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ‘‘အလံ, အာဝုသော, မာ သောစိတ္ထ, မာ ပရိဒေဝိတ္ထ, သုမုတ္တာ မယံ တေန မဟာသမဏေန; ဥပဒ္ဒုတာ စ ဟောမ – ‘ဣဒံ ဝော ကပ္ပတိ, ဣဒံ ဝော န ကပ္ပတီ’တိ! ဣဒာနိ ပန မယံ ယံ ဣစ္ဆိသ္သာမ တံ ကရိသ္သာမ, ယံ န ဣစ္ဆိသ္သာမ န တံ ကရိသ္သာမာ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇; ဒီ. နိ. ၂.၂၃၂) ဝုတ္တဝစနမနုသ္သရန္တော ‘‘ဌာနံ ခော ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ ယံ ပာပဘိက္ခူ အတီတသတ္ထုကံ ပာဝစနန္တိ မညမာနာ ပက္ခံ လဘိတ္ဝာ နစိရသ္သေဝ သဒ္ဓမ္မံ အန္တရဓာပေယ္ယုံ, ယာဝ စ ဓမ္မဝိနယော တိဋ္ဌတိ တာဝ အနတီတသတ္ထုကမေဝ ပာဝစနံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –

    Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi pañcasatikasaṅgītikkhandhake vuttā, nidānakosallatthaṃ pana idhāpi iminā nayena veditabbā. Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā katabuddhakicce kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe, bhagavato parinibbāne sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati, subhaddena vuḍḍhapabbajitena ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena; upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti! Idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437; dī. ni. 2.232) vuttavacanamanussaranto ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ pāpabhikkhū atītasatthukaṃ pāvacananti maññamānā pakkhaṃ labhitvā nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ, yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘ယော ဝော, အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော , သော ဝော မမစ္စယေန သတ္ထာ’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၆)။

    ‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto , so vo mamaccayena satthā’ti (dī. ni. 2.216).

    ‘‘ယံနူနာဟံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယံ, ယထယိဒံ သာသနံ အဒ္ဓနိယံ အသ္သ စိရဋ္ဌိတိကံ။

    ‘‘Yaṃnūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ, yathayidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ.

    ယံ စာဟံ ဘဂဝတာ –

    Yaṃ cāhaṃ bhagavatā –

    ‘ဓာရေသ္သသိ ပန မေ တ္ဝံ, ကသ္သပ, သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနီ’တိ ဝတ္ဝာ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေန စေဝ,

    ‘Dhāressasi pana me tvaṃ, kassapa, sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānī’ti vatvā cīvare sādhāraṇaparibhogena ceva,

    ‘အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဒေ အာကင္ခာမိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ။ပေ.။ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ; ကသ္သပောပိ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဒေ အာကင္ခတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ။ပေ.။ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’တိ –

    ‘Ahaṃ, bhikkhave, yāvade ākaṅkhāmi vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi; kassapopi, bhikkhave, yāvade ākaṅkhati vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’ti –

    ဧဝမာဒိနာ နယေန နဝာနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေန စ အနုဂ္ဂဟိတော, တသ္သ ကိမညံ အာဏဏ္ယံ ဘဝိသ္သတိ; နနု မံ ဘဂဝာ ရာဇာ ဝိယ သကကဝစဣသ္သရိယာနုပ္ပဒာနေန အတ္တနော ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကံ ပုတ္တံ ‘သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကော မေ အယံ ဘဝိသ္သတီ’တိ မန္တ္ဝာ ဣမိနာ အသာဓာရဏေန အနုဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဟေသီ’’တိ စိန္တယန္တော ဓမ္မဝိနယသင္ဂာယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥသ္သာဟံ ဇနေသိ။ ယထာဟ –

    Evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati; nanu maṃ bhagavā rājā viya sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ ‘saddhammavaṃsappatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatī’ti mantvā iminā asādhāraṇena anuggahena anuggahesī’’ti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesi. Yathāha –

    ‘‘အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘ဧကမိဒာဟံ, အာဝုသော, သမယံ ပာဝာယ ကုသိနာရံ အဒ္ဓာနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော မဟတာ ဘိက္ခုသင္ဃေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၃၁) သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ‘ekamidāhaṃ, āvuso, samayaṃ pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti (dī. ni. 2.231) sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbaṃ.

    တတော ပရံ အာဟ –

    Tato paraṃ āha –

    ‘‘ဟန္ဒ မယံ, အာဝုသော, ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယာမ။ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတိ, ဓမ္မော ပဋိဗာဟိယ္ယတိ; အဝိနယော ဒိပ္ပတိ, ဝိနယော ပဋိဗာဟိယ္ယတိ။ ပုရေ အဓမ္မဝာဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဓမ္မဝာဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ; အဝိနယဝာဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဝိနယဝာဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇)။

    ‘‘Handa mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma. Pure adhammo dippati, dhammo paṭibāhiyyati; avinayo dippati, vinayo paṭibāhiyyati. Pure adhammavādino balavanto honti, dhammavādino dubbalā honti; avinayavādino balavanto honti, vinayavādino dubbalā hontī’’ti (cūḷava. 437).

    ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ထေရော ဘိက္ခူ ဥစ္စိနတူ’’တိ။ ထေရော သကလနဝင္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရေ ပုထုဇ္ဇန-သောတာပန္န-သကဒာဂာမိ-အနာဂာမိ-သုက္ခဝိပသ္သကခီဏာသဝဘိက္ခူ အနေကသတေ အနေကသဟသ္သေ စ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တေ မဟာနုဘာဝေ ယေဘုယ္ယေန ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂံ အာရောပိတေ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒေ ခီဏာသဝဘိက္ခူယေဝ ဧကူနပဉ္စသတေ ပရိဂ္ဂဟေသိ။ ယေ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဧကေနူနာပဉ္စအရဟန္တသတာနိ ဥစ္စိနီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇)။

    Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘tena hi, bhante, thero bhikkhū uccinatū’’ti. Thero sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmi-sukkhavipassakakhīṇāsavabhikkhū anekasate anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare paṭisambhidāppatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavatā etadaggaṃ āropite tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo ekenūnāpañcaarahantasatāni uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    ကိသ္သ ပန ထေရော ဧကေနူနမကာသီတိ? အာယသ္မတော အာနန္ဒတ္ထေရသ္သ ဩကာသကရဏတ္ထံ။ တေန ဟာယသ္မတာ သဟာပိ ဝိနာပိ န သက္ကာ ဓမ္မသင္ဂီတိ ကာတုံ, သော ဟာယသ္မာ သေက္ခော သကရဏီယော, တသ္မာ သဟာပိ န သက္ကာ; ယသ္မာ ပနသ္သ ကိဉ္စိ ဒသဗလဒေသိတံ သုတ္တဂေယ္ယာဒိကံ ဘဂဝတော အသမ္မုခာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ဝိနာပိ န သက္ကာ။ ယဒိ ဧဝံ သေက္ခောပိ သမာနော ဓမ္မသင္ဂီတိယာ ဗဟုကာရတ္တာ ထေရေန ဥစ္စိနိတဗ္ဗော အသ္သ။ အထ ကသ္မာ န ဥစ္စိနိတောတိ ? ပရူပဝာဒဝိဝဇ္ဇနတော။ ထေရော ဟိ အာယသ္မန္တေ အာနန္ဒေ အတိဝိယ ဝိသ္သတ္ထော အဟောသိ, တထာ ဟိ နံ သိရသ္မိံ ပလိတေသု ဇာတေသုပိ ‘‘န ဝာယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ (သံ. နိ. ၂.၁၅၄) ကုမာရကဝာဒေန ဩဝဒတိ။ သက္ယကုလပ္ပသုတော စာယံ အာယသ္မာ တထာဂတသ္သ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော။ တတ္ရ ဟိ ဘိက္ခူ ဆန္ဒာဂမနံ ဝိယ မညမာနာ ‘‘ဗဟူ အသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တေ ဘိက္ခူ ဌပေတ္ဝာ အာနန္ဒံ သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တံ ထေရော ဥစ္စိနီ’’တိ ဥပဝဒေယ္ယုံ, တံ ပရူပဝာဒံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော ‘‘အာနန္ဒံ ဝိနာ သင္ဂီတိ န သက္ကာ ကာတုံ, ဘိက္ခူနံယေဝ အနုမတိယာ ဂဟေသ္သာမီ’’တိ န ဥစ္စိနိ။

    Kissa pana thero ekenūnamakāsīti? Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tena hāyasmatā sahāpi vināpi na sakkā dhammasaṅgīti kātuṃ, so hāyasmā sekkho sakaraṇīyo, tasmā sahāpi na sakkā; yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ bhagavato asammukhā paṭiggahitaṃ nāma natthi, tasmā vināpi na sakkā. Yadi evaṃ sekkhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa. Atha kasmā na uccinitoti ? Parūpavādavivajjanato. Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi, tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati. Sakyakulappasuto cāyaṃ āyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapituputto. Tatra hi bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā ‘‘bahū asekkhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ, taṃ parūpavādaṃ parivajjento ‘‘ānandaṃ vinā saṅgīti na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva anumatiyā gahessāmī’’ti na uccini.

    အထ သယမေဝ ဘိက္ခူ အာနန္ဒသ္သတ္ထာယ ထေရံ ယာစိံသု။ ယထာဟ –

    Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu. Yathāha –

    ‘‘ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ မဟာကသ္သပံ ဧတဒဝောစုံ – ‘အယံ, ဘန္တေ, အာယသ္မာ အာနန္ဒော ကိဉ္စာပိ သေက္ခော အဘဗ္ဗော ဆန္ဒာ ဒောသာ မောဟာ ဘယာ အဂတိံ ဂန္တုံ, ဗဟု စာနေန ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ပရိယတ္တော; တေန ဟိ, ဘန္တေ, ထေရော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူ’တိ။ အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇)။

    ‘‘Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā ānando kiñcāpi sekkho abhabbo chandā dosā mohā bhayā agatiṃ gantuṃ, bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto; tena hi, bhante, thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantampi ānandaṃ uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    ဧဝံ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ဥစ္စိနိတေန တေနာယသ္မတာ သဒ္ဓိံ ပဉ္စ ထေရသတာနိ အဟေသုံ။

    Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañca therasatāni ahesuṃ.

    အထ ခော ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကတ္ထ နု ခော မယံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယာမာ’’တိ။ အထ ခော ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ရာဇဂဟံ ခော မဟာဂောစရံ ပဟူတသေနာသနံ, ယံနူန မယံ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသန္တာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယာမ, န အညေ ဘိက္ခူ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဥပဂစ္ဆေယ္ယု’’န္တိ။ ကသ္မာ ပန နေသံ ဧတဒဟောသိ? ဣဒံ အမ္ဟာကံ ထာဝရကမ္မံ, ကောစိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော သင္ဃမဇ္ဈံ ပဝိသိတ္ဝာ ဥက္ကောဋေယ္ယာတိ။ အထာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သာဝေသိ, တံ သင္ဂီတိက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗံ။

    Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘kattha nu kho mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahūtasenāsanaṃ, yaṃnūna mayaṃ rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, na aññe bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyu’’nti. Kasmā pana nesaṃ etadahosi? Idaṃ amhākaṃ thāvarakammaṃ, koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā ukkoṭeyyāti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena sāvesi, taṃ saṅgītikkhandhake vuttanayeneva ñātabbaṃ.

    အထ တထာဂတသ္သ ပရိနိဗ္ဗာနတော သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသု သတ္တသု စ ဓာတုပူဇာဒိဝသေသု ဝီတိဝတ္တေသု ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော, ဣဒာနိ ဂိမ္ဟာနံ ဒိယဍ္ဎော မာသော သေသော, ဥပကဋ္ဌာ ဝသ္သူပနာယိကာ’’တိ မန္တ္ဝာ မဟာကသ္သပတ္ထေရော ‘‘ရာဇဂဟံ, အာဝုသော, ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခုသင္ဃံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတော။ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရောပိ ဥပဍ္ဎံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတော။ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန ဘဂဝတော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိံ ဂန္တ္ဝာ ရာဇဂဟံ ဂန္တုကာမော ယေန သာဝတ္ထိ တေန စာရိကံ ပက္ကာမိ။ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဂတဂတဋ္ဌာနေ မဟာပရိဒေဝော အဟောသိ – ‘‘ဘန္တေ အာနန္ဒ, ကုဟိံ သတ္ထာရံ ဌပေတ္ဝာ အာဂတောသီ’’တိ ။ အနုပုဗ္ဗေန ပန သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တေ ထေရေ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ ဝိယ မဟာပရိဒေဝော အဟောသိ။

    Atha tathāgatassa parinibbānato sattasu sādhukīḷanadivasesu sattasu ca dhātupūjādivasesu vītivattesu ‘‘aḍḍhamāso atikkanto, idāni gimhānaṃ diyaḍḍho māso seso, upakaṭṭhā vassūpanāyikā’’ti mantvā mahākassapatthero ‘‘rājagahaṃ, āvuso, gacchāmā’’ti upaḍḍhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Anuruddhattheropi upaḍḍhaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Ānandatthero pana bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ gantvā rājagahaṃ gantukāmo yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi. Ānandattherena gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi – ‘‘bhante ānanda, kuhiṃ satthāraṃ ṭhapetvā āgatosī’’ti . Anupubbena pana sāvatthiṃ anuppatte there bhagavato parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi.

    တတ္ရ သုဒံ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာ ကထာယ တံ မဟာဇနံ သညာပေတ္ဝာ ဇေတဝနံ ပဝိသိတ္ဝာ ဒသဗလေန ဝသိတဂန္ဓကုဋိယာ ဒ္ဝာရံ ဝိဝရိတ္ဝာ မဉ္စပီဌံ နီဟရိတ္ဝာ ပပ္ဖောဋေတ္ဝာ ဂန္ဓကုဋိံ သမ္မဇ္ဇိတ္ဝာ မိလာတမာလာကစဝရံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ မဉ္စပီဌံ အတိဟရိတ္ဝာ ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတ္ဝာ ဘဂဝတော ဌိတကာလေ ကရဏီယံ ဝတ္တံ သဗ္ဗမကာသိ။ အထ ထေရော ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဘုတိ ဌာနနိသဇ္ဇဗဟုလတ္တာ ဥသ္သန္နဓာတုကံ ကာယံ သမသ္သာသေတုံ ဒုတိယဒိဝသေ ခီရဝိရေစနံ ပိဝိတ္ဝာ ဝိဟာရေယေဝ နိသီဒိ။ ယံ သန္ဓာယ သုဘေန မာဏဝေန ပဟိတံ မာဏဝကံ ဧတဒဝောစ –

    Tatra sudaṃ āyasmā ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya taṃ mahājanaṃ saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiyā dvāraṃ vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Atha thero bhagavato parinibbānato pabhuti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva nisīdi. Yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca –

    ‘‘အကာလော ခော, မာဏဝက, အတ္ထိ မေ အဇ္ဇ ဘေသဇ္ဇမတ္တာ ပီတာ, အပ္ပေဝ နာမ သ္ဝေပိ ဥပသင္ကမေယ္ယာမာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၄၄၇)။

    ‘‘Akālo kho, māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, appeva nāma svepi upasaṅkameyyāmā’’ti (dī. ni. 1.447).

    ဒုတိယဒိဝသေ စေတကတ္ထေရေန ပစ္ဆာသမဏေန ဂန္တ္ဝာ သုဘေန မာဏဝေန ပုဋ္ဌော ဒီဃနိကာယေ သုဘသုတ္တံနာမ ဒသမံ သုတ္တမဘာသိ။

    Dutiyadivase cetakattherena pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho dīghanikāye subhasuttaṃnāma dasamaṃ suttamabhāsi.

    အထ ထေရော ဇေတဝနဝိဟာရေ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ကာရာပေတ္ဝာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝသ္သူပနာယိကာယ ရာဇဂဟံ ဂတော။ တထာ မဟာကသ္သပတ္ထေရော အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော စ သဗ္ဗံ ဘိက္ခုသင္ဃံ ဂဟေတ္ဝာ ရာဇဂဟမေဝ ဂတော။

    Atha thero jetavanavihāre khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya rājagahaṃ gato. Tathā mahākassapatthero anuruddhatthero ca sabbaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā rājagahameva gato.

    တေန ခော ပန သမယေန ရာဇဂဟေ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိဟာရာ ဟောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပာ အဟေသုံ။ ဘဂဝတော ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိဟာရေ စ ပရိဝေဏေ စ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ အဂမံသု။ တတ္ထ ထေရာ ဘဂဝတော ဝစနပူဇနတ္ထံ တိတ္ထိယဝာဒပရိမောစနတ္ထဉ္စ ‘‘ပဌမံ မာသံ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ကရောမာ’’တိ စိန္တေသုံ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဧဝံ ဝဒေယ္ယုံ – ‘‘သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ သာဝကာ သတ္ထရိ ဌိတေယေဝ ဝိဟာရေ ပဋိဇဂ္ဂိံသု, ပရိနိဗ္ဗုတေ ဆဍ္ဍေသု’’န္တိ။ တေသံ ဝာဒပရိမောစနတ္ထဉ္စ စိန္တေသုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ –

    Tena kho pana samayena rājagahe aṭṭhārasa mahāvihārā honti. Te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi parinibbāne sabbe bhikkhū attano attano pattacīvaraṃ gahetvā vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca ‘‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintesuṃ. Titthiyā hi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesu’’nti. Tesaṃ vādaparimocanatthañca cintesunti vuttaṃ hoti. Vuttampi hetaṃ –

    ‘‘အထ ခော ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘ဘဂဝတာ ခော, အာဝုသော, ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ဝဏ္ဏိတံ။ ဟန္ဒ မယံ, အာဝုသော, ပဌမံ မာသံ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ကရောမ, မဇ္ဈိမံ မာသံ သန္နိပတိတ္ဝာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယိသ္သာမာ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၈)။

    ‘‘Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘bhagavatā kho, āvuso, khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ. Handa mayaṃ, āvuso, paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karoma, majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti (cūḷava. 438).

    တေ ဒုတိယဒိဝသေ ဂန္တ္ဝာ ရာဇဒ္ဝာရေ အဋ္ဌံသု။ အဇာတသတ္တု ရာဇာ အာဂန္တ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, အာဂတတ္ထာ’’တိ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ပဋိပုစ္ဆိ။ ထေရာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိဟာရပဋိသင္ခရဏတ္ထာယ ဟတ္ထကမ္မံ ပဋိဝေဒေသုံ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ ဟတ္ထကမ္မကာရကေ မနုသ္သေ အဒာသိ။ ထေရာ ပဌမံ မာသံ သဗ္ဗဝိဟာရေ ပဋိသင္ခရာပေတ္ဝာ ရညော အာရောစေသုံ – ‘‘နိဋ္ဌိတံ, မဟာရာဇ, ဝိဟာရပဋိသင္ခရဏံ။ ဣဒာနိ ဓမ္မဝိနယသင္ဂဟံ ကရောမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, ဝိသ္သတ္ထာ ကရောထ။ မယ္ဟံ အာဏာစက္ကံ, တုမ္ဟာကံ ဓမ္မစက္ကံ ဟောတု။ အာဏာပေထ, ဘန္တေ, ကိံ ကရောမီ’’တိ? ‘‘သင္ဂဟံ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ သန္နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ကရောမိ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဝေဘာရပဗ္ဗတပသ္သေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာဒ္ဝာရေ ကာတုံ ယုတ္တံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ခော ရာဇာ အဇာတသတ္တု ဝိသ္သကမ္မုနာ နိမ္မိတသဒိသံ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိတ္ထမ္ဘသောပာနံ နာနာဝိဓမာလာကမ္မလတအာကမ္မဝိစိတ္တံ အဘိဘဝန္တမိဝ ရာဇဘဝနဝိဘူတိံ အဝဟသန္တမိဝ ဒေဝဝိမာနသိရိံ သိရိယာ နိကေတမိဝ ဧကနိပာတတိတ္ထမိဝ စ ဒေဝမနုသ္သနယနဝိဟင္ဂာနံ လောကရာမဏေယ္ယကမိဝ သမ္ပိဏ္ဍိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍံ မဏ္ဍပံ ကာရာပေတ္ဝာ ဝိဝိဓကုသုမဒာမ-ဩလမ္ဗက-ဝိနိဂ္ဂလန္တစာရုဝိတာနံ ရတနဝိစိတ္တမဏိကောဋ္ဋိမတလမိဝ စ နံ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တသုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မံ ဗ္ရဟ္မဝိမာနသဒိသံ အလင္ကရိတ္ဝာ တသ္မိံ မဟာမဏ္ဍပေ ပဉ္စသတာနံ ဘိက္ခူနံ အနဂ္ဃာနိ ပဉ္စ ကပ္ပိယပစ္စတ္ထရဏသတာနိ ပညာပေတ္ဝာ ဒက္ခိဏဘာဂံ နိသ္သာယ ဥတ္တရာဘိမုခံ ထေရာသနံ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ ပုရတ္ထာဘိမုခံ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အာသနာရဟံ ဓမ္မာသနံ ပညာပေတ္ဝာ ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိဉ္စေတ္ထ ဌပေတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ အာရောစာပေသိ – ‘‘နိဋ္ဌိတံ, ဘန္တေ, မမ ကိစ္စ’’န္တိ။

    Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu. Ajātasattu rājā āgantvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, āgatatthā’’ti attanā kattabbakiccaṃ paṭipucchi. Therā aṭṭhārasa mahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. ‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā hatthakammakārake manusse adāsi. Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ. Idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante, vissatthā karotha. Mayhaṃ āṇācakkaṃ, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu. Āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti? ‘‘Saṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Kattha karomi, bhante’’ti? ‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇiguhādvāre kātuṃ yuttaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti kho rājā ajātasattu vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittitthambhasopānaṃ nānāvidhamālākammalataākammavicittaṃ abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ avahasantamiva devavimānasiriṃ siriyā niketamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgānaṃ lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāma-olambaka-viniggalantacāruvitānaṃ ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamiva ca naṃ nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañca kappiyapaccattharaṇasatāni paññāpetvā dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññāpetvā dantakhacitaṃ bījaniñcettha ṭhapetvā bhikkhusaṅghassa ārocāpesi – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, mama kicca’’nti.

    တသ္မိံ ခော ပန သမယေ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုသင္ဃေ ဧကော ဘိက္ခု ဝိသ္သဂန္ဓံ ဝာယန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ ထေရော တံ သုတ္ဝာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုသင္ဃေ အညော ဝိသ္သဂန္ဓံ ဝာယန္တော ဝိစရဏကဘိက္ခု နာမ နတ္ထိ, အဒ္ဓာ ဧတေ မံ သန္ဓာယ ဝဒန္တီ’’တိ သံဝေဂံ အာပဇ္ဇိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာဟံသု – ‘‘သ္ဝေ, အာဝုသော, သန္နိပာတော တ္ဝဉ္စ သေက္ခော သကရဏီယော, တေန တေ န ယုတ္တံ သန္နိပာတံ ဂန္တုံ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ။

    Tasmiṃ kho pana samaye ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ sandhāya evamāhaṃsu – ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyanto vicaratī’’ti. Thero taṃ sutvā ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe añño vissagandhaṃ vāyanto vicaraṇakabhikkhu nāma natthi, addhā ete maṃ sandhāya vadantī’’ti saṃvegaṃ āpajji. Ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ āhaṃsu – ‘‘sve, āvuso, sannipāto tvañca sekkho sakaraṇīyo, tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ, appamatto hohī’’ti.

    အထ ခော အာယသ္မာ အာနန္ဒော – ‘‘သ္ဝေ သန္နိပာတော, န ခော ပန မေတံ ပတိရူပံ ယ္ဝာဟံ သေက္ခော သမာနော သန္နိပာတံ ဂစ္ဆေယ္ယ’’န္တိ ဗဟုဒေဝ ရတ္တိံ ကာယဂတာယသတိယာ ဝီတိနာမေတ္ဝာ ရတ္တိယာ ပစ္စူသသမယံ စင္ကမာ ဩရောဟိတ္ဝာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတ္ဝာ ‘‘နိပဇ္ဇိသ္သာမီ’’တိ ကာယံ အာဝဇ္ဇေသိ။ ဒ္ဝေ ပာဒာ ဘူမိတော မုတ္တာ, အပ္ပတ္တဉ္စ သီသံ ဗိမ္ဗောဟနံ, ဧတသ္မိံ အန္တရေ အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ။ အယဉ္ဟိ အာယသ္မာ စင္ကမေန ဗဟိ ဝီတိနာမေတ္ဝာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော စိန္တေသိ – ‘‘နနု မံ ဘဂဝာ ဧတဒဝောစ – ‘ကတပုညောသိ တ္ဝံ, အာနန္ဒ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇ; ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝော’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၀၇)။ ဗုဒ္ဓာနဉ္စ ကထာဒောသော နာမ နတ္ထိ။ မမ အစ္စာရဒ္ဓံ ဝီရိယံ တေန မေ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တတိ။ ဟန္ဒာဟံ ဝီရိယသမထံ ယောဇေမီ’’တိ စင္ကမာ ဩရောဟိတ္ဝာ ပာဒဓောဝနဋ္ဌာနေ ဌတ္ဝာ ပာဒေ ဓောဝိတ္ဝာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတ္ဝာ မဉ္စကေ နိသီဒိတ္ဝာ ‘‘ထောကံ ဝိသ္သမိသ္သာမီ’’တိ ကာယံ မဉ္စကေ ဥပနာမေသိ။ ဒ္ဝေ ပာဒာ ဘူမိတော မုတ္တာ, သီသဉ္စ ဗိမ္ဗောဟနံ အသမ္ပတ္တံ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေ အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ, စတုဣရိယာပထဝိရဟိတံ ထေရသ္သ အရဟတ္တံ အဟောသိ။ တေန ဣမသ္မိံ သာသနေ အနိပန္နော အနိသိန္နော အဋ္ဌိတော အစင္ကမန္တော ‘‘ကော ဘိက္ခု အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

    Atha kho āyasmā ānando – ‘‘sve sannipāto, na kho pana metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ gaccheyya’’nti bahudeva rattiṃ kāyagatāyasatiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamayaṃ caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi. Dve pādā bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja; khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207). Buddhānañca kathādoso nāma natthi. Mama accāraddhaṃ vīriyaṃ tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati. Handāhaṃ vīriyasamathaṃ yojemī’’ti caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake upanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā, sīsañca bimbohanaṃ asampattaṃ. Etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ ahosi. Tena imasmiṃ sāsane anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ‘‘ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.

    အထ ခော ထေရာ ဘိက္ခူ ဒုတိယဒိဝသေ ကတဘတ္တကိစ္စာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတ္ဝာ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိပတိတာ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဉာပေတုကာမော ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ န ဂတော။ ဘိက္ခူ ယထာဝုဍ္ဎံ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒန္တာ အာနန္ဒတ္ထေရသ္သ အာသနံ ဌပေတ္ဝာ နိသိန္နာ။ တတ္ထ ကေဟိစိ ‘‘ဧတမာသနံ ကသ္သာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရသ္သာ’’တိ။ ‘‘အာနန္ဒော ပန ကုဟိံ ဂတော’’တိ? တသ္မိံ သမယေ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒာနိ မယ္ဟံ ဂမနကာလော’’တိ။ တတော အတ္တနော အာနုဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတ္ဝာ အတ္တနော အာသနေယေဝ အတ္တာနံ ဒသ္သေသိ။ အာကာသေနာဂန္တ္ဝာ နိသီဒီတိပိ ဧကေ။

    Atha kho therā bhikkhū dutiyadivase katabhattakiccā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatitā. Ānandatthero pana attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ na gato. Bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha kehici ‘‘etamāsanaṃ kassā’’ti vutte ‘‘ānandattherassā’’ti. ‘‘Ānando pana kuhiṃ gato’’ti? Tasmiṃ samaye thero cintesi – ‘‘idāni mayhaṃ gamanakālo’’ti. Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesi. Ākāsenāgantvā nisīdītipi eke.

    ဧဝံ နိသိန္နေ တသ္မိံ အာယသ္မန္တေ မဟာကသ္သပတ္ထေရော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘အာဝုသော, ကိံ ပဌမံ သင္ဂာယာမ, ဓမ္မံ ဝာ ဝိနယံ ဝာ’’တိ? ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ မဟာကသ္သပ, ဝိနယော နာမ ဗုဒ္ဓသာသနသ္သ အာယု, ဝိနယေ ဌိတေ သာသနံ ဌိတံ ဟောတိ; တသ္မာ ပဌမံ ဝိနယံ သင္ဂာယာမာ’’တိ,။ ‘‘ကံ ဓုရံ ကတ္ဝာ’’တိ? ‘‘အာယသ္မန္တံ ဥပာလိ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ အာနန္ဒော နပ္ပဟောတီ’’တိ? ‘‘နော နပ္ပဟောတိ; အပိ စ ခော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဓရမာနောယေဝ ဝိနယပရိယတ္တိံ နိသ္သာယ အာယသ္မန္တံ ဥပာလိံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနံ ယဒိဒံ ဥပာလီ’တိ (အ. နိ. ၁.၂၁၉, ၂၂၈)။ တသ္မာ ဥပာလိတ္ထေရံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဝိနယံ သင္ဂာယာမာ’’တိ။ တတော ထေရော ဝိနယံ ပုစ္ဆနတ္ထာယ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နိ။ ဥပာလိတ္ထေရောပိ ဝိသ္သဇ္ဇနတ္ထာယ သမ္မန္နိ။ တတ္ရာယံ ပာဠိ –

    Evaṃ nisinne tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma, dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti? Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante mahākassapa, vinayo nāma buddhasāsanassa āyu, vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti; tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti,. ‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā’’ti? ‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti. ‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti? ‘‘No nappahoti; api ca kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’ti (a. ni. 1.219, 228). Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti. Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni. Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni. Tatrāyaṃ pāḷi –

    ‘‘အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော သင္ဃံ ဉာပေသိ –

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ, အာဝုသော, သင္ဃော။ ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ, အဟံ ဥပာလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယ္ယ’န္တိ။

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyya’nti.

    ‘‘အာယသ္မာပိ ဥပာလိ သင္ဃံ ဉာပေသိ –

    ‘‘Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သင္ဃော။ ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ, အဟံ အာယသ္မတာ မဟာကသ္သပေန ဝိနယံ ပုဋ္ဌော ဝိသ္သဇ္ဇေယ္ယ’’န္တိ။

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.

    ဧဝံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နိတ္ဝာ အာယသ္မာ ဥပာလိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတ္ဝာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိ, ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတ္ဝာ။ တတော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ထေရာသနေ နိသီဒိတ္ဝာ အာယသ္မန္တံ ဥပာလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ပဌမံ, အာဝုသော ဥပာလိ, ပာရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ ? ‘‘ဝေသာလိယံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ? ‘‘သုဒိန္နံ ကလန္ဒပုတ္တံ အာရဗ္ဘာ’’တိ။ ‘‘ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ? ‘‘မေထုနဓမ္မေ’’တိ။

    Evaṃ attanāva attānaṃ sammannitvā āyasmā upāli uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi, dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Tato āyasmā mahākassapo therāsane nisīditvā āyasmantaṃ upāliṃ vinayaṃ pucchi – ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti ? ‘‘Vesāliyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhā’’ti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Methunadhamme’’ti.

    အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော အာယသ္မန္တံ ဥပာလိံ ပဌမသ္သ ပာရာဇိကသ္သ ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ, နိဒာနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပညတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အနုပညတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အာပတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အနာပတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ; ယထာ စ ပဌမသ္သ တထာ ဒုတိယသ္သ တထာ တတိယသ္သ တထာ စတုတ္ထသ္သ ပာရာဇိကသ္သ ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ။ပေ.။ အနာပတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော ဥပာလိတ္ထေရော ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ တတော ဣမာနိ စတ္တာရိ ပာရာဇိကာနိ ‘‘ပာရာဇိကကဏ္ဍံ နာမ ဣဒ’’န္တိ သင္ဂဟံ အာရောပေတ္ဝာ ဌပေသုံ။ တေရသ သင္ဃာဒိသေသာနိ ‘‘တေရသက’’န္တိ ဌပေသုံ။ ဒ္ဝေ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘အနိယတာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ တိံသ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘နိသ္သဂ္ဂိယပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ဒ္ဝေနဝုတိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ စတ္တာရိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာဋိဒေသနီယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ပဉ္စသတ္တတိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘သေခိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ သတ္တ ဓမ္မေ ‘‘အဓိကရဏသမထာ’’တိ ဌပေသုံ။

    Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, paññattimpi pucchi, anupaññattimpi pucchi, āpattimpi pucchi, anāpattimpi pucchi; yathā ca paṭhamassa tathā dutiyassa tathā tatiyassa tathā catutthassa pārājikassa vatthumpi pucchi…pe… anāpattimpi pucchi. Puṭṭho puṭṭho upālitthero vissajjesi. Tato imāni cattāri pārājikāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti saṅgahaṃ āropetvā ṭhapesuṃ. Terasa saṅghādisesāni ‘‘terasaka’’nti ṭhapesuṃ. Dve sikkhāpadāni ‘‘aniyatānī’’ti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Dvenavuti sikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Cattāri sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ.

    ဧဝံ မဟာဝိဘင္ဂံ သင္ဂဟံ အာရောပေတ္ဝာ ဘိက္ခုနီဝိဘင္ဂေ အဋ္ဌ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာရာဇိကကဏ္ဍံ နာမ ဣဒ’’န္တိ ဌပေသုံ။ သတ္တရသ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘သတ္တရသက’’န္တိ ဌပေသုံ။ တိံသ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘နိသ္သဂ္ဂိယပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ဆသဋ္ဌိသတသိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ အဋ္ဌ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာဋိဒေသနီယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ပဉ္စသတ္တတိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘သေခိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ သတ္တ ဓမ္မေ ‘‘အဓိကရဏသမထာ’’တိ ဌပေသုံ။ ဧဝံ ဘိက္ခုနီဝိဘင္ဂံ သင္ဂဟံ အာရောပေတ္ဝာ ဧတေနေဝ ဥပာယေန ခန္ဓကပရိဝာရေပိ အာရောပေသုံ။ ဧဝမေတံ သဥဘတောဝိဘင္ဂခန္ဓကပရိဝာရံ ဝိနယပိဋကံ သင္ဂဟမာရူဠ္ဟံ သဗ္ဗံ မဟာကသ္သပတ္ထေရော ပုစ္ဆိ, ဥပာလိတ္ထေရော ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ ပုစ္ဆာဝိသ္သဇ္ဇနပရိယောသာနေ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ သင္ဂဟံ အာရောပိတနယေနေဝ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသု။ ဝိနယသင္ဂဟာဝသာနေ ဥပာလိတ္ထေရော ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ နိက္ခိပိတ္ဝာ ဓမ္မာသနာ ဩရောဟိတ္ဝာ ဝုဍ္ဎေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတ္ဝာ အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိ။

    Evaṃ mahāvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti ṭhapesuṃ. Sattarasa sikkhāpadāni ‘‘sattarasaka’’nti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Chasaṭṭhisatasikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ bhikkhunīvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā eteneva upāyena khandhakaparivārepi āropesuṃ. Evametaṃ saubhatovibhaṅgakhandhakaparivāraṃ vinayapiṭakaṃ saṅgahamārūḷhaṃ sabbaṃ mahākassapatthero pucchi, upālitthero vissajjesi. Pucchāvissajjanapariyosāne pañca arahantasatāni saṅgahaṃ āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu. Vinayasaṅgahāvasāne upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā vuḍḍhe bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.

    ဝိနယံ သင္ဂာယိတ္ဝာ ဓမ္မံ သင္ဂာယိတုကာမော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဓမ္မံ သင္ဂာယန္တေဟိ ကံ ပုဂ္ဂလံ ဓုရံ ကတ္ဝာ ဓမ္မော သင္ဂာယိတဗ္ဗော’’တိ? ဘိက္ခူ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရံ ဓုရံ ကတ္ဝာ’’တိ အာဟံသု။

    Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘dhammaṃ saṅgāyantehi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo saṅgāyitabbo’’ti? Bhikkhū ‘‘ānandattheraṃ dhuraṃ katvā’’ti āhaṃsu.

    အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော သင္ဃံ ဉာပေသိ –

    Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ, အာဝုသော, သင္ဃော။ ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ, အဟံ အာနန္ဒံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆေယ္ယ’’န္တိ။

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti.

    အထ ခော အာယသ္မာ အာနန္ဒော သင္ဃံ ဉာပေသိ –

    Atha kho āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သင္ဃော ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ, အဟံ အာယသ္မတာ မဟာကသ္သပေန ဓမ္မံ ပုဋ္ဌော ဝိသ္သဇ္ဇေယ္ယ’’န္တိ။

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.

    အထ ခော အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတ္ဝာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိ ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတ္ဝာ။ အထ မဟာကသ္သပတ္ထေရော အာနန္ဒတ္ထေရံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဗ္ရဟ္မဇာလံ, အာဝုသော အာနန္ဒ, ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိ? ‘‘အန္တရာ စ, ဘန္တေ, ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒံ ရာဇာဂာရကေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ’’န္တိ။ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ? ‘‘သုပ္ပိယဉ္စ ပရိဗ္ဗာဇကံ, ဗ္ရဟ္မဒတ္တဉ္စ မာဏဝ’’န္တိ။ ‘‘ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ? ‘‘ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေ’’တိ။ အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ဗ္ရဟ္မဇာလသ္သ နိဒာနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမညဖလံ ပနာဝုသော အာနန္ဒ, ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိ? ‘ရာဇဂဟေ, ဘန္တေ, ဇီဝကမ္ဗဝနေ’’တိ။ ‘‘ကေန သဒ္ဓိ’’န္တိ? ‘‘အဇာတသတ္တုနာ ဝေဒေဟိပုတ္တေန သဒ္ဓိ’’န္တိ။ အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သာမညဖလသ္သ နိဒာနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ။ ဧတေနေဝ ဥပာယေန ပဉ္စ နိကာယေ ပုစ္ဆိ။

    Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Atha mahākassapatthero ānandattheraṃ dhammaṃ pucchi – ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ, brahmadattañca māṇava’’nti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Vaṇṇāvaṇṇe’’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi. ‘‘Sāmaññaphalaṃ panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘Rājagahe, bhante, jīvakambavane’’ti. ‘‘Kena saddhi’’nti? ‘‘Ajātasattunā vedehiputtena saddhi’’nti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ sāmaññaphalassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi. Eteneva upāyena pañca nikāye pucchi.

    ပဉ္စနိကာယာ နာမ – ဒီဃနိကာယော, မဇ္ဈိမနိကာယော, သံယုတ္တနိကာယော, အင္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ။ တတ္ထ ခုဒ္ဒကနိကာယော နာမ – စတ္တာရော နိကာယေ ဌပေတ္ဝာ, အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တတ္ထ ဝိနယော အာယသ္မတာ ဥပာလိတ္ထေရေန ဝိသ္သဇ္ဇိတော, သေသခုဒ္ဒကနိကာယော စတ္တာရော စ နိကာယာ အာနန္ဒတ္ထေရေန။ တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ, ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ, ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝသေန တိဝိဓံ; တထာ ပိဋကဝသေန, နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ, အင္ဂဝသေန နဝဝိဓံ, ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟသ္သဝိဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Pañcanikāyā nāma – dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti. Tattha khuddakanikāyo nāma – cattāro nikāye ṭhapetvā, avasesaṃ buddhavacanaṃ. Tattha vinayo āyasmatā upālittherena vissajjito, sesakhuddakanikāyo cattāro ca nikāyā ānandattherena. Tadetaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ; tathā piṭakavasena, nikāyavasena pañcavidhaṃ, aṅgavasena navavidhaṃ, dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.

    ကထံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ? ယဉ္ဟိ ဘဂဝတာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတ္ဝာ ယာဝ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝသ္သာနိ ဒေဝမနုသ္သနာဂယက္ခာဒယော အနုသာသန္တေန ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဝာ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗံ တံ ဧကရသံ ဝိမုတ္တိရသမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ။

    Kathaṃ rasavasena ekavidhaṃ? Yañhi bhagavatā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, etthantare pañcacattālīsavassāni devamanussanāgayakkhādayo anusāsantena paccavekkhantena vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ ekarasaṃ vimuttirasameva hoti. Evaṃ rasavasena ekavidhaṃ.

    ကထံ ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဓမ္မော စေဝ ဝိနယော စာတိ သင္ခ္ယံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဝိနယပိဋကံ ဝိနယော, အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မော; တေနေဝာဟ – ‘‘ယံနူန မယံ, အာဝုသော, ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယာမာ’’တိ။ ‘‘အဟံ ဥပာလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယ္ယံ, အာနန္ဒံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆေယ္ယ’’န္တိ စ ဧဝံ ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ။

    Kathaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dhammo ceva vinayo cāti saṅkhyaṃ gacchati. Tattha vinayapiṭakaṃ vinayo, avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammo; tenevāha – ‘‘yaṃnūna mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. ‘‘Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyyaṃ, ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti ca evaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ.

    ကထံ ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝသေန တိဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ, မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနန္တိ တိပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ –

    Kathaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ? Sabbameva hidaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, majjhimabuddhavacanaṃ, pacchimabuddhavacananti tippabhedaṃ hoti. Tattha –

    ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ၊ သန္ဓာဝိသ္သံ အနိဗ္ဗိသံ။

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော၊ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    ‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ။

    ‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂာ၊ ဂဟကူဋံ ဝိသင္ခတံ။

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    ဝိသင္ခာရဂတံ စိတ္တံ၊ တဏ္ဟာနံ ခယမဇ္ဈဂာ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၁၅၃-၁၅၄)။

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154);

    ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ

    Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ.

    ကေစိ ‘‘ယဒာ ဟဝေ ပာတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိ ခန္ဓကေ ဥဒာနဂာထံ အာဟု။ ဧသာ ပန ပာဋိပဒဒိဝသေ သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တသ္သ သောမနသ္သမယဉာဏေန ပစ္စယာကာရံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ ဥပ္ပန္နာ ဥဒာနဂာထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Keci ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā’’ti khandhake udānagāthaṃ āhu. Esā pana pāṭipadadivase sabbaññubhāvappattassa somanassamayañāṇena paccayākāraṃ paccavekkhantassa uppannā udānagāthāti veditabbā.

    ယံ ပန ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ အဘာသိ – ‘‘ဟန္ဒ ဒာနိ, ဘိက္ခဝေ, အာမန္တယာမိ ဝော, ဝယဓမ္မာ သင္ခာရာ, အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၈) ဣဒံ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနံ

    Yaṃ pana parinibbānakāle abhāsi – ‘‘handa dāni, bhikkhave, āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ.

    ဥဘိန္နမန္တရေ ယံ ဝုတ္တံ ဧတံ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနန္တိ။ ဧဝံ ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝသေန တိဝိဓံ။

    Ubhinnamantare yaṃ vuttaṃ etaṃ majjhimabuddhavacananti. Evaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ.

    ကထံ ပိဋကဝသေန တိဝိဓံ? သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တိပ္ပဘေဒမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ပဌမသင္ဂီတိယံ သင္ဂီတဉ္စ အသင္ဂီတဉ္စ သဗ္ဗမ္ပိ သမောဓာနေတ္ဝာ ဥဘယာနိ ပာတိမောက္ခာနိ, ဒ္ဝေ ဝိဘင္ဂာနိ, ဒ္ဝာဝီသတိ ခန္ဓကာနိ, သောဠသပရိဝာရာတိ ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ နာမ။

    Kathaṃ piṭakavasena tividhaṃ? Sabbampi hetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha paṭhamasaṅgītiyaṃ saṅgītañca asaṅgītañca sabbampi samodhānetvā ubhayāni pātimokkhāni, dve vibhaṅgāni, dvāvīsati khandhakāni, soḷasaparivārāti idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma.

    ဗ္ရဟ္မဇာလာဒိ စတုတ္တိံသသုတ္တသင္ဂဟော ဒီဃနိကာယော, မူလပရိယာယသုတ္တာဒိ ဒိယဍ္ဎသတဒ္ဝေသုတ္တသင္ဂဟော မဇ္ဈိမနိကာယော, ဩဃတရဏသုတ္တာဒိ သတ္တသုတ္တသဟသ္သ သတ္တသတ ဒ္ဝာသဋ္ဌိသုတ္တသင္ဂဟော သံယုတ္တနိကာယော, စိတ္တပရိယာဒာနသုတ္တာဒိ နဝသုတ္တသဟသ္သ ပဉ္စသတ သတ္တပညာသသုတ္တသင္ဂဟော အင္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကပာဌ-ဓမ္မပဒ-ဥဒာန-ဣတိဝုတ္တက-သုတ္တနိပာတ-ဝိမာနဝတ္ထု-ပေတဝတ္ထု-ထေရဂာထာ-ထေရီဂာထာ-ဇာတကနိဒ္ဒေသ-ပဋိသမ္ဘိဒာ-အပဒာန-ဗုဒ္ဓဝံသ-စရိယာပိဋကဝသေန ပန္နရသပ္ပဘေဒော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ဣဒံ သုတ္တန္တပိဋကံ နာမ။

    Brahmajālādi catuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo, mūlapariyāyasuttādi diyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo, oghataraṇasuttādi sattasuttasahassa sattasata dvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo, cittapariyādānasuttādi navasuttasahassa pañcasata sattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo, khuddakapāṭha-dhammapada-udāna-itivuttaka-suttanipāta-vimānavatthu-petavatthu-theragāthā-therīgāthā-jātakaniddesa-paṭisambhidā-apadāna-buddhavaṃsa-cariyāpiṭakavasena pannarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma.

    ဓမ္မသင္ဂဟော, ဝိဘင္ဂော, ဓာတုကထာ, ပုဂ္ဂလပညတ္တိ, ကထာဝတ္ထု, ယမကံ, ပဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမ။ တတ္ထ –

    Dhammasaṅgaho, vibhaṅgo, dhātukathā, puggalapaññatti, kathāvatthu, yamakaṃ, paṭṭhānanti idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha –

    ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ ၊ ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝာစာနံ။

    Vividhavisesanayattā , vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ၊ ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော။

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto.

    ဝိဝိဓာ ဟိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသ ပာရာဇိကာဒိ သတ္တအာပတ္တိက္ခန္ဓမာတိကာ ဝိဘင္ဂာဒိပ္ပဘေဒာ နယာ, ဝိသေသဘူတာ စ ဒဠ္ဟီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာ အနုပညတ္တိနယာ , ကာယိကဝာစသိကအဇ္ဈာစာရနိသေဓနတော စေသ ကာယံ ဝာစဉ္စ ဝိနေတိ, တသ္မာ ဝိဝိဓနယတ္တာ ဝိသေသနယတ္တာ ကာယဝာစာနဉ္စ ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ အက္ခာတော။ တေနေတမေတသ္သ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –

    Vividhā hi ettha pañcavidha pātimokkhuddesa pārājikādi sattaāpattikkhandhamātikā vibhaṅgādippabhedā nayā, visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā , kāyikavācasikaajjhācāranisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti, tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānañca vinayanato ‘‘vinayo’’ti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ၊ ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝာစာနံ။

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ၊ ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော’’တိ။

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’ti.

    ဣတရံ ပန –

    Itaraṃ pana –

    အတ္ထာနံ သူစနတော၊ သုဝုတ္တတော သဝနတောထ သူဒနတော။

    Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    သုတ္တာဏာ သုတ္တသဘာဂတော စ၊ သုတ္တန္တိ အက္ခာတံ။

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhātaṃ.

    တဉ္ဟိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေ သူစေတိ, သုဝုတ္တာ စေတ္ထ အတ္ထာ ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ။ သဝတိ စေတံ အတ္ထေ သသ္သမိဝ ဖလံ ပသဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သူဒတိ စေတံ ဓေနုဝိယ ခီရံ, ပဂ္ဃရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဋ္ဌု စ နေ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုတ္တသဘာဂဉ္စေတံ, ယထာ ဟိ တစ္ဆကာနံ သုတ္တံ ပမာဏံ ဟောတိ; ဧဝမေတမ္ပိ ဝိညူနံ။ ယထာ စ သုတ္တေန သင္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ န ဝိကိရိယန္တိ န ဝိဒ္ဓံသိယန္တိ; ဧဝမေတေန သင္ဂဟိတာ အတ္ထာ။ တေနေတမေတသ္သ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –

    Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti, suvuttā cettha atthā veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ dhenuviya khīraṃ, paggharatīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti; evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikiriyanti na viddhaṃsiyanti; evametena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော၊ သုဝုတ္တတော သဝနတောထ သူဒနတော။

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    သုတ္တာဏာ သုတ္တသဘာဂတော စ၊ သုတ္တန္တိ အက္ခာတ’’န္တိ။

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhāta’’nti.

    ဣတရော ပန –

    Itaro pana –

    ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော၊ သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ။

    Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ၊ အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော။

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto.

    အယဉ္ဟိ အဘိသဒ္ဒော ဝုဍ္ဎိလက္ခဏပူဇိတပရိစ္ဆိန္နာဓိကေသု ဒိသ္သတိ။ တထာဟေသ – ‘‘ဗာဠ္ဟာ မေ အာဝုသော ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အဘိက္ကမန္တိ နော ပဋိက္ကမန္တီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၃၈၉; သံ. နိ. ၅.၁၉၅) ဝုဍ္ဎိယံ အာဂတော။ ‘‘ယာ တာ ရတ္တိယော အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၄၉) လက္ခဏေ။ ‘‘ရာဇာဘိရာဇာ မနုဇိန္ဒော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၃၉၉; သု. နိ. ၅၅၈) ပူဇိတေ။ ‘‘ပဋိဗလော ဝိနေတုံ အဘိဓမ္မေ အဘိဝိနယေ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ. ၈၅) ပရိစ္ဆိန္နေ။ အညမညသင္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ စ ဝိနယေ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒီသု (ဝိ. ဝ. ၇၅) အဓိကေ။

    Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati. Tathāhesa – ‘‘bāḷhā me āvuso dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.389; saṃ. ni. 5.195) vuḍḍhiyaṃ āgato. ‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) lakkhaṇe. ‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 558) pūjite. ‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 75) adhike.

    ဧတ္ထ စ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ, မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတ္ဝာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၁၆၀ အာဒယော) နယေန ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ရူပာရမ္မဏံ ဝာ သဒ္ဒာရမ္မဏံ ဝာ’’တိအာဒိနာ နယေန အာရမ္မဏာဒီဟိ လက္ခဏီယတ္တာ သလက္ခဏာပိ။ ‘‘သေက္ခာ ဓမ္မာ, အသေက္ခာ ဓမ္မာ, လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပူဇိတာပိ ပူဇာရဟာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဖသ္သော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန သဘာဝပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နာပိ။ ‘‘မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ, အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ, အနုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဓိကာပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ တေနေတမေတသ္သ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –

    Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti, mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dha. sa. 160 ādayo) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. ‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. ‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā nayena pūjitāpi pūjārahāti adhippāyo. ‘‘Phasso hoti vedanā hotī’’tiādinā nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. ‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā, anuttarā dhammā’’tiādinā nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော၊ သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ။

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ၊ အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော’’တိ။

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’ti.

    ယံ ပနေတ္ထ အဝိသိဋ္ဌံ, တံ –

    Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ –

    ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ၊ ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော အာဟု။

    Piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu;

    တေန သမောဓာနေတ္ဝာ၊ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယ္ယာ။

    Tena samodhānetvā, tayopi vinayādayo ñeyyā.

    ပရိယတ္တိပိ ဟိ ‘‘မာ ပိဋကသမ္ပဒာနေနာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၃.၆၆) ပိဋကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယ္ယ ကုဒာလပိဋကံ အာဒာယာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၂၈; အ. နိ. ၃.၇၀) ယံ ကိဉ္စိ ဘာဇနမ္ပိ။ တသ္မာ ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ, ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော အာဟု။

    Pariyattipi hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) piṭakanti vuccati. ‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakaṃ ādāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) yaṃ kiñci bhājanampi. Tasmā piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu.

    ဣဒာနိ တေန သမောဓာနေတ္ဝာ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယ္ယာတိ။ တေန ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေန ပိဋကသဒ္ဒေန သဟ သမာသံ ကတ္ဝာ ဝိနယော စ သော ပိဋကဉ္စ ပရိယတ္တိဘာဝတော တသ္သ တသ္သ အတ္ထသ္သ ဘာဇနတော စာတိ ဝိနယပိဋကံ, ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန သုတ္တန္တဉ္စ တံ ပိဋကဉ္စာတိ သုတ္တန္တပိဋကံ, အဘိဓမ္မော စ သော ပိဋကဉ္စာတိ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ ဧဝမေတေ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယ္ယာ။

    Idāni tena samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyāti. Tena evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ, yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ, abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.

    ဧဝံ ဉတ္ဝာ စ ပုနပိ တေသ္ဝေဝ ပိဋကေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ –

    Evaṃ ñatvā ca punapi tesveva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ –

    ဒေသနာသာသနကထာ၊ ဘေဒံ တေသု ယထာရဟံ။

    Desanāsāsanakathā, bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရ၊ ဘာဝဉ္စ ပရိဒီပယေ။

    Sikkhāpahānagambhīra, bhāvañca paridīpaye.

    ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ၊ ဝိပတ္တိံ စာပိ ယံ ယဟိံ။

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiṃ cāpi yaṃ yahiṃ;

    ပာပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု၊ တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ။

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye.

    တတ္ရာယံ ပရိဒီပနာ ဝိဘာဝနာ စ, ဧတာနိ ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ယထာက္ကမံ အာဏာ ဝောဟာရ ပရမတ္ထဒေသနာ ယထာပရာဓ-ယထာနုလောမ-ယထာဓမ္မသာသနာနိ, သံဝရာသံဝရဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။

    Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca, etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇā vohāra paramatthadesanā yathāparādha-yathānuloma-yathādhammasāsanāni, saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhanāmarūpaparicchedakathāti ca vuccanti.

    ဧတ္ထ ဟိ ဝိနယပိဋကံ အာဏာရဟေန ဘဂဝတာ အာဏာဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ အာဏာဒေသနာ, သုတ္တန္တပိဋကံ ဝောဟာရကုသလေန ဘဂဝတာ ဝောဟာရဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ ဝောဟာရဒေသနာ, အဘိဓမ္မပိဋကံ ပရမတ္ထကုသလေန ဘဂဝတာ ပရမတ္ထဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ ပရမတ္ထဒေသနာတိ ဝုစ္စတိ။

    Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā, suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā, abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati.

    တထာ ပဌမံ ယေ တေ ပစုရာပရာဓာ သတ္တာ တေ ယထာပရာဓံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာပရာဓသာသနံ, ဒုတိယံ အနေကဇ္ဈာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ယထာနုလောမံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာနုလောမသာသနံ, တတိယံ ဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ သညိနော သတ္တာ ယထာဓမ္မံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာဓမ္မသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။

    Tathā paṭhamaṃ ye te pacurāparādhā sattā te yathāparādhaṃ ettha sāsitāti yathāparādhasāsanaṃ, dutiyaṃ anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitāti yathānulomasāsanaṃ, tatiyaṃ dhammapuñjamatte ‘‘ahaṃ mamā’’ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitāti yathādhammasāsananti vuccati.

    တထာ ပဌမံ အဇ္ဈာစာရပဋိပက္ခဘူတော သံဝရာသံဝရော ဧတ္ထ ကထိတောတိ သံဝရာသံဝရကထာ, ဒုတိယံ ဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာ ဧတ္ထ ကထိတာတိ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာ, တတိယံ ရာဂာဒိပဋိပက္ခဘူတော နာမရူပပရိစ္ဆေဒော ဧတ္ထ ကထိတောတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာတိ ဝုစ္စတိ။

    Tathā paṭhamaṃ ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā, dutiyaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitāti diṭṭhiviniveṭhanakathā, tatiyaṃ rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathitoti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.

    တီသုပိ စ စေတေသု တိသ္သော သိက္ခာ, တီဏိ ပဟာနာနိ, စတုဗ္ဗိဓော စ ဂမ္ဘီရဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော ။ တထာ ဟိ – ဝိနယပိဋကေ ဝိသေသေန အဓိသီလသိက္ခာ ဝုတ္တာ, သုတ္တန္တပိဋကေ အဓိစိတ္တသိက္ခာ, အဘိဓမ္မပိဋကေ အဓိပညာသိက္ခာ

    Tīsupi ca cetesu tisso sikkhā, tīṇi pahānāni, catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo . Tathā hi – vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā.

    ဝိနယပိဋကေ စ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ကိလေသာနံ, ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလသ္သ။ သုတ္တန္တပိဋကေ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ, ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိသ္သ။ အဘိဓမ္မပိဋကေ အနုသယပ္ပဟာနံ အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယ။

    Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ, vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa. Suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ, pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa. Abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ anusayapaṭipakkhattā paññāya.

    ပဌမေ စ တဒင္ဂပ္ပဟာနံ ကိလေသာနံ, ဣတရေသု ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနာနိ။ ပဌမေ စ ဒုစ္စရိတသံကိလေသသ္သ ပဟာနံ, ဣတရေသု တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာနံ

    Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ kilesānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṃkilesassa pahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ.

    ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ ပာဠိ။ အတ္ထောတိ တသ္သာယေဝတ္ထော။ ဒေသနာတိ တသ္သာ မနသာဝဝတ္ထာပိတာယ ပာဠိယာ ဒေသနာ။ ပဋိဝေဓောတိ ပာဠိယာ ပာဠိအတ္ထသ္သ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ ယသ္မာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒော မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂာဟာ အလဗ္ဘနေယ္ယပတိဋ္ဌာ စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ ဧဝံ ဧကမေကသ္မိံ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဂမ္ဘီရဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha dhammoti pāḷi. Atthoti tassāyevattho. Desanāti tassā manasāvavatthāpitāya pāḷiyā desanā. Paṭivedhoti pāḷiyā pāḷiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    အပရော နယော – ဓမ္မောတိ ဟေတု။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ဟေတုမ္ဟိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ။ အတ္ထောတိ ဟေတုဖလံ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ။ ဒေသနာတိ ပညတ္တိ, ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိဝေဓောတိ အဘိသမယော, သော စ လောကိယလောကုတ္တရော ဝိသယတော အသမ္မောဟတော စ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသု, ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသု, ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသု အဝဗောဓော။

    Aparo nayo – dhammoti hetu. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti. Atthoti hetuphalaṃ. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti. Desanāti paññatti, yathādhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Paṭivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattipathānurūpaṃ paññattīsu avabodho.

    ဣဒာနိ ယသ္မာ ဧတေသု ပိဋကေသု ယံ ယံ ဓမ္မဇာတံ ဝာ အတ္ထဇာတံ ဝာ, ယာ စာယံ ယထာ ယထာ ဉာပေတဗ္ဗော အတ္ထော သောတူနံ ဉာဏသ္သ အဘိမုခော ဟောတိ, တထာ တထာ တဒတ္ထဇောတိကာ ဒေသနာ, ယော စေတ္ထ အဝိပရီတာဝဗောဓသင္ခာတော ပဋိဝေဓော သဗ္ဗမေတံ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ ဒုပ္ပညေဟိ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒော ဒုက္ခောဂာဟံ အလဗ္ဘနေယ္ယပတိဋ္ဌဉ္စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရံ။ ဧဝမ္ပိ ဧကမေကသ္မိံ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဂမ္ဘီရဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā, yā cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti, tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho sabbametaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    ဧတ္တာဝတာ စ –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘ဒေသနာ-သာသနကထာ ၊ ဘေဒံ တေသု ယထာရဟံ။

    ‘‘Desanā-sāsanakathā , bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝဉ္စ ပရိဒီပယေ’’တိ။

    Sikkhāpahānagambhīrabhāvañca paridīpaye’’ti.

    အယံ ဂာထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။

    Ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.

    ‘‘ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ၊ ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယံ ယဟိံ။

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    ပာပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု၊ တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ’’တိ။

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti.

    ဧတ္ထ ပန တီသု ပိဋကေသု တိဝိဓော ပရိယတ္တိဘေဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိသ္သော ဟိ ပရိယတ္တိယော – အလဂဒ္ဒူပမာ, နိသ္သရဏတ္ထာ, ဘဏ္ဍာဂာရိကပရိယတ္တီတိ။

    Ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo – alagaddūpamā, nissaraṇatthā, bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    တတ္ထ ယာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပာရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ, အယံ အလဂဒ္ဒူပမာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသော အလဂဒ္ဒတ္ထိကော အလဂဒ္ဒဂဝေသီ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနော, သော ပသ္သေယ္ယ မဟန္တံ အလဂဒ္ဒံ။ တမေနံ ဘောဂေ ဝာ နင္ဂုဋ္ဌေ ဝာ ဂဏ္ဟေယ္ယ။ တသ္သ သော အလဂဒ္ဒော ပဋိပရိဝတ္တိတ္ဝာ ဟတ္ထေ ဝာ ဗာဟာယ ဝာ အညတရသ္မိံ ဝာ အင္ဂပစ္စင္ဂေ ဍံသေယ္ယ။ သော တတောနိဒာနံ မရဏံ ဝာ နိဂစ္ဆေယ္ယ, မရဏမတ္တံ ဝာ ဒုက္ခံ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, အလဂဒ္ဒသ္သ။ ဧဝမေဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ။ပေ.။ ဝေဒလ္လံ။ တေ တံ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတ္ဝာ တေသံ ဓမ္မာနံ ပညာယ အတ္ထံ န ဥပပရိက္ခန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ပညာယ အတ္ထံ အနုပပရိက္ခတံ န နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ။ တေ ဥပာရမ္ဘာနိသံသာ စေဝ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ ဣတိဝာဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ စ။ ယသ္သ စတ္ထာယ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ, တဉ္စသ္သ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၂၃၈)။

    Tattha yā duggahitā upārambhādihetu pariyāpuṭā, ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ. Tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya. Tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāya vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya. So tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa. Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… vedallaṃ. Te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti. Tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti. Te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti itivādappamokkhānisaṃsā ca. Yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti. Tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).

    ယာ ပန သုဂ္ဂဟိတာ သီလက္ခန္ဓာဒိပာရိပူရိံယေဝ အာကင္ခမာနေန ပရိယာပုဋာ န ဥပာရမ္ဘာဒိ ဟေတု, အယံ နိသ္သရဏတ္ထာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တေသံ တေ ဓမ္မာ သုဂ္ဂဟိတာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခာယ သံဝတ္တန္တိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? သုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၂၃၉)။

    Yā pana suggahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāpuṭā na upārambhādi hetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tesaṃ te dhammā suggahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Suggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.239).

    ယံ ပန ပရိညာတက္ခန္ဓော ပဟီနကိလေသော ဘာဝိတမဂ္ဂော ပဋိဝိဒ္ဓာကုပ္ပော သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝော ကေဝလံ ပဝေဏီပာလနတ္ထာယ ဝံသာနုရက္ခဏတ္ထာယ ပရိယာပုဏာတိ, အယံ ဘဏ္ဍာဂာရိကပအယတ္တီတိ။

    Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇīpālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapaayattīti.

    ဝိနယေ ပန သုပ္ပဋိပန္နော ဘိက္ခု သီလသမ္ပတ္တိံ နိသ္သာယ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ ပာပုဏာတိ, တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတော။ သုတ္တေ သုပ္ပဋိပန္နော သမာဓိသမ္ပဒံ နိသ္သာယ ဆ အဘိညာ ပာပုဏာတိ, တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတော။ အဘိဓမ္မေ သုပ္ပဋိပန္နော ပညာသမ္ပဒံ နိသ္သာယ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ ပာပုဏာတိ, တာသဉ္စ တတ္ထေဝ ပဘေဒဝစနတော။ ဧဝမေတေသု သုပ္ပဋိပန္နော ယထာက္ကမေန ဣမံ ဝိဇ္ဇာတ္တယဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒာဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ ပာပုဏာတိ။

    Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampattiṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya cha abhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti, tāsañca tattheva pabhedavacanato. Evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatupaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.

    ဝိနယေ ပန ဒုပ္ပဋိပန္နော အနုညာတသုခသမ္ဖသ္သအတ္ထရဏပာဝုရဏာဒိဖသ္သသာမညတော ပဋိက္ခိတ္တေသု ဥပာဒိန္နဖသ္သာဒီသု အနဝဇ္ဇသညီ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ – ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, ယထာ ယေမေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ, တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ (ပာစိ. ၄၁၇; မ. နိ. ၁.၂၃၄) တတော ဒုသ္သီလဘာဝံ ပာပုဏာတိ။ သုတ္တေ ဒုပ္ပဋိပန္နော ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၅) အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏ္ဟာတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန အမ္ဟေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတိ, အတ္တာနဉ္စ ခနတိ, ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝတီ’’တိ (ပာစိ. ၄၁၇; မ. နိ. ၁.၂၃၆) တတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတံ ပာပုဏာတိ။ အဘိဓမ္မေ ဒုပ္ပဋိပန္နော ဓမ္မစိန္တံ အတိဓာဝန္တော အစိန္တေယ္ယာနိပိ စိန္တေတိ, တတော စိတ္တက္ခေပံ ပာပုဏာတိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အစိန္တေယ္ယာနိ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ, ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒသ္သ ဝိဃာတသ္သ ဘာဂီ အသ္သာ’’တိ (အ. နိ. ၄.၇၇)။ ဧဝမေတေသု ဒုပ္ပဋိပန္နော ယထာက္ကမေန ဣမံ ဒုသ္သီလဘာဝမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတာ စိတ္တက္ခေပဘေဒံ ဝိပတ္တိံ ပာပုဏာတီတိ။

    Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.234) tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno ‘‘cattārome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khanati, bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.236) tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti, tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāvamicchādiṭṭhitā cittakkhepabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātīti.

    ဧတ္တာဝတာ စ –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ၊ ဝိပတ္တိံ စာပိ ယံ ယဟိံ။

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiṃ cāpi yaṃ yahiṃ;

    ပာပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု၊ တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ’’တိ။

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti.

    အယမ္ပိ ဂာထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော ပိဋကာနိ ဉတ္ဝာ တေသံ ဝသေနေတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တိဝိဓန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။

    Ayampi gāthā vuttatthā hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasenetaṃ buddhavacanaṃ tividhanti ñātabbaṃ.

    ကထံ နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဒီဃနိကာယော, မဇ္ဈိမနိကာယော, သံယုတ္တနိကာယော, အင္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကတမော ဒီဃနိကာယော? တိဝဂ္ဂသင္ဂဟာနိ ဗ္ရဟ္မဇာလာဒီနိ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ။

    Kathaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? Tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.

    စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာ၊ တိဝဂ္ဂော ယသ္သ သင္ဂဟော။

    Catuttiṃseva suttantā, tivaggo yassa saṅgaho;

    ဧသ ဒီဃနိကာယောတိ၊ ပဌမော အနုလောမိကော။

    Esa dīghanikāyoti, paṭhamo anulomiko.

    ကသ္မာ ပနေသ ဒီဃနိကာယောတိ ဝုစ္စတိ? ဒီဃပ္ပမာဏာနံ သုတ္တာနံ သမူဟတော နိဝာသတော စ, သမူဟနိဝာသာ ဟိ နိကာယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပသ္သာမိ ဧဝံ စိတ္တံ; ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, တိရစ္ဆာနဂတာ ပာဏာ; ပောဏိကနိကာယော, စိက္ခလ္လိကနိကာယော’’တိ (သံ. နိ. ၃.၁၀၀) ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သာဓကာနိ သာသနတော စ လောကတော စ။ ဧဝံ သေသာနမ္ပိ နိကာယဘာဝေ ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato nivāsato ca, samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ; yathayidaṃ, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā; poṇikanikāyo, cikkhallikanikāyo’’ti (saṃ. ni. 3.100) evamādīni cettha sādhakāni sāsanato ca lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo.

    ကတမော မဇ္ဈိမနိကာယော? မဇ္ဈိမပ္ပမာဏာနိ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂသင္ဂဟာနိ မူလပရိယာယသုတ္တာဒီနိ ဒိယဍ္ဎသတံ ဒ္ဝေ စ သုတ္တာနိ။

    Katamo majjhimanikāyo? Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.

    ဒိယဍ္ဎသတံ သုတ္တန္တာ၊ ဒ္ဝေ စ သုတ္တာနိ ယတ္ထ သော။

    Diyaḍḍhasataṃ suttantā, dve ca suttāni yattha so;

    နိကာယော မဇ္ဈိမော ပဉ္စ-ဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟော။

    Nikāyo majjhimo pañca-dasavaggapariggaho.

    ကတမော သံယုတ္တနိကာယော? ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေန ဌိတာနိ ဩဃတရဏာဒီနိ သတ္တ သုတ္တသဟသ္သာနိ သတ္တ စ သုတ္တသတာနိ ဒ္ဝာသဋ္ဌိ စ သုတ္တာနိ။

    Katamo saṃyuttanikāyo? Devatāsaṃyuttādivasena ṭhitāni oghataraṇādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni.

    သတ္တ သုတ္တသဟသ္သာနိ၊ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စ။

    Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;

    ဒ္ဝာသဋ္ဌိ စေဝ သုတ္တန္တာ၊ ဧသော သံယုတ္တသင္ဂဟော။

    Dvāsaṭṭhi ceva suttantā, eso saṃyuttasaṅgaho.

    ကတမော အင္ဂုတ္တရနိကာယော? ဧကေကအင္ဂာတိရေကဝသေန ဌိတာနိ စိတ္တပရိယာဒာနာဒီနိ နဝ သုတ္တသဟသ္သာနိ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ သတ္တပညာသဉ္စ သုတ္တာနိ။

    Katamo aṅguttaranikāyo? Ekekaaṅgātirekavasena ṭhitāni cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni.

    နဝ သုတ္တသဟသ္သာနိ၊ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ စ။

    Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    သတ္တပညာသ သုတ္တာနိ၊ သင္ခ္ယာ အင္ဂုတ္တရေ အယံ။

    Sattapaññāsa suttāni, saṅkhyā aṅguttare ayaṃ.

    ကတမော ခုဒ္ဒကနိကာယော? သကလံ ဝိနယပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ခုဒ္ဒကပာဌာဒယော စ ပုဗ္ဗေ နိဒသ္သိတာ ပန္နရသဘေဒာ ဌပေတ္ဝာ စတ္တာရော နိကာယေ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ။

    Katamo khuddakanikāyo? Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ khuddakapāṭhādayo ca pubbe nidassitā pannarasabhedā ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacananti.

    ဌပေတ္ဝာ စတုရောပေတေ၊ နိကာယေ ဒီဃအာဒိကေ။

    Ṭhapetvā caturopete, nikāye dīghaādike;

    တဒညံ ဗုဒ္ဓဝစနံ၊ နိကာယော ခုဒ္ဒကော မတောတိ။

    Tadaññaṃ buddhavacanaṃ, nikāyo khuddako matoti.

    ဧဝံ နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ။

    Evaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ.

    ကထံ အင္ဂဝသေန နဝဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ သုတ္တံ, ဂေယ္ယံ, ဝေယ္ယာကရဏံ, ဂာထာ, ဥဒာနံ, ဣတိဝုတ္တကံ, ဇာတကံ, အဗ္ဘုတဓမ္မံ, ဝေဒလ္လန္တိ နဝပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥဘတောဝိဘင္ဂနိဒ္ဒေသခန္ဓကပရိဝာရာ သုတ္တနိပာတေ မင္ဂလသုတ္တ-ရတနသုတ္တ-နာလကသုတ္တ-တုဝဋ္ဋကသုတ္တာနိ အညမ္ပိ စ သုတ္တနာမကံ တထာဂတဝစနံ သုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ သဂာထကံ သုတ္တံ ဂေယ္ယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသေန သံယုတ္တကေ သကလောပိ သဂာထာဝဂ္ဂော, သကလံ အဘိဓမ္မပိဋကံ, နိဂ္ဂာထကံ သုတ္တံ, ယဉ္စ အညမ္ပိ အဋ္ဌဟိ အင္ဂေဟိ အသင္ဂဟိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တံ ဝေယ္ယာကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မပဒံ, ထေရဂာထာ, ထေရီဂာထာ, သုတ္တနိပာတေ နောသုတ္တနာမိကာ သုဒ္ဓိကဂာထာ စ ဂာထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သောမနသ္သဉာဏမယိကဂာထာပဋိသံယုတ္တာ ဒ္ဝာသီတိ သုတ္တန္တာ ဥဒာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ ဣတိဝုတ္တကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပဏ္ဏကဇာတကာဒီနိ ပညာသာဓိကာနိ ပဉ္စ ဇာတကသတာနိ ဇာတကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ အာနန္ဒေ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၀၉) -အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ သဗ္ဗေပိ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ သုတ္တန္တာ အဗ္ဘုတဓမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စူဠဝေဒလ္လ-မဟာဝေဒလ္လ-သမ္မာဒိဋ္ဌိ-သက္ကပဉ္ဟ-သင္ခာရဘာဇနိယ-မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တာဒယော သဗ္ဗေပိ ဝေဒဉ္စ တုဋ္ဌိဉ္စ လဒ္ဓာ လဒ္ဓာ ပုစ္ဆိတသုတ္တန္တာ ဝေဒလ္လန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အင္ဂဝသေန နဝဝိဓံ။

    Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ? Sabbameva hidaṃ suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā suttanipāte maṅgalasutta-ratanasutta-nālakasutta-tuvaṭṭakasuttāni aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttake sakalopi sagāthāvaggo, sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ, theragāthā, therīgāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassañāṇamayikagāthāpaṭisaṃyuttā dvāsīti suttantā udānanti veditabbaṃ. ‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañca jātakasatāni jātakanti veditabbaṃ. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’ti (dī. ni. 2.209) -ādinayappavattā sabbepi acchariyaabbhutadhammapaṭisaṃyuttā suttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ. Cūḷavedalla-mahāvedalla-sammādiṭṭhi-sakkapañha-saṅkhārabhājaniya-mahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ. Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.

    ကထံ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟသ္သဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ –

    Kathaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ buddhavacanaṃ –

    ‘‘ဒ္ဝာသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏ္ဟိံ၊ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတော။

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    စတုရာသီတိ သဟသ္သာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂာ. ၁၀၂၇)။

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027);

    ဧဝံ ပရိဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟသ္သပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ယံ အနေကာနုသန္ဓိကံ တတ္ထ အနုသန္ဓိဝသေန ဓမ္မက္ခန္ဓဂဏနာ။ ဂာထာဗန္ဓေသု ပဉ္ဟာပုစ္ဆနံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော, ဝိသ္သဇ္ဇနံ ဧကော။ အဘိဓမ္မေ ဧကမေကံ တိက-ဒုက-ဘာဇနံ, ဧကမေကဉ္စ စိတ္တဝာရဘာဇနံ, ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဝိနယေ အတ္ထိ ဝတ္ထု, အတ္ထိ မာတိကာ, အတ္ထိ ပဒဘာဇနီယံ, အတ္ထိ အန္တရာပတ္တိ, အတ္ထိ အာပတ္တိ, အတ္ထိ အနာပတ္တိ, အတ္ထိ ပရိစ္ဆေဒော; တတ္ထ ဧကမေကော ကောဋ္ဌာသော, ဧကမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟသ္သဝိဓံ။

    Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ tika-duka-bhājanaṃ, ekamekañca cittavārabhājanaṃ, eko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi antarāpatti, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi paricchedo; tattha ekameko koṭṭhāso, ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.

    ဧဝမေတံ အဘေဒတော ရသဝသေန ဧကဝိဓံ, ဘေဒတော ဓမ္မဝိနယာဒိဝသေန ဒုဝိဓာဒိဘေဒံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သင္ဂာယန္တေန မဟာကသ္သပပ္ပမုခေန ဝသီဂဏေန ‘‘အယံ ဓမ္မော, အယံ ဝိနယော; ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနံ; ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ, ဣဒံ သုတ္တန္တပိဋကံ, ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ; အယံ ဒီဃနိကာယော။ပေ.။ အယံ ခုဒ္ဒကနိကာယော; ဣမာနိ သုတ္တာဒီနိ နဝင္ဂာနိ, ဣမာနိ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သာနီ’’တိ ဣမံ ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာဝ သင္ဂီတံ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတ္တကမေဝ, အညမ္ပိ ဥဒ္ဒာနသင္ဂဟ-ဝဂ္ဂသင္ဂဟပေယ္ယာလသင္ဂဟ-ဧကကနိပာတ-ဒုကနိပာတာဒိနိပာတသင္ဂဟ-သံယုတ္တသင္ဂဟ-ပဏ္ဏာသသင္ဂဟာဒိအနေကဝိဓံ တီသု ပိဋကေသု သန္ဒိသ္သမာနံ သင္ဂဟပ္ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာဧဝ သတ္တဟိ မာသေဟိ သင္ဂီတံ။ သင္ဂီတိပရိယောသာနေ စသ္သ – ‘‘ဣဒံ မဟာကသ္သပတ္ထေရေန ဒသဗလသ္သ သာသနံ ပဉ္စဝသ္သသဟသ္သပရိမာဏံ ကာလံ ပဝတ္တနသမတ္ထံ ကတ’’န္တိ သဉ္ဇာတပ္ပမောဒာ သာဓုကာရံ ဝိယ ဒဒမာနာ အယံ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတ္ဝာ အနေကပ္ပကာရံ ကမ္ပိ သင္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ, အနေကာနိ စ အစ္ဆရိယာနိ ပာတုရဟေသုန္တိ အယံ ပဌမမဟာသင္ဂီတိနာမ။ ယာ လောကေ –

    Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ, bhedato dhammavinayādivasena duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo; idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ; idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ; ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo; imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsītidhammakkhandhasahassānī’’ti imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca ettakameva, aññampi uddānasaṅgaha-vaggasaṅgahapeyyālasaṅgaha-ekakanipāta-dukanipātādinipātasaṅgaha-saṃyuttasaṅgaha-paṇṇāsasaṅgahādianekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvāeva sattahi māsehi saṅgītaṃ. Saṅgītipariyosāne cassa – ‘‘idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālaṃ pavattanasamatthaṃ kata’’nti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesunti ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītināma. Yā loke –

    သတေဟိ ပဉ္စဟိ ကတာ၊ တေန ပဉ္စသတာတိ စ။

    Satehi pañcahi katā, tena pañcasatāti ca;

    ထေရေဟေဝ ကတတ္တာ စ၊ ထေရိကာတိ ပဝုစ္စတီတိ။

    Thereheva katattā ca, therikāti pavuccatīti.

    ဣမိသ္သာ ပန ပဌမမဟာသင္ဂီတိယာ ပဝတ္တမာနာယ ဝိနယံ ပုစ္ဆန္တေန အာယသ္မတာ မဟာကသ္သပေန ‘‘ပဌမံ, အာဝုသော ဥပာလိ, ပာရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒိဝစနပရိယောသာနေ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ, နိဒာနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိ ဧတ္ထ နိဒာနေ ပုစ္ဆိတေ တံ နိဒာနံ အာဒိတော ပဘုတိ ဝိတ္ထာရေတ္ဝာ ယေန စ ပညတ္တံ, ယသ္မာ စ ပညတ္တံ, သဗ္ဗမေတံ ကထေတုကာမေန အာယသ္မတာ ဥပာလိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝမိဒံ အာယသ္မတာ ဥပာလိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ, တဉ္စ ပန ‘‘ပဌမမဟာသင္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ စ ‘‘ဣဒံ ဝစနံ ကေန ဝုတ္တံ, ကဒာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတေသံ ပဒာနံ အတ္ထော ပကာသိတော ဟောတိ။

    Imissā pana paṭhamamahāsaṅgītiyā pavattamānāya vinayaṃ pucchantena āyasmatā mahākassapena ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti evamādivacanapariyosāne ‘‘vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchī’’ti ettha nidāne pucchite taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretvā yena ca paññattaṃ, yasmā ca paññattaṃ, sabbametaṃ kathetukāmena āyasmatā upālittherena vuttaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti sabbaṃ vattabbaṃ. Evamidaṃ āyasmatā upālittherena vuttaṃ, tañca pana ‘‘paṭhamamahāsaṅgītikāle vutta’’nti veditabbaṃ. Ettāvatā ca ‘‘idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ, kadā vutta’’nti etesaṃ padānaṃ attho pakāsito hoti.

    ဣဒာနိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ, ယသ္မာ အယမာယသ္မတာ မဟာကသ္သပတ္ထေရေန နိဒာနံ ပုဋ္ဌော တသ္မာနေန တံ နိဒာနံ အာဒိတော ပဘုတိ ဝိတ္ထာရေတုံ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမိဒံ အာယသ္မတာ ဥပာလိတ္ထေရေန ပဌမမဟာသင္ဂီတိကာလေ ဝဒန္တေနာပိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ စ ဝုတ္တံ ယေန ယဒာ ယသ္မာတိ ဣမေသံ မာတိကာပဒာနံ အတ္ထော ပကာသိတော ဟောတိ။

    Idāni kasmā vuttanti ettha vuccate, yasmā ayamāyasmatā mahākassapattherena nidānaṃ puṭṭho tasmānena taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretuṃ vuttanti. Evamidaṃ āyasmatā upālittherena paṭhamamahāsaṅgītikāle vadantenāpi iminā kāraṇena vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ca vuttaṃ yena yadā yasmāti imesaṃ mātikāpadānaṃ attho pakāsito hoti.

    ဣဒာနိ ဓာရိတံ ယေန စာဘတံ, ယတ္ထပ္ပတိဋ္ဌိတံ စေတမေတံ ဝတ္ဝာ ဝိဓိံ တတောတိ ဧတေသံ အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ။ တံ ပနေတံ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဧဝမာဒိဝစနပဋိမဏ္ဍိတနိဒာနံ ဝိနယပိဋကံ ကေန ဓာရိတံ, ကေနာဘတံ, ကတ္ထ ပတိဋ္ဌိတန္တိ? ဝုစ္စတေ – အာဒိတော တာဝ ဣဒံ ဘဂဝတော သမ္မုခာ အာယသ္မတာ ဥပာလိတ္ထေရေန ဓာရိတံ, တသ္သ သမ္မုခတော အပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ ဆဠဘိညာဒိဘေဒေဟိ အနေကေဟိ ဘိက္ခုသဟသ္သေဟိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ မဟာကသ္သပပ္ပမုခေဟိ ဓမ္မသင္ဂာဟကတ္ထေရေဟိ။ ကေနာဘတန္တိ? ဇမ္ဗုဒီပေ တာဝ ဥပာလိတ္ထေရမာဒိံ ကတ္ဝာ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝ တတိယသင္ဂီတိ တာဝ အာဘတံ။ တတ္ရာယံ အာစရိယပရမ္ပရာ

    Idāni dhāritaṃ yena cābhataṃ, yatthappatiṭṭhitaṃ cetametaṃ vatvā vidhiṃ tatoti etesaṃ atthappakāsanatthaṃ idaṃ vuccati. Taṃ panetaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti evamādivacanapaṭimaṇḍitanidānaṃ vinayapiṭakaṃ kena dhāritaṃ, kenābhataṃ, kattha patiṭṭhitanti? Vuccate – ādito tāva idaṃ bhagavato sammukhā āyasmatā upālittherena dhāritaṃ, tassa sammukhato aparinibbute tathāgate chaḷabhiññādibhedehi anekehi bhikkhusahassehi parinibbute tathāgate mahākassapappamukhehi dhammasaṅgāhakattherehi. Kenābhatanti? Jambudīpe tāva upālittheramādiṃ katvā ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhataṃ. Tatrāyaṃ ācariyaparamparā

    ဥပာလိ ဒာသကော စေဝ၊ သောဏကော သိဂ္ဂဝော တထာ။

    Upāli dāsako ceva, soṇako siggavo tathā;

    တိသ္သော မောဂ္ဂလိပုတ္တော စ၊ ပဉ္စေတေ ဝိဇိတာဝိနော။

    Tisso moggaliputto ca, pañcete vijitāvino.

    ပရမ္ပရာယ ဝိနယံ၊ ဒီပေ ဇမ္ဗုသိရိဝ္ဟယေ။

    Paramparāya vinayaṃ, dīpe jambusirivhaye;

    အစ္ဆိဇ္ဇမာနမာနေသုံ၊ တတိယော ယာဝ သင္ဂဟော။

    Acchijjamānamānesuṃ, tatiyo yāva saṅgaho.

    အာယသ္မာ ဟိ ဥပာလိ ဣမံ ဝိနယဝံသံ ဝိနယတန္တိံ ဝိနယပဝေဏိံ ဘဂဝတော

    Āyasmā hi upāli imaṃ vinayavaṃsaṃ vinayatantiṃ vinayapaveṇiṃ bhagavato

    သမ္မုခာ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ ဟဒယေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တသ္သ ဟာယသ္မတော သန္တိကေ ဝိနယဝံသံ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဝိနယေ ပကတညုတံ ပတ္တေသု ပုဂ္ဂလေသု ပုထုဇ္ဇန-သောတာပန္န-သကဒာဂာမိ-အနာဂာမိနော ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ, ခီဏာသဝာနံ သဟသ္သမေကံ အဟောသိ။ ဒာသကတ္ထေရောပိ တသ္သေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အဟောသိ, သော ဥပာလိတ္ထေရသ္သ သမ္မုခာ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ တထေဝ ဝိနယံ ဝာစေသိ။ တသ္သာပိ အာယသ္မတော သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဝိနယေ ပကတညုတံ ပတ္တာ ပုထုဇ္ဇနာဒယော ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ, ခီဏာသဝာနံ သဟသ္သမေဝ အဟောသိ။ သောဏကတ္ထေရောပိ ဒာသကတ္ထေရသ္သ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အဟောသိ, သောပိ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယသ္သ ဒာသကတ္ထေရသ္သ သမ္မုခာ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ တထေဝ ဝိနယံ ဝာစေသိ။ တသ္သာပိ အာယသ္မတော သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဝိနယေ ပကတညုတံ ပတ္တာ ပုထုဇ္ဇနာဒယော ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ, ခီဏာသဝာနံ သဟသ္သမေဝ အဟောသိ။ သိဂ္ဂဝတ္ထေရောပိ သောဏကတ္ထေရသ္သ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အဟောသိ, သောပိ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယသ္သ သောဏကတ္ထေရသ္သ သန္တိကေ ဝိနယံ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ အရဟန္တသဟသ္သသ္သ ဓုရဂ္ဂာဟော အဟောသိ။ တသ္သ ပနာယသ္မတော သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဝိနယေ ပကတညုတံ ပတ္တာ ပုထုဇ္ဇန-သောတာပန္နသကဒာဂာမိ-အနာဂာမိနောပိ ခီဏာသဝာပိ ဧတ္တကာနိ သတာနီတိ ဝာ ဧတ္တကာနိ သဟသ္သာနီတိ ဝာ အပရိစ္ဆိန္နာ အဟေသုံ။ တဒာ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေ အတိမဟာဘိက္ခုသမုဒာယော အဟောသိ။ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိသ္သတ္ထေရသ္သ ပန အာနုဘာဝော တတိယသင္ဂီတိယံ ပာကဋော ဘဝိသ္သတိ။ ဧဝမိဒံ ဝိနယပိဋကံ ဇမ္ဗုဒီပေ တာဝ ဣမာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝ တတိယသင္ဂီတိ တာဝ အာဘတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Sammukhā uggahetvā bahūnaṃ bhikkhūnaṃ hadaye patiṭṭhāpesi. Tassa hāyasmato santike vinayavaṃsaṃ uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattesu puggalesu puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmino gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassamekaṃ ahosi. Dāsakattheropi tasseva saddhivihāriko ahosi, so upālittherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Soṇakattheropi dāsakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa dāsakattherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Siggavattheropi soṇakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa soṇakattherassa santike vinayaṃ uggahetvā arahantasahassassa dhuraggāho ahosi. Tassa panāyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjana-sotāpannasakadāgāmi-anāgāminopi khīṇāsavāpi ettakāni satānīti vā ettakāni sahassānīti vā aparicchinnā ahesuṃ. Tadā kira jambudīpe atimahābhikkhusamudāyo ahosi. Moggaliputtatissattherassa pana ānubhāvo tatiyasaṅgītiyaṃ pākaṭo bhavissati. Evamidaṃ vinayapiṭakaṃ jambudīpe tāva imāya ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhatanti veditabbaṃ.

    ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာ နိဋ္ဌိတာ။

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact