Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മഹാവിഭങ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
പഠമമഹാസങ്ഗീതികഥാ
Paṭhamamahāsaṅgītikathā
പഠമമഹാസങ്ഗീതി നാമ ചേസാ കിഞ്ചാപി പഞ്ചസതികസങ്ഗീതിക്ഖന്ധകേ വുത്താ, നിദാനകോസല്ലത്ഥം പന ഇധാപി ഇമിനാ നയേന വേദിതബ്ബാ. ധമ്മചക്കപ്പവത്തനഞ്ഹി ആദിം കത്വാ യാവ സുഭദ്ദപരിബ്ബാജകവിനയനാ കതബുദ്ധകിച്ചേ കുസിനാരായം ഉപവത്തനേ മല്ലാനം സാലവനേ യമകസാലാനമന്തരേ വിസാഖപുണ്ണമദിവസേ പച്ചൂസസമയേ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബുതേ ഭഗവതി ലോകനാഥേ, ഭഗവതോ പരിനിബ്ബാനേ സന്നിപതിതാനം സത്തന്നം ഭിക്ഖുസതസഹസ്സാനം സങ്ഘത്ഥേരോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ സത്താഹപരിനിബ്ബുതേ ഭഗവതി, സുഭദ്ദേന വുഡ്ഢപബ്ബജിതേന ‘‘അലം, ആവുസോ, മാ സോചിത്ഥ, മാ പരിദേവിത്ഥ, സുമുത്താ മയം തേന മഹാസമണേന; ഉപദ്ദുതാ ച ഹോമ – ‘ഇദം വോ കപ്പതി, ഇദം വോ ന കപ്പതീ’തി! ഇദാനി പന മയം യം ഇച്ഛിസ്സാമ തം കരിസ്സാമ, യം ന ഇച്ഛിസ്സാമ ന തം കരിസ്സാമാ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭; ദീ॰ നി॰ ൨.൨൩൨) വുത്തവചനമനുസ്സരന്തോ ‘‘ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി യം പാപഭിക്ഖൂ അതീതസത്ഥുകം പാവചനന്തി മഞ്ഞമാനാ പക്ഖം ലഭിത്വാ നചിരസ്സേവ സദ്ധമ്മം അന്തരധാപേയ്യും, യാവ ച ധമ്മവിനയോ തിട്ഠതി താവ അനതീതസത്ഥുകമേവ പാവചനം ഹോതി. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ –
Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi pañcasatikasaṅgītikkhandhake vuttā, nidānakosallatthaṃ pana idhāpi iminā nayena veditabbā. Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā katabuddhakicce kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe, bhagavato parinibbāne sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati, subhaddena vuḍḍhapabbajitena ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena; upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti! Idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437; dī. ni. 2.232) vuttavacanamanussaranto ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ pāpabhikkhū atītasatthukaṃ pāvacananti maññamānā pakkhaṃ labhitvā nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ, yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘യോ വോ, ആനന്ദ, മയാ ധമ്മോ ച വിനയോ ച ദേസിതോ പഞ്ഞത്തോ , സോ വോ മമച്ചയേന സത്ഥാ’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൧൬).
‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto , so vo mamaccayena satthā’ti (dī. ni. 2.216).
‘‘യംനൂനാഹം ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യം, യഥയിദം സാസനം അദ്ധനിയം അസ്സ ചിരട്ഠിതികം.
‘‘Yaṃnūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ, yathayidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ.
യം ചാഹം ഭഗവതാ –
Yaṃ cāhaṃ bhagavatā –
‘ധാരേസ്സസി പന മേ ത്വം, കസ്സപ, സാണാനി പംസുകൂലാനി നിബ്ബസനാനീ’തി വത്വാ ചീവരേ സാധാരണപരിഭോഗേന ചേവ,
‘Dhāressasi pana me tvaṃ, kassapa, sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānī’ti vatvā cīvare sādhāraṇaparibhogena ceva,
‘അഹം, ഭിക്ഖവേ, യാവദേ ആകങ്ഖാമി വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ॰… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി; കസ്സപോപി, ഭിക്ഖവേ, യാവദേ ആകങ്ഖതി വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ॰… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’തി –
‘Ahaṃ, bhikkhave, yāvade ākaṅkhāmi vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi; kassapopi, bhikkhave, yāvade ākaṅkhati vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’ti –
ഏവമാദിനാ നയേന നവാനുപുബ്ബവിഹാരഛളഭിഞ്ഞാപ്പഭേദേ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മേ അത്തനാ സമസമട്ഠപനേന ച അനുഗ്ഗഹിതോ, തസ്സ കിമഞ്ഞം ആണണ്യം ഭവിസ്സതി; നനു മം ഭഗവാ രാജാ വിയ സകകവചഇസ്സരിയാനുപ്പദാനേന അത്തനോ കുലവംസപ്പതിട്ഠാപകം പുത്തം ‘സദ്ധമ്മവംസപ്പതിട്ഠാപകോ മേ അയം ഭവിസ്സതീ’തി മന്ത്വാ ഇമിനാ അസാധാരണേന അനുഗ്ഗഹേന അനുഗ്ഗഹേസീ’’തി ചിന്തയന്തോ ധമ്മവിനയസങ്ഗായനത്ഥം ഭിക്ഖൂനം ഉസ്സാഹം ജനേസി. യഥാഹ –
Evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati; nanu maṃ bhagavā rājā viya sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ ‘saddhammavaṃsappatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatī’ti mantvā iminā asādhāraṇena anuggahena anuggahesī’’ti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesi. Yathāha –
‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘ഏകമിദാഹം, ആവുസോ, സമയം പാവായ കുസിനാരം അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം പഞ്ചമത്തേഹി ഭിക്ഖുസതേഹീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൩൧) സബ്ബം സുഭദ്ദകണ്ഡം വിത്ഥാരതോ വേദിതബ്ബം.
‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ‘ekamidāhaṃ, āvuso, samayaṃ pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti (dī. ni. 2.231) sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbaṃ.
തതോ പരം ആഹ –
Tato paraṃ āha –
‘‘ഹന്ദ മയം, ആവുസോ, ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യാമ. പുരേ അധമ്മോ ദിപ്പതി, ധമ്മോ പടിബാഹിയ്യതി; അവിനയോ ദിപ്പതി, വിനയോ പടിബാഹിയ്യതി. പുരേ അധമ്മവാദിനോ ബലവന്തോ ഹോന്തി, ധമ്മവാദിനോ ദുബ്ബലാ ഹോന്തി; അവിനയവാദിനോ ബലവന്തോ ഹോന്തി, വിനയവാദിനോ ദുബ്ബലാ ഹോന്തീ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭).
‘‘Handa mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma. Pure adhammo dippati, dhammo paṭibāhiyyati; avinayo dippati, vinayo paṭibāhiyyati. Pure adhammavādino balavanto honti, dhammavādino dubbalā honti; avinayavādino balavanto honti, vinayavādino dubbalā hontī’’ti (cūḷava. 437).
ഭിക്ഖൂ ആഹംസു – ‘‘തേന ഹി, ഭന്തേ, ഥേരോ ഭിക്ഖൂ ഉച്ചിനതൂ’’തി. ഥേരോ സകലനവങ്ഗസത്ഥുസാസനപരിയത്തിധരേ പുഥുജ്ജന-സോതാപന്ന-സകദാഗാമി-അനാഗാമി-സുക്ഖവിപസ്സകഖീണാസവഭിക്ഖൂ അനേകസതേ അനേകസഹസ്സേ ച വജ്ജേത്വാ തിപിടകസബ്ബപരിയത്തിപ്പഭേദധരേ പടിസമ്ഭിദാപ്പത്തേ മഹാനുഭാവേ യേഭുയ്യേന ഭഗവതാ ഏതദഗ്ഗം ആരോപിതേ തേവിജ്ജാദിഭേദേ ഖീണാസവഭിക്ഖൂയേവ ഏകൂനപഞ്ചസതേ പരിഗ്ഗഹേസി. യേ സന്ധായ ഇദം വുത്തം – ‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഏകേനൂനാപഞ്ചഅരഹന്തസതാനി ഉച്ചിനീ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭).
Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘tena hi, bhante, thero bhikkhū uccinatū’’ti. Thero sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmi-sukkhavipassakakhīṇāsavabhikkhū anekasate anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare paṭisambhidāppatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavatā etadaggaṃ āropite tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo ekenūnāpañcaarahantasatāni uccinī’’ti (cūḷava. 437).
കിസ്സ പന ഥേരോ ഏകേനൂനമകാസീതി? ആയസ്മതോ ആനന്ദത്ഥേരസ്സ ഓകാസകരണത്ഥം. തേന ഹായസ്മതാ സഹാപി വിനാപി ന സക്കാ ധമ്മസങ്ഗീതി കാതും, സോ ഹായസ്മാ സേക്ഖോ സകരണീയോ, തസ്മാ സഹാപി ന സക്കാ; യസ്മാ പനസ്സ കിഞ്ചി ദസബലദേസിതം സുത്തഗേയ്യാദികം ഭഗവതോ അസമ്മുഖാ പടിഗ്ഗഹിതം നാമ നത്ഥി, തസ്മാ വിനാപി ന സക്കാ. യദി ഏവം സേക്ഖോപി സമാനോ ധമ്മസങ്ഗീതിയാ ബഹുകാരത്താ ഥേരേന ഉച്ചിനിതബ്ബോ അസ്സ. അഥ കസ്മാ ന ഉച്ചിനിതോതി ? പരൂപവാദവിവജ്ജനതോ. ഥേരോ ഹി ആയസ്മന്തേ ആനന്ദേ അതിവിയ വിസ്സത്ഥോ അഹോസി, തഥാ ഹി നം സിരസ്മിം പലിതേസു ജാതേസുപി ‘‘ന വായം കുമാരകോ മത്തമഞ്ഞാസീ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൪) കുമാരകവാദേന ഓവദതി. സക്യകുലപ്പസുതോ ചായം ആയസ്മാ തഥാഗതസ്സ ഭാതാ ചൂളപിതുപുത്തോ. തത്ര ഹി ഭിക്ഖൂ ഛന്ദാഗമനം വിയ മഞ്ഞമാനാ ‘‘ബഹൂ അസേക്ഖപടിസമ്ഭിദാപ്പത്തേ ഭിക്ഖൂ ഠപേത്വാ ആനന്ദം സേക്ഖപടിസമ്ഭിദാപ്പത്തം ഥേരോ ഉച്ചിനീ’’തി ഉപവദേയ്യും, തം പരൂപവാദം പരിവജ്ജേന്തോ ‘‘ആനന്ദം വിനാ സങ്ഗീതി ന സക്കാ കാതും, ഭിക്ഖൂനംയേവ അനുമതിയാ ഗഹേസ്സാമീ’’തി ന ഉച്ചിനി.
Kissa pana thero ekenūnamakāsīti? Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tena hāyasmatā sahāpi vināpi na sakkā dhammasaṅgīti kātuṃ, so hāyasmā sekkho sakaraṇīyo, tasmā sahāpi na sakkā; yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ bhagavato asammukhā paṭiggahitaṃ nāma natthi, tasmā vināpi na sakkā. Yadi evaṃ sekkhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa. Atha kasmā na uccinitoti ? Parūpavādavivajjanato. Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi, tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati. Sakyakulappasuto cāyaṃ āyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapituputto. Tatra hi bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā ‘‘bahū asekkhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ, taṃ parūpavādaṃ parivajjento ‘‘ānandaṃ vinā saṅgīti na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva anumatiyā gahessāmī’’ti na uccini.
അഥ സയമേവ ഭിക്ഖൂ ആനന്ദസ്സത്ഥായ ഥേരം യാചിംസു. യഥാഹ –
Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu. Yathāha –
‘‘ഭിക്ഖൂ ആയസ്മന്തം മഹാകസ്സപം ഏതദവോചും – ‘അയം, ഭന്തേ, ആയസ്മാ ആനന്ദോ കിഞ്ചാപി സേക്ഖോ അഭബ്ബോ ഛന്ദാ ദോസാ മോഹാ ഭയാ അഗതിം ഗന്തും, ബഹു ചാനേന ഭഗവതോ സന്തികേ ധമ്മോ ച വിനയോ ച പരിയത്തോ; തേന ഹി, ഭന്തേ, ഥേരോ ആയസ്മന്തമ്പി ആനന്ദം ഉച്ചിനതൂ’തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആയസ്മന്തമ്പി ആനന്ദം ഉച്ചിനീ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭).
‘‘Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā ānando kiñcāpi sekkho abhabbo chandā dosā mohā bhayā agatiṃ gantuṃ, bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto; tena hi, bhante, thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantampi ānandaṃ uccinī’’ti (cūḷava. 437).
ഏവം ഭിക്ഖൂനം അനുമതിയാ ഉച്ചിനിതേന തേനായസ്മതാ സദ്ധിം പഞ്ച ഥേരസതാനി അഹേസും.
Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañca therasatāni ahesuṃ.
അഥ ഖോ ഥേരാനം ഭിക്ഖൂനം ഏതദഹോസി – ‘‘കത്ഥ നു ഖോ മയം ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യാമാ’’തി. അഥ ഖോ ഥേരാനം ഭിക്ഖൂനം ഏതദഹോസി – ‘‘രാജഗഹം ഖോ മഹാഗോചരം പഹൂതസേനാസനം, യംനൂന മയം രാജഗഹേ വസ്സം വസന്താ ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യാമ, ന അഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ രാജഗഹേ വസ്സം ഉപഗച്ഛേയ്യു’’ന്തി. കസ്മാ പന നേസം ഏതദഹോസി? ഇദം അമ്ഹാകം ഥാവരകമ്മം, കോചി വിസഭാഗപുഗ്ഗലോ സങ്ഘമജ്ഝം പവിസിത്വാ ഉക്കോടേയ്യാതി. അഥായസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഞത്തിദുതിയേന കമ്മേന സാവേസി, തം സങ്ഗീതിക്ഖന്ധകേ വുത്തനയേനേവ ഞാതബ്ബം.
Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘kattha nu kho mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahūtasenāsanaṃ, yaṃnūna mayaṃ rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, na aññe bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyu’’nti. Kasmā pana nesaṃ etadahosi? Idaṃ amhākaṃ thāvarakammaṃ, koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā ukkoṭeyyāti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena sāvesi, taṃ saṅgītikkhandhake vuttanayeneva ñātabbaṃ.
അഥ തഥാഗതസ്സ പരിനിബ്ബാനതോ സത്തസു സാധുകീളനദിവസേസു സത്തസു ച ധാതുപൂജാദിവസേസു വീതിവത്തേസു ‘‘അഡ്ഢമാസോ അതിക്കന്തോ, ഇദാനി ഗിമ്ഹാനം ദിയഡ്ഢോ മാസോ സേസോ, ഉപകട്ഠാ വസ്സൂപനായികാ’’തി മന്ത്വാ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ ‘‘രാജഗഹം, ആവുസോ, ഗച്ഛാമാ’’തി ഉപഡ്ഢം ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഗഹേത്വാ ഏകം മഗ്ഗം ഗതോ. അനുരുദ്ധത്ഥേരോപി ഉപഡ്ഢം ഗഹേത്വാ ഏകം മഗ്ഗം ഗതോ. ആനന്ദത്ഥേരോ പന ഭഗവതോ പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ സാവത്ഥിം ഗന്ത്വാ രാജഗഹം ഗന്തുകാമോ യേന സാവത്ഥി തേന ചാരികം പക്കാമി. ആനന്ദത്ഥേരേന ഗതഗതട്ഠാനേ മഹാപരിദേവോ അഹോസി – ‘‘ഭന്തേ ആനന്ദ, കുഹിം സത്ഥാരം ഠപേത്വാ ആഗതോസീ’’തി . അനുപുബ്ബേന പന സാവത്ഥിം അനുപ്പത്തേ ഥേരേ ഭഗവതോ പരിനിബ്ബാനദിവസേ വിയ മഹാപരിദേവോ അഹോസി.
Atha tathāgatassa parinibbānato sattasu sādhukīḷanadivasesu sattasu ca dhātupūjādivasesu vītivattesu ‘‘aḍḍhamāso atikkanto, idāni gimhānaṃ diyaḍḍho māso seso, upakaṭṭhā vassūpanāyikā’’ti mantvā mahākassapatthero ‘‘rājagahaṃ, āvuso, gacchāmā’’ti upaḍḍhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Anuruddhattheropi upaḍḍhaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Ānandatthero pana bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ gantvā rājagahaṃ gantukāmo yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi. Ānandattherena gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi – ‘‘bhante ānanda, kuhiṃ satthāraṃ ṭhapetvā āgatosī’’ti . Anupubbena pana sāvatthiṃ anuppatte there bhagavato parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi.
തത്ര സുദം ആയസ്മാ ആനന്ദോ അനിച്ചതാദിപടിസംയുത്തായ ധമ്മിയാ കഥായ തം മഹാജനം സഞ്ഞാപേത്വാ ജേതവനം പവിസിത്വാ ദസബലേന വസിതഗന്ധകുടിയാ ദ്വാരം വിവരിത്വാ മഞ്ചപീഠം നീഹരിത്വാ പപ്ഫോടേത്വാ ഗന്ധകുടിം സമ്മജ്ജിത്വാ മിലാതമാലാകചവരം ഛഡ്ഡേത്വാ മഞ്ചപീഠം അതിഹരിത്വാ പുന യഥാഠാനേ ഠപേത്വാ ഭഗവതോ ഠിതകാലേ കരണീയം വത്തം സബ്ബമകാസി. അഥ ഥേരോ ഭഗവതോ പരിനിബ്ബാനതോ പഭുതി ഠാനനിസജ്ജബഹുലത്താ ഉസ്സന്നധാതുകം കായം സമസ്സാസേതും ദുതിയദിവസേ ഖീരവിരേചനം പിവിത്വാ വിഹാരേയേവ നിസീദി. യം സന്ധായ സുഭേന മാണവേന പഹിതം മാണവകം ഏതദവോച –
Tatra sudaṃ āyasmā ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya taṃ mahājanaṃ saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiyā dvāraṃ vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Atha thero bhagavato parinibbānato pabhuti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva nisīdi. Yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca –
‘‘അകാലോ ഖോ, മാണവക, അത്ഥി മേ അജ്ജ ഭേസജ്ജമത്താ പീതാ, അപ്പേവ നാമ സ്വേപി ഉപസങ്കമേയ്യാമാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൪൭).
‘‘Akālo kho, māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, appeva nāma svepi upasaṅkameyyāmā’’ti (dī. ni. 1.447).
ദുതിയദിവസേ ചേതകത്ഥേരേന പച്ഛാസമണേന ഗന്ത്വാ സുഭേന മാണവേന പുട്ഠോ ദീഘനികായേ സുഭസുത്തംനാമ ദസമം സുത്തമഭാസി.
Dutiyadivase cetakattherena pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho dīghanikāye subhasuttaṃnāma dasamaṃ suttamabhāsi.
അഥ ഥേരോ ജേതവനവിഹാരേ ഖണ്ഡഫുല്ലപ്പടിസങ്ഖരണം കാരാപേത്വാ ഉപകട്ഠായ വസ്സൂപനായികായ രാജഗഹം ഗതോ. തഥാ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ അനുരുദ്ധത്ഥേരോ ച സബ്ബം ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഗഹേത്വാ രാജഗഹമേവ ഗതോ.
Atha thero jetavanavihāre khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya rājagahaṃ gato. Tathā mahākassapatthero anuruddhatthero ca sabbaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā rājagahameva gato.
തേന ഖോ പന സമയേന രാജഗഹേ അട്ഠാരസ മഹാവിഹാരാ ഹോന്തി. തേ സബ്ബേപി ഛഡ്ഡിതപതിതഉക്ലാപാ അഹേസും. ഭഗവതോ ഹി പരിനിബ്ബാനേ സബ്ബേ ഭിക്ഖൂ അത്തനോ അത്തനോ പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ വിഹാരേ ച പരിവേണേ ച ഛഡ്ഡേത്വാ അഗമംസു. തത്ഥ ഥേരാ ഭഗവതോ വചനപൂജനത്ഥം തിത്ഥിയവാദപരിമോചനത്ഥഞ്ച ‘‘പഠമം മാസം ഖണ്ഡഫുല്ലപ്പടിസങ്ഖരണം കരോമാ’’തി ചിന്തേസും. തിത്ഥിയാ ഹി ഏവം വദേയ്യും – ‘‘സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സാവകാ സത്ഥരി ഠിതേയേവ വിഹാരേ പടിജഗ്ഗിംസു, പരിനിബ്ബുതേ ഛഡ്ഡേസു’’ന്തി. തേസം വാദപരിമോചനത്ഥഞ്ച ചിന്തേസുന്തി വുത്തം ഹോതി. വുത്തമ്പി ഹേതം –
Tena kho pana samayena rājagahe aṭṭhārasa mahāvihārā honti. Te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi parinibbāne sabbe bhikkhū attano attano pattacīvaraṃ gahetvā vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca ‘‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintesuṃ. Titthiyā hi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesu’’nti. Tesaṃ vādaparimocanatthañca cintesunti vuttaṃ hoti. Vuttampi hetaṃ –
‘‘അഥ ഖോ ഥേരാനം ഭിക്ഖൂനം ഏതദഹോസി – ‘ഭഗവതാ ഖോ, ആവുസോ, ഖണ്ഡഫുല്ലപ്പടിസങ്ഖരണം വണ്ണിതം. ഹന്ദ മയം, ആവുസോ, പഠമം മാസം ഖണ്ഡഫുല്ലപ്പടിസങ്ഖരണം കരോമ, മജ്ഝിമം മാസം സന്നിപതിത്വാ ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായിസ്സാമാ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൮).
‘‘Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘bhagavatā kho, āvuso, khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ. Handa mayaṃ, āvuso, paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karoma, majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti (cūḷava. 438).
തേ ദുതിയദിവസേ ഗന്ത്വാ രാജദ്വാരേ അട്ഠംസു. അജാതസത്തു രാജാ ആഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ, ആഗതത്ഥാ’’തി അത്തനാ കത്തബ്ബകിച്ചം പടിപുച്ഛി. ഥേരാ അട്ഠാരസ മഹാവിഹാരപടിസങ്ഖരണത്ഥായ ഹത്ഥകമ്മം പടിവേദേസും. ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി രാജാ ഹത്ഥകമ്മകാരകേ മനുസ്സേ അദാസി. ഥേരാ പഠമം മാസം സബ്ബവിഹാരേ പടിസങ്ഖരാപേത്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേസും – ‘‘നിട്ഠിതം, മഹാരാജ, വിഹാരപടിസങ്ഖരണം. ഇദാനി ധമ്മവിനയസങ്ഗഹം കരോമാ’’തി. ‘‘സാധു, ഭന്തേ, വിസ്സത്ഥാ കരോഥ. മയ്ഹം ആണാചക്കം, തുമ്ഹാകം ധമ്മചക്കം ഹോതു. ആണാപേഥ, ഭന്തേ, കിം കരോമീ’’തി? ‘‘സങ്ഗഹം കരോന്താനം ഭിക്ഖൂനം സന്നിസജ്ജട്ഠാനം, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘കത്ഥ കരോമി, ഭന്തേ’’തി? ‘‘വേഭാരപബ്ബതപസ്സേ സത്തപണ്ണിഗുഹാദ്വാരേ കാതും യുത്തം, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി ഖോ രാജാ അജാതസത്തു വിസ്സകമ്മുനാ നിമ്മിതസദിസം സുവിഭത്തഭിത്തിത്ഥമ്ഭസോപാനം നാനാവിധമാലാകമ്മലതആകമ്മവിചിത്തം അഭിഭവന്തമിവ രാജഭവനവിഭൂതിം അവഹസന്തമിവ ദേവവിമാനസിരിം സിരിയാ നികേതമിവ ഏകനിപാതതിത്ഥമിവ ച ദേവമനുസ്സനയനവിഹങ്ഗാനം ലോകരാമണേയ്യകമിവ സമ്പിണ്ഡിതം ദട്ഠബ്ബസാരമണ്ഡം മണ്ഡപം കാരാപേത്വാ വിവിധകുസുമദാമ-ഓലമ്ബക-വിനിഗ്ഗലന്തചാരുവിതാനം രതനവിചിത്തമണികോട്ടിമതലമിവ ച നം നാനാപുപ്ഫൂപഹാരവിചിത്തസുപരിനിട്ഠിതഭൂമികമ്മം ബ്രഹ്മവിമാനസദിസം അലങ്കരിത്വാ തസ്മിം മഹാമണ്ഡപേ പഞ്ചസതാനം ഭിക്ഖൂനം അനഗ്ഘാനി പഞ്ച കപ്പിയപച്ചത്ഥരണസതാനി പഞ്ഞാപേത്വാ ദക്ഖിണഭാഗം നിസ്സായ ഉത്തരാഭിമുഖം ഥേരാസനം മണ്ഡപമജ്ഝേ പുരത്ഥാഭിമുഖം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ആസനാരഹം ധമ്മാസനം പഞ്ഞാപേത്വാ ദന്തഖചിതം ബീജനിഞ്ചേത്ഥ ഠപേത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ആരോചാപേസി – ‘‘നിട്ഠിതം, ഭന്തേ, മമ കിച്ച’’ന്തി.
Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu. Ajātasattu rājā āgantvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, āgatatthā’’ti attanā kattabbakiccaṃ paṭipucchi. Therā aṭṭhārasa mahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. ‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā hatthakammakārake manusse adāsi. Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ. Idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante, vissatthā karotha. Mayhaṃ āṇācakkaṃ, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu. Āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti? ‘‘Saṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Kattha karomi, bhante’’ti? ‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇiguhādvāre kātuṃ yuttaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti kho rājā ajātasattu vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittitthambhasopānaṃ nānāvidhamālākammalataākammavicittaṃ abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ avahasantamiva devavimānasiriṃ siriyā niketamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgānaṃ lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāma-olambaka-viniggalantacāruvitānaṃ ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamiva ca naṃ nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañca kappiyapaccattharaṇasatāni paññāpetvā dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññāpetvā dantakhacitaṃ bījaniñcettha ṭhapetvā bhikkhusaṅghassa ārocāpesi – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, mama kicca’’nti.
തസ്മിം ഖോ പന സമയേ ഏകച്ചേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം സന്ധായ ഏവമാഹംസു – ‘‘ഇമസ്മിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഏകോ ഭിക്ഖു വിസ്സഗന്ധം വായന്തോ വിചരതീ’’തി. ഥേരോ തം സുത്വാ ‘‘ഇമസ്മിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേ അഞ്ഞോ വിസ്സഗന്ധം വായന്തോ വിചരണകഭിക്ഖു നാമ നത്ഥി, അദ്ധാ ഏതേ മം സന്ധായ വദന്തീ’’തി സംവേഗം ആപജ്ജി. ഏകച്ചേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ആഹംസു – ‘‘സ്വേ, ആവുസോ, സന്നിപാതോ ത്വഞ്ച സേക്ഖോ സകരണീയോ, തേന തേ ന യുത്തം സന്നിപാതം ഗന്തും, അപ്പമത്തോ ഹോഹീ’’തി.
Tasmiṃ kho pana samaye ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ sandhāya evamāhaṃsu – ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyanto vicaratī’’ti. Thero taṃ sutvā ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe añño vissagandhaṃ vāyanto vicaraṇakabhikkhu nāma natthi, addhā ete maṃ sandhāya vadantī’’ti saṃvegaṃ āpajji. Ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ āhaṃsu – ‘‘sve, āvuso, sannipāto tvañca sekkho sakaraṇīyo, tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ, appamatto hohī’’ti.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ – ‘‘സ്വേ സന്നിപാതോ, ന ഖോ പന മേതം പതിരൂപം യ്വാഹം സേക്ഖോ സമാനോ സന്നിപാതം ഗച്ഛേയ്യ’’ന്തി ബഹുദേവ രത്തിം കായഗതായസതിയാ വീതിനാമേത്വാ രത്തിയാ പച്ചൂസസമയം ചങ്കമാ ഓരോഹിത്വാ വിഹാരം പവിസിത്വാ ‘‘നിപജ്ജിസ്സാമീ’’തി കായം ആവജ്ജേസി. ദ്വേ പാദാ ഭൂമിതോ മുത്താ, അപ്പത്തഞ്ച സീസം ബിമ്ബോഹനം, ഏതസ്മിം അന്തരേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുച്ചി. അയഞ്ഹി ആയസ്മാ ചങ്കമേന ബഹി വീതിനാമേത്വാ വിസേസം നിബ്ബത്തേതും അസക്കോന്തോ ചിന്തേസി – ‘‘നനു മം ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘കതപുഞ്ഞോസി ത്വം, ആനന്ദ, പധാനമനുയുഞ്ജ; ഖിപ്പം ഹോഹിസി അനാസവോ’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൦൭). ബുദ്ധാനഞ്ച കഥാദോസോ നാമ നത്ഥി. മമ അച്ചാരദ്ധം വീരിയം തേന മേ ചിത്തം ഉദ്ധച്ചായ സംവത്തതി. ഹന്ദാഹം വീരിയസമഥം യോജേമീ’’തി ചങ്കമാ ഓരോഹിത്വാ പാദധോവനട്ഠാനേ ഠത്വാ പാദേ ധോവിത്വാ വിഹാരം പവിസിത്വാ മഞ്ചകേ നിസീദിത്വാ ‘‘ഥോകം വിസ്സമിസ്സാമീ’’തി കായം മഞ്ചകേ ഉപനാമേസി. ദ്വേ പാദാ ഭൂമിതോ മുത്താ, സീസഞ്ച ബിമ്ബോഹനം അസമ്പത്തം. ഏതസ്മിം അന്തരേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുത്തം, ചതുഇരിയാപഥവിരഹിതം ഥേരസ്സ അരഹത്തം അഹോസി. തേന ഇമസ്മിം സാസനേ അനിപന്നോ അനിസിന്നോ അട്ഠിതോ അചങ്കമന്തോ ‘‘കോ ഭിക്ഖു അരഹത്തം പത്തോ’’തി വുത്തേ ‘‘ആനന്ദത്ഥേരോ’’തി വത്തും വട്ടതി.
Atha kho āyasmā ānando – ‘‘sve sannipāto, na kho pana metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ gaccheyya’’nti bahudeva rattiṃ kāyagatāyasatiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamayaṃ caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi. Dve pādā bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja; khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207). Buddhānañca kathādoso nāma natthi. Mama accāraddhaṃ vīriyaṃ tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati. Handāhaṃ vīriyasamathaṃ yojemī’’ti caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake upanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā, sīsañca bimbohanaṃ asampattaṃ. Etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ ahosi. Tena imasmiṃ sāsane anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ‘‘ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.
അഥ ഖോ ഥേരാ ഭിക്ഖൂ ദുതിയദിവസേ കതഭത്തകിച്ചാ പത്തചീവരം പടിസാമേത്വാ ധമ്മസഭായം സന്നിപതിതാ. ആനന്ദത്ഥേരോ പന അത്തനോ അരഹത്തപ്പത്തിം ഞാപേതുകാമോ ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം ന ഗതോ. ഭിക്ഖൂ യഥാവുഡ്ഢം അത്തനോ അത്തനോ പത്താസനേ നിസീദന്താ ആനന്ദത്ഥേരസ്സ ആസനം ഠപേത്വാ നിസിന്നാ. തത്ഥ കേഹിചി ‘‘ഏതമാസനം കസ്സാ’’തി വുത്തേ ‘‘ആനന്ദത്ഥേരസ്സാ’’തി. ‘‘ആനന്ദോ പന കുഹിം ഗതോ’’തി? തസ്മിം സമയേ ഥേരോ ചിന്തേസി – ‘‘ഇദാനി മയ്ഹം ഗമനകാലോ’’തി. തതോ അത്തനോ ആനുഭാവം ദസ്സേന്തോ പഥവിയം നിമുജ്ജിത്വാ അത്തനോ ആസനേയേവ അത്താനം ദസ്സേസി. ആകാസേനാഗന്ത്വാ നിസീദീതിപി ഏകേ.
Atha kho therā bhikkhū dutiyadivase katabhattakiccā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatitā. Ānandatthero pana attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ na gato. Bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha kehici ‘‘etamāsanaṃ kassā’’ti vutte ‘‘ānandattherassā’’ti. ‘‘Ānando pana kuhiṃ gato’’ti? Tasmiṃ samaye thero cintesi – ‘‘idāni mayhaṃ gamanakālo’’ti. Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesi. Ākāsenāgantvā nisīdītipi eke.
ഏവം നിസിന്നേ തസ്മിം ആയസ്മന്തേ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആവുസോ, കിം പഠമം സങ്ഗായാമ, ധമ്മം വാ വിനയം വാ’’തി? ഭിക്ഖൂ ആഹംസു – ‘‘ഭന്തേ മഹാകസ്സപ, വിനയോ നാമ ബുദ്ധസാസനസ്സ ആയു, വിനയേ ഠിതേ സാസനം ഠിതം ഹോതി; തസ്മാ പഠമം വിനയം സങ്ഗായാമാ’’തി,. ‘‘കം ധുരം കത്വാ’’തി? ‘‘ആയസ്മന്തം ഉപാലി’’ന്തി. ‘‘കിം ആനന്ദോ നപ്പഹോതീ’’തി? ‘‘നോ നപ്പഹോതി; അപി ച ഖോ പന സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ധരമാനോയേവ വിനയപരിയത്തിം നിസ്സായ ആയസ്മന്തം ഉപാലിം ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി – ‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം വിനയധരാനം യദിദം ഉപാലീ’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൧൯, ൨൨൮). തസ്മാ ഉപാലിത്ഥേരം പുച്ഛിത്വാ വിനയം സങ്ഗായാമാ’’തി. തതോ ഥേരോ വിനയം പുച്ഛനത്ഥായ അത്തനാവ അത്താനം സമ്മന്നി. ഉപാലിത്ഥേരോപി വിസ്സജ്ജനത്ഥായ സമ്മന്നി. തത്രായം പാളി –
Evaṃ nisinne tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma, dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti? Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante mahākassapa, vinayo nāma buddhasāsanassa āyu, vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti; tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti,. ‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā’’ti? ‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti. ‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti? ‘‘No nappahoti; api ca kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’ti (a. ni. 1.219, 228). Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti. Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni. Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni. Tatrāyaṃ pāḷi –
‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ സങ്ഘം ഞാപേസി –
‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –
‘‘സുണാതു മേ, ആവുസോ, സങ്ഘോ. യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, അഹം ഉപാലിം വിനയം പുച്ഛേയ്യ’ന്തി.
‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyya’nti.
‘‘ആയസ്മാപി ഉപാലി സങ്ഘം ഞാപേസി –
‘‘Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi –
‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ. യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, അഹം ആയസ്മതാ മഹാകസ്സപേന വിനയം പുട്ഠോ വിസ്സജ്ജേയ്യ’’ന്തി.
‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.
ഏവം അത്തനാവ അത്താനം സമ്മന്നിത്വാ ആയസ്മാ ഉപാലി ഉട്ഠായാസനാ ഏകംസം ചീവരം കത്വാ ഥേരേ ഭിക്ഖൂ വന്ദിത്വാ ധമ്മാസനേ നിസീദി, ദന്തഖചിതം ബീജനിം ഗഹേത്വാ. തതോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഥേരാസനേ നിസീദിത്വാ ആയസ്മന്തം ഉപാലിം വിനയം പുച്ഛി – ‘‘പഠമം, ആവുസോ ഉപാലി, പാരാജികം കത്ഥ പഞ്ഞത്ത’’ന്തി ? ‘‘വേസാലിയം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കം ആരബ്ഭാ’’തി? ‘‘സുദിന്നം കലന്ദപുത്തം ആരബ്ഭാ’’തി. ‘‘കിസ്മിം വത്ഥുസ്മി’’ന്തി? ‘‘മേഥുനധമ്മേ’’തി.
Evaṃ attanāva attānaṃ sammannitvā āyasmā upāli uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi, dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Tato āyasmā mahākassapo therāsane nisīditvā āyasmantaṃ upāliṃ vinayaṃ pucchi – ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti ? ‘‘Vesāliyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhā’’ti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Methunadhamme’’ti.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആയസ്മന്തം ഉപാലിം പഠമസ്സ പാരാജികസ്സ വത്ഥുമ്പി പുച്ഛി, നിദാനമ്പി പുച്ഛി, പുഗ്ഗലമ്പി പുച്ഛി, പഞ്ഞത്തിമ്പി പുച്ഛി, അനുപഞ്ഞത്തിമ്പി പുച്ഛി, ആപത്തിമ്പി പുച്ഛി, അനാപത്തിമ്പി പുച്ഛി; യഥാ ച പഠമസ്സ തഥാ ദുതിയസ്സ തഥാ തതിയസ്സ തഥാ ചതുത്ഥസ്സ പാരാജികസ്സ വത്ഥുമ്പി പുച്ഛി…പേ॰… അനാപത്തിമ്പി പുച്ഛി. പുട്ഠോ പുട്ഠോ ഉപാലിത്ഥേരോ വിസ്സജ്ജേസി. തതോ ഇമാനി ചത്താരി പാരാജികാനി ‘‘പാരാജികകണ്ഡം നാമ ഇദ’’ന്തി സങ്ഗഹം ആരോപേത്വാ ഠപേസും. തേരസ സങ്ഘാദിസേസാനി ‘‘തേരസക’’ന്തി ഠപേസും. ദ്വേ സിക്ഖാപദാനി ‘‘അനിയതാനീ’’തി ഠപേസും. തിംസ സിക്ഖാപദാനി ‘‘നിസ്സഗ്ഗിയപാചിത്തിയാനീ’’തി ഠപേസും. ദ്വേനവുതി സിക്ഖാപദാനി ‘‘പാചിത്തിയാനീ’’തി ഠപേസും. ചത്താരി സിക്ഖാപദാനി ‘‘പാടിദേസനീയാനീ’’തി ഠപേസും. പഞ്ചസത്തതി സിക്ഖാപദാനി ‘‘സേഖിയാനീ’’തി ഠപേസും. സത്ത ധമ്മേ ‘‘അധികരണസമഥാ’’തി ഠപേസും.
Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, paññattimpi pucchi, anupaññattimpi pucchi, āpattimpi pucchi, anāpattimpi pucchi; yathā ca paṭhamassa tathā dutiyassa tathā tatiyassa tathā catutthassa pārājikassa vatthumpi pucchi…pe… anāpattimpi pucchi. Puṭṭho puṭṭho upālitthero vissajjesi. Tato imāni cattāri pārājikāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti saṅgahaṃ āropetvā ṭhapesuṃ. Terasa saṅghādisesāni ‘‘terasaka’’nti ṭhapesuṃ. Dve sikkhāpadāni ‘‘aniyatānī’’ti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Dvenavuti sikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Cattāri sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ.
ഏവം മഹാവിഭങ്ഗം സങ്ഗഹം ആരോപേത്വാ ഭിക്ഖുനീവിഭങ്ഗേ അട്ഠ സിക്ഖാപദാനി ‘‘പാരാജികകണ്ഡം നാമ ഇദ’’ന്തി ഠപേസും. സത്തരസ സിക്ഖാപദാനി ‘‘സത്തരസക’’ന്തി ഠപേസും. തിംസ സിക്ഖാപദാനി ‘‘നിസ്സഗ്ഗിയപാചിത്തിയാനീ’’തി ഠപേസും. ഛസട്ഠിസതസിക്ഖാപദാനി ‘‘പാചിത്തിയാനീ’’തി ഠപേസും. അട്ഠ സിക്ഖാപദാനി ‘‘പാടിദേസനീയാനീ’’തി ഠപേസും. പഞ്ചസത്തതി സിക്ഖാപദാനി ‘‘സേഖിയാനീ’’തി ഠപേസും. സത്ത ധമ്മേ ‘‘അധികരണസമഥാ’’തി ഠപേസും. ഏവം ഭിക്ഖുനീവിഭങ്ഗം സങ്ഗഹം ആരോപേത്വാ ഏതേനേവ ഉപായേന ഖന്ധകപരിവാരേപി ആരോപേസും. ഏവമേതം സഉഭതോവിഭങ്ഗഖന്ധകപരിവാരം വിനയപിടകം സങ്ഗഹമാരൂള്ഹം സബ്ബം മഹാകസ്സപത്ഥേരോ പുച്ഛി, ഉപാലിത്ഥേരോ വിസ്സജ്ജേസി. പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനപരിയോസാനേ പഞ്ച അരഹന്തസതാനി സങ്ഗഹം ആരോപിതനയേനേവ ഗണസജ്ഝായമകംസു. വിനയസങ്ഗഹാവസാനേ ഉപാലിത്ഥേരോ ദന്തഖചിതം ബീജനിം നിക്ഖിപിത്വാ ധമ്മാസനാ ഓരോഹിത്വാ വുഡ്ഢേ ഭിക്ഖൂ വന്ദിത്വാ അത്തനോ പത്താസനേ നിസീദി.
Evaṃ mahāvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti ṭhapesuṃ. Sattarasa sikkhāpadāni ‘‘sattarasaka’’nti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Chasaṭṭhisatasikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ bhikkhunīvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā eteneva upāyena khandhakaparivārepi āropesuṃ. Evametaṃ saubhatovibhaṅgakhandhakaparivāraṃ vinayapiṭakaṃ saṅgahamārūḷhaṃ sabbaṃ mahākassapatthero pucchi, upālitthero vissajjesi. Pucchāvissajjanapariyosāne pañca arahantasatāni saṅgahaṃ āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu. Vinayasaṅgahāvasāne upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā vuḍḍhe bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.
വിനയം സങ്ഗായിത്വാ ധമ്മം സങ്ഗായിതുകാമോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഭിക്ഖൂ പുച്ഛി – ‘‘ധമ്മം സങ്ഗായന്തേഹി കം പുഗ്ഗലം ധുരം കത്വാ ധമ്മോ സങ്ഗായിതബ്ബോ’’തി? ഭിക്ഖൂ ‘‘ആനന്ദത്ഥേരം ധുരം കത്വാ’’തി ആഹംസു.
Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘dhammaṃ saṅgāyantehi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo saṅgāyitabbo’’ti? Bhikkhū ‘‘ānandattheraṃ dhuraṃ katvā’’ti āhaṃsu.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ സങ്ഘം ഞാപേസി –
Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –
‘‘സുണാതു മേ, ആവുസോ, സങ്ഘോ. യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, അഹം ആനന്ദം ധമ്മം പുച്ഛേയ്യ’’ന്തി.
‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ സങ്ഘം ഞാപേസി –
Atha kho āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi –
‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, അഹം ആയസ്മതാ മഹാകസ്സപേന ധമ്മം പുട്ഠോ വിസ്സജ്ജേയ്യ’’ന്തി.
‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഉട്ഠായാസനാ ഏകംസം ചീവരം കത്വാ ഥേരേ ഭിക്ഖൂ വന്ദിത്വാ ധമ്മാസനേ നിസീദി ദന്തഖചിതം ബീജനിം ഗഹേത്വാ. അഥ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ ആനന്ദത്ഥേരം ധമ്മം പുച്ഛി – ‘‘ബ്രഹ്മജാലം, ആവുസോ ആനന്ദ, കത്ഥ ഭാസിത’’ന്തി? ‘‘അന്തരാ ച, ഭന്തേ, രാജഗഹം അന്തരാ ച നാളന്ദം രാജാഗാരകേ അമ്ബലട്ഠികായ’’ന്തി. ‘‘കം ആരബ്ഭാ’’തി? ‘‘സുപ്പിയഞ്ച പരിബ്ബാജകം, ബ്രഹ്മദത്തഞ്ച മാണവ’’ന്തി. ‘‘കിസ്മിം വത്ഥുസ്മി’’ന്തി? ‘‘വണ്ണാവണ്ണേ’’തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ബ്രഹ്മജാലസ്സ നിദാനമ്പി പുച്ഛി, പുഗ്ഗലമ്പി പുച്ഛി, വത്ഥുമ്പി പുച്ഛി. ‘‘സാമഞ്ഞഫലം പനാവുസോ ആനന്ദ, കത്ഥ ഭാസിത’’ന്തി? ‘രാജഗഹേ, ഭന്തേ, ജീവകമ്ബവനേ’’തി. ‘‘കേന സദ്ധി’’ന്തി? ‘‘അജാതസത്തുനാ വേദേഹിപുത്തേന സദ്ധി’’ന്തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം സാമഞ്ഞഫലസ്സ നിദാനമ്പി പുച്ഛി, പുഗ്ഗലമ്പി പുച്ഛി. ഏതേനേവ ഉപായേന പഞ്ച നികായേ പുച്ഛി.
Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Atha mahākassapatthero ānandattheraṃ dhammaṃ pucchi – ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ, brahmadattañca māṇava’’nti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Vaṇṇāvaṇṇe’’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi. ‘‘Sāmaññaphalaṃ panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘Rājagahe, bhante, jīvakambavane’’ti. ‘‘Kena saddhi’’nti? ‘‘Ajātasattunā vedehiputtena saddhi’’nti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ sāmaññaphalassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi. Eteneva upāyena pañca nikāye pucchi.
പഞ്ചനികായാ നാമ – ദീഘനികായോ, മജ്ഝിമനികായോ, സംയുത്തനികായോ, അങ്ഗുത്തരനികായോ, ഖുദ്ദകനികായോതി. തത്ഥ ഖുദ്ദകനികായോ നാമ – ചത്താരോ നികായേ ഠപേത്വാ, അവസേസം ബുദ്ധവചനം. തത്ഥ വിനയോ ആയസ്മതാ ഉപാലിത്ഥേരേന വിസ്സജ്ജിതോ, സേസഖുദ്ദകനികായോ ചത്താരോ ച നികായാ ആനന്ദത്ഥേരേന. തദേതം സബ്ബമ്പി ബുദ്ധവചനം രസവസേന ഏകവിധം, ധമ്മവിനയവസേന ദുവിധം, പഠമമജ്ഝിമപച്ഛിമവസേന തിവിധം; തഥാ പിടകവസേന, നികായവസേന പഞ്ചവിധം, അങ്ഗവസേന നവവിധം, ധമ്മക്ഖന്ധവസേന ചതുരാസീതിസഹസ്സവിധന്തി വേദിതബ്ബം.
Pañcanikāyā nāma – dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti. Tattha khuddakanikāyo nāma – cattāro nikāye ṭhapetvā, avasesaṃ buddhavacanaṃ. Tattha vinayo āyasmatā upālittherena vissajjito, sesakhuddakanikāyo cattāro ca nikāyā ānandattherena. Tadetaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ; tathā piṭakavasena, nikāyavasena pañcavidhaṃ, aṅgavasena navavidhaṃ, dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.
കഥം രസവസേന ഏകവിധം? യഞ്ഹി ഭഗവതാ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝിത്വാ യാവ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബായതി, ഏത്ഥന്തരേ പഞ്ചചത്താലീസവസ്സാനി ദേവമനുസ്സനാഗയക്ഖാദയോ അനുസാസന്തേന പച്ചവേക്ഖന്തേന വാ വുത്തം, സബ്ബം തം ഏകരസം വിമുത്തിരസമേവ ഹോതി. ഏവം രസവസേന ഏകവിധം.
Kathaṃ rasavasena ekavidhaṃ? Yañhi bhagavatā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, etthantare pañcacattālīsavassāni devamanussanāgayakkhādayo anusāsantena paccavekkhantena vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ ekarasaṃ vimuttirasameva hoti. Evaṃ rasavasena ekavidhaṃ.
കഥം ധമ്മവിനയവസേന ദുവിധം? സബ്ബമേവ ചേതം ധമ്മോ ചേവ വിനയോ ചാതി സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. തത്ഥ വിനയപിടകം വിനയോ, അവസേസം ബുദ്ധവചനം ധമ്മോ; തേനേവാഹ – ‘‘യംനൂന മയം, ആവുസോ, ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യാമാ’’തി. ‘‘അഹം ഉപാലിം വിനയം പുച്ഛേയ്യം, ആനന്ദം ധമ്മം പുച്ഛേയ്യ’’ന്തി ച ഏവം ധമ്മവിനയവസേന ദുവിധം.
Kathaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dhammo ceva vinayo cāti saṅkhyaṃ gacchati. Tattha vinayapiṭakaṃ vinayo, avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammo; tenevāha – ‘‘yaṃnūna mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. ‘‘Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyyaṃ, ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti ca evaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ.
കഥം പഠമമജ്ഝിമപച്ഛിമവസേന തിവിധം? സബ്ബമേവ ഹിദം പഠമബുദ്ധവചനം, മജ്ഝിമബുദ്ധവചനം, പച്ഛിമബുദ്ധവചനന്തി തിപ്പഭേദം ഹോതി. തത്ഥ –
Kathaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ? Sabbameva hidaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, majjhimabuddhavacanaṃ, pacchimabuddhavacananti tippabhedaṃ hoti. Tattha –
‘‘അനേകജാതിസംസാരം, സന്ധാവിസ്സം അനിബ്ബിസം;
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;
ഗഹകാരം ഗവേസന്തോ, ദുക്ഖാ ജാതി പുനപ്പുനം.
Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.
‘‘ഗഹകാരക ദിട്ഠോസി, പുന ഗേഹം ന കാഹസി;
‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;
സബ്ബാ തേ ഫാസുകാ ഭഗ്ഗാ, ഗഹകൂടം വിസങ്ഖതം;
Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;
വിസങ്ഖാരഗതം ചിത്തം, തണ്ഹാനം ഖയമജ്ഝഗാ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൫൩-൧൫൪);
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154);
ഇദം പഠമബുദ്ധവചനം.
Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ.
കേചി ‘‘യദാ ഹവേ പാതുഭവന്തി ധമ്മാ’’തി ഖന്ധകേ ഉദാനഗാഥം ആഹു. ഏസാ പന പാടിപദദിവസേ സബ്ബഞ്ഞുഭാവപ്പത്തസ്സ സോമനസ്സമയഞാണേന പച്ചയാകാരം പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ ഉപ്പന്നാ ഉദാനഗാഥാതി വേദിതബ്ബാ.
Keci ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā’’ti khandhake udānagāthaṃ āhu. Esā pana pāṭipadadivase sabbaññubhāvappattassa somanassamayañāṇena paccayākāraṃ paccavekkhantassa uppannā udānagāthāti veditabbā.
യം പന പരിനിബ്ബാനകാലേ അഭാസി – ‘‘ഹന്ദ ദാനി, ഭിക്ഖവേ, ആമന്തയാമി വോ, വയധമ്മാ സങ്ഖാരാ, അപ്പമാദേന സമ്പാദേഥാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൧൮) ഇദം പച്ഛിമബുദ്ധവചനം.
Yaṃ pana parinibbānakāle abhāsi – ‘‘handa dāni, bhikkhave, āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ.
ഉഭിന്നമന്തരേ യം വുത്തം ഏതം മജ്ഝിമബുദ്ധവചനന്തി. ഏവം പഠമമജ്ഝിമപച്ഛിമവസേന തിവിധം.
Ubhinnamantare yaṃ vuttaṃ etaṃ majjhimabuddhavacananti. Evaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ.
കഥം പിടകവസേന തിവിധം? സബ്ബമ്പി ഹേതം വിനയപിടകം സുത്തന്തപിടകം അഭിധമ്മപിടകന്തി തിപ്പഭേദമേവ ഹോതി. തത്ഥ പഠമസങ്ഗീതിയം സങ്ഗീതഞ്ച അസങ്ഗീതഞ്ച സബ്ബമ്പി സമോധാനേത്വാ ഉഭയാനി പാതിമോക്ഖാനി, ദ്വേ വിഭങ്ഗാനി, ദ്വാവീസതി ഖന്ധകാനി, സോളസപരിവാരാതി ഇദം വിനയപിടകം നാമ.
Kathaṃ piṭakavasena tividhaṃ? Sabbampi hetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha paṭhamasaṅgītiyaṃ saṅgītañca asaṅgītañca sabbampi samodhānetvā ubhayāni pātimokkhāni, dve vibhaṅgāni, dvāvīsati khandhakāni, soḷasaparivārāti idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma.
ബ്രഹ്മജാലാദി ചതുത്തിംസസുത്തസങ്ഗഹോ ദീഘനികായോ, മൂലപരിയായസുത്താദി ദിയഡ്ഢസതദ്വേസുത്തസങ്ഗഹോ മജ്ഝിമനികായോ, ഓഘതരണസുത്താദി സത്തസുത്തസഹസ്സ സത്തസത ദ്വാസട്ഠിസുത്തസങ്ഗഹോ സംയുത്തനികായോ, ചിത്തപരിയാദാനസുത്താദി നവസുത്തസഹസ്സ പഞ്ചസത സത്തപഞ്ഞാസസുത്തസങ്ഗഹോ അങ്ഗുത്തരനികായോ, ഖുദ്ദകപാഠ-ധമ്മപദ-ഉദാന-ഇതിവുത്തക-സുത്തനിപാത-വിമാനവത്ഥു-പേതവത്ഥു-ഥേരഗാഥാ-ഥേരീഗാഥാ-ജാതകനിദ്ദേസ-പടിസമ്ഭിദാ-അപദാന-ബുദ്ധവംസ-ചരിയാപിടകവസേന പന്നരസപ്പഭേദോ ഖുദ്ദകനികായോതി ഇദം സുത്തന്തപിടകം നാമ.
Brahmajālādi catuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo, mūlapariyāyasuttādi diyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo, oghataraṇasuttādi sattasuttasahassa sattasata dvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo, cittapariyādānasuttādi navasuttasahassa pañcasata sattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo, khuddakapāṭha-dhammapada-udāna-itivuttaka-suttanipāta-vimānavatthu-petavatthu-theragāthā-therīgāthā-jātakaniddesa-paṭisambhidā-apadāna-buddhavaṃsa-cariyāpiṭakavasena pannarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma.
ധമ്മസങ്ഗഹോ, വിഭങ്ഗോ, ധാതുകഥാ, പുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തി, കഥാവത്ഥു, യമകം, പട്ഠാനന്തി ഇദം അഭിധമ്മപിടകം നാമ. തത്ഥ –
Dhammasaṅgaho, vibhaṅgo, dhātukathā, puggalapaññatti, kathāvatthu, yamakaṃ, paṭṭhānanti idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha –
വിവിധവിസേസനയത്താ , വിനയനതോ ചേവ കായവാചാനം;
Vividhavisesanayattā , vinayanato ceva kāyavācānaṃ;
വിനയത്ഥവിദൂഹി അയം, വിനയോ വിനയോതി അക്ഖാതോ.
Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto.
വിവിധാ ഹി ഏത്ഥ പഞ്ചവിധ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസ പാരാജികാദി സത്തആപത്തിക്ഖന്ധമാതികാ വിഭങ്ഗാദിപ്പഭേദാ നയാ, വിസേസഭൂതാ ച ദള്ഹീകമ്മസിഥിലകരണപ്പയോജനാ അനുപഞ്ഞത്തിനയാ , കായികവാചസികഅജ്ഝാചാരനിസേധനതോ ചേസ കായം വാചഞ്ച വിനേതി, തസ്മാ വിവിധനയത്താ വിസേസനയത്താ കായവാചാനഞ്ച വിനയനതോ ‘‘വിനയോ’’തി അക്ഖാതോ. തേനേതമേതസ്സ വചനത്ഥകോസല്ലത്ഥം വുത്തം –
Vividhā hi ettha pañcavidha pātimokkhuddesa pārājikādi sattaāpattikkhandhamātikā vibhaṅgādippabhedā nayā, visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā , kāyikavācasikaajjhācāranisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti, tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānañca vinayanato ‘‘vinayo’’ti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –
‘‘വിവിധവിസേസനയത്താ, വിനയനതോ ചേവ കായവാചാനം;
‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;
വിനയത്ഥവിദൂഹി അയം, വിനയോ വിനയോതി അക്ഖാതോ’’തി.
Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’ti.
ഇതരം പന –
Itaraṃ pana –
അത്ഥാനം സൂചനതോ, സുവുത്തതോ സവനതോഥ സൂദനതോ;
Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;
സുത്താണാ സുത്തസഭാഗതോ ച, സുത്തന്തി അക്ഖാതം.
Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhātaṃ.
തഞ്ഹി അത്തത്ഥപരത്ഥാദിഭേദേ അത്ഥേ സൂചേതി, സുവുത്താ ചേത്ഥ അത്ഥാ വേനേയ്യജ്ഝാസയാനുലോമേന വുത്തത്താ. സവതി ചേതം അത്ഥേ സസ്സമിവ ഫലം പസവതീതി വുത്തം ഹോതി. സൂദതി ചേതം ധേനുവിയ ഖീരം, പഗ്ഘരതീതി വുത്തം ഹോതി. സുട്ഠു ച നേ തായതി രക്ഖതീതി വുത്തം ഹോതി. സുത്തസഭാഗഞ്ചേതം, യഥാ ഹി തച്ഛകാനം സുത്തം പമാണം ഹോതി; ഏവമേതമ്പി വിഞ്ഞൂനം. യഥാ ച സുത്തേന സങ്ഗഹിതാനി പുപ്ഫാനി ന വികിരിയന്തി ന വിദ്ധംസിയന്തി; ഏവമേതേന സങ്ഗഹിതാ അത്ഥാ. തേനേതമേതസ്സ വചനത്ഥകോസല്ലത്ഥം വുത്തം –
Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti, suvuttā cettha atthā veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ dhenuviya khīraṃ, paggharatīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti; evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikiriyanti na viddhaṃsiyanti; evametena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –
‘‘അത്ഥാനം സൂചനതോ, സുവുത്തതോ സവനതോഥ സൂദനതോ;
‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;
സുത്താണാ സുത്തസഭാഗതോ ച, സുത്തന്തി അക്ഖാത’’ന്തി.
Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhāta’’nti.
ഇതരോ പന –
Itaro pana –
യം ഏത്ഥ വുഡ്ഢിമന്തോ, സലക്ഖണാ പൂജിതാ പരിച്ഛിന്നാ;
Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;
വുത്താധികാ ച ധമ്മാ, അഭിധമ്മോ തേന അക്ഖാതോ.
Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto.
അയഞ്ഹി അഭിസദ്ദോ വുഡ്ഢിലക്ഖണപൂജിതപരിച്ഛിന്നാധികേസു ദിസ്സതി. തഥാഹേസ – ‘‘ബാള്ഹാ മേ ആവുസോ ദുക്ഖാ വേദനാ അഭിക്കമന്തി നോ പടിക്കമന്തീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൩൮൯; സം॰ നി॰ ൫.൧൯൫) വുഡ്ഢിയം ആഗതോ. ‘‘യാ താ രത്തിയോ അഭിഞ്ഞാതാ അഭിലക്ഖിതാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൪൯) ലക്ഖണേ. ‘‘രാജാഭിരാജാ മനുജിന്ദോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൩൯൯; സു॰ നി॰ ൫൫൮) പൂജിതേ. ‘‘പടിബലോ വിനേതും അഭിധമ്മേ അഭിവിനയേ’’തിആദീസു (മഹാവ॰ ൮൫) പരിച്ഛിന്നേ. അഞ്ഞമഞ്ഞസങ്കരവിരഹിതേ ധമ്മേ ച വിനയേ ചാതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേനാ’’തിആദീസു (വി॰ വ॰ ൭൫) അധികേ.
Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati. Tathāhesa – ‘‘bāḷhā me āvuso dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.389; saṃ. ni. 5.195) vuḍḍhiyaṃ āgato. ‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) lakkhaṇe. ‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 558) pūjite. ‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 75) adhike.
ഏത്ഥ ച ‘‘രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി, മേത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഏകം ദിസം ഫരിത്വാ വിഹരതീ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧൬൦ ആദയോ) നയേന വുഡ്ഢിമന്തോപി ധമ്മാ വുത്താ. ‘‘രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ’’തിആദിനാ നയേന ആരമ്മണാദീഹി ലക്ഖണീയത്താ സലക്ഖണാപി. ‘‘സേക്ഖാ ധമ്മാ, അസേക്ഖാ ധമ്മാ, ലോകുത്തരാ ധമ്മാ’’തിആദിനാ നയേന പൂജിതാപി പൂജാരഹാതി അധിപ്പായോ. ‘‘ഫസ്സോ ഹോതി വേദനാ ഹോതീ’’തിആദിനാ നയേന സഭാവപരിച്ഛിന്നത്താ പരിച്ഛിന്നാപി. ‘‘മഹഗ്ഗതാ ധമ്മാ, അപ്പമാണാ ധമ്മാ, അനുത്തരാ ധമ്മാ’’തിആദിനാ നയേന അധികാപി ധമ്മാ വുത്താ. തേനേതമേതസ്സ വചനത്ഥകോസല്ലത്ഥം വുത്തം –
Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti, mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dha. sa. 160 ādayo) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. ‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. ‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā nayena pūjitāpi pūjārahāti adhippāyo. ‘‘Phasso hoti vedanā hotī’’tiādinā nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. ‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā, anuttarā dhammā’’tiādinā nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –
‘‘യം ഏത്ഥ വുഡ്ഢിമന്തോ, സലക്ഖണാ പൂജിതാ പരിച്ഛിന്നാ;
‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;
വുത്താധികാ ച ധമ്മാ, അഭിധമ്മോ തേന അക്ഖാതോ’’തി.
Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’ti.
യം പനേത്ഥ അവിസിട്ഠം, തം –
Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ –
പിടകം പിടകത്ഥവിദൂ, പരിയത്തിബ്ഭാജനത്ഥതോ ആഹു;
Piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu;
തേന സമോധാനേത്വാ, തയോപി വിനയാദയോ ഞേയ്യാ.
Tena samodhānetvā, tayopi vinayādayo ñeyyā.
പരിയത്തിപി ഹി ‘‘മാ പിടകസമ്പദാനേനാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) പിടകന്തി വുച്ചതി. ‘‘അഥ പുരിസോ ആഗച്ഛേയ്യ കുദാലപിടകം ആദായാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൨൮; അ॰ നി॰ ൩.൭൦) യം കിഞ്ചി ഭാജനമ്പി. തസ്മാ പിടകം പിടകത്ഥവിദൂ, പരിയത്തിബ്ഭാജനത്ഥതോ ആഹു.
Pariyattipi hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) piṭakanti vuccati. ‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakaṃ ādāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) yaṃ kiñci bhājanampi. Tasmā piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu.
ഇദാനി തേന സമോധാനേത്വാ തയോപി വിനയാദയോ ഞേയ്യാതി. തേന ഏവം ദുവിധത്ഥേന പിടകസദ്ദേന സഹ സമാസം കത്വാ വിനയോ ച സോ പിടകഞ്ച പരിയത്തിഭാവതോ തസ്സ തസ്സ അത്ഥസ്സ ഭാജനതോ ചാതി വിനയപിടകം, യഥാവുത്തേനേവ നയേന സുത്തന്തഞ്ച തം പിടകഞ്ചാതി സുത്തന്തപിടകം, അഭിധമ്മോ ച സോ പിടകഞ്ചാതി അഭിധമ്മപിടകന്തി ഏവമേതേ തയോപി വിനയാദയോ ഞേയ്യാ.
Idāni tena samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyāti. Tena evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ, yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ, abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.
ഏവം ഞത്വാ ച പുനപി തേസ്വേവ പിടകേസു നാനപ്പകാരകോസല്ലത്ഥം –
Evaṃ ñatvā ca punapi tesveva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ –
ദേസനാസാസനകഥാ, ഭേദം തേസു യഥാരഹം;
Desanāsāsanakathā, bhedaṃ tesu yathārahaṃ;
സിക്ഖാപഹാനഗമ്ഭീര, ഭാവഞ്ച പരിദീപയേ.
Sikkhāpahānagambhīra, bhāvañca paridīpaye.
പരിയത്തിഭേദം സമ്പത്തിം, വിപത്തിം ചാപി യം യഹിം;
Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiṃ cāpi yaṃ yahiṃ;
പാപുണാതി യഥാ ഭിക്ഖു, തമ്പി സബ്ബം വിഭാവയേ.
Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye.
തത്രായം പരിദീപനാ വിഭാവനാ ച, ഏതാനി ഹി തീണി പിടകാനി യഥാക്കമം ആണാ വോഹാര പരമത്ഥദേസനാ യഥാപരാധ-യഥാനുലോമ-യഥാധമ്മസാസനാനി, സംവരാസംവരദിട്ഠിവിനിവേഠനാമരൂപപരിച്ഛേദകഥാതി ച വുച്ചന്തി.
Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca, etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇā vohāra paramatthadesanā yathāparādha-yathānuloma-yathādhammasāsanāni, saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhanāmarūpaparicchedakathāti ca vuccanti.
ഏത്ഥ ഹി വിനയപിടകം ആണാരഹേന ഭഗവതാ ആണാബാഹുല്ലതോ ദേസിതത്താ ആണാദേസനാ, സുത്തന്തപിടകം വോഹാരകുസലേന ഭഗവതാ വോഹാരബാഹുല്ലതോ ദേസിതത്താ വോഹാരദേസനാ, അഭിധമ്മപിടകം പരമത്ഥകുസലേന ഭഗവതാ പരമത്ഥബാഹുല്ലതോ ദേസിതത്താ പരമത്ഥദേസനാതി വുച്ചതി.
Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā, suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā, abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati.
തഥാ പഠമം യേ തേ പചുരാപരാധാ സത്താ തേ യഥാപരാധം ഏത്ഥ സാസിതാതി യഥാപരാധസാസനം, ദുതിയം അനേകജ്ഝാസയാനുസയചരിയാധിമുത്തികാ സത്താ യഥാനുലോമം ഏത്ഥ സാസിതാതി യഥാനുലോമസാസനം, തതിയം ധമ്മപുഞ്ജമത്തേ ‘‘അഹം മമാ’’തി സഞ്ഞിനോ സത്താ യഥാധമ്മം ഏത്ഥ സാസിതാതി യഥാധമ്മസാസനന്തി വുച്ചതി.
Tathā paṭhamaṃ ye te pacurāparādhā sattā te yathāparādhaṃ ettha sāsitāti yathāparādhasāsanaṃ, dutiyaṃ anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitāti yathānulomasāsanaṃ, tatiyaṃ dhammapuñjamatte ‘‘ahaṃ mamā’’ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitāti yathādhammasāsananti vuccati.
തഥാ പഠമം അജ്ഝാചാരപടിപക്ഖഭൂതോ സംവരാസംവരോ ഏത്ഥ കഥിതോതി സംവരാസംവരകഥാ, ദുതിയം ദ്വാസട്ഠിദിട്ഠിപടിപക്ഖഭൂതാ ദിട്ഠിവിനിവേഠനാ ഏത്ഥ കഥിതാതി ദിട്ഠിവിനിവേഠനകഥാ, തതിയം രാഗാദിപടിപക്ഖഭൂതോ നാമരൂപപരിച്ഛേദോ ഏത്ഥ കഥിതോതി നാമരൂപപരിച്ഛേദകഥാതി വുച്ചതി.
Tathā paṭhamaṃ ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā, dutiyaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitāti diṭṭhiviniveṭhanakathā, tatiyaṃ rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathitoti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.
തീസുപി ച ചേതേസു തിസ്സോ സിക്ഖാ, തീണി പഹാനാനി, ചതുബ്ബിധോ ച ഗമ്ഭീരഭാവോ വേദിതബ്ബോ . തഥാ ഹി – വിനയപിടകേ വിസേസേന അധിസീലസിക്ഖാ വുത്താ, സുത്തന്തപിടകേ അധിചിത്തസിക്ഖാ, അഭിധമ്മപിടകേ അധിപഞ്ഞാസിക്ഖാ.
Tīsupi ca cetesu tisso sikkhā, tīṇi pahānāni, catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo . Tathā hi – vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā.
വിനയപിടകേ ച വീതിക്കമപ്പഹാനം കിലേസാനം, വീതിക്കമപടിപക്ഖത്താ സീലസ്സ. സുത്തന്തപിടകേ പരിയുട്ഠാനപ്പഹാനം, പരിയുട്ഠാനപടിപക്ഖത്താ സമാധിസ്സ. അഭിധമ്മപിടകേ അനുസയപ്പഹാനം അനുസയപടിപക്ഖത്താ പഞ്ഞായ.
Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ, vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa. Suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ, pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa. Abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ anusayapaṭipakkhattā paññāya.
പഠമേ ച തദങ്ഗപ്പഹാനം കിലേസാനം, ഇതരേസു വിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദപ്പഹാനാനി. പഠമേ ച ദുച്ചരിതസംകിലേസസ്സ പഹാനം, ഇതരേസു തണ്ഹാദിട്ഠിസംകിലേസാനം.
Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ kilesānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṃkilesassa pahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ.
ഏകമേകസ്മിഞ്ചേത്ഥ ചതുബ്ബിധോപി ധമ്മത്ഥദേസനാപടിവേധഗമ്ഭീരഭാവോ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ ധമ്മോതി പാളി. അത്ഥോതി തസ്സായേവത്ഥോ. ദേസനാതി തസ്സാ മനസാവവത്ഥാപിതായ പാളിയാ ദേസനാ. പടിവേധോതി പാളിയാ പാളിഅത്ഥസ്സ ച യഥാഭൂതാവബോധോ. തീസുപി ചേതേസു ഏതേ ധമ്മത്ഥദേസനാപടിവേധാ യസ്മാ സസാദീഹി വിയ മഹാസമുദ്ദോ മന്ദബുദ്ധീഹി ദുക്ഖോഗാഹാ അലബ്ഭനേയ്യപതിട്ഠാ ച, തസ്മാ ഗമ്ഭീരാ. ഏവം ഏകമേകസ്മിം ഏത്ഥ ചതുബ്ബിധോപി ഗമ്ഭീരഭാവോ വേദിതബ്ബോ.
Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha dhammoti pāḷi. Atthoti tassāyevattho. Desanāti tassā manasāvavatthāpitāya pāḷiyā desanā. Paṭivedhoti pāḷiyā pāḷiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.
അപരോ നയോ – ധമ്മോതി ഹേതു. വുത്തം ഹേതം – ‘‘ഹേതുമ്ഹി ഞാണം ധമ്മപടിസമ്ഭിദാ’’തി. അത്ഥോതി ഹേതുഫലം. വുത്തം ഹേതം – ‘‘ഹേതുഫലേ ഞാണം അത്ഥപടിസമ്ഭിദാ’’തി. ദേസനാതി പഞ്ഞത്തി, യഥാധമ്മം ധമ്മാഭിലാപോതി അധിപ്പായോ. പടിവേധോതി അഭിസമയോ, സോ ച ലോകിയലോകുത്തരോ വിസയതോ അസമ്മോഹതോ ച അത്ഥാനുരൂപം ധമ്മേസു, ധമ്മാനുരൂപം അത്ഥേസു, പഞ്ഞത്തിപഥാനുരൂപം പഞ്ഞത്തീസു അവബോധോ.
Aparo nayo – dhammoti hetu. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti. Atthoti hetuphalaṃ. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti. Desanāti paññatti, yathādhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Paṭivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattipathānurūpaṃ paññattīsu avabodho.
ഇദാനി യസ്മാ ഏതേസു പിടകേസു യം യം ധമ്മജാതം വാ അത്ഥജാതം വാ, യാ ചായം യഥാ യഥാ ഞാപേതബ്ബോ അത്ഥോ സോതൂനം ഞാണസ്സ അഭിമുഖോ ഹോതി, തഥാ തഥാ തദത്ഥജോതികാ ദേസനാ, യോ ചേത്ഥ അവിപരീതാവബോധസങ്ഖാതോ പടിവേധോ സബ്ബമേതം അനുപചിതകുസലസമ്ഭാരേഹി ദുപ്പഞ്ഞേഹി സസാദീഹി വിയ മഹാസമുദ്ദോ ദുക്ഖോഗാഹം അലബ്ഭനേയ്യപതിട്ഠഞ്ച, തസ്മാ ഗമ്ഭീരം. ഏവമ്പി ഏകമേകസ്മിം ഏത്ഥ ചതുബ്ബിധോപി ഗമ്ഭീരഭാവോ വേദിതബ്ബോ.
Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā, yā cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti, tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho sabbametaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.
ഏത്താവതാ ച –
Ettāvatā ca –
‘‘ദേസനാ-സാസനകഥാ , ഭേദം തേസു യഥാരഹം;
‘‘Desanā-sāsanakathā , bhedaṃ tesu yathārahaṃ;
സിക്ഖാപഹാനഗമ്ഭീരഭാവഞ്ച പരിദീപയേ’’തി.
Sikkhāpahānagambhīrabhāvañca paridīpaye’’ti.
അയം ഗാഥാ വുത്തത്ഥാ ഹോതി.
Ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.
‘‘പരിയത്തിഭേദം സമ്പത്തിം, വിപത്തിഞ്ചാപി യം യഹിം;
‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;
പാപുണാതി യഥാ ഭിക്ഖു, തമ്പി സബ്ബം വിഭാവയേ’’തി.
Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti.
ഏത്ഥ പന തീസു പിടകേസു തിവിധോ പരിയത്തിഭേദോ ദട്ഠബ്ബോ. തിസ്സോ ഹി പരിയത്തിയോ – അലഗദ്ദൂപമാ, നിസ്സരണത്ഥാ, ഭണ്ഡാഗാരികപരിയത്തീതി.
Ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo – alagaddūpamā, nissaraṇatthā, bhaṇḍāgārikapariyattīti.
തത്ഥ യാ ദുഗ്ഗഹിതാ ഉപാരമ്ഭാദിഹേതു പരിയാപുടാ, അയം അലഗദ്ദൂപമാ. യം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ അലഗദ്ദത്ഥികോ അലഗദ്ദഗവേസീ അലഗദ്ദപരിയേസനം ചരമാനോ, സോ പസ്സേയ്യ മഹന്തം അലഗദ്ദം. തമേനം ഭോഗേ വാ നങ്ഗുട്ഠേ വാ ഗണ്ഹേയ്യ. തസ്സ സോ അലഗദ്ദോ പടിപരിവത്തിത്വാ ഹത്ഥേ വാ ബാഹായ വാ അഞ്ഞതരസ്മിം വാ അങ്ഗപച്ചങ്ഗേ ഡംസേയ്യ. സോ തതോനിദാനം മരണം വാ നിഗച്ഛേയ്യ, മരണമത്തം വാ ദുക്ഖം. തം കിസ്സ ഹേതു? ദുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, അലഗദ്ദസ്സ. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചേ മോഘപുരിസാ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി സുത്തം…പേ॰… വേദല്ലം. തേ തം ധമ്മം പരിയാപുണിത്വാ തേസം ധമ്മാനം പഞ്ഞായ അത്ഥം ന ഉപപരിക്ഖന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ പഞ്ഞായ അത്ഥം അനുപപരിക്ഖതം ന നിജ്ഝാനം ഖമന്തി. തേ ഉപാരമ്ഭാനിസംസാ ചേവ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി ഇതിവാദപ്പമോക്ഖാനിസംസാ ച. യസ്സ ചത്ഥായ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി, തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭോന്തി. തേസം തേ ധമ്മാ ദുഗ്ഗഹിതാ ദീഘരത്തം അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാന’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൮).
Tattha yā duggahitā upārambhādihetu pariyāpuṭā, ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ. Tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya. Tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāya vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya. So tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa. Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… vedallaṃ. Te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti. Tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti. Te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti itivādappamokkhānisaṃsā ca. Yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti. Tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).
യാ പന സുഗ്ഗഹിതാ സീലക്ഖന്ധാദിപാരിപൂരിംയേവ ആകങ്ഖമാനേന പരിയാപുടാ ന ഉപാരമ്ഭാദി ഹേതു, അയം നിസ്സരണത്ഥാ. യം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘തേസം തേ ധമ്മാ സുഗ്ഗഹിതാ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? സുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാന’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൯).
Yā pana suggahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāpuṭā na upārambhādi hetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tesaṃ te dhammā suggahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Suggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.239).
യം പന പരിഞ്ഞാതക്ഖന്ധോ പഹീനകിലേസോ ഭാവിതമഗ്ഗോ പടിവിദ്ധാകുപ്പോ സച്ഛികതനിരോധോ ഖീണാസവോ കേവലം പവേണീപാലനത്ഥായ വംസാനുരക്ഖണത്ഥായ പരിയാപുണാതി, അയം ഭണ്ഡാഗാരികപഅയത്തീതി.
Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇīpālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapaayattīti.
വിനയേ പന സുപ്പടിപന്നോ ഭിക്ഖു സീലസമ്പത്തിം നിസ്സായ തിസ്സോ വിജ്ജാ പാപുണാതി, താസംയേവ ച തത്ഥ പഭേദവചനതോ. സുത്തേ സുപ്പടിപന്നോ സമാധിസമ്പദം നിസ്സായ ഛ അഭിഞ്ഞാ പാപുണാതി, താസംയേവ ച തത്ഥ പഭേദവചനതോ. അഭിധമ്മേ സുപ്പടിപന്നോ പഞ്ഞാസമ്പദം നിസ്സായ ചതസ്സോ പടിസമ്ഭിദാ പാപുണാതി, താസഞ്ച തത്ഥേവ പഭേദവചനതോ. ഏവമേതേസു സുപ്പടിപന്നോ യഥാക്കമേന ഇമം വിജ്ജാത്തയഛളഭിഞ്ഞാചതുപടിസമ്ഭിദാഭേദം സമ്പത്തിം പാപുണാതി.
Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampattiṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya cha abhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti, tāsañca tattheva pabhedavacanato. Evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatupaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.
വിനയേ പന ദുപ്പടിപന്നോ അനുഞ്ഞാതസുഖസമ്ഫസ്സഅത്ഥരണപാവുരണാദിഫസ്സസാമഞ്ഞതോ പടിക്ഖിത്തേസു ഉപാദിന്നഫസ്സാദീസു അനവജ്ജസഞ്ഞീ ഹോതി. വുത്തമ്പി ഹേതം – ‘‘തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി, യഥാ യേമേ അന്തരായികാ ധമ്മാ വുത്താ ഭഗവതാ, തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’തി (പാചി॰ ൪൧൭; മ॰ നി॰ ൧.൨൩൪) തതോ ദുസ്സീലഭാവം പാപുണാതി. സുത്തേ ദുപ്പടിപന്നോ ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൫) അധിപ്പായം അജാനന്തോ ദുഗ്ഗഹിതം ഗണ്ഹാതി. യം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘അത്തനാ ദുഗ്ഗഹിതേന അമ്ഹേ ചേവ അബ്ഭാചിക്ഖതി, അത്താനഞ്ച ഖനതി, ബഹുഞ്ച അപുഞ്ഞം പസവതീ’’തി (പാചി॰ ൪൧൭; മ॰ നി॰ ൧.൨൩൬) തതോ മിച്ഛാദിട്ഠിതം പാപുണാതി. അഭിധമ്മേ ദുപ്പടിപന്നോ ധമ്മചിന്തം അതിധാവന്തോ അചിന്തേയ്യാനിപി ചിന്തേതി, തതോ ചിത്തക്ഖേപം പാപുണാതി. വുത്തം ഹേതം – ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, അചിന്തേയ്യാനി ന ചിന്തേതബ്ബാനി, യാനി ചിന്തേന്തോ ഉമ്മാദസ്സ വിഘാതസ്സ ഭാഗീ അസ്സാ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൭൭). ഏവമേതേസു ദുപ്പടിപന്നോ യഥാക്കമേന ഇമം ദുസ്സീലഭാവമിച്ഛാദിട്ഠിതാ ചിത്തക്ഖേപഭേദം വിപത്തിം പാപുണാതീതി.
Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.234) tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno ‘‘cattārome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khanati, bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.236) tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti, tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāvamicchādiṭṭhitā cittakkhepabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātīti.
ഏത്താവതാ ച –
Ettāvatā ca –
‘‘പരിയത്തിഭേദം സമ്പത്തിം, വിപത്തിം ചാപി യം യഹിം;
‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiṃ cāpi yaṃ yahiṃ;
പാപുണാതി യഥാ ഭിക്ഖു, തമ്പി സബ്ബം വിഭാവയേ’’തി.
Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti.
അയമ്പി ഗാഥാ വുത്തത്ഥാ ഹോതി. ഏവം നാനപ്പകാരതോ പിടകാനി ഞത്വാ തേസം വസേനേതം ബുദ്ധവചനം തിവിധന്തി ഞാതബ്ബം.
Ayampi gāthā vuttatthā hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasenetaṃ buddhavacanaṃ tividhanti ñātabbaṃ.
കഥം നികായവസേന പഞ്ചവിധം? സബ്ബമേവ ചേതം ദീഘനികായോ, മജ്ഝിമനികായോ, സംയുത്തനികായോ, അങ്ഗുത്തരനികായോ, ഖുദ്ദകനികായോതി പഞ്ചപ്പഭേദം ഹോതി. തത്ഥ കതമോ ദീഘനികായോ? തിവഗ്ഗസങ്ഗഹാനി ബ്രഹ്മജാലാദീനി ചതുത്തിംസ സുത്താനി.
Kathaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? Tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.
ചതുത്തിംസേവ സുത്തന്താ, തിവഗ്ഗോ യസ്സ സങ്ഗഹോ;
Catuttiṃseva suttantā, tivaggo yassa saṅgaho;
ഏസ ദീഘനികായോതി, പഠമോ അനുലോമികോ.
Esa dīghanikāyoti, paṭhamo anulomiko.
കസ്മാ പനേസ ദീഘനികായോതി വുച്ചതി? ദീഘപ്പമാണാനം സുത്താനം സമൂഹതോ നിവാസതോ ച, സമൂഹനിവാസാ ഹി നികായോതി വുച്ചന്തി. ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞം ഏകനികായമ്പി സമനുപസ്സാമി ഏവം ചിത്തം; യഥയിദം, ഭിക്ഖവേ, തിരച്ഛാനഗതാ പാണാ; പോണികനികായോ, ചിക്ഖല്ലികനികായോ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൧൦൦) ഏവമാദീനി ചേത്ഥ സാധകാനി സാസനതോ ച ലോകതോ ച. ഏവം സേസാനമ്പി നികായഭാവേ വചനത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato nivāsato ca, samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ; yathayidaṃ, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā; poṇikanikāyo, cikkhallikanikāyo’’ti (saṃ. ni. 3.100) evamādīni cettha sādhakāni sāsanato ca lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo.
കതമോ മജ്ഝിമനികായോ? മജ്ഝിമപ്പമാണാനി പഞ്ചദസവഗ്ഗസങ്ഗഹാനി മൂലപരിയായസുത്താദീനി ദിയഡ്ഢസതം ദ്വേ ച സുത്താനി.
Katamo majjhimanikāyo? Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.
ദിയഡ്ഢസതം സുത്തന്താ, ദ്വേ ച സുത്താനി യത്ഥ സോ;
Diyaḍḍhasataṃ suttantā, dve ca suttāni yattha so;
നികായോ മജ്ഝിമോ പഞ്ച-ദസവഗ്ഗപരിഗ്ഗഹോ.
Nikāyo majjhimo pañca-dasavaggapariggaho.
കതമോ സംയുത്തനികായോ? ദേവതാസംയുത്താദിവസേന ഠിതാനി ഓഘതരണാദീനി സത്ത സുത്തസഹസ്സാനി സത്ത ച സുത്തസതാനി ദ്വാസട്ഠി ച സുത്താനി.
Katamo saṃyuttanikāyo? Devatāsaṃyuttādivasena ṭhitāni oghataraṇādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni.
സത്ത സുത്തസഹസ്സാനി, സത്ത സുത്തസതാനി ച;
Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;
ദ്വാസട്ഠി ചേവ സുത്തന്താ, ഏസോ സംയുത്തസങ്ഗഹോ.
Dvāsaṭṭhi ceva suttantā, eso saṃyuttasaṅgaho.
കതമോ അങ്ഗുത്തരനികായോ? ഏകേകഅങ്ഗാതിരേകവസേന ഠിതാനി ചിത്തപരിയാദാനാദീനി നവ സുത്തസഹസ്സാനി പഞ്ച സുത്തസതാനി സത്തപഞ്ഞാസഞ്ച സുത്താനി.
Katamo aṅguttaranikāyo? Ekekaaṅgātirekavasena ṭhitāni cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni.
നവ സുത്തസഹസ്സാനി, പഞ്ച സുത്തസതാനി ച;
Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;
സത്തപഞ്ഞാസ സുത്താനി, സങ്ഖ്യാ അങ്ഗുത്തരേ അയം.
Sattapaññāsa suttāni, saṅkhyā aṅguttare ayaṃ.
കതമോ ഖുദ്ദകനികായോ? സകലം വിനയപിടകം അഭിധമ്മപിടകം ഖുദ്ദകപാഠാദയോ ച പുബ്ബേ നിദസ്സിതാ പന്നരസഭേദാ ഠപേത്വാ ചത്താരോ നികായേ അവസേസം ബുദ്ധവചനന്തി.
Katamo khuddakanikāyo? Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ khuddakapāṭhādayo ca pubbe nidassitā pannarasabhedā ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacananti.
ഠപേത്വാ ചതുരോപേതേ, നികായേ ദീഘആദികേ;
Ṭhapetvā caturopete, nikāye dīghaādike;
തദഞ്ഞം ബുദ്ധവചനം, നികായോ ഖുദ്ദകോ മതോതി.
Tadaññaṃ buddhavacanaṃ, nikāyo khuddako matoti.
ഏവം നികായവസേന പഞ്ചവിധം.
Evaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ.
കഥം അങ്ഗവസേന നവവിധം? സബ്ബമേവ ഹിദം സുത്തം, ഗേയ്യം, വേയ്യാകരണം, ഗാഥാ, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, ജാതകം, അബ്ഭുതധമ്മം, വേദല്ലന്തി നവപ്പഭേദം ഹോതി. തത്ഥ ഉഭതോവിഭങ്ഗനിദ്ദേസഖന്ധകപരിവാരാ സുത്തനിപാതേ മങ്ഗലസുത്ത-രതനസുത്ത-നാലകസുത്ത-തുവട്ടകസുത്താനി അഞ്ഞമ്പി ച സുത്തനാമകം തഥാഗതവചനം സുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. സബ്ബമ്പി സഗാഥകം സുത്തം ഗേയ്യന്തി വേദിതബ്ബം. വിസേസേന സംയുത്തകേ സകലോപി സഗാഥാവഗ്ഗോ, സകലം അഭിധമ്മപിടകം, നിഗ്ഗാഥകം സുത്തം, യഞ്ച അഞ്ഞമ്പി അട്ഠഹി അങ്ഗേഹി അസങ്ഗഹിതം ബുദ്ധവചനം തം വേയ്യാകരണന്തി വേദിതബ്ബം. ധമ്മപദം, ഥേരഗാഥാ, ഥേരീഗാഥാ, സുത്തനിപാതേ നോസുത്തനാമികാ സുദ്ധികഗാഥാ ച ഗാഥാതി വേദിതബ്ബാ. സോമനസ്സഞാണമയികഗാഥാപടിസംയുത്താ ദ്വാസീതി സുത്തന്താ ഉദാനന്തി വേദിതബ്ബം. ‘‘വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ’’തിആദിനയപ്പവത്താ ദസുത്തരസതസുത്തന്താ ഇതിവുത്തകന്തി വേദിതബ്ബം. അപണ്ണകജാതകാദീനി പഞ്ഞാസാധികാനി പഞ്ച ജാതകസതാനി ജാതകന്തി വേദിതബ്ബം. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ ആനന്ദേ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൦൯) -ആദിനയപ്പവത്താ സബ്ബേപി അച്ഛരിയഅബ്ഭുതധമ്മപടിസംയുത്താ സുത്തന്താ അബ്ഭുതധമ്മന്തി വേദിതബ്ബം. ചൂളവേദല്ല-മഹാവേദല്ല-സമ്മാദിട്ഠി-സക്കപഞ്ഹ-സങ്ഖാരഭാജനിയ-മഹാപുണ്ണമസുത്താദയോ സബ്ബേപി വേദഞ്ച തുട്ഠിഞ്ച ലദ്ധാ ലദ്ധാ പുച്ഛിതസുത്തന്താ വേദല്ലന്തി വേദിതബ്ബം. ഏവം അങ്ഗവസേന നവവിധം.
Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ? Sabbameva hidaṃ suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā suttanipāte maṅgalasutta-ratanasutta-nālakasutta-tuvaṭṭakasuttāni aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttake sakalopi sagāthāvaggo, sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ, theragāthā, therīgāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassañāṇamayikagāthāpaṭisaṃyuttā dvāsīti suttantā udānanti veditabbaṃ. ‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañca jātakasatāni jātakanti veditabbaṃ. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’ti (dī. ni. 2.209) -ādinayappavattā sabbepi acchariyaabbhutadhammapaṭisaṃyuttā suttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ. Cūḷavedalla-mahāvedalla-sammādiṭṭhi-sakkapañha-saṅkhārabhājaniya-mahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ. Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.
കഥം ധമ്മക്ഖന്ധവസേന ചതുരാസീതിസഹസ്സവിധം? സബ്ബമേവ ചേതം ബുദ്ധവചനം –
Kathaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ buddhavacanaṃ –
‘‘ദ്വാസീതി ബുദ്ധതോ ഗണ്ഹിം, ദ്വേ സഹസ്സാനി ഭിക്ഖുതോ;
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;
ചതുരാസീതി സഹസ്സാനി, യേ മേ ധമ്മാ പവത്തിനോ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൧൦൨൭);
Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027);
ഏവം പരിദീപിതധമ്മക്ഖന്ധവസേന ചതുരാസീതിസഹസ്സപ്പഭേദം ഹോതി. തത്ഥ ഏകാനുസന്ധികം സുത്തം ഏകോ ധമ്മക്ഖന്ധോ. യം അനേകാനുസന്ധികം തത്ഥ അനുസന്ധിവസേന ധമ്മക്ഖന്ധഗണനാ. ഗാഥാബന്ധേസു പഞ്ഹാപുച്ഛനം ഏകോ ധമ്മക്ഖന്ധോ, വിസ്സജ്ജനം ഏകോ. അഭിധമ്മേ ഏകമേകം തിക-ദുക-ഭാജനം, ഏകമേകഞ്ച ചിത്തവാരഭാജനം, ഏകോ ധമ്മക്ഖന്ധോ. വിനയേ അത്ഥി വത്ഥു, അത്ഥി മാതികാ, അത്ഥി പദഭാജനീയം, അത്ഥി അന്തരാപത്തി, അത്ഥി ആപത്തി, അത്ഥി അനാപത്തി, അത്ഥി പരിച്ഛേദോ; തത്ഥ ഏകമേകോ കോട്ഠാസോ, ഏകമേകോ ധമ്മക്ഖന്ധോതി വേദിതബ്ബോ. ഏവം ധമ്മക്ഖന്ധവസേന ചതുരാസീതിസഹസ്സവിധം.
Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ tika-duka-bhājanaṃ, ekamekañca cittavārabhājanaṃ, eko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi antarāpatti, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi paricchedo; tattha ekameko koṭṭhāso, ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.
ഏവമേതം അഭേദതോ രസവസേന ഏകവിധം, ഭേദതോ ധമ്മവിനയാദിവസേന ദുവിധാദിഭേദം ബുദ്ധവചനം സങ്ഗായന്തേന മഹാകസ്സപപ്പമുഖേന വസീഗണേന ‘‘അയം ധമ്മോ, അയം വിനയോ; ഇദം പഠമബുദ്ധവചനം, ഇദം മജ്ഝിമബുദ്ധവചനം, ഇദം പച്ഛിമബുദ്ധവചനം; ഇദം വിനയപിടകം, ഇദം സുത്തന്തപിടകം, ഇദം അഭിധമ്മപിടകം; അയം ദീഘനികായോ…പേ॰… അയം ഖുദ്ദകനികായോ; ഇമാനി സുത്താദീനി നവങ്ഗാനി, ഇമാനി ചതുരാസീതിധമ്മക്ഖന്ധസഹസ്സാനീ’’തി ഇമം പഭേദം വവത്ഥപേത്വാവ സങ്ഗീതം. ന കേവലഞ്ച ഏത്തകമേവ, അഞ്ഞമ്പി ഉദ്ദാനസങ്ഗഹ-വഗ്ഗസങ്ഗഹപേയ്യാലസങ്ഗഹ-ഏകകനിപാത-ദുകനിപാതാദിനിപാതസങ്ഗഹ-സംയുത്തസങ്ഗഹ-പണ്ണാസസങ്ഗഹാദിഅനേകവിധം തീസു പിടകേസു സന്ദിസ്സമാനം സങ്ഗഹപ്പഭേദം വവത്ഥപേത്വാഏവ സത്തഹി മാസേഹി സങ്ഗീതം. സങ്ഗീതിപരിയോസാനേ ചസ്സ – ‘‘ഇദം മഹാകസ്സപത്ഥേരേന ദസബലസ്സ സാസനം പഞ്ചവസ്സസഹസ്സപരിമാണം കാലം പവത്തനസമത്ഥം കത’’ന്തി സഞ്ജാതപ്പമോദാ സാധുകാരം വിയ ദദമാനാ അയം മഹാപഥവീ ഉദകപരിയന്തം കത്വാ അനേകപ്പകാരം കമ്പി സങ്കമ്പി സമ്പകമ്പി സമ്പവേധി, അനേകാനി ച അച്ഛരിയാനി പാതുരഹേസുന്തി അയം പഠമമഹാസങ്ഗീതിനാമ. യാ ലോകേ –
Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ, bhedato dhammavinayādivasena duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo; idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ; idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ; ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo; imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsītidhammakkhandhasahassānī’’ti imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca ettakameva, aññampi uddānasaṅgaha-vaggasaṅgahapeyyālasaṅgaha-ekakanipāta-dukanipātādinipātasaṅgaha-saṃyuttasaṅgaha-paṇṇāsasaṅgahādianekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvāeva sattahi māsehi saṅgītaṃ. Saṅgītipariyosāne cassa – ‘‘idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālaṃ pavattanasamatthaṃ kata’’nti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesunti ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītināma. Yā loke –
സതേഹി പഞ്ചഹി കതാ, തേന പഞ്ചസതാതി ച;
Satehi pañcahi katā, tena pañcasatāti ca;
ഥേരേഹേവ കതത്താ ച, ഥേരികാതി പവുച്ചതീതി.
Thereheva katattā ca, therikāti pavuccatīti.
ഇമിസ്സാ പന പഠമമഹാസങ്ഗീതിയാ പവത്തമാനായ വിനയം പുച്ഛന്തേന ആയസ്മതാ മഹാകസ്സപേന ‘‘പഠമം, ആവുസോ ഉപാലി, പാരാജികം കത്ഥ പഞ്ഞത്ത’’ന്തി ഏവമാദിവചനപരിയോസാനേ ‘‘വത്ഥുമ്പി പുച്ഛി, നിദാനമ്പി പുച്ഛി, പുഗ്ഗലമ്പി പുച്ഛീ’’തി ഏത്ഥ നിദാനേ പുച്ഛിതേ തം നിദാനം ആദിതോ പഭുതി വിത്ഥാരേത്വാ യേന ച പഞ്ഞത്തം, യസ്മാ ച പഞ്ഞത്തം, സബ്ബമേതം കഥേതുകാമേന ആയസ്മതാ ഉപാലിത്ഥേരേന വുത്തം ‘‘തേന സമയേന ബുദ്ധോ ഭഗവാ വേരഞ്ജായം വിഹരതീ’’തി സബ്ബം വത്തബ്ബം. ഏവമിദം ആയസ്മതാ ഉപാലിത്ഥേരേന വുത്തം, തഞ്ച പന ‘‘പഠമമഹാസങ്ഗീതികാലേ വുത്ത’’ന്തി വേദിതബ്ബം. ഏത്താവതാ ച ‘‘ഇദം വചനം കേന വുത്തം, കദാ വുത്ത’’ന്തി ഏതേസം പദാനം അത്ഥോ പകാസിതോ ഹോതി.
Imissā pana paṭhamamahāsaṅgītiyā pavattamānāya vinayaṃ pucchantena āyasmatā mahākassapena ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti evamādivacanapariyosāne ‘‘vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchī’’ti ettha nidāne pucchite taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretvā yena ca paññattaṃ, yasmā ca paññattaṃ, sabbametaṃ kathetukāmena āyasmatā upālittherena vuttaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti sabbaṃ vattabbaṃ. Evamidaṃ āyasmatā upālittherena vuttaṃ, tañca pana ‘‘paṭhamamahāsaṅgītikāle vutta’’nti veditabbaṃ. Ettāvatā ca ‘‘idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ, kadā vutta’’nti etesaṃ padānaṃ attho pakāsito hoti.
ഇദാനി കസ്മാ വുത്തന്തി ഏത്ഥ വുച്ചതേ, യസ്മാ അയമായസ്മതാ മഹാകസ്സപത്ഥേരേന നിദാനം പുട്ഠോ തസ്മാനേന തം നിദാനം ആദിതോ പഭുതി വിത്ഥാരേതും വുത്തന്തി. ഏവമിദം ആയസ്മതാ ഉപാലിത്ഥേരേന പഠമമഹാസങ്ഗീതികാലേ വദന്തേനാപി ഇമിനാ കാരണേന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. ഏത്താവതാ ച വുത്തം യേന യദാ യസ്മാതി ഇമേസം മാതികാപദാനം അത്ഥോ പകാസിതോ ഹോതി.
Idāni kasmā vuttanti ettha vuccate, yasmā ayamāyasmatā mahākassapattherena nidānaṃ puṭṭho tasmānena taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretuṃ vuttanti. Evamidaṃ āyasmatā upālittherena paṭhamamahāsaṅgītikāle vadantenāpi iminā kāraṇena vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ca vuttaṃ yena yadā yasmāti imesaṃ mātikāpadānaṃ attho pakāsito hoti.
ഇദാനി ധാരിതം യേന ചാഭതം, യത്ഥപ്പതിട്ഠിതം ചേതമേതം വത്വാ വിധിം തതോതി ഏതേസം അത്ഥപ്പകാസനത്ഥം ഇദം വുച്ചതി. തം പനേതം ‘‘തേന സമയേന ബുദ്ധോ ഭഗവാ വേരഞ്ജായം വിഹരതീ’’തി ഏവമാദിവചനപടിമണ്ഡിതനിദാനം വിനയപിടകം കേന ധാരിതം, കേനാഭതം, കത്ഥ പതിട്ഠിതന്തി? വുച്ചതേ – ആദിതോ താവ ഇദം ഭഗവതോ സമ്മുഖാ ആയസ്മതാ ഉപാലിത്ഥേരേന ധാരിതം, തസ്സ സമ്മുഖതോ അപരിനിബ്ബുതേ തഥാഗതേ ഛളഭിഞ്ഞാദിഭേദേഹി അനേകേഹി ഭിക്ഖുസഹസ്സേഹി പരിനിബ്ബുതേ തഥാഗതേ മഹാകസ്സപപ്പമുഖേഹി ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരേഹി. കേനാഭതന്തി? ജമ്ബുദീപേ താവ ഉപാലിത്ഥേരമാദിം കത്വാ ആചരിയപരമ്പരായ യാവ തതിയസങ്ഗീതി താവ ആഭതം. തത്രായം ആചരിയപരമ്പരാ –
Idāni dhāritaṃ yena cābhataṃ, yatthappatiṭṭhitaṃ cetametaṃ vatvā vidhiṃ tatoti etesaṃ atthappakāsanatthaṃ idaṃ vuccati. Taṃ panetaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti evamādivacanapaṭimaṇḍitanidānaṃ vinayapiṭakaṃ kena dhāritaṃ, kenābhataṃ, kattha patiṭṭhitanti? Vuccate – ādito tāva idaṃ bhagavato sammukhā āyasmatā upālittherena dhāritaṃ, tassa sammukhato aparinibbute tathāgate chaḷabhiññādibhedehi anekehi bhikkhusahassehi parinibbute tathāgate mahākassapappamukhehi dhammasaṅgāhakattherehi. Kenābhatanti? Jambudīpe tāva upālittheramādiṃ katvā ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhataṃ. Tatrāyaṃ ācariyaparamparā –
ഉപാലി ദാസകോ ചേവ, സോണകോ സിഗ്ഗവോ തഥാ;
Upāli dāsako ceva, soṇako siggavo tathā;
തിസ്സോ മോഗ്ഗലിപുത്തോ ച, പഞ്ചേതേ വിജിതാവിനോ.
Tisso moggaliputto ca, pañcete vijitāvino.
പരമ്പരായ വിനയം, ദീപേ ജമ്ബുസിരിവ്ഹയേ;
Paramparāya vinayaṃ, dīpe jambusirivhaye;
അച്ഛിജ്ജമാനമാനേസും, തതിയോ യാവ സങ്ഗഹോ.
Acchijjamānamānesuṃ, tatiyo yāva saṅgaho.
ആയസ്മാ ഹി ഉപാലി ഇമം വിനയവംസം വിനയതന്തിം വിനയപവേണിം ഭഗവതോ
Āyasmā hi upāli imaṃ vinayavaṃsaṃ vinayatantiṃ vinayapaveṇiṃ bhagavato
സമ്മുഖാ ഉഗ്ഗഹേത്വാ ബഹൂനം ഭിക്ഖൂനം ഹദയേ പതിട്ഠാപേസി. തസ്സ ഹായസ്മതോ സന്തികേ വിനയവംസം ഉഗ്ഗഹേത്വാ വിനയേ പകതഞ്ഞുതം പത്തേസു പുഗ്ഗലേസു പുഥുജ്ജന-സോതാപന്ന-സകദാഗാമി-അനാഗാമിനോ ഗണനപഥം വീതിവത്താ, ഖീണാസവാനം സഹസ്സമേകം അഹോസി. ദാസകത്ഥേരോപി തസ്സേവ സദ്ധിവിഹാരികോ അഹോസി, സോ ഉപാലിത്ഥേരസ്സ സമ്മുഖാ ഉഗ്ഗഹേത്വാ തഥേവ വിനയം വാചേസി. തസ്സാപി ആയസ്മതോ സന്തികേ ഉഗ്ഗഹേത്വാ വിനയേ പകതഞ്ഞുതം പത്താ പുഥുജ്ജനാദയോ ഗണനപഥം വീതിവത്താ, ഖീണാസവാനം സഹസ്സമേവ അഹോസി. സോണകത്ഥേരോപി ദാസകത്ഥേരസ്സ സദ്ധിവിഹാരികോ അഹോസി, സോപി അത്തനോ ഉപജ്ഝായസ്സ ദാസകത്ഥേരസ്സ സമ്മുഖാ ഉഗ്ഗഹേത്വാ തഥേവ വിനയം വാചേസി. തസ്സാപി ആയസ്മതോ സന്തികേ ഉഗ്ഗഹേത്വാ വിനയേ പകതഞ്ഞുതം പത്താ പുഥുജ്ജനാദയോ ഗണനപഥം വീതിവത്താ, ഖീണാസവാനം സഹസ്സമേവ അഹോസി. സിഗ്ഗവത്ഥേരോപി സോണകത്ഥേരസ്സ സദ്ധിവിഹാരികോ അഹോസി, സോപി അത്തനോ ഉപജ്ഝായസ്സ സോണകത്ഥേരസ്സ സന്തികേ വിനയം ഉഗ്ഗഹേത്വാ അരഹന്തസഹസ്സസ്സ ധുരഗ്ഗാഹോ അഹോസി. തസ്സ പനായസ്മതോ സന്തികേ ഉഗ്ഗഹേത്വാ വിനയേ പകതഞ്ഞുതം പത്താ പുഥുജ്ജന-സോതാപന്നസകദാഗാമി-അനാഗാമിനോപി ഖീണാസവാപി ഏത്തകാനി സതാനീതി വാ ഏത്തകാനി സഹസ്സാനീതി വാ അപരിച്ഛിന്നാ അഹേസും. തദാ കിര ജമ്ബുദീപേ അതിമഹാഭിക്ഖുസമുദായോ അഹോസി. മോഗ്ഗലിപുത്തതിസ്സത്ഥേരസ്സ പന ആനുഭാവോ തതിയസങ്ഗീതിയം പാകടോ ഭവിസ്സതി. ഏവമിദം വിനയപിടകം ജമ്ബുദീപേ താവ ഇമായ ആചരിയപരമ്പരായ യാവ തതിയസങ്ഗീതി താവ ആഭതന്തി വേദിതബ്ബം.
Sammukhā uggahetvā bahūnaṃ bhikkhūnaṃ hadaye patiṭṭhāpesi. Tassa hāyasmato santike vinayavaṃsaṃ uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattesu puggalesu puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmino gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassamekaṃ ahosi. Dāsakattheropi tasseva saddhivihāriko ahosi, so upālittherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Soṇakattheropi dāsakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa dāsakattherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Siggavattheropi soṇakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa soṇakattherassa santike vinayaṃ uggahetvā arahantasahassassa dhuraggāho ahosi. Tassa panāyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjana-sotāpannasakadāgāmi-anāgāminopi khīṇāsavāpi ettakāni satānīti vā ettakāni sahassānīti vā aparicchinnā ahesuṃ. Tadā kira jambudīpe atimahābhikkhusamudāyo ahosi. Moggaliputtatissattherassa pana ānubhāvo tatiyasaṅgītiyaṃ pākaṭo bhavissati. Evamidaṃ vinayapiṭakaṃ jambudīpe tāva imāya ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhatanti veditabbaṃ.
പഠമമഹാസങ്ഗീതികഥാ നിട്ഠിതാ.
Paṭhamamahāsaṅgītikathā niṭṭhitā.