| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
पठममहासङ्गीतिकथावण्णना
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā
पठममहासङ्गीति नाम चाति एत्थ च-सद्दो अतिरेकत्थो, तेन अञ्ञापि अत्थीति दीपेति। तम्पि सालवनं उपगन्त्वा मित्तसुहज्जे अपलोकेत्वा निवत्तनतो उपवत्तनन्ति पाकटं जातं किर। यमकसालानन्ति एका किर सालपन्ति सीसभागे, एका पादभागे। तत्रापि एको तरुणसालो सीसभागस्स आसन्ने होति, एको पादभागस्स, मूलखन्धविटपपत्तेहि अञ्ञमञ्ञं संसिब्बित्वा ठितसालानन्तिपि वुत्तं। अनुपादिसेसाय निब्बानधातुयाति इत्थम्भूतलक्खणे करणवचनं ‘‘कतकिच्चो पीतिज हास चेतो अवेरमुखेनाभतकुण्डलेना’’तिआदीसु विय। परिनिब्बाने परिनिब्बानहेतु, तस्मिं ठाने वा मा सोचित्थ चित्तेन, मा परिदेवित्थ वाचाय ‘‘परिदेवनं विलाप’’न्ति वचनतो। महासमणेनाति निस्सक्कत्थे करणवचनं। सूरियं’सूभि पटुकरा’भा’रिणस्स ताणा इत्यत्रेव। यञ्च भगवतो अनुग्गहं, तस्स अनुग्गहस्साति आचरिया। एकच्चे पन ‘‘यं यस्मा अहं अनुग्गहितो’’ति वदन्ति। निब्बसनानीति निट्ठितवसनकिच्चानि, मया परिभुञ्जित्वा अपनीतानि । यदि सुयुत्तानि धारेस्ससीति पुच्छति, कवचसदिसानि साणानि। इस्सरियसदिसा नव अनुपुब्बविहारादयो। अट्ठ समापत्तियो निरोधसमापत्ति च पटिलाभक्कमेन ‘‘अनुपुब्बविहारा’’ति वुत्ता।
Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cāti ettha ca-saddo atirekattho, tena aññāpi atthīti dīpeti. Tampi sālavanaṃ upagantvā mittasuhajje apaloketvā nivattanato upavattananti pākaṭaṃ jātaṃ kira. Yamakasālānanti ekā kira sālapanti sīsabhāge, ekā pādabhāge. Tatrāpi eko taruṇasālo sīsabhāgassa āsanne hoti, eko pādabhāgassa, mūlakhandhaviṭapapattehi aññamaññaṃ saṃsibbitvā ṭhitasālānantipi vuttaṃ. Anupādisesāya nibbānadhātuyāti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ ‘‘katakicco pītija hāsa ceto averamukhenābhatakuṇḍalenā’’tiādīsu viya. Parinibbāne parinibbānahetu, tasmiṃ ṭhāne vā mā socittha cittena, mā paridevittha vācāya ‘‘paridevanaṃ vilāpa’’nti vacanato. Mahāsamaṇenāti nissakkatthe karaṇavacanaṃ. Sūriyaṃ’sūbhi paṭukarā’bhā’riṇassa tāṇā ityatreva. Yañca bhagavato anuggahaṃ, tassa anuggahassāti ācariyā. Ekacce pana ‘‘yaṃ yasmā ahaṃ anuggahito’’ti vadanti. Nibbasanānīti niṭṭhitavasanakiccāni, mayā paribhuñjitvā apanītāni . Yadi suyuttāni dhāressasīti pucchati, kavacasadisāni sāṇāni. Issariyasadisā nava anupubbavihārādayo. Aṭṭha samāpattiyo nirodhasamāpatti ca paṭilābhakkamena ‘‘anupubbavihārā’’ti vuttā.
अनागते सन्निकट्ठे, तथातीते चिरन्तने।
Anāgate sannikaṭṭhe, tathātīte cirantane;
कालद्वयेपि कवीहि, पुरासद्दो पयुज्जते॥
Kāladvayepi kavīhi, purāsaddo payujjate.
सत्थुसासनमेव परियत्ति सत्थुसासनपरियत्ति, सा सुत्तगेय्यादिवसेन नवङ्गा। तिपिटकमेव सब्बपरियत्तिप्पभेदं धारेन्तीति तिपिटकसब्बपरियत्तिप्पभेदधरा। ‘‘विना न सक्का’’ति न वत्तब्बं ‘‘तिपिटकसब्बपरियत्तिप्पभेदधरे’’ति वुत्तत्ता, एवं सन्तेपि अत्थि विसेसो तेहि सम्मुखापि असम्मुखापि सुतं, थेरेन पन असम्मुखापटिग्गहितं नाम नत्थीति। न वायन्ति एत्थ वाति विभासा, अञ्ञासिपि न अञ्ञासिपीति अत्थो। तत्र उच्चिनने। बहुसद्दो विपुल्लत्थो ‘‘अनन्तपारं बहु वेदितब्बमित्य’’त्रेव। पुब्बे ‘‘तिपिटकसब्बपअयत्तिप्पभेदधरे’’ति वुत्तत्ता ‘‘बहु चानेन…पे॰… परियत्तो’’ति न युज्जतीति चे? न, तिपिटकस्स अनन्तत्ता, तस्मा अम्हे उपादाय तेन बहु परियत्तोति अधिप्पायो। इतरथा आनन्दत्थेरो तेहि अप्पस्सुतोति आपज्जति, ‘‘असम्मुखा पटिग्गहितं नाम नत्थी’’ति वचनविरोधो च। अड्ढमासो अतिक्कन्तोति एत्थ एको दिवसो नट्ठो, सो पाटिपददिवसो, कोलाहलदिवसो नाम सो, तस्मा इध न गहितो। संवेगवत्थुं कित्तेत्वा कीळनतो साधुकीळनं नाम। स्वेपीति अपि-सद्दो अपेक्खामन्तानुञ्ञाय। सुभसुत्तं ‘‘अचिरपरिनिब्बुते भगवती’’ति (दी॰ नि॰ १.४४४) वुत्तत्ता चतुरासीतिधम्मक्खन्धसहस्सेसु अन्तोगधं न होतीति चे? न, भगवतो काले लद्धनयत्ता कथावत्थु विय। छड्डिता पतिता उक्लापा छड्डितपतितउक्लापा। आणा एव अप्पटिहतट्ठेन चक्कन्ति आणाचक्कं। एकतो एत्थ निपतन्तीति एकनिपातनं। आकासेन आगन्त्वा निसीदीति एकेति एतं दुतियवारे गमनं सन्धायाति आयस्मा उपतिस्सो । पठमं वा आकासेन गन्त्वा परिसं पत्वा भिक्खुपन्तिं अपीळेन्तो पथवियं निमुज्जित्वा आसने एव अत्तानं दस्सेसि। उभयथा च आपाथं गतो, तेन उभयम्पि युज्जति, अञ्ञथा द्वीसु एकं अभूतं आपज्जति।
Satthusāsanameva pariyatti satthusāsanapariyatti, sā suttageyyādivasena navaṅgā. Tipiṭakameva sabbapariyattippabhedaṃ dhārentīti tipiṭakasabbapariyattippabhedadharā. ‘‘Vinā na sakkā’’ti na vattabbaṃ ‘‘tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare’’ti vuttattā, evaṃ santepi atthi viseso tehi sammukhāpi asammukhāpi sutaṃ, therena pana asammukhāpaṭiggahitaṃ nāma natthīti. Na vāyanti ettha vāti vibhāsā, aññāsipi na aññāsipīti attho. Tatra uccinane. Bahusaddo vipullattho ‘‘anantapāraṃ bahu veditabbamitya’’treva. Pubbe ‘‘tipiṭakasabbapaayattippabhedadhare’’ti vuttattā ‘‘bahu cānena…pe… pariyatto’’ti na yujjatīti ce? Na, tipiṭakassa anantattā, tasmā amhe upādāya tena bahu pariyattoti adhippāyo. Itarathā ānandatthero tehi appassutoti āpajjati, ‘‘asammukhā paṭiggahitaṃ nāma natthī’’ti vacanavirodho ca. Aḍḍhamāso atikkantoti ettha eko divaso naṭṭho, so pāṭipadadivaso, kolāhaladivaso nāma so, tasmā idha na gahito. Saṃvegavatthuṃ kittetvā kīḷanato sādhukīḷanaṃ nāma. Svepīti api-saddo apekkhāmantānuññāya. Subhasuttaṃ ‘‘aciraparinibbute bhagavatī’’ti (dī. ni. 1.444) vuttattā caturāsītidhammakkhandhasahassesu antogadhaṃ na hotīti ce? Na, bhagavato kāle laddhanayattā kathāvatthu viya. Chaḍḍitā patitā uklāpā chaḍḍitapatitauklāpā. Āṇā eva appaṭihataṭṭhena cakkanti āṇācakkaṃ. Ekato ettha nipatantīti ekanipātanaṃ. Ākāsena āgantvā nisīdīti eketi etaṃ dutiyavāre gamanaṃ sandhāyāti āyasmā upatisso . Paṭhamaṃ vā ākāsena gantvā parisaṃ patvā bhikkhupantiṃ apīḷento pathaviyaṃ nimujjitvā āsane eva attānaṃ dassesi. Ubhayathā ca āpāthaṃ gato, tena ubhayampi yujjati, aññathā dvīsu ekaṃ abhūtaṃ āpajjati.
अथ खो आयस्मा महाकस्सपो आयस्मन्तं उपालिं पुच्छि…पे॰… आयस्मा उपालित्थेरो विस्सज्जेसीति इदं पुब्बे ‘‘पठमं आवुसो उपाली’’तिआदिना (चूळव॰ ४३९) वुत्तपुच्छाविस्सज्जनं सङ्खिपित्वा सङ्गीतिकारकेहि दस्सितवचनन्ति गण्ठिपदे लिखितं। तथा होतु, किमत्थं पनेत्थ ‘‘निदानम्पि पुच्छि, पुग्गलम्पि पुच्छि, वत्थुम्पि पुच्छी’’ति एवं पुब्बे दस्सितानुक्कमेन अवत्वा ‘‘वत्थुम्पि पुच्छि, निदानम्पि पुच्छि, पुग्गलम्पि पुच्छी’’ति एवं अनुक्कमो कतोति? ‘‘वत्थुमूलकत्ता सिक्खापदपञ्ञत्तिया उप्पटिपाटिया वुत्त’’न्ति वदन्ति एके। एत्थ पन विचारणा वेरञ्जकण्डे सम्पत्ते करीयति। राजागारकेति एवंनामके उय्याने। अभिरमनारहं किर राजागारम्पि। तत्थ, यस्स वसेनेतं एवं नामं लभति। अथ खो ‘‘आयस्मा महाकस्सपो’’तिआदिना पुब्बे वुत्तमेव सङ्खिपित्वा दस्सेति सङ्गीतिकारको वसीगणो। यदि एवं यथा निदानम्पि पुच्छि, पुग्गलम्पि पुच्छीति एत्थ पुच्छाक्कमो दस्सितो, तथा आनन्दत्थेरस्स विस्सज्जनक्कमोपि किमत्थं न दस्सितोति चे? इमिनानुक्कमेन सङ्गहं पञ्चपि निकाया अनारुळ्हाति दस्सनत्थं। कथं पन आरुळ्हाति? आयस्मा महाकस्सपो पञ्चपि निकाये अनुक्कमेनेव पुच्छि, आनन्दत्थेरो पन अनुक्कमेनेव पुच्छितम्पि अपुच्छितम्पि तस्स तस्स सुत्तस्स सभावं अन्तरा उप्पन्नं वत्थुं उद्देसनिद्देसक्कमं मातिकाविभङ्गक्कमन्ति एवमादिसब्बं अनुरूपवचनं पक्खिपित्वा विस्सज्जेसि, तेनेवाह ‘‘एतेनेव उपायेन पञ्चपि निकाये पुच्छी’’ति। अथ वा ‘‘अम्बलट्ठिकायं राजागारके’’ति वत्तब्बे ‘‘राजागारके अम्बलट्ठिकाय’’न्ति उप्पटिपाटिवचनेनपि इममत्थं दीपेति। ‘‘अम्बलट्ठिकायं विहरति राजागारके’’ति हि वुत्तं।
Athakho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ pucchi…pe… āyasmā upālitthero vissajjesīti idaṃ pubbe ‘‘paṭhamaṃ āvuso upālī’’tiādinā (cūḷava. 439) vuttapucchāvissajjanaṃ saṅkhipitvā saṅgītikārakehi dassitavacananti gaṇṭhipade likhitaṃ. Tathā hotu, kimatthaṃ panettha ‘‘nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchī’’ti evaṃ pubbe dassitānukkamena avatvā ‘‘vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchī’’ti evaṃ anukkamo katoti? ‘‘Vatthumūlakattā sikkhāpadapaññattiyā uppaṭipāṭiyā vutta’’nti vadanti eke. Ettha pana vicāraṇā verañjakaṇḍe sampatte karīyati. Rājāgāraketi evaṃnāmake uyyāne. Abhiramanārahaṃ kira rājāgārampi. Tattha, yassa vasenetaṃ evaṃ nāmaṃ labhati. Atha kho ‘‘āyasmā mahākassapo’’tiādinā pubbe vuttameva saṅkhipitvā dasseti saṅgītikārako vasīgaṇo. Yadi evaṃ yathā nidānampi pucchi, puggalampi pucchīti ettha pucchākkamo dassito, tathā ānandattherassa vissajjanakkamopi kimatthaṃ na dassitoti ce? Iminānukkamena saṅgahaṃ pañcapi nikāyā anāruḷhāti dassanatthaṃ. Kathaṃ pana āruḷhāti? Āyasmā mahākassapo pañcapi nikāye anukkameneva pucchi, ānandatthero pana anukkameneva pucchitampi apucchitampi tassa tassa suttassa sabhāvaṃ antarā uppannaṃ vatthuṃ uddesaniddesakkamaṃ mātikāvibhaṅgakkamanti evamādisabbaṃ anurūpavacanaṃ pakkhipitvā vissajjesi, tenevāha ‘‘eteneva upāyena pañcapi nikāye pucchī’’ti. Atha vā ‘‘ambalaṭṭhikāyaṃ rājāgārake’’ti vattabbe ‘‘rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti uppaṭipāṭivacanenapi imamatthaṃ dīpeti. ‘‘Ambalaṭṭhikāyaṃ viharati rājāgārake’’ti hi vuttaṃ.
गहकारन्ति इमस्स अत्तभावगेहस्स कारकं तण्हावड्ढकिं गवेसन्तो येन ञाणेन सक्का सो दट्ठुं, तस्सत्थाय दीपङ्करपादमूले कताभिनीहारो एत्तकं कालं अनेकजातिसंसारं तं ञाणं अविन्दन्तो विचरिन्ति अत्थो। दुक्खा जाति पुनप्पुनन्ति इदं गहकारकगवेसनस्स कारणवचनं। सब्बा ते फासुकाति तव सब्बा अनवसेसकिलेसफासुका मया भग्गा। गहकूटं नाम अविज्जा। सोमनस्ससहगतं ञाणं सोमनस्समयं। न हि सोमनस्समयं ञाणं खन्धसभावभेदतो। दळ्हीकम्मसिथिलकरणप्पयोजनाति येभुय्यताय वुत्तं, तं पन तत्थ तत्थ पकासयिस्साम। अञ्ञमञ्ञसङ्करविरहिते धम्मे च विनये चाति एत्थ पाणातिपातो अकुसलन्ति एवमादीसु मरणाधिप्पायस्स जीवितिन्द्रियुपच्छेदकप्पयोगसमुट्ठापिका चेतना अकुसलं, न पाणसङ्खातजीवितिन्द्रियस्स उपच्छेदकसङ्खातो अतिपातो। तथा अदिन्नस्स परसन्तकस्स आदानसङ्खाता विञ्ञत्ति अब्याकतो धम्मो, तब्बिञ्ञत्तिसमुट्ठापिका थेय्यचेतना अकुसलो धम्मोति (पट्ठा॰ १.१.२७) एवमादिना अञ्ञमञ्ञसङ्करविरहिते धम्मे पटिबलो विनेतुं। जातरूपरजतं परसन्तकं थेय्यचित्तेन गण्हन्तस्स यथावत्थुं पाराजिकथुल्लच्चयदुक्कटेसु अञ्ञतरं, भण्डागारिकसीसेन दिय्यमानं गण्हन्तस्स पाचित्तियं, अत्तत्थाय गण्हन्तस्स निस्सग्गियं पाचित्तियं, केवलं लोलताय गण्हन्तस्स अनामासदुक्कटं, रूपियछड्डकसम्मतस्स अनापत्तीति एवं अञ्ञमञ्ञसङ्करविरहिते विनयेपि पटिबलो विनेतुन्ति अत्थो। भावेतीति वड्ढेति, एतेन फलवसेन जवनवसेन च चित्तस्स वुद्धिं दस्सेति। ‘‘अविसिट्ठ’’न्ति पाठो, साधारणन्ति अत्थो।
Gahakāranti imassa attabhāvagehassa kārakaṃ taṇhāvaḍḍhakiṃ gavesanto yena ñāṇena sakkā so daṭṭhuṃ, tassatthāya dīpaṅkarapādamūle katābhinīhāro ettakaṃ kālaṃ anekajātisaṃsāraṃ taṃ ñāṇaṃ avindanto vicarinti attho. Dukkhā jāti punappunanti idaṃ gahakārakagavesanassa kāraṇavacanaṃ. Sabbā te phāsukāti tava sabbā anavasesakilesaphāsukā mayā bhaggā. Gahakūṭaṃ nāma avijjā. Somanassasahagataṃ ñāṇaṃ somanassamayaṃ. Na hi somanassamayaṃ ñāṇaṃ khandhasabhāvabhedato. Daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti yebhuyyatāya vuttaṃ, taṃ pana tattha tattha pakāsayissāma. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti ettha pāṇātipāto akusalanti evamādīsu maraṇādhippāyassa jīvitindriyupacchedakappayogasamuṭṭhāpikā cetanā akusalaṃ, na pāṇasaṅkhātajīvitindriyassa upacchedakasaṅkhāto atipāto. Tathā adinnassa parasantakassa ādānasaṅkhātā viññatti abyākato dhammo, tabbiññattisamuṭṭhāpikā theyyacetanā akusalo dhammoti (paṭṭhā. 1.1.27) evamādinā aññamaññasaṅkaravirahite dhamme paṭibalo vinetuṃ. Jātarūparajataṃ parasantakaṃ theyyacittena gaṇhantassa yathāvatthuṃ pārājikathullaccayadukkaṭesu aññataraṃ, bhaṇḍāgārikasīsena diyyamānaṃ gaṇhantassa pācittiyaṃ, attatthāya gaṇhantassa nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, kevalaṃ lolatāya gaṇhantassa anāmāsadukkaṭaṃ, rūpiyachaḍḍakasammatassa anāpattīti evaṃ aññamaññasaṅkaravirahite vinayepi paṭibalo vinetunti attho. Bhāvetīti vaḍḍheti, etena phalavasena javanavasena ca cittassa vuddhiṃ dasseti. ‘‘Avisiṭṭha’’nti pāṭho, sādhāraṇanti attho.
देसेन्तस्स वसेनेत्थ, देसना पिटकत्तयं।
Desentassa vasenettha, desanā piṭakattayaṃ;
सासितब्बवसेनेतं, सासनन्तिपि वुच्चति॥
Sāsitabbavasenetaṃ, sāsanantipi vuccati.
कथेतब्बस्स अत्थस्स, वसेनापि कथाति च।
Kathetabbassa atthassa, vasenāpi kathāti ca;
देसना सासना कथा, भेदम्पेवं पकासये॥
Desanā sāsanā kathā, bhedampevaṃ pakāsaye.
सासनस्स नपुंसकत्ता ‘‘यथा…पे॰… धम्मसासनानी’’ति वुत्तं। दुच्चरितसंकिलेसं नाम अत्थतो चेतना, तथाकारप्पवत्तचित्तुप्पादो वा। अनिच्चादिलक्खणं पटिविज्झित्वा पवत्तत्ता विपस्सनाचित्तानि विसयतो लोकिया’भिसमयो असम्मोहतो लोकुत्तरो, लोकुत्तरो एव वा अभिसमयो विसयतो निब्बानसङ्खातस्स अत्थस्स, इतरस्स मग्गादिकस्स असम्मोहतोतिपि एके। एत्थ ‘‘पटिवेधो’’ति वुत्तं ञाणं, तं कथं गम्भीरन्ति चे? गम्भीरस्स उदकस्स पमाणग्गहणकाले दीघेन पमाणेन भवितब्बं, एवं अलब्भनेय्यभावदस्सनत्थं इदानीति वुत्तन्ति एके। यस्स चत्थाय मग्गफलत्थाय। तञ्च अत्थं नानुभोन्ति नाधिगच्छन्ति कञ्चि अत्तना अधिप्पेतं, इतिवादपमोक्खञ्च। कस्मा? अत्थस्स अनुपपरिक्खित्वा गहितत्ता। अधिगतफलत्ता पटिविद्धाकुप्पो। पुन खीणासवग्गहणेन अरहन्तमेव दस्सेति, न सेक्खं। सो हि यथा भण्डागारिको रञ्ञो कटकमकुटादिं गोपेत्वा इच्छितिच्छितक्खणे उपनेति, एवं सहेतुकानं सत्तानं मग्गफलत्थाय धम्मं देसेसि। तासंयेव तत्थ विनयपिटके पभेदतो वुत्तत्ता, वायमित्वा ता एव पापुणातीति आचरिया। किमत्थं तिस्सोव विज्जा तत्थ विभत्ताति? सीलसम्पत्तिया एतपरमुपनिस्सयभावतो। ‘‘अपरेहिपि सत्तहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु विनयधरो होति। आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं, लहुकं आपत्तिं, गरुकं आपत्तिं, अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति…पे॰… दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन सत्ते पस्सति…पे॰… आसवानञ्च खया…पे॰… उपसम्पज्ज विहरती’’ति (परि॰ ३२७) सुत्तमेत्थ साधकं। विनयं परियापुणित्वा सीलसम्पत्तिं निस्साय आसवक्खयञाणेन सहेव विय दिब्बचक्खुपुब्बेनिवासानुस्सतिञाणानि पटिलभति। विसुं एतेसं परिकम्मकिच्चं नत्थीति दस्सनत्थं तासंयेवाति वुत्तन्ति च वदन्ति एके। अभिधम्मे पन तिस्सोविज्जा छ अभिञ्ञा चतस्सो च पटिसम्भिदा अञ्ञे च सम्मप्पधानादयो गुणविसेसा विभत्ता। किञ्चापि विभत्ता, तथापि विसेसतो पञ्ञाजातिकत्ता चतस्सो पटिसम्भिदा पापुणातीति दस्सनत्थं तासं तत्थेवाति अवधारणविपल्लासो कतो। अत्तना दुग्गहितेन धम्मेनाति पाठसेसो। कत्तरि चेतं करणवचनं, हेतुत्थे च, अत्तना दुग्गहितहेतूति अधिप्पायो। कस्मा पनाति ‘‘अनुलोमिको’’ति वुत्तत्थं दीपेति।
Sāsanassa napuṃsakattā ‘‘yathā…pe… dhammasāsanānī’’ti vuttaṃ. Duccaritasaṃkilesaṃ nāma atthato cetanā, tathākārappavattacittuppādo vā. Aniccādilakkhaṇaṃ paṭivijjhitvā pavattattā vipassanācittāni visayato lokiyā’bhisamayo asammohato lokuttaro, lokuttaro eva vā abhisamayo visayato nibbānasaṅkhātassa atthassa, itarassa maggādikassa asammohatotipi eke. Ettha ‘‘paṭivedho’’ti vuttaṃ ñāṇaṃ, taṃ kathaṃ gambhīranti ce? Gambhīrassa udakassa pamāṇaggahaṇakāle dīghena pamāṇena bhavitabbaṃ, evaṃ alabbhaneyyabhāvadassanatthaṃ idānīti vuttanti eke. Yassa catthāya maggaphalatthāya. Tañca atthaṃ nānubhonti nādhigacchanti kañci attanā adhippetaṃ, itivādapamokkhañca. Kasmā? Atthassa anupaparikkhitvā gahitattā. Adhigataphalattā paṭividdhākuppo. Puna khīṇāsavaggahaṇena arahantameva dasseti, na sekkhaṃ. So hi yathā bhaṇḍāgāriko rañño kaṭakamakuṭādiṃ gopetvā icchiticchitakkhaṇe upaneti, evaṃ sahetukānaṃ sattānaṃ maggaphalatthāya dhammaṃ desesi. Tāsaṃyeva tattha vinayapiṭake pabhedato vuttattā, vāyamitvā tā eva pāpuṇātīti ācariyā. Kimatthaṃ tissova vijjā tattha vibhattāti? Sīlasampattiyā etaparamupanissayabhāvato. ‘‘Aparehipi sattahaṅgehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hoti. Āpattiṃ jānāti, anāpattiṃ, lahukaṃ āpattiṃ, garukaṃ āpattiṃ, anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati…pe… dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati…pe… āsavānañca khayā…pe… upasampajja viharatī’’ti (pari. 327) suttamettha sādhakaṃ. Vinayaṃ pariyāpuṇitvā sīlasampattiṃ nissāya āsavakkhayañāṇena saheva viya dibbacakkhupubbenivāsānussatiñāṇāni paṭilabhati. Visuṃ etesaṃ parikammakiccaṃ natthīti dassanatthaṃ tāsaṃyevāti vuttanti ca vadanti eke. Abhidhamme pana tissovijjā cha abhiññā catasso ca paṭisambhidā aññe ca sammappadhānādayo guṇavisesā vibhattā. Kiñcāpi vibhattā, tathāpi visesato paññājātikattā catasso paṭisambhidā pāpuṇātīti dassanatthaṃ tāsaṃ tatthevāti avadhāraṇavipallāso kato. Attanā duggahitena dhammenāti pāṭhaseso. Kattari cetaṃ karaṇavacanaṃ, hetutthe ca, attanā duggahitahetūti adhippāyo. Kasmā panāti ‘‘anulomiko’’ti vuttatthaṃ dīpeti.
पठममहासङ्गीतिकथावण्णनानयो।
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanānayo.
