Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā |
ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā
ပဌမမဟာသင္ဂီတိ နာမ စေသာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒော ဝတ္တဗ္ဗသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, ဥပညာသတ္ထော ဝာ, ဥပညာသောတိ စ ဝာက္ယာရမ္ဘော ဝုစ္စတိ။ ဧသာ ဟိ ဂန္ထကာရာနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ကိဉ္စိ ဝတ္ဝာ ပုန အပရံ ဝတ္တုမာရဘန္တာနံ စ-သဒ္ဒပ္ပယောဂော။ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သဘာဂတ္ထဝသေန သင္ဂဟေတ္ဝာ ဂာယနံ ကထနံ သင္ဂီတိ, မဟာဝိသယတ္တာ ပူဇနီယတ္တာ စ မဟတီ သင္ဂီတိ မဟာသင္ဂီတိ။ ဒုတိယာဒိံ ဥပာဒာယ စေသာ ‘‘ပဌမမဟာသင္ဂီတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ နိဒဒာတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတ္ဝာ နိဒသ္သေတီတိ နိဒာနံ, တတ္ထ ကောသလ္လတ္ထံ။
Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesāti ettha ca-saddo vattabbasampiṇḍanattho, upaññāsattho vā, upaññāsoti ca vākyārambho vuccati. Esā hi ganthakārānaṃ pakati, yadidaṃ kiñci vatvā puna aparaṃ vattumārabhantānaṃ ca-saddappayogo. Yathāpaccayaṃ tattha tattha desitattā vippakiṇṇānaṃ dhammavinayānaṃ sabhāgatthavasena saṅgahetvā gāyanaṃ kathanaṃ saṅgīti, mahāvisayattā pūjanīyattā ca mahatī saṅgīti mahāsaṅgīti. Dutiyādiṃ upādāya cesā ‘‘paṭhamamahāsaṅgītī’’ti vuttā. Nidadāti desanaṃ desakālādivasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ, tattha kosallatthaṃ.
ဝေနေယ္ယာနံ မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာဝ ကိရိယာ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉ္ဟိ အာဒိံ ကတ္ဝာ’’တိ။ တတ္ထ သတိပဋ္ဌာနာဒိဓမ္မော ဧဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ, စက္ကန္တိ ဝာ အာဏာ, တံ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေတိ နိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ဘဂဝတိ လောကနာထေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုသိနာရာယန္တိ သမီပတ္ထေ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေတိ တသ္သ နဂရသ္သ ဥပဝတ္တနဘူတံ မလ္လရာဇူနံ သာလဝနုယ္ယာနံ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထ နဂရံ ပဝိသန္တာ ဥယ္ယာနတော ဥပေစ္စ ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဥယ္ယာနသ္သ စ နဂရသ္သ စ မဇ္ဈေ သာလဝနံ ဝုစ္စတိ။ ကုသိနာရာယ ဟိ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယ တံ ဥယ္ယာနံ ဟောတိ, တတော ဥယ္ယာနတော သာလဝနရာဇိဝိရာဇိတော မဂ္ဂော ပာစီနာဘိမုခော ဂန္တ္ဝာ နဂရသ္သ ဒက္ခိဏဒ္ဝာရာဘိမုခော ဥတ္တရေန နိဝတ္တော, တေန မဂ္ဂေန မနုသ္သာ နဂရံ ပဝိသန္တိ, တသ္မာ တံ ‘‘ဥပဝတ္တန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ကိရ ဥပဝတ္တနေ အညမညသံသဋ္ဌဝိဋပာနံ သမ္ပန္နဆာယာနံ သာလပန္တီနမန္တရေ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စော ပညတ္တော, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယမကသာလာနမန္တရေ’’တိ။ ဥပာဒီယတိ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဥပာဒိ, ဝိပာကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ တဒေဝ ကမ္မကိလေသေဟိ သမ္မာ အပ္ပဟီနတာယ သေသော, နတ္ထိ ဧတ္ထ ဥပာဒိသေသောတိ အနုပာဒိသေသာ, နိဗ္ဗာနဓာတု, တာယ။ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စာယံ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ ပရိနိဗ္ဗာနေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ, ပရိနိဗ္ဗာနဟေတု တသ္မိံ ဌာနေ သန္နိပတိတာနန္တိ အတ္ထော။ သင္ဃသ္သ ထေရော ဇေဋ္ဌော သင္ဃတ္ထေရော။ ဧတ္ထ စ သင္ဃသဒ္ဒသ္သ ဘိက္ခုသတသဟသ္သသဒ္ဒသာပေက္ခတ္တေပိ ဂမကတ္တာ ထေရသဒ္ဒေန သမာသော ယထာ ဒေဝဒတ္တသ္သ ဂရုကုလန္တိ။ အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဓမ္မဝိနယသင္ဂာယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥသ္သာဟံ ဇနေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။
Veneyyānaṃ maggaphaluppattihetubhūtāva kiriyā nippariyāyena buddhakiccanti āha ‘‘dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā’’ti. Tattha satipaṭṭhānādidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ, cakkanti vā āṇā, taṃ dhammato anapetattā dhammacakkaṃ, dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Katabuddhakicceti niṭṭhitabuddhakicce bhagavati lokanātheti sambandho. Kusinārāyanti samīpatthe etaṃ bhummavacanaṃ. Upavattane mallānaṃ sālavaneti tassa nagarassa upavattanabhūtaṃ mallarājūnaṃ sālavanuyyānaṃ dasseti. Tattha nagaraṃ pavisantā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti ‘‘upavattana’’nti uyyānassa ca nagarassa ca majjhe sālavanaṃ vuccati. Kusinārāya hi dakkhiṇapacchimadisāya taṃ uyyānaṃ hoti, tato uyyānato sālavanarājivirājito maggo pācīnābhimukho gantvā nagarassa dakkhiṇadvārābhimukho uttarena nivatto, tena maggena manussā nagaraṃ pavisanti, tasmā taṃ ‘‘upavattana’’nti vuccati. Tattha kira upavattane aññamaññasaṃsaṭṭhaviṭapānaṃ sampannachāyānaṃ sālapantīnamantare bhagavato parinibbānamañco paññatto, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yamakasālānamantare’’ti. Upādīyati kammakilesehīti upādi, vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. Tadeva kammakilesehi sammā appahīnatāya seso, natthi ettha upādisesoti anupādisesā, nibbānadhātu, tāya. Itthambhūtalakkhaṇe cāyaṃ karaṇaniddeso. Parinibbāneti nimittatthe bhummaṃ, parinibbānahetu tasmiṃ ṭhāne sannipatitānanti attho. Saṅghassa thero jeṭṭho saṅghatthero. Ettha ca saṅghasaddassa bhikkhusatasahassasaddasāpekkhattepi gamakattā therasaddena samāso yathā devadattassa garukulanti. Āyasmā mahākassapo dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesīti sambandho.
တထာ ဥသ္သာဟံ ဇနနသ္သ ကာရဏမာဟ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေတိအာဒိ။ သတ္တ အဟာနိ သမာဟဋာနိ သတ္တာဟံ, သတ္တာဟံ ပရိနိဗ္ဗုတသ္သ အသ္သာတိ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတော, သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ဝုတ္တဝစနမနုသ္သရန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အလံ, အာဝုသောတိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တဝစနံ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ တေန မဟာသမဏေနာတိ နိသ္သက္ကေ ကရဏဝစနံ, တတော မဟာသမဏတော သုဋ္ဌု မုတ္တာ မယန္တိ အတ္ထော, ဥပဒ္ဒုတာ စ ဟောမ တဒာတိ အဓိပ္ပာယော, ဟောမာတိ ဝာ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ, အဟုမ္ဟာတိ အတ္ထော။ ဌာနံ ခော ပနေတံ ဝိဇ္ဇတီတိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ, ဟေတု။ ခောတိ အဝဓာရဏေ, ဧတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတေဝ, နော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ? အာဟ ယံ ပာပဘိက္ခူတိအာဒိ။ ဧတ္ထ ယန္တိ နိပာတမတ္တံ, ကာရဏနိဒ္ဒေသော ဝာ, ယေန ကာရဏေန အန္တရဓာပေယ္ယုံ, တဒေတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အတီတော အတိက္ကန္တော သတ္ထာ ဧတ္ထ, ဧတသ္သာတိ ဝာ အတီတသတ္ထုကံ, ပာဝစနံ။ ပဓာနံ ဝစနံ ပာဝစနံ, ဓမ္မဝိနယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပက္ခံ လဘိတ္ဝာတိ အလဇ္ဇီပက္ခံ လဘိတ္ဝာ။ န စိရသ္သေဝာတိ န စိရေနေဝ။ ယာဝ စ ဓမ္မဝိနယော တိဋ္ဌတီတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု တိဋ္ဌတိ။
Tathā ussāhaṃ jananassa kāraṇamāha sattāhaparinibbutetiādi. Satta ahāni samāhaṭāni sattāhaṃ, sattāhaṃ parinibbutassa assāti sattāhaparinibbuto, sattāhaparinibbute subhaddena vuḍḍhapabbajitena vuttavacanamanussarantoti sambandho. Alaṃ, āvusotiādinā tena vuttavacanaṃ dasseti. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ. Tena mahāsamaṇenāti nissakke karaṇavacanaṃ, tato mahāsamaṇato suṭṭhu muttā mayanti attho, upaddutā ca homa tadāti adhippāyo, homāti vā atītatthe vattamānavacanaṃ, ahumhāti attho. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjatīti tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, hetu. Khoti avadhāraṇe, etaṃ kāraṇaṃ vijjateva, no na vijjatīti attho. Kiṃ taṃ kāraṇanti? Āha yaṃ pāpabhikkhūtiādi. Ettha yanti nipātamattaṃ, kāraṇaniddeso vā, yena kāraṇena antaradhāpeyyuṃ, tadetaṃ kāraṇaṃ vijjatīti attho. Atīto atikkanto satthā ettha, etassāti vā atītasatthukaṃ, pāvacanaṃ. Padhānaṃ vacanaṃ pāvacanaṃ, dhammavinayanti vuttaṃ hoti. Pakkhaṃ labhitvāti alajjīpakkhaṃ labhitvā. Na cirassevāti na cireneva. Yāva ca dhammavinayo tiṭṭhatīti yattakaṃ kālaṃ dhammo ca vinayo ca lajjīpuggalesu tiṭṭhati.
ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာတိ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒေသိတော ပညတ္တောတိ သုတ္တာဘိဓမ္မပိဋကသင္ဂဟိတသ္သ ဓမ္မသ္သ စေဝ ဝိနယပိဋကသင္ဂဟိတသ္သ ဝိနယသ္သ စ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ။ တသ္သေဝ ပကာရတော ဉာပနံ အသင္ကရတော ဌပနံ ပညာပနံ။ သော ဝော မမစ္စယေန သတ္ထာတိ သော ဓမ္မဝိနယော တုမ္ဟာကံ မမစ္စယေန သတ္ထာ မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ သတ္ထုကိစ္စံ သာဓေသ္သတိ။ သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဝသေန တိဝိဓံ သာသနံ, နိပ္ပရိယာယတော ပန သတ္တတ္တိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ အဒ္ဓနိယန္တိ အဒ္ဓာနက္ခမံ, တဒေဝ စိရဋ္ဌိတိကံ အသ္သ ဘဝေယ္ယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
Vuttañhetaṃ bhagavatāti parinibbānamañce nipannena bhagavatā vuttanti attho. Desito paññattoti suttābhidhammapiṭakasaṅgahitassa dhammassa ceva vinayapiṭakasaṅgahitassa vinayassa ca atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanā. Tasseva pakārato ñāpanaṃ asaṅkarato ṭhapanaṃ paññāpanaṃ. So vo mamaccayena satthāti so dhammavinayo tumhākaṃ mamaccayena satthā mayi parinibbute satthukiccaṃ sādhessati. Sāsananti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhaṃ sāsanaṃ, nippariyāyato pana sattattiṃsa bodhipakkhiyadhammā. Addhaniyanti addhānakkhamaṃ, tadeva ciraṭṭhitikaṃ assa bhaveyyāti sambandho.
ဣဒာနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အတ္တနော ကတံ အနုဂ္ဂဟဝိသေသံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ယဉ္စာဟံ ဘဂဝတာတိအာဒိ။ တတ္ထ ယဉ္စာဟန္တိ ဧတသ္သ အနုဂ္ဂဟိတောတိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ယန္တိ ယသ္မာ, ယေန ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိရိယာပရာမသနံ ဝာ ဧတံ, တေန အနုဂ္ဂဟိတောတိ ဧတ္ထ အနုဂ္ဂဟဏံ ပရာမသတိ။ ဓာရေသ္သသီတိအာဒိကံ ဘဂဝတာ မဟာကသ္သပတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ စီဝရပရိဝတ္တနံ ကာတုကာမေန ဝုတ္တဝစနံ။ ဓာရေသ္သသိ ပန မေ တ္ဝံ ကသ္သပာတိ ‘‘ကသ္သပ, တ္ဝံ ဣမာနိ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနိ ပံသုကူလာနိ ပာရုပိတုံ သက္ခိသ္သသီ’’တိ ဝဒတိ, တဉ္စ ခော န ကာယဗလံ သန္ဓာယ, ပဋိပတ္တိပူရဏံ ပန သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ သာဏာနိ ပံသုကူလာနီတိ မတကဠေဝရံ ပလိဝေဌေတ္ဝာ ဆဍ္ဍိတာနိ တုမ္ဗမတ္တေ ကိမယော ပပ္ဖောဋေတ္ဝာ ဂဟိတာနိ သာဏဝာကမယာနိ ပံသုကူလစီဝရာနိ။ ရထိကာဒီနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပံသူနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန တေသု ကူလမိဝာတိ ပံသုကူလံ။ အထ ဝာ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလန္တိ ပံသုကူလသဒ္ဒသ္သ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိဗ္ဗသနာနီတိ နိဋ္ဌိတဝသနကိစ္စာနိ, ပရိဘောဂဇိဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ဧကမေဝ တံ စီဝရံ အနေကာဝယဝတ္တာ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ အတ္တနာ သမာနပရိဘောဂေန, သာဓာရဏပရိဘောဂေန စ သမသမဋ္ဌပနေန စ အနုဂ္ဂဟိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။
Idāni sammāsambuddhena attano kataṃ anuggahavisesaṃ vibhāvento āha yañcāhaṃ bhagavatātiādi. Tattha yañcāhanti etassa anuggahitoti etena sambandho. Tattha yanti yasmā, yena kāraṇenāti vuttaṃ hoti. Kiriyāparāmasanaṃ vā etaṃ, tena anuggahitoti ettha anuggahaṇaṃ parāmasati. Dhāressasītiādikaṃ bhagavatā mahākassapattherena saddhiṃ cīvaraparivattanaṃ kātukāmena vuttavacanaṃ. Dhāressasi pana me tvaṃ kassapāti ‘‘kassapa, tvaṃ imāni paribhogajiṇṇāni paṃsukūlāni pārupituṃ sakkhissasī’’ti vadati, tañca kho na kāyabalaṃ sandhāya, paṭipattipūraṇaṃ pana sandhāya evamāha. Sāṇāni paṃsukūlānīti matakaḷevaraṃ paliveṭhetvā chaḍḍitāni tumbamatte kimayo papphoṭetvā gahitāni sāṇavākamayāni paṃsukūlacīvarāni. Rathikādīnaṃ yattha katthaci paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena tesu kūlamivāti paṃsukūlaṃ. Atha vā paṃsu viya kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlanti paṃsukūlasaddassa attho daṭṭhabbo. Nibbasanānīti niṭṭhitavasanakiccāni, paribhogajiṇṇānīti attho. Ekameva taṃ cīvaraṃ anekāvayavattā bahuvacanaṃ kataṃ. Sādhāraṇaparibhogenāti attanā samānaparibhogena, sādhāraṇaparibhogena ca samasamaṭṭhapanena ca anuggahitoti sambandho.
ဣဒာနိ နဝာနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနတ္ထာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ကသ္သပသံယုတ္တေ (သံ. နိ. ၂.၁၅၂) အာဂတံ ပာဠိံ ပေယ္ယာလမုခေန အာဒိဂ္ဂဟဏေန စ သင္ခိပိတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော အာဟ အဟံ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိ။ တတ္ထ ယာဝဒေ အာကင္ခာမီတိ ယာဝဒေဝ အာကင္ခာမိ, ယတ္တကံ ကာလံ ဣစ္ဆာမီတိ အတ္ထော, ‘‘ယာဝဒေဝာ’’တိပိ ပာဌော။ နဝာနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေတိ ဧတ္ထ နဝာနုပုဗ္ဗဝိဟာရော နာမ အနုပဋိပာဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဘာဝတော ဧဝံသညိတာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သဟ အဋ္ဌ ရူပာရူပသမာပတ္တိယော။ ဆဠဘိညာ နာမ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စာဘိညာယော။ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာတိ ‘‘အဟံ ယတ္တကံ ကာလံ ယတ္တကေ သမာပတ္တိဝိဟာရေ အဘိညာယော စ ဝဠဉ္ဇေမိ, တထာ ကသ္သပောပီ’’တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမံ ကတ္ဝာ ဌပနေန, ဣဒဉ္စ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မသာမညေန ထေရသ္သ ပသံသာမတ္တေန ဝုတ္တံ, န ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗထာ သမတာယ။ ဘဂဝတော ဟိ ဂုဏဝိသေသံ ဥပာဒာယ သာဝကာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စ ကလမ္ပိ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေန္တိ, တသ္သ ကိမညံ အာဏဏ္ယံ ဘဝိသ္သတိ အညတ္ရ ဓမ္မဝိနယသင္ဂာယနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ တသ္သာတိ တသ္သ အနုဂ္ဂဟသ္သ, တသ္သ မေတိ ဝာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပောတ္ထကေသု ဟိ ကေသုစိ ‘‘တသ္သ မေ’’တိ ပာဌော ဒိသ္သတိ။ အာဏဏ္ယံ အဏဏဘာဝော။ သကကဝစဣသ္သရိယာနုပ္ပဒာနေနာတိ ဧတ္ထ စီဝရသ္သ နိဒသ္သနဝသေန ကဝစသ္သေဝ ဂဟဏံ ကတံ, သမာပတ္တိယာ နိဒသ္သနဝသေန ဣသ္သရိယံ ဂဟိတံ။
Idāni navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanatthāya bhagavatā vuttaṃ kassapasaṃyutte (saṃ. ni. 2.152) āgataṃ pāḷiṃ peyyālamukhena ādiggahaṇena ca saṅkhipitvā dassento āha ahaṃ, bhikkhavetiādi. Tattha yāvade ākaṅkhāmīti yāvadeva ākaṅkhāmi, yattakaṃ kālaṃ icchāmīti attho, ‘‘yāvadevā’’tipi pāṭho. Navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhedeti ettha navānupubbavihāro nāma anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbabhāvato evaṃsaññitā nirodhasamāpattiyā saha aṭṭha rūpārūpasamāpattiyo. Chaḷabhiññā nāma āsavakkhayañāṇena saddhiṃ pañcābhiññāyo. Attanā samasamaṭṭhapanenāti ‘‘ahaṃ yattakaṃ kālaṃ yattake samāpattivihāre abhiññāyo ca vaḷañjemi, tathā kassapopī’’ti evaṃ yathāvuttauttarimanussadhamme attanā samasamaṃ katvā ṭhapanena, idañca uttarimanussadhammasāmaññena therassa pasaṃsāmattena vuttaṃ, na bhagavatā saddhiṃ sabbathā samatāya. Bhagavato hi guṇavisesaṃ upādāya sāvakā paccekabuddhā ca kalampi kalabhāgampi na upenti, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati aññatra dhammavinayasaṅgāyanāti adhippāyo. Tattha tassāti tassa anuggahassa, tassa meti vā attho gahetabbo. Potthakesu hi kesuci ‘‘tassa me’’ti pāṭho dissati. Āṇaṇyaṃ aṇaṇabhāvo. Sakakavacaissariyānuppadānenāti ettha cīvarassa nidassanavasena kavacasseva gahaṇaṃ kataṃ, samāpattiyā nidassanavasena issariyaṃ gahitaṃ.
ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပာဠိယာ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ယထာဟာတိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကမိဒာဟန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပာတမတ္တံ။ ဧကံ သမယန္တိ ဧကသ္မိံ သမယေတိ အတ္ထော။ ပာဝာယာတိ ပာဝာနဂရတော။ အဒ္ဓာနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နောတိ ဒီဃမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော။ ဒီဃပရိယာယော ဟေတ္ထ အဒ္ဓာနသဒ္ဒော။ သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ပဉ္စသတိကက္ခန္ဓကေ အာဂတံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဣဓ အာနေတ္ဝာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvento āha yathāhātiādi. Tattha ekamidāhanti ettha idanti nipātamattaṃ. Ekaṃ samayanti ekasmiṃ samayeti attho. Pāvāyāti pāvānagarato. Addhānamaggappaṭipannoti dīghamaggappaṭipanno. Dīghapariyāyo hettha addhānasaddo. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti pañcasatikakkhandhake āgataṃ subhaddakaṇḍaṃ idha ānetvā vitthāretabbaṃ.
တတော ပရန္တိ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍတော ပရံ။ သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ‘‘ယံ န ဣစ္ဆိသ္သာမ, န တံ ကရိသ္သာမာ’’တိ ဧတံ ပရိယန္တံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍပာဠိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အဝသေသံ ဥသ္သာဟဇနနပ္ပကာရပ္ပဝတ္တံ ပာဠိမေဝ ဒသ္သေန္တော ဟန္ဒ မယံ အာဝုသောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဓမ္မော နာမ ဒသကုသလကမ္မပထပဋိပက္ခဘူတော အဓမ္မော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ. ဋီ. ၁.ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသင္ဂဟဏတ္ထံ ဥသ္သာဟဇနနပ္ပသင္ဂတ္တာ ပန ဓမ္မဝိနယာနံ အသင္ဂာယနဟေတုဒောသဂဏော သမ္ဘဝတိ, သော ဧဝ ဧတ္ထ အဓမ္မော ဒိပ္ပတိ တပ္ပဋိပက္ခော ဓမ္မော စ ပဋိဗာဟီယတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အပိ စ ‘‘အဓမ္မဝာဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ ဓမ္မဝာဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုစ္စမာနတ္တာ ယေန အဓမ္မေန တေ သုဘဒ္ဒဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒယော အဓမ္မဝာဒိနော, ယေန စ ဓမ္မေန ဣတရေ ဓမ္မဝာဒိနောဝ ဟောန္တိ။ တေယေဝ ဣဓ ‘‘အဓမ္မော’’ ‘‘ဓမ္မော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တသ္မာ သီလဝိပတ္တိအာဒိဟေတုကော ပာပိစ္ဆတာဒိဒောသဂဏော အဓမ္မော, တပ္ပဋိပက္ခော သီလသမ္ပဒာဒိဟေတုကော အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမူဟော ဓမ္မောတိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုရေ ဒိပ္ပတီတိ အပိ နာမ ဒိပ္ပတိ။ အထ ဝာ ယာဝ အဓမ္မော ဓမ္မံ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, တတော ပုရေတရမေဝာတိ အတ္ထော။ ဒိပ္ပတီတိ ဒိပ္ပိသ္သတိ။ ပုရေသဒ္ဒယောဂေန ဟိ အနာဂတတ္ထေ အယံ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂော, ယထာ ပုရာ ဝသ္သတိ ဒေဝောတိ။ အဝိနယောတိ ပဟာနဝိနယာဒီနံ ပဋိပက္ခဘူတော အဝိနယော။
Tato paranti subhaddakaṇḍato paraṃ. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti iminā ‘‘yaṃ na icchissāma, na taṃ karissāmā’’ti etaṃ pariyantaṃ subhaddakaṇḍapāḷiṃ dassetvā idāni avasesaṃ ussāhajananappakārappavattaṃ pāḷimeva dassento handa mayaṃ āvusotiādimāha. Tattha pure adhammo dippatīti ettha ‘‘adhammo nāma dasakusalakammapathapaṭipakkhabhūto adhammo’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) vuttaṃ. Dhammasaṅgahaṇatthaṃ ussāhajananappasaṅgattā pana dhammavinayānaṃ asaṅgāyanahetudosagaṇo sambhavati, so eva ettha adhammo dippati tappaṭipakkho dhammo ca paṭibāhīyatīti vattabbaṃ. Api ca ‘‘adhammavādino balavanto honti dhammavādino dubbalā hontī’’ti vuccamānattā yena adhammena te subhaddavajjiputtakādayo adhammavādino, yena ca dhammena itare dhammavādinova honti. Teyeva idha ‘‘adhammo’’ ‘‘dhammo’’ti ca vattabbā. Tasmā sīlavipattiādihetuko pāpicchatādidosagaṇo adhammo, tappaṭipakkho sīlasampadādihetuko appicchatādiguṇasamūho dhammoti ca gahetabbaṃ. Pure dippatīti api nāma dippati. Atha vā yāva adhammo dhammaṃ paṭibāhituṃ samattho hoti, tato puretaramevāti attho. Dippatīti dippissati. Puresaddayogena hi anāgatatthe ayaṃ vattamānappayogo, yathā purā vassati devoti. Avinayoti pahānavinayādīnaṃ paṭipakkhabhūto avinayo.
တေန ဟီတိ ဥယ္ယောဇနတ္ထေ နိပာတော။ သကလနဝင္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရေတိ သကလံ သုတ္တဂေယ္ယာဒိနဝင္ဂံ ဧတ္ထ, ဧတသ္သ ဝာ အတ္ထီတိ သကလနဝင္ဂံ, သတ္ထုသာသနံ။ အတ္ထကာမေန ပရိယာပုဏိတဗ္ဗတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိပုရိသတ္ထပရိယတ္တိဘာဝတော စ ‘‘ပရိယတ္တီ’’တိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဝုစ္စန္တိ, တံ သကလနဝင္ဂသတ္ထုသာသနသင္ခာတံ ပရိယတ္တိံ ဓာရေန္တီတိ သကလနဝင္ဂသတ္ထုသာသနပအယတ္တိဓရာ, တာဒိသေတိ အတ္ထော။ သမထဘာဝနာသိနေဟာဘာဝေန သုက္ခာ လူခာ အသိနိဒ္ဓာ ဝိပသ္သနာ ဧတေသန္တိ သုက္ခဝိပသ္သကာ။ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေတိ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ သမာဟာရော တိပိဋကံ, တဒေဝ နဝင္ဂာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နံ သဗ္ဗံ ပရိယတ္တိပ္ပဘေဒံ ဓာရေန္တီတိ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရာ။
Tena hīti uyyojanatthe nipāto. Sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhareti sakalaṃ suttageyyādinavaṅgaṃ ettha, etassa vā atthīti sakalanavaṅgaṃ, satthusāsanaṃ. Atthakāmena pariyāpuṇitabbato diṭṭhadhammikādipurisatthapariyattibhāvato ca ‘‘pariyattī’’ti tīṇi piṭakāni vuccanti, taṃ sakalanavaṅgasatthusāsanasaṅkhātaṃ pariyattiṃ dhārentīti sakalanavaṅgasatthusāsanapaayattidharā, tādiseti attho. Samathabhāvanāsinehābhāvena sukkhā lūkhā asiniddhā vipassanā etesanti sukkhavipassakā. Tipiṭakasabbapariyattippabhedadhareti tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samāhāro tipiṭakaṃ, tadeva navaṅgādivasena anekabhedabhinnaṃ sabbaṃ pariyattippabhedaṃ dhārentīti tipiṭakasabbapariyattippabhedadharā.
ကိသ္သ ပနာတိ ကသ္မာ ပန။ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ တမေဝာဟ ‘‘သကရဏီယော’’တိ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စသ္သ အပရိယောသိတတ္တာ သကိစ္စောတိ အတ္ထော။ အသ္သာတိ အနေန။ ဗဟုကာရတ္တာတိ ဗဟုပကာရတ္တာ။ အသ္သာတိ ဘဝေယ္ယ။ အတိဝိယ ဝိသ္သတ္ထောတိ အတိဝိယ ဝိသ္သာသိကော။ နန္တိ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဩဝဒတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာနန္ဒတ္ထေရသ္သ ကဒာစိ အသညတာယ နဝကာယ သဒ္ဓိဝိဟာရိကပရိသာယ ဇနပဒစာရိကာစရဏံ, တေသဉ္စ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဗ္ဗဇ္ဇနဉ္စ ပဋိစ္စ မဟာကသ္သပတ္ထေရော တံ နိဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဧဝမာဟ ‘‘န ဝာယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဝာ-သဒ္ဒော ပဒပူရဏော, အယံ ကုမာရော အတ္တနော ပမာဏံ န ပဋိဇာနာတီတိ ထေရံ တဇ္ဇေန္တော အာဟ။ တတ္ရာတိ ဧဝံ သတိ။
Kissa panāti kasmā pana. Sikkhatīti sekkho. Tamevāha ‘‘sakaraṇīyo’’ti. Uparimaggattayakiccassa apariyositattā sakiccoti attho. Assāti anena. Bahukārattāti bahupakārattā. Assāti bhaveyya. Ativiya vissatthoti ativiya vissāsiko. Nanti ānandattheraṃ ovadatīti sambandho. Ānandattherassa kadāci asaññatāya navakāya saddhivihārikaparisāya janapadacārikācaraṇaṃ, tesañca saddhivihārikānaṃ ekakkhaṇe uppabbajjanañca paṭicca mahākassapatthero taṃ niggaṇhanto evamāha ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti. Ettha ca vā-saddo padapūraṇo, ayaṃ kumāro attano pamāṇaṃ na paṭijānātīti theraṃ tajjento āha. Tatrāti evaṃ sati.
ကိဉ္စာပိ သေက္ခောတိ ဣဒံ န သေက္ခာနံ အဂတိဂမနသဗ္ဘာဝေန ဝုတ္တံ, အသေက္ခာနညေဝ ပန ဥစ္စိနိတ္ဝာ ဂဟိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘ကိဉ္စာပိ သေက္ခော, တထာပိ ထေရော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူ’’တိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ပန ကိဉ္စာပိ သေက္ခော, တထာပိ အဘဗ္ဗော အဂတိံ ဂန္တုန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘဗ္ဗောတိအာဒိ ပနသ္သ သဘာဝကထနံ။ တတ္ထ ဆန္ဒာတိ ဆန္ဒေန သိနေဟေန။ အဂတိံ ဂန္တုန္တိ အကတ္တဗ္ဗံ ကာတုံ။ ပရိယတ္တောတိ အဓီတော ဥဂ္ဂဟိတော။
Kiñcāpi sekkhoti idaṃ na sekkhānaṃ agatigamanasabbhāvena vuttaṃ, asekkhānaññeva pana uccinitvā gahitattāti daṭṭhabbaṃ. Tasmā ‘‘kiñcāpi sekkho, tathāpi thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’’ti evamettha sambandho veditabbo, na pana kiñcāpi sekkho, tathāpi abhabbo agatiṃ gantunti yojetabbaṃ. Abhabbotiādi panassa sabhāvakathanaṃ. Tattha chandāti chandena sinehena. Agatiṃ gantunti akattabbaṃ kātuṃ. Pariyattoti adhīto uggahito.
ရာဇဂဟံ ခော မဟာဂောစရန္တိ ဧတ္ထ ဂာဝော စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂောစရော, ဂုန္နံ ဂောစရဋ္ဌာနံ။ ဂောစရော ဝိယာတိ ဂောစရော, ဘိက္ခာစရဏဋ္ဌာနံ။ သော မဟန္တော အသ္သာတိ မဟာဂောစရံ, ရာဇဂဟံ။ ဥက္ကောဋေယ္ယာတိ နိဝာရေယ္ယ။
Rājagahaṃkho mahāgocaranti ettha gāvo caranti etthāti gocaro, gunnaṃ gocaraṭṭhānaṃ. Gocaro viyāti gocaro, bhikkhācaraṇaṭṭhānaṃ. So mahanto assāti mahāgocaraṃ, rājagahaṃ. Ukkoṭeyyāti nivāreyya.
သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသူတိ ဧတ္ထ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတ္ဝာ ကိတ္တေတ္ဝာ သာဓုကံ ဧဝ ပူဇာဝသေန ကီဠနတော သာဓုကီဠနံ။ ဥပကဋ္ဌာတိ အာသန္နာ။ ဝသ္သံ ဥပနေတိ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ဝသ္သူပနာယိကာ။
Sattasu sādhukīḷanadivasesūti ettha saṃvegavatthuṃ kittetvā kittetvā sādhukaṃ eva pūjāvasena kīḷanato sādhukīḷanaṃ. Upakaṭṭhāti āsannā. Vassaṃ upaneti upagacchati etthāti vassūpanāyikā.
တတ္ရ သုဒန္တိ တသ္သံ သာဝတ္ထိယံ, သုဒန္တိ နိပာတမတ္တံ။ ဥသ္သန္နဓာတုကန္တိ ဥပစိတပိတ္တသေမ္ဟာဒိဓာတုကံ။ သမသ္သာသေတုန္တိ သန္တပ္ပေတုံ။ ဒုတိယဒိဝသေတိ ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေတိ ဝဒန္တိ။ ဝိရိစ္စတိ ဧတေနာတိ ဝိရေစနံ။ ဩသဓပရိဘာဝိတံ ခီရမေဝ ဝိရေစနန္တိ ခီရဝိရေစနံ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ဘေသဇ္ဇပာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇမတ္တာတိ အပ္ပမတ္တကံ ဘေသဇ္ဇံ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တာ-သဒ္ဒော မတ္တာ သုခပရိစ္စာဂာတိအာဒီသု (ဓ. ပ. ၂၉၀) ဝိယ။
Tatra sudanti tassaṃ sāvatthiyaṃ, sudanti nipātamattaṃ. Ussannadhātukanti upacitapittasemhādidhātukaṃ. Samassāsetunti santappetuṃ. Dutiyadivaseti jetavanavihāraṃ paviṭṭhadivasato dutiyadivaseti vadanti. Viriccati etenāti virecanaṃ. Osadhaparibhāvitaṃ khīrameva virecananti khīravirecanaṃ. Yaṃ sandhāyāti yaṃ bhesajjapānaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhesajjamattāti appamattakaṃ bhesajjaṃ. Appattho hi ayaṃ mattā-saddo mattā sukhapariccāgātiādīsu (dha. pa. 290) viya.
ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏန္တိ ဧတ္ထ ခဏ္ဍန္တိ ဆိန္နံ, ဖုလ္လန္တိ ဘိန္နံ, တေသံ ပဋိသင္ခရဏံ အဘိနဝကရဏံ။
Khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti ettha khaṇḍanti chinnaṃ, phullanti bhinnaṃ, tesaṃ paṭisaṅkharaṇaṃ abhinavakaraṇaṃ.
ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝေဒိယတိ ဒိသ္သတီတိ ပရိဝေဏံ။ တတ္ထာတိ တေသု ဝိဟာရေသု ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဌမံ မာသန္တိ ဝသ္သာနသ္သ ပဌမံ မာသံ, အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ သေနာသနဝတ္တာနံ ဗဟူနံ ပညတ္တတ္တာ, သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ. ၂၉၄ အာဒယော) သေနာသနပဋိဗဒ္ဓာနံ ဗဟူနံ ကမ္မာနံ ဝိဟိတတ္တာ ‘‘ဘဂဝတာ။ပေ.။ ဝဏ္ဏိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
Paricchedavasena vediyati dissatīti pariveṇaṃ. Tatthāti tesu vihāresu khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti sambandho. Paṭhamaṃ māsanti vassānassa paṭhamaṃ māsaṃ, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Senāsanavattānaṃ bahūnaṃ paññattattā, senāsanakkhandhake (cūḷava. 294 ādayo) senāsanapaṭibaddhānaṃ bahūnaṃ kammānaṃ vihitattā ‘‘bhagavatā…pe… vaṇṇita’’nti vuttaṃ.
ဒုတိယဒိဝသေတိ ‘‘ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ကရောမာ’’တိ စိန္တိတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ။ ဝသ္သူပနာယိကဒိဝသေယေဝ တေ ဧဝံ စိန္တေသုံ။ သိရိယာ နိကေတနမိဝာတိ သိရိယာ နိဝာသနဋ္ဌာနံ ဝိယ။ ဧကသ္မိံ ပာနီယတိတ္ထေ သန္နိပတန္တာ ပက္ခိနော ဝိယ သဗ္ဗေသံ ဇနာနံ စက္ခူနိ မဏ္ဍပေယေဝ နိပတန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘ဧကနိပာတတိတ္ထမိဝ စ ဒေဝမနုသ္သနယနဝိဟင္ဂာန’’န္တိ။ လောကရာမဏေယ္ယကန္တိ လောကေ ရမဏီယဘာဝံ, ရမဏံ အရဟတီတိ ဝာ လောကရာမဏေယ္ယကံ ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗေသု သာရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရံ, တတော ဝိပ္ပသန္နန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍံ။ အထ ဝာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သာရဘူတော ဝိသိဋ္ဌတရော မဏ္ဍော မဏ္ဍနံ အလင္ကာရော ဧတသ္သာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍော, မဏ္ဍပော။ မဏ္ဍံ သူရိယရသ္မိံ ပာတိ နိဝာရေတီတိ မဏ္ဍပော။ ဝိဝိဓာနိ ကုသုမဒာမာနိ စေဝ မုတ္တောလမ္ဗကာနိ စ ဝိနိဂ္ဂလန္တံ ဝမေန္တံ နိက္ခာမေန္တမိဝ စာရု သောဘနံ ဝိတာနံ ဧတ္ထာတိ ဝိဝိဓကုသုမဒာမောလမ္ဗကဝိနိဂ္ဂလန္တစာရုဝိတာနော။ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တသုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မတ္တာ ဧဝ ‘‘ရတနဝိစိတ္တမဏိကောဋ္ဋိမတလမိဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ မဏိယော ကောဋ္ဋေတ္ဝာ ကတတလံ မဏိကောဋ္ဋိမတလံ နာမ, တမိဝာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာသနာရဟန္တိ နိသီဒနာရဟံ။ ဒန္တခစိတန္တိ ဒန္တေဟိ ခစိတံ။
Dutiyadivaseti ‘‘khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintitadivasato dutiyadivase. Vassūpanāyikadivaseyeva te evaṃ cintesuṃ. Siriyā niketanamivāti siriyā nivāsanaṭṭhānaṃ viya. Ekasmiṃ pānīyatitthe sannipatantā pakkhino viya sabbesaṃ janānaṃ cakkhūni maṇḍapeyeva nipatantīti vuttaṃ ‘ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgāna’’nti. Lokarāmaṇeyyakanti loke ramaṇīyabhāvaṃ, ramaṇaṃ arahatīti vā lokarāmaṇeyyakaṃ . Daṭṭhabbasāramaṇḍanti daṭṭhabbesu sāraṃ daṭṭhabbasāraṃ, tato vippasannanti daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ. Atha vā daṭṭhabbo sārabhūto visiṭṭhataro maṇḍo maṇḍanaṃ alaṅkāro etassāti daṭṭhabbasāramaṇḍo, maṇḍapo. Maṇḍaṃ sūriyarasmiṃ pāti nivāretīti maṇḍapo. Vividhāni kusumadāmāni ceva muttolambakāni ca viniggalantaṃ vamentaṃ nikkhāmentamiva cāru sobhanaṃ vitānaṃ etthāti vividhakusumadāmolambakaviniggalantacāruvitāno. Nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammattā eva ‘‘ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamivā’’ti vuttaṃ. Ettha ca maṇiyo koṭṭetvā katatalaṃ maṇikoṭṭimatalaṃ nāma, tamivāti vuttaṃ hoti. Āsanārahanti nisīdanārahaṃ. Dantakhacitanti dantehi khacitaṃ.
အာဝဇ္ဇေသီတိ ဥပနာမေသိ။ အနုပာဒာယာတိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဝသေန ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ။ ကထာဒောသောတိ ကထာယ အသစ္စံ နာမ နတ္ထိ။
Āvajjesīti upanāmesi. Anupādāyāti taṇhādiṭṭhivasena kañci dhammaṃ aggahetvā. Kathādosoti kathāya asaccaṃ nāma natthi.
ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ဝုဍ္ဎပဋိပာဋိံ အနတိက္ကမိတ္ဝာ။ ဧကေတိ မဇ္ဈိမဘာဏကာနံယေဝ ဧကေ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ဟိ သဗ္ဗံ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ဝဒန္တိယေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒီဃဘာဏကာ ပန ‘‘ပဒသာဝ ထေရော သန္နိပာတမာဂတော’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသု ကေစိ ‘‘အာကာသေနာ’’တိ, ‘‘တေ သဗ္ဗေပိ တထာ တထာ အာဂတဒိဝသာနမ္ပိ အတ္ထိတာယ ဧကမေကံ ဂဟေတ္ဝာ တထာ တထာ ဝဒိံသူ’’တိ ဝဒန္တိ။
Yathāvuḍḍhanti vuḍḍhapaṭipāṭiṃ anatikkamitvā. Eketi majjhimabhāṇakānaṃyeva eke. Pubbe vuttampi hi sabbaṃ majjhimabhāṇakā vadantiyevāti veditabbaṃ. Dīghabhāṇakā pana ‘‘padasāva thero sannipātamāgato’’ti vadanti. Tesu keci ‘‘ākāsenā’’ti, ‘‘te sabbepi tathā tathā āgatadivasānampi atthitāya ekamekaṃ gahetvā tathā tathā vadiṃsū’’ti vadanti.
ကံ ဓုရံ ကတ္ဝာတိ ကံ ဇေဋ္ဌကံ ကတ္ဝာ။ ဗီဇနိံ ဂဟေတ္ဝာတိ ဧတ္ထ ဗီဇနီဂဟဏံ ပရိသာယ ဓမ္မကထိကာနံ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စဝိနောဒနမုခဝိကာရပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ ဓမ္မတာဝသေန အာစိဏ္ဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟိ အစ္စန္တသညတပ္ပတ္တာ ဗုဒ္ဓာပိ သာဝကာပိ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မတာဒသ္သနတ္ထမေဝ စိတ္တဗီဇနိံ ဂဏ္ဟန္တိ။ ပဌမံ, အာဝုသော ဥပာလိ, ပာရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တန္တိ ဧတ္ထ ကထံ သင္ဂီတိယာ ပုဗ္ဗေ ပဌမဘာဝော သိဒ္ဓောတိ? ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုက္ကမာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ပဌမဘာဝသ္သ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယေဘုယ္ယေန ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေယေဝ ဣမိနာ အနုက္ကမေန သဇ္ဈာယိတာနိ, တေနေဝ ကမေန ပစ္ဆာပိ သင္ဂီတာနိ ဝိသေသတော ဝိနယာဘိဓမ္မပိဋကာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ အန္တရာ စ, ဘန္တေ, ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒန္တိ ရာဇဂဟသ္သ စ နာဠန္ဒာယ စ အန္တရာ, ဝိဝရေ မဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ အန္တရာ-သဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ရာဇာဂာရကေတိ ရညော ကီဠနတ္ထာယ ကတေ အဂာရကေ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယန္တိ ရညော ဧဝံနာမကံ ဥယ္ယာနံ။ ကေန သဒ္ဓိန္တိ ဣဓ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ယသ္မာ ပနေတံ န ဘဂဝတာ ဧဝ ဝုတ္တံ, ရညာပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဝုတ္တမတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘ကမာရဗ္ဘာ’’တိ အဝတ္ဝာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝေဒေဟိပုတ္တေနာတိ အယံ ကောသလရညော ဓီတာယ ပုတ္တော, န ဝိဒေဟရညော ဓီတာယ။ ယသ္မာ မာတာ ပနသ္သ ပဏ္ဍိတာ, တသ္မာ သာ ဝေဒေန ဉာဏေန ဤဟတိ ဃဋတိ ဝာယမတီတိ ‘‘ဝေဒေဟီ’’တိ ပာကဋနာမာ ဇာတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Kaṃ dhuraṃ katvāti kaṃ jeṭṭhakaṃ katvā. Bījaniṃ gahetvāti ettha bījanīgahaṇaṃ parisāya dhammakathikānaṃ hatthakukkuccavinodanamukhavikārapaṭicchādanatthaṃ dhammatāvasena āciṇṇanti veditabbaṃ. Teneva hi accantasaññatappattā buddhāpi sāvakāpi dhammakathikānaṃ dhammatādassanatthameva cittabījaniṃ gaṇhanti. Paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññattanti ettha kathaṃ saṅgītiyā pubbe paṭhamabhāvo siddhoti? Pātimokkhuddesānukkamādinā pubbe paṭhamabhāvassa siddhattā. Yebhuyyena hi tīṇi piṭakāni bhagavato dharamānakāleyeva iminā anukkamena sajjhāyitāni, teneva kamena pacchāpi saṅgītāni visesato vinayābhidhammapiṭakānīti daṭṭhabbaṃ. Kismiṃ vatthusminti nimittatthe bhummaṃ. Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandanti rājagahassa ca nāḷandāya ca antarā, vivare majjheti attho. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Rājāgāraketi rañño kīḷanatthāya kate agārake. Ambalaṭṭhikāyanti rañño evaṃnāmakaṃ uyyānaṃ. Kena saddhinti idha kasmā vuttanti? Yasmā panetaṃ na bhagavatā eva vuttaṃ, raññāpi kiñci kiñci vuttamatthi, tasmā ‘‘kamārabbhā’’ti avatvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vedehiputtenāti ayaṃ kosalarañño dhītāya putto, na videharañño dhītāya. Yasmā mātā panassa paṇḍitā, tasmā sā vedena ñāṇena īhati ghaṭati vāyamatīti ‘‘vedehī’’ti pākaṭanāmā jātāti veditabbā.
ဧဝံ နိမိတ္တပယောဇနကာလဒေသဒေသကကာရကကရဏပ္ပကာရေဟိ ပဌမမဟာသင္ဂီတိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာပိတေသု ဓမ္မဝိနယေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေ ဒသ္သေတုံ တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ ဧတ္ထ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ, မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဝာတိ ဥဒာနာဒိဝသေန ပဝတ္တဓမ္မံ သန္ဓာယာဟ။ ဝိမုတ္တိရသန္တိ အရဟတ္တဖလသ္သာဒံ, ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကံ ဝာ အဂ္ဂဖလနိပ္ဖာဒနတော, ဝိမုတ္တိကိစ္စံ ဝာ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝိမုတ္တိသမ္ပာဒနတော။ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မောတိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဓမ္မော ဧဝ ဝိနယောပိ ပရိယတ္တိယာဒိဘာဝတော, တထာပိ ဝိနယသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန ပယုတ္တော ဓမ္မ-သဒ္ဒော ဝိနယတန္တိဝိရဟိတံ တန္တိံ ဒီပေတိ, ယထာ ပုညဉာဏသမ္ဘာရော ဂောဗလိဗဒ္ဒန္တိအာဒိ။
Evaṃ nimittapayojanakāladesadesakakārakakaraṇappakārehi paṭhamamahāsaṅgītiṃ dassetvā idāni tattha vavatthāpitesu dhammavinayesu nānappakārakosallatthaṃ ekavidhādibhede dassetuṃ tadetaṃ sabbampītiādimāha. Tattha anuttaraṃ sammāsambodhinti ettha anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Paccavekkhantena vāti udānādivasena pavattadhammaṃ sandhāyāha. Vimuttirasanti arahattaphalassādaṃ, vimuttisampattikaṃ vā aggaphalanipphādanato, vimuttikiccaṃ vā kilesānaṃ accantavimuttisampādanato. Avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammoti ettha yadipi dhammo eva vinayopi pariyattiyādibhāvato, tathāpi vinayasaddasannidhānena bhinnādhikaraṇabhāvena payutto dhamma-saddo vinayatantivirahitaṃ tantiṃ dīpeti, yathā puññañāṇasambhāro gobalibaddantiādi.
အနေကဇာတိသံသာရန္တိ ဣမိသ္သာ ဂာထာယ အယံ သင္ခေပတ္ထော – အဟံ ဣမသ္သ အတ္တဘာဝဂေဟသ္သ ကာရကံ တဏ္ဟာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန တံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ, တံ ဗောဓိဉာဏံ အနိဗ္ဗိသံ အလဘန္တော ဧဝ အဘိနီဟာရတော ပဘုတိ ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသတသဟသ္သသင္ခ္ယံ ဣမံ သံသာရဝဋ္ဋံ သန္ဓာဝိသ္သံ သံသရိံ, ယသ္မာ ဇရာဗ္ယာဓိမရဏမိသ္သတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ, န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ, တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိသ္သန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌောသီတိ ဣဒာနိ မယာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန ဒိဋ္ဌော အသိ။ ပုန ဂေဟန္တိ ပုန ဣမံ အတ္တဘာဝသင္ခာတံ မမ ဂေဟံ။ န ကာဟသီတိ န ကရိသ္သသိ။ ကာရဏမာဟ သဗ္ဗာ တေတိအာဒိ။ တဝ သဗ္ဗာ အဝသေသကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂာ။ ဣမသ္သ တယာ ကတသ္သ အတ္တဘာဝဂေဟသ္သ အဝိဇ္ဇာသင္ခာတံ ကူဋံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလံ ဝိသင္ခတံ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဝိသင္ခာရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ မမ စိတ္တံ။ အဟဉ္စ တဏ္ဟာနံ ခယသင္ခာတံ အရဟတ္တမဂ္ဂဖလံ အဇ္ဈဂာ ပတ္တောသ္မီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိသင္ခာရဂတံ စိတ္တမေဝ တဏ္ဟာနံ ခယံ အဇ္ဈဂာ’’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
Anekajātisaṃsāranti imissā gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – ahaṃ imassa attabhāvagehassa kārakaṃ taṇhāvaḍḍhakiṃ gavesanto yena ñāṇena taṃ daṭṭhuṃ sakkā, taṃ bodhiñāṇaṃ anibbisaṃ alabhanto eva abhinīhārato pabhuti ettakaṃ kālaṃ anekajātisatasahassasaṅkhyaṃ imaṃ saṃsāravaṭṭaṃ sandhāvissaṃ saṃsariṃ, yasmā jarābyādhimaraṇamissatāya jāti nāmesā punappunaṃ upagantuṃ dukkhā, na ca sā tasmiṃ adiṭṭhe nivattati, tasmā taṃ gavesanto sandhāvissanti attho. Diṭṭhosīti idāni mayā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhantena diṭṭho asi. Puna gehanti puna imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ mama gehaṃ. Na kāhasīti na karissasi. Kāraṇamāha sabbā tetiādi. Tava sabbā avasesakilesaphāsukā mayā bhaggā. Imassa tayā katassa attabhāvagehassa avijjāsaṅkhātaṃ kūṭaṃ kaṇṇikamaṇḍalaṃ visaṅkhataṃ viddhaṃsitaṃ. Visaṅkhāraṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena gataṃ mama cittaṃ. Ahañca taṇhānaṃ khayasaṅkhātaṃ arahattamaggaphalaṃ ajjhagā pattosmīti attho. Keci pana ‘‘visaṅkhāragataṃ cittameva taṇhānaṃ khayaṃ ajjhagā’’ti evampi atthaṃ vadanti.
ကေစီတိ ခန္ဓကဘာဏကာ။ ပာဋိပဒဒိဝသေတိ ဣဒံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ ဥပ္ပန္နာတိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, န သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တသ္သာတိ ဧတေန။ သောမနသ္သမယဉာဏေနာတိ သောမနသ္သသမ္ပယုတ္တဉာဏေန။ အာမန္တယာမီတိ နိဝေဒယာမိ, ဗောဓေမီတိ အတ္ထော။ အန္တရေတိ အန္တရာဠေ, ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။
Kecīti khandhakabhāṇakā. Pāṭipadadivaseti idaṃ paccavekkhantassa uppannāti etena sambandhitabbaṃ, na sabbaññubhāvappattassāti etena. Somanassamayañāṇenāti somanassasampayuttañāṇena. Āmantayāmīti nivedayāmi, bodhemīti attho. Antareti antarāḷe, vemajjheti attho.
သုတ္တန္တပိဋကန္တိ ယထာ ကမ္မမေဝ ကမ္မန္တံ, ဧဝံ သုတ္တမေဝ သုတ္တန္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသင္ဂီတန္တိ သင္ဂီတိက္ခန္ဓက (စူဠဝ. ၄၃၇ အာဒယော) ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏာဒိကံ။ သောဠသဟိ ဝာရေဟိ ဥပလက္ခိတတ္တာ ‘‘သောဠသ ပရိဝာရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပရိဝာရပာဠိယံ (ပရိ. ၁ အာဒယော) ပဌမံ ပာရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ။ ပညတ္တိဝာရော ကထာပတ္တိဝာရော ဝိပတ္တိဝာရော သင္ဂဟဝာရော သမုဋ္ဌာနဝာရော အဓိကရဏဝာရော သမထဝာရော သမုစ္စယဝာရောတိ ဣမေ အဋ္ဌ ဝာရာ, တဒနန္တရံ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝနပစ္စယာ ပာရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ (ပရိ. ၁၈၈) ဧဝံ ပစ္စယမတ္တဝိသေသေန ပုန ဝုတ္တာ တေယေဝ အဋ္ဌ ဝာရာ စာတိ ဣမေသံ သောဠသန္နံ ဝာရာနံ ဝသေန ဘိက္ခုဝိဘင္ဂသ္သ စ ဘိက္ခုနီဝိဘင္ဂသ္သ စ ပကာသိတတ္တာ သောဠသဟိ ဝာရေဟိ ဥပလက္ခိတော ပရိဝာရော ‘‘သောဠသပရိဝာရော’’တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Suttantapiṭakanti yathā kammameva kammantaṃ, evaṃ suttameva suttantanti veditabbaṃ. Asaṅgītanti saṅgītikkhandhaka (cūḷava. 437 ādayo) kathāvatthuppakaraṇādikaṃ. Soḷasahi vārehi upalakkhitattā ‘‘soḷasa parivārā’’ti vuttaṃ. Tathā hi parivārapāḷiyaṃ (pari. 1 ādayo) paṭhamaṃ pārājikaṃ kattha paññattantiādinā vuttaṃ. Paññattivāro kathāpattivāro vipattivāro saṅgahavāro samuṭṭhānavāro adhikaraṇavāro samathavāro samuccayavāroti ime aṭṭha vārā, tadanantaraṃ ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevanapaccayā pārājikaṃ kattha paññatta’’nti (pari. 188) evaṃ paccayamattavisesena puna vuttā teyeva aṭṭha vārā cāti imesaṃ soḷasannaṃ vārānaṃ vasena bhikkhuvibhaṅgassa ca bhikkhunīvibhaṅgassa ca pakāsitattā soḷasahi vārehi upalakkhito parivāro ‘‘soḷasaparivāro’’ti vuttoti veditabbo.
ဒဠ္ဟီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ဣဒံ လောကဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သညမဝေလံ အဘိဘဝိတ္ဝာ ပဝတ္တော အာစာရော အဇ္ဈာစာရော, ဝီတိက္ကမော။ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိဟေတုနာ။ ဧတန္တိ ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာတိအာဒိဂာထာဝစနံ။ ဧတသ္သာတိ ဝိနယသ္သ။
Daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti idaṃ lokavajjapaṇṇattivajjesu yathākkamaṃ yojetabbaṃ. Saññamavelaṃ abhibhavitvā pavatto ācāro ajjhācāro, vītikkamo. Tenāti vividhanayattādihetunā. Etanti vividhavisesanayattātiādigāthāvacanaṃ. Etassāti vinayassa.
ဣတရံ ပနာတိ သုတ္တံ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေ လောကိယလောကုတ္တရာဒိအတ္ထေ စ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ဝေနေယဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာတိ ဝိနယံ ဝိယ ဣသ္သရဘာဝတော အာဏာပတိဋ္ဌာပနဝသေန အဒေသေတ္ဝာ ဝေနေယ္ယာနံ အဇ္ဈာသယာနုလောမေန စရိတာနုရူပံ ဝုတ္တတ္တာ။ အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒိဝသေန အဒေသေတ္ဝာ ဝေနေယ္ယာနံ ကာလန္တရေ အဘိနိဗ္ဗတ္တိံ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘သသ္သမိဝ ဖလ’’န္တိ။ ဥပာယသမင္ဂီနံယေဝ နိပ္ပဇ္ဇနဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဓေနု ဝိယ ခီရ’’န္တိ အာဟ။ န ဟိ ဓေနုံ ဝိသာဏာဒီသု, အကာလေ ဝာ အဝိဇာတံ ဝာ ဒောဟန္တော ခီရံ ပဋိလဘတိ။
Itaraṃ panāti suttaṃ. Attatthaparatthādibhedeti ettha ādi-saddena diṭṭhadhammikasamparāyikatthe lokiyalokuttarādiatthe ca saṅgaṇhāti. Veneyajjhāsayānulomena vuttattāti vinayaṃ viya issarabhāvato āṇāpatiṭṭhāpanavasena adesetvā veneyyānaṃ ajjhāsayānulomena caritānurūpaṃ vuttattā. Anupubbasikkhādivasena adesetvā veneyyānaṃ kālantare abhinibbattiṃ dassento āha ‘‘sassamiva phala’’nti. Upāyasamaṅgīnaṃyeva nippajjanabhāvaṃ dassento ‘‘dhenu viya khīra’’nti āha. Na hi dhenuṃ visāṇādīsu, akāle vā avijātaṃ vā dohanto khīraṃ paṭilabhati.
ယန္တိ ယသ္မာ။ ဧတ္ထာတိ အဘိဓမ္မေ။ အဘိဓမ္မေတိ သုပိနန္တေန သုက္ကဝိသ္သဋ္ဌိယာ အနာပတ္တိဘာဝေပိ အကုသလစေတနာ ဥပလဗ္ဘတီတိအာဒိနာ ဝိနယပညတ္တိယာ သင္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ, ‘‘ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာဘာဝတော သင္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အာရမ္မဏာဒီဟီတိ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မဒ္ဝာရပဋိပဒာဒီဟိ။ လက္ခဏီယတ္တာတိ သဉ္ဇာနိတဗ္ဗတ္တာ။ ယံ ပနေတ္ထ အဝိသိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဝိနယပိဋကန္တိအာဒီသု တီသု သဒ္ဒေသု ယံ အဝိသိဋ္ဌံ သမာနံ, တံ ပိဋကသဒ္ဒန္တိ အတ္ထော။ မာ ပိဋကသမ္ပဒာနေနာတိ ပာဠိသမ္ပဒာနဝသေန မာ ဂဏ္ဟိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဝုတ္တေနာတိ ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေနာတိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။
Yanti yasmā. Etthāti abhidhamme. Abhidhammeti supinantena sukkavissaṭṭhiyā anāpattibhāvepi akusalacetanā upalabbhatītiādinā vinayapaññattiyā saṅkaravirahite dhamme, ‘‘pubbāparavirodhābhāvato saṅkaravirahite dhamme’’tipi vadanti. Ārammaṇādīhīti ārammaṇasampayuttakammadvārapaṭipadādīhi. Lakkhaṇīyattāti sañjānitabbattā. Yaṃ panettha avisiṭṭhanti ettha vinayapiṭakantiādīsu tīsu saddesu yaṃ avisiṭṭhaṃ samānaṃ, taṃ piṭakasaddanti attho. Mā piṭakasampadānenāti pāḷisampadānavasena mā gaṇhitthāti vuttaṃ hoti. Yathāvuttenāti evaṃ duvidhatthenātiādinā vuttappakārena.
ဒေသနာသာသနကထာဘေဒန္တိ ဧတ္ထ ဒေသနာဘေဒံ သာသနဘေဒံ ကထာဘေဒန္တိ ဘေဒသဒ္ဒော ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဘေဒန္တိ စ နာနတ္တန္တိ အတ္ထော။ တေသူတိ ပိဋကေသု။ သိက္ခာ စ ပဟာနာနိ စ ဂမ္ဘီရဘာဝော စ သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝော, တဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေတိ အတ္ထော။ ပရိယတ္တိဘေဒန္တိ ပရိယာပုဏနဘေဒံ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယဟိံ ယသ္မိံ ဝိနယာဒိကေ ယံ သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝိပတ္တိဉ္စ ယထာ ပာပုဏာတိ, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝာ ယံ ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ ဝိပတ္တိဉ္စ ယဟိံ ယထာ ပာပုဏာတိ, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိဒီပနာ ဝိဘာဝနာ စာတိ ဟေဋ္ဌာ ဂာထာသု ဝုတ္တသ္သ အနုရူပတော ဝုတ္တံ, အတ္ထတော ပန ဧကမေဝ။
Desanāsāsanakathābhedanti ettha desanābhedaṃ sāsanabhedaṃ kathābhedanti bhedasaddo paccekaṃ yojetabbo. Bhedanti ca nānattanti attho. Tesūti piṭakesu. Sikkhā ca pahānāni ca gambhīrabhāvo ca sikkhāpahānagambhīrabhāvo, tañca yathārahaṃ paridīpayeti attho. Pariyattibhedanti pariyāpuṇanabhedaṃ vibhāvayeti sambandho. Yahiṃ yasmiṃ vinayādike yaṃ sampattiñca vipattiñca yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti sambandho. Atha vā yaṃ pariyattibhedaṃ sampattiṃ vipattiñca yahiṃ yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti yojetabbaṃ. Paridīpanā vibhāvanā cāti heṭṭhā gāthāsu vuttassa anurūpato vuttaṃ, atthato pana ekameva.
အာဏာရဟေနာတိ အာဏံ ပဏေတုံ အရဟတီတိ အာဏာရဟော, ဘဂဝာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ။ သော ဟိ မဟာကာရုဏိကတာယ စ အဝိပရီတတော ဒေသကဘာဝေန ပမာဏဝစနတ္တာ စ အာဏံ ပဏေတုံ အရဟတိ။ ဝောဟာရပရမတ္ထာနမ္ပိ သမ္ဘဝတော အာဟ ‘‘အာဏာဗာဟုလ္လတော’’တိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဌမန္တိ ဝိနယပိဋကံ။ ပစုရာပရာဓာ သေယ္ယသကတ္ထေရာဒယော။ တေ ဟိ ဒောသဗာဟုလ္လတော ‘‘ပစုရာပရာဓာ’’တိ ဝုတ္တာ ။ ပစုရော ဗဟုကော ဗဟုလော အပရာဓော ဒောသော ဝီတိက္ကမော ယေသန္တေ ပစုရာပရာဓာ။ အနေကဇ္ဈာသယာတိအာဒီသု အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, သော စ အတ္ထတော ဒိဋ္ဌိ ဉာဏဉ္စ။ စရိယာတိ ရာဂစရိယာဒိကာ ဆ မူလစရိယာ။ အထ ဝာ စရိယာတိ စရိတံ, တံ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဒုဝိဓံ။ အဓိမုတ္တိ နာမ သတ္တာနံ ပုဗ္ဗပရိစယဝသေန အဘိရုစိ, သာ ဒုဝိဓာ ဟီနပဏီတဘေဒေန။ ယထာနုလောမန္တိ အဇ္ဈာသယာဒီနံ အနုရူပံ။ ယထာဓမ္မန္တိ ဓမ္မသဘာဝာနုရူပံ။
Āṇārahenāti āṇaṃ paṇetuṃ arahatīti āṇāraho, bhagavā sammāsambuddhattā. So hi mahākāruṇikatāya ca aviparītato desakabhāvena pamāṇavacanattā ca āṇaṃ paṇetuṃ arahati. Vohāraparamatthānampi sambhavato āha ‘‘āṇābāhullato’’ti. Ito paresupi eseva nayo. Paṭhamanti vinayapiṭakaṃ. Pacurāparādhā seyyasakattherādayo. Te hi dosabāhullato ‘‘pacurāparādhā’’ti vuttā . Pacuro bahuko bahulo aparādho doso vītikkamo yesante pacurāparādhā. Anekajjhāsayātiādīsu āsayova ajjhāsayo, so ca atthato diṭṭhi ñāṇañca. Cariyāti rāgacariyādikā cha mūlacariyā. Atha vā cariyāti caritaṃ, taṃ sucaritaduccaritavasena duvidhaṃ. Adhimutti nāma sattānaṃ pubbaparicayavasena abhiruci, sā duvidhā hīnapaṇītabhedena. Yathānulomanti ajjhāsayādīnaṃ anurūpaṃ. Yathādhammanti dhammasabhāvānurūpaṃ.
သံဝရာသံဝရောတိ ဧတ္ထ ခုဒ္ဒကော မဟန္တော စ သံဝရောတိ အတ္ထော။ ဝုဍ္ဎိအတ္ထော ဟေတ္ထ အ-ကာရော။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိမောစနံ။ သုတ္တန္တပာဠိယံ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိအာဒိနာ (ဒီ. နိ. ၁.၂၂၆; သံ. နိ. ၂.၁၅၂) သမာဓိဒေသနာဗာဟုလ္လတော သုတ္တန္တပိဋကေ ‘‘အဓိစိတ္တသိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ကိလေသာနန္တိ သံကိလေသဓမ္မာနံ, ကမ္မကိလေသာနံ ဝာ ယော ကာယဝစီဒ္ဝာရေဟိ ဝီတိက္ကမော, တသ္သ ပဟာနံ။ အနုသယဝသေန သန္တာနမနုဝတ္တန္တာ ကိလေသာ ပရိယုဋ္ဌိတာပိ သီလဘေဒဝသေန ဝီတိက္ကမိတုံ န လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလသ္သာ’’တိ။ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနန္တိ ဩကာသဒာနဝသေန စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ ပရိယာဒိယိတ္ဝာ သမုပ္ပတ္တိဝသေန ဌာနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ, တသ္သ ပဟာနံ။ အနုသယပ္ပဟာနန္တိ အရိယမဂ္ဂေန အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ထာမဂတာ ကာမရာဂာဒယော သတ္တ ကိလေသာ သန္တာနေ အနု အနု သယနတော အနုသယာ နာမ, တေသံ ပဟာနံ။
Saṃvarāsaṃvaroti ettha khuddako mahanto ca saṃvaroti attho. Vuḍḍhiattho hettha a-kāro. Diṭṭhiviniveṭhanāti diṭṭhiyā vimocanaṃ. Suttantapāḷiyaṃ vivicceva kāmehītiādinā (dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152) samādhidesanābāhullato suttantapiṭake ‘‘adhicittasikkhā’’ti vuttaṃ. Vītikkamappahānaṃ kilesānanti saṃkilesadhammānaṃ, kammakilesānaṃ vā yo kāyavacīdvārehi vītikkamo, tassa pahānaṃ. Anusayavasena santānamanuvattantā kilesā pariyuṭṭhitāpi sīlabhedavasena vītikkamituṃ na labhantīti āha ‘‘vītikkamapaṭipakkhattā sīlassā’’ti. Pariyuṭṭhānappahānanti okāsadānavasena citte kusalappavattiṃ pariyādiyitvā samuppattivasena ṭhānaṃ pariyuṭṭhānaṃ, tassa pahānaṃ. Anusayappahānanti ariyamaggena appahīnabhāvena santāne kāraṇalābhe uppajjanārahā thāmagatā kāmarāgādayo satta kilesā santāne anu anu sayanato anusayā nāma, tesaṃ pahānaṃ.
တဒင္ဂပ္ပဟာနန္တိ တေန တေန ဒာနသီလာဒိကုသလင္ဂေန တသ္သ တသ္သ အကုသလင္ဂသ္သ ပဟာနံ တဒင္ဂပ္ပဟာနံ။ ဒုစ္စရိတသံကိလေသသ္သ ပဟာနန္တိ ကာယဝစီဒုစ္စရိတမေဝ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သန္တာနံ သမ္မာ ကိလေသေတိ ဥပတာပေတီတိ သံကိလေသော, တသ္သ တဒင္ဂဝသေန ပဟာနံ။ သမာဓိသ္သ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ သုတ္တန္တပိဋကေ တဏ္ဟာသံကိလေသသ္သ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ အတ္တာဒိသုညသဘာဝဓမ္မပ္ပကာသနတော အဘိဓမ္မပိဋကေ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသသ္သ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။
Tadaṅgappahānanti tena tena dānasīlādikusalaṅgena tassa tassa akusalaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Duccaritasaṃkilesassa pahānanti kāyavacīduccaritameva yattha uppajjati, taṃ santānaṃ sammā kileseti upatāpetīti saṃkileso, tassa tadaṅgavasena pahānaṃ. Samādhissa kāmacchandapaṭipakkhattā suttantapiṭake taṇhāsaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ. Attādisuññasabhāvadhammappakāsanato abhidhammapiṭake diṭṭhisaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ.
ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဧတေသု တီသု ပိဋကေသု ဧကေကသ္မိံ ပိဋကေတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ ပာဠီတိ ဧတ္ထ ဓမ္မသ္သ သီလာဒိဝိသိဋ္ဌတ္ထယောဂတော, ဗုဒ္ဓာနံ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝတော စ ပကဋ္ဌာနံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠိ ပန္တီတိ ပာဠိ, ပရိယတ္တိဓမ္မော။ သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒသ္သ အတ္ထသ္သ အနုရူပဝာစကဘာဝေန ပရမတ္ထသဒ္ဒေသု ဧကန္တေန ဘဂဝတာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတော နာမပညတ္တိပ္ပဗန္ဓော ပာဠိဓမ္မော နာမ။ ဒေသနာယ ဓမ္မသ္သ စ ကော ဝိသေသောတိ စေ? ယထာဝုတ္တနယေန မနသာ ဝဝတ္ထာပိတဓမ္မသ္သ ပရေသံ ဗောဓနဘာဝေန အတိသဇ္ဇနာ ဝာစာယ ပကာသနာ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ – ‘‘ဒေသနာတိ တသ္သာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ ပာဠိယာ ဒေသနာ’’တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ပန ပရမတ္ထတော သဒ္ဒော ဧဝ ပရမတ္ထဝိနိမုတ္တာယ သမ္မုတိယာ အဘာဝာ။ ဣမမေဝ နယံ ဂဟေတ္ဝာ ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ဓမ္မော စ ဒေသနာ စ ပရမတ္ထတော သဒ္ဒော ဧဝာ’’တိ ဝောဟရန္တိ, တေပိ အနုပဝဇ္ဇာယေဝ။ ယထာ ‘‘ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိပာကာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိပာကာ နိဗ္ဗတ္တိတပရမတ္ထဝိသယာယေဝာ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရပရိဝိတက္ကပုဗ္ဗကာနံ ရာဂာဒိအကုသလာနံ မေတ္တာဒိကုသလာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ဂဟေတ္ဝာပိ သမုပ္ပဇ္ဇနတော။ ပရမတ္ထဓမ္မမူလကတ္တာ ပနသ္သ ပရိကပ္ပသ္သ ပရမတ္ထဝိသယတာ သက္ကာ ပညပေတုံ, ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ ဂမ္ဘီရာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ပိဋကာဝယဝာနံ ဓမ္မာဒီနံ ဝုစ္စမာနော ဂမ္ဘီရဘာဝော တံသမုဒာယသ္သ ပိဋကသ္သာပိ ဝုတ္တော ယေဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုက္ခေန ဩဂယ္ဟန္တိ, ဒုက္ခော ဝာ ဩဂာဟော ဩဂာဟနံ အန္တောပဝိသနမေတေသူတိ ဒုက္ခောဂာဟာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပိဋကေသု, နိဒ္ဓာရဏေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။
Ekamekasmiñcetthāti ettha etesu tīsu piṭakesu ekekasmiṃ piṭaketi attho. Dhammoti pāḷīti ettha dhammassa sīlādivisiṭṭhatthayogato, buddhānaṃ sabhāvaniruttibhāvato ca pakaṭṭhānaṃ ukkaṭṭhānaṃ vacanappabandhānaṃ āḷi pantīti pāḷi, pariyattidhammo. Sammutiparamatthabhedassa atthassa anurūpavācakabhāvena paramatthasaddesu ekantena bhagavatā manasā vavatthāpito nāmapaññattippabandho pāḷidhammo nāma. Desanāya dhammassa ca ko visesoti ce? Yathāvuttanayena manasā vavatthāpitadhammassa paresaṃ bodhanabhāvena atisajjanā vācāya pakāsanā ‘‘desanā’’ti veditabbā. Tenāha – ‘‘desanāti tassā manasā vavatthāpitāya pāḷiyā desanā’’ti. Tadubhayampi pana paramatthato saddo eva paramatthavinimuttāya sammutiyā abhāvā. Imameva nayaṃ gahetvā keci ācariyā ‘‘dhammo ca desanā ca paramatthato saddo evā’’ti voharanti, tepi anupavajjāyeva. Yathā ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā parittārammaṇā’’ti vuccanti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Na hi ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā nibbattitaparamatthavisayāyevā’’ti sakkā vattuṃ itthipurisādiākāraparivitakkapubbakānaṃ rāgādiakusalānaṃ mettādikusalānañca ārammaṇaṃ gahetvāpi samuppajjanato. Paramatthadhammamūlakattā panassa parikappassa paramatthavisayatā sakkā paññapetuṃ, evamidhāpīti daṭṭhabbaṃ. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrāti sambandho. Ettha ca piṭakāvayavānaṃ dhammādīnaṃ vuccamāno gambhīrabhāvo taṃsamudāyassa piṭakassāpi vutto yevāti daṭṭhabbo. Dukkhena ogayhanti, dukkho vā ogāho ogāhanaṃ antopavisanametesūti dukkhogāhā. Etthāti etesu piṭakesu, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ.
ဟေတုနော ဖလံ ဟေတုဖလံ။ ဓမ္မာဘိလာပောတိ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနကော အဝိပရီတာဘိလာပော။ ဝိသယတော အသမ္မောဟတော စာတိ လောကိယလောကုတ္တရာနံ ယထာက္ကမံ အဝဗောဓပ္ပကာရဒသ္သနံ, ဧတသ္သ အဝဗောဓောတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ လောကိယော ဟိ ဓမ္မတ္ထာဒိံ အာလမ္ဗိတ္ဝာဝ ပဝတ္တနတော ဝိသယတော အဝဗောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ လောကုတ္တရော ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာယ တံ အနာလမ္ဗမာနောပိ တဗ္ဗိသယမောဟဝိဒ္ဓံသနေန ဓမ္မာဒီသု ပဝတ္တနတော အသမ္မောဟတော အဝဗောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသူတိ ကာရိယာနုရူပံ ကာရဏေသူတိ အတ္ထော။ ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသူတိ ဆဗ္ဗိဓနာမပညတ္တိယာ ပထော ပညတ္တိပထော, တသ္သ အနုရူပံ ပညတ္တီသူတိ အတ္ထော။
Hetuno phalaṃ hetuphalaṃ. Dhammābhilāpoti atthabyañjanako aviparītābhilāpo. Visayato asammohato cāti lokiyalokuttarānaṃ yathākkamaṃ avabodhappakāradassanaṃ, etassa avabodhoti iminā sambandho. Lokiyo hi dhammatthādiṃ ālambitvāva pavattanato visayato avabodhoti vuccati. Lokuttaro pana nibbānārammaṇatāya taṃ anālambamānopi tabbisayamohaviddhaṃsanena dhammādīsu pavattanato asammohato avabodhoti vuccati. Atthānurūpaṃ dhammesūti kāriyānurūpaṃ kāraṇesūti attho. Paññattipathānurūpaṃ paññattīsūti chabbidhanāmapaññattiyā patho paññattipatho, tassa anurūpaṃ paññattīsūti attho.
ဓမ္မဇာတန္တိ ကာရဏပ္ပဘေဒော ကာရဏမေဝ ဝာ။ အတ္ထဇာတန္တိ ကာရိယပ္ပဘေဒော, ကာရိယမေဝ ဝာ။ ယာ စာယံ ဒေသနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော စေတ္ထာတိ ဧတာသု ဓမ္မတ္ထဒေသနာသု ယော ပဋိဝေဓောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု တီသု ပိဋကေသု။
Dhammajātanti kāraṇappabhedo kāraṇameva vā. Atthajātanti kāriyappabhedo, kāriyameva vā. Yā cāyaṃ desanāti sambandho. Yo cetthāti etāsu dhammatthadesanāsu yo paṭivedhoti attho. Etthāti etesu tīsu piṭakesu.
အလဂဒ္ဒူပမာတိ ဧတ္ထ အလဂဒ္ဒသဒ္ဒေန အလဂဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဝုစ္စတိ ဝီဏာဝာဒနံ ဝီဏာတိအာဒီသု ဝိယ, ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယထာ ဍံသတိ, တထာ ဒုဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဣတရဂ္ဂဟဏေ ဝိရောဓာဘာဝာ။ တသ္မာ အလဂဒ္ဒသ္သ ဂဟဏံ ဥပမာ ဧတိသ္သာတိ အလဂဒ္ဒူပမာ။ အလဂဒ္ဒောတိ စေတ္ထ အာသိဝိသော ဝုစ္စတိ။ သော ဟိ အလံ ပရိယတ္တော, ဇီဝိတဟရဏသမတ္ထော ဝာ ဝိသသင္ခာတော ဂဒော အသ္သာတိ ‘‘အလံဂဒော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အလဂဒ္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။
Alagaddūpamāti ettha alagaddasaddena alagaddaggahaṇaṃ vuccati vīṇāvādanaṃ vīṇātiādīsu viya, gahaṇañcettha yathā ḍaṃsati, tathā duggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, itaraggahaṇe virodhābhāvā. Tasmā alagaddassa gahaṇaṃ upamā etissāti alagaddūpamā. Alagaddoti cettha āsiviso vuccati. So hi alaṃ pariyatto, jīvitaharaṇasamattho vā visasaṅkhāto gado assāti ‘‘alaṃgado’’ti vattabbe ‘‘alagaddo’’ti vuccati.
ဝဋ္ဋတော နိသ္သရဏံ အတ္ထော ပယောဇနံ ဧတိသ္သာတိ နိသ္သရဏတ္ထာ။ ဘဏ္ဍာဂာရိကော ဝိယာတိ ဘဏ္ဍာဂာရိကော, ဓမ္မရတနာနုပာလကော, တသ္သ အတ္ထနိရပေက္ခသ္သ ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂာရိကပရိယတ္တိ။ ဒုဂ္ဂဟိတာနီတိ ဒုဋ္ဌု ဂဟိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပာရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဥပာရမ္ဘော နာမ ပရိယတ္တိံ နိသ္သာယ ပရဝမ္ဘနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣတိဝာဒပ္ပမောက္ခလာဘသက္ကာရာဒိံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ယံ သန္ဓာယာတိ ယံ ပရိယတ္တိဒုဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ။ ဝုတ္တန္တိ အလဂဒ္ဒူပမသုတ္တေ (မ. နိ. ၁.၂၃၈) ဝုတ္တံ။ တဉ္စသ္သ အတ္ထံ နာနုဘောန္တီတိ တဉ္စ အသ္သ ဓမ္မသ္သ သီလပရိပူရဏာဒိသင္ခာတံ အတ္ထံ ဧတေ ဒုဂ္ဂဟိတဂာဟိနော နာနုဘောန္တိ န ဝိန္ဒန္တိ။ ပဋိဝိဒ္ဓာကုပ္ပောတိ ပဋိဝိဒ္ဓအရဟတ္တဖလော။
Vaṭṭato nissaraṇaṃ attho payojanaṃ etissāti nissaraṇatthā. Bhaṇḍāgāriko viyāti bhaṇḍāgāriko, dhammaratanānupālako, tassa atthanirapekkhassa pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti. Duggahitānīti duṭṭhu gahitāni. Tenāha ‘‘upārambhādihetu pariyāpuṭā’’ti. Ettha ca upārambho nāma pariyattiṃ nissāya paravambhanaṃ. Ādi-saddena itivādappamokkhalābhasakkārādiṃ saṅgaṇhāti. Yaṃ sandhāyāti yaṃ pariyattiduggahaṇaṃ sandhāya. Vuttanti alagaddūpamasutte (ma. ni. 1.238) vuttaṃ. Tañcassa atthaṃ nānubhontīti tañca assa dhammassa sīlaparipūraṇādisaṅkhātaṃ atthaṃ ete duggahitagāhino nānubhonti na vindanti. Paṭividdhākuppoti paṭividdhaarahattaphalo.
ဣဒာနိ တီသု ပိဋကေသု ယထာရဟံ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယော နိဒ္ဓာရေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော အာဟ ဝိနယေ ပနာတိအာဒိ။ တတ္ထ တာသံယေဝာတိ အဝဓာရဏံ ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒာနံ ဝိနယေ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ (ပာရာ. ၁၂) ဟိ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဘတ္တာ။ ဒုတိယေ တာသံယေဝာတိ အဝဓာရဏံ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ အပေက္ခိတ္ဝာ ကတံ တိသ္သန္နမ္ပိ ဝိဇ္ဇာနံ ဆသု အဘိညာသု အန္တောပဝိဋ္ဌတ္တာ။ တာသဉ္စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သေသာနမ္ပိ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဘိဓမ္မပိဋကေ ဟိ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ စ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ပဋိသမ္ဘိဒာနံ တတ္ထေဝ သမ္မာ ဝိဘတ္တဘာဝံ ဒီပေတုံ တတ္ထေဝာတိ အဝဓာရဏံ ကတံ။ ဥပာဒိန္နဖသ္သောတိ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပဋိပာဒနဖသ္သော။ တေသန္တိ တေသံ ပိဋကာနံ။ ဧတန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။
Idāni tīsu piṭakesu yathārahaṃ sampattivipattiyo niddhāretvā dassento āha vinaye panātiādi. Tattha tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ chaḷabhiññācatupaṭisambhidānaṃ vinaye pabhedavacanābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Verañjakaṇḍe (pārā. 12) hi tisso vijjāva vibhattā. Dutiye tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ catasso paṭisambhidā apekkhitvā kataṃ tissannampi vijjānaṃ chasu abhiññāsu antopaviṭṭhattā. Tāsañcāti ettha ca-saddena sesānampi tattha atthibhāvaṃ dīpeti. Abhidhammapiṭake hi tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidā ca vuttā eva. Paṭisambhidānaṃ tattheva sammā vibhattabhāvaṃ dīpetuṃ tatthevāti avadhāraṇaṃ kataṃ. Upādinnaphassoti maggena maggapaṭipādanaphasso. Tesanti tesaṃ piṭakānaṃ. Etanti etaṃ buddhavacanaṃ.
စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာတိ ဂာထာယ အယမတ္ထယောဇနာ – ယသ္သ နိကာယသ္သ သုတ္တဂဏနတော စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာ ဝဂ္ဂသင္ဂဟဝသေန တယော ဝဂ္ဂာ ယသ္သ သင္ဂဟသ္သာတိ တိဝဂ္ဂော သင္ဂဟော, ဧသ ပဌမော နိကာယော ဣဓ ဒီဃနိကာယောတိ။ အနုလောမိကောတိ အပစ္စနီကော, အတ္ထာနုလောမနတော အန္ဝတ္ထနာမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကနိကာယမ္ပီတိ ဧကသမူဟမ္ပိ။ ဧဝံ စိတ္တန္တိ ဧဝံ ဝိစိတ္တံ။ ယထယိဒန္တိ ယထာ ဣမေ။ ပောဏိကစိက္ခလ္လိကာ ခတ္တိယာ, တေသံ နိဝာသော ‘‘ပောဏိကနိကာယော စိက္ခလ္လိကနိကာယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟောတိ ပဉ္စဒသဟိ ဝဂ္ဂေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတော။ သုတ္တန္တာနံ သဟသ္သာနိ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာတိ ပာဌေ သုတ္တန္တာနံ သတ္တသဟသ္သာနိ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘သတ္တ သုတ္တသဟသ္သာနိ, သတ္တ သုတ္တသတာနိ စာ’’တိ ပာဌော။ ပုဗ္ဗေ နိဒသ္သိတာတိ သုတ္တန္တပိဋကနိဒ္ဒေသေ နိဒသ္သိတာ။
Catuttiṃsevasuttantāti gāthāya ayamatthayojanā – yassa nikāyassa suttagaṇanato catuttiṃseva suttantā vaggasaṅgahavasena tayo vaggā yassa saṅgahassāti tivaggo saṅgaho, esa paṭhamo nikāyo idha dīghanikāyoti. Anulomikoti apaccanīko, atthānulomanato anvatthanāmoti vuttaṃ hoti. Ekanikāyampīti ekasamūhampi. Evaṃ cittanti evaṃ vicittaṃ. Yathayidanti yathā ime. Poṇikacikkhallikā khattiyā, tesaṃ nivāso ‘‘poṇikanikāyo cikkhallikanikāyo’’ti vuccati. Pañcadasavaggapariggahoti pañcadasahi vaggehi pariggahito. Suttantānaṃ sahassāni satta suttasatāni cāti pāṭhe suttantānaṃ sattasahassāni satta suttasatāni cāti yojetabbaṃ. Katthaci pana ‘‘satta suttasahassāni, satta suttasatāni cā’’ti pāṭho. Pubbe nidassitāti suttantapiṭakaniddese nidassitā.
ဝေဒန္တိ ဉာဏံ။ တုဋ္ဌိန္တိ ပီတိံ။ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေနာတိ ဓမ္မရာသိဝသေန။ ဒ္ဝာသီတိသဟသ္သာနိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏ္ဟိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတောတိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကာ တေဟိယေဝ ဒေသိတာနိ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ ဂဏ္ဟိံ။ မေတိ မမ ဟဒယေ, ဣတိ အာနန္ဒတ္ထေရော အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ယေ ဓမ္မာ မမ ဟဒယေ ပဝတ္တိနော, တေ စတုရာသီတိသဟသ္သာနီတိ ယောဇနာ။ ဣဒဉ္စ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ဥဂ္ဂဟိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန ဝုတ္တံ, ပရိနိဗ္ဗုတေ ပန ဘဂဝတိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဒေသိတာနံ သုဘသုတ္တ(ဒဤ. နိ. ၁.၄၄၄ အာဒယော) ဂောပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တာနံ (မ. နိ. ၃.၇၉ အာဒယော), တတိယသင္ဂီတိယံ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိသ္သတ္ထေရေန ကထိတကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏသ္သ စ ဝသေန ဓမ္မက္ခန္ဓာနံ စတုရာသီတိသဟသ္သတောပိ အဓိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Vedanti ñāṇaṃ. Tuṭṭhinti pītiṃ. Dhammakkhandhavasenāti dhammarāsivasena. Dvāsītisahassāni buddhato gaṇhinti sambandho. Dve sahassāni bhikkhutoti dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā tehiyeva desitāni dve sahassāni gaṇhiṃ. Meti mama hadaye, iti ānandatthero attānaṃ niddisati. Ye dhammā mama hadaye pavattino, te caturāsītisahassānīti yojanā. Idañca bhagavato dharamānakāle uggahitadhammakkhandhavasena vuttaṃ, parinibbute pana bhagavati ānandattherena desitānaṃ subhasutta(daī. ni. 1.444 ādayo) gopakamoggallānasuttānaṃ (ma. ni. 3.79 ādayo), tatiyasaṅgītiyaṃ moggaliputtatissattherena kathitakathāvatthuppakaraṇassa ca vasena dhammakkhandhānaṃ caturāsītisahassatopi adhikatā veditabbā.
ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တန္တိ သတိပဋ္ဌာနာဒိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၇၂ အာဒယော; မ. နိ. ၁.၁၀၅ အာဒယော)။ အနေကာနုသန္ဓိကန္တိ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တာဒိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၃၄ အာဒယော)။ တဉ္ဟိ နာနာဌာနေသု နာနာဓမ္မဒေသနာနံ ဝသေန ပဝတ္တံ။ တိကဒုကဘာဇနံ ဓမ္မသင္ဂဏိယံ နိက္ခေပကဏ္ဍ(ဓ. သ. ၉၈၅ အာဒယော) အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝသေန (ဓ. သ. ၁၃၈၄ အာဒယော) ဂဟေတဗ္ဗံ။ စိတ္တဝာရဘာဇနန္တိ ဣဒံ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍဝသေန (ဓ. သ. ၁ အာဒယော) ဝုတ္တံ။ အတ္ထိ ဝတ္ထူတိအာဒီသု ဝတ္ထု နာမ သုဒိန္နကဏ္ဍာဒိ (ပာရာ. ၂၄ အာဒယော)။ မာတိကာတိ သိက္ခာပဒံ။ အန္တရာပတ္တီတိ သိက္ခာပဒန္တရေသု အညသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တာ အာပတ္တိ။ တိကစ္ဆေဒောတိ တိကပာစိတ္တိယာဒိတိကပရိစ္ဆေဒော ။ ဗုဒ္ဓဝစနံ သင္ဂဟိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အသ္သာတိ ဗုဒ္ဓဝစနသ္သ။ သင္ဂီတိပရိယောသာနေ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တာနိ အစ္ဆရိယာနိ, ပုပ္ဖဝသ္သစေလုက္ခေပာဒီနိ။ ယာ ‘‘ပဉ္စသတာ’’တိ စ ‘‘ထေရိကာ’’တိ စ ပဝုစ္စတိ, အယံ ပဌမမဟာသင္ဂီတိ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။
Ekānusandhikaṃ suttanti satipaṭṭhānādi (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo). Anekānusandhikanti parinibbānasuttādi (dī. ni. 2.134 ādayo). Tañhi nānāṭhānesu nānādhammadesanānaṃ vasena pavattaṃ. Tikadukabhājanaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ nikkhepakaṇḍa(dha. sa. 985 ādayo) aṭṭhakathākaṇḍavasena (dha. sa. 1384 ādayo) gahetabbaṃ. Cittavārabhājananti idaṃ cittuppādakaṇḍavasena (dha. sa. 1 ādayo) vuttaṃ. Atthi vatthūtiādīsu vatthu nāma sudinnakaṇḍādi (pārā. 24 ādayo). Mātikāti sikkhāpadaṃ. Antarāpattīti sikkhāpadantaresu aññasmiṃ vatthusmiṃ paññattā āpatti. Tikacchedoti tikapācittiyāditikaparicchedo . Buddhavacanaṃ saṅgahitanti sambandho. Assāti buddhavacanassa. Saṅgītipariyosāne sādhukāraṃ dadamānā viyāti sambandho. Accharaṃ paharituṃ yuttāni acchariyāni, pupphavassacelukkhepādīni. Yā ‘‘pañcasatā’’ti ca ‘‘therikā’’ti ca pavuccati, ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāmāti sambandho.
ဣတိ သမန္တပာသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vimativinodaniyaṃ
ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.