| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā |
ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā
ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಚೇಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತಬ್ಬಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಉಪಞ್ಞಾಸತ್ಥೋ ವಾ, ಉಪಞ್ಞಾಸೋತಿ ಚ ವಾಕ್ಯಾರಮ್ಭೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಸಾ ಹಿ ಗನ್ಥಕಾರಾನಂ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಅಪರಂ ವತ್ತುಮಾರಭನ್ತಾನಂ ಚ-ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ। ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದೇಸಿತತ್ತಾ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾನಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಸಭಾಗತ್ಥವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಯನಂ ಕಥನಂ ಸಙ್ಗೀತಿ, ಮಹಾವಿಸಯತ್ತಾ ಪೂಜನೀಯತ್ತಾ ಚ ಮಹತೀ ಸಙ್ಗೀತಿ ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ। ದುತಿಯಾದಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಚೇಸಾ ‘‘ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ನಿದದಾತಿ ದೇಸನಂ ದೇಸಕಾಲಾದಿವಸೇನ ಅವಿದಿತಂ ವಿದಿತಂ ಕತ್ವಾ ನಿದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ।
Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesāti ettha ca-saddo vattabbasampiṇḍanattho, upaññāsattho vā, upaññāsoti ca vākyārambho vuccati. Esā hi ganthakārānaṃ pakati, yadidaṃ kiñci vatvā puna aparaṃ vattumārabhantānaṃ ca-saddappayogo. Yathāpaccayaṃ tattha tattha desitattā vippakiṇṇānaṃ dhammavinayānaṃ sabhāgatthavasena saṅgahetvā gāyanaṃ kathanaṃ saṅgīti, mahāvisayattā pūjanīyattā ca mahatī saṅgīti mahāsaṅgīti. Dutiyādiṃ upādāya cesā ‘‘paṭhamamahāsaṅgītī’’ti vuttā. Nidadāti desanaṃ desakālādivasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ, tattha kosallatthaṃ.
ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಮಗ್ಗಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾವ ಕಿರಿಯಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಞ್ಹಿ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಧಮ್ಮೋ ಏವ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಚಕ್ಕನ್ತಿ ವಾ ಆಣಾ, ತಂ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ಕತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇತಿ ನಿಟ್ಠಿತಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚೇ ಭಗವತಿ ಲೋಕನಾಥೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕುಸಿನಾರಾಯನ್ತಿ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಏತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ಉಪವತ್ತನೇ ಮಲ್ಲಾನಂ ಸಾಲವನೇತಿ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಉಪವತ್ತನಭೂತಂ ಮಲ್ಲರಾಜೂನಂ ಸಾಲವನುಯ್ಯಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಉಪೇಚ್ಚ ವತ್ತನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಚ ನಗರಸ್ಸ ಚ ಮಜ್ಝೇ ಸಾಲವನಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಕುಸಿನಾರಾಯ ಹಿ ದಕ್ಖಿಣಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯ ತಂ ಉಯ್ಯಾನಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಉಯ್ಯಾನತೋ ಸಾಲವನರಾಜಿವಿರಾಜಿತೋ ಮಗ್ಗೋ ಪಾಚೀನಾಭಿಮುಖೋ ಗನ್ತ್ವಾ ನಗರಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರಾಭಿಮುಖೋ ಉತ್ತರೇನ ನಿವತ್ತೋ, ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ನಗರಂ ಪವಿಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಉಪವತ್ತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥ ಕಿರ ಉಪವತ್ತನೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಸಟ್ಠವಿಟಪಾನಂ ಸಮ್ಪನ್ನಛಾಯಾನಂ ಸಾಲಪನ್ತೀನಮನ್ತರೇ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ’’ತಿ। ಉಪಾದೀಯತಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ಉಪಾದಿ, ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಂ। ತದೇವ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಹೀನತಾಯ ಸೇಸೋ, ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಉಪಾದಿಸೇಸೋತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ, ನಿಬ್ಬಾನಧಾತು, ತಾಯ। ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಚಾಯಂ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಹೇತು ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಥೇರೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಙ್ಘಸದ್ದಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸದ್ದಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತೇಪಿ ಗಮಕತ್ತಾ ಥೇರಸದ್ದೇನ ಸಮಾಸೋ ಯಥಾ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಗರುಕುಲನ್ತಿ। ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Veneyyānaṃ maggaphaluppattihetubhūtāva kiriyā nippariyāyena buddhakiccanti āha ‘‘dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā’’ti. Tattha satipaṭṭhānādidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ, cakkanti vā āṇā, taṃ dhammato anapetattā dhammacakkaṃ, dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Katabuddhakicceti niṭṭhitabuddhakicce bhagavati lokanātheti sambandho. Kusinārāyanti samīpatthe etaṃ bhummavacanaṃ. Upavattane mallānaṃ sālavaneti tassa nagarassa upavattanabhūtaṃ mallarājūnaṃ sālavanuyyānaṃ dasseti. Tattha nagaraṃ pavisantā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti ‘‘upavattana’’nti uyyānassa ca nagarassa ca majjhe sālavanaṃ vuccati. Kusinārāya hi dakkhiṇapacchimadisāya taṃ uyyānaṃ hoti, tato uyyānato sālavanarājivirājito maggo pācīnābhimukho gantvā nagarassa dakkhiṇadvārābhimukho uttarena nivatto, tena maggena manussā nagaraṃ pavisanti, tasmā taṃ ‘‘upavattana’’nti vuccati. Tattha kira upavattane aññamaññasaṃsaṭṭhaviṭapānaṃ sampannachāyānaṃ sālapantīnamantare bhagavato parinibbānamañco paññatto, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yamakasālānamantare’’ti. Upādīyati kammakilesehīti upādi, vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. Tadeva kammakilesehi sammā appahīnatāya seso, natthi ettha upādisesoti anupādisesā, nibbānadhātu, tāya. Itthambhūtalakkhaṇe cāyaṃ karaṇaniddeso. Parinibbāneti nimittatthe bhummaṃ, parinibbānahetu tasmiṃ ṭhāne sannipatitānanti attho. Saṅghassa thero jeṭṭho saṅghatthero. Ettha ca saṅghasaddassa bhikkhusatasahassasaddasāpekkhattepi gamakattā therasaddena samāso yathā devadattassa garukulanti. Āyasmā mahākassapo dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesīti sambandho.
ತಥಾ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನನಸ್ಸ ಕಾರಣಮಾಹ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇತಿಆದಿ। ಸತ್ತ ಅಹಾನಿ ಸಮಾಹಟಾನಿ ಸತ್ತಾಹಂ, ಸತ್ತಾಹಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಸತ್ತಾಹಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸುಭದ್ದೇನ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೇನ ವುತ್ತವಚನಮನುಸ್ಸರನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಲಂ, ಆವುಸೋತಿಆದಿನಾ ತೇನ ವುತ್ತವಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ। ತೇನ ಮಹಾಸಮಣೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಕರಣವಚನಂ, ತತೋ ಮಹಾಸಮಣತೋ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತಾ ಮಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಉಪದ್ದುತಾ ಚ ಹೋಮ ತದಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಹೋಮಾತಿ ವಾ ಅತೀತತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ, ಅಹುಮ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಠಾನಂ, ಹೇತು। ಖೋತಿ ಅವಧಾರಣೇ, ಏತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತೇವ, ನೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ? ಆಹ ಯಂ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಯನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ ವಾ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಅನ್ತರಧಾಪೇಯ್ಯುಂ, ತದೇತಂ ಕಾರಣಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತೀತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಸತ್ಥಾ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತೀತಸತ್ಥುಕಂ, ಪಾವಚನಂ। ಪಧಾನಂ ವಚನಂ ಪಾವಚನಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ಅಲಜ್ಜೀಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ। ನ ಚಿರಸ್ಸೇವಾತಿ ನ ಚಿರೇನೇವ। ಯಾವ ಚ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ಲಜ್ಜೀಪುಗ್ಗಲೇಸು ತಿಟ್ಠತಿ।
Tathā ussāhaṃ jananassa kāraṇamāha sattāhaparinibbutetiādi. Satta ahāni samāhaṭāni sattāhaṃ, sattāhaṃ parinibbutassa assāti sattāhaparinibbuto, sattāhaparinibbute subhaddena vuḍḍhapabbajitena vuttavacanamanussarantoti sambandho. Alaṃ, āvusotiādinā tena vuttavacanaṃ dasseti. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ. Tena mahāsamaṇenāti nissakke karaṇavacanaṃ, tato mahāsamaṇato suṭṭhu muttā mayanti attho, upaddutā ca homa tadāti adhippāyo, homāti vā atītatthe vattamānavacanaṃ, ahumhāti attho. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjatīti tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, hetu. Khoti avadhāraṇe, etaṃ kāraṇaṃ vijjateva, no na vijjatīti attho. Kiṃ taṃ kāraṇanti? Āha yaṃ pāpabhikkhūtiādi. Ettha yanti nipātamattaṃ, kāraṇaniddeso vā, yena kāraṇena antaradhāpeyyuṃ, tadetaṃ kāraṇaṃ vijjatīti attho. Atīto atikkanto satthā ettha, etassāti vā atītasatthukaṃ, pāvacanaṃ. Padhānaṃ vacanaṃ pāvacanaṃ, dhammavinayanti vuttaṃ hoti. Pakkhaṃ labhitvāti alajjīpakkhaṃ labhitvā. Na cirassevāti na cireneva. Yāva ca dhammavinayo tiṭṭhatīti yattakaṃ kālaṃ dhammo ca vinayo ca lajjīpuggalesu tiṭṭhati.
ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚೇ ನಿಪನ್ನೇನ ಭಗವತಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋತಿ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚೇವ ವಿನಯಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಚ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ। ತಸ್ಸೇವ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ। ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾತಿ ಸೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ ಮಯಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇಸ್ಸತಿ। ಸಾಸನನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧವಸೇನ ತಿವಿಧಂ ಸಾಸನಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಸತ್ತತ್ತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ। ಅದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ, ತದೇವ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಸ್ಸ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Vuttañhetaṃ bhagavatāti parinibbānamañce nipannena bhagavatā vuttanti attho. Desito paññattoti suttābhidhammapiṭakasaṅgahitassa dhammassa ceva vinayapiṭakasaṅgahitassa vinayassa ca atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanā. Tasseva pakārato ñāpanaṃ asaṅkarato ṭhapanaṃ paññāpanaṃ. So vo mamaccayena satthāti so dhammavinayo tumhākaṃ mamaccayena satthā mayi parinibbute satthukiccaṃ sādhessati. Sāsananti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhaṃ sāsanaṃ, nippariyāyato pana sattattiṃsa bodhipakkhiyadhammā. Addhaniyanti addhānakkhamaṃ, tadeva ciraṭṭhitikaṃ assa bhaveyyāti sambandho.
ಇದಾನಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಅತ್ತನೋ ಕತಂ ಅನುಗ್ಗಹವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ಯಞ್ಚಾಹಂ ಭಗವತಾತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಯಞ್ಚಾಹನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ ವಾ ಏತಂ, ತೇನ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನುಗ್ಗಹಣಂ ಪರಾಮಸತಿ। ಧಾರೇಸ್ಸಸೀತಿಆದಿಕಂ ಭಗವತಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚೀವರಪರಿವತ್ತನಂ ಕಾತುಕಾಮೇನ ವುತ್ತವಚನಂ। ಧಾರೇಸ್ಸಸಿ ಪನ ಮೇ ತ್ವಂ ಕಸ್ಸಪಾತಿ ‘‘ಕಸ್ಸಪ, ತ್ವಂ ಇಮಾನಿ ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಪಾರುಪಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ವದತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಕಾಯಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಮಾಹ। ಸಾಣಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಾನೀತಿ ಮತಕಳೇವರಂ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ಛಡ್ಡಿತಾನಿ ತುಮ್ಬಮತ್ತೇ ಕಿಮಯೋ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾನಿ ಸಾಣವಾಕಮಯಾನಿ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಾನಿ। ರಥಿಕಾದೀನಂ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪಂಸೂನಂ ಉಪರಿ ಠಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ತೇಸು ಕೂಲಮಿವಾತಿ ಪಂಸುಕೂಲಂ। ಅಥ ವಾ ಪಂಸು ವಿಯ ಕುಚ್ಛಿತಭಾವಂ ಉಲತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಂಸುಕೂಲನ್ತಿ ಪಂಸುಕೂಲಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನಿಬ್ಬಸನಾನೀತಿ ನಿಟ್ಠಿತವಸನಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಪರಿಭೋಗಜಿಣ್ಣಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಮೇವ ತಂ ಚೀವರಂ ಅನೇಕಾವಯವತ್ತಾ ಬಹುವಚನಂ ಕತಂ। ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾನಪರಿಭೋಗೇನ, ಸಾಧಾರಣಪರಿಭೋಗೇನ ಚ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನ ಚ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Idāni sammāsambuddhena attano kataṃ anuggahavisesaṃ vibhāvento āha yañcāhaṃ bhagavatātiādi. Tattha yañcāhanti etassa anuggahitoti etena sambandho. Tattha yanti yasmā, yena kāraṇenāti vuttaṃ hoti. Kiriyāparāmasanaṃ vā etaṃ, tena anuggahitoti ettha anuggahaṇaṃ parāmasati. Dhāressasītiādikaṃ bhagavatā mahākassapattherena saddhiṃ cīvaraparivattanaṃ kātukāmena vuttavacanaṃ. Dhāressasi pana me tvaṃ kassapāti ‘‘kassapa, tvaṃ imāni paribhogajiṇṇāni paṃsukūlāni pārupituṃ sakkhissasī’’ti vadati, tañca kho na kāyabalaṃ sandhāya, paṭipattipūraṇaṃ pana sandhāya evamāha. Sāṇāni paṃsukūlānīti matakaḷevaraṃ paliveṭhetvā chaḍḍitāni tumbamatte kimayo papphoṭetvā gahitāni sāṇavākamayāni paṃsukūlacīvarāni. Rathikādīnaṃ yattha katthaci paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena tesu kūlamivāti paṃsukūlaṃ. Atha vā paṃsu viya kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlanti paṃsukūlasaddassa attho daṭṭhabbo. Nibbasanānīti niṭṭhitavasanakiccāni, paribhogajiṇṇānīti attho. Ekameva taṃ cīvaraṃ anekāvayavattā bahuvacanaṃ kataṃ. Sādhāraṇaparibhogenāti attanā samānaparibhogena, sādhāraṇaparibhogena ca samasamaṭṭhapanena ca anuggahitoti sambandho.
ಇದಾನಿ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನತ್ಥಾಯ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ ಕಸ್ಸಪಸಂಯುತ್ತೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨) ಆಗತಂ ಪಾಳಿಂ ಪೇಯ್ಯಾಲಮುಖೇನ ಆದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಯಾವದೇ ಆಕಙ್ಖಾಮೀತಿ ಯಾವದೇವ ಆಕಙ್ಖಾಮಿ, ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಇಚ್ಛಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಯಾವದೇವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಛಳಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದೇತಿ ಏತ್ಥ ನವಾನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರೋ ನಾಮ ಅನುಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ಏವಂಸಞ್ಞಿತಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಹ ಅಟ್ಠ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ। ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಟ್ಠಪನೇನಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಯತ್ತಕೇ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಚ ವಳಞ್ಜೇಮಿ, ತಥಾ ಕಸ್ಸಪೋಪೀ’’ತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಠಪನೇನ, ಇದಞ್ಚ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಸಾಮಞ್ಞೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಪಸಂಸಾಮತ್ತೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮತಾಯ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಗುಣವಿಸೇಸಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಾವಕಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಕಲಮ್ಪಿ ಕಲಭಾಗಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಕಿಮಞ್ಞಂ ಆಣಣ್ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಧಮ್ಮವಿನಯಸಙ್ಗಾಯನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಮೇತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಹಿ ಕೇಸುಚಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ಆಣಣ್ಯಂ ಅಣಣಭಾವೋ। ಸಕಕವಚಇಸ್ಸರಿಯಾನುಪ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಚೀವರಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಕವಚಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಕತಂ, ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಗಹಿತಂ।
Idāni navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanatthāya bhagavatā vuttaṃ kassapasaṃyutte (saṃ. ni. 2.152) āgataṃ pāḷiṃ peyyālamukhena ādiggahaṇena ca saṅkhipitvā dassento āha ahaṃ, bhikkhavetiādi. Tattha yāvade ākaṅkhāmīti yāvadeva ākaṅkhāmi, yattakaṃ kālaṃ icchāmīti attho, ‘‘yāvadevā’’tipi pāṭho. Navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhedeti ettha navānupubbavihāro nāma anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbabhāvato evaṃsaññitā nirodhasamāpattiyā saha aṭṭha rūpārūpasamāpattiyo. Chaḷabhiññā nāma āsavakkhayañāṇena saddhiṃ pañcābhiññāyo. Attanā samasamaṭṭhapanenāti ‘‘ahaṃ yattakaṃ kālaṃ yattake samāpattivihāre abhiññāyo ca vaḷañjemi, tathā kassapopī’’ti evaṃ yathāvuttauttarimanussadhamme attanā samasamaṃ katvā ṭhapanena, idañca uttarimanussadhammasāmaññena therassa pasaṃsāmattena vuttaṃ, na bhagavatā saddhiṃ sabbathā samatāya. Bhagavato hi guṇavisesaṃ upādāya sāvakā paccekabuddhā ca kalampi kalabhāgampi na upenti, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati aññatra dhammavinayasaṅgāyanāti adhippāyo. Tattha tassāti tassa anuggahassa, tassa meti vā attho gahetabbo. Potthakesu hi kesuci ‘‘tassa me’’ti pāṭho dissati. Āṇaṇyaṃ aṇaṇabhāvo. Sakakavacaissariyānuppadānenāti ettha cīvarassa nidassanavasena kavacasseva gahaṇaṃ kataṃ, samāpattiyā nidassanavasena issariyaṃ gahitaṃ.
ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ಯಥಾಹಾತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾವಾಯಾತಿ ಪಾವಾನಗರತೋ। ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ದೀಘಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ। ದೀಘಪರಿಯಾಯೋ ಹೇತ್ಥ ಅದ್ಧಾನಸದ್ದೋ। ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸತಿಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಆಗತಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ಇಧ ಆನೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvento āha yathāhātiādi. Tattha ekamidāhanti ettha idanti nipātamattaṃ. Ekaṃ samayanti ekasmiṃ samayeti attho. Pāvāyāti pāvānagarato. Addhānamaggappaṭipannoti dīghamaggappaṭipanno. Dīghapariyāyo hettha addhānasaddo. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti pañcasatikakkhandhake āgataṃ subhaddakaṇḍaṃ idha ānetvā vitthāretabbaṃ.
ತತೋ ಪರನ್ತಿ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡತೋ ಪರಂ। ಸಬ್ಬಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಯಂ ನ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ನ ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಏತಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಸುಭದ್ದಕಣ್ಡಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಸೇಸಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಕಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಪಾಳಿಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಹನ್ದ ಮಯಂ ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪುರೇ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನಪ್ಪಸಙ್ಗತ್ತಾ ಪನ ಧಮ್ಮವಿನಯಾನಂ ಅಸಙ್ಗಾಯನಹೇತುದೋಸಗಣೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸೋ ಏವ ಏತ್ಥ ಅಧಮ್ಮೋ ದಿಪ್ಪತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಧಮ್ಮೋ ಚ ಪಟಿಬಾಹೀಯತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಅಪಿ ಚ ‘‘ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಯೇನ ಅಧಮ್ಮೇನ ತೇ ಸುಭದ್ದವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾದಯೋ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋ, ಯೇನ ಚ ಧಮ್ಮೇನ ಇತರೇ ಧಮ್ಮವಾದಿನೋವ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಯೇವ ಇಧ ‘‘ಅಧಮ್ಮೋ’’ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಮಾ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಆದಿಹೇತುಕೋ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾದಿದೋಸಗಣೋ ಅಧಮ್ಮೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದಿಹೇತುಕೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಗುಣಸಮೂಹೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಪುರೇ ದಿಪ್ಪತೀತಿ ಅಪಿ ನಾಮ ದಿಪ್ಪತಿ। ಅಥ ವಾ ಯಾವ ಅಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತತೋ ಪುರೇತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಪ್ಪತೀತಿ ದಿಪ್ಪಿಸ್ಸತಿ। ಪುರೇಸದ್ದಯೋಗೇನ ಹಿ ಅನಾಗತತ್ಥೇ ಅಯಂ ವತ್ತಮಾನಪ್ಪಯೋಗೋ, ಯಥಾ ಪುರಾ ವಸ್ಸತಿ ದೇವೋತಿ। ಅವಿನಯೋತಿ ಪಹಾನವಿನಯಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೋ ಅವಿನಯೋ।
Tato paranti subhaddakaṇḍato paraṃ. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti iminā ‘‘yaṃ na icchissāma, na taṃ karissāmā’’ti etaṃ pariyantaṃ subhaddakaṇḍapāḷiṃ dassetvā idāni avasesaṃ ussāhajananappakārappavattaṃ pāḷimeva dassento handa mayaṃ āvusotiādimāha. Tattha pure adhammo dippatīti ettha ‘‘adhammo nāma dasakusalakammapathapaṭipakkhabhūto adhammo’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) vuttaṃ. Dhammasaṅgahaṇatthaṃ ussāhajananappasaṅgattā pana dhammavinayānaṃ asaṅgāyanahetudosagaṇo sambhavati, so eva ettha adhammo dippati tappaṭipakkho dhammo ca paṭibāhīyatīti vattabbaṃ. Api ca ‘‘adhammavādino balavanto honti dhammavādino dubbalā hontī’’ti vuccamānattā yena adhammena te subhaddavajjiputtakādayo adhammavādino, yena ca dhammena itare dhammavādinova honti. Teyeva idha ‘‘adhammo’’ ‘‘dhammo’’ti ca vattabbā. Tasmā sīlavipattiādihetuko pāpicchatādidosagaṇo adhammo, tappaṭipakkho sīlasampadādihetuko appicchatādiguṇasamūho dhammoti ca gahetabbaṃ. Pure dippatīti api nāma dippati. Atha vā yāva adhammo dhammaṃ paṭibāhituṃ samattho hoti, tato puretaramevāti attho. Dippatīti dippissati. Puresaddayogena hi anāgatatthe ayaṃ vattamānappayogo, yathā purā vassati devoti. Avinayoti pahānavinayādīnaṃ paṭipakkhabhūto avinayo.
ತೇನ ಹೀತಿ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಪರಿಯತ್ತಿಧರೇತಿ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿನವಙ್ಗಂ ಏತ್ಥ, ಏತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಕಲನವಙ್ಗಂ, ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ। ಅತ್ಥಕಾಮೇನ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬತೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಪುರಿಸತ್ಥಪರಿಯತ್ತಿಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಪರಿಯತ್ತೀ’’ತಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಸಕಲನವಙ್ಗಸತ್ಥುಸಾಸನಪಅಯತ್ತಿಧರಾ, ತಾದಿಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಥಭಾವನಾಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಸುಕ್ಖಾ ಲೂಖಾ ಅಸಿನಿದ್ಧಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ। ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರೇತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಪಿಟಕಾನಂ ಸಮಾಹಾರೋ ತಿಪಿಟಕಂ, ತದೇವ ನವಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ತಿಪಿಟಕಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದಧರಾ।
Tena hīti uyyojanatthe nipāto. Sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhareti sakalaṃ suttageyyādinavaṅgaṃ ettha, etassa vā atthīti sakalanavaṅgaṃ, satthusāsanaṃ. Atthakāmena pariyāpuṇitabbato diṭṭhadhammikādipurisatthapariyattibhāvato ca ‘‘pariyattī’’ti tīṇi piṭakāni vuccanti, taṃ sakalanavaṅgasatthusāsanasaṅkhātaṃ pariyattiṃ dhārentīti sakalanavaṅgasatthusāsanapaayattidharā, tādiseti attho. Samathabhāvanāsinehābhāvena sukkhā lūkhā asiniddhā vipassanā etesanti sukkhavipassakā. Tipiṭakasabbapariyattippabhedadhareti tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samāhāro tipiṭakaṃ, tadeva navaṅgādivasena anekabhedabhinnaṃ sabbaṃ pariyattippabhedaṃ dhārentīti tipiṭakasabbapariyattippabhedadharā.
ಕಿಸ್ಸ ಪನಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪನ। ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ। ತಮೇವಾಹ ‘‘ಸಕರಣೀಯೋ’’ತಿ। ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಪರಿಯೋಸಿತತ್ತಾ ಸಕಿಚ್ಚೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಅನೇನ। ಬಹುಕಾರತ್ತಾತಿ ಬಹುಪಕಾರತ್ತಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ। ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ಅತಿವಿಯ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ। ನನ್ತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಂ ಓವದತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಅಸಞ್ಞತಾಯ ನವಕಾಯ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಪರಿಸಾಯ ಜನಪದಚಾರಿಕಾಚರಣಂ, ತೇಸಞ್ಚ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾನಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಬ್ಬಜ್ಜನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ನ ವಾಯಂ ಕುಮಾರಕೋ ಮತ್ತಮಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಪದಪೂರಣೋ, ಅಯಂ ಕುಮಾರೋ ಅತ್ತನೋ ಪಮಾಣಂ ನ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಥೇರಂ ತಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ। ತತ್ರಾತಿ ಏವಂ ಸತಿ।
Kissa panāti kasmā pana. Sikkhatīti sekkho. Tamevāha ‘‘sakaraṇīyo’’ti. Uparimaggattayakiccassa apariyositattā sakiccoti attho. Assāti anena. Bahukārattāti bahupakārattā. Assāti bhaveyya. Ativiya vissatthoti ativiya vissāsiko. Nanti ānandattheraṃ ovadatīti sambandho. Ānandattherassa kadāci asaññatāya navakāya saddhivihārikaparisāya janapadacārikācaraṇaṃ, tesañca saddhivihārikānaṃ ekakkhaṇe uppabbajjanañca paṭicca mahākassapatthero taṃ niggaṇhanto evamāha ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti. Ettha ca vā-saddo padapūraṇo, ayaṃ kumāro attano pamāṇaṃ na paṭijānātīti theraṃ tajjento āha. Tatrāti evaṃ sati.
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ಇದಂ ನ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಅಗತಿಗಮನಸಬ್ಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಸೇಕ್ಖಾನಞ್ಞೇವ ಪನ ಉಚ್ಚಿನಿತ್ವಾ ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ತಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತಮ್ಪಿ ಆನನ್ದಂ ಉಚ್ಚಿನತೂ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ, ತಥಾಪಿ ಅಭಬ್ಬೋ ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಭಬ್ಬೋತಿಆದಿ ಪನಸ್ಸ ಸಭಾವಕಥನಂ। ತತ್ಥ ಛನ್ದಾತಿ ಛನ್ದೇನ ಸಿನೇಹೇನ। ಅಗತಿಂ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಾತುಂ। ಪರಿಯತ್ತೋತಿ ಅಧೀತೋ ಉಗ್ಗಹಿತೋ।
Kiñcāpi sekkhoti idaṃ na sekkhānaṃ agatigamanasabbhāvena vuttaṃ, asekkhānaññeva pana uccinitvā gahitattāti daṭṭhabbaṃ. Tasmā ‘‘kiñcāpi sekkho, tathāpi thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’’ti evamettha sambandho veditabbo, na pana kiñcāpi sekkho, tathāpi abhabbo agatiṃ gantunti yojetabbaṃ. Abhabbotiādi panassa sabhāvakathanaṃ. Tattha chandāti chandena sinehena. Agatiṃ gantunti akattabbaṃ kātuṃ. Pariyattoti adhīto uggahito.
ರಾಜಗಹಂ ಖೋ ಮಹಾಗೋಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಗೋಚರೋ, ಗುನ್ನಂ ಗೋಚರಟ್ಠಾನಂ। ಗೋಚರೋ ವಿಯಾತಿ ಗೋಚರೋ, ಭಿಕ್ಖಾಚರಣಟ್ಠಾನಂ। ಸೋ ಮಹನ್ತೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಗೋಚರಂ, ರಾಜಗಹಂ। ಉಕ್ಕೋಟೇಯ್ಯಾತಿ ನಿವಾರೇಯ್ಯ।
Rājagahaṃkho mahāgocaranti ettha gāvo caranti etthāti gocaro, gunnaṃ gocaraṭṭhānaṃ. Gocaro viyāti gocaro, bhikkhācaraṇaṭṭhānaṃ. So mahanto assāti mahāgocaraṃ, rājagahaṃ. Ukkoṭeyyāti nivāreyya.
ಸತ್ತಸು ಸಾಧುಕೀಳನದಿವಸೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಸಾಧುಕಂ ಏವ ಪೂಜಾವಸೇನ ಕೀಳನತೋ ಸಾಧುಕೀಳನಂ। ಉಪಕಟ್ಠಾತಿ ಆಸನ್ನಾ। ವಸ್ಸಂ ಉಪನೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾ।
Sattasu sādhukīḷanadivasesūti ettha saṃvegavatthuṃ kittetvā kittetvā sādhukaṃ eva pūjāvasena kīḷanato sādhukīḷanaṃ. Upakaṭṭhāti āsannā. Vassaṃ upaneti upagacchati etthāti vassūpanāyikā.
ತತ್ರ ಸುದನ್ತಿ ತಸ್ಸಂ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ, ಸುದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಉಸ್ಸನ್ನಧಾತುಕನ್ತಿ ಉಪಚಿತಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದಿಧಾತುಕಂ। ಸಮಸ್ಸಾಸೇತುನ್ತಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇತುಂ। ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ಜೇತವನವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ವದನ್ತಿ। ವಿರಿಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಿರೇಚನಂ। ಓಸಧಪರಿಭಾವಿತಂ ಖೀರಮೇವ ವಿರೇಚನನ್ತಿ ಖೀರವಿರೇಚನಂ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಭೇಸಜ್ಜಪಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಭೇಸಜ್ಜಮತ್ತಾತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ। ಅಪ್ಪತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಮತ್ತಾ-ಸದ್ದೋ ಮತ್ತಾ ಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗಾತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೨೯೦) ವಿಯ।
Tatra sudanti tassaṃ sāvatthiyaṃ, sudanti nipātamattaṃ. Ussannadhātukanti upacitapittasemhādidhātukaṃ. Samassāsetunti santappetuṃ. Dutiyadivaseti jetavanavihāraṃ paviṭṭhadivasato dutiyadivaseti vadanti. Viriccati etenāti virecanaṃ. Osadhaparibhāvitaṃ khīrameva virecananti khīravirecanaṃ. Yaṃ sandhāyāti yaṃ bhesajjapānaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhesajjamattāti appamattakaṃ bhesajjaṃ. Appattho hi ayaṃ mattā-saddo mattā sukhapariccāgātiādīsu (dha. pa. 290) viya.
ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಛಿನ್ನಂ, ಫುಲ್ಲನ್ತಿ ಭಿನ್ನಂ, ತೇಸಂ ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಅಭಿನವಕರಣಂ।
Khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti ettha khaṇḍanti chinnaṃ, phullanti bhinnaṃ, tesaṃ paṭisaṅkharaṇaṃ abhinavakaraṇaṃ.
ಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವೇದಿಯತಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಪರಿವೇಣಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ವಿಹಾರೇಸು ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಠಮಂ ಮಾಸನ್ತಿ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಮಾಸಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಸೇನಾಸನವತ್ತಾನಂ ಬಹೂನಂ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾ, ಸೇನಾಸನಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ॰ ೨೯೪ ಆದಯೋ) ಸೇನಾಸನಪಟಿಬದ್ಧಾನಂ ಬಹೂನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಭಗವತಾ…ಪೇ॰… ವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Paricchedavasena vediyati dissatīti pariveṇaṃ. Tatthāti tesu vihāresu khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti sambandho. Paṭhamaṃ māsanti vassānassa paṭhamaṃ māsaṃ, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Senāsanavattānaṃ bahūnaṃ paññattattā, senāsanakkhandhake (cūḷava. 294 ādayo) senāsanapaṭibaddhānaṃ bahūnaṃ kammānaṃ vihitattā ‘‘bhagavatā…pe… vaṇṇita’’nti vuttaṃ.
ದುತಿಯದಿವಸೇತಿ ‘‘ಖಣ್ಡಫುಲ್ಲಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖರಣಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತಿತದಿವಸತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ। ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸೇಯೇವ ತೇ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸುಂ। ಸಿರಿಯಾ ನಿಕೇತನಮಿವಾತಿ ಸಿರಿಯಾ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಾನೀಯತಿತ್ಥೇ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಾ ಪಕ್ಖಿನೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಜನಾನಂ ಚಕ್ಖೂನಿ ಮಣ್ಡಪೇಯೇವ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘ಏಕನಿಪಾತತಿತ್ಥಮಿವ ಚ ದೇವಮನುಸ್ಸನಯನವಿಹಙ್ಗಾನ’’ನ್ತಿ। ಲೋಕರಾಮಣೇಯ್ಯಕನ್ತಿ ಲೋಕೇ ರಮಣೀಯಭಾವಂ, ರಮಣಂ ಅರಹತೀತಿ ವಾ ಲೋಕರಾಮಣೇಯ್ಯಕಂ । ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೇಸು ಸಾರಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಂ, ತತೋ ವಿಪ್ಪಸನ್ನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡಂ। ಅಥ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಸಾರಭೂತೋ ವಿಸಿಟ್ಠತರೋ ಮಣ್ಡೋ ಮಣ್ಡನಂ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡೋ, ಮಣ್ಡಪೋ। ಮಣ್ಡಂ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿ ನಿವಾರೇತೀತಿ ಮಣ್ಡಪೋ। ವಿವಿಧಾನಿ ಕುಸುಮದಾಮಾನಿ ಚೇವ ಮುತ್ತೋಲಮ್ಬಕಾನಿ ಚ ವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತಂ ವಮೇನ್ತಂ ನಿಕ್ಖಾಮೇನ್ತಮಿವ ಚಾರು ಸೋಭನಂ ವಿತಾನಂ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿವಿಧಕುಸುಮದಾಮೋಲಮ್ಬಕವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತಚಾರುವಿತಾನೋ। ನಾನಾಪುಪ್ಫೂಪಹಾರವಿಚಿತ್ತಸುಪರಿನಿಟ್ಠಿತಭೂಮಿಕಮ್ಮತ್ತಾ ಏವ ‘‘ರತನವಿಚಿತ್ತಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಮಿವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಮಣಿಯೋ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತತಲಂ ಮಣಿಕೋಟ್ಟಿಮತಲಂ ನಾಮ, ತಮಿವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆಸನಾರಹನ್ತಿ ನಿಸೀದನಾರಹಂ। ದನ್ತಖಚಿತನ್ತಿ ದನ್ತೇಹಿ ಖಚಿತಂ।
Dutiyadivaseti ‘‘khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintitadivasato dutiyadivase. Vassūpanāyikadivaseyeva te evaṃ cintesuṃ. Siriyā niketanamivāti siriyā nivāsanaṭṭhānaṃ viya. Ekasmiṃ pānīyatitthe sannipatantā pakkhino viya sabbesaṃ janānaṃ cakkhūni maṇḍapeyeva nipatantīti vuttaṃ ‘ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgāna’’nti. Lokarāmaṇeyyakanti loke ramaṇīyabhāvaṃ, ramaṇaṃ arahatīti vā lokarāmaṇeyyakaṃ . Daṭṭhabbasāramaṇḍanti daṭṭhabbesu sāraṃ daṭṭhabbasāraṃ, tato vippasannanti daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ. Atha vā daṭṭhabbo sārabhūto visiṭṭhataro maṇḍo maṇḍanaṃ alaṅkāro etassāti daṭṭhabbasāramaṇḍo, maṇḍapo. Maṇḍaṃ sūriyarasmiṃ pāti nivāretīti maṇḍapo. Vividhāni kusumadāmāni ceva muttolambakāni ca viniggalantaṃ vamentaṃ nikkhāmentamiva cāru sobhanaṃ vitānaṃ etthāti vividhakusumadāmolambakaviniggalantacāruvitāno. Nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammattā eva ‘‘ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamivā’’ti vuttaṃ. Ettha ca maṇiyo koṭṭetvā katatalaṃ maṇikoṭṭimatalaṃ nāma, tamivāti vuttaṃ hoti. Āsanārahanti nisīdanārahaṃ. Dantakhacitanti dantehi khacitaṃ.
ಆವಜ್ಜೇಸೀತಿ ಉಪನಾಮೇಸಿ। ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ಕಥಾದೋಸೋತಿ ಕಥಾಯ ಅಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।
Āvajjesīti upanāmesi. Anupādāyāti taṇhādiṭṭhivasena kañci dhammaṃ aggahetvā. Kathādosoti kathāya asaccaṃ nāma natthi.
ಯಥಾವುಡ್ಢನ್ತಿ ವುಡ್ಢಪಟಿಪಾಟಿಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ಏಕೇತಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾನಂಯೇವ ಏಕೇ। ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ವದನ್ತಿಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ದೀಘಭಾಣಕಾ ಪನ ‘‘ಪದಸಾವ ಥೇರೋ ಸನ್ನಿಪಾತಮಾಗತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇಸು ಕೇಚಿ ‘‘ಆಕಾಸೇನಾ’’ತಿ, ‘‘ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತಥಾ ತಥಾ ಆಗತದಿವಸಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಏಕಮೇಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾ ತಥಾ ವದಿಂಸೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
Yathāvuḍḍhanti vuḍḍhapaṭipāṭiṃ anatikkamitvā. Eketi majjhimabhāṇakānaṃyeva eke. Pubbe vuttampi hi sabbaṃ majjhimabhāṇakā vadantiyevāti veditabbaṃ. Dīghabhāṇakā pana ‘‘padasāva thero sannipātamāgato’’ti vadanti. Tesu keci ‘‘ākāsenā’’ti, ‘‘te sabbepi tathā tathā āgatadivasānampi atthitāya ekamekaṃ gahetvā tathā tathā vadiṃsū’’ti vadanti.
ಕಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಕಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ। ಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಬೀಜನೀಗಹಣಂ ಪರಿಸಾಯ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿನೋದನಮುಖವಿಕಾರಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಆಚಿಣ್ಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಞ್ಞತಪ್ಪತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾಪಿ ಸಾವಕಾಪಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮತಾದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಪಠಮಂ, ಆವುಸೋ ಉಪಾಲಿ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಠಮಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ? ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾನುಕ್ಕಮಾದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಠಮಭಾವಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇಯೇವ ಇಮಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಜ್ಝಾಯಿತಾನಿ, ತೇನೇವ ಕಮೇನ ಪಚ್ಛಾಪಿ ಸಙ್ಗೀತಾನಿ ವಿಸೇಸತೋ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಿಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಅನ್ತರಾ ಚ, ಭನ್ತೇ, ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾಳನ್ದನ್ತಿ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಚ ನಾಳನ್ದಾಯ ಚ ಅನ್ತರಾ, ವಿವರೇ ಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ। ರಾಜಾಗಾರಕೇತಿ ರಞ್ಞೋ ಕೀಳನತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಅಗಾರಕೇ। ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯನ್ತಿ ರಞ್ಞೋ ಏವಂನಾಮಕಂ ಉಯ್ಯಾನಂ। ಕೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ನ ಭಗವತಾ ಏವ ವುತ್ತಂ, ರಞ್ಞಾಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಮಾರಬ್ಭಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೇನಾತಿ ಅಯಂ ಕೋಸಲರಞ್ಞೋ ಧೀತಾಯ ಪುತ್ತೋ, ನ ವಿದೇಹರಞ್ಞೋ ಧೀತಾಯ। ಯಸ್ಮಾ ಮಾತಾ ಪನಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ವೇದೇನ ಞಾಣೇನ ಈಹತಿ ಘಟತಿ ವಾಯಮತೀತಿ ‘‘ವೇದೇಹೀ’’ತಿ ಪಾಕಟನಾಮಾ ಜಾತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Kaṃ dhuraṃ katvāti kaṃ jeṭṭhakaṃ katvā. Bījaniṃ gahetvāti ettha bījanīgahaṇaṃ parisāya dhammakathikānaṃ hatthakukkuccavinodanamukhavikārapaṭicchādanatthaṃ dhammatāvasena āciṇṇanti veditabbaṃ. Teneva hi accantasaññatappattā buddhāpi sāvakāpi dhammakathikānaṃ dhammatādassanatthameva cittabījaniṃ gaṇhanti. Paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññattanti ettha kathaṃ saṅgītiyā pubbe paṭhamabhāvo siddhoti? Pātimokkhuddesānukkamādinā pubbe paṭhamabhāvassa siddhattā. Yebhuyyena hi tīṇi piṭakāni bhagavato dharamānakāleyeva iminā anukkamena sajjhāyitāni, teneva kamena pacchāpi saṅgītāni visesato vinayābhidhammapiṭakānīti daṭṭhabbaṃ. Kismiṃ vatthusminti nimittatthe bhummaṃ. Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandanti rājagahassa ca nāḷandāya ca antarā, vivare majjheti attho. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Rājāgāraketi rañño kīḷanatthāya kate agārake. Ambalaṭṭhikāyanti rañño evaṃnāmakaṃ uyyānaṃ. Kena saddhinti idha kasmā vuttanti? Yasmā panetaṃ na bhagavatā eva vuttaṃ, raññāpi kiñci kiñci vuttamatthi, tasmā ‘‘kamārabbhā’’ti avatvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vedehiputtenāti ayaṃ kosalarañño dhītāya putto, na videharañño dhītāya. Yasmā mātā panassa paṇḍitā, tasmā sā vedena ñāṇena īhati ghaṭati vāyamatīti ‘‘vedehī’’ti pākaṭanāmā jātāti veditabbā.
ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಪಯೋಜನಕಾಲದೇಸದೇಸಕಕಾರಕಕರಣಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ವವತ್ಥಾಪಿತೇಸು ಧಮ್ಮವಿನಯೇಸು ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಏಕವಿಧಾದಿಭೇದೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ತದೇತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನಾವರಣಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ವಾತಿ ಉದಾನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ವಿಮುತ್ತಿರಸನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸಾದಂ, ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಂ ವಾ ಅಗ್ಗಫಲನಿಪ್ಫಾದನತೋ, ವಿಮುತ್ತಿಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪಾದನತೋ। ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಏವ ವಿನಯೋಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾದಿಭಾವತೋ, ತಥಾಪಿ ವಿನಯಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಭಿನ್ನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ಪಯುತ್ತೋ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ವಿನಯತನ್ತಿವಿರಹಿತಂ ತನ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ, ಯಥಾ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೋ ಗೋಬಲಿಬದ್ದನ್ತಿಆದಿ।
Evaṃ nimittapayojanakāladesadesakakārakakaraṇappakārehi paṭhamamahāsaṅgītiṃ dassetvā idāni tattha vavatthāpitesu dhammavinayesu nānappakārakosallatthaṃ ekavidhādibhede dassetuṃ tadetaṃ sabbampītiādimāha. Tattha anuttaraṃ sammāsambodhinti ettha anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Paccavekkhantena vāti udānādivasena pavattadhammaṃ sandhāyāha. Vimuttirasanti arahattaphalassādaṃ, vimuttisampattikaṃ vā aggaphalanipphādanato, vimuttikiccaṃ vā kilesānaṃ accantavimuttisampādanato. Avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammoti ettha yadipi dhammo eva vinayopi pariyattiyādibhāvato, tathāpi vinayasaddasannidhānena bhinnādhikaraṇabhāvena payutto dhamma-saddo vinayatantivirahitaṃ tantiṃ dīpeti, yathā puññañāṇasambhāro gobalibaddantiādi.
ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರನ್ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಅಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹಸ್ಸ ಕಾರಕಂ ತಣ್ಹಾವಡ್ಢಕಿಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಯೇನ ಞಾಣೇನ ತಂ ದಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಂ ಬೋಧಿಞಾಣಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಏವ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಭುತಿ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅನೇಕಜಾತಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಂ ಇಮಂ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಸಂಸರಿಂ, ಯಸ್ಮಾ ಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಮಿಸ್ಸತಾಯ ಜಾತಿ ನಾಮೇಸಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ದುಕ್ಖಾ, ನ ಚ ಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅದಿಟ್ಠೇ ನಿವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠೋಸೀತಿ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೇನ ದಿಟ್ಠೋ ಅಸಿ। ಪುನ ಗೇಹನ್ತಿ ಪುನ ಇಮಂ ಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಮಮ ಗೇಹಂ। ನ ಕಾಹಸೀತಿ ನ ಕರಿಸ್ಸಸಿ। ಕಾರಣಮಾಹ ಸಬ್ಬಾ ತೇತಿಆದಿ। ತವ ಸಬ್ಬಾ ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಫಾಸುಕಾ ಮಯಾ ಭಗ್ಗಾ। ಇಮಸ್ಸ ತಯಾ ಕತಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಂ ಕೂಟಂ ಕಣ್ಣಿಕಮಣ್ಡಲಂ ವಿಸಙ್ಖತಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತಂ। ವಿಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಗತಂ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ। ಅಹಞ್ಚ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಫಲಂ ಅಜ್ಝಗಾ ಪತ್ತೋಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಚಿತ್ತಮೇವ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಂ ಅಜ್ಝಗಾ’’ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ।
Anekajātisaṃsāranti imissā gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – ahaṃ imassa attabhāvagehassa kārakaṃ taṇhāvaḍḍhakiṃ gavesanto yena ñāṇena taṃ daṭṭhuṃ sakkā, taṃ bodhiñāṇaṃ anibbisaṃ alabhanto eva abhinīhārato pabhuti ettakaṃ kālaṃ anekajātisatasahassasaṅkhyaṃ imaṃ saṃsāravaṭṭaṃ sandhāvissaṃ saṃsariṃ, yasmā jarābyādhimaraṇamissatāya jāti nāmesā punappunaṃ upagantuṃ dukkhā, na ca sā tasmiṃ adiṭṭhe nivattati, tasmā taṃ gavesanto sandhāvissanti attho. Diṭṭhosīti idāni mayā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhantena diṭṭho asi. Puna gehanti puna imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ mama gehaṃ. Na kāhasīti na karissasi. Kāraṇamāha sabbā tetiādi. Tava sabbā avasesakilesaphāsukā mayā bhaggā. Imassa tayā katassa attabhāvagehassa avijjāsaṅkhātaṃ kūṭaṃ kaṇṇikamaṇḍalaṃ visaṅkhataṃ viddhaṃsitaṃ. Visaṅkhāraṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena gataṃ mama cittaṃ. Ahañca taṇhānaṃ khayasaṅkhātaṃ arahattamaggaphalaṃ ajjhagā pattosmīti attho. Keci pana ‘‘visaṅkhāragataṃ cittameva taṇhānaṃ khayaṃ ajjhagā’’ti evampi atthaṃ vadanti.
ಕೇಚೀತಿ ಖನ್ಧಕಭಾಣಕಾ। ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಏತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತೇನ। ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣೇನಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣೇನ। ಆಮನ್ತಯಾಮೀತಿ ನಿವೇದಯಾಮಿ, ಬೋಧೇಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತರೇತಿ ಅನ್ತರಾಳೇ, ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
Kecīti khandhakabhāṇakā. Pāṭipadadivaseti idaṃ paccavekkhantassa uppannāti etena sambandhitabbaṃ, na sabbaññubhāvappattassāti etena. Somanassamayañāṇenāti somanassasampayuttañāṇena. Āmantayāmīti nivedayāmi, bodhemīti attho. Antareti antarāḷe, vemajjheti attho.
ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕನ್ತಿ ಯಥಾ ಕಮ್ಮಮೇವ ಕಮ್ಮನ್ತಂ, ಏವಂ ಸುತ್ತಮೇವ ಸುತ್ತನ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಸಙ್ಗೀತನ್ತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧಕ (ಚೂಳವ॰ ೪೩೭ ಆದಯೋ) ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಾದಿಕಂ। ಸೋಳಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ಉಪಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ‘‘ಸೋಳಸ ಪರಿವಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪರಿವಾರಪಾಳಿಯಂ (ಪರಿ॰ ೧ ಆದಯೋ) ಪಠಮಂ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಞತ್ತಿವಾರೋ ಕಥಾಪತ್ತಿವಾರೋ ವಿಪತ್ತಿವಾರೋ ಸಙ್ಗಹವಾರೋ ಸಮುಟ್ಠಾನವಾರೋ ಅಧಿಕರಣವಾರೋ ಸಮಥವಾರೋ ಸಮುಚ್ಚಯವಾರೋತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ವಾರಾ, ತದನನ್ತರಂ ‘‘ಮೇಥುನಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ಪಾರಾಜಿಕಂ ಕತ್ಥ ಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಪರಿ॰ ೧೮೮) ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಮತ್ತವಿಸೇಸೇನ ಪುನ ವುತ್ತಾ ತೇಯೇವ ಅಟ್ಠ ವಾರಾ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಭಿಕ್ಖುವಿಭಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಸೋಳಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ಉಪಲಕ್ಖಿತೋ ಪರಿವಾರೋ ‘‘ಸೋಳಸಪರಿವಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Suttantapiṭakanti yathā kammameva kammantaṃ, evaṃ suttameva suttantanti veditabbaṃ. Asaṅgītanti saṅgītikkhandhaka (cūḷava. 437 ādayo) kathāvatthuppakaraṇādikaṃ. Soḷasahi vārehi upalakkhitattā ‘‘soḷasa parivārā’’ti vuttaṃ. Tathā hi parivārapāḷiyaṃ (pari. 1 ādayo) paṭhamaṃ pārājikaṃ kattha paññattantiādinā vuttaṃ. Paññattivāro kathāpattivāro vipattivāro saṅgahavāro samuṭṭhānavāro adhikaraṇavāro samathavāro samuccayavāroti ime aṭṭha vārā, tadanantaraṃ ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevanapaccayā pārājikaṃ kattha paññatta’’nti (pari. 188) evaṃ paccayamattavisesena puna vuttā teyeva aṭṭha vārā cāti imesaṃ soḷasannaṃ vārānaṃ vasena bhikkhuvibhaṅgassa ca bhikkhunīvibhaṅgassa ca pakāsitattā soḷasahi vārehi upalakkhito parivāro ‘‘soḷasaparivāro’’ti vuttoti veditabbo.
ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಸಿಥಿಲಕರಣಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ಇದಂ ಲೋಕವಜ್ಜಪಣ್ಣತ್ತಿವಜ್ಜೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸಞ್ಞಮವೇಲಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಆಚಾರೋ ಅಜ್ಝಾಚಾರೋ, ವೀತಿಕ್ಕಮೋ। ತೇನಾತಿ ವಿವಿಧನಯತ್ತಾದಿಹೇತುನಾ। ಏತನ್ತಿ ವಿವಿಧವಿಸೇಸನಯತ್ತಾತಿಆದಿಗಾಥಾವಚನಂ। ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಿನಯಸ್ಸ।
Daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti idaṃ lokavajjapaṇṇattivajjesu yathākkamaṃ yojetabbaṃ. Saññamavelaṃ abhibhavitvā pavatto ācāro ajjhācāro, vītikkamo. Tenāti vividhanayattādihetunā. Etanti vividhavisesanayattātiādigāthāvacanaṃ. Etassāti vinayassa.
ಇತರಂ ಪನಾತಿ ಸುತ್ತಂ। ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿಭೇದೇತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾದಿಅತ್ಥೇ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ವೇನೇಯಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ವಿನಯಂ ವಿಯ ಇಸ್ಸರಭಾವತೋ ಆಣಾಪತಿಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ಅದೇಸೇತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ಚರಿತಾನುರೂಪಂ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಅದೇಸೇತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಕಾಲನ್ತರೇ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಸ್ಸಮಿವ ಫಲ’’ನ್ತಿ। ಉಪಾಯಸಮಙ್ಗೀನಂಯೇವ ನಿಪ್ಪಜ್ಜನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಧೇನು ವಿಯ ಖೀರ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ನ ಹಿ ಧೇನುಂ ವಿಸಾಣಾದೀಸು, ಅಕಾಲೇ ವಾ ಅವಿಜಾತಂ ವಾ ದೋಹನ್ತೋ ಖೀರಂ ಪಟಿಲಭತಿ।
Itaraṃ panāti suttaṃ. Attatthaparatthādibhedeti ettha ādi-saddena diṭṭhadhammikasamparāyikatthe lokiyalokuttarādiatthe ca saṅgaṇhāti. Veneyajjhāsayānulomena vuttattāti vinayaṃ viya issarabhāvato āṇāpatiṭṭhāpanavasena adesetvā veneyyānaṃ ajjhāsayānulomena caritānurūpaṃ vuttattā. Anupubbasikkhādivasena adesetvā veneyyānaṃ kālantare abhinibbattiṃ dassento āha ‘‘sassamiva phala’’nti. Upāyasamaṅgīnaṃyeva nippajjanabhāvaṃ dassento ‘‘dhenu viya khīra’’nti āha. Na hi dhenuṃ visāṇādīsu, akāle vā avijātaṃ vā dohanto khīraṃ paṭilabhati.
ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇತಿ ಸುಪಿನನ್ತೇನ ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಯಾ ಅನಾಪತ್ತಿಭಾವೇಪಿ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿನಾ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ, ‘‘ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧಾಭಾವತೋ ಸಙ್ಕರವಿರಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಮ್ಮದ್ವಾರಪಟಿಪದಾದೀಹಿ। ಲಕ್ಖಣೀಯತ್ತಾತಿ ಸಞ್ಜಾನಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿನಯಪಿಟಕನ್ತಿಆದೀಸು ತೀಸು ಸದ್ದೇಸು ಯಂ ಅವಿಸಿಟ್ಠಂ ಸಮಾನಂ, ತಂ ಪಿಟಕಸದ್ದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಪಾಳಿಸಮ್ಪದಾನವಸೇನ ಮಾ ಗಣ್ಹಿತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಥಾವುತ್ತೇನಾತಿ ಏವಂ ದುವಿಧತ್ಥೇನಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ।
Yanti yasmā. Etthāti abhidhamme. Abhidhammeti supinantena sukkavissaṭṭhiyā anāpattibhāvepi akusalacetanā upalabbhatītiādinā vinayapaññattiyā saṅkaravirahite dhamme, ‘‘pubbāparavirodhābhāvato saṅkaravirahite dhamme’’tipi vadanti. Ārammaṇādīhīti ārammaṇasampayuttakammadvārapaṭipadādīhi. Lakkhaṇīyattāti sañjānitabbattā. Yaṃ panettha avisiṭṭhanti ettha vinayapiṭakantiādīsu tīsu saddesu yaṃ avisiṭṭhaṃ samānaṃ, taṃ piṭakasaddanti attho. Mā piṭakasampadānenāti pāḷisampadānavasena mā gaṇhitthāti vuttaṃ hoti. Yathāvuttenāti evaṃ duvidhatthenātiādinā vuttappakārena.
ದೇಸನಾಸಾಸನಕಥಾಭೇದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದೇಸನಾಭೇದಂ ಸಾಸನಭೇದಂ ಕಥಾಭೇದನ್ತಿ ಭೇದಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಭೇದನ್ತಿ ಚ ನಾನತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸೂತಿ ಪಿಟಕೇಸು। ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ಪಹಾನಾನಿ ಚ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಹಾನಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ, ತಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಪರಿದೀಪಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದನ್ತಿ ಪರಿಯಾಪುಣನಭೇದಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯಹಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿನಯಾದಿಕೇ ಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಯಥಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಥ ವಾ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಭೇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಯಹಿಂ ಯಥಾ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವಯೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಪರಿದೀಪನಾ ವಿಭಾವನಾ ಚಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಾಥಾಸು ವುತ್ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪತೋ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏಕಮೇವ।
Desanāsāsanakathābhedanti ettha desanābhedaṃ sāsanabhedaṃ kathābhedanti bhedasaddo paccekaṃ yojetabbo. Bhedanti ca nānattanti attho. Tesūti piṭakesu. Sikkhā ca pahānāni ca gambhīrabhāvo ca sikkhāpahānagambhīrabhāvo, tañca yathārahaṃ paridīpayeti attho. Pariyattibhedanti pariyāpuṇanabhedaṃ vibhāvayeti sambandho. Yahiṃ yasmiṃ vinayādike yaṃ sampattiñca vipattiñca yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti sambandho. Atha vā yaṃ pariyattibhedaṃ sampattiṃ vipattiñca yahiṃ yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti yojetabbaṃ. Paridīpanā vibhāvanā cāti heṭṭhā gāthāsu vuttassa anurūpato vuttaṃ, atthato pana ekameva.
ಆಣಾರಹೇನಾತಿ ಆಣಂ ಪಣೇತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಆಣಾರಹೋ, ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ। ಸೋ ಹಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಚ ಅವಿಪರೀತತೋ ದೇಸಕಭಾವೇನ ಪಮಾಣವಚನತ್ತಾ ಚ ಆಣಂ ಪಣೇತುಂ ಅರಹತಿ। ವೋಹಾರಪರಮತ್ಥಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ಆಹ ‘‘ಆಣಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ’’ತಿ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಠಮನ್ತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ। ಪಚುರಾಪರಾಧಾ ಸೇಯ್ಯಸಕತ್ಥೇರಾದಯೋ। ತೇ ಹಿ ದೋಸಬಾಹುಲ್ಲತೋ ‘‘ಪಚುರಾಪರಾಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ । ಪಚುರೋ ಬಹುಕೋ ಬಹುಲೋ ಅಪರಾಧೋ ದೋಸೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಯೇಸನ್ತೇ ಪಚುರಾಪರಾಧಾ। ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಾತಿಆದೀಸು ಆಸಯೋವ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಞಾಣಞ್ಚ। ಚರಿಯಾತಿ ರಾಗಚರಿಯಾದಿಕಾ ಛ ಮೂಲಚರಿಯಾ। ಅಥ ವಾ ಚರಿಯಾತಿ ಚರಿತಂ, ತಂ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತವಸೇನ ದುವಿಧಂ। ಅಧಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ಸತ್ತಾನಂ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯವಸೇನ ಅಭಿರುಚಿ, ಸಾ ದುವಿಧಾ ಹೀನಪಣೀತಭೇದೇನ। ಯಥಾನುಲೋಮನ್ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾದೀನಂ ಅನುರೂಪಂ। ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಾನುರೂಪಂ।
Āṇārahenāti āṇaṃ paṇetuṃ arahatīti āṇāraho, bhagavā sammāsambuddhattā. So hi mahākāruṇikatāya ca aviparītato desakabhāvena pamāṇavacanattā ca āṇaṃ paṇetuṃ arahati. Vohāraparamatthānampi sambhavato āha ‘‘āṇābāhullato’’ti. Ito paresupi eseva nayo. Paṭhamanti vinayapiṭakaṃ. Pacurāparādhā seyyasakattherādayo. Te hi dosabāhullato ‘‘pacurāparādhā’’ti vuttā . Pacuro bahuko bahulo aparādho doso vītikkamo yesante pacurāparādhā. Anekajjhāsayātiādīsu āsayova ajjhāsayo, so ca atthato diṭṭhi ñāṇañca. Cariyāti rāgacariyādikā cha mūlacariyā. Atha vā cariyāti caritaṃ, taṃ sucaritaduccaritavasena duvidhaṃ. Adhimutti nāma sattānaṃ pubbaparicayavasena abhiruci, sā duvidhā hīnapaṇītabhedena. Yathānulomanti ajjhāsayādīnaṃ anurūpaṃ. Yathādhammanti dhammasabhāvānurūpaṃ.
ಸಂವರಾಸಂವರೋತಿ ಏತ್ಥ ಖುದ್ದಕೋ ಮಹನ್ತೋ ಚ ಸಂವರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುಡ್ಢಿಅತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಅ-ಕಾರೋ। ದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಮೋಚನಂ। ಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨) ಸಮಾಧಿದೇಸನಾಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವೀತಿಕ್ಕಮಪ್ಪಹಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ, ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾನಂ ವಾ ಯೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಹಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ। ಅನುಸಯವಸೇನ ಸನ್ತಾನಮನುವತ್ತನ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾಪಿ ಸೀಲಭೇದವಸೇನ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ಲಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಓಕಾಸದಾನವಸೇನ ಚಿತ್ತೇ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಮುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಠಾನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ। ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾ ಥಾಮಗತಾ ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಸತ್ತ ಕಿಲೇಸಾ ಸನ್ತಾನೇ ಅನು ಅನು ಸಯನತೋ ಅನುಸಯಾ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಪಹಾನಂ।
Saṃvarāsaṃvaroti ettha khuddako mahanto ca saṃvaroti attho. Vuḍḍhiattho hettha a-kāro. Diṭṭhiviniveṭhanāti diṭṭhiyā vimocanaṃ. Suttantapāḷiyaṃ vivicceva kāmehītiādinā (dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152) samādhidesanābāhullato suttantapiṭake ‘‘adhicittasikkhā’’ti vuttaṃ. Vītikkamappahānaṃ kilesānanti saṃkilesadhammānaṃ, kammakilesānaṃ vā yo kāyavacīdvārehi vītikkamo, tassa pahānaṃ. Anusayavasena santānamanuvattantā kilesā pariyuṭṭhitāpi sīlabhedavasena vītikkamituṃ na labhantīti āha ‘‘vītikkamapaṭipakkhattā sīlassā’’ti. Pariyuṭṭhānappahānanti okāsadānavasena citte kusalappavattiṃ pariyādiyitvā samuppattivasena ṭhānaṃ pariyuṭṭhānaṃ, tassa pahānaṃ. Anusayappahānanti ariyamaggena appahīnabhāvena santāne kāraṇalābhe uppajjanārahā thāmagatā kāmarāgādayo satta kilesā santāne anu anu sayanato anusayā nāma, tesaṃ pahānaṃ.
ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ತೇನ ತೇನ ದಾನಸೀಲಾದಿಕುಸಲಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ। ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನನ್ತಿ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಮೇವ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸೇತಿ ಉಪತಾಪೇತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತಸ್ಸ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹಾನಂ। ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತಾದಿಸುಞ್ಞಸಭಾವಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನತೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ।
Tadaṅgappahānanti tena tena dānasīlādikusalaṅgena tassa tassa akusalaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Duccaritasaṃkilesassa pahānanti kāyavacīduccaritameva yattha uppajjati, taṃ santānaṃ sammā kileseti upatāpetīti saṃkileso, tassa tadaṅgavasena pahānaṃ. Samādhissa kāmacchandapaṭipakkhattā suttantapiṭake taṇhāsaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ. Attādisuññasabhāvadhammappakāsanato abhidhammapiṭake diṭṭhisaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ.
ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಿಟಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಪಾಳೀತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿವಿಸಿಟ್ಠತ್ಥಯೋಗತೋ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಭಾವತೋ ಚ ಪಕಟ್ಠಾನಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾನಂ ವಚನಪ್ಪಬನ್ಧಾನಂ ಆಳಿ ಪನ್ತೀತಿ ಪಾಳಿ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ। ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಭೇದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನುರೂಪವಾಚಕಭಾವೇನ ಪರಮತ್ಥಸದ್ದೇಸು ಏಕನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತೋ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಪಾಳಿಧಮ್ಮೋ ನಾಮ। ದೇಸನಾಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೇ? ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ಬೋಧನಭಾವೇನ ಅತಿಸಜ್ಜನಾ ವಾಚಾಯ ಪಕಾಸನಾ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ದೇಸನಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ದೇಸನಾ’’ತಿ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸದ್ದೋ ಏವ ಪರಮತ್ಥವಿನಿಮುತ್ತಾಯ ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಭಾವಾ। ಇಮಮೇವ ನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕೇಚಿ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಚ ದೇಸನಾ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸದ್ದೋ ಏವಾ’’ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಅನುಪವಜ್ಜಾಯೇವ। ಯಥಾ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕಾ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪರಮತ್ಥವಿಸಯಾಯೇವಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಪುಬ್ಬಕಾನಂ ರಾಗಾದಿಅಕುಸಲಾನಂ ಮೇತ್ತಾದಿಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಸಮುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಮೂಲಕತ್ತಾ ಪನಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥವಿಸಯತಾ ಸಕ್ಕಾ ಪಞ್ಞಪೇತುಂ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೀಸುಪಿ ಚೇತೇಸು ಏತೇ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾ ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಿಟಕಾವಯವಾನಂ ಧಮ್ಮಾದೀನಂ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ತಂಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಪಿಟಕಸ್ಸಾಪಿ ವುತ್ತೋ ಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ದುಕ್ಖೇನ ಓಗಯ್ಹನ್ತಿ, ದುಕ್ಖೋ ವಾ ಓಗಾಹೋ ಓಗಾಹನಂ ಅನ್ತೋಪವಿಸನಮೇತೇಸೂತಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಪಿಟಕೇಸು, ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ।
Ekamekasmiñcetthāti ettha etesu tīsu piṭakesu ekekasmiṃ piṭaketi attho. Dhammoti pāḷīti ettha dhammassa sīlādivisiṭṭhatthayogato, buddhānaṃ sabhāvaniruttibhāvato ca pakaṭṭhānaṃ ukkaṭṭhānaṃ vacanappabandhānaṃ āḷi pantīti pāḷi, pariyattidhammo. Sammutiparamatthabhedassa atthassa anurūpavācakabhāvena paramatthasaddesu ekantena bhagavatā manasā vavatthāpito nāmapaññattippabandho pāḷidhammo nāma. Desanāya dhammassa ca ko visesoti ce? Yathāvuttanayena manasā vavatthāpitadhammassa paresaṃ bodhanabhāvena atisajjanā vācāya pakāsanā ‘‘desanā’’ti veditabbā. Tenāha – ‘‘desanāti tassā manasā vavatthāpitāya pāḷiyā desanā’’ti. Tadubhayampi pana paramatthato saddo eva paramatthavinimuttāya sammutiyā abhāvā. Imameva nayaṃ gahetvā keci ācariyā ‘‘dhammo ca desanā ca paramatthato saddo evā’’ti voharanti, tepi anupavajjāyeva. Yathā ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā parittārammaṇā’’ti vuccanti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Na hi ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā nibbattitaparamatthavisayāyevā’’ti sakkā vattuṃ itthipurisādiākāraparivitakkapubbakānaṃ rāgādiakusalānaṃ mettādikusalānañca ārammaṇaṃ gahetvāpi samuppajjanato. Paramatthadhammamūlakattā panassa parikappassa paramatthavisayatā sakkā paññapetuṃ, evamidhāpīti daṭṭhabbaṃ. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrāti sambandho. Ettha ca piṭakāvayavānaṃ dhammādīnaṃ vuccamāno gambhīrabhāvo taṃsamudāyassa piṭakassāpi vutto yevāti daṭṭhabbo. Dukkhena ogayhanti, dukkho vā ogāho ogāhanaṃ antopavisanametesūti dukkhogāhā. Etthāti etesu piṭakesu, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ.
ಹೇತುನೋ ಫಲಂ ಹೇತುಫಲಂ। ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಅವಿಪರೀತಾಭಿಲಾಪೋ। ವಿಸಯತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅವಬೋಧಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸನಂ, ಏತಸ್ಸ ಅವಬೋಧೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಲೋಕಿಯೋ ಹಿ ಧಮ್ಮತ್ಥಾದಿಂ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾವ ಪವತ್ತನತೋ ವಿಸಯತೋ ಅವಬೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಲೋಕುತ್ತರೋ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತಾಯ ತಂ ಅನಾಲಮ್ಬಮಾನೋಪಿ ತಬ್ಬಿಸಯಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನೇನ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಪವತ್ತನತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಅವಬೋಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಕಾರಿಯಾನುರೂಪಂ ಕಾರಣೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥಾನುರೂಪಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀಸೂತಿ ಛಬ್ಬಿಧನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಥೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥೋ, ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ।
Hetuno phalaṃ hetuphalaṃ. Dhammābhilāpoti atthabyañjanako aviparītābhilāpo. Visayato asammohato cāti lokiyalokuttarānaṃ yathākkamaṃ avabodhappakāradassanaṃ, etassa avabodhoti iminā sambandho. Lokiyo hi dhammatthādiṃ ālambitvāva pavattanato visayato avabodhoti vuccati. Lokuttaro pana nibbānārammaṇatāya taṃ anālambamānopi tabbisayamohaviddhaṃsanena dhammādīsu pavattanato asammohato avabodhoti vuccati. Atthānurūpaṃ dhammesūti kāriyānurūpaṃ kāraṇesūti attho. Paññattipathānurūpaṃ paññattīsūti chabbidhanāmapaññattiyā patho paññattipatho, tassa anurūpaṃ paññattīsūti attho.
ಧಮ್ಮಜಾತನ್ತಿ ಕಾರಣಪ್ಪಭೇದೋ ಕಾರಣಮೇವ ವಾ। ಅತ್ಥಜಾತನ್ತಿ ಕಾರಿಯಪ್ಪಭೇದೋ, ಕಾರಿಯಮೇವ ವಾ। ಯಾ ಚಾಯಂ ದೇಸನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯೋ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತಾಸು ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಸು ಯೋ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು।
Dhammajātanti kāraṇappabhedo kāraṇameva vā. Atthajātanti kāriyappabhedo, kāriyameva vā. Yā cāyaṃ desanāti sambandho. Yo cetthāti etāsu dhammatthadesanāsu yo paṭivedhoti attho. Etthāti etesu tīsu piṭakesu.
ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಲಗದ್ದಸದ್ದೇನ ಅಲಗದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ವುಚ್ಚತಿ ವೀಣಾವಾದನಂ ವೀಣಾತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಥಾ ಡಂಸತಿ, ತಥಾ ದುಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಇತರಗ್ಗಹಣೇ ವಿರೋಧಾಭಾವಾ। ತಸ್ಮಾ ಅಲಗದ್ದಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಉಪಮಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಾ। ಅಲಗದ್ದೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಆಸಿವಿಸೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಹಿ ಅಲಂ ಪರಿಯತ್ತೋ, ಜೀವಿತಹರಣಸಮತ್ಥೋ ವಾ ವಿಸಸಙ್ಖಾತೋ ಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಲಂಗದೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಲಗದ್ದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Alagaddūpamāti ettha alagaddasaddena alagaddaggahaṇaṃ vuccati vīṇāvādanaṃ vīṇātiādīsu viya, gahaṇañcettha yathā ḍaṃsati, tathā duggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, itaraggahaṇe virodhābhāvā. Tasmā alagaddassa gahaṇaṃ upamā etissāti alagaddūpamā. Alagaddoti cettha āsiviso vuccati. So hi alaṃ pariyatto, jīvitaharaṇasamattho vā visasaṅkhāto gado assāti ‘‘alaṃgado’’ti vattabbe ‘‘alagaddo’’ti vuccati.
ವಟ್ಟತೋ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಾ। ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ವಿಯಾತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ಧಮ್ಮರತನಾನುಪಾಲಕೋ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿರಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ। ದುಗ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ದುಟ್ಠು ಗಹಿತಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಟಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಉಪಾರಮ್ಭೋ ನಾಮ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರವಮ್ಭನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇತಿವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿದುಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯ। ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಲಗದ್ದೂಪಮಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೮) ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾನುಭೋನ್ತೀತಿ ತಞ್ಚ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸೀಲಪರಿಪೂರಣಾದಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಏತೇ ದುಗ್ಗಹಿತಗಾಹಿನೋ ನಾನುಭೋನ್ತಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ। ಪಟಿವಿದ್ಧಾಕುಪ್ಪೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಅರಹತ್ತಫಲೋ।
Vaṭṭato nissaraṇaṃ attho payojanaṃ etissāti nissaraṇatthā. Bhaṇḍāgāriko viyāti bhaṇḍāgāriko, dhammaratanānupālako, tassa atthanirapekkhassa pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti. Duggahitānīti duṭṭhu gahitāni. Tenāha ‘‘upārambhādihetu pariyāpuṭā’’ti. Ettha ca upārambho nāma pariyattiṃ nissāya paravambhanaṃ. Ādi-saddena itivādappamokkhalābhasakkārādiṃ saṅgaṇhāti. Yaṃ sandhāyāti yaṃ pariyattiduggahaṇaṃ sandhāya. Vuttanti alagaddūpamasutte (ma. ni. 1.238) vuttaṃ. Tañcassa atthaṃ nānubhontīti tañca assa dhammassa sīlaparipūraṇādisaṅkhātaṃ atthaṃ ete duggahitagāhino nānubhonti na vindanti. Paṭividdhākuppoti paṭividdhaarahattaphalo.
ಇದಾನಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಯೋ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ವಿನಯೇ ಪನಾತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ವಿನಯೇ ಪಭೇದವಚನಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ (ಪಾರಾ॰ ೧೨) ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾವ ವಿಭತ್ತಾ। ದುತಿಯೇ ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಛಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ। ತಾಸಞ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚ ವುತ್ತಾ ಏವ। ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ತತ್ಥೇವ ಸಮ್ಮಾ ವಿಭತ್ತಭಾವಂ ದೀಪೇತುಂ ತತ್ಥೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಕತಂ। ಉಪಾದಿನ್ನಫಸ್ಸೋತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾದನಫಸ್ಸೋ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಿಟಕಾನಂ। ಏತನ್ತಿ ಏತಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ।
Idāni tīsu piṭakesu yathārahaṃ sampattivipattiyo niddhāretvā dassento āha vinaye panātiādi. Tattha tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ chaḷabhiññācatupaṭisambhidānaṃ vinaye pabhedavacanābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Verañjakaṇḍe (pārā. 12) hi tisso vijjāva vibhattā. Dutiye tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ catasso paṭisambhidā apekkhitvā kataṃ tissannampi vijjānaṃ chasu abhiññāsu antopaviṭṭhattā. Tāsañcāti ettha ca-saddena sesānampi tattha atthibhāvaṃ dīpeti. Abhidhammapiṭake hi tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidā ca vuttā eva. Paṭisambhidānaṃ tattheva sammā vibhattabhāvaṃ dīpetuṃ tatthevāti avadhāraṇaṃ kataṃ. Upādinnaphassoti maggena maggapaṭipādanaphasso. Tesanti tesaṃ piṭakānaṃ. Etanti etaṃ buddhavacanaṃ.
ಚತುತ್ತಿಂಸೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾತಿ ಗಾಥಾಯ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ – ಯಸ್ಸ ನಿಕಾಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಗಣನತೋ ಚತುತ್ತಿಂಸೇವ ಸುತ್ತನ್ತಾ ವಗ್ಗಸಙ್ಗಹವಸೇನ ತಯೋ ವಗ್ಗಾ ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಸ್ಸಾತಿ ತಿವಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹೋ, ಏಸ ಪಠಮೋ ನಿಕಾಯೋ ಇಧ ದೀಘನಿಕಾಯೋತಿ। ಅನುಲೋಮಿಕೋತಿ ಅಪಚ್ಚನೀಕೋ, ಅತ್ಥಾನುಲೋಮನತೋ ಅನ್ವತ್ಥನಾಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪೀತಿ ಏಕಸಮೂಹಮ್ಪಿ। ಏವಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ತಂ। ಯಥಯಿದನ್ತಿ ಯಥಾ ಇಮೇ। ಪೋಣಿಕಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕಾ ಖತ್ತಿಯಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ‘‘ಪೋಣಿಕನಿಕಾಯೋ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕನಿಕಾಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಞ್ಚದಸವಗ್ಗಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪಞ್ಚದಸಹಿ ವಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ। ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾತಿ ಪಾಠೇ ಸುತ್ತನ್ತಾನಂ ಸತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸತ್ತ ಸುತ್ತಸತಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ। ಪುಬ್ಬೇ ನಿದಸ್ಸಿತಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕನಿದ್ದೇಸೇ ನಿದಸ್ಸಿತಾ।
Catuttiṃsevasuttantāti gāthāya ayamatthayojanā – yassa nikāyassa suttagaṇanato catuttiṃseva suttantā vaggasaṅgahavasena tayo vaggā yassa saṅgahassāti tivaggo saṅgaho, esa paṭhamo nikāyo idha dīghanikāyoti. Anulomikoti apaccanīko, atthānulomanato anvatthanāmoti vuttaṃ hoti. Ekanikāyampīti ekasamūhampi. Evaṃ cittanti evaṃ vicittaṃ. Yathayidanti yathā ime. Poṇikacikkhallikā khattiyā, tesaṃ nivāso ‘‘poṇikanikāyo cikkhallikanikāyo’’ti vuccati. Pañcadasavaggapariggahoti pañcadasahi vaggehi pariggahito. Suttantānaṃ sahassāni satta suttasatāni cāti pāṭhe suttantānaṃ sattasahassāni satta suttasatāni cāti yojetabbaṃ. Katthaci pana ‘‘satta suttasahassāni, satta suttasatāni cā’’ti pāṭho. Pubbe nidassitāti suttantapiṭakaniddese nidassitā.
ವೇದನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ತುಟ್ಠಿನ್ತಿ ಪೀತಿಂ। ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿ ಧಮ್ಮರಾಸಿವಸೇನ। ದ್ವಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಾ ತೇಹಿಯೇವ ದೇಸಿತಾನಿ ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗಣ್ಹಿಂ। ಮೇತಿ ಮಮ ಹದಯೇ, ಇತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಮ ಹದಯೇ ಪವತ್ತಿನೋ, ತೇ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಇದಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಉಗ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಪನ ಭಗವತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ದೇಸಿತಾನಂ ಸುಭಸುತ್ತ(ದಈ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೪ ಆದಯೋ) ಗೋಪಕಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸುತ್ತಾನಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೭೯ ಆದಯೋ), ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ಕಥಿತಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸತೋಪಿ ಅಧಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Vedanti ñāṇaṃ. Tuṭṭhinti pītiṃ. Dhammakkhandhavasenāti dhammarāsivasena. Dvāsītisahassāni buddhato gaṇhinti sambandho. Dve sahassāni bhikkhutoti dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā tehiyeva desitāni dve sahassāni gaṇhiṃ. Meti mama hadaye, iti ānandatthero attānaṃ niddisati. Ye dhammā mama hadaye pavattino, te caturāsītisahassānīti yojanā. Idañca bhagavato dharamānakāle uggahitadhammakkhandhavasena vuttaṃ, parinibbute pana bhagavati ānandattherena desitānaṃ subhasutta(daī. ni. 1.444 ādayo) gopakamoggallānasuttānaṃ (ma. ni. 3.79 ādayo), tatiyasaṅgītiyaṃ moggaliputtatissattherena kathitakathāvatthuppakaraṇassa ca vasena dhammakkhandhānaṃ caturāsītisahassatopi adhikatā veditabbā.
ಏಕಾನುಸನ್ಧಿಕಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೨ ಆದಯೋ; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೫ ಆದಯೋ)। ಅನೇಕಾನುಸನ್ಧಿಕನ್ತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತಾದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩೪ ಆದಯೋ)। ತಞ್ಹಿ ನಾನಾಠಾನೇಸು ನಾನಾಧಮ್ಮದೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತಂ। ತಿಕದುಕಭಾಜನಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡ(ಧ॰ ಸ॰ ೯೮೫ ಆದಯೋ) ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡವಸೇನ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೮೪ ಆದಯೋ) ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಚಿತ್ತವಾರಭಾಜನನ್ತಿ ಇದಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡವಸೇನ (ಧ॰ ಸ॰ ೧ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥಿ ವತ್ಥೂತಿಆದೀಸು ವತ್ಥು ನಾಮ ಸುದಿನ್ನಕಣ್ಡಾದಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೪ ಆದಯೋ)। ಮಾತಿಕಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ। ಅನ್ತರಾಪತ್ತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತರೇಸು ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ಆಪತ್ತಿ। ತಿಕಚ್ಛೇದೋತಿ ತಿಕಪಾಚಿತ್ತಿಯಾದಿತಿಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ । ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ। ಸಙ್ಗೀತಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಾಧುಕಾರಂ ದದಮಾನಾ ವಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತುಂ ಯುತ್ತಾನಿ ಅಚ್ಛರಿಯಾನಿ, ಪುಪ್ಫವಸ್ಸಚೇಲುಕ್ಖೇಪಾದೀನಿ। ಯಾ ‘‘ಪಞ್ಚಸತಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಥೇರಿಕಾ’’ತಿ ಚ ಪವುಚ್ಚತಿ, ಅಯಂ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Ekānusandhikaṃ suttanti satipaṭṭhānādi (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo). Anekānusandhikanti parinibbānasuttādi (dī. ni. 2.134 ādayo). Tañhi nānāṭhānesu nānādhammadesanānaṃ vasena pavattaṃ. Tikadukabhājanaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ nikkhepakaṇḍa(dha. sa. 985 ādayo) aṭṭhakathākaṇḍavasena (dha. sa. 1384 ādayo) gahetabbaṃ. Cittavārabhājananti idaṃ cittuppādakaṇḍavasena (dha. sa. 1 ādayo) vuttaṃ. Atthi vatthūtiādīsu vatthu nāma sudinnakaṇḍādi (pārā. 24 ādayo). Mātikāti sikkhāpadaṃ. Antarāpattīti sikkhāpadantaresu aññasmiṃ vatthusmiṃ paññattā āpatti. Tikacchedoti tikapācittiyāditikaparicchedo . Buddhavacanaṃ saṅgahitanti sambandho. Assāti buddhavacanassa. Saṅgītipariyosāne sādhukāraṃ dadamānā viyāti sambandho. Accharaṃ paharituṃ yuttāni acchariyāni, pupphavassacelukkhepādīni. Yā ‘‘pañcasatā’’ti ca ‘‘therikā’’ti ca pavuccati, ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāmāti sambandho.
ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಮತಿವಿನೋದನಿಯಂ
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vimativinodaniyaṃ
ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾನಯೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ।
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
