| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකථාවණ්‌ණනා
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā
පඨමමහාසඞ්‌ගීති නාම චෙසාති එත්‌ථ ච-සද්‌දො වත්‌තබ්‌බසම්‌පිණ්‌ඩනත්‌ථො, උපඤ්‌ඤාසත්‌ථො වා, උපඤ්‌ඤාසොති ච වාක්‍යාරම්‌භො වුච්‌චති. එසා හි ගන්‌ථකාරානං පකති, යදිදං කිඤ්‌චි වත්‌වා පුන අපරං වත්‌තුමාරභන්‌තානං ච-සද්‌දප්‌පයොගො. යථාපච්‌චයං තත්‌ථ තත්‌ථ දෙසිතත්‌තා විප්‌පකිණ්‌ණානං ධම්‌මවිනයානං සභාගත්‌ථවසෙන සඞ්‌ගහෙත්‌වා ගායනං කථනං සඞ්‌ගීති, මහාවිසයත්‌තා පූජනීයත්‌තා ච මහතී සඞ්‌ගීති මහාසඞ්‌ගීති. දුතියාදිං උපාදාය චෙසා ‘‘පඨමමහාසඞ්‌ගීතී’’ති වුත්‌තා. නිදදාති දෙසනං දෙසකාලාදිවසෙන අවිදිතං විදිතං කත්‌වා නිදස්‌සෙතීති නිදානං, තත්‌ථ කොසල්‌ලත්‌ථං.
Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesāti ettha ca-saddo vattabbasampiṇḍanattho, upaññāsattho vā, upaññāsoti ca vākyārambho vuccati. Esā hi ganthakārānaṃ pakati, yadidaṃ kiñci vatvā puna aparaṃ vattumārabhantānaṃ ca-saddappayogo. Yathāpaccayaṃ tattha tattha desitattā vippakiṇṇānaṃ dhammavinayānaṃ sabhāgatthavasena saṅgahetvā gāyanaṃ kathanaṃ saṅgīti, mahāvisayattā pūjanīyattā ca mahatī saṅgīti mahāsaṅgīti. Dutiyādiṃ upādāya cesā ‘‘paṭhamamahāsaṅgītī’’ti vuttā. Nidadāti desanaṃ desakālādivasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ, tattha kosallatthaṃ.
වෙනෙය්‍යානං මග්‌ගඵලුප්‌පත්‌තිහෙතුභූතාව කිරියා නිප්‌පරියායෙන බුද්‌ධකිච්‌චන්‌ති ආහ ‘‘ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනඤ්‌හි ආදිං කත්‌වා’’ති. තත්‌ථ සතිපට්‌ඨානාදිධම්‌මො එව පවත්‌තනට්‌ඨෙන චක්‌කන්‌ති ධම්‌මචක්‌කං, චක්‌කන්‌ති වා ආණා, තං ධම්‌මතො අනපෙතත්‌තා ධම්‌මචක්‌කං, ධම්‌මෙන ඤායෙන චක්‌කන්‌තිපි ධම්‌මචක්‌කං. කතබුද්‌ධකිච්‌චෙති නිට්‌ඨිතබුද්‌ධකිච්‌චෙ භගවති ලොකනාථෙති සම්‌බන්‌ධො. කුසිනාරායන්‌ති සමීපත්‌ථෙ එතං භුම්‌මවචනං. උපවත්‌තනෙ මල්‌ලානං සාලවනෙති තස්‌ස නගරස්‌ස උපවත්‌තනභූතං මල්‌ලරාජූනං සාලවනුය්‍යානං දස්‌සෙති. තත්‌ථ නගරං පවිසන්‌තා උය්‍යානතො උපෙච්‌ච වත්‌තන්‌ති ගච්‌ඡන්‌ති එතෙනාති ‘‘උපවත්‌තන’’න්‌ති උය්‍යානස්‌ස ච නගරස්‌ස ච මජ්‌ඣෙ සාලවනං වුච්‌චති. කුසිනාරාය හි දක්‌ඛිණපච්‌ඡිමදිසාය තං උය්‍යානං හොති, තතො උය්‍යානතො සාලවනරාජිවිරාජිතො මග්‌ගො පාචීනාභිමුඛො ගන්‌ත්‌වා නගරස්‌ස දක්‌ඛිණද්‌වාරාභිමුඛො උත්‌තරෙන නිවත්‌තො, තෙන මග්‌ගෙන මනුස්‌සා නගරං පවිසන්‌ති, තස්‌මා තං ‘‘උපවත්‌තන’’න්‌ති වුච්‌චති. තත්‌ථ කිර උපවත්‌තනෙ අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤසංසට්‌ඨවිටපානං සම්‌පන්‌නඡායානං සාලපන්‌තීනමන්‌තරෙ භගවතො පරිනිබ්‌බානමඤ්‌චො පඤ්‌ඤත්‌තො, තං සන්‌ධාය වුත්‌තං ‘‘යමකසාලානමන්‌තරෙ’’ති. උපාදීයති කම්‌මකිලෙසෙහීති උපාදි, විපාකක්‌ඛන්‌ධා කටත්‌තා ච රූපං. තදෙව කම්‌මකිලෙසෙහි සම්‌මා අප්‌පහීනතාය සෙසො, නත්‌ථි එත්‌ථ උපාදිසෙසොති අනුපාදිසෙසා, නිබ්‌බානධාතු, තාය. ඉත්‌ථම්‌භූතලක්‌ඛණෙ චායං කරණනිද්‌දෙසො. පරිනිබ්‌බානෙති නිමිත්‌තත්‌ථෙ භුම්‌මං, පරිනිබ්‌බානහෙතු තස්‌මිං ඨානෙ සන්‌නිපතිතානන්‌ති අත්‌ථො. සඞ්‌ඝස්‌ස ථෙරො ජෙට්‌ඨො සඞ්‌ඝත්‌ථෙරො. එත්‌ථ ච සඞ්‌ඝසද්‌දස්‌ස භික්‌ඛුසතසහස්‌සසද්‌දසාපෙක්‌ඛත්‌තෙපි ගමකත්‌තා ථෙරසද්‌දෙන සමාසො යථා දෙවදත්‌තස්‌ස ගරුකුලන්‌ති. ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො ධම්‌මවිනයසඞ්‌ගායනත්‌ථං භික්‌ඛූනං උස්‌සාහං ජනෙසීති සම්‌බන්‌ධො.
Veneyyānaṃ maggaphaluppattihetubhūtāva kiriyā nippariyāyena buddhakiccanti āha ‘‘dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā’’ti. Tattha satipaṭṭhānādidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ, cakkanti vā āṇā, taṃ dhammato anapetattā dhammacakkaṃ, dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Katabuddhakicceti niṭṭhitabuddhakicce bhagavati lokanātheti sambandho. Kusinārāyanti samīpatthe etaṃ bhummavacanaṃ. Upavattane mallānaṃ sālavaneti tassa nagarassa upavattanabhūtaṃ mallarājūnaṃ sālavanuyyānaṃ dasseti. Tattha nagaraṃ pavisantā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti ‘‘upavattana’’nti uyyānassa ca nagarassa ca majjhe sālavanaṃ vuccati. Kusinārāya hi dakkhiṇapacchimadisāya taṃ uyyānaṃ hoti, tato uyyānato sālavanarājivirājito maggo pācīnābhimukho gantvā nagarassa dakkhiṇadvārābhimukho uttarena nivatto, tena maggena manussā nagaraṃ pavisanti, tasmā taṃ ‘‘upavattana’’nti vuccati. Tattha kira upavattane aññamaññasaṃsaṭṭhaviṭapānaṃ sampannachāyānaṃ sālapantīnamantare bhagavato parinibbānamañco paññatto, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yamakasālānamantare’’ti. Upādīyati kammakilesehīti upādi, vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. Tadeva kammakilesehi sammā appahīnatāya seso, natthi ettha upādisesoti anupādisesā, nibbānadhātu, tāya. Itthambhūtalakkhaṇe cāyaṃ karaṇaniddeso. Parinibbāneti nimittatthe bhummaṃ, parinibbānahetu tasmiṃ ṭhāne sannipatitānanti attho. Saṅghassa thero jeṭṭho saṅghatthero. Ettha ca saṅghasaddassa bhikkhusatasahassasaddasāpekkhattepi gamakattā therasaddena samāso yathā devadattassa garukulanti. Āyasmā mahākassapo dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesīti sambandho.
තථා උස්‌සාහං ජනනස්‌ස කාරණමාහ සත්‌තාහපරිනිබ්‌බුතෙතිආදි. සත්‌ත අහානි සමාහටානි සත්‌තාහං, සත්‌තාහං පරිනිබ්‌බුතස්‌ස අස්‌සාති සත්‌තාහපරිනිබ්‌බුතො, සත්‌තාහපරිනිබ්‌බුතෙ සුභද්‌දෙන වුඩ්‌ඪපබ්‌බජිතෙන වුත්‌තවචනමනුස්‌සරන්‌තොති සම්‌බන්‌ධො. අලං, ආවුසොතිආදිනා තෙන වුත්‌තවචනං දස්‌සෙති. තත්‌ථ අලන්‌ති පටික්‌ඛෙපවචනං. තෙන මහාසමණෙනාති නිස්‌සක්‌කෙ කරණවචනං, තතො මහාසමණතො සුට්‌ඨු මුත්‌තා මයන්‌ති අත්‌ථො, උපද්‌දුතා ච හොම තදාති අධිප්‌පායො, හොමාති වා අතීතත්‌ථෙ වත්‌තමානවචනං, අහුම්‌හාති අත්‌ථො. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්‌ජතීති තිට්‌ඨති එත්‌ථ ඵලං තදායත්‌තවුත්‌තිතායාති ඨානං, හෙතු. ඛොති අවධාරණෙ, එතං කාරණං විජ්‌ජතෙව, නො න විජ්‌ජතීති අත්‌ථො. කිං තං කාරණන්‌ති? ආහ යං පාපභික්‌ඛූතිආදි. එත්‌ථ යන්‌ති නිපාතමත්‌තං, කාරණනිද්‌දෙසො වා, යෙන කාරණෙන අන්‌තරධාපෙය්‍යුං, තදෙතං කාරණං විජ්‌ජතීති අත්‌ථො. අතීතො අතික්‌කන්‌තො සත්‌ථා එත්‌ථ, එතස්‌සාති වා අතීතසත්‌ථුකං, පාවචනං. පධානං වචනං පාවචනං, ධම්‌මවිනයන්‌ති වුත්‌තං හොති. පක්‌ඛං ලභිත්‌වාති අලජ්‌ජීපක්‌ඛං ලභිත්‌වා. න චිරස්‌සෙවාති න චිරෙනෙව. යාව ච ධම්‌මවිනයො තිට්‌ඨතීති යත්‌තකං කාලං ධම්‌මො ච විනයො ච ලජ්‌ජීපුග්‌ගලෙසු තිට්‌ඨති.
Tathā ussāhaṃ jananassa kāraṇamāha sattāhaparinibbutetiādi. Satta ahāni samāhaṭāni sattāhaṃ, sattāhaṃ parinibbutassa assāti sattāhaparinibbuto, sattāhaparinibbute subhaddena vuḍḍhapabbajitena vuttavacanamanussarantoti sambandho. Alaṃ, āvusotiādinā tena vuttavacanaṃ dasseti. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ. Tena mahāsamaṇenāti nissakke karaṇavacanaṃ, tato mahāsamaṇato suṭṭhu muttā mayanti attho, upaddutā ca homa tadāti adhippāyo, homāti vā atītatthe vattamānavacanaṃ, ahumhāti attho. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjatīti tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, hetu. Khoti avadhāraṇe, etaṃ kāraṇaṃ vijjateva, no na vijjatīti attho. Kiṃ taṃ kāraṇanti? Āha yaṃ pāpabhikkhūtiādi. Ettha yanti nipātamattaṃ, kāraṇaniddeso vā, yena kāraṇena antaradhāpeyyuṃ, tadetaṃ kāraṇaṃ vijjatīti attho. Atīto atikkanto satthā ettha, etassāti vā atītasatthukaṃ, pāvacanaṃ. Padhānaṃ vacanaṃ pāvacanaṃ, dhammavinayanti vuttaṃ hoti. Pakkhaṃ labhitvāti alajjīpakkhaṃ labhitvā. Na cirassevāti na cireneva. Yāva ca dhammavinayo tiṭṭhatīti yattakaṃ kālaṃ dhammo ca vinayo ca lajjīpuggalesu tiṭṭhati.
වුත්‌තඤ්‌හෙතං භගවතාති පරිනිබ්‌බානමඤ්‌චෙ නිපන්‌නෙන භගවතා වුත්‌තන්‌ති අත්‌ථො. දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තොති සුත්‌තාභිධම්‌මපිටකසඞ්‌ගහිතස්‌ස ධම්‌මස්‌ස චෙව විනයපිටකසඞ්‌ගහිතස්‌ස විනයස්‌ස ච අතිසජ්‌ජනං පබොධනං දෙසනා. තස්‌සෙව පකාරතො ඤාපනං අසඞ්‌කරතො ඨපනං පඤ්‌ඤාපනං. සො වො මමච්‌චයෙන සත්‌ථාති සො ධම්‌මවිනයො තුම්‌හාකං මමච්‌චයෙන සත්‌ථා මයි පරිනිබ්‌බුතෙ සත්‌ථුකිච්‌චං සාධෙස්‌සති. සාසනන්‌ති පරියත්‌තිපටිපත්‌තිපටිවෙධවසෙන තිවිධං සාසනං, නිප්‌පරියායතො පන සත්‌තත්‌තිංස බොධිපක්‌ඛියධම්‌මා. අද්‌ධනියන්‌ති අද්‌ධානක්‌ඛමං, තදෙව චිරට්‌ඨිතිකං අස්‌ස භවෙය්‍යාති සම්‌බන්‌ධො.
Vuttañhetaṃ bhagavatāti parinibbānamañce nipannena bhagavatā vuttanti attho. Desito paññattoti suttābhidhammapiṭakasaṅgahitassa dhammassa ceva vinayapiṭakasaṅgahitassa vinayassa ca atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanā. Tasseva pakārato ñāpanaṃ asaṅkarato ṭhapanaṃ paññāpanaṃ. So vo mamaccayena satthāti so dhammavinayo tumhākaṃ mamaccayena satthā mayi parinibbute satthukiccaṃ sādhessati. Sāsananti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhaṃ sāsanaṃ, nippariyāyato pana sattattiṃsa bodhipakkhiyadhammā. Addhaniyanti addhānakkhamaṃ, tadeva ciraṭṭhitikaṃ assa bhaveyyāti sambandho.
ඉදානි සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන අත්‌තනො කතං අනුග්‌ගහවිසෙසං විභාවෙන්‌තො ආහ යඤ්‌චාහං භගවතාතිආදි. තත්‌ථ යඤ්‌චාහන්‌ති එතස්‌ස අනුග්‌ගහිතොති එතෙන සම්‌බන්‌ධො. තත්‌ථ යන්‌ති යස්‌මා, යෙන කාරණෙනාති වුත්‌තං හොති. කිරියාපරාමසනං වා එතං, තෙන අනුග්‌ගහිතොති එත්‌ථ අනුග්‌ගහණං පරාමසති. ධාරෙස්‌සසීතිආදිකං භගවතා මහාකස්‌සපත්‌ථෙරෙන සද්‌ධිං චීවරපරිවත්‌තනං කාතුකාමෙන වුත්‌තවචනං. ධාරෙස්‌සසි පන මෙ ත්‌වං කස්‌සපාති ‘‘කස්‌සප, ත්‌වං ඉමානි පරිභොගජිණ්‌ණානි පංසුකූලානි පාරුපිතුං සක්‌ඛිස්‌සසී’’ති වදති, තඤ්‌ච ඛො න කායබලං සන්‌ධාය, පටිපත්‌තිපූරණං පන සන්‌ධාය එවමාහ. සාණානි පංසුකූලානීති මතකළෙවරං පලිවෙඨෙත්‌වා ඡඩ්‌ඩිතානි තුම්‌බමත්‌තෙ කිමයො පප්‌ඵොටෙත්‌වා ගහිතානි සාණවාකමයානි පංසුකූලචීවරානි. රථිකාදීනං යත්‌ථ කත්‌ථචි පංසූනං උපරි ඨිතත්‌තා අබ්‌භුග්‌ගතට්‌ඨෙන තෙසු කූලමිවාති පංසුකූලං. අථ වා පංසු විය කුච්‌ඡිතභාවං උලති ගච්‌ඡතීති පංසුකූලන්‌ති පංසුකූලසද්‌දස්‌ස අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. නිබ්‌බසනානීති නිට්‌ඨිතවසනකිච්‌චානි, පරිභොගජිණ්‌ණානීති අත්‌ථො. එකමෙව තං චීවරං අනෙකාවයවත්‌තා බහුවචනං කතං. සාධාරණපරිභොගෙනාති අත්‌තනා සමානපරිභොගෙන, සාධාරණපරිභොගෙන ච සමසමට්‌ඨපනෙන ච අනුග්‌ගහිතොති සම්‌බන්‌ධො.
Idāni sammāsambuddhena attano kataṃ anuggahavisesaṃ vibhāvento āha yañcāhaṃ bhagavatātiādi. Tattha yañcāhanti etassa anuggahitoti etena sambandho. Tattha yanti yasmā, yena kāraṇenāti vuttaṃ hoti. Kiriyāparāmasanaṃ vā etaṃ, tena anuggahitoti ettha anuggahaṇaṃ parāmasati. Dhāressasītiādikaṃ bhagavatā mahākassapattherena saddhiṃ cīvaraparivattanaṃ kātukāmena vuttavacanaṃ. Dhāressasi pana me tvaṃ kassapāti ‘‘kassapa, tvaṃ imāni paribhogajiṇṇāni paṃsukūlāni pārupituṃ sakkhissasī’’ti vadati, tañca kho na kāyabalaṃ sandhāya, paṭipattipūraṇaṃ pana sandhāya evamāha. Sāṇāni paṃsukūlānīti matakaḷevaraṃ paliveṭhetvā chaḍḍitāni tumbamatte kimayo papphoṭetvā gahitāni sāṇavākamayāni paṃsukūlacīvarāni. Rathikādīnaṃ yattha katthaci paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena tesu kūlamivāti paṃsukūlaṃ. Atha vā paṃsu viya kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlanti paṃsukūlasaddassa attho daṭṭhabbo. Nibbasanānīti niṭṭhitavasanakiccāni, paribhogajiṇṇānīti attho. Ekameva taṃ cīvaraṃ anekāvayavattā bahuvacanaṃ kataṃ. Sādhāraṇaparibhogenāti attanā samānaparibhogena, sādhāraṇaparibhogena ca samasamaṭṭhapanena ca anuggahitoti sambandho.
ඉදානි නවානුපුබ්‌බවිහාරඡළභිඤ්‌ඤාප්‌පභෙදෙ උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මෙ අත්‌තනා සමසමට්‌ඨපනත්‌ථාය භගවතා වුත්‌තං කස්‌සපසංයුත්‌තෙ (සං. නි. 2.152) ආගතං පාළිං පෙය්‍යාලමුඛෙන ආදිග්‌ගහණෙන ච සඞ්‌ඛිපිත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ආහ අහං, භික්‌ඛවෙතිආදි. තත්‌ථ යාවදෙ ආකඞ්‌ඛාමීති යාවදෙව ආකඞ්‌ඛාමි, යත්‌තකං කාලං ඉච්‌ඡාමීති අත්‌ථො, ‘‘යාවදෙවා’’තිපි පාඨො. නවානුපුබ්‌බවිහාරඡළභිඤ්‌ඤාප්‌පභෙදෙති එත්‌ථ නවානුපුබ්‌බවිහාරො නාම අනුපටිපාටියා සමාපජ්‌ජිතබ්‌බභාවතො එවංසඤ්‌ඤිතා නිරොධසමාපත්‌තියා සහ අට්‌ඨ රූපාරූපසමාපත්‌තියො. ඡළභිඤ්‌ඤා නාම ආසවක්‌ඛයඤාණෙන සද්‌ධිං පඤ්‌චාභිඤ්‌ඤායො. අත්‌තනා සමසමට්‌ඨපනෙනාති ‘‘අහං යත්‌තකං කාලං යත්‌තකෙ සමාපත්‌තිවිහාරෙ අභිඤ්‌ඤායො ච වළඤ්‌ජෙමි, තථා කස්‌සපොපී’’ති එවං යථාවුත්‌තඋත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මෙ අත්‌තනා සමසමං කත්‌වා ඨපනෙන, ඉදඤ්‌ච උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මසාමඤ්‌ඤෙන ථෙරස්‌ස පසංසාමත්‌තෙන වුත්‌තං, න භගවතා සද්‌ධිං සබ්‌බථා සමතාය. භගවතො හි ගුණවිසෙසං උපාදාය සාවකා පච්‌චෙකබුද්‌ධා ච කලම්‌පි කලභාගම්‌පි න උපෙන්‌ති, තස්‌ස කිමඤ්‌ඤං ආණණ්‍යං භවිස්‌සති අඤ්‌ඤත්‍ර ධම්‌මවිනයසඞ්‌ගායනාති අධිප්‌පායො. තත්‌ථ තස්‌සාති තස්‌ස අනුග්‌ගහස්‌ස, තස්‌ස මෙති වා අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බො. පොත්‌ථකෙසු හි කෙසුචි ‘‘තස්‌ස මෙ’’ති පාඨො දිස්‌සති. ආණණ්‍යං අණණභාවො. සකකවචඉස්‌සරියානුප්‌පදානෙනාති එත්‌ථ චීවරස්‌ස නිදස්‌සනවසෙන කවචස්‌සෙව ගහණං කතං, සමාපත්‌තියා නිදස්‌සනවසෙන ඉස්‌සරියං ගහිතං.
Idāni navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanatthāya bhagavatā vuttaṃ kassapasaṃyutte (saṃ. ni. 2.152) āgataṃ pāḷiṃ peyyālamukhena ādiggahaṇena ca saṅkhipitvā dassento āha ahaṃ, bhikkhavetiādi. Tattha yāvade ākaṅkhāmīti yāvadeva ākaṅkhāmi, yattakaṃ kālaṃ icchāmīti attho, ‘‘yāvadevā’’tipi pāṭho. Navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhedeti ettha navānupubbavihāro nāma anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbabhāvato evaṃsaññitā nirodhasamāpattiyā saha aṭṭha rūpārūpasamāpattiyo. Chaḷabhiññā nāma āsavakkhayañāṇena saddhiṃ pañcābhiññāyo. Attanā samasamaṭṭhapanenāti ‘‘ahaṃ yattakaṃ kālaṃ yattake samāpattivihāre abhiññāyo ca vaḷañjemi, tathā kassapopī’’ti evaṃ yathāvuttauttarimanussadhamme attanā samasamaṃ katvā ṭhapanena, idañca uttarimanussadhammasāmaññena therassa pasaṃsāmattena vuttaṃ, na bhagavatā saddhiṃ sabbathā samatāya. Bhagavato hi guṇavisesaṃ upādāya sāvakā paccekabuddhā ca kalampi kalabhāgampi na upenti, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati aññatra dhammavinayasaṅgāyanāti adhippāyo. Tattha tassāti tassa anuggahassa, tassa meti vā attho gahetabbo. Potthakesu hi kesuci ‘‘tassa me’’ti pāṭho dissati. Āṇaṇyaṃ aṇaṇabhāvo. Sakakavacaissariyānuppadānenāti ettha cīvarassa nidassanavasena kavacasseva gahaṇaṃ kataṃ, samāpattiyā nidassanavasena issariyaṃ gahitaṃ.
ඉදානි යථාවුත්‌තමත්‌ථං පාළියා විභාවෙන්‌තො ආහ යථාහාතිආදි. තත්‌ථ එකමිදාහන්‌ති එත්‌ථ ඉදන්‌ති නිපාතමත්‌තං. එකං සමයන්‌ති එකස්‌මිං සමයෙති අත්‌ථො. පාවායාති පාවානගරතො. අද්‌ධානමග්‌ගප්‌පටිපන්‌නොති දීඝමග්‌ගප්‌පටිපන්‌නො. දීඝපරියායො හෙත්‌ථ අද්‌ධානසද්‌දො. සබ්‌බං සුභද්‌දකණ්‌ඩං විත්‌ථාරතො වෙදිතබ්‌බන්‌ති පඤ්‌චසතිකක්‌ඛන්‌ධකෙ ආගතං සුභද්‌දකණ්‌ඩං ඉධ ආනෙත්‌වා විත්‌ථාරෙතබ්‌බං.
Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvento āha yathāhātiādi. Tattha ekamidāhanti ettha idanti nipātamattaṃ. Ekaṃ samayanti ekasmiṃ samayeti attho. Pāvāyāti pāvānagarato. Addhānamaggappaṭipannoti dīghamaggappaṭipanno. Dīghapariyāyo hettha addhānasaddo. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti pañcasatikakkhandhake āgataṃ subhaddakaṇḍaṃ idha ānetvā vitthāretabbaṃ.
තතො පරන්‌ති සුභද්‌දකණ්‌ඩතො පරං. සබ්‌බං සුභද්‌දකණ්‌ඩං විත්‌ථාරතො වෙදිතබ්‌බන්‌ති ඉමිනා ‘‘යං න ඉච්‌ඡිස්‌සාම, න තං කරිස්‌සාමා’’ති එතං පරියන්‌තං සුභද්‌දකණ්‌ඩපාළිං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අවසෙසං උස්‌සාහජනනප්‌පකාරප්‌පවත්‌තං පාළිමෙව දස්‌සෙන්‌තො හන්‌ද මයං ආවුසොතිආදිමාහ. තත්‌ථ පුරෙ අධම්‌මො දිප්‌පතීති එත්‌ථ ‘‘අධම්‌මො නාම දසකුසලකම්‌මපථපටිපක්‌ඛභූතො අධම්‌මො’’ති සාරත්‌ථදීපනියං (සාරත්‌ථ. ටී. 1.පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකථාවණ්‌ණනා) වුත්‌තං. ධම්‌මසඞ්‌ගහණත්‌ථං උස්‌සාහජනනප්‌පසඞ්‌ගත්‌තා පන ධම්‌මවිනයානං අසඞ්‌ගායනහෙතුදොසගණො සම්‌භවති, සො එව එත්‌ථ අධම්‌මො දිප්‌පති තප්‌පටිපක්‌ඛො ධම්‌මො ච පටිබාහීයතීති වත්‌තබ්‌බං. අපි ච ‘‘අධම්‌මවාදිනො බලවන්‌තො හොන්‌ති ධම්‌මවාදිනො දුබ්‌බලා හොන්‌තී’’ති වුච්‌චමානත්‌තා යෙන අධම්‌මෙන තෙ සුභද්‌දවජ්‌ජිපුත්‌තකාදයො අධම්‌මවාදිනො, යෙන ච ධම්‌මෙන ඉතරෙ ධම්‌මවාදිනොව හොන්‌ති. තෙයෙව ඉධ ‘‘අධම්‌මො’’ ‘‘ධම්‌මො’’ති ච වත්‌තබ්‌බා. තස්‌මා සීලවිපත්‌තිආදිහෙතුකො පාපිච්‌ඡතාදිදොසගණො අධම්‌මො, තප්‌පටිපක්‌ඛො සීලසම්‌පදාදිහෙතුකො අප්‌පිච්‌ඡතාදිගුණසමූහො ධම්‌මොති ච ගහෙතබ්‌බං. පුරෙ දිප්‌පතීති අපි නාම දිප්‌පති. අථ වා යාව අධම්‌මො ධම්‌මං පටිබාහිතුං සමත්‌ථො හොති, තතො පුරෙතරමෙවාති අත්‌ථො. දිප්‌පතීති දිප්‌පිස්‌සති. පුරෙසද්‌දයොගෙන හි අනාගතත්‌ථෙ අයං වත්‌තමානප්‌පයොගො, යථා පුරා වස්‌සති දෙවොති. අවිනයොති පහානවිනයාදීනං පටිපක්‌ඛභූතො අවිනයො.
Tato paranti subhaddakaṇḍato paraṃ. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti iminā ‘‘yaṃ na icchissāma, na taṃ karissāmā’’ti etaṃ pariyantaṃ subhaddakaṇḍapāḷiṃ dassetvā idāni avasesaṃ ussāhajananappakārappavattaṃ pāḷimeva dassento handa mayaṃ āvusotiādimāha. Tattha pure adhammo dippatīti ettha ‘‘adhammo nāma dasakusalakammapathapaṭipakkhabhūto adhammo’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) vuttaṃ. Dhammasaṅgahaṇatthaṃ ussāhajananappasaṅgattā pana dhammavinayānaṃ asaṅgāyanahetudosagaṇo sambhavati, so eva ettha adhammo dippati tappaṭipakkho dhammo ca paṭibāhīyatīti vattabbaṃ. Api ca ‘‘adhammavādino balavanto honti dhammavādino dubbalā hontī’’ti vuccamānattā yena adhammena te subhaddavajjiputtakādayo adhammavādino, yena ca dhammena itare dhammavādinova honti. Teyeva idha ‘‘adhammo’’ ‘‘dhammo’’ti ca vattabbā. Tasmā sīlavipattiādihetuko pāpicchatādidosagaṇo adhammo, tappaṭipakkho sīlasampadādihetuko appicchatādiguṇasamūho dhammoti ca gahetabbaṃ. Pure dippatīti api nāma dippati. Atha vā yāva adhammo dhammaṃ paṭibāhituṃ samattho hoti, tato puretaramevāti attho. Dippatīti dippissati. Puresaddayogena hi anāgatatthe ayaṃ vattamānappayogo, yathā purā vassati devoti. Avinayoti pahānavinayādīnaṃ paṭipakkhabhūto avinayo.
තෙන හීති උය්‍යොජනත්‌ථෙ නිපාතො. සකලනවඞ්‌ගසත්‌ථුසාසනපරියත්‌තිධරෙති සකලං සුත්‌තගෙය්‍යාදිනවඞ්‌ගං එත්‌ථ, එතස්‌ස වා අත්‌ථීති සකලනවඞ්‌ගං, සත්‌ථුසාසනං. අත්‌ථකාමෙන පරියාපුණිතබ්‌බතො දිට්‌ඨධම්‌මිකාදිපුරිසත්‌ථපරියත්‌තිභාවතො ච ‘‘පරියත්‌තී’’ති තීණි පිටකානි වුච්‌චන්‌ති, තං සකලනවඞ්‌ගසත්‌ථුසාසනසඞ්‌ඛාතං පරියත්‌තිං ධාරෙන්‌තීති සකලනවඞ්‌ගසත්‌ථුසාසනපඅයත්‌තිධරා, තාදිසෙති අත්‌ථො. සමථභාවනාසිනෙහාභාවෙන සුක්‌ඛා ලූඛා අසිනිද්‌ධා විපස්‌සනා එතෙසන්‌ති සුක්‌ඛවිපස්‌සකා. තිපිටකසබ්‌බපරියත්‌තිප්‌පභෙදධරෙති තිණ්‌ණං පිටකානං සමාහාරො තිපිටකං, තදෙව නවඞ්‌ගාදිවසෙන අනෙකභෙදභින්‌නං සබ්‌බං පරියත්‌තිප්‌පභෙදං ධාරෙන්‌තීති තිපිටකසබ්‌බපරියත්‌තිප්‌පභෙදධරා.
Tena hīti uyyojanatthe nipāto. Sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhareti sakalaṃ suttageyyādinavaṅgaṃ ettha, etassa vā atthīti sakalanavaṅgaṃ, satthusāsanaṃ. Atthakāmena pariyāpuṇitabbato diṭṭhadhammikādipurisatthapariyattibhāvato ca ‘‘pariyattī’’ti tīṇi piṭakāni vuccanti, taṃ sakalanavaṅgasatthusāsanasaṅkhātaṃ pariyattiṃ dhārentīti sakalanavaṅgasatthusāsanapaayattidharā, tādiseti attho. Samathabhāvanāsinehābhāvena sukkhā lūkhā asiniddhā vipassanā etesanti sukkhavipassakā. Tipiṭakasabbapariyattippabhedadhareti tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samāhāro tipiṭakaṃ, tadeva navaṅgādivasena anekabhedabhinnaṃ sabbaṃ pariyattippabhedaṃ dhārentīti tipiṭakasabbapariyattippabhedadharā.
කිස්‌ස පනාති කස්‌මා පන. සික්‌ඛතීති සෙක්‌ඛො. තමෙවාහ ‘‘සකරණීයො’’ති. උපරිමග්‌ගත්‌තයකිච්‌චස්‌ස අපරියොසිතත්‌තා සකිච්‌චොති අත්‌ථො. අස්‌සාති අනෙන. බහුකාරත්‌තාති බහුපකාරත්‌තා. අස්‌සාති භවෙය්‍ය. අතිවිය විස්‌සත්‌ථොති අතිවිය විස්‌සාසිකො. නන්‌ති ආනන්‌දත්‌ථෙරං ඔවදතීති සම්‌බන්‌ධො. ආනන්‌දත්‌ථෙරස්‌ස කදාචි අසඤ්‌ඤතාය නවකාය සද්‌ධිවිහාරිකපරිසාය ජනපදචාරිකාචරණං, තෙසඤ්‌ච සද්‌ධිවිහාරිකානං එකක්‌ඛණෙ උප්‌පබ්‌බජ්‌ජනඤ්‌ච පටිච්‌ච මහාකස්‌සපත්‌ථෙරො තං නිග්‌ගණ්‌හන්‌තො එවමාහ ‘‘න වායං කුමාරකො මත්‌තමඤ්‌ඤාසී’’ති. එත්‌ථ ච වා-සද්‌දො පදපූරණො, අයං කුමාරො අත්‌තනො පමාණං න පටිජානාතීති ථෙරං තජ්‌ජෙන්‌තො ආහ. තත්‍රාති එවං සති.
Kissa panāti kasmā pana. Sikkhatīti sekkho. Tamevāha ‘‘sakaraṇīyo’’ti. Uparimaggattayakiccassa apariyositattā sakiccoti attho. Assāti anena. Bahukārattāti bahupakārattā. Assāti bhaveyya. Ativiya vissatthoti ativiya vissāsiko. Nanti ānandattheraṃ ovadatīti sambandho. Ānandattherassa kadāci asaññatāya navakāya saddhivihārikaparisāya janapadacārikācaraṇaṃ, tesañca saddhivihārikānaṃ ekakkhaṇe uppabbajjanañca paṭicca mahākassapatthero taṃ niggaṇhanto evamāha ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti. Ettha ca vā-saddo padapūraṇo, ayaṃ kumāro attano pamāṇaṃ na paṭijānātīti theraṃ tajjento āha. Tatrāti evaṃ sati.
කිඤ්‌චාපි සෙක්‌ඛොති ඉදං න සෙක්‌ඛානං අගතිගමනසබ්‌භාවෙන වුත්‌තං, අසෙක්‌ඛානඤ්‌ඤෙව පන උච්‌චිනිත්‌වා ගහිතත්‌තාති දට්‌ඨබ්‌බං. තස්‌මා ‘‘කිඤ්‌චාපි සෙක්‌ඛො, තථාපි ථෙරො ආයස්‌මන්‌තම්‌පි ආනන්‌දං උච්‌චිනතූ’’ති එවමෙත්‌ථ සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො, න පන කිඤ්‌චාපි සෙක්‌ඛො, තථාපි අභබ්‌බො අගතිං ගන්‌තුන්‌ති යොජෙතබ්‌බං. අභබ්‌බොතිආදි පනස්‌ස සභාවකථනං. තත්‌ථ ඡන්‌දාති ඡන්‌දෙන සිනෙහෙන. අගතිං ගන්‌තුන්‌ති අකත්‌තබ්‌බං කාතුං. පරියත්‌තොති අධීතො උග්‌ගහිතො.
Kiñcāpi sekkhoti idaṃ na sekkhānaṃ agatigamanasabbhāvena vuttaṃ, asekkhānaññeva pana uccinitvā gahitattāti daṭṭhabbaṃ. Tasmā ‘‘kiñcāpi sekkho, tathāpi thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’’ti evamettha sambandho veditabbo, na pana kiñcāpi sekkho, tathāpi abhabbo agatiṃ gantunti yojetabbaṃ. Abhabbotiādi panassa sabhāvakathanaṃ. Tattha chandāti chandena sinehena. Agatiṃ gantunti akattabbaṃ kātuṃ. Pariyattoti adhīto uggahito.
රාජගහං ඛො මහාගොචරන්‌ති එත්‌ථ ගාවො චරන්‌ති එත්‌ථාති ගොචරො, ගුන්‌නං ගොචරට්‌ඨානං. ගොචරො වියාති ගොචරො, භික්‌ඛාචරණට්‌ඨානං. සො මහන්‌තො අස්‌සාති මහාගොචරං, රාජගහං. උක්‌කොටෙය්‍යාති නිවාරෙය්‍ය.
Rājagahaṃkho mahāgocaranti ettha gāvo caranti etthāti gocaro, gunnaṃ gocaraṭṭhānaṃ. Gocaro viyāti gocaro, bhikkhācaraṇaṭṭhānaṃ. So mahanto assāti mahāgocaraṃ, rājagahaṃ. Ukkoṭeyyāti nivāreyya.
සත්‌තසු සාධුකීළනදිවසෙසූති එත්‌ථ සංවෙගවත්‌ථුං කිත්‌තෙත්‌වා කිත්‌තෙත්‌වා සාධුකං එව පූජාවසෙන කීළනතො සාධුකීළනං. උපකට්‌ඨාති ආසන්‌නා. වස්‌සං උපනෙති උපගච්‌ඡති එත්‌ථාති වස්‌සූපනායිකා.
Sattasu sādhukīḷanadivasesūti ettha saṃvegavatthuṃ kittetvā kittetvā sādhukaṃ eva pūjāvasena kīḷanato sādhukīḷanaṃ. Upakaṭṭhāti āsannā. Vassaṃ upaneti upagacchati etthāti vassūpanāyikā.
තත්‍ර සුදන්‌ති තස්‌සං සාවත්‌ථියං, සුදන්‌ති නිපාතමත්‌තං. උස්‌සන්‌නධාතුකන්‌ති උපචිතපිත්‌තසෙම්‌හාදිධාතුකං. සමස්‌සාසෙතුන්‌ති සන්‌තප්‌පෙතුං. දුතියදිවසෙති ජෙතවනවිහාරං පවිට්‌ඨදිවසතො දුතියදිවසෙති වදන්‌ති. විරිච්‌චති එතෙනාති විරෙචනං. ඔසධපරිභාවිතං ඛීරමෙව විරෙචනන්‌ති ඛීරවිරෙචනං. යං සන්‌ධායාති යං භෙසජ්‌ජපානං සන්‌ධාය වුත්‌තං. භෙසජ්‌ජමත්‌තාති අප්‌පමත්‌තකං භෙසජ්‌ජං. අප්‌පත්‌ථො හි අයං මත්‌තා-සද්‌දො මත්‌තා සුඛපරිච්‌චාගාතිආදීසු (ධ. ප. 290) විය.
Tatra sudanti tassaṃ sāvatthiyaṃ, sudanti nipātamattaṃ. Ussannadhātukanti upacitapittasemhādidhātukaṃ. Samassāsetunti santappetuṃ. Dutiyadivaseti jetavanavihāraṃ paviṭṭhadivasato dutiyadivaseti vadanti. Viriccati etenāti virecanaṃ. Osadhaparibhāvitaṃ khīrameva virecananti khīravirecanaṃ. Yaṃ sandhāyāti yaṃ bhesajjapānaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhesajjamattāti appamattakaṃ bhesajjaṃ. Appattho hi ayaṃ mattā-saddo mattā sukhapariccāgātiādīsu (dha. pa. 290) viya.
ඛණ්‌ඩඵුල්‌ලප්‌පටිසඞ්‌ඛරණන්‌ති එත්‌ථ ඛණ්‌ඩන්‌ති ඡින්‌නං, ඵුල්‌ලන්‌ති භින්‌නං, තෙසං පටිසඞ්‌ඛරණං අභිනවකරණං.
Khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti ettha khaṇḍanti chinnaṃ, phullanti bhinnaṃ, tesaṃ paṭisaṅkharaṇaṃ abhinavakaraṇaṃ.
පරිච්‌ඡෙදවසෙන වෙදියති දිස්‌සතීති පරිවෙණං. තත්‌ථාති තෙසු විහාරෙසු ඛණ්‌ඩඵුල්‌ලප්‌පටිසඞ්‌ඛරණන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. පඨමං මාසන්‌ති වස්‌සානස්‌ස පඨමං මාසං, අච්‌චන්‌තසංයොගෙ චෙතං උපයොගවචනං. සෙනාසනවත්‌තානං බහූනං පඤ්‌ඤත්‌තත්‌තා, සෙනාසනක්‌ඛන්‌ධකෙ (චූළව. 294 ආදයො) සෙනාසනපටිබද්‌ධානං බහූනං කම්‌මානං විහිතත්‌තා ‘‘භගවතා…පෙ.… වණ්‌ණිත’’න්‌ති වුත්‌තං.
Paricchedavasena vediyati dissatīti pariveṇaṃ. Tatthāti tesu vihāresu khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti sambandho. Paṭhamaṃ māsanti vassānassa paṭhamaṃ māsaṃ, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Senāsanavattānaṃ bahūnaṃ paññattattā, senāsanakkhandhake (cūḷava. 294 ādayo) senāsanapaṭibaddhānaṃ bahūnaṃ kammānaṃ vihitattā ‘‘bhagavatā…pe… vaṇṇita’’nti vuttaṃ.
දුතියදිවසෙති ‘‘ඛණ්‌ඩඵුල්‌ලප්‌පටිසඞ්‌ඛරණං කරොමා’’ති චින්‌තිතදිවසතො දුතියදිවසෙ. වස්‌සූපනායිකදිවසෙයෙව තෙ එවං චින්‌තෙසුං. සිරියා නිකෙතනමිවාති සිරියා නිවාසනට්‌ඨානං විය. එකස්‌මිං පානීයතිත්‌ථෙ සන්‌නිපතන්‌තා පක්‌ඛිනො විය සබ්‌බෙසං ජනානං චක්‌ඛූනි මණ්‌ඩපෙයෙව නිපතන්‌තීති වුත්‌තං ‘එකනිපාතතිත්‌ථමිව ච දෙවමනුස්‌සනයනවිහඞ්‌ගාන’’න්‌ති. ලොකරාමණෙය්‍යකන්‌ති ලොකෙ රමණීයභාවං, රමණං අරහතීති වා ලොකරාමණෙය්‍යකං . දට්‌ඨබ්‌බසාරමණ්‌ඩන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බෙසු සාරං දට්‌ඨබ්‌බසාරං, තතො විප්‌පසන්‌නන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බසාරමණ්‌ඩං. අථ වා දට්‌ඨබ්‌බො සාරභූතො විසිට්‌ඨතරො මණ්‌ඩො මණ්‌ඩනං අලඞ්‌කාරො එතස්‌සාති දට්‌ඨබ්‌බසාරමණ්‌ඩො, මණ්‌ඩපො. මණ්‌ඩං සූරියරස්‌මිං පාති නිවාරෙතීති මණ්‌ඩපො. විවිධානි කුසුමදාමානි චෙව මුත්‌තොලම්‌බකානි ච විනිග්‌ගලන්‌තං වමෙන්‌තං නික්‌ඛාමෙන්‌තමිව චාරු සොභනං විතානං එත්‌ථාති විවිධකුසුමදාමොලම්‌බකවිනිග්‌ගලන්‌තචාරුවිතානො. නානාපුප්‌ඵූපහාරවිචිත්‌තසුපරිනිට්‌ඨිතභූමිකම්‌මත්‌තා එව ‘‘රතනවිචිත්‌තමණිකොට්‌ටිමතලමිවා’’ති වුත්‌තං. එත්‌ථ ච මණියො කොට්‌ටෙත්‌වා කතතලං මණිකොට්‌ටිමතලං නාම, තමිවාති වුත්‌තං හොති. ආසනාරහන්‌ති නිසීදනාරහං. දන්‌තඛචිතන්‌ති දන්‌තෙහි ඛචිතං.
Dutiyadivaseti ‘‘khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintitadivasato dutiyadivase. Vassūpanāyikadivaseyeva te evaṃ cintesuṃ. Siriyā niketanamivāti siriyā nivāsanaṭṭhānaṃ viya. Ekasmiṃ pānīyatitthe sannipatantā pakkhino viya sabbesaṃ janānaṃ cakkhūni maṇḍapeyeva nipatantīti vuttaṃ ‘ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgāna’’nti. Lokarāmaṇeyyakanti loke ramaṇīyabhāvaṃ, ramaṇaṃ arahatīti vā lokarāmaṇeyyakaṃ . Daṭṭhabbasāramaṇḍanti daṭṭhabbesu sāraṃ daṭṭhabbasāraṃ, tato vippasannanti daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ. Atha vā daṭṭhabbo sārabhūto visiṭṭhataro maṇḍo maṇḍanaṃ alaṅkāro etassāti daṭṭhabbasāramaṇḍo, maṇḍapo. Maṇḍaṃ sūriyarasmiṃ pāti nivāretīti maṇḍapo. Vividhāni kusumadāmāni ceva muttolambakāni ca viniggalantaṃ vamentaṃ nikkhāmentamiva cāru sobhanaṃ vitānaṃ etthāti vividhakusumadāmolambakaviniggalantacāruvitāno. Nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammattā eva ‘‘ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamivā’’ti vuttaṃ. Ettha ca maṇiyo koṭṭetvā katatalaṃ maṇikoṭṭimatalaṃ nāma, tamivāti vuttaṃ hoti. Āsanārahanti nisīdanārahaṃ. Dantakhacitanti dantehi khacitaṃ.
ආවජ්‌ජෙසීති උපනාමෙසි. අනුපාදායාති තණ්‌හාදිට්‌ඨිවසෙන කඤ්‌චි ධම්‌මං අග්‌ගහෙත්‌වා. කථාදොසොති කථාය අසච්‌චං නාම නත්‌ථි.
Āvajjesīti upanāmesi. Anupādāyāti taṇhādiṭṭhivasena kañci dhammaṃ aggahetvā. Kathādosoti kathāya asaccaṃ nāma natthi.
යථාවුඩ්‌ඪන්‌ති වුඩ්‌ඪපටිපාටිං අනතික්‌කමිත්‌වා. එකෙති මජ්‌ඣිමභාණකානංයෙව එකෙ. පුබ්‌බෙ වුත්‌තම්‌පි හි සබ්‌බං මජ්‌ඣිමභාණකා වදන්‌තියෙවාති වෙදිතබ්‌බං. දීඝභාණකා පන ‘‘පදසාව ථෙරො සන්‌නිපාතමාගතො’’ති වදන්‌ති. තෙසු කෙචි ‘‘ආකාසෙනා’’ති, ‘‘තෙ සබ්‌බෙපි තථා තථා ආගතදිවසානම්‌පි අත්‌ථිතාය එකමෙකං ගහෙත්‌වා තථා තථා වදිංසූ’’ති වදන්‌ති.
Yathāvuḍḍhanti vuḍḍhapaṭipāṭiṃ anatikkamitvā. Eketi majjhimabhāṇakānaṃyeva eke. Pubbe vuttampi hi sabbaṃ majjhimabhāṇakā vadantiyevāti veditabbaṃ. Dīghabhāṇakā pana ‘‘padasāva thero sannipātamāgato’’ti vadanti. Tesu keci ‘‘ākāsenā’’ti, ‘‘te sabbepi tathā tathā āgatadivasānampi atthitāya ekamekaṃ gahetvā tathā tathā vadiṃsū’’ti vadanti.
කං ධුරං කත්‌වාති කං ජෙට්‌ඨකං කත්‌වා. බීජනිං ගහෙත්‌වාති එත්‌ථ බීජනීගහණං පරිසාය ධම්‌මකථිකානං හත්‌ථකුක්‌කුච්‌චවිනොදනමුඛවිකාරපටිච්‌ඡාදනත්‌ථං ධම්‌මතාවසෙන ආචිණ්‌ණන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. තෙනෙව හි අච්‌චන්‌තසඤ්‌ඤතප්‌පත්‌තා බුද්‌ධාපි සාවකාපි ධම්‌මකථිකානං ධම්‌මතාදස්‌සනත්‌ථමෙව චිත්‌තබීජනිං ගණ්‌හන්‌ති. පඨමං, ආවුසො උපාලි, පාරාජිකං කත්‌ථ පඤ්‌ඤත්‌තන්‌ති එත්‌ථ කථං සඞ්‌ගීතියා පුබ්‌බෙ පඨමභාවො සිද්‌ධොති? පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසානුක්‌කමාදිනා පුබ්‌බෙ පඨමභාවස්‌ස සිද්‌ධත්‌තා. යෙභුය්‍යෙන හි තීණි පිටකානි භගවතො ධරමානකාලෙයෙව ඉමිනා අනුක්‌කමෙන සජ්‌ඣායිතානි, තෙනෙව කමෙන පච්‌ඡාපි සඞ්‌ගීතානි විසෙසතො විනයාභිධම්‌මපිටකානීති දට්‌ඨබ්‌බං. කිස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මින්‌ති නිමිත්‌තත්‌ථෙ භුම්‌මං. අන්‌තරා ච, භන්‌තෙ, රාජගහං අන්‌තරා ච නාළන්‌දන්‌ති රාජගහස්‌ස ච නාළන්‌දාය ච අන්‌තරා, විවරෙ මජ්‌ඣෙති අත්‌ථො. අන්‌තරා-සද්‌දෙන පන යුත්‌තත්‌තා උපයොගවචනං කතං. රාජාගාරකෙති රඤ්‌ඤො කීළනත්‌ථාය කතෙ අගාරකෙ. අම්‌බලට්‌ඨිකායන්‌ති රඤ්‌ඤො එවංනාමකං උය්‍යානං. කෙන සද්‌ධින්‌ති ඉධ කස්‌මා වුත්‌තන්‌ති? යස්‌මා පනෙතං න භගවතා එව වුත්‌තං, රඤ්‌ඤාපි කිඤ්‌චි කිඤ්‌චි වුත්‌තමත්‌ථි, තස්‌මා ‘‘කමාරබ්‌භා’’ති අවත්‌වා එවං වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. වෙදෙහිපුත්‌තෙනාති අයං කොසලරඤ්‌ඤො ධීතාය පුත්‌තො, න විදෙහරඤ්‌ඤො ධීතාය. යස්‌මා මාතා පනස්‌ස පණ්‌ඩිතා, තස්‌මා සා වෙදෙන ඤාණෙන ඊහති ඝටති වායමතීති ‘‘වෙදෙහී’’ති පාකටනාමා ජාතාති වෙදිතබ්‌බා.
Kaṃ dhuraṃ katvāti kaṃ jeṭṭhakaṃ katvā. Bījaniṃ gahetvāti ettha bījanīgahaṇaṃ parisāya dhammakathikānaṃ hatthakukkuccavinodanamukhavikārapaṭicchādanatthaṃ dhammatāvasena āciṇṇanti veditabbaṃ. Teneva hi accantasaññatappattā buddhāpi sāvakāpi dhammakathikānaṃ dhammatādassanatthameva cittabījaniṃ gaṇhanti. Paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññattanti ettha kathaṃ saṅgītiyā pubbe paṭhamabhāvo siddhoti? Pātimokkhuddesānukkamādinā pubbe paṭhamabhāvassa siddhattā. Yebhuyyena hi tīṇi piṭakāni bhagavato dharamānakāleyeva iminā anukkamena sajjhāyitāni, teneva kamena pacchāpi saṅgītāni visesato vinayābhidhammapiṭakānīti daṭṭhabbaṃ. Kismiṃ vatthusminti nimittatthe bhummaṃ. Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandanti rājagahassa ca nāḷandāya ca antarā, vivare majjheti attho. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Rājāgāraketi rañño kīḷanatthāya kate agārake. Ambalaṭṭhikāyanti rañño evaṃnāmakaṃ uyyānaṃ. Kena saddhinti idha kasmā vuttanti? Yasmā panetaṃ na bhagavatā eva vuttaṃ, raññāpi kiñci kiñci vuttamatthi, tasmā ‘‘kamārabbhā’’ti avatvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vedehiputtenāti ayaṃ kosalarañño dhītāya putto, na videharañño dhītāya. Yasmā mātā panassa paṇḍitā, tasmā sā vedena ñāṇena īhati ghaṭati vāyamatīti ‘‘vedehī’’ti pākaṭanāmā jātāti veditabbā.
එවං නිමිත්‌තපයොජනකාලදෙසදෙසකකාරකකරණප්‌පකාරෙහි පඨමමහාසඞ්‌ගීතිං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි තත්‌ථ වවත්‌ථාපිතෙසු ධම්‌මවිනයෙසු නානප්‌පකාරකොසල්‌ලත්‌ථං එකවිධාදිභෙදෙ දස්‌සෙතුං තදෙතං සබ්‌බම්‌පීතිආදිමාහ. තත්‌ථ අනුත්‌තරං සම්‌මාසම්‌බොධින්‌ති එත්‌ථ අනාවරණඤාණපදට්‌ඨානං මග්‌ගඤාණං, මග්‌ගඤාණපදට්‌ඨානඤ්‌ච අනාවරණඤාණං ‘‘සම්‌මාසම්‌බොධී’’ති වුච්‌චති. පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තෙන වාති උදානාදිවසෙන පවත්‌තධම්‌මං සන්‌ධායාහ. විමුත්‌තිරසන්‌ති අරහත්‌තඵලස්‌සාදං, විමුත්‌තිසම්‌පත්‌තිකං වා අග්‌ගඵලනිප්‌ඵාදනතො, විමුත්‌තිකිච්‌චං වා කිලෙසානං අච්‌චන්‌තවිමුත්‌තිසම්‌පාදනතො. අවසෙසං බුද්‌ධවචනං ධම්‌මොති එත්‌ථ යදිපි ධම්‌මො එව විනයොපි පරියත්‌තියාදිභාවතො, තථාපි විනයසද්‌දසන්‌නිධානෙන භින්‌නාධිකරණභාවෙන පයුත්‌තො ධම්‌ම-සද්‌දො විනයතන්‌තිවිරහිතං තන්‌තිං දීපෙති, යථා පුඤ්‌ඤඤාණසම්‌භාරො ගොබලිබද්‌දන්‌තිආදි.
Evaṃ nimittapayojanakāladesadesakakārakakaraṇappakārehi paṭhamamahāsaṅgītiṃ dassetvā idāni tattha vavatthāpitesu dhammavinayesu nānappakārakosallatthaṃ ekavidhādibhede dassetuṃ tadetaṃ sabbampītiādimāha. Tattha anuttaraṃ sammāsambodhinti ettha anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Paccavekkhantena vāti udānādivasena pavattadhammaṃ sandhāyāha. Vimuttirasanti arahattaphalassādaṃ, vimuttisampattikaṃ vā aggaphalanipphādanato, vimuttikiccaṃ vā kilesānaṃ accantavimuttisampādanato. Avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammoti ettha yadipi dhammo eva vinayopi pariyattiyādibhāvato, tathāpi vinayasaddasannidhānena bhinnādhikaraṇabhāvena payutto dhamma-saddo vinayatantivirahitaṃ tantiṃ dīpeti, yathā puññañāṇasambhāro gobalibaddantiādi.
අනෙකජාතිසංසාරන්‌ති ඉමිස්‌සා ගාථාය අයං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – අහං ඉමස්‌ස අත්‌තභාවගෙහස්‌ස කාරකං තණ්‌හාවඩ්‌ඪකිං ගවෙසන්‌තො යෙන ඤාණෙන තං දට්‌ඨුං සක්‌කා, තං බොධිඤාණං අනිබ්‌බිසං අලභන්‌තො එව අභිනීහාරතො පභුති එත්‌තකං කාලං අනෙකජාතිසතසහස්‌සසඞ්‌ඛ්‍යං ඉමං සංසාරවට්‌ටං සන්‌ධාවිස්‌සං සංසරිං, යස්‌මා ජරාබ්‍යාධිමරණමිස්‌සතාය ජාති නාමෙසා පුනප්‌පුනං උපගන්‌තුං දුක්‌ඛා, න ච සා තස්‌මිං අදිට්‌ඨෙ නිවත්‌තති, තස්‌මා තං ගවෙසන්‌තො සන්‌ධාවිස්‌සන්‌ති අත්‌ථො. දිට්‌ඨොසීති ඉදානි මයා සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං පටිවිජ්‌ඣන්‌තෙන දිට්‌ඨො අසි. පුන ගෙහන්‌ති පුන ඉමං අත්‌තභාවසඞ්‌ඛාතං මම ගෙහං. න කාහසීති න කරිස්‌සසි. කාරණමාහ සබ්‌බා තෙතිආදි. තව සබ්‌බා අවසෙසකිලෙසඵාසුකා මයා භග්‌ගා. ඉමස්‌ස තයා කතස්‌ස අත්‌තභාවගෙහස්‌ස අවිජ්‌ජාසඞ්‌ඛාතං කූටං කණ්‌ණිකමණ්‌ඩලං විසඞ්‌ඛතං විද්‌ධංසිතං. විසඞ්‌ඛාරං නිබ්‌බානං ආරම්‌මණකරණවසෙන ගතං මම චිත්‌තං. අහඤ්‌ච තණ්‌හානං ඛයසඞ්‌ඛාතං අරහත්‌තමග්‌ගඵලං අජ්‌ඣගා පත්‌තොස්‌මීති අත්‌ථො. කෙචි පන ‘‘විසඞ්‌ඛාරගතං චිත්‌තමෙව තණ්‌හානං ඛයං අජ්‌ඣගා’’ති එවම්‌පි අත්‌ථං වදන්‌ති.
Anekajātisaṃsāranti imissā gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – ahaṃ imassa attabhāvagehassa kārakaṃ taṇhāvaḍḍhakiṃ gavesanto yena ñāṇena taṃ daṭṭhuṃ sakkā, taṃ bodhiñāṇaṃ anibbisaṃ alabhanto eva abhinīhārato pabhuti ettakaṃ kālaṃ anekajātisatasahassasaṅkhyaṃ imaṃ saṃsāravaṭṭaṃ sandhāvissaṃ saṃsariṃ, yasmā jarābyādhimaraṇamissatāya jāti nāmesā punappunaṃ upagantuṃ dukkhā, na ca sā tasmiṃ adiṭṭhe nivattati, tasmā taṃ gavesanto sandhāvissanti attho. Diṭṭhosīti idāni mayā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhantena diṭṭho asi. Puna gehanti puna imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ mama gehaṃ. Na kāhasīti na karissasi. Kāraṇamāha sabbā tetiādi. Tava sabbā avasesakilesaphāsukā mayā bhaggā. Imassa tayā katassa attabhāvagehassa avijjāsaṅkhātaṃ kūṭaṃ kaṇṇikamaṇḍalaṃ visaṅkhataṃ viddhaṃsitaṃ. Visaṅkhāraṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena gataṃ mama cittaṃ. Ahañca taṇhānaṃ khayasaṅkhātaṃ arahattamaggaphalaṃ ajjhagā pattosmīti attho. Keci pana ‘‘visaṅkhāragataṃ cittameva taṇhānaṃ khayaṃ ajjhagā’’ti evampi atthaṃ vadanti.
කෙචීති ඛන්‌ධකභාණකා. පාටිපදදිවසෙති ඉදං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තස්‌ස උප්‌පන්‌නාති එතෙන සම්‌බන්‌ධිතබ්‌බං, න සබ්‌බඤ්‌ඤුභාවප්‌පත්‌තස්‌සාති එතෙන. සොමනස්‌සමයඤාණෙනාති සොමනස්‌සසම්‌පයුත්‌තඤාණෙන. ආමන්‌තයාමීති නිවෙදයාමි, බොධෙමීති අත්‌ථො. අන්‌තරෙති අන්‌තරාළෙ, වෙමජ්‌ඣෙති අත්‌ථො.
Kecīti khandhakabhāṇakā. Pāṭipadadivaseti idaṃ paccavekkhantassa uppannāti etena sambandhitabbaṃ, na sabbaññubhāvappattassāti etena. Somanassamayañāṇenāti somanassasampayuttañāṇena. Āmantayāmīti nivedayāmi, bodhemīti attho. Antareti antarāḷe, vemajjheti attho.
සුත්‌තන්‌තපිටකන්‌ති යථා කම්‌මමෙව කම්‌මන්‌තං, එවං සුත්‌තමෙව සුත්‌තන්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. අසඞ්‌ගීතන්‌ති සඞ්‌ගීතික්‌ඛන්‌ධක (චූළව. 437 ආදයො) කථාවත්‌ථුප්‌පකරණාදිකං. සොළසහි වාරෙහි උපලක්‌ඛිතත්‌තා ‘‘සොළස පරිවාරා’’ති වුත්‌තං. තථා හි පරිවාරපාළියං (පරි. 1 ආදයො) පඨමං පාරාජිකං කත්‌ථ පඤ්‌ඤත්‌තන්‌තිආදිනා වුත්‌තං. පඤ්‌ඤත්‌තිවාරො කථාපත්‌තිවාරො විපත්‌තිවාරො සඞ්‌ගහවාරො සමුට්‌ඨානවාරො අධිකරණවාරො සමථවාරො සමුච්‌චයවාරොති ඉමෙ අට්‌ඨ වාරා, තදනන්‌තරං ‘‘මෙථුනං ධම්‌මං පටිසෙවනපච්‌චයා පාරාජිකං කත්‌ථ පඤ්‌ඤත්‌ත’’න්‌ති (පරි. 188) එවං පච්‌චයමත්‌තවිසෙසෙන පුන වුත්‌තා තෙයෙව අට්‌ඨ වාරා චාති ඉමෙසං සොළසන්‌නං වාරානං වසෙන භික්‌ඛුවිභඞ්‌ගස්‌ස ච භික්‌ඛුනීවිභඞ්‌ගස්‌ස ච පකාසිතත්‌තා සොළසහි වාරෙහි උපලක්‌ඛිතො පරිවාරො ‘‘සොළසපරිවාරො’’ති වුත්‌තොති වෙදිතබ්‌බො.
Suttantapiṭakanti yathā kammameva kammantaṃ, evaṃ suttameva suttantanti veditabbaṃ. Asaṅgītanti saṅgītikkhandhaka (cūḷava. 437 ādayo) kathāvatthuppakaraṇādikaṃ. Soḷasahi vārehi upalakkhitattā ‘‘soḷasa parivārā’’ti vuttaṃ. Tathā hi parivārapāḷiyaṃ (pari. 1 ādayo) paṭhamaṃ pārājikaṃ kattha paññattantiādinā vuttaṃ. Paññattivāro kathāpattivāro vipattivāro saṅgahavāro samuṭṭhānavāro adhikaraṇavāro samathavāro samuccayavāroti ime aṭṭha vārā, tadanantaraṃ ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevanapaccayā pārājikaṃ kattha paññatta’’nti (pari. 188) evaṃ paccayamattavisesena puna vuttā teyeva aṭṭha vārā cāti imesaṃ soḷasannaṃ vārānaṃ vasena bhikkhuvibhaṅgassa ca bhikkhunīvibhaṅgassa ca pakāsitattā soḷasahi vārehi upalakkhito parivāro ‘‘soḷasaparivāro’’ti vuttoti veditabbo.
දළ්‌හීකම්‌මසිථිලකරණප්‌පයොජනාති ඉදං ලොකවජ්‌ජපණ්‌ණත්‌තිවජ්‌ජෙසු යථාක්‌කමං යොජෙතබ්‌බං. සඤ්‌ඤමවෙලං අභිභවිත්‌වා පවත්‌තො ආචාරො අජ්‌ඣාචාරො, වීතික්‌කමො. තෙනාති විවිධනයත්‌තාදිහෙතුනා. එතන්‌ති විවිධවිසෙසනයත්‌තාතිආදිගාථාවචනං. එතස්‌සාති විනයස්‌ස.
Daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti idaṃ lokavajjapaṇṇattivajjesu yathākkamaṃ yojetabbaṃ. Saññamavelaṃ abhibhavitvā pavatto ācāro ajjhācāro, vītikkamo. Tenāti vividhanayattādihetunā. Etanti vividhavisesanayattātiādigāthāvacanaṃ. Etassāti vinayassa.
ඉතරං පනාති සුත්‌තං. අත්‌තත්‌ථපරත්‌ථාදිභෙදෙති එත්‌ථ ආදි-සද්‌දෙන දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකත්‌ථෙ ලොකියලොකුත්‌තරාදිඅත්‌ථෙ ච සඞ්‌ගණ්‌හාති. වෙනෙයජ්‌ඣාසයානුලොමෙන වුත්‌තත්‌තාති විනයං විය ඉස්‌සරභාවතො ආණාපතිට්‌ඨාපනවසෙන අදෙසෙත්‌වා වෙනෙය්‍යානං අජ්‌ඣාසයානුලොමෙන චරිතානුරූපං වුත්‌තත්‌තා. අනුපුබ්‌බසික්‌ඛාදිවසෙන අදෙසෙත්‌වා වෙනෙය්‍යානං කාලන්‌තරෙ අභිනිබ්‌බත්‌තිං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘සස්‌සමිව ඵල’’න්‌ති. උපායසමඞ්‌ගීනංයෙව නිප්‌පජ්‌ජනභාවං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ධෙනු විය ඛීර’’න්‌ති ආහ. න හි ධෙනුං විසාණාදීසු, අකාලෙ වා අවිජාතං වා දොහන්‌තො ඛීරං පටිලභති.
Itaraṃ panāti suttaṃ. Attatthaparatthādibhedeti ettha ādi-saddena diṭṭhadhammikasamparāyikatthe lokiyalokuttarādiatthe ca saṅgaṇhāti. Veneyajjhāsayānulomena vuttattāti vinayaṃ viya issarabhāvato āṇāpatiṭṭhāpanavasena adesetvā veneyyānaṃ ajjhāsayānulomena caritānurūpaṃ vuttattā. Anupubbasikkhādivasena adesetvā veneyyānaṃ kālantare abhinibbattiṃ dassento āha ‘‘sassamiva phala’’nti. Upāyasamaṅgīnaṃyeva nippajjanabhāvaṃ dassento ‘‘dhenu viya khīra’’nti āha. Na hi dhenuṃ visāṇādīsu, akāle vā avijātaṃ vā dohanto khīraṃ paṭilabhati.
යන්‌ති යස්‌මා. එත්‌ථාති අභිධම්‌මෙ. අභිධම්‌මෙති සුපිනන්‌තෙන සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨියා අනාපත්‌තිභාවෙපි අකුසලචෙතනා උපලබ්‌භතීතිආදිනා විනයපඤ්‌ඤත්‌තියා සඞ්‌කරවිරහිතෙ ධම්‌මෙ, ‘‘පුබ්‌බාපරවිරොධාභාවතො සඞ්‌කරවිරහිතෙ ධම්‌මෙ’’තිපි වදන්‌ති. ආරම්‌මණාදීහීති ආරම්‌මණසම්‌පයුත්‌තකම්‌මද්‌වාරපටිපදාදීහි. ලක්‌ඛණීයත්‌තාති සඤ්‌ජානිතබ්‌බත්‌තා. යං පනෙත්‌ථ අවිසිට්‌ඨන්‌ති එත්‌ථ විනයපිටකන්‌තිආදීසු තීසු සද්‌දෙසු යං අවිසිට්‌ඨං සමානං, තං පිටකසද්‌දන්‌ති අත්‌ථො. මා පිටකසම්‌පදානෙනාති පාළිසම්‌පදානවසෙන මා ගණ්‌හිත්‌ථාති වුත්‌තං හොති. යථාවුත්‌තෙනාති එවං දුවිධත්‌ථෙනාතිආදිනා වුත්‌තප්‌පකාරෙන.
Yanti yasmā. Etthāti abhidhamme. Abhidhammeti supinantena sukkavissaṭṭhiyā anāpattibhāvepi akusalacetanā upalabbhatītiādinā vinayapaññattiyā saṅkaravirahite dhamme, ‘‘pubbāparavirodhābhāvato saṅkaravirahite dhamme’’tipi vadanti. Ārammaṇādīhīti ārammaṇasampayuttakammadvārapaṭipadādīhi. Lakkhaṇīyattāti sañjānitabbattā. Yaṃ panettha avisiṭṭhanti ettha vinayapiṭakantiādīsu tīsu saddesu yaṃ avisiṭṭhaṃ samānaṃ, taṃ piṭakasaddanti attho. Mā piṭakasampadānenāti pāḷisampadānavasena mā gaṇhitthāti vuttaṃ hoti. Yathāvuttenāti evaṃ duvidhatthenātiādinā vuttappakārena.
දෙසනාසාසනකථාභෙදන්‌ති එත්‌ථ දෙසනාභෙදං සාසනභෙදං කථාභෙදන්‌ති භෙදසද්‌දො පච්‌චෙකං යොජෙතබ්‌බො. භෙදන්‌ති ච නානත්‌තන්‌ති අත්‌ථො. තෙසූති පිටකෙසු. සික්‌ඛා ච පහානානි ච ගම්‌භීරභාවො ච සික්‌ඛාපහානගම්‌භීරභාවො, තඤ්‌ච යථාරහං පරිදීපයෙති අත්‌ථො. පරියත්‌තිභෙදන්‌ති පරියාපුණනභෙදං විභාවයෙති සම්‌බන්‌ධො. යහිං යස්‌මිං විනයාදිකෙ යං සම්‌පත්‌තිඤ්‌ච විපත්‌තිඤ්‌ච යථා පාපුණාති, තම්‌පි සබ්‌බං විභාවයෙති සම්‌බන්‌ධො. අථ වා යං පරියත්‌තිභෙදං සම්‌පත්‌තිං විපත්‌තිඤ්‌ච යහිං යථා පාපුණාති, තම්‌පි සබ්‌බං විභාවයෙති යොජෙතබ්‌බං. පරිදීපනා විභාවනා චාති හෙට්‌ඨා ගාථාසු වුත්‌තස්‌ස අනුරූපතො වුත්‌තං, අත්‌ථතො පන එකමෙව.
Desanāsāsanakathābhedanti ettha desanābhedaṃ sāsanabhedaṃ kathābhedanti bhedasaddo paccekaṃ yojetabbo. Bhedanti ca nānattanti attho. Tesūti piṭakesu. Sikkhā ca pahānāni ca gambhīrabhāvo ca sikkhāpahānagambhīrabhāvo, tañca yathārahaṃ paridīpayeti attho. Pariyattibhedanti pariyāpuṇanabhedaṃ vibhāvayeti sambandho. Yahiṃ yasmiṃ vinayādike yaṃ sampattiñca vipattiñca yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti sambandho. Atha vā yaṃ pariyattibhedaṃ sampattiṃ vipattiñca yahiṃ yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti yojetabbaṃ. Paridīpanā vibhāvanā cāti heṭṭhā gāthāsu vuttassa anurūpato vuttaṃ, atthato pana ekameva.
ආණාරහෙනාති ආණං පණෙතුං අරහතීති ආණාරහො, භගවා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධත්‌තා. සො හි මහාකාරුණිකතාය ච අවිපරීතතො දෙසකභාවෙන පමාණවචනත්‌තා ච ආණං පණෙතුං අරහති. වොහාරපරමත්‌ථානම්‌පි සම්‌භවතො ආහ ‘‘ආණාබාහුල්‌ලතො’’ති. ඉතො පරෙසුපි එසෙව නයො. පඨමන්‌ති විනයපිටකං. පචුරාපරාධා සෙය්‍යසකත්‌ථෙරාදයො. තෙ හි දොසබාහුල්‌ලතො ‘‘පචුරාපරාධා’’ති වුත්‌තා . පචුරො බහුකො බහුලො අපරාධො දොසො වීතික්‌කමො යෙසන්‌තෙ පචුරාපරාධා. අනෙකජ්‌ඣාසයාතිආදීසු ආසයොව අජ්‌ඣාසයො, සො ච අත්‌ථතො දිට්‌ඨි ඤාණඤ්‌ච. චරියාති රාගචරියාදිකා ඡ මූලචරියා. අථ වා චරියාති චරිතං, තං සුචරිතදුච්‌චරිතවසෙන දුවිධං. අධිමුත්‌ති නාම සත්‌තානං පුබ්‌බපරිචයවසෙන අභිරුචි, සා දුවිධා හීනපණීතභෙදෙන. යථානුලොමන්‌ති අජ්‌ඣාසයාදීනං අනුරූපං. යථාධම්‌මන්‌ති ධම්‌මසභාවානුරූපං.
Āṇārahenāti āṇaṃ paṇetuṃ arahatīti āṇāraho, bhagavā sammāsambuddhattā. So hi mahākāruṇikatāya ca aviparītato desakabhāvena pamāṇavacanattā ca āṇaṃ paṇetuṃ arahati. Vohāraparamatthānampi sambhavato āha ‘‘āṇābāhullato’’ti. Ito paresupi eseva nayo. Paṭhamanti vinayapiṭakaṃ. Pacurāparādhā seyyasakattherādayo. Te hi dosabāhullato ‘‘pacurāparādhā’’ti vuttā . Pacuro bahuko bahulo aparādho doso vītikkamo yesante pacurāparādhā. Anekajjhāsayātiādīsu āsayova ajjhāsayo, so ca atthato diṭṭhi ñāṇañca. Cariyāti rāgacariyādikā cha mūlacariyā. Atha vā cariyāti caritaṃ, taṃ sucaritaduccaritavasena duvidhaṃ. Adhimutti nāma sattānaṃ pubbaparicayavasena abhiruci, sā duvidhā hīnapaṇītabhedena. Yathānulomanti ajjhāsayādīnaṃ anurūpaṃ. Yathādhammanti dhammasabhāvānurūpaṃ.
සංවරාසංවරොති එත්‌ථ ඛුද්‌දකො මහන්‌තො ච සංවරොති අත්‌ථො. වුඩ්‌ඪිඅත්‌ථො හෙත්‌ථ අ-කාරො. දිට්‌ඨිවිනිවෙඨනාති දිට්‌ඨියා විමොචනං. සුත්‌තන්‌තපාළියං විවිච්‌චෙව කාමෙහීතිආදිනා (දී. නි. 1.226; සං. නි. 2.152) සමාධිදෙසනාබාහුල්‌ලතො සුත්‌තන්‌තපිටකෙ ‘‘අධිචිත්‌තසික්‌ඛා’’ති වුත්‌තං. වීතික්‌කමප්‌පහානං කිලෙසානන්‌ති සංකිලෙසධම්‌මානං, කම්‌මකිලෙසානං වා යො කායවචීද්‌වාරෙහි වීතික්‌කමො, තස්‌ස පහානං. අනුසයවසෙන සන්‌තානමනුවත්‌තන්‌තා කිලෙසා පරියුට්‌ඨිතාපි සීලභෙදවසෙන වීතික්‌කමිතුං න ලභන්‌තීති ආහ ‘‘වීතික්‌කමපටිපක්‌ඛත්‌තා සීලස්‌සා’’ති. පරියුට්‌ඨානප්‌පහානන්‌ති ඔකාසදානවසෙන චිත්‌තෙ කුසලප්‌පවත්‌තිං පරියාදියිත්‌වා සමුප්‌පත්‌තිවසෙන ඨානං පරියුට්‌ඨානං, තස්‌ස පහානං. අනුසයප්‌පහානන්‌ති අරියමග්‌ගෙන අප්‌පහීනභාවෙන සන්‌තානෙ කාරණලාභෙ උප්‌පජ්‌ජනාරහා ථාමගතා කාමරාගාදයො සත්‌ත කිලෙසා සන්‌තානෙ අනු අනු සයනතො අනුසයා නාම, තෙසං පහානං.
Saṃvarāsaṃvaroti ettha khuddako mahanto ca saṃvaroti attho. Vuḍḍhiattho hettha a-kāro. Diṭṭhiviniveṭhanāti diṭṭhiyā vimocanaṃ. Suttantapāḷiyaṃ vivicceva kāmehītiādinā (dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152) samādhidesanābāhullato suttantapiṭake ‘‘adhicittasikkhā’’ti vuttaṃ. Vītikkamappahānaṃ kilesānanti saṃkilesadhammānaṃ, kammakilesānaṃ vā yo kāyavacīdvārehi vītikkamo, tassa pahānaṃ. Anusayavasena santānamanuvattantā kilesā pariyuṭṭhitāpi sīlabhedavasena vītikkamituṃ na labhantīti āha ‘‘vītikkamapaṭipakkhattā sīlassā’’ti. Pariyuṭṭhānappahānanti okāsadānavasena citte kusalappavattiṃ pariyādiyitvā samuppattivasena ṭhānaṃ pariyuṭṭhānaṃ, tassa pahānaṃ. Anusayappahānanti ariyamaggena appahīnabhāvena santāne kāraṇalābhe uppajjanārahā thāmagatā kāmarāgādayo satta kilesā santāne anu anu sayanato anusayā nāma, tesaṃ pahānaṃ.
තදඞ්‌ගප්‌පහානන්‌ති තෙන තෙන දානසීලාදිකුසලඞ්‌ගෙන තස්‌ස තස්‌ස අකුසලඞ්‌ගස්‌ස පහානං තදඞ්‌ගප්‌පහානං. දුච්‌චරිතසංකිලෙසස්‌ස පහානන්‌ති කායවචීදුච්‌චරිතමෙව යත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජති, තං සන්‌තානං සම්‌මා කිලෙසෙති උපතාපෙතීති සංකිලෙසො, තස්‌ස තදඞ්‌ගවසෙන පහානං. සමාධිස්‌ස කාමච්‌ඡන්‌දපටිපක්‌ඛත්‌තා සුත්‌තන්‌තපිටකෙ තණ්‌හාසංකිලෙසස්‌ස පහානං වුත්‌තං. අත්‌තාදිසුඤ්‌ඤසභාවධම්‌මප්‌පකාසනතො අභිධම්‌මපිටකෙ දිට්‌ඨිසංකිලෙසස්‌ස පහානං වුත්‌තං.
Tadaṅgappahānanti tena tena dānasīlādikusalaṅgena tassa tassa akusalaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Duccaritasaṃkilesassa pahānanti kāyavacīduccaritameva yattha uppajjati, taṃ santānaṃ sammā kileseti upatāpetīti saṃkileso, tassa tadaṅgavasena pahānaṃ. Samādhissa kāmacchandapaṭipakkhattā suttantapiṭake taṇhāsaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ. Attādisuññasabhāvadhammappakāsanato abhidhammapiṭake diṭṭhisaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ.
එකමෙකස්‌මිඤ්‌චෙත්‌ථාති එත්‌ථ එතෙසු තීසු පිටකෙසු එකෙකස්‌මිං පිටකෙති අත්‌ථො. ධම්‌මොති පාළීති එත්‌ථ ධම්‌මස්‌ස සීලාදිවිසිට්‌ඨත්‌ථයොගතො, බුද්‌ධානං සභාවනිරුත්‌තිභාවතො ච පකට්‌ඨානං උක්‌කට්‌ඨානං වචනප්‌පබන්‌ධානං ආළි පන්‌තීති පාළි, පරියත්‌තිධම්‌මො. සම්‌මුතිපරමත්‌ථභෙදස්‌ස අත්‌ථස්‌ස අනුරූපවාචකභාවෙන පරමත්‌ථසද්‌දෙසු එකන්‌තෙන භගවතා මනසා වවත්‌ථාපිතො නාමපඤ්‌ඤත්‌තිප්‌පබන්‌ධො පාළිධම්‌මො නාම. දෙසනාය ධම්‌මස්‌ස ච කො විසෙසොති චෙ? යථාවුත්‌තනයෙන මනසා වවත්‌ථාපිතධම්‌මස්‌ස පරෙසං බොධනභාවෙන අතිසජ්‌ජනා වාචාය පකාසනා ‘‘දෙසනා’’ති වෙදිතබ්‌බා. තෙනාහ – ‘‘දෙසනාති තස්‌සා මනසා වවත්‌ථාපිතාය පාළියා දෙසනා’’ති. තදුභයම්‌පි පන පරමත්‌ථතො සද්‌දො එව පරමත්‌ථවිනිමුත්‌තාය සම්‌මුතියා අභාවා. ඉමමෙව නයං ගහෙත්‌වා කෙචි ආචරියා ‘‘ධම්‌මො ච දෙසනා ච පරමත්‌ථතො සද්‌දො එවා’’ති වොහරන්‌ති, තෙපි අනුපවජ්‌ජායෙව. යථා ‘‘කාමාවචරපටිසන්‌ධිවිපාකා පරිත්‌තාරම්‌මණා’’ති වුච්‌චන්‌ති, එවංසම්‌පදමිදං දට්‌ඨබ්‌බං. න හි ‘‘කාමාවචරපටිසන්‌ධිවිපාකා නිබ්‌බත්‌තිතපරමත්‌ථවිසයායෙවා’’ති සක්‌කා වත්‌තුං ඉත්‌ථිපුරිසාදිආකාරපරිවිතක්‌කපුබ්‌බකානං රාගාදිඅකුසලානං මෙත්‌තාදිකුසලානඤ්‌ච ආරම්‌මණං ගහෙත්‌වාපි සමුප්‌පජ්‌ජනතො. පරමත්‌ථධම්‌මමූලකත්‌තා පනස්‌ස පරිකප්‌පස්‌ස පරමත්‌ථවිසයතා සක්‌කා පඤ්‌ඤපෙතුං, එවමිධාපීති දට්‌ඨබ්‌බං. තීසුපි චෙතෙසු එතෙ ධම්‌මත්‌ථදෙසනාපටිවෙධා ගම්‌භීරාති සම්‌බන්‌ධො. එත්‌ථ ච පිටකාවයවානං ධම්‌මාදීනං වුච්‌චමානො ගම්‌භීරභාවො තංසමුදායස්‌ස පිටකස්‌සාපි වුත්‌තො යෙවාති දට්‌ඨබ්‌බො. දුක්‌ඛෙන ඔගය්‌හන්‌ති, දුක්‌ඛො වා ඔගාහො ඔගාහනං අන්‌තොපවිසනමෙතෙසූති දුක්‌ඛොගාහා. එත්‌ථාති එතෙසු පිටකෙසු, නිද්‌ධාරණෙ චෙතං භුම්‌මවචනං.
Ekamekasmiñcetthāti ettha etesu tīsu piṭakesu ekekasmiṃ piṭaketi attho. Dhammoti pāḷīti ettha dhammassa sīlādivisiṭṭhatthayogato, buddhānaṃ sabhāvaniruttibhāvato ca pakaṭṭhānaṃ ukkaṭṭhānaṃ vacanappabandhānaṃ āḷi pantīti pāḷi, pariyattidhammo. Sammutiparamatthabhedassa atthassa anurūpavācakabhāvena paramatthasaddesu ekantena bhagavatā manasā vavatthāpito nāmapaññattippabandho pāḷidhammo nāma. Desanāya dhammassa ca ko visesoti ce? Yathāvuttanayena manasā vavatthāpitadhammassa paresaṃ bodhanabhāvena atisajjanā vācāya pakāsanā ‘‘desanā’’ti veditabbā. Tenāha – ‘‘desanāti tassā manasā vavatthāpitāya pāḷiyā desanā’’ti. Tadubhayampi pana paramatthato saddo eva paramatthavinimuttāya sammutiyā abhāvā. Imameva nayaṃ gahetvā keci ācariyā ‘‘dhammo ca desanā ca paramatthato saddo evā’’ti voharanti, tepi anupavajjāyeva. Yathā ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā parittārammaṇā’’ti vuccanti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Na hi ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā nibbattitaparamatthavisayāyevā’’ti sakkā vattuṃ itthipurisādiākāraparivitakkapubbakānaṃ rāgādiakusalānaṃ mettādikusalānañca ārammaṇaṃ gahetvāpi samuppajjanato. Paramatthadhammamūlakattā panassa parikappassa paramatthavisayatā sakkā paññapetuṃ, evamidhāpīti daṭṭhabbaṃ. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrāti sambandho. Ettha ca piṭakāvayavānaṃ dhammādīnaṃ vuccamāno gambhīrabhāvo taṃsamudāyassa piṭakassāpi vutto yevāti daṭṭhabbo. Dukkhena ogayhanti, dukkho vā ogāho ogāhanaṃ antopavisanametesūti dukkhogāhā. Etthāti etesu piṭakesu, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ.
හෙතුනො ඵලං හෙතුඵලං. ධම්‌මාභිලාපොති අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනකො අවිපරීතාභිලාපො. විසයතො අසම්‌මොහතො චාති ලොකියලොකුත්‌තරානං යථාක්‌කමං අවබොධප්‌පකාරදස්‌සනං, එතස්‌ස අවබොධොති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. ලොකියො හි ධම්‌මත්‌ථාදිං ආලම්‌බිත්‌වාව පවත්‌තනතො විසයතො අවබොධොති වුච්‌චති. ලොකුත්‌තරො පන නිබ්‌බානාරම්‌මණතාය තං අනාලම්‌බමානොපි තබ්‌බිසයමොහවිද්‌ධංසනෙන ධම්‌මාදීසු පවත්‌තනතො අසම්‌මොහතො අවබොධොති වුච්‌චති. අත්‌ථානුරූපං ධම්‌මෙසූති කාරියානුරූපං කාරණෙසූති අත්‌ථො. පඤ්‌ඤත්‌තිපථානුරූපං පඤ්‌ඤත්‌තීසූති ඡබ්‌බිධනාමපඤ්‌ඤත්‌තියා පථො පඤ්‌ඤත්‌තිපථො, තස්‌ස අනුරූපං පඤ්‌ඤත්‌තීසූති අත්‌ථො.
Hetuno phalaṃ hetuphalaṃ. Dhammābhilāpoti atthabyañjanako aviparītābhilāpo. Visayato asammohato cāti lokiyalokuttarānaṃ yathākkamaṃ avabodhappakāradassanaṃ, etassa avabodhoti iminā sambandho. Lokiyo hi dhammatthādiṃ ālambitvāva pavattanato visayato avabodhoti vuccati. Lokuttaro pana nibbānārammaṇatāya taṃ anālambamānopi tabbisayamohaviddhaṃsanena dhammādīsu pavattanato asammohato avabodhoti vuccati. Atthānurūpaṃ dhammesūti kāriyānurūpaṃ kāraṇesūti attho. Paññattipathānurūpaṃ paññattīsūti chabbidhanāmapaññattiyā patho paññattipatho, tassa anurūpaṃ paññattīsūti attho.
ධම්‌මජාතන්‌ති කාරණප්‌පභෙදො කාරණමෙව වා. අත්‌ථජාතන්‌ති කාරියප්‌පභෙදො, කාරියමෙව වා. යා චායං දෙසනාති සම්‌බන්‌ධො. යො චෙත්‌ථාති එතාසු ධම්‌මත්‌ථදෙසනාසු යො පටිවෙධොති අත්‌ථො. එත්‌ථාති එතෙසු තීසු පිටකෙසු.
Dhammajātanti kāraṇappabhedo kāraṇameva vā. Atthajātanti kāriyappabhedo, kāriyameva vā. Yā cāyaṃ desanāti sambandho. Yo cetthāti etāsu dhammatthadesanāsu yo paṭivedhoti attho. Etthāti etesu tīsu piṭakesu.
අලගද්‌දූපමාති එත්‌ථ අලගද්‌දසද්‌දෙන අලගද්‌දග්‌ගහණං වුච්‌චති වීණාවාදනං වීණාතිආදීසු විය, ගහණඤ්‌චෙත්‌ථ යථා ඩංසති, තථා දුග්‌ගහණං දට්‌ඨබ්‌බං, ඉතරග්‌ගහණෙ විරොධාභාවා. තස්‌මා අලගද්‌දස්‌ස ගහණං උපමා එතිස්‌සාති අලගද්‌දූපමා. අලගද්‌දොති චෙත්‌ථ ආසිවිසො වුච්‌චති. සො හි අලං පරියත්‌තො, ජීවිතහරණසමත්‌ථො වා විසසඞ්‌ඛාතො ගදො අස්‌සාති ‘‘අලංගදො’’ති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘අලගද්‌දො’’ති වුච්‌චති.
Alagaddūpamāti ettha alagaddasaddena alagaddaggahaṇaṃ vuccati vīṇāvādanaṃ vīṇātiādīsu viya, gahaṇañcettha yathā ḍaṃsati, tathā duggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, itaraggahaṇe virodhābhāvā. Tasmā alagaddassa gahaṇaṃ upamā etissāti alagaddūpamā. Alagaddoti cettha āsiviso vuccati. So hi alaṃ pariyatto, jīvitaharaṇasamattho vā visasaṅkhāto gado assāti ‘‘alaṃgado’’ti vattabbe ‘‘alagaddo’’ti vuccati.
වට්‌ටතො නිස්‌සරණං අත්‌ථො පයොජනං එතිස්‌සාති නිස්‌සරණත්‌ථා. භණ්‌ඩාගාරිකො වියාති භණ්‌ඩාගාරිකො, ධම්‌මරතනානුපාලකො, තස්‌ස අත්‌ථනිරපෙක්‌ඛස්‌ස පරියත්‌ති භණ්‌ඩාගාරිකපරියත්‌ති. දුග්‌ගහිතානීති දුට්‌ඨු ගහිතානි. තෙනාහ ‘‘උපාරම්‌භාදිහෙතු පරියාපුටා’’ති. එත්‌ථ ච උපාරම්‌භො නාම පරියත්‌තිං නිස්‌සාය පරවම්‌භනං. ආදි-සද්‌දෙන ඉතිවාදප්‌පමොක්‌ඛලාභසක්‌කාරාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති. යං සන්‌ධායාති යං පරියත්‌තිදුග්‌ගහණං සන්‌ධාය. වුත්‌තන්‌ති අලගද්‌දූපමසුත්‌තෙ (ම. නි. 1.238) වුත්‌තං. තඤ්‌චස්‌ස අත්‌ථං නානුභොන්‌තීති තඤ්‌ච අස්‌ස ධම්‌මස්‌ස සීලපරිපූරණාදිසඞ්‌ඛාතං අත්‌ථං එතෙ දුග්‌ගහිතගාහිනො නානුභොන්‌ති න වින්‌දන්‌ති. පටිවිද්‌ධාකුප්‌පොති පටිවිද්‌ධඅරහත්‌තඵලො.
Vaṭṭato nissaraṇaṃ attho payojanaṃ etissāti nissaraṇatthā. Bhaṇḍāgāriko viyāti bhaṇḍāgāriko, dhammaratanānupālako, tassa atthanirapekkhassa pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti. Duggahitānīti duṭṭhu gahitāni. Tenāha ‘‘upārambhādihetu pariyāpuṭā’’ti. Ettha ca upārambho nāma pariyattiṃ nissāya paravambhanaṃ. Ādi-saddena itivādappamokkhalābhasakkārādiṃ saṅgaṇhāti. Yaṃ sandhāyāti yaṃ pariyattiduggahaṇaṃ sandhāya. Vuttanti alagaddūpamasutte (ma. ni. 1.238) vuttaṃ. Tañcassa atthaṃ nānubhontīti tañca assa dhammassa sīlaparipūraṇādisaṅkhātaṃ atthaṃ ete duggahitagāhino nānubhonti na vindanti. Paṭividdhākuppoti paṭividdhaarahattaphalo.
ඉදානි තීසු පිටකෙසු යථාරහං සම්‌පත්‌තිවිපත්‌තියො නිද්‌ධාරෙත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ආහ විනයෙ පනාතිආදි. තත්‌ථ තාසංයෙවාති අවධාරණං ඡළභිඤ්‌ඤාචතුපටිසම්‌භිදානං විනයෙ පභෙදවචනාභාවං සන්‌ධාය වුත්‌තං. වෙරඤ්‌ජකණ්‌ඩෙ (පාරා. 12) හි තිස්‌සො විජ්‌ජාව විභත්‌තා. දුතියෙ තාසංයෙවාති අවධාරණං චතස්‌සො පටිසම්‌භිදා අපෙක්‌ඛිත්‌වා කතං තිස්‌සන්‌නම්‌පි විජ්‌ජානං ඡසු අභිඤ්‌ඤාසු අන්‌තොපවිට්‌ඨත්‌තා. තාසඤ්‌චාති එත්‌ථ ච-සද්‌දෙන සෙසානම්‌පි තත්‌ථ අත්‌ථිභාවං දීපෙති. අභිධම්‌මපිටකෙ හි තිස්‌සො විජ්‌ජා ඡ අභිඤ්‌ඤා චතස්‌සො පටිසම්‌භිදා ච වුත්‌තා එව. පටිසම්‌භිදානං තත්‌ථෙව සම්‌මා විභත්‌තභාවං දීපෙතුං තත්‌ථෙවාති අවධාරණං කතං. උපාදින්‌නඵස්‌සොති මග්‌ගෙන මග්‌ගපටිපාදනඵස්‌සො. තෙසන්‌ති තෙසං පිටකානං. එතන්‌ති එතං බුද්‌ධවචනං.
Idāni tīsu piṭakesu yathārahaṃ sampattivipattiyo niddhāretvā dassento āha vinaye panātiādi. Tattha tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ chaḷabhiññācatupaṭisambhidānaṃ vinaye pabhedavacanābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Verañjakaṇḍe (pārā. 12) hi tisso vijjāva vibhattā. Dutiye tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ catasso paṭisambhidā apekkhitvā kataṃ tissannampi vijjānaṃ chasu abhiññāsu antopaviṭṭhattā. Tāsañcāti ettha ca-saddena sesānampi tattha atthibhāvaṃ dīpeti. Abhidhammapiṭake hi tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidā ca vuttā eva. Paṭisambhidānaṃ tattheva sammā vibhattabhāvaṃ dīpetuṃ tatthevāti avadhāraṇaṃ kataṃ. Upādinnaphassoti maggena maggapaṭipādanaphasso. Tesanti tesaṃ piṭakānaṃ. Etanti etaṃ buddhavacanaṃ.
චතුත්‌තිංසෙව සුත්‌තන්‌තාති ගාථාය අයමත්‌ථයොජනා – යස්‌ස නිකායස්‌ස සුත්‌තගණනතො චතුත්‌තිංසෙව සුත්‌තන්‌තා වග්‌ගසඞ්‌ගහවසෙන තයො වග්‌ගා යස්‌ස සඞ්‌ගහස්‌සාති තිවග්‌ගො සඞ්‌ගහො, එස පඨමො නිකායො ඉධ දීඝනිකායොති. අනුලොමිකොති අපච්‌චනීකො, අත්‌ථානුලොමනතො අන්‌වත්‌ථනාමොති වුත්‌තං හොති. එකනිකායම්‌පීති එකසමූහම්‌පි. එවං චිත්‌තන්‌ති එවං විචිත්‌තං. යථයිදන්‌ති යථා ඉමෙ. පොණිකචික්‌ඛල්‌ලිකා ඛත්‌තියා, තෙසං නිවාසො ‘‘පොණිකනිකායො චික්‌ඛල්‌ලිකනිකායො’’ති වුච්‌චති. පඤ්‌චදසවග්‌ගපරිග්‌ගහොති පඤ්‌චදසහි වග්‌ගෙහි පරිග්‌ගහිතො. සුත්‌තන්‌තානං සහස්‌සානි සත්‌ත සුත්‌තසතානි චාති පාඨෙ සුත්‌තන්‌තානං සත්‌තසහස්‌සානි සත්‌ත සුත්‌තසතානි චාති යොජෙතබ්‌බං. කත්‌ථචි පන ‘‘සත්‌ත සුත්‌තසහස්‌සානි, සත්‌ත සුත්‌තසතානි චා’’ති පාඨො. පුබ්‌බෙ නිදස්‌සිතාති සුත්‌තන්‌තපිටකනිද්‌දෙසෙ නිදස්‌සිතා.
Catuttiṃsevasuttantāti gāthāya ayamatthayojanā – yassa nikāyassa suttagaṇanato catuttiṃseva suttantā vaggasaṅgahavasena tayo vaggā yassa saṅgahassāti tivaggo saṅgaho, esa paṭhamo nikāyo idha dīghanikāyoti. Anulomikoti apaccanīko, atthānulomanato anvatthanāmoti vuttaṃ hoti. Ekanikāyampīti ekasamūhampi. Evaṃ cittanti evaṃ vicittaṃ. Yathayidanti yathā ime. Poṇikacikkhallikā khattiyā, tesaṃ nivāso ‘‘poṇikanikāyo cikkhallikanikāyo’’ti vuccati. Pañcadasavaggapariggahoti pañcadasahi vaggehi pariggahito. Suttantānaṃ sahassāni satta suttasatāni cāti pāṭhe suttantānaṃ sattasahassāni satta suttasatāni cāti yojetabbaṃ. Katthaci pana ‘‘satta suttasahassāni, satta suttasatāni cā’’ti pāṭho. Pubbe nidassitāti suttantapiṭakaniddese nidassitā.
වෙදන්‌ති ඤාණං. තුට්‌ඨින්‌ති පීතිං. ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධවසෙනාති ධම්‌මරාසිවසෙන. ද්‌වාසීතිසහස්‌සානි බුද්‌ධතො ගණ්‌හින්‌ති සම්‌බන්‌ධො. ද්‌වෙ සහස්‌සානි භික්‌ඛුතොති ධම්‌මසෙනාපතිආදීනං භික්‌ඛූනං සන්‌තිකා තෙහියෙව දෙසිතානි ද්‌වෙ සහස්‌සානි ගණ්‌හිං. මෙති මම හදයෙ, ඉති ආනන්‌දත්‌ථෙරො අත්‌තානං නිද්‌දිසති. යෙ ධම්‌මා මම හදයෙ පවත්‌තිනො, තෙ චතුරාසීතිසහස්‌සානීති යොජනා. ඉදඤ්‌ච භගවතො ධරමානකාලෙ උග්‌ගහිතධම්‌මක්‌ඛන්‌ධවසෙන වුත්‌තං, පරිනිබ්‌බුතෙ පන භගවති ආනන්‌දත්‌ථෙරෙන දෙසිතානං සුභසුත්‌ත(දඊ. නි. 1.444 ආදයො) ගොපකමොග්‌ගල්‌ලානසුත්‌තානං (ම. නි. 3.79 ආදයො), තතියසඞ්‌ගීතියං මොග්‌ගලිපුත්‌තතිස්‌සත්‌ථෙරෙන කථිතකථාවත්‌ථුප්‌පකරණස්‌ස ච වසෙන ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධානං චතුරාසීතිසහස්‌සතොපි අධිකතා වෙදිතබ්‌බා.
Vedanti ñāṇaṃ. Tuṭṭhinti pītiṃ. Dhammakkhandhavasenāti dhammarāsivasena. Dvāsītisahassāni buddhato gaṇhinti sambandho. Dve sahassāni bhikkhutoti dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā tehiyeva desitāni dve sahassāni gaṇhiṃ. Meti mama hadaye, iti ānandatthero attānaṃ niddisati. Ye dhammā mama hadaye pavattino, te caturāsītisahassānīti yojanā. Idañca bhagavato dharamānakāle uggahitadhammakkhandhavasena vuttaṃ, parinibbute pana bhagavati ānandattherena desitānaṃ subhasutta(daī. ni. 1.444 ādayo) gopakamoggallānasuttānaṃ (ma. ni. 3.79 ādayo), tatiyasaṅgītiyaṃ moggaliputtatissattherena kathitakathāvatthuppakaraṇassa ca vasena dhammakkhandhānaṃ caturāsītisahassatopi adhikatā veditabbā.
එකානුසන්‌ධිකං සුත්‌තන්‌ති සතිපට්‌ඨානාදි (දී. නි. 2.372 ආදයො; ම. නි. 1.105 ආදයො). අනෙකානුසන්‌ධිකන්‌ති පරිනිබ්‌බානසුත්‌තාදි (දී. නි. 2.134 ආදයො). තඤ්‌හි නානාඨානෙසු නානාධම්‌මදෙසනානං වසෙන පවත්‌තං. තිකදුකභාජනං ධම්‌මසඞ්‌ගණියං නික්‌ඛෙපකණ්‌ඩ(ධ. ස. 985 ආදයො) අට්‌ඨකථාකණ්‌ඩවසෙන (ධ. ස. 1384 ආදයො) ගහෙතබ්‌බං. චිත්‌තවාරභාජනන්‌ති ඉදං චිත්‌තුප්‌පාදකණ්‌ඩවසෙන (ධ. ස. 1 ආදයො) වුත්‌තං. අත්‌ථි වත්‌ථූතිආදීසු වත්‌ථු නාම සුදින්‌නකණ්‌ඩාදි (පාරා. 24 ආදයො). මාතිකාති සික්‌ඛාපදං. අන්‌තරාපත්‌තීති සික්‌ඛාපදන්‌තරෙසු අඤ්‌ඤස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මිං පඤ්‌ඤත්‌තා ආපත්‌ති. තිකච්‌ඡෙදොති තිකපාචිත්‌තියාදිතිකපරිච්‌ඡෙදො . බුද්‌ධවචනං සඞ්‌ගහිතන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. අස්‌සාති බුද්‌ධවචනස්‌ස. සඞ්‌ගීතිපරියොසානෙ සාධුකාරං දදමානා වියාති සම්‌බන්‌ධො. අච්‌ඡරං පහරිතුං යුත්‌තානි අච්‌ඡරියානි, පුප්‌ඵවස්‌සචෙලුක්‌ඛෙපාදීනි. යා ‘‘පඤ්‌චසතා’’ති ච ‘‘ථෙරිකා’’ති ච පවුච්‌චති, අයං පඨමමහාසඞ්‌ගීති නාමාති සම්‌බන්‌ධො.
Ekānusandhikaṃ suttanti satipaṭṭhānādi (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo). Anekānusandhikanti parinibbānasuttādi (dī. ni. 2.134 ādayo). Tañhi nānāṭhānesu nānādhammadesanānaṃ vasena pavattaṃ. Tikadukabhājanaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ nikkhepakaṇḍa(dha. sa. 985 ādayo) aṭṭhakathākaṇḍavasena (dha. sa. 1384 ādayo) gahetabbaṃ. Cittavārabhājananti idaṃ cittuppādakaṇḍavasena (dha. sa. 1 ādayo) vuttaṃ. Atthi vatthūtiādīsu vatthu nāma sudinnakaṇḍādi (pārā. 24 ādayo). Mātikāti sikkhāpadaṃ. Antarāpattīti sikkhāpadantaresu aññasmiṃ vatthusmiṃ paññattā āpatti. Tikacchedoti tikapācittiyāditikaparicchedo . Buddhavacanaṃ saṅgahitanti sambandho. Assāti buddhavacanassa. Saṅgītipariyosāne sādhukāraṃ dadamānā viyāti sambandho. Accharaṃ paharituṃ yuttāni acchariyāni, pupphavassacelukkhepādīni. Yā ‘‘pañcasatā’’ti ca ‘‘therikā’’ti ca pavuccati, ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāmāti sambandho.
ඉති සමන්‌තපාසාදිකාය විනයට්‌ඨකථාය විමතිවිනොදනියං
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vimativinodaniyaṃ
පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකථාවණ්‌ණනානයො නිට්‌ඨිතො.
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
