| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā |
ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā
ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿ ਨਾਮ ਚੇਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ, ਉਪਞ੍ਞਾਸਤ੍ਥੋ વਾ, ਉਪਞ੍ਞਾਸੋਤਿ ਚ વਾਕ੍ਯਾਰਮ੍ਭੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਸਾ ਹਿ ਗਨ੍ਥਕਾਰਾਨਂ ਪਕਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਪਰਂ વਤ੍ਤੁਮਾਰਭਨ੍ਤਾਨਂ ਚ-ਸਦ੍ਦਪ੍ਪਯੋਗੋ। ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਾਨਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਨਂ ਸਭਾਗਤ੍ਥવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਾਯਨਂ ਕਥਨਂ ਸਙ੍ਗੀਤਿ, ਮਹਾવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਪੂਜਨੀਯਤ੍ਤਾ ਚ ਮਹਤੀ ਸਙ੍ਗੀਤਿ ਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿ। ਦੁਤਿਯਾਦਿਂ ਉਪਾਦਾਯ ਚੇਸਾ ‘‘ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਨਿਦਦਾਤਿ ਦੇਸਨਂ ਦੇਸਕਾਲਾਦਿવਸੇਨ ਅવਿਦਿਤਂ વਿਦਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਨਿਦਾਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਕੋਸਲ੍ਲਤ੍ਥਂ।
Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesāti ettha ca-saddo vattabbasampiṇḍanattho, upaññāsattho vā, upaññāsoti ca vākyārambho vuccati. Esā hi ganthakārānaṃ pakati, yadidaṃ kiñci vatvā puna aparaṃ vattumārabhantānaṃ ca-saddappayogo. Yathāpaccayaṃ tattha tattha desitattā vippakiṇṇānaṃ dhammavinayānaṃ sabhāgatthavasena saṅgahetvā gāyanaṃ kathanaṃ saṅgīti, mahāvisayattā pūjanīyattā ca mahatī saṅgīti mahāsaṅgīti. Dutiyādiṃ upādāya cesā ‘‘paṭhamamahāsaṅgītī’’ti vuttā. Nidadāti desanaṃ desakālādivasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ, tattha kosallatthaṃ.
વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਮਗ੍ਗਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਾવ ਕਿਰਿਯਾ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਞ੍ਹਿ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਧਮ੍ਮੋ ਏવ ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ, ਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ વਾ ਆਣਾ, ਤਂ ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਨਪੇਤਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ, ਧਮ੍ਮੇਨ ਞਾਯੇਨ ਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿਪਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ। ਕਤਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚੇਤਿ ਨਿਟ੍ਠਿਤਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚੇ ਭਗવਤਿ ਲੋਕਨਾਥੇਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕੁਸਿਨਾਰਾਯਨ੍ਤਿ ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਏਤਂ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ। ਉਪવਤ੍ਤਨੇ ਮਲ੍ਲਾਨਂ ਸਾਲવਨੇਤਿ ਤਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਉਪવਤ੍ਤਨਭੂਤਂ ਮਲ੍ਲਰਾਜੂਨਂ ਸਾਲવਨੁਯ੍ਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਾ ਉਯ੍ਯਾਨਤੋ ਉਪੇਚ੍ਚ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ‘‘ਉਪવਤ੍ਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਉਯ੍ਯਾਨਸ੍ਸ ਚ ਨਗਰਸ੍ਸ ਚ ਮਜ੍ਝੇ ਸਾਲવਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੁਸਿਨਾਰਾਯ ਹਿ ਦਕ੍ਖਿਣਪਚ੍ਛਿਮਦਿਸਾਯ ਤਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਤੋ ਉਯ੍ਯਾਨਤੋ ਸਾਲવਨਰਾਜਿવਿਰਾਜਿਤੋ ਮਗ੍ਗੋ ਪਾਚੀਨਾਭਿਮੁਖੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਗਰਸ੍ਸ ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰਾਭਿਮੁਖੋ ਉਤ੍ਤਰੇਨ ਨਿવਤ੍ਤੋ, ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ‘‘ਉਪવਤ੍ਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਰ ਉਪવਤ੍ਤਨੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਂਸਟ੍ਠવਿਟਪਾਨਂ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਛਾਯਾਨਂ ਸਾਲਪਨ੍ਤੀਨਮਨ੍ਤਰੇ ਭਗવਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਮਞ੍ਚੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਮਕਸਾਲਾਨਮਨ੍ਤਰੇ’’ਤਿ। ਉਪਾਦੀਯਤਿ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹੀਤਿ ਉਪਾਦਿ, વਿਪਾਕਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਕਟਤ੍ਤਾ ਚ ਰੂਪਂ। ਤਦੇવ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤਾਯ ਸੇਸੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਉਪਾਦਿਸੇਸੋਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ, ਤਾਯ। ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਲਕ੍ਖਣੇ ਚਾਯਂ ਕਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਂ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਹੇਤੁ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਥੇਰੋ ਜੇਟ੍ਠੋ ਸਙ੍ਘਤ੍ਥੇਰੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਙ੍ਘਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਸਹਸ੍ਸਸਦ੍ਦਸਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤੇਪਿ ਗਮਕਤ੍ਤਾ ਥੇਰਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਸੋ ਯਥਾ ਦੇવਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਰੁਕੁਲਨ੍ਤਿ। ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੋ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸਙ੍ਗਾਯਨਤ੍ਥਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਸੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Veneyyānaṃ maggaphaluppattihetubhūtāva kiriyā nippariyāyena buddhakiccanti āha ‘‘dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā’’ti. Tattha satipaṭṭhānādidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ, cakkanti vā āṇā, taṃ dhammato anapetattā dhammacakkaṃ, dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Katabuddhakicceti niṭṭhitabuddhakicce bhagavati lokanātheti sambandho. Kusinārāyanti samīpatthe etaṃ bhummavacanaṃ. Upavattane mallānaṃ sālavaneti tassa nagarassa upavattanabhūtaṃ mallarājūnaṃ sālavanuyyānaṃ dasseti. Tattha nagaraṃ pavisantā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti ‘‘upavattana’’nti uyyānassa ca nagarassa ca majjhe sālavanaṃ vuccati. Kusinārāya hi dakkhiṇapacchimadisāya taṃ uyyānaṃ hoti, tato uyyānato sālavanarājivirājito maggo pācīnābhimukho gantvā nagarassa dakkhiṇadvārābhimukho uttarena nivatto, tena maggena manussā nagaraṃ pavisanti, tasmā taṃ ‘‘upavattana’’nti vuccati. Tattha kira upavattane aññamaññasaṃsaṭṭhaviṭapānaṃ sampannachāyānaṃ sālapantīnamantare bhagavato parinibbānamañco paññatto, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yamakasālānamantare’’ti. Upādīyati kammakilesehīti upādi, vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. Tadeva kammakilesehi sammā appahīnatāya seso, natthi ettha upādisesoti anupādisesā, nibbānadhātu, tāya. Itthambhūtalakkhaṇe cāyaṃ karaṇaniddeso. Parinibbāneti nimittatthe bhummaṃ, parinibbānahetu tasmiṃ ṭhāne sannipatitānanti attho. Saṅghassa thero jeṭṭho saṅghatthero. Ettha ca saṅghasaddassa bhikkhusatasahassasaddasāpekkhattepi gamakattā therasaddena samāso yathā devadattassa garukulanti. Āyasmā mahākassapo dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesīti sambandho.
ਤਥਾ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਮਾਹ ਸਤ੍ਤਾਹਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇਤਿਆਦਿ। ਸਤ੍ਤ ਅਹਾਨਿ ਸਮਾਹਟਾਨਿ ਸਤ੍ਤਾਹਂ, ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾਹਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ, ਸਤ੍ਤਾਹਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਸੁਭਦ੍ਦੇਨ વੁਡ੍ਢਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ વੁਤ੍ਤવਚਨਮਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਲਂ, ਆવੁਸੋਤਿਆਦਿਨਾ ਤੇਨ વੁਤ੍ਤવਚਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਲਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਂ। ਤੇਨ ਮਹਾਸਮਣੇਨਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕੇ ਕਰਣવਚਨਂ, ਤਤੋ ਮਹਾਸਮਣਤੋ ਸੁਟ੍ਠੁ ਮੁਤ੍ਤਾ ਮਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਉਪਦ੍ਦੁਤਾ ਚ ਹੋਮ ਤਦਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ, ਹੋਮਾਤਿ વਾ ਅਤੀਤਤ੍ਥੇ વਤ੍ਤਮਾਨવਚਨਂ, ਅਹੁਮ੍ਹਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਏਤ੍ਥ ਫਲਂ ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯਾਤਿ ਠਾਨਂ, ਹੇਤੁ। ਖੋਤਿ ਅવਧਾਰਣੇ, ਏਤਂ ਕਾਰਣਂ વਿਜ੍ਜਤੇવ, ਨੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਂ ਤਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ? ਆਹ ਯਂ ਪਾਪਭਿਕ੍ਖੂਤਿਆਦਿ। ਏਤ੍ਥ ਯਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ, ਕਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વਾ, ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਦੇਤਂ ਕਾਰਣਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤੀਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਏਤ੍ਥ, ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਅਤੀਤਸਤ੍ਥੁਕਂ, ਪਾવਚਨਂ। ਪਧਾਨਂ વਚਨਂ ਪਾવਚਨਂ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਕ੍ਖਂ ਲਭਿਤ੍વਾਤਿ ਅਲਜ੍ਜੀਪਕ੍ਖਂ ਲਭਿਤ੍વਾ। ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਨ ਚਿਰੇਨੇવ। ਯਾવ ਚ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਯਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਧਮ੍ਮੋ ਚ વਿਨਯੋ ਚ ਲਜ੍ਜੀਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।
Tathā ussāhaṃ jananassa kāraṇamāha sattāhaparinibbutetiādi. Satta ahāni samāhaṭāni sattāhaṃ, sattāhaṃ parinibbutassa assāti sattāhaparinibbuto, sattāhaparinibbute subhaddena vuḍḍhapabbajitena vuttavacanamanussarantoti sambandho. Alaṃ, āvusotiādinā tena vuttavacanaṃ dasseti. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ. Tena mahāsamaṇenāti nissakke karaṇavacanaṃ, tato mahāsamaṇato suṭṭhu muttā mayanti attho, upaddutā ca homa tadāti adhippāyo, homāti vā atītatthe vattamānavacanaṃ, ahumhāti attho. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjatīti tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, hetu. Khoti avadhāraṇe, etaṃ kāraṇaṃ vijjateva, no na vijjatīti attho. Kiṃ taṃ kāraṇanti? Āha yaṃ pāpabhikkhūtiādi. Ettha yanti nipātamattaṃ, kāraṇaniddeso vā, yena kāraṇena antaradhāpeyyuṃ, tadetaṃ kāraṇaṃ vijjatīti attho. Atīto atikkanto satthā ettha, etassāti vā atītasatthukaṃ, pāvacanaṃ. Padhānaṃ vacanaṃ pāvacanaṃ, dhammavinayanti vuttaṃ hoti. Pakkhaṃ labhitvāti alajjīpakkhaṃ labhitvā. Na cirassevāti na cireneva. Yāva ca dhammavinayo tiṭṭhatīti yattakaṃ kālaṃ dhammo ca vinayo ca lajjīpuggalesu tiṭṭhati.
વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾਤਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਮਞ੍ਚੇ ਨਿਪਨ੍ਨੇਨ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੇਸਿਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋਤਿ ਸੁਤ੍ਤਾਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚੇવ વਿਨਯਪਿਟਕਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ વਿਨਯਸ੍ਸ ਚ ਅਤਿਸਜ੍ਜਨਂ ਪਬੋਧਨਂ ਦੇਸਨਾ। ਤਸ੍ਸੇવ ਪਕਾਰਤੋ ਞਾਪਨਂ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਠਪਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪਨਂ। ਸੋ વੋ ਮਮਚ੍ਚਯੇਨ ਸਤ੍ਥਾਤਿ ਸੋ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਮਮਚ੍ਚਯੇਨ ਸਤ੍ਥਾ ਮਯਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਸਤ੍ਥੁਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਸ੍ਸਤਿ। ਸਾਸਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਟਿવੇਧવਸੇਨ ਤਿવਿਧਂ ਸਾਸਨਂ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਨ ਸਤ੍ਤਤ੍ਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ। ਅਦ੍ਧਨਿਯਨ੍ਤਿ ਅਦ੍ਧਾਨਕ੍ਖਮਂ, ਤਦੇવ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਅਸ੍ਸ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Vuttañhetaṃ bhagavatāti parinibbānamañce nipannena bhagavatā vuttanti attho. Desito paññattoti suttābhidhammapiṭakasaṅgahitassa dhammassa ceva vinayapiṭakasaṅgahitassa vinayassa ca atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanā. Tasseva pakārato ñāpanaṃ asaṅkarato ṭhapanaṃ paññāpanaṃ. So vo mamaccayena satthāti so dhammavinayo tumhākaṃ mamaccayena satthā mayi parinibbute satthukiccaṃ sādhessati. Sāsananti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhaṃ sāsanaṃ, nippariyāyato pana sattattiṃsa bodhipakkhiyadhammā. Addhaniyanti addhānakkhamaṃ, tadeva ciraṭṭhitikaṃ assa bhaveyyāti sambandho.
ਇਦਾਨਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਤਂ ਅਨੁਗ੍ਗਹવਿਸੇਸਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ਯਞ੍ਚਾਹਂ ਭਗવਤਾਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਞ੍ਚਾਹਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤੋਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ, ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਿਰਿਯਾਪਰਾਮਸਨਂ વਾ ਏਤਂ, ਤੇਨ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨੁਗ੍ਗਹਣਂ ਪਰਾਮਸਤਿ। ਧਾਰੇਸ੍ਸਸੀਤਿਆਦਿਕਂ ਭਗવਤਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਤ੍ਥੇਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚੀવਰਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ ਕਾਤੁਕਾਮੇਨ વੁਤ੍ਤવਚਨਂ। ਧਾਰੇਸ੍ਸਸਿ ਪਨ ਮੇ ਤ੍વਂ ਕਸ੍ਸਪਾਤਿ ‘‘ਕਸ੍ਸਪ, ਤ੍વਂ ਇਮਾਨਿ ਪਰਿਭੋਗਜਿਣ੍ਣਾਨਿ ਪਂਸੁਕੂਲਾਨਿ ਪਾਰੁਪਿਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ વਦਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਨ ਕਾਯਬਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ, ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪੂਰਣਂ ਪਨ ਸਨ੍ਧਾਯ ਏવਮਾਹ। ਸਾਣਾਨਿ ਪਂਸੁਕੂਲਾਨੀਤਿ ਮਤਕਲ਼ੇવਰਂ ਪਲਿવੇਠੇਤ੍વਾ ਛਡ੍ਡਿਤਾਨਿ ਤੁਮ੍ਬਮਤ੍ਤੇ ਕਿਮਯੋ ਪਪ੍ਫੋਟੇਤ੍વਾ ਗਹਿਤਾਨਿ ਸਾਣવਾਕਮਯਾਨਿ ਪਂਸੁਕੂਲਚੀવਰਾਨਿ। ਰਥਿਕਾਦੀਨਂ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਂਸੂਨਂ ਉਪਰਿ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤਟ੍ਠੇਨ ਤੇਸੁ ਕੂਲਮਿવਾਤਿ ਪਂਸੁਕੂਲਂ। ਅਥ વਾ ਪਂਸੁ વਿਯ ਕੁਚ੍ਛਿਤਭਾવਂ ਉਲਤਿ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਪਂਸੁਕੂਲਨ੍ਤਿ ਪਂਸੁਕੂਲਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨਿਬ੍ਬਸਨਾਨੀਤਿ ਨਿਟ੍ਠਿਤવਸਨਕਿਚ੍ਚਾਨਿ, ਪਰਿਭੋਗਜਿਣ੍ਣਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਮੇવ ਤਂ ਚੀવਰਂ ਅਨੇਕਾવਯવਤ੍ਤਾ ਬਹੁવਚਨਂ ਕਤਂ। ਸਾਧਾਰਣਪਰਿਭੋਗੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਾਨਪਰਿਭੋਗੇਨ, ਸਾਧਾਰਣਪਰਿਭੋਗੇਨ ਚ ਸਮਸਮਟ੍ਠਪਨੇਨ ਚ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Idāni sammāsambuddhena attano kataṃ anuggahavisesaṃ vibhāvento āha yañcāhaṃ bhagavatātiādi. Tattha yañcāhanti etassa anuggahitoti etena sambandho. Tattha yanti yasmā, yena kāraṇenāti vuttaṃ hoti. Kiriyāparāmasanaṃ vā etaṃ, tena anuggahitoti ettha anuggahaṇaṃ parāmasati. Dhāressasītiādikaṃ bhagavatā mahākassapattherena saddhiṃ cīvaraparivattanaṃ kātukāmena vuttavacanaṃ. Dhāressasi pana me tvaṃ kassapāti ‘‘kassapa, tvaṃ imāni paribhogajiṇṇāni paṃsukūlāni pārupituṃ sakkhissasī’’ti vadati, tañca kho na kāyabalaṃ sandhāya, paṭipattipūraṇaṃ pana sandhāya evamāha. Sāṇāni paṃsukūlānīti matakaḷevaraṃ paliveṭhetvā chaḍḍitāni tumbamatte kimayo papphoṭetvā gahitāni sāṇavākamayāni paṃsukūlacīvarāni. Rathikādīnaṃ yattha katthaci paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena tesu kūlamivāti paṃsukūlaṃ. Atha vā paṃsu viya kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlanti paṃsukūlasaddassa attho daṭṭhabbo. Nibbasanānīti niṭṭhitavasanakiccāni, paribhogajiṇṇānīti attho. Ekameva taṃ cīvaraṃ anekāvayavattā bahuvacanaṃ kataṃ. Sādhāraṇaparibhogenāti attanā samānaparibhogena, sādhāraṇaparibhogena ca samasamaṭṭhapanena ca anuggahitoti sambandho.
ਇਦਾਨਿ ਨવਾਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾਪ੍ਪਭੇਦੇ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਸਮਟ੍ਠਪਨਤ੍ਥਾਯ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ਕਸ੍ਸਪਸਂਯੁਤ੍ਤੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੨) ਆਗਤਂ ਪਾਲ਼ਿਂ ਪੇਯ੍ਯਾਲਮੁਖੇਨ ਆਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ਅਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਾવਦੇ ਆਕਙ੍ਖਾਮੀਤਿ ਯਾવਦੇવ ਆਕਙ੍ਖਾਮਿ, ਯਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਇਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ‘‘ਯਾવਦੇવਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਨવਾਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾਪ੍ਪਭੇਦੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨવਾਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰੋ ਨਾਮ ਅਨੁਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਏવਂਸਞ੍ਞਿਤਾ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਹ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਞ੍ਚਾਭਿਞ੍ਞਾਯੋ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਸਮਟ੍ਠਪਨੇਨਾਤਿ ‘‘ਅਹਂ ਯਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਯਤ੍ਤਕੇ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਿਹਾਰੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ ਚ વਲ਼ਞ੍ਜੇਮਿ, ਤਥਾ ਕਸ੍ਸਪੋਪੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਸਮਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪਨੇਨ, ਇਦਞ੍ਚ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਥੇਰਸ੍ਸ ਪਸਂਸਾਮਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਮਤਾਯ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਗੁਣવਿਸੇਸਂ ਉਪਾਦਾਯ ਸਾવਕਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਕਲਮ੍ਪਿ ਕਲਭਾਗਮ੍ਪਿ ਨ ਉਪੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਕਿਮਞ੍ਞਂ ਆਣਣ੍ਯਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸਙ੍ਗਾਯਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਗ੍ਗਹਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ ਮੇਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਹਿ ਕੇਸੁਚਿ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਮੇ’’ਤਿ ਪਾਠੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਆਣਣ੍ਯਂ ਅਣਣਭਾવੋ। ਸਕਕવਚਇਸ੍ਸਰਿਯਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚੀવਰਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਕવਚਸ੍ਸੇવ ਗਹਣਂ ਕਤਂ, ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਗਹਿਤਂ।
Idāni navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanatthāya bhagavatā vuttaṃ kassapasaṃyutte (saṃ. ni. 2.152) āgataṃ pāḷiṃ peyyālamukhena ādiggahaṇena ca saṅkhipitvā dassento āha ahaṃ, bhikkhavetiādi. Tattha yāvade ākaṅkhāmīti yāvadeva ākaṅkhāmi, yattakaṃ kālaṃ icchāmīti attho, ‘‘yāvadevā’’tipi pāṭho. Navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhedeti ettha navānupubbavihāro nāma anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbabhāvato evaṃsaññitā nirodhasamāpattiyā saha aṭṭha rūpārūpasamāpattiyo. Chaḷabhiññā nāma āsavakkhayañāṇena saddhiṃ pañcābhiññāyo. Attanā samasamaṭṭhapanenāti ‘‘ahaṃ yattakaṃ kālaṃ yattake samāpattivihāre abhiññāyo ca vaḷañjemi, tathā kassapopī’’ti evaṃ yathāvuttauttarimanussadhamme attanā samasamaṃ katvā ṭhapanena, idañca uttarimanussadhammasāmaññena therassa pasaṃsāmattena vuttaṃ, na bhagavatā saddhiṃ sabbathā samatāya. Bhagavato hi guṇavisesaṃ upādāya sāvakā paccekabuddhā ca kalampi kalabhāgampi na upenti, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati aññatra dhammavinayasaṅgāyanāti adhippāyo. Tattha tassāti tassa anuggahassa, tassa meti vā attho gahetabbo. Potthakesu hi kesuci ‘‘tassa me’’ti pāṭho dissati. Āṇaṇyaṃ aṇaṇabhāvo. Sakakavacaissariyānuppadānenāti ettha cīvarassa nidassanavasena kavacasseva gahaṇaṃ kataṃ, samāpattiyā nidassanavasena issariyaṃ gahitaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ਯਥਾਹਾਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਮਿਦਾਹਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਏਕਂ ਸਮਯਨ੍ਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਾવਾਯਾਤਿ ਪਾવਾਨਗਰਤੋ। ਅਦ੍ਧਾਨਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਦੀਘਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ। ਦੀਘਪਰਿਯਾਯੋ ਹੇਤ੍ਥ ਅਦ੍ਧਾਨਸਦ੍ਦੋ। ਸਬ੍ਬਂ ਸੁਭਦ੍ਦਕਣ੍ਡਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਸਤਿਕਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ ਆਗਤਂ ਸੁਭਦ੍ਦਕਣ੍ਡਂ ਇਧ ਆਨੇਤ੍વਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਂ।
Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvento āha yathāhātiādi. Tattha ekamidāhanti ettha idanti nipātamattaṃ. Ekaṃ samayanti ekasmiṃ samayeti attho. Pāvāyāti pāvānagarato. Addhānamaggappaṭipannoti dīghamaggappaṭipanno. Dīghapariyāyo hettha addhānasaddo. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti pañcasatikakkhandhake āgataṃ subhaddakaṇḍaṃ idha ānetvā vitthāretabbaṃ.
ਤਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ ਸੁਭਦ੍ਦਕਣ੍ਡਤੋ ਪਰਂ। ਸਬ੍ਬਂ ਸੁਭਦ੍ਦਕਣ੍ਡਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਯਂ ਨ ਇਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਏਤਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਸੁਭਦ੍ਦਕਣ੍ਡਪਾਲ਼ਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅવਸੇਸਂ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਪਾਲ਼ਿਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਹਨ੍ਦ ਮਯਂ ਆવੁਸੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰੇ ਅਧਮ੍ਮੋ ਦਿਪ੍ਪਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਅਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤੋ ਅਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੧.ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) વੁਤ੍ਤਂ। ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤ੍ਤਾ ਪਨ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਨਂ ਅਸਙ੍ਗਾਯਨਹੇਤੁਦੋਸਗਣੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਸੋ ਏવ ਏਤ੍ਥ ਅਧਮ੍ਮੋ ਦਿਪ੍ਪਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਧਮ੍ਮੋ ਚ ਪਟਿਬਾਹੀਯਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਅਪਿ ਚ ‘‘ਅਧਮ੍ਮવਾਦਿਨੋ ਬਲવਨ੍ਤੋ ਹੋਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮવਾਦਿਨੋ ਦੁਬ੍ਬਲਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਤ੍ਤਾ ਯੇਨ ਅਧਮ੍ਮੇਨ ਤੇ ਸੁਭਦ੍ਦવਜ੍ਜਿਪੁਤ੍ਤਕਾਦਯੋ ਅਧਮ੍ਮવਾਦਿਨੋ, ਯੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮੇਨ ਇਤਰੇ ਧਮ੍ਮવਾਦਿਨੋવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਯੇવ ਇਧ ‘‘ਅਧਮ੍ਮੋ’’ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੀਲવਿਪਤ੍ਤਿਆਦਿਹੇਤੁਕੋ ਪਾਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿਦੋਸਗਣੋ ਅਧਮ੍ਮੋ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਸੀਲਸਮ੍ਪਦਾਦਿਹੇਤੁਕੋ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿਗੁਣਸਮੂਹੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਚ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਪੁਰੇ ਦਿਪ੍ਪਤੀਤਿ ਅਪਿ ਨਾਮ ਦਿਪ੍ਪਤਿ। ਅਥ વਾ ਯਾવ ਅਧਮ੍ਮੋ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਬਾਹਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਤਤੋ ਪੁਰੇਤਰਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਪ੍ਪਤੀਤਿ ਦਿਪ੍ਪਿਸ੍ਸਤਿ। ਪੁਰੇਸਦ੍ਦਯੋਗੇਨ ਹਿ ਅਨਾਗਤਤ੍ਥੇ ਅਯਂ વਤ੍ਤਮਾਨਪ੍ਪਯੋਗੋ, ਯਥਾ ਪੁਰਾ વਸ੍ਸਤਿ ਦੇવੋਤਿ। ਅવਿਨਯੋਤਿ ਪਹਾਨવਿਨਯਾਦੀਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤੋ ਅવਿਨਯੋ।
Tato paranti subhaddakaṇḍato paraṃ. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti iminā ‘‘yaṃ na icchissāma, na taṃ karissāmā’’ti etaṃ pariyantaṃ subhaddakaṇḍapāḷiṃ dassetvā idāni avasesaṃ ussāhajananappakārappavattaṃ pāḷimeva dassento handa mayaṃ āvusotiādimāha. Tattha pure adhammo dippatīti ettha ‘‘adhammo nāma dasakusalakammapathapaṭipakkhabhūto adhammo’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) vuttaṃ. Dhammasaṅgahaṇatthaṃ ussāhajananappasaṅgattā pana dhammavinayānaṃ asaṅgāyanahetudosagaṇo sambhavati, so eva ettha adhammo dippati tappaṭipakkho dhammo ca paṭibāhīyatīti vattabbaṃ. Api ca ‘‘adhammavādino balavanto honti dhammavādino dubbalā hontī’’ti vuccamānattā yena adhammena te subhaddavajjiputtakādayo adhammavādino, yena ca dhammena itare dhammavādinova honti. Teyeva idha ‘‘adhammo’’ ‘‘dhammo’’ti ca vattabbā. Tasmā sīlavipattiādihetuko pāpicchatādidosagaṇo adhammo, tappaṭipakkho sīlasampadādihetuko appicchatādiguṇasamūho dhammoti ca gahetabbaṃ. Pure dippatīti api nāma dippati. Atha vā yāva adhammo dhammaṃ paṭibāhituṃ samattho hoti, tato puretaramevāti attho. Dippatīti dippissati. Puresaddayogena hi anāgatatthe ayaṃ vattamānappayogo, yathā purā vassati devoti. Avinayoti pahānavinayādīnaṃ paṭipakkhabhūto avinayo.
ਤੇਨ ਹੀਤਿ ਉਯ੍ਯੋਜਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਸਕਲਨવਙ੍ਗਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਰੇਤਿ ਸਕਲਂ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿਨવਙ੍ਗਂ ਏਤ੍ਥ, ਏਤਸ੍ਸ વਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਕਲਨવਙ੍ਗਂ, ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਂ। ਅਤ੍ਥਕਾਮੇਨ ਪਰਿਯਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਤੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਦਿਪੁਰਿਸਤ੍ਥਪਰਿਯਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਪਰਿਯਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਸਕਲਨવਙ੍ਗਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸਕਲਨવਙ੍ਗਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਪਅਯਤ੍ਤਿਧਰਾ, ਤਾਦਿਸੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਥਭਾવਨਾਸਿਨੇਹਾਭਾવੇਨ ਸੁਕ੍ਖਾ ਲੂਖਾ ਅਸਿਨਿਦ੍ਧਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕਾ। ਤਿਪਿਟਕਸਬ੍ਬਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਧਰੇਤਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਪਿਟਕਾਨਂ ਸਮਾਹਾਰੋ ਤਿਪਿਟਕਂ, ਤਦੇવ ਨવਙ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੇਕਭੇਦਭਿਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਤਿਪਿਟਕਸਬ੍ਬਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਧਰਾ।
Tena hīti uyyojanatthe nipāto. Sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhareti sakalaṃ suttageyyādinavaṅgaṃ ettha, etassa vā atthīti sakalanavaṅgaṃ, satthusāsanaṃ. Atthakāmena pariyāpuṇitabbato diṭṭhadhammikādipurisatthapariyattibhāvato ca ‘‘pariyattī’’ti tīṇi piṭakāni vuccanti, taṃ sakalanavaṅgasatthusāsanasaṅkhātaṃ pariyattiṃ dhārentīti sakalanavaṅgasatthusāsanapaayattidharā, tādiseti attho. Samathabhāvanāsinehābhāvena sukkhā lūkhā asiniddhā vipassanā etesanti sukkhavipassakā. Tipiṭakasabbapariyattippabhedadhareti tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samāhāro tipiṭakaṃ, tadeva navaṅgādivasena anekabhedabhinnaṃ sabbaṃ pariyattippabhedaṃ dhārentīti tipiṭakasabbapariyattippabhedadharā.
ਕਿਸ੍ਸ ਪਨਾਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ। ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸੇਕ੍ਖੋ। ਤਮੇવਾਹ ‘‘ਸਕਰਣੀਯੋ’’ਤਿ। ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਪਰਿਯੋਸਿਤਤ੍ਤਾ ਸਕਿਚ੍ਚੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਨ। ਬਹੁਕਾਰਤ੍ਤਾਤਿ ਬਹੁਪਕਾਰਤ੍ਤਾ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭવੇਯ੍ਯ। ਅਤਿવਿਯ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤਿવਿਯ વਿਸ੍ਸਾਸਿਕੋ। ਨਨ੍ਤਿ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰਂ ਓવਦਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਕਦਾਚਿ ਅਸਞ੍ਞਤਾਯ ਨવਕਾਯ ਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕਪਰਿਸਾਯ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਾਚਰਣਂ, ਤੇਸਞ੍ਚ ਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕਾਨਂ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਨਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਤ੍ਥੇਰੋ ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ ‘‘ਨ વਾਯਂ ਕੁਮਾਰਕੋ ਮਤ੍ਤਮਞ੍ਞਾਸੀ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਦਪੂਰਣੋ, ਅਯਂ ਕੁਮਾਰੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਮਾਣਂ ਨ ਪਟਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਥੇਰਂ ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਆਹ। ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਏવਂ ਸਤਿ।
Kissa panāti kasmā pana. Sikkhatīti sekkho. Tamevāha ‘‘sakaraṇīyo’’ti. Uparimaggattayakiccassa apariyositattā sakiccoti attho. Assāti anena. Bahukārattāti bahupakārattā. Assāti bhaveyya. Ativiya vissatthoti ativiya vissāsiko. Nanti ānandattheraṃ ovadatīti sambandho. Ānandattherassa kadāci asaññatāya navakāya saddhivihārikaparisāya janapadacārikācaraṇaṃ, tesañca saddhivihārikānaṃ ekakkhaṇe uppabbajjanañca paṭicca mahākassapatthero taṃ niggaṇhanto evamāha ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti. Ettha ca vā-saddo padapūraṇo, ayaṃ kumāro attano pamāṇaṃ na paṭijānātīti theraṃ tajjento āha. Tatrāti evaṃ sati.
ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸੇਕ੍ਖੋਤਿ ਇਦਂ ਨ ਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਅਗਤਿਗਮਨਸਬ੍ਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਸੇਕ੍ਖਾਨਞ੍ਞੇવ ਪਨ ਉਚ੍ਚਿਨਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸੇਕ੍ਖੋ, ਤਥਾਪਿ ਥੇਰੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਆਨਨ੍ਦਂ ਉਚ੍ਚਿਨਤੂ’’ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸੇਕ੍ਖੋ, ਤਥਾਪਿ ਅਭਬ੍ਬੋ ਅਗਤਿਂ ਗਨ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਭਬ੍ਬੋਤਿਆਦਿ ਪਨਸ੍ਸ ਸਭਾવਕਥਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਾਤਿ ਛਨ੍ਦੇਨ ਸਿਨੇਹੇਨ। ਅਗਤਿਂ ਗਨ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਾਤੁਂ। ਪਰਿਯਤ੍ਤੋਤਿ ਅਧੀਤੋ ਉਗ੍ਗਹਿਤੋ।
Kiñcāpi sekkhoti idaṃ na sekkhānaṃ agatigamanasabbhāvena vuttaṃ, asekkhānaññeva pana uccinitvā gahitattāti daṭṭhabbaṃ. Tasmā ‘‘kiñcāpi sekkho, tathāpi thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’’ti evamettha sambandho veditabbo, na pana kiñcāpi sekkho, tathāpi abhabbo agatiṃ gantunti yojetabbaṃ. Abhabbotiādi panassa sabhāvakathanaṃ. Tattha chandāti chandena sinehena. Agatiṃ gantunti akattabbaṃ kātuṃ. Pariyattoti adhīto uggahito.
ਰਾਜਗਹਂ ਖੋ ਮਹਾਗੋਚਰਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਾવੋ ਚਰਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਗੋਚਰੋ, ਗੁਨ੍ਨਂ ਗੋਚਰਟ੍ਠਾਨਂ। ਗੋਚਰੋ વਿਯਾਤਿ ਗੋਚਰੋ, ਭਿਕ੍ਖਾਚਰਣਟ੍ਠਾਨਂ। ਸੋ ਮਹਨ੍ਤੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਾਗੋਚਰਂ, ਰਾਜਗਹਂ। ਉਕ੍ਕੋਟੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨਿવਾਰੇਯ੍ਯ।
Rājagahaṃkho mahāgocaranti ettha gāvo caranti etthāti gocaro, gunnaṃ gocaraṭṭhānaṃ. Gocaro viyāti gocaro, bhikkhācaraṇaṭṭhānaṃ. So mahanto assāti mahāgocaraṃ, rājagahaṃ. Ukkoṭeyyāti nivāreyya.
ਸਤ੍ਤਸੁ ਸਾਧੁਕੀਲ਼ਨਦਿવਸੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੁਂ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਾਧੁਕਂ ਏવ ਪੂਜਾવਸੇਨ ਕੀਲ਼ਨਤੋ ਸਾਧੁਕੀਲ਼ਨਂ। ਉਪਕਟ੍ਠਾਤਿ ਆਸਨ੍ਨਾ। વਸ੍ਸਂ ਉਪਨੇਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਸ੍ਸੂਪਨਾਯਿਕਾ।
Sattasu sādhukīḷanadivasesūti ettha saṃvegavatthuṃ kittetvā kittetvā sādhukaṃ eva pūjāvasena kīḷanato sādhukīḷanaṃ. Upakaṭṭhāti āsannā. Vassaṃ upaneti upagacchati etthāti vassūpanāyikā.
ਤਤ੍ਰ ਸੁਦਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸਂ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ, ਸੁਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਧਾਤੁਕਨ੍ਤਿ ਉਪਚਿਤਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹਾਦਿਧਾਤੁਕਂ। ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪੇਤੁਂ। ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇਤਿ ਜੇਤવਨવਿਹਾਰਂ ਪવਿਟ੍ਠਦਿવਸਤੋ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। વਿਰਿਚ੍ਚਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਿਰੇਚਨਂ। ਓਸਧਪਰਿਭਾવਿਤਂ ਖੀਰਮੇવ વਿਰੇਚਨਨ੍ਤਿ ਖੀਰવਿਰੇਚਨਂ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਯਂ ਭੇਸਜ੍ਜਪਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਭੇਸਜ੍ਜਮਤ੍ਤਾਤਿ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ। ਅਪ੍ਪਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ਮਤ੍ਤਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਮਤ੍ਤਾ ਸੁਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੯੦) વਿਯ।
Tatra sudanti tassaṃ sāvatthiyaṃ, sudanti nipātamattaṃ. Ussannadhātukanti upacitapittasemhādidhātukaṃ. Samassāsetunti santappetuṃ. Dutiyadivaseti jetavanavihāraṃ paviṭṭhadivasato dutiyadivaseti vadanti. Viriccati etenāti virecanaṃ. Osadhaparibhāvitaṃ khīrameva virecananti khīravirecanaṃ. Yaṃ sandhāyāti yaṃ bhesajjapānaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhesajjamattāti appamattakaṃ bhesajjaṃ. Appattho hi ayaṃ mattā-saddo mattā sukhapariccāgātiādīsu (dha. pa. 290) viya.
ਖਣ੍ਡਫੁਲ੍ਲਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਖਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਛਿਨ੍ਨਂ, ਫੁਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਭਿਨ੍ਨਂ, ਤੇਸਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਰਣਂ ਅਭਿਨવਕਰਣਂ।
Khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti ettha khaṇḍanti chinnaṃ, phullanti bhinnaṃ, tesaṃ paṭisaṅkharaṇaṃ abhinavakaraṇaṃ.
ਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વੇਦਿਯਤਿ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਪਰਿવੇਣਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ વਿਹਾਰੇਸੁ ਖਣ੍ਡਫੁਲ੍ਲਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਰਣਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪਠਮਂ ਮਾਸਨ੍ਤਿ વਸ੍ਸਾਨਸ੍ਸ ਪਠਮਂ ਮਾਸਂ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਚੇਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਸੇਨਾਸਨવਤ੍ਤਾਨਂ ਬਹੂਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਸੇਨਾਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਚੂਲ਼વ॰ ੨੯੪ ਆਦਯੋ) ਸੇਨਾਸਨਪਟਿਬਦ੍ਧਾਨਂ ਬਹੂਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ વਿਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਭਗવਤਾ…ਪੇ॰… વਣ੍ਣਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Paricchedavasena vediyati dissatīti pariveṇaṃ. Tatthāti tesu vihāresu khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti sambandho. Paṭhamaṃ māsanti vassānassa paṭhamaṃ māsaṃ, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Senāsanavattānaṃ bahūnaṃ paññattattā, senāsanakkhandhake (cūḷava. 294 ādayo) senāsanapaṭibaddhānaṃ bahūnaṃ kammānaṃ vihitattā ‘‘bhagavatā…pe… vaṇṇita’’nti vuttaṃ.
ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇਤਿ ‘‘ਖਣ੍ਡਫੁਲ੍ਲਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਰਣਂ ਕਰੋਮਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤਿਤਦਿવਸਤੋ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ। વਸ੍ਸੂਪਨਾਯਿਕਦਿવਸੇਯੇવ ਤੇ ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤੇਸੁਂ। ਸਿਰਿਯਾ ਨਿਕੇਤਨਮਿવਾਤਿ ਸਿਰਿਯਾ ਨਿવਾਸਨਟ੍ਠਾਨਂ વਿਯ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਾਨੀਯਤਿਤ੍ਥੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤਾ ਪਕ੍ਖਿਨੋ વਿਯ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਜਨਾਨਂ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਮਣ੍ਡਪੇਯੇવ ਨਿਪਤਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘ਏਕਨਿਪਾਤਤਿਤ੍ਥਮਿવ ਚ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਨਯਨવਿਹਙ੍ਗਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਲੋਕਰਾਮਣੇਯ੍ਯਕਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ ਰਮਣੀਯਭਾવਂ, ਰਮਣਂ ਅਰਹਤੀਤਿ વਾ ਲੋਕਰਾਮਣੇਯ੍ਯਕਂ । ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਸਾਰਮਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੇਸੁ ਸਾਰਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਸਾਰਂ, ਤਤੋ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਸਾਰਮਣ੍ਡਂ। ਅਥ વਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਸਾਰਭੂਤੋ વਿਸਿਟ੍ਠਤਰੋ ਮਣ੍ਡੋ ਮਣ੍ਡਨਂ ਅਲਙ੍ਕਾਰੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਸਾਰਮਣ੍ਡੋ, ਮਣ੍ਡਪੋ। ਮਣ੍ਡਂ ਸੂਰਿਯਰਸ੍ਮਿਂ ਪਾਤਿ ਨਿવਾਰੇਤੀਤਿ ਮਣ੍ਡਪੋ। વਿવਿਧਾਨਿ ਕੁਸੁਮਦਾਮਾਨਿ ਚੇવ ਮੁਤ੍ਤੋਲਮ੍ਬਕਾਨਿ ਚ વਿਨਿਗ੍ਗਲਨ੍ਤਂ વਮੇਨ੍ਤਂ ਨਿਕ੍ਖਾਮੇਨ੍ਤਮਿવ ਚਾਰੁ ਸੋਭਨਂ વਿਤਾਨਂ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਿવਿਧਕੁਸੁਮਦਾਮੋਲਮ੍ਬਕવਿਨਿਗ੍ਗਲਨ੍ਤਚਾਰੁવਿਤਾਨੋ। ਨਾਨਾਪੁਪ੍ਫੂਪਹਾਰવਿਚਿਤ੍ਤਸੁਪਰਿਨਿਟ੍ਠਿਤਭੂਮਿਕਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਏવ ‘‘ਰਤਨવਿਚਿਤ੍ਤਮਣਿਕੋਟ੍ਟਿਮਤਲਮਿવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਮਣਿਯੋ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਕਤਤਲਂ ਮਣਿਕੋਟ੍ਟਿਮਤਲਂ ਨਾਮ, ਤਮਿવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਸਨਾਰਹਨ੍ਤਿ ਨਿਸੀਦਨਾਰਹਂ। ਦਨ੍ਤਖਚਿਤਨ੍ਤਿ ਦਨ੍ਤੇਹਿ ਖਚਿਤਂ।
Dutiyadivaseti ‘‘khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintitadivasato dutiyadivase. Vassūpanāyikadivaseyeva te evaṃ cintesuṃ. Siriyā niketanamivāti siriyā nivāsanaṭṭhānaṃ viya. Ekasmiṃ pānīyatitthe sannipatantā pakkhino viya sabbesaṃ janānaṃ cakkhūni maṇḍapeyeva nipatantīti vuttaṃ ‘ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgāna’’nti. Lokarāmaṇeyyakanti loke ramaṇīyabhāvaṃ, ramaṇaṃ arahatīti vā lokarāmaṇeyyakaṃ . Daṭṭhabbasāramaṇḍanti daṭṭhabbesu sāraṃ daṭṭhabbasāraṃ, tato vippasannanti daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ. Atha vā daṭṭhabbo sārabhūto visiṭṭhataro maṇḍo maṇḍanaṃ alaṅkāro etassāti daṭṭhabbasāramaṇḍo, maṇḍapo. Maṇḍaṃ sūriyarasmiṃ pāti nivāretīti maṇḍapo. Vividhāni kusumadāmāni ceva muttolambakāni ca viniggalantaṃ vamentaṃ nikkhāmentamiva cāru sobhanaṃ vitānaṃ etthāti vividhakusumadāmolambakaviniggalantacāruvitāno. Nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammattā eva ‘‘ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamivā’’ti vuttaṃ. Ettha ca maṇiyo koṭṭetvā katatalaṃ maṇikoṭṭimatalaṃ nāma, tamivāti vuttaṃ hoti. Āsanārahanti nisīdanārahaṃ. Dantakhacitanti dantehi khacitaṃ.
ਆવਜ੍ਜੇਸੀਤਿ ਉਪਨਾਮੇਸਿ। ਅਨੁਪਾਦਾਯਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ। ਕਥਾਦੋਸੋਤਿ ਕਥਾਯ ਅਸਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।
Āvajjesīti upanāmesi. Anupādāyāti taṇhādiṭṭhivasena kañci dhammaṃ aggahetvā. Kathādosoti kathāya asaccaṃ nāma natthi.
ਯਥਾવੁਡ੍ਢਨ੍ਤਿ વੁਡ੍ਢਪਟਿਪਾਟਿਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ। ਏਕੇਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਭਾਣਕਾਨਂਯੇવ ਏਕੇ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਸਬ੍ਬਂ ਮਜ੍ਝਿਮਭਾਣਕਾ વਦਨ੍ਤਿਯੇવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਦੀਘਭਾਣਕਾ ਪਨ ‘‘ਪਦਸਾવ ਥੇਰੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਮਾਗਤੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਕੇਚਿ ‘‘ਆਕਾਸੇਨਾ’’ਤਿ, ‘‘ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤਥਾ ਤਥਾ ਆਗਤਦਿવਸਾਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਏਕਮੇਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਥਾ ਤਥਾ વਦਿਂਸੂ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
Yathāvuḍḍhanti vuḍḍhapaṭipāṭiṃ anatikkamitvā. Eketi majjhimabhāṇakānaṃyeva eke. Pubbe vuttampi hi sabbaṃ majjhimabhāṇakā vadantiyevāti veditabbaṃ. Dīghabhāṇakā pana ‘‘padasāva thero sannipātamāgato’’ti vadanti. Tesu keci ‘‘ākāsenā’’ti, ‘‘te sabbepi tathā tathā āgatadivasānampi atthitāya ekamekaṃ gahetvā tathā tathā vadiṃsū’’ti vadanti.
ਕਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਕਂ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ। ਬੀਜਨਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਬੀਜਨੀਗਹਣਂ ਪਰਿਸਾਯ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾਨਂ ਹਤ੍ਥਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚવਿਨੋਦਨਮੁਖવਿਕਾਰਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤ੍ਥਂ ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨ ਆਚਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਞ੍ਞਤਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਾਪਿ ਸਾવਕਾਪਿ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਬੀਜਨਿਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਪਠਮਂ, ਆવੁਸੋ ਉਪਾਲਿ, ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਕਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਥਂ ਸਙ੍ਗੀਤਿਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਠਮਭਾવੋ ਸਿਦ੍ਧੋਤਿ? ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਾਨੁਕ੍ਕਮਾਦਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਠਮਭਾવਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਿ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਧਰਮਾਨਕਾਲੇਯੇવ ਇਮਿਨਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸਜ੍ਝਾਯਿਤਾਨਿ, ਤੇਨੇવ ਕਮੇਨ ਪਚ੍ਛਾਪਿ ਸਙ੍ਗੀਤਾਨਿ વਿਸੇਸਤੋ વਿਨਯਾਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕਾਨੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕਿਸ੍ਮਿਂ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ, ਭਨ੍ਤੇ, ਰਾਜਗਹਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਨਾਲ਼ਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਰਾਜਗਹਸ੍ਸ ਚ ਨਾਲ਼ਨ੍ਦਾਯ ਚ ਅਨ੍ਤਰਾ, વਿવਰੇ ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨ੍ਤਰਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ ਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਕਤਂ। ਰਾਜਾਗਾਰਕੇਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਕੀਲ਼ਨਤ੍ਥਾਯ ਕਤੇ ਅਗਾਰਕੇ। ਅਮ੍ਬਲਟ੍ਠਿਕਾਯਨ੍ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਏવਂਨਾਮਕਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ। ਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਇਧ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਂ ਨ ਭਗવਤਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਂ, ਰਞ੍ਞਾਪਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਮਾਰਬ੍ਭਾ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੇਦੇਹਿਪੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਯਂ ਕੋਸਲਰਞ੍ਞੋ ਧੀਤਾਯ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਨ વਿਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਧੀਤਾਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਮਾਤਾ ਪਨਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ વੇਦੇਨ ਞਾਣੇਨ ਈਹਤਿ ਘਟਤਿ વਾਯਮਤੀਤਿ ‘‘વੇਦੇਹੀ’’ਤਿ ਪਾਕਟਨਾਮਾ ਜਾਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Kaṃ dhuraṃ katvāti kaṃ jeṭṭhakaṃ katvā. Bījaniṃ gahetvāti ettha bījanīgahaṇaṃ parisāya dhammakathikānaṃ hatthakukkuccavinodanamukhavikārapaṭicchādanatthaṃ dhammatāvasena āciṇṇanti veditabbaṃ. Teneva hi accantasaññatappattā buddhāpi sāvakāpi dhammakathikānaṃ dhammatādassanatthameva cittabījaniṃ gaṇhanti. Paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññattanti ettha kathaṃ saṅgītiyā pubbe paṭhamabhāvo siddhoti? Pātimokkhuddesānukkamādinā pubbe paṭhamabhāvassa siddhattā. Yebhuyyena hi tīṇi piṭakāni bhagavato dharamānakāleyeva iminā anukkamena sajjhāyitāni, teneva kamena pacchāpi saṅgītāni visesato vinayābhidhammapiṭakānīti daṭṭhabbaṃ. Kismiṃ vatthusminti nimittatthe bhummaṃ. Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandanti rājagahassa ca nāḷandāya ca antarā, vivare majjheti attho. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Rājāgāraketi rañño kīḷanatthāya kate agārake. Ambalaṭṭhikāyanti rañño evaṃnāmakaṃ uyyānaṃ. Kena saddhinti idha kasmā vuttanti? Yasmā panetaṃ na bhagavatā eva vuttaṃ, raññāpi kiñci kiñci vuttamatthi, tasmā ‘‘kamārabbhā’’ti avatvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vedehiputtenāti ayaṃ kosalarañño dhītāya putto, na videharañño dhītāya. Yasmā mātā panassa paṇḍitā, tasmā sā vedena ñāṇena īhati ghaṭati vāyamatīti ‘‘vedehī’’ti pākaṭanāmā jātāti veditabbā.
ਏવਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਪਯੋਜਨਕਾਲਦੇਸਦੇਸਕਕਾਰਕਕਰਣਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਤ੍ਥ વવਤ੍ਥਾਪਿਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇਸੁ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕੋਸਲ੍ਲਤ੍ਥਂ ਏਕવਿਧਾਦਿਭੇਦੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਦੇਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ, ਮਗ੍ਗਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨ વਾਤਿ ਉਦਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਧਮ੍ਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸਨ੍ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸ੍ਸਾਦਂ, વਿਮੁਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਂ વਾ ਅਗ੍ਗਫਲਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ, વਿਮੁਤ੍ਤਿਕਿਚ੍ਚਂ વਾ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਮੁਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਾਦਨਤੋ। ਅવਸੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦਿਪਿ ਧਮ੍ਮੋ ਏવ વਿਨਯੋਪਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਾਦਿਭਾવਤੋ, ਤਥਾਪਿ વਿਨਯਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੇਨ ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਨਯਤਨ੍ਤਿવਿਰਹਿਤਂ ਤਨ੍ਤਿਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਯਥਾ ਪੁਞ੍ਞਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰੋ ਗੋਬਲਿਬਦ੍ਦਨ੍ਤਿਆਦਿ।
Evaṃ nimittapayojanakāladesadesakakārakakaraṇappakārehi paṭhamamahāsaṅgītiṃ dassetvā idāni tattha vavatthāpitesu dhammavinayesu nānappakārakosallatthaṃ ekavidhādibhede dassetuṃ tadetaṃ sabbampītiādimāha. Tattha anuttaraṃ sammāsambodhinti ettha anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Paccavekkhantena vāti udānādivasena pavattadhammaṃ sandhāyāha. Vimuttirasanti arahattaphalassādaṃ, vimuttisampattikaṃ vā aggaphalanipphādanato, vimuttikiccaṃ vā kilesānaṃ accantavimuttisampādanato. Avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammoti ettha yadipi dhammo eva vinayopi pariyattiyādibhāvato, tathāpi vinayasaddasannidhānena bhinnādhikaraṇabhāvena payutto dhamma-saddo vinayatantivirahitaṃ tantiṃ dīpeti, yathā puññañāṇasambhāro gobalibaddantiādi.
ਅਨੇਕਜਾਤਿਸਂਸਾਰਨ੍ਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਅਹਂ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવਗੇਹਸ੍ਸ ਕਾਰਕਂ ਤਣ੍ਹਾવਡ੍ਢਕਿਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ ਯੇਨ ਞਾਣੇਨ ਤਂ ਦਟ੍ਠੁਂ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਂ ਬੋਧਿਞਾਣਂ ਅਨਿਬ੍ਬਿਸਂ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਏવ ਅਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਭੁਤਿ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਅਨੇਕਜਾਤਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਇਮਂ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਂ ਸਨ੍ਧਾવਿਸ੍ਸਂ ਸਂਸਰਿਂ, ਯਸ੍ਮਾ ਜਰਾਬ੍ਯਾਧਿਮਰਣਮਿਸ੍ਸਤਾਯ ਜਾਤਿ ਨਾਮੇਸਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪਗਨ੍ਤੁਂ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਨ ਚ ਸਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਦਿਟ੍ਠੇ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ ਸਨ੍ਧਾવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠੋਸੀਤਿ ਇਦਾਨਿ ਮਯਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠੋ ਅਸਿ। ਪੁਨ ਗੇਹਨ੍ਤਿ ਪੁਨ ਇਮਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮਮ ਗੇਹਂ। ਨ ਕਾਹਸੀਤਿ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ। ਕਾਰਣਮਾਹ ਸਬ੍ਬਾ ਤੇਤਿਆਦਿ। ਤવ ਸਬ੍ਬਾ ਅવਸੇਸਕਿਲੇਸਫਾਸੁਕਾ ਮਯਾ ਭਗ੍ਗਾ। ਇਮਸ੍ਸ ਤਯਾ ਕਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવਗੇਹਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕੂਟਂ ਕਣ੍ਣਿਕਮਣ੍ਡਲਂ વਿਸਙ੍ਖਤਂ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਂ। વਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਗਤਂ ਮਮ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਅਹਞ੍ਚ ਤਣ੍ਹਾਨਂ ਖਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਫਲਂ ਅਜ੍ਝਗਾ ਪਤ੍ਤੋਸ੍ਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘વਿਸਙ੍ਖਾਰਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਤਣ੍ਹਾਨਂ ਖਯਂ ਅਜ੍ਝਗਾ’’ਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤਿ।
Anekajātisaṃsāranti imissā gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – ahaṃ imassa attabhāvagehassa kārakaṃ taṇhāvaḍḍhakiṃ gavesanto yena ñāṇena taṃ daṭṭhuṃ sakkā, taṃ bodhiñāṇaṃ anibbisaṃ alabhanto eva abhinīhārato pabhuti ettakaṃ kālaṃ anekajātisatasahassasaṅkhyaṃ imaṃ saṃsāravaṭṭaṃ sandhāvissaṃ saṃsariṃ, yasmā jarābyādhimaraṇamissatāya jāti nāmesā punappunaṃ upagantuṃ dukkhā, na ca sā tasmiṃ adiṭṭhe nivattati, tasmā taṃ gavesanto sandhāvissanti attho. Diṭṭhosīti idāni mayā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhantena diṭṭho asi. Puna gehanti puna imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ mama gehaṃ. Na kāhasīti na karissasi. Kāraṇamāha sabbā tetiādi. Tava sabbā avasesakilesaphāsukā mayā bhaggā. Imassa tayā katassa attabhāvagehassa avijjāsaṅkhātaṃ kūṭaṃ kaṇṇikamaṇḍalaṃ visaṅkhataṃ viddhaṃsitaṃ. Visaṅkhāraṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena gataṃ mama cittaṃ. Ahañca taṇhānaṃ khayasaṅkhātaṃ arahattamaggaphalaṃ ajjhagā pattosmīti attho. Keci pana ‘‘visaṅkhāragataṃ cittameva taṇhānaṃ khayaṃ ajjhagā’’ti evampi atthaṃ vadanti.
ਕੇਚੀਤਿ ਖਨ੍ਧਕਭਾਣਕਾ। ਪਾਟਿਪਦਦਿવਸੇਤਿ ਇਦਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤੇਨ। ਸੋਮਨਸ੍ਸਮਯਞਾਣੇਨਾਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞਾਣੇਨ। ਆਮਨ੍ਤਯਾਮੀਤਿ ਨਿવੇਦਯਾਮਿ, ਬੋਧੇਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨ੍ਤਰੇਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾਲ਼ੇ, વੇਮਜ੍ਝੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Kecīti khandhakabhāṇakā. Pāṭipadadivaseti idaṃ paccavekkhantassa uppannāti etena sambandhitabbaṃ, na sabbaññubhāvappattassāti etena. Somanassamayañāṇenāti somanassasampayuttañāṇena. Āmantayāmīti nivedayāmi, bodhemīti attho. Antareti antarāḷe, vemajjheti attho.
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਕਮ੍ਮਮੇવ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ, ਏવਂ ਸੁਤ੍ਤਮੇવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਸਙ੍ਗੀਤਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਕ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੩੭ ਆਦਯੋ) ਕਥਾવਤ੍ਥੁਪ੍ਪਕਰਣਾਦਿਕਂ। ਸੋਲ਼ਸਹਿ વਾਰੇਹਿ ਉਪਲਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਪਰਿવਾਰਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਪਰਿવਾਰਪਾਲ਼ਿਯਂ (ਪਰਿ॰ ੧ ਆਦਯੋ) ਪਠਮਂ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਕਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਾਰੋ ਕਥਾਪਤ੍ਤਿવਾਰੋ વਿਪਤ੍ਤਿવਾਰੋ ਸਙ੍ਗਹવਾਰੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਾਰੋ ਅਧਿਕਰਣવਾਰੋ ਸਮਥવਾਰੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯવਾਰੋਤਿ ਇਮੇ ਅਟ੍ਠ વਾਰਾ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ‘‘ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਕਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੧੮੮) ਏવਂ ਪਚ੍ਚਯਮਤ੍ਤવਿਸੇਸੇਨ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਾ ਤੇਯੇવ ਅਟ੍ਠ વਾਰਾ ਚਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ વਾਰਾਨਂ વਸੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁવਿਭਙ੍ਗਸ੍ਸ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀવਿਭਙ੍ਗਸ੍ਸ ਚ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਸੋਲ਼ਸਹਿ વਾਰੇਹਿ ਉਪਲਕ੍ਖਿਤੋ ਪਰਿવਾਰੋ ‘‘ਸੋਲ਼ਸਪਰਿવਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Suttantapiṭakanti yathā kammameva kammantaṃ, evaṃ suttameva suttantanti veditabbaṃ. Asaṅgītanti saṅgītikkhandhaka (cūḷava. 437 ādayo) kathāvatthuppakaraṇādikaṃ. Soḷasahi vārehi upalakkhitattā ‘‘soḷasa parivārā’’ti vuttaṃ. Tathā hi parivārapāḷiyaṃ (pari. 1 ādayo) paṭhamaṃ pārājikaṃ kattha paññattantiādinā vuttaṃ. Paññattivāro kathāpattivāro vipattivāro saṅgahavāro samuṭṭhānavāro adhikaraṇavāro samathavāro samuccayavāroti ime aṭṭha vārā, tadanantaraṃ ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevanapaccayā pārājikaṃ kattha paññatta’’nti (pari. 188) evaṃ paccayamattavisesena puna vuttā teyeva aṭṭha vārā cāti imesaṃ soḷasannaṃ vārānaṃ vasena bhikkhuvibhaṅgassa ca bhikkhunīvibhaṅgassa ca pakāsitattā soḷasahi vārehi upalakkhito parivāro ‘‘soḷasaparivāro’’ti vuttoti veditabbo.
ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮਸਿਥਿਲਕਰਣਪ੍ਪਯੋਜਨਾਤਿ ਇਦਂ ਲੋਕવਜ੍ਜਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜੇਸੁ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਞ੍ਞਮવੇਲਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਆਚਾਰੋ ਅਜ੍ਝਾਚਾਰੋ, વੀਤਿਕ੍ਕਮੋ। ਤੇਨਾਤਿ વਿવਿਧਨਯਤ੍ਤਾਦਿਹੇਤੁਨਾ। ਏਤਨ੍ਤਿ વਿવਿਧવਿਸੇਸਨਯਤ੍ਤਾਤਿਆਦਿਗਾਥਾવਚਨਂ। ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਨਯਸ੍ਸ।
Daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti idaṃ lokavajjapaṇṇattivajjesu yathākkamaṃ yojetabbaṃ. Saññamavelaṃ abhibhavitvā pavatto ācāro ajjhācāro, vītikkamo. Tenāti vividhanayattādihetunā. Etanti vividhavisesanayattātiādigāthāvacanaṃ. Etassāti vinayassa.
ਇਤਰਂ ਪਨਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਤਤ੍ਥਪਰਤ੍ਥਾਦਿਭੇਦੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਤ੍ਥੇ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਦਿਅਤ੍ਥੇ ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। વੇਨੇਯਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਲੋਮੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ વਿਨਯਂ વਿਯ ਇਸ੍ਸਰਭਾવਤੋ ਆਣਾਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨવਸੇਨ ਅਦੇਸੇਤ੍વਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਲੋਮੇਨ ਚਰਿਤਾਨੁਰੂਪਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਦਿવਸੇਨ ਅਦੇਸੇਤ੍વਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸਸ੍ਸਮਿવ ਫਲ’’ਨ੍ਤਿ। ਉਪਾਯਸਮਙ੍ਗੀਨਂਯੇવ ਨਿਪ੍ਪਜ੍ਜਨਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਧੇਨੁ વਿਯ ਖੀਰ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਨ ਹਿ ਧੇਨੁਂ વਿਸਾਣਾਦੀਸੁ, ਅਕਾਲੇ વਾ ਅવਿਜਾਤਂ વਾ ਦੋਹਨ੍ਤੋ ਖੀਰਂ ਪਟਿਲਭਤਿ।
Itaraṃ panāti suttaṃ. Attatthaparatthādibhedeti ettha ādi-saddena diṭṭhadhammikasamparāyikatthe lokiyalokuttarādiatthe ca saṅgaṇhāti. Veneyajjhāsayānulomena vuttattāti vinayaṃ viya issarabhāvato āṇāpatiṭṭhāpanavasena adesetvā veneyyānaṃ ajjhāsayānulomena caritānurūpaṃ vuttattā. Anupubbasikkhādivasena adesetvā veneyyānaṃ kālantare abhinibbattiṃ dassento āha ‘‘sassamiva phala’’nti. Upāyasamaṅgīnaṃyeva nippajjanabhāvaṃ dassento ‘‘dhenu viya khīra’’nti āha. Na hi dhenuṃ visāṇādīsu, akāle vā avijātaṃ vā dohanto khīraṃ paṭilabhati.
ਯਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇਤਿ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇਨ ਸੁਕ੍ਕવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿਯਾ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਭਾવੇਪਿ ਅਕੁਸਲਚੇਤਨਾ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿਨਾ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਸਙ੍ਕਰવਿਰਹਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ, ‘‘ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਿਰੋਧਾਭਾવਤੋ ਸਙ੍ਕਰવਿਰਹਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਦੀਹੀਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਪਟਿਪਦਾਦੀਹਿ। ਲਕ੍ਖਣੀਯਤ੍ਤਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅવਿਸਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਨਯਪਿਟਕਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਤੀਸੁ ਸਦ੍ਦੇਸੁ ਯਂ ਅવਿਸਿਟ੍ਠਂ ਸਮਾਨਂ, ਤਂ ਪਿਟਕਸਦ੍ਦਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਾ ਪਿਟਕਸਮ੍ਪਦਾਨੇਨਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਸਮ੍ਪਦਾਨવਸੇਨ ਮਾ ਗਣ੍ਹਿਤ੍ਥਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਦੁવਿਧਤ੍ਥੇਨਾਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ।
Yanti yasmā. Etthāti abhidhamme. Abhidhammeti supinantena sukkavissaṭṭhiyā anāpattibhāvepi akusalacetanā upalabbhatītiādinā vinayapaññattiyā saṅkaravirahite dhamme, ‘‘pubbāparavirodhābhāvato saṅkaravirahite dhamme’’tipi vadanti. Ārammaṇādīhīti ārammaṇasampayuttakammadvārapaṭipadādīhi. Lakkhaṇīyattāti sañjānitabbattā. Yaṃ panettha avisiṭṭhanti ettha vinayapiṭakantiādīsu tīsu saddesu yaṃ avisiṭṭhaṃ samānaṃ, taṃ piṭakasaddanti attho. Mā piṭakasampadānenāti pāḷisampadānavasena mā gaṇhitthāti vuttaṃ hoti. Yathāvuttenāti evaṃ duvidhatthenātiādinā vuttappakārena.
ਦੇਸਨਾਸਾਸਨਕਥਾਭੇਦਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਭੇਦਂ ਸਾਸਨਭੇਦਂ ਕਥਾਭੇਦਨ੍ਤਿ ਭੇਦਸਦ੍ਦੋ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਭੇਦਨ੍ਤਿ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਸੂਤਿ ਪਿਟਕੇਸੁ। ਸਿਕ੍ਖਾ ਚ ਪਹਾਨਾਨਿ ਚ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੋ ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਹਾਨਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੋ, ਤਞ੍ਚ ਯਥਾਰਹਂ ਪਰਿਦੀਪਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਭੇਦਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਪੁਣਨਭੇਦਂ વਿਭਾવਯੇਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਯਹਿਂ ਯਸ੍ਮਿਂ વਿਨਯਾਦਿਕੇ ਯਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ વਿਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਯਥਾ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਂ વਿਭਾવਯੇਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਥ વਾ ਯਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਭੇਦਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਿਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਯਹਿਂ ਯਥਾ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਂ વਿਭਾવਯੇਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਰਿਦੀਪਨਾ વਿਭਾવਨਾ ਚਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਗਾਥਾਸੁ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਤੋ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਏਕਮੇવ।
Desanāsāsanakathābhedanti ettha desanābhedaṃ sāsanabhedaṃ kathābhedanti bhedasaddo paccekaṃ yojetabbo. Bhedanti ca nānattanti attho. Tesūti piṭakesu. Sikkhā ca pahānāni ca gambhīrabhāvo ca sikkhāpahānagambhīrabhāvo, tañca yathārahaṃ paridīpayeti attho. Pariyattibhedanti pariyāpuṇanabhedaṃ vibhāvayeti sambandho. Yahiṃ yasmiṃ vinayādike yaṃ sampattiñca vipattiñca yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti sambandho. Atha vā yaṃ pariyattibhedaṃ sampattiṃ vipattiñca yahiṃ yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti yojetabbaṃ. Paridīpanā vibhāvanā cāti heṭṭhā gāthāsu vuttassa anurūpato vuttaṃ, atthato pana ekameva.
ਆਣਾਰਹੇਨਾਤਿ ਆਣਂ ਪਣੇਤੁਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਆਣਾਰਹੋ, ਭਗવਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਸੋ ਹਿ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਤਾਯ ਚ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਦੇਸਕਭਾવੇਨ ਪਮਾਣવਚਨਤ੍ਤਾ ਚ ਆਣਂ ਪਣੇਤੁਂ ਅਰਹਤਿ। વੋਹਾਰਪਰਮਤ੍ਥਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਆਹ ‘‘ਆਣਾਬਾਹੁਲ੍ਲਤੋ’’ਤਿ। ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਠਮਨ੍ਤਿ વਿਨਯਪਿਟਕਂ। ਪਚੁਰਾਪਰਾਧਾ ਸੇਯ੍ਯਸਕਤ੍ਥੇਰਾਦਯੋ। ਤੇ ਹਿ ਦੋਸਬਾਹੁਲ੍ਲਤੋ ‘‘ਪਚੁਰਾਪਰਾਧਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ । ਪਚੁਰੋ ਬਹੁਕੋ ਬਹੁਲੋ ਅਪਰਾਧੋ ਦੋਸੋ વੀਤਿਕ੍ਕਮੋ ਯੇਸਨ੍ਤੇ ਪਚੁਰਾਪਰਾਧਾ। ਅਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਆਸਯੋવ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਸੋ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿ ਞਾਣਞ੍ਚ। ਚਰਿਯਾਤਿ ਰਾਗਚਰਿਯਾਦਿਕਾ ਛ ਮੂਲਚਰਿਯਾ। ਅਥ વਾ ਚਰਿਯਾਤਿ ਚਰਿਤਂ, ਤਂ ਸੁਚਰਿਤਦੁਚ੍ਚਰਿਤવਸੇਨ ਦੁવਿਧਂ। ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਪਰਿਚਯવਸੇਨ ਅਭਿਰੁਚਿ, ਸਾ ਦੁવਿਧਾ ਹੀਨਪਣੀਤਭੇਦੇਨ। ਯਥਾਨੁਲੋਮਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਦੀਨਂ ਅਨੁਰੂਪਂ। ਯਥਾਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਾਨੁਰੂਪਂ।
Āṇārahenāti āṇaṃ paṇetuṃ arahatīti āṇāraho, bhagavā sammāsambuddhattā. So hi mahākāruṇikatāya ca aviparītato desakabhāvena pamāṇavacanattā ca āṇaṃ paṇetuṃ arahati. Vohāraparamatthānampi sambhavato āha ‘‘āṇābāhullato’’ti. Ito paresupi eseva nayo. Paṭhamanti vinayapiṭakaṃ. Pacurāparādhā seyyasakattherādayo. Te hi dosabāhullato ‘‘pacurāparādhā’’ti vuttā . Pacuro bahuko bahulo aparādho doso vītikkamo yesante pacurāparādhā. Anekajjhāsayātiādīsu āsayova ajjhāsayo, so ca atthato diṭṭhi ñāṇañca. Cariyāti rāgacariyādikā cha mūlacariyā. Atha vā cariyāti caritaṃ, taṃ sucaritaduccaritavasena duvidhaṃ. Adhimutti nāma sattānaṃ pubbaparicayavasena abhiruci, sā duvidhā hīnapaṇītabhedena. Yathānulomanti ajjhāsayādīnaṃ anurūpaṃ. Yathādhammanti dhammasabhāvānurūpaṃ.
ਸਂવਰਾਸਂવਰੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਖੁਦ੍ਦਕੋ ਮਹਨ੍ਤੋ ਚ ਸਂવਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੁਡ੍ਢਿਅਤ੍ਥੋ ਹੇਤ੍ਥ ਅ-ਕਾਰੋ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਨਿવੇਠਨਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਮੋਚਨਂ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਾਲ਼ਿਯਂ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੨) ਸਮਾਧਿਦੇਸਨਾਬਾਹੁਲ੍ਲਤੋ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕੇ ‘‘ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੀਤਿਕ੍ਕਮਪ੍ਪਹਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਾਨਂ વਾ ਯੋ ਕਾਯવਚੀਦ੍વਾਰੇਹਿ વੀਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ। ਅਨੁਸਯવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਾਨਮਨੁવਤ੍ਤਨ੍ਤਾ ਕਿਲੇਸਾ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਾਪਿ ਸੀਲਭੇਦવਸੇਨ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વੀਤਿਕ੍ਕਮਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਸੀਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਓਕਾਸਦਾਨવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇ ਕੁਸਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਠਾਨਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ। ਅਨੁਸਯਪ੍ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭਾવੇਨ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਕਾਰਣਲਾਭੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਾ ਥਾਮਗਤਾ ਕਾਮਰਾਗਾਦਯੋ ਸਤ੍ਤ ਕਿਲੇਸਾ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਨੁ ਅਨੁ ਸਯਨਤੋ ਅਨੁਸਯਾ ਨਾਮ, ਤੇਸਂ ਪਹਾਨਂ।
Saṃvarāsaṃvaroti ettha khuddako mahanto ca saṃvaroti attho. Vuḍḍhiattho hettha a-kāro. Diṭṭhiviniveṭhanāti diṭṭhiyā vimocanaṃ. Suttantapāḷiyaṃ vivicceva kāmehītiādinā (dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152) samādhidesanābāhullato suttantapiṭake ‘‘adhicittasikkhā’’ti vuttaṃ. Vītikkamappahānaṃ kilesānanti saṃkilesadhammānaṃ, kammakilesānaṃ vā yo kāyavacīdvārehi vītikkamo, tassa pahānaṃ. Anusayavasena santānamanuvattantā kilesā pariyuṭṭhitāpi sīlabhedavasena vītikkamituṃ na labhantīti āha ‘‘vītikkamapaṭipakkhattā sīlassā’’ti. Pariyuṭṭhānappahānanti okāsadānavasena citte kusalappavattiṃ pariyādiyitvā samuppattivasena ṭhānaṃ pariyuṭṭhānaṃ, tassa pahānaṃ. Anusayappahānanti ariyamaggena appahīnabhāvena santāne kāraṇalābhe uppajjanārahā thāmagatā kāmarāgādayo satta kilesā santāne anu anu sayanato anusayā nāma, tesaṃ pahānaṃ.
ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਦਾਨਸੀਲਾਦਿਕੁਸਲਙ੍ਗੇਨ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਙ੍ਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨਂ। ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਂਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਯવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਮੇવ ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾ ਕਿਲੇਸੇਤਿ ਉਪਤਾਪੇਤੀਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਪਹਾਨਂ। ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕੇ ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਤਾਦਿਸੁਞ੍ਞਸਭਾવਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਨਤੋ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕੇ ਦਿਟ੍ਠਿਸਂਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Tadaṅgappahānanti tena tena dānasīlādikusalaṅgena tassa tassa akusalaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Duccaritasaṃkilesassa pahānanti kāyavacīduccaritameva yattha uppajjati, taṃ santānaṃ sammā kileseti upatāpetīti saṃkileso, tassa tadaṅgavasena pahānaṃ. Samādhissa kāmacchandapaṭipakkhattā suttantapiṭake taṇhāsaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ. Attādisuññasabhāvadhammappakāsanato abhidhammapiṭake diṭṭhisaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ.
ਏਕਮੇਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚੇਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਪਿਟਕੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਪਾਲ਼ੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਿવਿਸਿਟ੍ਠਤ੍ਥਯੋਗਤੋ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ ਚ ਪਕਟ੍ਠਾਨਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ વਚਨਪ੍ਪਬਨ੍ਧਾਨਂ ਆਲ਼ਿ ਪਨ੍ਤੀਤਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥਭੇਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪવਾਚਕਭਾવੇਨ ਪਰਮਤ੍ਥਸਦ੍ਦੇਸੁ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਮਨਸਾ વવਤ੍ਥਾਪਿਤੋ ਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋ ਪਾਲ਼ਿਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ। ਦੇਸਨਾਯ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਕੋ વਿਸੇਸੋਤਿ ਚੇ? ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਮਨਸਾ વવਤ੍ਥਾਪਿਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਰੇਸਂ ਬੋਧਨਭਾવੇਨ ਅਤਿਸਜ੍ਜਨਾ વਾਚਾਯ ਪਕਾਸਨਾ ‘‘ਦੇਸਨਾ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਦੇਸਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਮਨਸਾ વવਤ੍ਥਾਪਿਤਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਦੇਸਨਾ’’ਤਿ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਸਦ੍ਦੋ ਏવ ਪਰਮਤ੍ਥવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾਯ ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਅਭਾવਾ। ਇਮਮੇવ ਨਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕੇਚਿ ਆਚਰਿਯਾ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਚ ਦੇਸਨਾ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਸਦ੍ਦੋ ਏવਾ’’ਤਿ વੋਹਰਨ੍ਤਿ, ਤੇਪਿ ਅਨੁਪવਜ੍ਜਾਯੇવ। ਯਥਾ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਪਾਕਾ ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਪਾਕਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਪਰਮਤ੍ਥવਿਸਯਾਯੇવਾ’’ਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਪੁਬ੍ਬਕਾਨਂ ਰਾਗਾਦਿਅਕੁਸਲਾਨਂ ਮੇਤ੍ਤਾਦਿਕੁਸਲਾਨਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾਪਿ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਪਰਮਤ੍ਥਧਮ੍ਮਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਪਨਸ੍ਸ ਪਰਿਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਪਰਮਤ੍ਥવਿਸਯਤਾ ਸਕ੍ਕਾ ਪਞ੍ਞਪੇਤੁਂ, ਏવਮਿਧਾਪੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੀਸੁਪਿ ਚੇਤੇਸੁ ਏਤੇ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਪਟਿવੇਧਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਿਟਕਾવਯવਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਦੀਨਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੋ ਤਂਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਪਿਟਕਸ੍ਸਾਪਿ વੁਤ੍ਤੋ ਯੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਓਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਦੁਕ੍ਖੋ વਾ ਓਗਾਹੋ ਓਗਾਹਨਂ ਅਨ੍ਤੋਪવਿਸਨਮੇਤੇਸੂਤਿ ਦੁਕ੍ਖੋਗਾਹਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤੇਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ, ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਚੇਤਂ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ।
Ekamekasmiñcetthāti ettha etesu tīsu piṭakesu ekekasmiṃ piṭaketi attho. Dhammoti pāḷīti ettha dhammassa sīlādivisiṭṭhatthayogato, buddhānaṃ sabhāvaniruttibhāvato ca pakaṭṭhānaṃ ukkaṭṭhānaṃ vacanappabandhānaṃ āḷi pantīti pāḷi, pariyattidhammo. Sammutiparamatthabhedassa atthassa anurūpavācakabhāvena paramatthasaddesu ekantena bhagavatā manasā vavatthāpito nāmapaññattippabandho pāḷidhammo nāma. Desanāya dhammassa ca ko visesoti ce? Yathāvuttanayena manasā vavatthāpitadhammassa paresaṃ bodhanabhāvena atisajjanā vācāya pakāsanā ‘‘desanā’’ti veditabbā. Tenāha – ‘‘desanāti tassā manasā vavatthāpitāya pāḷiyā desanā’’ti. Tadubhayampi pana paramatthato saddo eva paramatthavinimuttāya sammutiyā abhāvā. Imameva nayaṃ gahetvā keci ācariyā ‘‘dhammo ca desanā ca paramatthato saddo evā’’ti voharanti, tepi anupavajjāyeva. Yathā ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā parittārammaṇā’’ti vuccanti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Na hi ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā nibbattitaparamatthavisayāyevā’’ti sakkā vattuṃ itthipurisādiākāraparivitakkapubbakānaṃ rāgādiakusalānaṃ mettādikusalānañca ārammaṇaṃ gahetvāpi samuppajjanato. Paramatthadhammamūlakattā panassa parikappassa paramatthavisayatā sakkā paññapetuṃ, evamidhāpīti daṭṭhabbaṃ. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrāti sambandho. Ettha ca piṭakāvayavānaṃ dhammādīnaṃ vuccamāno gambhīrabhāvo taṃsamudāyassa piṭakassāpi vutto yevāti daṭṭhabbo. Dukkhena ogayhanti, dukkho vā ogāho ogāhanaṃ antopavisanametesūti dukkhogāhā. Etthāti etesu piṭakesu, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ.
ਹੇਤੁਨੋ ਫਲਂ ਹੇਤੁਫਲਂ। ਧਮ੍ਮਾਭਿਲਾਪੋਤਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕੋ ਅવਿਪਰੀਤਾਭਿਲਾਪੋ। વਿਸਯਤੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਚਾਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਅવਬੋਧਪ੍ਪਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ, ਏਤਸ੍ਸ ਅવਬੋਧੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਲੋਕਿਯੋ ਹਿ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਾਦਿਂ ਆਲਮ੍ਬਿਤ੍વਾવ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ વਿਸਯਤੋ ਅવਬੋਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਤਂ ਅਨਾਲਮ੍ਬਮਾਨੋਪਿ ਤਬ੍ਬਿਸਯਮੋਹવਿਦ੍ਧਂਸਨੇਨ ਧਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਅવਬੋਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਤ੍ਥਾਨੁਰੂਪਂ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਕਾਰਿਯਾਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਥਾਨੁਰੂਪਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਛਬ੍ਬਿਧਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਪਥੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਥੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Hetuno phalaṃ hetuphalaṃ. Dhammābhilāpoti atthabyañjanako aviparītābhilāpo. Visayato asammohato cāti lokiyalokuttarānaṃ yathākkamaṃ avabodhappakāradassanaṃ, etassa avabodhoti iminā sambandho. Lokiyo hi dhammatthādiṃ ālambitvāva pavattanato visayato avabodhoti vuccati. Lokuttaro pana nibbānārammaṇatāya taṃ anālambamānopi tabbisayamohaviddhaṃsanena dhammādīsu pavattanato asammohato avabodhoti vuccati. Atthānurūpaṃ dhammesūti kāriyānurūpaṃ kāraṇesūti attho. Paññattipathānurūpaṃ paññattīsūti chabbidhanāmapaññattiyā patho paññattipatho, tassa anurūpaṃ paññattīsūti attho.
ਧਮ੍ਮਜਾਤਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਪ੍ਪਭੇਦੋ ਕਾਰਣਮੇવ વਾ। ਅਤ੍ਥਜਾਤਨ੍ਤਿ ਕਾਰਿਯਪ੍ਪਭੇਦੋ, ਕਾਰਿਯਮੇવ વਾ। ਯਾ ਚਾਯਂ ਦੇਸਨਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਯੋ ਚੇਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਾਸੁ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਸੁ ਯੋ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ।
Dhammajātanti kāraṇappabhedo kāraṇameva vā. Atthajātanti kāriyappabhedo, kāriyameva vā. Yā cāyaṃ desanāti sambandho. Yo cetthāti etāsu dhammatthadesanāsu yo paṭivedhoti attho. Etthāti etesu tīsu piṭakesu.
ਅਲਗਦ੍ਦੂਪਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਲਗਦ੍ਦਸਦ੍ਦੇਨ ਅਲਗਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਂ વੁਚ੍ਚਤਿ વੀਣਾવਾਦਨਂ વੀਣਾਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ, ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਯਥਾ ਡਂਸਤਿ, ਤਥਾ ਦੁਗ੍ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਇਤਰਗ੍ਗਹਣੇ વਿਰੋਧਾਭਾવਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਲਗਦ੍ਦਸ੍ਸ ਗਹਣਂ ਉਪਮਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਅਲਗਦ੍ਦੂਪਮਾ। ਅਲਗਦ੍ਦੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਆਸਿવਿਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਅਲਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤੋ, ਜੀવਿਤਹਰਣਸਮਤ੍ਥੋ વਾ વਿਸਸਙ੍ਖਾਤੋ ਗਦੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਅਲਂਗਦੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ‘‘ਅਲਗਦ੍ਦੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Alagaddūpamāti ettha alagaddasaddena alagaddaggahaṇaṃ vuccati vīṇāvādanaṃ vīṇātiādīsu viya, gahaṇañcettha yathā ḍaṃsati, tathā duggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, itaraggahaṇe virodhābhāvā. Tasmā alagaddassa gahaṇaṃ upamā etissāti alagaddūpamā. Alagaddoti cettha āsiviso vuccati. So hi alaṃ pariyatto, jīvitaharaṇasamattho vā visasaṅkhāto gado assāti ‘‘alaṃgado’’ti vattabbe ‘‘alagaddo’’ti vuccati.
વਟ੍ਟਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਤ੍ਥੋ ਪਯੋਜਨਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤ੍ਥਾ। ਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੋ વਿਯਾਤਿ ਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੋ, ਧਮ੍ਮਰਤਨਾਨੁਪਾਲਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਨਿਰਪੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਪਰਿਯਤ੍ਤਿ। ਦੁਗ੍ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ ਦੁਟ੍ਠੁ ਗਹਿਤਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਪਾਰਮ੍ਭਾਦਿਹੇਤੁ ਪਰਿਯਾਪੁਟਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਪਾਰਮ੍ਭੋ ਨਾਮ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਰવਮ੍ਭਨਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਤਿવਾਦਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਯਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਦੁਗ੍ਗਹਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ। વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਲਗਦ੍ਦੂਪਮਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੮) વੁਤ੍ਤਂ। ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਨਾਨੁਭੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸੀਲਪਰਿਪੂਰਣਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਏਤੇ ਦੁਗ੍ਗਹਿਤਗਾਹਿਨੋ ਨਾਨੁਭੋਨ੍ਤਿ ਨ વਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾਕੁਪ੍ਪੋਤਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਅਰਹਤ੍ਤਫਲੋ।
Vaṭṭato nissaraṇaṃ attho payojanaṃ etissāti nissaraṇatthā. Bhaṇḍāgāriko viyāti bhaṇḍāgāriko, dhammaratanānupālako, tassa atthanirapekkhassa pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti. Duggahitānīti duṭṭhu gahitāni. Tenāha ‘‘upārambhādihetu pariyāpuṭā’’ti. Ettha ca upārambho nāma pariyattiṃ nissāya paravambhanaṃ. Ādi-saddena itivādappamokkhalābhasakkārādiṃ saṅgaṇhāti. Yaṃ sandhāyāti yaṃ pariyattiduggahaṇaṃ sandhāya. Vuttanti alagaddūpamasutte (ma. ni. 1.238) vuttaṃ. Tañcassa atthaṃ nānubhontīti tañca assa dhammassa sīlaparipūraṇādisaṅkhātaṃ atthaṃ ete duggahitagāhino nānubhonti na vindanti. Paṭividdhākuppoti paṭividdhaarahattaphalo.
ਇਦਾਨਿ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਯਥਾਰਹਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ વਿਨਯੇ ਪਨਾਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਾਸਂਯੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣਂ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ વਿਨਯੇ ਪਭੇਦવਚਨਾਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡੇ (ਪਾਰਾ॰ ੧੨) ਹਿ ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾવ વਿਭਤ੍ਤਾ। ਦੁਤਿਯੇ ਤਾਸਂਯੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣਂ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਕਤਂ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਮ੍ਪਿ વਿਜ੍ਜਾਨਂ ਛਸੁ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸੁ ਅਨ੍ਤੋਪવਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। ਤਾਸਞ੍ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸੇਸਾਨਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕੇ ਹਿ ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ ਏવ। ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਮ੍ਮਾ વਿਭਤ੍ਤਭਾવਂ ਦੀਪੇਤੁਂ ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣਂ ਕਤਂ। ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਫਸ੍ਸੋਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਦਨਫਸ੍ਸੋ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਪਿਟਕਾਨਂ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ।
Idāni tīsu piṭakesu yathārahaṃ sampattivipattiyo niddhāretvā dassento āha vinaye panātiādi. Tattha tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ chaḷabhiññācatupaṭisambhidānaṃ vinaye pabhedavacanābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Verañjakaṇḍe (pārā. 12) hi tisso vijjāva vibhattā. Dutiye tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ catasso paṭisambhidā apekkhitvā kataṃ tissannampi vijjānaṃ chasu abhiññāsu antopaviṭṭhattā. Tāsañcāti ettha ca-saddena sesānampi tattha atthibhāvaṃ dīpeti. Abhidhammapiṭake hi tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidā ca vuttā eva. Paṭisambhidānaṃ tattheva sammā vibhattabhāvaṃ dīpetuṃ tatthevāti avadhāraṇaṃ kataṃ. Upādinnaphassoti maggena maggapaṭipādanaphasso. Tesanti tesaṃ piṭakānaṃ. Etanti etaṃ buddhavacanaṃ.
ਚਤੁਤ੍ਤਿਂਸੇવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਯਮਤ੍ਥਯੋਜਨਾ – ਯਸ੍ਸ ਨਿਕਾਯਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਗਣਨਤੋ ਚਤੁਤ੍ਤਿਂਸੇવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾ વਗ੍ਗਸਙ੍ਗਹવਸੇਨ ਤਯੋ વਗ੍ਗਾ ਯਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਸ੍ਸਾਤਿ ਤਿવਗ੍ਗੋ ਸਙ੍ਗਹੋ, ਏਸ ਪਠਮੋ ਨਿਕਾਯੋ ਇਧ ਦੀਘਨਿਕਾਯੋਤਿ। ਅਨੁਲੋਮਿਕੋਤਿ ਅਪਚ੍ਚਨੀਕੋ, ਅਤ੍ਥਾਨੁਲੋਮਨਤੋ ਅਨ੍વਤ੍ਥਨਾਮੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਕਨਿਕਾਯਮ੍ਪੀਤਿ ਏਕਸਮੂਹਮ੍ਪਿ। ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਿਚਿਤ੍ਤਂ। ਯਥਯਿਦਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਇਮੇ। ਪੋਣਿਕਚਿਕ੍ਖਲ੍ਲਿਕਾ ਖਤ੍ਤਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਨਿવਾਸੋ ‘‘ਪੋਣਿਕਨਿਕਾਯੋ ਚਿਕ੍ਖਲ੍ਲਿਕਨਿਕਾਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਞ੍ਚਦਸવਗ੍ਗਪਰਿਗ੍ਗਹੋਤਿ ਪਞ੍ਚਦਸਹਿ વਗ੍ਗੇਹਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤੋ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਸੁਤ੍ਤਸਤਾਨਿ ਚਾਤਿ ਪਾਠੇ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਸੁਤ੍ਤਸਤਾਨਿ ਚਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਨ ‘‘ਸਤ੍ਤ ਸੁਤ੍ਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਸੁਤ੍ਤਸਤਾਨਿ ਚਾ’’ਤਿ ਪਾਠੋ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤਾ।
Catuttiṃsevasuttantāti gāthāya ayamatthayojanā – yassa nikāyassa suttagaṇanato catuttiṃseva suttantā vaggasaṅgahavasena tayo vaggā yassa saṅgahassāti tivaggo saṅgaho, esa paṭhamo nikāyo idha dīghanikāyoti. Anulomikoti apaccanīko, atthānulomanato anvatthanāmoti vuttaṃ hoti. Ekanikāyampīti ekasamūhampi. Evaṃ cittanti evaṃ vicittaṃ. Yathayidanti yathā ime. Poṇikacikkhallikā khattiyā, tesaṃ nivāso ‘‘poṇikanikāyo cikkhallikanikāyo’’ti vuccati. Pañcadasavaggapariggahoti pañcadasahi vaggehi pariggahito. Suttantānaṃ sahassāni satta suttasatāni cāti pāṭhe suttantānaṃ sattasahassāni satta suttasatāni cāti yojetabbaṃ. Katthaci pana ‘‘satta suttasahassāni, satta suttasatāni cā’’ti pāṭho. Pubbe nidassitāti suttantapiṭakaniddese nidassitā.
વੇਦਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਤੁਟ੍ਠਿਨ੍ਤਿ ਪੀਤਿਂ। ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨਾਤਿ ਧਮ੍ਮਰਾਸਿવਸੇਨ। ਦ੍વਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਬੁਦ੍ਧਤੋ ਗਣ੍ਹਿਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਦ੍વੇ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਭਿਕ੍ਖੁਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਆਦੀਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਤੇਹਿਯੇવ ਦੇਸਿਤਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਗਣ੍ਹਿਂ। ਮੇਤਿ ਮਮ ਹਦਯੇ, ਇਤਿ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਮਮ ਹਦਯੇ ਪવਤ੍ਤਿਨੋ, ਤੇ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਇਦਞ੍ਚ ਭਗવਤੋ ਧਰਮਾਨਕਾਲੇ ਉਗ੍ਗਹਿਤਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਪਨ ਭਗવਤਿ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੇਨ ਦੇਸਿਤਾਨਂ ਸੁਭਸੁਤ੍ਤ(ਦਈ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੪ ਆਦਯੋ) ਗੋਪਕਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਸੁਤ੍ਤਾਨਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੯ ਆਦਯੋ), ਤਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤਿਯਂ ਮੋਗ੍ਗਲਿਪੁਤ੍ਤਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੇਨ ਕਥਿਤਕਥਾવਤ੍ਥੁਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਤੋਪਿ ਅਧਿਕਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Vedanti ñāṇaṃ. Tuṭṭhinti pītiṃ. Dhammakkhandhavasenāti dhammarāsivasena. Dvāsītisahassāni buddhato gaṇhinti sambandho. Dve sahassāni bhikkhutoti dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā tehiyeva desitāni dve sahassāni gaṇhiṃ. Meti mama hadaye, iti ānandatthero attānaṃ niddisati. Ye dhammā mama hadaye pavattino, te caturāsītisahassānīti yojanā. Idañca bhagavato dharamānakāle uggahitadhammakkhandhavasena vuttaṃ, parinibbute pana bhagavati ānandattherena desitānaṃ subhasutta(daī. ni. 1.444 ādayo) gopakamoggallānasuttānaṃ (ma. ni. 3.79 ādayo), tatiyasaṅgītiyaṃ moggaliputtatissattherena kathitakathāvatthuppakaraṇassa ca vasena dhammakkhandhānaṃ caturāsītisahassatopi adhikatā veditabbā.
ਏਕਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੨ ਆਦਯੋ; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੫ ਆਦਯੋ)। ਅਨੇਕਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕਨ੍ਤਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਤ੍ਤਾਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩੪ ਆਦਯੋ)। ਤਞ੍ਹਿ ਨਾਨਾਠਾਨੇਸੁ ਨਾਨਾਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਨਂ વਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ। ਤਿਕਦੁਕਭਾਜਨਂ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿਯਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡ(ਧ॰ ਸ॰ ੯੮੫ ਆਦਯੋ) ਅਟ੍ਠਕਥਾਕਣ੍ਡવਸੇਨ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੩੮੪ ਆਦਯੋ) ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਚਿਤ੍ਤવਾਰਭਾਜਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡવਸੇਨ (ਧ॰ ਸ॰ ੧ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਥਿ વਤ੍ਥੂਤਿਆਦੀਸੁ વਤ੍ਥੁ ਨਾਮ ਸੁਦਿਨ੍ਨਕਣ੍ਡਾਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੨੪ ਆਦਯੋ)। ਮਾਤਿਕਾਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ। ਅਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਨ੍ਤਰੇਸੁ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਆਪਤ੍ਤਿ। ਤਿਕਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਤਿਕਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਾਦਿਤਿਕਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ । ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਸ੍ਸ। ਸਙ੍ਗੀਤਿਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਦਦਮਾਨਾ વਿਯਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਚ੍ਛਰਂ ਪਹਰਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਾਨਿ, ਪੁਪ੍ਫવਸ੍ਸਚੇਲੁਕ੍ਖੇਪਾਦੀਨਿ। ਯਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਸਤਾ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਥੇਰਿਕਾ’’ਤਿ ਚ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਯਂ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Ekānusandhikaṃ suttanti satipaṭṭhānādi (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo). Anekānusandhikanti parinibbānasuttādi (dī. ni. 2.134 ādayo). Tañhi nānāṭhānesu nānādhammadesanānaṃ vasena pavattaṃ. Tikadukabhājanaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ nikkhepakaṇḍa(dha. sa. 985 ādayo) aṭṭhakathākaṇḍavasena (dha. sa. 1384 ādayo) gahetabbaṃ. Cittavārabhājananti idaṃ cittuppādakaṇḍavasena (dha. sa. 1 ādayo) vuttaṃ. Atthi vatthūtiādīsu vatthu nāma sudinnakaṇḍādi (pārā. 24 ādayo). Mātikāti sikkhāpadaṃ. Antarāpattīti sikkhāpadantaresu aññasmiṃ vatthusmiṃ paññattā āpatti. Tikacchedoti tikapācittiyāditikaparicchedo . Buddhavacanaṃ saṅgahitanti sambandho. Assāti buddhavacanassa. Saṅgītipariyosāne sādhukāraṃ dadamānā viyāti sambandho. Accharaṃ paharituṃ yuttāni acchariyāni, pupphavassacelukkhepādīni. Yā ‘‘pañcasatā’’ti ca ‘‘therikā’’ti ca pavuccati, ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāmāti sambandho.
ਇਤਿ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾਯ વਿਨਯਟ੍ਠਕਥਾਯ વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨਿਯਂ
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vimativinodaniyaṃ
ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾਨਯੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
