| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
१०. पठमनागविमानवण्णना
10. Paṭhamanāgavimānavaṇṇanā
सुसुक्कखन्धं अभिरुय्ह नागन्ति नागविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने। तेन समयेन आयस्मा महामोग्गल्लानो हेट्ठा वुत्तनयेनेव देवचारिकं चरन्तो तावतिंसभवनं उपगतो। तत्थ अद्दस अञ्ञतरं देवपुत्तं सब्बसेतं महन्तं दिब्बनागं अभिरुय्ह महन्तेन परिवारेन महता दिब्बानुभावेन आकासेन गच्छन्तं, सब्बा दिसा चन्दो विय सूरियो विय च ओभासयमानं। दिस्वा येन सो देवपुत्तो तेनुपसङ्कमि। अथ सो देवपुत्तो ततो ओरुय्ह आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं अभिवादेत्वा अञ्जलिं पग्गय्ह अट्ठासि। अथ थेरो –
Susukkakhandhaṃabhiruyha nāganti nāgavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena samayena āyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayeneva devacārikaṃ caranto tāvatiṃsabhavanaṃ upagato. Tattha addasa aññataraṃ devaputtaṃ sabbasetaṃ mahantaṃ dibbanāgaṃ abhiruyha mahantena parivārena mahatā dibbānubhāvena ākāsena gacchantaṃ, sabbā disā cando viya sūriyo viya ca obhāsayamānaṃ. Disvā yena so devaputto tenupasaṅkami. Atha so devaputto tato oruyha āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ abhivādetvā añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi. Atha thero –
९६१.
961.
‘‘सुसुक्कखन्धं अभिरुय्ह नागं, अकाचिनं दन्तिं बलिं महाजवं।
‘‘Susukkakhandhaṃ abhiruyha nāgaṃ, akācinaṃ dantiṃ baliṃ mahājavaṃ;
अभिरुय्ह गजवरं सुकप्पितं, इधागमा वेहायसं अन्तलिक्खे॥
Abhiruyha gajavaraṃ sukappitaṃ, idhāgamā vehāyasaṃ antalikkhe.
९६२.
962.
‘‘नागस्स दन्तेसु दुवेसु निम्मिता, अच्छोदका पदुमिनियो सुफुल्ला।
‘‘Nāgassa dantesu duvesu nimmitā, acchodakā paduminiyo suphullā;
पदुमेसु च तूरियगणा पवज्जरे, इमा च नच्चन्ति मनोहरायो॥
Padumesu ca tūriyagaṇā pavajjare, imā ca naccanti manoharāyo.
९६३.
963.
‘‘देविद्धिपत्तोसि महानुभावो, मनुस्सभूतो किमकासि पुञ्ञं।
‘‘Deviddhipattosi mahānubhāvo, manussabhūto kimakāsi puññaṃ;
केनासि एवं जलितानुभावो, वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvo, vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
तस्स सम्पत्तिकित्तनमुखेन कतकम्मं पुच्छि।
Tassa sampattikittanamukhena katakammaṃ pucchi.
९६१. तत्थ सुसुक्कखन्धन्ति सुट्ठु सेतखन्धं। किञ्चापि तस्स नागस्स चत्तारो पादा, वत्थिकोसं, मुखप्पदेसो, उभो कण्णा, वालधीति एत्तकं मुञ्चित्वा सब्बो कायो सेतोव, खन्धप्पदेसस्स पन सातिसयं धवलतरताय वुत्तं ‘‘सुसुक्कखन्ध’’न्ति। नागन्ति दिब्बं हत्थिनागं। अकाचिनन्ति निद्दोसं , सबललवङ्कतिलकादिछविदोसविरहितन्ति अत्थो। ‘‘आजानीय’’न्तिपि पाळि, आजानीयलक्खणूपेतन्ति अत्थो। दन्तिन्ति विपुलरुचिरदन्तवन्तं। बलिन्ति बलवन्तं महाबलं। महाजवन्ति अतिजवं सीघगामिं। पुन अभिरुय्हाति एत्थ अनुनासिकलोपो दट्ठब्बो, अभिरुय्हं आरोहनीयन्ति वुत्तं होति। सेसं वुत्तनयमेव।
961. Tattha susukkakhandhanti suṭṭhu setakhandhaṃ. Kiñcāpi tassa nāgassa cattāro pādā, vatthikosaṃ, mukhappadeso, ubho kaṇṇā, vāladhīti ettakaṃ muñcitvā sabbo kāyo setova, khandhappadesassa pana sātisayaṃ dhavalataratāya vuttaṃ ‘‘susukkakhandha’’nti. Nāganti dibbaṃ hatthināgaṃ. Akācinanti niddosaṃ , sabalalavaṅkatilakādichavidosavirahitanti attho. ‘‘Ājānīya’’ntipi pāḷi, ājānīyalakkhaṇūpetanti attho. Dantinti vipularuciradantavantaṃ. Balinti balavantaṃ mahābalaṃ. Mahājavanti atijavaṃ sīghagāmiṃ. Puna abhiruyhāti ettha anunāsikalopo daṭṭhabbo, abhiruyhaṃ ārohanīyanti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayameva.
एवं पन थेरेन पुट्ठो देवपुत्तो अत्तना कतकम्मं कथेन्तो –
Evaṃ pana therena puṭṭho devaputto attanā katakammaṃ kathento –
९६५.
965.
‘‘अट्ठेव मुत्तपुप्फानि, कस्सपस्स महेसिनो।
‘‘Aṭṭheva muttapupphāni, kassapassa mahesino;
थूपस्मिं अभिरोपेसिं, पसन्नो सेहि पाणिभि॥
Thūpasmiṃ abhiropesiṃ, pasanno sehi pāṇibhi.
९६६.
966.
‘‘तेन मेतादिसो वण्णो…पे॰…
‘‘Tena metādiso vaṇṇo…pe…
वण्णो च मे सब्बदिसा पभासती’’ति॥ – इमाहि गाथाहि ब्याकासि।
Vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. – imāhi gāthāhi byākāsi;
तस्सत्थो – अहं पुब्बे कस्सपसम्मासम्बुद्धस्स योजनिके कनकथूपे वण्टतो मुच्चित्वा गच्छमूले पतितानि अट्ठ मुत्तपुप्फानि लभित्वा तानि गहेत्वा पूजनवसेन पसन्नचित्तो हुत्वा अभिरोपेसिं पूजेसिं।
Tassattho – ahaṃ pubbe kassapasammāsambuddhassa yojanike kanakathūpe vaṇṭato muccitvā gacchamūle patitāni aṭṭha muttapupphāni labhitvā tāni gahetvā pūjanavasena pasannacitto hutvā abhiropesiṃ pūjesiṃ.
अतीते किर कस्सपसम्मासम्बुद्धे परिनिब्बुते योजनिके कनकथूपे च कारिते सपरिवारो किकी कासिराजा च नागरा च नेगमा च जानपदा च दिवसे दिवसे पुप्फपूजं करोन्ति। तेसु तथा करोन्तेसु पुप्फानि महग्घानि दुल्लभानि च अहेसुं। अथेको उपासको मालाकारवीथियं विचरित्वा एकमेकेन कहापणेन एकमेकम्पि पुप्फं अलभन्तो अट्ठ कहापणानि गहेत्वा पुप्फारामं गन्त्वा मालाकारं आह ‘‘इमेहि अट्ठहि कहापणेहि अट्ठ पुप्फानि देही’’ति। ‘‘नत्थय्यो पुप्फानि, सम्मदेव उपधारेत्वा ओचिनित्वा दिन्नानी’’ति। ‘‘अहं ओलोकेत्वा गण्हामी’’ति। ‘‘यदि एवं, आरामं पविसित्वा गवेसाही’’ति। सो पविसित्वा गवेसन्तो पतितानि अट्ठ पुप्फानि लभित्वा मालाकारं आह ‘‘गण्ह, तात, कहापणानी’’ति। ‘‘तव पुञ्ञेन लद्धानि, नाहं कहापणानि गण्हामी’’ति आह। इतरो ‘‘नाहं मुधा पुप्फानि गहेत्वा भगवतो पूजं करिस्सामी’’ति कहापणानि तस्स पुरतो ठपेत्वा पुप्फानि गहेत्वा चेतियङ्गणं गन्त्वा पसन्नचित्तो पूजं अकासि। सो अपरभागे कालं कत्वा तावतिंसेसु उप्पज्जित्वा तत्थ यावतायुकं ठत्वा पुनपि देवलोके, पुनपि देवलोकेति एवं अपरापरं देवेसुयेव संसरन्तो तस्सेव कम्मस्स विपाकावसेसेन इमस्मिम्पि बुद्धुप्पादे तावतिंसेसुयेव उप्पज्जि। तं सन्धाय हेट्ठा वुत्तं ‘‘तत्थ अद्दस अञ्ञतरं देवपुत्त’’न्तिआदि।
Atīte kira kassapasammāsambuddhe parinibbute yojanike kanakathūpe ca kārite saparivāro kikī kāsirājā ca nāgarā ca negamā ca jānapadā ca divase divase pupphapūjaṃ karonti. Tesu tathā karontesu pupphāni mahagghāni dullabhāni ca ahesuṃ. Atheko upāsako mālākāravīthiyaṃ vicaritvā ekamekena kahāpaṇena ekamekampi pupphaṃ alabhanto aṭṭha kahāpaṇāni gahetvā pupphārāmaṃ gantvā mālākāraṃ āha ‘‘imehi aṭṭhahi kahāpaṇehi aṭṭha pupphāni dehī’’ti. ‘‘Natthayyo pupphāni, sammadeva upadhāretvā ocinitvā dinnānī’’ti. ‘‘Ahaṃ oloketvā gaṇhāmī’’ti. ‘‘Yadi evaṃ, ārāmaṃ pavisitvā gavesāhī’’ti. So pavisitvā gavesanto patitāni aṭṭha pupphāni labhitvā mālākāraṃ āha ‘‘gaṇha, tāta, kahāpaṇānī’’ti. ‘‘Tava puññena laddhāni, nāhaṃ kahāpaṇāni gaṇhāmī’’ti āha. Itaro ‘‘nāhaṃ mudhā pupphāni gahetvā bhagavato pūjaṃ karissāmī’’ti kahāpaṇāni tassa purato ṭhapetvā pupphāni gahetvā cetiyaṅgaṇaṃ gantvā pasannacitto pūjaṃ akāsi. So aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsesu uppajjitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā punapi devaloke, punapi devaloketi evaṃ aparāparaṃ devesuyeva saṃsaranto tasseva kammassa vipākāvasesena imasmimpi buddhuppāde tāvatiṃsesuyeva uppajji. Taṃ sandhāya heṭṭhā vuttaṃ ‘‘tattha addasa aññataraṃ devaputta’’ntiādi.
तं पनेतं पवत्तिं आयस्मा महामोग्गल्लानो मनुस्सलोकं आगन्त्वा भगवतो आरोचेसि। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय वित्थारेन धम्मं देसेसि। सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसीति।
Taṃ panetaṃ pavattiṃ āyasmā mahāmoggallāno manussalokaṃ āgantvā bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya vitthārena dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
नागविमानवण्णना निट्ठिता।
Nāgavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / १०. पठमनागविमानवत्थु • 10. Paṭhamanāgavimānavatthu
