| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
८. पठमनकुहनसुत्तवण्णना
8. Paṭhamanakuhanasuttavaṇṇanā
३५. अट्ठमे नयिदन्ति एत्थ नइति पटिसेधे निपातो, तस्स ‘‘वुस्सती’’ति इमिना सम्बन्धो, यकारो पदसन्धिकरो। इदं-सद्दो ‘‘एकमिदाहं, भिक्खवे, समयं उक्कट्ठायं विहरामि सुभगवने सालराजमूले’’तिआदीसु (म॰ नि॰ १.५०१) निपातमत्तं। ‘‘इदं खो तं, भिक्खवे, अप्पमत्तकं ओरमत्तकं सीलमत्तक’’न्तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.२७) यथावुत्ते आसन्नपच्चक्खे आगतो।
35. Aṭṭhame nayidanti ettha naiti paṭisedhe nipāto, tassa ‘‘vussatī’’ti iminā sambandho, yakāro padasandhikaro. Idaṃ-saddo ‘‘ekamidāhaṃ, bhikkhave, samayaṃ ukkaṭṭhāyaṃ viharāmi subhagavane sālarājamūle’’tiādīsu (ma. ni. 1.501) nipātamattaṃ. ‘‘Idaṃ kho taṃ, bhikkhave, appamattakaṃ oramattakaṃ sīlamattaka’’ntiādīsu (dī. ni. 1.27) yathāvutte āsannapaccakkhe āgato.
‘‘इदञ्हि तं जेतवनं, इसिसङ्घनिसेवितं।
‘‘Idañhi taṃ jetavanaṃ, isisaṅghanisevitaṃ;
आवुत्थं धम्मराजेन, पीतिसञ्जननं ममा’’ति॥ –
Āvutthaṃ dhammarājena, pītisañjananaṃ mamā’’ti. –
आदीसु (सं॰ नि॰ १.४८) वक्खमाने आसन्नपच्चक्खे। इधापि वक्खमानेयेव आसन्नपच्चक्खे दट्ठब्बो।
Ādīsu (saṃ. ni. 1.48) vakkhamāne āsannapaccakkhe. Idhāpi vakkhamāneyeva āsannapaccakkhe daṭṭhabbo.
ब्रह्मचरिय-सद्दो –
Brahmacariya-saddo –
‘‘किं ते वतं किं पन ब्रह्मचरियं,
‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ,
किस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
Kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
इद्धी जुती बलवीरियूपपत्ति,
Iddhī jutī balavīriyūpapatti,
इदञ्च ते नाग महाविमानं॥
Idañca te nāga mahāvimānaṃ.
‘‘अहञ्च भरिया च मनुस्सलोके,
‘‘Ahañca bhariyā ca manussaloke,
सद्धा उभो दानपती अहुम्हा।
Saddhā ubho dānapatī ahumhā;
ओपानभूतं मे घरं तदासि,
Opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi,
सन्तप्पिता समणब्राह्मणा च॥
Santappitā samaṇabrāhmaṇā ca.
‘‘तं मे वतं तं पन ब्रह्मचरियं,
‘‘Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ,
तस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
Tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
इद्धी जुती बलवीरियूपपत्ति,
Iddhī jutī balavīriyūpapatti,
इदञ्च मे धीर महाविमान’’न्ति॥ (जा॰ २.२२.१५९२-१५९३, १५९५) –
Idañca me dhīra mahāvimāna’’nti. (jā. 2.22.1592-1593, 1595) –
इमस्मिं पुण्णकजातके दाने आगतो।
Imasmiṃ puṇṇakajātake dāne āgato.
‘‘केन पाणि कामददो, केन पाणि मधुस्सवो।
‘‘Kena pāṇi kāmadado, kena pāṇi madhussavo;
केन ते ब्रह्मचरियेन, पुञ्ञं पाणिम्हि इज्झति॥
Kena te brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhati.
‘‘तेन पाणि कामददो, तेन पाणि मधुस्सवो।
‘‘Tena pāṇi kāmadado, tena pāṇi madhussavo;
तेन मे ब्रह्मचरियेन, पुञ्ञं पाणिम्हि इज्झती’’ति॥ (पे॰ व॰ २७५, २७७) –
Tena me brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhatī’’ti. (pe. va. 275, 277) –
इमस्मिं अङ्कुरपेतवत्थुस्मिं वेय्यावच्चे। ‘‘इदं खो तं, भिक्खवे, तित्तिरियं नाम ब्रह्मचरियं अहोसी’’ति (चूळव॰ ३११) इमस्मिं तित्तिरजातके पञ्चसिक्खापदसीले। ‘‘तं खो पन, पञ्चसिख, ब्रह्मचरियं नेव निब्बिदाय न विरागाय…पे॰… यावदेव ब्रह्मलोकूपपत्तिया’’ति (दी॰ नि॰ २.३२९) इमस्मिं महागोविन्दसुत्ते ब्रह्मविहारे। ‘‘परे अब्रह्मचारी भविस्सन्ति, मयमेत्थ ब्रह्मचारिनो भविस्सामा’’ति (म॰ नि॰ १.८३) सल्लेखसुत्ते मेथुनविरतियं।
Imasmiṃ aṅkurapetavatthusmiṃ veyyāvacce. ‘‘Idaṃ kho taṃ, bhikkhave, tittiriyaṃ nāma brahmacariyaṃ ahosī’’ti (cūḷava. 311) imasmiṃ tittirajātake pañcasikkhāpadasīle. ‘‘Taṃ kho pana, pañcasikha, brahmacariyaṃ neva nibbidāya na virāgāya…pe… yāvadeva brahmalokūpapattiyā’’ti (dī. ni. 2.329) imasmiṃ mahāgovindasutte brahmavihāre. ‘‘Pare abrahmacārī bhavissanti, mayamettha brahmacārino bhavissāmā’’ti (ma. ni. 1.83) sallekhasutte methunaviratiyaṃ.
‘‘मयञ्च भरिया नातिक्कमाम,
‘‘Mayañca bhariyā nātikkamāma,
अम्हे च भरिया नातिक्कमन्ति।
Amhe ca bhariyā nātikkamanti;
अञ्ञत्र ताहि ब्रह्मचरियं चराम,
Aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma,
तस्मा हि अम्हं दहरा न मीयरे’’ति॥ (जा॰ १.१०.९७) –
Tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare’’ti. (jā. 1.10.97) –
महाधम्मपालजातके सदारसन्तोसे। ‘‘अभिजानामि खो पनाहं, सारिपुत्त, चतुरङ्गसमन्नागतं ब्रह्मचरियं चरिता – तपस्सी सुदं होमी’’ति (म॰ नि॰ १.१५५) लोमहंससुत्ते वीरिये।
Mahādhammapālajātake sadārasantose. ‘‘Abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyaṃ caritā – tapassī sudaṃ homī’’ti (ma. ni. 1.155) lomahaṃsasutte vīriye.
‘‘हीनेन ब्रह्मचरियेन, खत्तिये उपपज्जति।
‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;
मज्झिमेन च देवत्तं, उत्तमेन विसुज्झती’’ति॥ (जा॰ १.८.७५) –
Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhatī’’ti. (jā. 1.8.75) –
निमिजातके अत्तदमनवसेन कते अट्ठङ्गिकउपोसथे। ‘‘इदं खो पन, पञ्चसिख, ब्रह्मचरियं एकन्तनिब्बिदाय विरागाय…पे॰… अयमेव अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो’’ति (दी॰ नि॰ २.३२९) महागोविन्दसुत्तेयेव अरियमग्गे। ‘‘तयिदं ब्रह्मचरियं इद्धञ्चेव फीतञ्च वित्थारिकं बाहुजञ्ञं पुथुभूतं याव देवमनुस्सेहि सुप्पकासित’’न्ति (दी॰ नि॰ ३.१७४) पासादिकसुत्ते सिक्खत्तयसङ्गहे सकलस्मिं सासने। इधापि अरियमग्गे सासने च वत्तति।
Nimijātake attadamanavasena kate aṭṭhaṅgikauposathe. ‘‘Idaṃ kho pana, pañcasikha, brahmacariyaṃ ekantanibbidāya virāgāya…pe… ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti (dī. ni. 2.329) mahāgovindasutteyeva ariyamagge. ‘‘Tayidaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsita’’nti (dī. ni. 3.174) pāsādikasutte sikkhattayasaṅgahe sakalasmiṃ sāsane. Idhāpi ariyamagge sāsane ca vattati.
वुस्सतीति वसीयति, चरीयतीति अत्थो। जनकुहनत्थन्ति ‘‘अहो अय्यो सीलवा वत्तसम्पन्नो अप्पिच्छो सन्तुट्ठो महिद्धिको महानुभावो’’तिआदिना जनस्स सत्तलोकस्स विम्हापनत्थं। जनलपनत्थन्ति ‘‘एवरूपस्स नाम अय्यस्स दिन्नं महप्फलं भविस्सती’’ति पसन्नचित्तेहि ‘‘केनत्थो, किं आहरीयतू’’ति मनुस्सेहि वदापनत्थं। लाभसक्कारसिलोकानिसंसत्थन्ति य्वायं ‘‘आकङ्खेय्य चे, भिक्खवे, भिक्खु ‘लाभी अस्सं चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारान’न्ति, सीले-स्वेवस्स परिपूरकारी’’ति (म॰ नि॰ १.६५) सीलानिसंसभावेन वुत्तो चतुपच्चयलाभो, यो च चतुन्नं पच्चयानं सक्कच्चदानसङ्खातो आदरबहुमानगरुकरणसङ्खातो च सक्कारो, यो च ‘‘सीलसम्पन्नो बहुस्सुतो सुतधरो आरद्धवीरियो’’तिआदिना नयेन उग्गतथुतिघोससङ्खातो सिलोको ब्रह्मचरियं चरन्तानं दिट्ठधम्मिको आनिसंसो, तदत्थं। इति मं जनो जानातूति ‘‘एवं ब्रह्मचरियवासे सति ‘अयं सीलवा कल्याणधम्मो’तिआदिना मं जनो जानातु सम्भावेतू’’ति अत्तनो सन्तगुणवसेन सम्भावनत्थम्पि न इदं ब्रह्मचरियं वुस्सतीति सम्बन्धो।
Vussatīti vasīyati, carīyatīti attho. Janakuhanatthanti ‘‘aho ayyo sīlavā vattasampanno appiccho santuṭṭho mahiddhiko mahānubhāvo’’tiādinā janassa sattalokassa vimhāpanatthaṃ. Janalapanatthanti ‘‘evarūpassa nāma ayyassa dinnaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti pasannacittehi ‘‘kenattho, kiṃ āharīyatū’’ti manussehi vadāpanatthaṃ. Lābhasakkārasilokānisaṃsatthanti yvāyaṃ ‘‘ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu ‘lābhī assaṃ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārāna’nti, sīle-svevassa paripūrakārī’’ti (ma. ni. 1.65) sīlānisaṃsabhāvena vutto catupaccayalābho, yo ca catunnaṃ paccayānaṃ sakkaccadānasaṅkhāto ādarabahumānagarukaraṇasaṅkhāto ca sakkāro, yo ca ‘‘sīlasampanno bahussuto sutadharo āraddhavīriyo’’tiādinā nayena uggatathutighosasaṅkhāto siloko brahmacariyaṃ carantānaṃ diṭṭhadhammiko ānisaṃso, tadatthaṃ. Iti maṃ jano jānātūti ‘‘evaṃ brahmacariyavāse sati ‘ayaṃ sīlavā kalyāṇadhammo’tiādinā maṃ jano jānātu sambhāvetū’’ti attano santaguṇavasena sambhāvanatthampi na idaṃ brahmacariyaṃ vussatīti sambandho.
केचि पन ‘‘जनकुहनत्थन्ति पापिच्छस्स इच्छापकतस्स सतो सामन्तजप्पनइरियापथनिस्सितपच्चयपटिसेवनसङ्खातेन तिविधेन कुहनवत्थुना कुहनभावेन जनस्स विम्हापनत्थं। जनलपनत्थन्ति पापिच्छस्सेव सतो पच्चयत्थं परिकथोभासादिवसेन लपनभावेन उपलापनभावेन वा जनस्स लपनत्थं। लाभसक्कारसिलोकानिसंसत्थन्ति पापिच्छस्सेव सतो लाभादिगरुताय लाभसक्कारसिलोकसङ्खातस्स आनिसंसउदयस्स निप्फादनत्थं। इति मं जनो जानातूति पापिच्छस्सेव सतो असन्तगुणसम्भावनाधिप्पायेन ‘इति एवं मं जनो जानातू’ति न इदं ब्रह्मचरियं वुस्सती’’ति एवमेत्थ अत्थं वदन्ति। पुरिमोयेव पन अत्थो सारतरो।
Keci pana ‘‘janakuhanatthanti pāpicchassa icchāpakatassa sato sāmantajappanairiyāpathanissitapaccayapaṭisevanasaṅkhātena tividhena kuhanavatthunā kuhanabhāvena janassa vimhāpanatthaṃ. Janalapanatthanti pāpicchasseva sato paccayatthaṃ parikathobhāsādivasena lapanabhāvena upalāpanabhāvena vā janassa lapanatthaṃ. Lābhasakkārasilokānisaṃsatthanti pāpicchasseva sato lābhādigarutāya lābhasakkārasilokasaṅkhātassa ānisaṃsaudayassa nipphādanatthaṃ. Iti maṃ jano jānātūti pāpicchasseva sato asantaguṇasambhāvanādhippāyena ‘iti evaṃ maṃ jano jānātū’ti na idaṃ brahmacariyaṃ vussatī’’ti evamettha atthaṃ vadanti. Purimoyeva pana attho sārataro.
अथ खोति एत्थ अथाति अञ्ञदत्थे निपातो, खोति अवधारणे। तेन कुहनादितो अञ्ञदत्थायेव पन इदं, भिक्खवे, ब्रह्मचरियं वुस्सतीति दस्सेति। इदानि तं पयोजनं दस्सेन्तो ‘‘संवरत्थञ्चेव पहानत्थञ्चा’’ति आह। तत्थ पञ्चविधो संवरो – पातिमोक्खसंवरो, सतिसंवरो, ञाणसंवरो, खन्तिसंवरो, वीरियसंवरोति।
Atha khoti ettha athāti aññadatthe nipāto, khoti avadhāraṇe. Tena kuhanādito aññadatthāyeva pana idaṃ, bhikkhave, brahmacariyaṃ vussatīti dasseti. Idāni taṃ payojanaṃ dassento ‘‘saṃvaratthañceva pahānatthañcā’’ti āha. Tattha pañcavidho saṃvaro – pātimokkhasaṃvaro, satisaṃvaro, ñāṇasaṃvaro, khantisaṃvaro, vīriyasaṃvaroti.
तत्थ ‘‘इमिना पातिमोक्खसंवरेन उपेतो होति समुपेतो’’ति (विभ॰ ५११) हि आदिना नयेन आगतो अयं पातिमोक्खसंवरो नाम, यो सीलसंवरोति च पवुच्चति। ‘‘रक्खति चक्खुन्द्रियं, चक्खुन्द्रिये संवरं आपज्जती’’ति (दी॰ नि॰ १.२१३; म॰ नि॰ १.२९५; सं॰ नि॰ ४.२३९; अ॰ नि॰ ३.१६) आगतो अयं सतिसंवरो।
Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) hi ādinā nayena āgato ayaṃ pātimokkhasaṃvaro nāma, yo sīlasaṃvaroti ca pavuccati. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (dī. ni. 1.213; ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) āgato ayaṃ satisaṃvaro.
‘‘यानि सोतानि लोकस्मिं (अजिताति भगवा),
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ (ajitāti bhagavā),
सति तेसं निवारणं।
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
सोतानं संवरं ब्रूमि,
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi,
पञ्ञायेते पिधीयरे’’ति॥ (सु॰ नि॰ १०४१) –
Paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041) –
आगतो अयं ञाणसंवरो। ‘‘खमो होति सीतस्स उण्हस्सा’’तिआदिना (म॰ नि॰ १.२४; अ॰ नि॰ ४.११४; ६.५८) नयेन आगतो अयं खन्तिसंवरो। ‘‘उप्पन्नं कामवितक्कं नाधिवासेती’’तिआदिना (म॰ नि॰ १.२६; अ॰ नि॰ ४.११४; ६.५८) नयेन आगतो अयं वीरियसंवरो। अत्थतो पन पाणातिपातादीनं पजहनवसेन, वत्तपटिवत्तानं करणवसेन च पवत्ता चेतना विरतियो च। सङ्खेपतो सब्बो कायवचीसंयमो, वित्थारतो सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं अवीतिक्कमो सीलसंवरो। सति एव सतिसंवरो, सतिप्पधाना वा कुसला खन्धा। ञाणमेव ञाणसंवरो। अधिवासनवसेन अदोसो, अदोसप्पधाना वा तथा पवत्ता कुसला खन्धा खन्तिसंवरो, पञ्ञाति एके। कामवितक्कादीनं अनधिवासनवसेन पवत्तं वीरियमेव वीरियसंवरो। तेसु पठमो कायदुच्चरितादिदुस्सील्यस्स संवरणतो संवरो, दुतियो मुट्ठस्सच्चस्स, ततियो अञ्ञाणस्स, चतुत्थो अक्खन्तिया, पञ्चमो कोसज्जस्स संवरणतो पिदहनतो संवरोति वेदितब्बो। एवमेतस्स संवरस्स अत्थाय संवरत्थं, संवरनिप्फादनत्थन्ति अत्थो।
Āgato ayaṃ ñāṇasaṃvaro. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’tiādinā (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) nayena āgato ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) nayena āgato ayaṃ vīriyasaṃvaro. Atthato pana pāṇātipātādīnaṃ pajahanavasena, vattapaṭivattānaṃ karaṇavasena ca pavattā cetanā viratiyo ca. Saṅkhepato sabbo kāyavacīsaṃyamo, vitthārato sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamo sīlasaṃvaro. Sati eva satisaṃvaro, satippadhānā vā kusalā khandhā. Ñāṇameva ñāṇasaṃvaro. Adhivāsanavasena adoso, adosappadhānā vā tathā pavattā kusalā khandhā khantisaṃvaro, paññāti eke. Kāmavitakkādīnaṃ anadhivāsanavasena pavattaṃ vīriyameva vīriyasaṃvaro. Tesu paṭhamo kāyaduccaritādidussīlyassa saṃvaraṇato saṃvaro, dutiyo muṭṭhassaccassa, tatiyo aññāṇassa, catuttho akkhantiyā, pañcamo kosajjassa saṃvaraṇato pidahanato saṃvaroti veditabbo. Evametassa saṃvarassa atthāya saṃvaratthaṃ, saṃvaranipphādanatthanti attho.
पहानम्पि पञ्चविधं – तदङ्गप्पहानं, विक्खम्भनप्पहानं, समुच्छेदप्पहानं, पटिप्पस्सद्धिप्पहानं, निस्सरणप्पहानन्ति। तत्थ यं वत्तब्बं, तं हेट्ठा एककनिपाते पठमसुत्तवण्णनायं वुत्तमेव। तस्स पन पञ्चविधस्सपि तथा तथा रागादिकिलेसानं पटिनिस्सज्जनट्ठेन समतिक्कमनट्ठेन वा पहानस्स अत्थाय पहानत्थं, पहानसाधनत्थन्ति अत्थो। तत्थ संवरेन किलेसानं चित्तसन्ताने पवेसननिवारणं पहानेन पवेसननिवारणञ्चेव समुग्घातो चाति वदन्ति। उभयेनापि पन यथारहं उभयं सम्पज्जतीति दट्ठब्बं। सीलादिधम्मा एव हि संवरणतो संवरो, पजहनतो पहानन्ति।
Pahānampi pañcavidhaṃ – tadaṅgappahānaṃ, vikkhambhanappahānaṃ, samucchedappahānaṃ, paṭippassaddhippahānaṃ, nissaraṇappahānanti. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā ekakanipāte paṭhamasuttavaṇṇanāyaṃ vuttameva. Tassa pana pañcavidhassapi tathā tathā rāgādikilesānaṃ paṭinissajjanaṭṭhena samatikkamanaṭṭhena vā pahānassa atthāya pahānatthaṃ, pahānasādhanatthanti attho. Tattha saṃvarena kilesānaṃ cittasantāne pavesananivāraṇaṃ pahānena pavesananivāraṇañceva samugghāto cāti vadanti. Ubhayenāpi pana yathārahaṃ ubhayaṃ sampajjatīti daṭṭhabbaṃ. Sīlādidhammā eva hi saṃvaraṇato saṃvaro, pajahanato pahānanti.
गाथासु अनीतिहन्ति ईतियो वुच्चन्ति उपद्दवा – दिट्ठधम्मिका च सम्परायिका च। ईतियो हनति विनासेति पजहतीति ईतिहं, अनु ईतिहन्ति अनीतिहं, सासनब्रह्मचरियं मग्गब्रह्मचरियञ्च। अथ वा ईतीहि अनत्थेहि सद्धिं हनन्ति गच्छन्ति पवत्तन्तीति ईतिहा, तण्हादिउपक्किलेसा। नत्थि एत्थ ईतिहाति अनीतिहं। ईतिहा वा यथावुत्तेनट्ठेन तित्थियसमया, तप्पटिपक्खतो इदं अनीतिहं। ‘‘अनितिह’’न्तिपि पाठो। तस्सत्थो – ‘‘इतिहाय’’न्ति धम्मेसु अनेकंसग्गाहभावतो विचिकिच्छा इतिहं नाम, सम्मासम्बुद्धप्पवेदितत्ता यथानुसिट्ठं पटिपज्जन्तानं निक्कङ्खभावसाधनतो नत्थि एत्थ इतिहन्ति अनितिहं, अपरप्पच्चयन्ति अत्थो। वुत्तञ्हेतं ‘‘पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’ति ‘‘अतक्कावचरो’’ति च। गाथासुखत्थं पन ‘‘अनीतिह’’न्ति दीघं कत्वा पठन्ति।
Gāthāsu anītihanti ītiyo vuccanti upaddavā – diṭṭhadhammikā ca samparāyikā ca. Ītiyo hanati vināseti pajahatīti ītihaṃ, anu ītihanti anītihaṃ, sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca. Atha vā ītīhi anatthehi saddhiṃ hananti gacchanti pavattantīti ītihā, taṇhādiupakkilesā. Natthi ettha ītihāti anītihaṃ. Ītihā vā yathāvuttenaṭṭhena titthiyasamayā, tappaṭipakkhato idaṃ anītihaṃ. ‘‘Anitiha’’ntipi pāṭho. Tassattho – ‘‘itihāya’’nti dhammesu anekaṃsaggāhabhāvato vicikicchā itihaṃ nāma, sammāsambuddhappaveditattā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjantānaṃ nikkaṅkhabhāvasādhanato natthi ettha itihanti anitihaṃ, aparappaccayanti attho. Vuttañhetaṃ ‘‘paccattaṃ veditabbo viññūhī’’ti ‘‘atakkāvacaro’’ti ca. Gāthāsukhatthaṃ pana ‘‘anītiha’’nti dīghaṃ katvā paṭhanti.
निब्बानसङ्खातं ओगधं पतिट्ठं पारं गच्छतीति निब्बानोगधगामी, विमुत्तिरसत्ता एकन्तेनेव निब्बानसम्पापकोति अत्थो। तं निब्बानोगधगामिनं ब्रह्मचरियं। सोति यो सो समतिंस पारमियो पूरेत्वा सब्बकिलेसे भिन्दित्वा अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धो, सो भगवा अदेसयि देसेसि। निब्बानोगधोति वा अरियमग्गो वुच्चति। तेन विना निब्बानोगाहनस्स असम्भवतो तस्स च निब्बानं अनालम्बित्वा अप्पवत्तनतो, तञ्च तं एकन्तं गच्छतीति निब्बानोगधगामी। अथ वा निब्बानोगधगामिनन्ति निब्बानस्स अन्तोगामिनं मग्गब्रह्मचरियं , निब्बानं आरम्मणं करित्वा तस्स अन्तो एव वत्तति पवत्ततीति। महत्तेहीति महाआतुमेहि उळारज्झासयेहि। महन्तं निब्बानं, महन्ते वा सीलक्खन्धादिके एसन्ति गवेसन्तीति महेसिनो बुद्धादयो अरिया। तेहि अनुयातो पटिपन्नो। यथा बुद्धेन देसितन्ति यथा अभिञ्ञेय्यादिधम्मे अभिञ्ञेय्यादिभावेनेव सम्मासम्बुद्धेन मया देसितं, एवं ये एतं मग्गब्रह्मचरियं तदत्थं सासनब्रह्मचरियञ्च पटिपज्जन्ति। ते दिट्ठधम्मिकसम्परायिकत्थेहि यथारहं अनुसासन्तस्स सत्थु मय्हं सासनकारिनो ओवादप्पटिकरा सकलस्स वट्टदुक्खस्स अन्तं परियन्तं अप्पवत्तिं करिस्सन्ति, दुक्खस्स वा अन्तं निब्बानं सच्छिकरिस्सन्तीति।
Nibbānasaṅkhātaṃ ogadhaṃ patiṭṭhaṃ pāraṃ gacchatīti nibbānogadhagāmī, vimuttirasattā ekanteneva nibbānasampāpakoti attho. Taṃ nibbānogadhagāminaṃ brahmacariyaṃ. Soti yo so samatiṃsa pāramiyo pūretvā sabbakilese bhinditvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, so bhagavā adesayi desesi. Nibbānogadhoti vā ariyamaggo vuccati. Tena vinā nibbānogāhanassa asambhavato tassa ca nibbānaṃ anālambitvā appavattanato, tañca taṃ ekantaṃ gacchatīti nibbānogadhagāmī. Atha vā nibbānogadhagāminanti nibbānassa antogāminaṃ maggabrahmacariyaṃ , nibbānaṃ ārammaṇaṃ karitvā tassa anto eva vattati pavattatīti. Mahattehīti mahāātumehi uḷārajjhāsayehi. Mahantaṃ nibbānaṃ, mahante vā sīlakkhandhādike esanti gavesantīti mahesino buddhādayo ariyā. Tehi anuyāto paṭipanno. Yathā buddhena desitanti yathā abhiññeyyādidhamme abhiññeyyādibhāveneva sammāsambuddhena mayā desitaṃ, evaṃ ye etaṃ maggabrahmacariyaṃ tadatthaṃ sāsanabrahmacariyañca paṭipajjanti. Te diṭṭhadhammikasamparāyikatthehi yathārahaṃ anusāsantassa satthu mayhaṃ sāsanakārino ovādappaṭikarā sakalassa vaṭṭadukkhassa antaṃ pariyantaṃ appavattiṃ karissanti, dukkhassa vā antaṃ nibbānaṃ sacchikarissantīti.
अट्ठमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ८. पठमनकुहनसुत्तं • 8. Paṭhamanakuhanasuttaṃ
