| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
६. पठमनावाविमानवण्णना
6. Paṭhamanāvāvimānavaṇṇanā
सुवण्णच्छदनं नावन्ति नावाविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवति सावत्थियं विहरन्ते सोळसमत्ता भिक्खू अञ्ञतरस्मिं गामकावासे वसित्वा वुत्थवस्सा ‘‘भगवन्तं पस्सिस्साम, धम्मञ्च सुणिस्सामा’’ति सावत्थिं उद्दिस्स गिम्हसमये अद्धानमग्गं पटिपन्ना, अन्तरामग्गे च निरुदको कन्तारो, ते च तत्थ घम्माभितत्ता किलन्ता तसिता पानीयं अलभमाना अञ्ञतरस्स गामस्स अविदूरेन गच्छन्ति। तत्थ अञ्ञतरा इत्थी उदकभाजनं गहेत्वा उदकत्थाय उदपानाभिमुखी गच्छति। अथ ते भिक्खू तं दिस्वा ‘‘यत्थायं इत्थी गच्छति, तत्थ गते पानीयं लद्धुं सक्का’’ति पिपासापरेता तंदिसाभिमुखा गन्त्वा उदपानं दिस्वा तस्सा अविदूरे अट्ठंसु। सा इत्थी ततो उदकं गहेत्वा निवत्तितुकामा ते भिक्खू दिस्वा ‘‘इमे अय्या उदकेन अत्थिका पिपासिता’’ति ञत्वा गरुचित्तीकारं उपट्ठपेत्वा उदकेन निमन्तेसि। ते पत्तथविकतो परिस्सावनं नीहरित्वा परिस्सावेत्वा यावदत्थं पानीयं पिवित्वा हत्थपादे सीतले कत्वा तस्सा इत्थिया पानीयदाने अनुमोदनं वत्वा अगमंसु।
Suvaṇṇacchadanaṃnāvanti nāvāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavati sāvatthiyaṃ viharante soḷasamattā bhikkhū aññatarasmiṃ gāmakāvāse vasitvā vutthavassā ‘‘bhagavantaṃ passissāma, dhammañca suṇissāmā’’ti sāvatthiṃ uddissa gimhasamaye addhānamaggaṃ paṭipannā, antarāmagge ca nirudako kantāro, te ca tattha ghammābhitattā kilantā tasitā pānīyaṃ alabhamānā aññatarassa gāmassa avidūrena gacchanti. Tattha aññatarā itthī udakabhājanaṃ gahetvā udakatthāya udapānābhimukhī gacchati. Atha te bhikkhū taṃ disvā ‘‘yatthāyaṃ itthī gacchati, tattha gate pānīyaṃ laddhuṃ sakkā’’ti pipāsāparetā taṃdisābhimukhā gantvā udapānaṃ disvā tassā avidūre aṭṭhaṃsu. Sā itthī tato udakaṃ gahetvā nivattitukāmā te bhikkhū disvā ‘‘ime ayyā udakena atthikā pipāsitā’’ti ñatvā garucittīkāraṃ upaṭṭhapetvā udakena nimantesi. Te pattathavikato parissāvanaṃ nīharitvā parissāvetvā yāvadatthaṃ pānīyaṃ pivitvā hatthapāde sītale katvā tassā itthiyā pānīyadāne anumodanaṃ vatvā agamaṃsu.
सा तं पुञ्ञं हदये ठपेत्वा अन्तरन्तरा अनुस्सरन्ती अपरभागे कालं कत्वा तावतिंसभवने निब्बत्ति। तस्सा पुञ्ञानुभावेन कप्परुक्खोपसोभितं महन्तं विमानं उप्पज्जि। तं विमानं परिक्खिपित्वा मुत्तजालरजतविभूसिता विय सिकतावकिण्णपण्डरपुलिनतटा मणिक्खन्धनिम्मलसलिलवाहिनी सरिता। तस्सा उभोसु तीरेसु उय्यानविमानद्वारे च महती पोक्खरणी पञ्चवण्णपदुमसण्डमण्डिता सह सुवण्णनावाय निब्बत्ति। सा तत्थ दिब्बसम्पत्तिं अनुभवन्ती नावाय कीळन्ती लळन्ती विचरति। अथेकदिवसं आयस्मा महामोग्गल्लानो देवचारिकं चरन्तो तं देवधीतरं नावाय कीळन्तिं दिस्वा ताय कतपुञ्ञकम्मं पुच्छन्तो –
Sā taṃ puññaṃ hadaye ṭhapetvā antarantarā anussarantī aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Tassā puññānubhāvena kapparukkhopasobhitaṃ mahantaṃ vimānaṃ uppajji. Taṃ vimānaṃ parikkhipitvā muttajālarajatavibhūsitā viya sikatāvakiṇṇapaṇḍarapulinataṭā maṇikkhandhanimmalasalilavāhinī saritā. Tassā ubhosu tīresu uyyānavimānadvāre ca mahatī pokkharaṇī pañcavaṇṇapadumasaṇḍamaṇḍitā saha suvaṇṇanāvāya nibbatti. Sā tattha dibbasampattiṃ anubhavantī nāvāya kīḷantī laḷantī vicarati. Athekadivasaṃ āyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto taṃ devadhītaraṃ nāvāya kīḷantiṃ disvā tāya katapuññakammaṃ pucchanto –
४३.
43.
‘‘सुवण्णच्छदनं नावं, नारि आरुय्ह तिट्ठसि।
‘‘Suvaṇṇacchadanaṃ nāvaṃ, nāri āruyha tiṭṭhasi;
ओगाहसि पोक्खरणिं, पद्मं छिन्दसि पाणिना॥
Ogāhasi pokkharaṇiṃ, padmaṃ chindasi pāṇinā.
४४.
44.
‘‘केन तेतादिसो वण्णो, केन ते इध मिज्झति।
‘‘Kena tetādiso vaṇṇo, kena te idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च ते भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca te bhogā, ye keci manaso piyā.
४५.
45.
‘‘पुच्छामि तं देवि महानुभावे,
‘‘Pucchāmi taṃ devi mahānubhāve,
मनुस्सभूता किमकासि पुञ्ञं।
Manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
केनासि एवं जलितानुभावा,
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā,
वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥ – आह।
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. – āha;
ततो थेरेन पुट्ठाय देवताय विस्सज्जिताकारं दस्सेतुं सङ्गीतिकारेहि –
Tato therena puṭṭhāya devatāya vissajjitākāraṃ dassetuṃ saṅgītikārehi –
४६.
46.
‘‘सा देवता अत्तमना, मोग्गल्लानेन पुच्छिता।
‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;
पञ्हं पुट्ठा वियाकासि, यस्स कम्मस्सिदं फल’’न्ति॥ –
Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phala’’nti. –
अयं गाथा वुत्ता।
Ayaṃ gāthā vuttā.
४७.
47.
‘‘अहं मनुस्सेसु मनुस्सभूता, पुरिमाय जातिया मनुस्सलोके।
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, purimāya jātiyā manussaloke;
दिस्वान भिक्खू तसिते किलन्ते, उट्ठाय पातुं उदकं अदासिं॥
Disvāna bhikkhū tasite kilante, uṭṭhāya pātuṃ udakaṃ adāsiṃ.
४८.
48.
‘‘यो वे किलन्तान पिपासितानं, उट्ठाय पातुं उदकं ददाति।
‘‘Yo ve kilantāna pipāsitānaṃ, uṭṭhāya pātuṃ udakaṃ dadāti;
सीतोदका तस्स भवन्ति नज्जो, पहूतमल्या बहुपुण्डरीका॥
Sītodakā tassa bhavanti najjo, pahūtamalyā bahupuṇḍarīkā.
४९.
49.
‘‘तं आपगा अनुपरियन्ति सब्बदा, सीतोदका वालुकसन्थता नदी।
‘‘Taṃ āpagā anupariyanti sabbadā, sītodakā vālukasanthatā nadī;
अम्बा च साला तिलका च जम्बुयो, उद्दालका पाटलियो च फुल्ला॥
Ambā ca sālā tilakā ca jambuyo, uddālakā pāṭaliyo ca phullā.
५०.
50.
‘‘तंभूमिभागेहि उपेतरूपं, विमानसेट्ठं भुस सोभमानं।
‘‘Taṃbhūmibhāgehi upetarūpaṃ, vimānaseṭṭhaṃ bhusa sobhamānaṃ;
तस्सीध कम्मस्स अयं विपाको, एतादिसं पुञ्ञकता लभन्ति॥
Tassīdha kammassa ayaṃ vipāko, etādisaṃ puññakatā labhanti.
५१.
51.
‘‘तेन मेतादिसो वण्णो, तेन मे इध मिज्झति।
‘‘Tena metādiso vaṇṇo, tena me idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च मे भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca me bhogā, ye keci manaso piyā.
५२.
52.
‘‘अक्खामि ते भिक्खु महानुभाव, मनुस्सभूता यमकासि पुञ्ञं।
‘‘Akkhāmi te bhikkhu mahānubhāva, manussabhūtā yamakāsi puññaṃ;
तेनम्हि एवं जलितानुभावा, वण्णो च मे सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Tenamhi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
अयं देवताय विस्सज्जिताकारो।
Ayaṃ devatāya vissajjitākāro.
४३. तत्थ सुवण्णच्छदनन्ति विचित्तभित्तिविरचनेहि रत्तसुवण्णमयेहि उभोहि पस्सेहि पटिच्छादितब्भन्तरताय चेव नानारतनसमुज्जलितेन कनकमयालङ्कारेन उपरि छादितताय च सुवण्णच्छदनं। नावन्ति पोतं। सो हि ओरतो पारं पवति गच्छतीति पोतो, सत्ते नेतीति नावाति च वुच्चति। नारीति तस्सा देवधीताय आलपनं। नरति नेतीति नरो, पुरिसो। यथा हि पठमपकतिभूतो सत्तो इतराय पकतिया सेट्ठत्थेन पुरि सेतीति ‘‘पुरिसो’’ति वुच्चति, एवं नयनट्ठेन ‘‘नरो’’ति। पुत्तभातुभूतोपि हि पुग्गलो मातुजेट्ठभगिनीनं पितुट्ठाने तिट्ठति, पगेव भत्तुभूतो। नरस्स एसाति नारी, अयञ्च समञ्ञा मनुस्सित्थीसु पवत्ता रुळ्हिवसेन इतरासुपि तथा वुच्चति। ओगाहसि पोक्खरणिन्ति सतिपि रत्तुप्पलनीलुप्पलादिके बहुविधे रतनमये जलजकुसुमे पोक्खरसङ्खातानं दिब्बपदुमानं तत्थ येभुय्येन अत्थिताय ‘‘पोक्खरणी’’ति लद्धनामं दिब्बसरं जलविहाररतिया अनुपविससि । पद्मं छिन्दसि पाणिनाति रजतमयनाळं पदुमरागरतनमयपत्तसङ्घातं कनकमयकण्णिकाकिञ्जक्खकेसरं दिब्बकमलं लीलारविन्दं कत्तुकामताय तव हत्थेन भञ्जसि।
43. Tattha suvaṇṇacchadananti vicittabhittiviracanehi rattasuvaṇṇamayehi ubhohi passehi paṭicchāditabbhantaratāya ceva nānāratanasamujjalitena kanakamayālaṅkārena upari chāditatāya ca suvaṇṇacchadanaṃ. Nāvanti potaṃ. So hi orato pāraṃ pavati gacchatīti poto, satte netīti nāvāti ca vuccati. Nārīti tassā devadhītāya ālapanaṃ. Narati netīti naro, puriso. Yathā hi paṭhamapakatibhūto satto itarāya pakatiyā seṭṭhatthena puri setīti ‘‘puriso’’ti vuccati, evaṃ nayanaṭṭhena ‘‘naro’’ti. Puttabhātubhūtopi hi puggalo mātujeṭṭhabhaginīnaṃ pituṭṭhāne tiṭṭhati, pageva bhattubhūto. Narassa esāti nārī, ayañca samaññā manussitthīsu pavattā ruḷhivasena itarāsupi tathā vuccati. Ogāhasi pokkharaṇinti satipi rattuppalanīluppalādike bahuvidhe ratanamaye jalajakusume pokkharasaṅkhātānaṃ dibbapadumānaṃ tattha yebhuyyena atthitāya ‘‘pokkharaṇī’’ti laddhanāmaṃ dibbasaraṃ jalavihāraratiyā anupavisasi . Padmaṃ chindasi pāṇināti rajatamayanāḷaṃ padumarāgaratanamayapattasaṅghātaṃ kanakamayakaṇṇikākiñjakkhakesaraṃ dibbakamalaṃ līlāravindaṃ kattukāmatāya tava hatthena bhañjasi.
४७. तसितेति पिपासिते। किलन्तेति ताय पिपासाय अद्धानपरिस्समेन च किलन्तकाये। उट्ठायाति उट्ठानवीरियं कत्वा, आलसियं अनापज्जित्वाति अत्थो।
47.Tasiteti pipāsite. Kilanteti tāya pipāsāya addhānaparissamena ca kilantakāye. Uṭṭhāyāti uṭṭhānavīriyaṃ katvā, ālasiyaṃ anāpajjitvāti attho.
४८. यो वेतिआदिना यथा अहं, एवं अञ्ञेपि आयतनगतेन उदकदानपुञ्ञेन एतादिसं फलं पटिलभन्तीति दिट्ठेन अदिट्ठस्स अनुमानविधिं दस्सेन्ती थेरेन पुट्ठमत्थं साधारणतो विस्सज्जेति। तत्थ तस्साति तन्ति च यथावुत्तपुञ्ञकारिनं पच्चामसति।
48.Yo vetiādinā yathā ahaṃ, evaṃ aññepi āyatanagatena udakadānapuññena etādisaṃ phalaṃ paṭilabhantīti diṭṭhena adiṭṭhassa anumānavidhiṃ dassentī therena puṭṭhamatthaṃ sādhāraṇato vissajjeti. Tattha tassāti tanti ca yathāvuttapuññakārinaṃ paccāmasati.
४९. अनुपरियन्तीति अनुरूपवसेन परिक्खिपन्ति। तस्स वसनट्ठानपरिक्खिपनेन सोपि परिक्खित्तो नाम होति। तिलकाति बन्धुजीवकपुप्फसदिसपुप्फा एका रुक्खजाति। उद्दालकाति वातघातका, ये ‘‘राजरुक्खा’’तिपि वुच्चन्ति।
49.Anupariyantīti anurūpavasena parikkhipanti. Tassa vasanaṭṭhānaparikkhipanena sopi parikkhitto nāma hoti. Tilakāti bandhujīvakapupphasadisapupphā ekā rukkhajāti. Uddālakāti vātaghātakā, ye ‘‘rājarukkhā’’tipi vuccanti.
५०. तंभूमिभागेहीति तादिसेहि भूमिभागेहि, यथावुत्तपोक्खरणीनदीउय्यानवन्तेहि भूमिपदेसेहीति अत्थो। उपेतरूपन्ति पासंसियभावेन उपेतं, तेसं पोक्खरणीआदीनं वसेन रमणीयसन्निवेसन्ति वुत्तं होति। भुस सोभमानन्ति भुसं अतिविय विरोचमानं विमानसेट्ठं लभन्तीति योजना। सेसं वुत्तनयमेवाति।
50.Taṃbhūmibhāgehīti tādisehi bhūmibhāgehi, yathāvuttapokkharaṇīnadīuyyānavantehi bhūmipadesehīti attho. Upetarūpanti pāsaṃsiyabhāvena upetaṃ, tesaṃ pokkharaṇīādīnaṃ vasena ramaṇīyasannivesanti vuttaṃ hoti. Bhusa sobhamānanti bhusaṃ ativiya virocamānaṃ vimānaseṭṭhaṃ labhantīti yojanā. Sesaṃ vuttanayamevāti.
पठमनावाविमानवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamanāvāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ६. पठमनावाविमानवत्थु • 6. Paṭhamanāvāvimānavatthu
