| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
๒. นิเทฺทสวณฺณนา
2. Niddesavaṇṇanā
๑. ปฐมนโย สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา
1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā
๑. ขนฺธปทวณฺณนา
1. Khandhapadavaṇṇanā
๖. ‘‘อภิเญฺญยฺยธมฺมภาเวน วุตฺตา จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺตี’’ติอาทินา, ‘‘รูปกฺขโนฺธ อภิเญฺญโยฺย’’ติอาทินา จ อภิญฺญาตลกฺขณวิสยาติ อาห ‘‘สภาวโต อภิญฺญาตาน’’นฺติฯ ปริเญฺญยฺยตาทีติ อาทิ-สเทฺทน ปหาตพฺพสจฺฉิกาตพฺพภาเวตพฺพตา สงฺคยฺหติฯ อธิปติยาทีติ อธิปติปจฺจยภาวอุปฎฺฐานปทหนาทีนิฯ สจฺจาทิวิเสโส วิยาติ ทุกฺขสจฺจาทิปริยาโย อภิเญฺญยฺยปีฬนฎฺฐาทิวิเสโส วิยฯ เอวญฺจ กตฺวาติ นยมุขมาติกาย อภิเญฺญยฺยนิสฺสเยน วุจฺจมานตฺตา เอวฯ เตสํ รูปธมฺมานํ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ ขนฺธภาเวน วิย รูปกฺขนฺธภาเวน สภาคตา โหติ, น เวทนากฺขนฺธาทิภาเวนาติ สงฺคหลกฺขณมาหฯ อิตีติ ตสฺมา, ยสฺมา รูปธมฺมา อญฺญมญฺญํ รูปกฺขนฺธภาเวน สภาคา, ตสฺมาติ อโตฺถฯ รูปกฺขนฺธภาวสงฺขาเตน รูปกฺขนฺธภาเวน อตฺถมุเขเนว คหเณฯ สทฺททฺวาเรน ปน คหเณ รูปกฺขนฺธวจนสงฺขาเตน วา รูปกฺขนฺธวจนวจนียตาสงฺขาเตนฯ อิทานิ ตเมวตฺถํ ปากฎตรํ กาตุํ ‘‘รูปกฺขโนฺธติ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ
6. ‘‘Abhiññeyyadhammabhāvena vuttā cattāro khandhā hontī’’tiādinā, ‘‘rūpakkhandho abhiññeyyo’’tiādinā ca abhiññātalakkhaṇavisayāti āha ‘‘sabhāvato abhiññātāna’’nti. Pariññeyyatādīti ādi-saddena pahātabbasacchikātabbabhāvetabbatā saṅgayhati. Adhipatiyādīti adhipatipaccayabhāvaupaṭṭhānapadahanādīni. Saccādiviseso viyāti dukkhasaccādipariyāyo abhiññeyyapīḷanaṭṭhādiviseso viya. Evañca katvāti nayamukhamātikāya abhiññeyyanissayena vuccamānattā eva. Tesaṃ rūpadhammānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ khandhabhāvena viya rūpakkhandhabhāvena sabhāgatā hoti, na vedanākkhandhādibhāvenāti saṅgahalakkhaṇamāha. Itīti tasmā, yasmā rūpadhammā aññamaññaṃ rūpakkhandhabhāvena sabhāgā, tasmāti attho. Rūpakkhandhabhāvasaṅkhātena rūpakkhandhabhāvena atthamukheneva gahaṇe. Saddadvārena pana gahaṇe rūpakkhandhavacanasaṅkhātena vā rūpakkhandhavacanavacanīyatāsaṅkhātena. Idāni tamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘rūpakkhandhoti hī’’tiādi vuttaṃ.
ปุริเมนาติ รูปกฺขเนฺธนฯ สญฺญากฺขนฺธมูลกาติอาทีสุ ‘‘ปุริเมน โยชิยมาเน’’ติอาทิํ อาเนตฺวา ยถารหํ โยเชตพฺพํฯ อเภทโต ปญฺจกปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ ขนฺธปทนิเทฺทเส สพฺพปจฺฉิมเมวาติ อาห ‘‘เภทโต ปญฺจกปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานนฺตร’’นฺติฯ
Purimenāti rūpakkhandhena. Saññākkhandhamūlakātiādīsu ‘‘purimena yojiyamāne’’tiādiṃ ānetvā yathārahaṃ yojetabbaṃ. Abhedato pañcakapucchāvissajjanaṃ khandhapadaniddese sabbapacchimamevāti āha ‘‘bhedato pañcakapucchāvissajjanānantara’’nti.
อายตนปทาทิวณฺณนา
Āyatanapadādivaṇṇanā
๔๐. ยทิปิ เอกเกปิ สทิสํ วิสฺสชฺชนํ วิสฺสชฺชนํ สมุทยมคฺคสจฺจานํ ‘‘สมุทยสจฺจํ เอเกน ขเนฺธน…เป.… มคฺคสจฺจํ เอเกน ขเนฺธน เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา สงฺคหิตํ, จตูหิ ขเนฺธหิ เอกาทสหิ อายตเนหิ สตฺตรสหิ ธาตูหิ อสงฺคหิต’’นฺติ (ธาตุ. ๔๑) นิทฺทิฎฺฐตฺตาฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ อินฺทฺริยปทนิเทฺทเส ฯ จกฺขุโสตจกฺขุสุขินฺทฺริยทุกานนฺติ จกฺขุโสตทุกํ จกฺขุสุขินฺทฺริยทุกนฺติ เอเตสํ ทุกานํฯ จกฺขุโสตสุขินฺทฺริยานญฺหิ ‘‘เอเกน ขเนฺธน เอเกนายตเนน เอกาย ธาตุยา สงฺคหิตํ, จตูหิ ขเนฺธหิ เอกาทสหิ อายตเนหิ สตฺตรสหิ ธาตูหิ อสงฺคหิต’’นฺติ เอกเก สทิสํ วิสฺสชฺชนํฯ จกฺขุโสตินฺทฺริยทุกสฺส ปน ‘‘จกฺขุนฺทฺริยญฺจ โสตินฺทฺริยญฺจ เอเกน ขเนฺธน ทฺวีหายตเนหิ ทฺวีหิ ธาตูหิ สงฺคหิตา, จตูหิ ขเนฺธหิ ทสหายตเนหิ โสฬสหิ ธาตูหิ อสงฺคหิตา’’ติ, ‘‘จกฺขุนฺทฺริยญฺจ สุขินฺทฺริยญฺจ ทฺวีหิ ขเนฺธหิ ทฺวีหายตเนหิ ทฺวีหิ ธาตูหิ สงฺคหิตา, ตีหิ ขเนฺธหิ ทสหายตเนหิ โสฬสหิ ธาตูหิ อสงฺคหิตา’’ติ จกฺขุสุขินฺทฺริยทุกสฺส จ อสทิสํ วิสฺสชฺชนํฯ นาปิ ทุเกหิ ติกสฺสาติ จกฺขุโสตจกฺขุสุขินฺทฺริยาทิทุเกหิ จกฺขุโสตสุขินฺทฺริยาทิติกสฺส นาปิ สทิสํ วิสฺสชฺชนํฯ อิธาติ สจฺจปทนิเทฺทเสฯ ติเกน จาติ ทุกฺขสมุทยมคฺคาทิติเกน จฯ ‘‘ปญฺจหิ ขเนฺธหิ ทฺวาทสหายตเนหิ อฎฺฐารสหิ ธาตูหิ สงฺคหิตา, น เกหิจิ ขเนฺธหิ น เกหิจิ อายตเนหิ น กาหิจิ ธาตูหิ อสงฺคหิตา’’ติ สทิสํ วิสฺสชฺชนํฯ
40. Yadipiekakepi sadisaṃ vissajjanaṃ vissajjanaṃ samudayamaggasaccānaṃ ‘‘samudayasaccaṃ ekena khandhena…pe… maggasaccaṃ ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā saṅgahitaṃ, catūhi khandhehi ekādasahi āyatanehi sattarasahi dhātūhi asaṅgahita’’nti (dhātu. 41) niddiṭṭhattā. Etthāti etasmiṃ indriyapadaniddese . Cakkhusotacakkhusukhindriyadukānanti cakkhusotadukaṃ cakkhusukhindriyadukanti etesaṃ dukānaṃ. Cakkhusotasukhindriyānañhi ‘‘ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā saṅgahitaṃ, catūhi khandhehi ekādasahi āyatanehi sattarasahi dhātūhi asaṅgahita’’nti ekake sadisaṃ vissajjanaṃ. Cakkhusotindriyadukassa pana ‘‘cakkhundriyañca sotindriyañca ekena khandhena dvīhāyatanehi dvīhi dhātūhi saṅgahitā, catūhi khandhehi dasahāyatanehi soḷasahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti, ‘‘cakkhundriyañca sukhindriyañca dvīhi khandhehi dvīhāyatanehi dvīhi dhātūhi saṅgahitā, tīhi khandhehi dasahāyatanehi soḷasahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti cakkhusukhindriyadukassa ca asadisaṃ vissajjanaṃ. Nāpi dukehi tikassāti cakkhusotacakkhusukhindriyādidukehi cakkhusotasukhindriyāditikassa nāpi sadisaṃ vissajjanaṃ. Idhāti saccapadaniddese. Tikena cāti dukkhasamudayamaggāditikena ca. ‘‘Pañcahi khandhehi dvādasahāyatanehi aṭṭhārasahi dhātūhi saṅgahitā, na kehici khandhehi na kehici āyatanehi na kāhici dhātūhi asaṅgahitā’’ti sadisaṃ vissajjanaṃ.
๖. ปฎิจฺจสมุปฺปาทวณฺณนา
6. Paṭiccasamuppādavaṇṇanā
๖๑. อวิชฺชาวจเนนาติ ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา’’ติ เอตฺถ อวิชฺชาคฺคหเณนฯ วิเสสนํ น กตฺตพฺพํ, ‘‘สพฺพมฺปิ วิญฺญาณ’’นฺติ วตฺตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘กุสลาทีนมฺปี’’ติอาทินาฯ วิสฺสชฺชนาสทิเสน สพฺพวิญฺญาณาทิสงฺคหณโตฯ เตสนฺติ วิญฺญาณาทิปทานํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ ปฐมนเยฯ อกมฺมชานมฺปิ สงฺคหิตตา วิญฺญายติ สทฺทายตนสฺสปิ คหิตตฺตาฯ
61. Avijjāvacanenāti ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ettha avijjāggahaṇena. Visesanaṃ na kattabbaṃ, ‘‘sabbampi viññāṇa’’nti vattabbanti adhippāyo. Tattha kāraṇamāha ‘‘kusalādīnampī’’tiādinā. Vissajjanāsadisena sabbaviññāṇādisaṅgahaṇato. Tesanti viññāṇādipadānaṃ. Idhāti imasmiṃ paṭhamanaye. Akammajānampi saṅgahitatā viññāyati saddāyatanassapi gahitattā.
๗๑. ชายมาน…เป.… มานานนฺติ ชายมานาทิอวตฺถานํ ธมฺมานํฯ ชายมานาทิภาวมตฺตตฺตาติ นิพฺพตฺตนาทิอวตฺถามตฺตภาวโตฯ วินิพฺภุชฺชิตฺวาติ อวตฺถาภาวโต วินิโพฺภคํ กตฺวาฯ ปรมตฺถโต อวิชฺชมานานิ, สภาวมตฺตภูตานีติ ปรมตฺถธมฺมานํ อวตฺถาภาวมตฺตภูตานิ ฯ อปรมตฺถสภาวานิปิ รูปธมฺมสฺส นิพฺพตฺติอาทิภาวโต รุปฺปนภาเวน คยฺหนฺติฯ ตโต ‘‘รูปกฺขนฺธสฺส สภาคานิ, อรูปานํ ปน ชาติชรามรณานี’’ติ อาเนตฺวา โยชนาฯ เอเกกภูตานีติ ยถา เอกสฺมิํ รูปกลาเป ชาติอาทีนิ เอเกกานิเยว โหนฺติ, เอวํ เอกสฺมิํ อรูปกลาเปปีติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘รูปกลาปชาติอาทีนิ วิยา’’ติอาทิฯ อนุภวนสญฺชานนวิชานนกิจฺจานํ เวทนาทีนํ นิพฺพตฺติอาทิภูตานิปิ ชาติอาทีนิ ตถา น คยฺหนฺตีติ อาห ‘‘เวทิยน…เป.… อคยฺหมานานี’’ติฯ เตน เวทนากฺขนฺธาทีหิ ชาติอาทีนํ สงฺคหาภาวมาหฯ ‘‘ชาติ, ภิกฺขเว, อนิจฺจา สงฺขตา’’ติอาทิวจนโต ชาติอาทีนมฺปิ สงฺขตปริยาโย อตฺถีติ สงฺขตาภิสงฺขรณกิเจฺจน สงฺขารกฺขเนฺธน เตสํ สงฺคโหติ วุตฺตํ ‘‘สงฺขตา…เป.… สภาคานี’’ติฯ เตเนว จ สงฺขารกฺขนฺธสฺส อเนกนฺตปรมตฺถกิจฺจตา เวทิตพฺพาฯ ตถา ทุวิธานีติ วุตฺตปฺปกาเรน รูปารูปธมฺมานํ นิพฺพตฺติอาทิภาเวน ทฺวิปฺปการานิฯ เตนาติ ยถาวุตฺตสภาคเตฺถนฯ เตหิ ขนฺธาทีหีติ รูปกฺขนฺธสงฺขารกฺขนฺธธมฺมายตนธมฺมธาตูหิฯ
71. Jāyamāna…pe… mānānanti jāyamānādiavatthānaṃ dhammānaṃ. Jāyamānādibhāvamattattāti nibbattanādiavatthāmattabhāvato. Vinibbhujjitvāti avatthābhāvato vinibbhogaṃ katvā. Paramatthato avijjamānāni, sabhāvamattabhūtānīti paramatthadhammānaṃ avatthābhāvamattabhūtāni . Aparamatthasabhāvānipi rūpadhammassa nibbattiādibhāvato ruppanabhāvena gayhanti. Tato ‘‘rūpakkhandhassa sabhāgāni, arūpānaṃ pana jātijarāmaraṇānī’’ti ānetvā yojanā. Ekekabhūtānīti yathā ekasmiṃ rūpakalāpe jātiādīni ekekāniyeva honti, evaṃ ekasmiṃ arūpakalāpepīti vuttaṃ. Tenāha ‘‘rūpakalāpajātiādīni viyā’’tiādi. Anubhavanasañjānanavijānanakiccānaṃ vedanādīnaṃ nibbattiādibhūtānipi jātiādīni tathā na gayhantīti āha ‘‘vediyana…pe… agayhamānānī’’ti. Tena vedanākkhandhādīhi jātiādīnaṃ saṅgahābhāvamāha. ‘‘Jāti, bhikkhave, aniccā saṅkhatā’’tiādivacanato jātiādīnampi saṅkhatapariyāyo atthīti saṅkhatābhisaṅkharaṇakiccena saṅkhārakkhandhena tesaṃ saṅgahoti vuttaṃ ‘‘saṅkhatā…pe… sabhāgānī’’ti. Teneva ca saṅkhārakkhandhassa anekantaparamatthakiccatā veditabbā. Tathā duvidhānīti vuttappakārena rūpārūpadhammānaṃ nibbattiādibhāvena dvippakārāni. Tenāti yathāvuttasabhāgatthena. Tehi khandhādīhīti rūpakkhandhasaṅkhārakkhandhadhammāyatanadhammadhātūhi.
ปฐมนยสงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paṭhamanayasaṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธาตุกถาปาฬิ • Dhātukathāpāḷi / ๑. สงฺคหาสงฺคหปทนิเทฺทโส • 1. Saṅgahāsaṅgahapadaniddeso
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ๑. ปฐมนโย สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา • 1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๑. ปฐมนโย สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา • 1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā
