Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්චපකරණ-අට්ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
2. නිද්දෙසවණ්ණනා
2. Niddesavaṇṇanā
1. පඨමනයො සඞ්ගහාසඞ්ගහපදවණ්ණනා
1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā
1. ඛන්ධපදවණ්ණනා
1. Khandhapadavaṇṇanā
6. ඉදානි පඤ්චක්ඛන්ධාදිවසෙන නික්ඛිත්තමාතිකං ‘සඞ්ගහො අසඞ්ගහො’තිආදීහි නයමාතිකාපදෙහි සද්ධිං යොජෙත්වා දස්සෙතුං රූපක්ඛන්ධො කතිහි ඛන්ධෙහීතිආදිනා නයෙන නිද්දෙසවාරො ආරද්ධො. තත්ථ යස්මා ‘‘සඞ්ගහො අසඞ්ගහොතිආදිකාය නයමාතිකාය ‘‘තීහි සඞ්ගහො, තීහි අසඞ්ගහො’’ති නයමුඛමාතිකා ඨපිතා, තස්මා රූපක්ඛන්ධාදීනං සඞ්ගහං දස්සෙතුං කතිහි ඛන්ධෙහි කතිහායතනෙහි කතිහි ධාතූහීති තීණි ඛන්ධායතනධාතුපදානෙව උද්ධටානි. ‘චත්තාරි සච්චානී’තිආදීසු එකම්පි න පරාමට්ඨං. යස්මා ච ‘‘සභාගො විසභාගො’’ති එවං ලක්ඛණමාතිකා ඨපිතා, තස්මා ඉමස්ස පඤ්හස්ස විස්සජ්ජනෙ රූපක්ඛන්ධො එකෙන ඛන්ධෙනාතිආදි වුත්තං. සභාගා හි තස්ස එතෙ ඛන්ධාදයොති. තත්ථ එකෙන ඛන්ධෙනාති රූපක්ඛන්ධෙනෙව. යඤ්හි කිඤ්චි රූපං රූපක්ඛන්ධසභාගත්තා රූපක්ඛන්ධොත්වෙව සඞ්ගහං ගච්ඡතීති රූපක්ඛන්ධෙනෙව ගණිතං, තං රූපක්ඛන්ධෙනෙව පරිච්ඡින්නං. එකාදසහායතනෙහීති මනායතනවජ්ජෙහි. සබ්බොපි හි රූපක්ඛන්ධො දසායතනානි ධම්මායතනෙකදෙසො ච හොති, තස්මා එකාදසහායතනෙහි ගණිතො , පරිච්ඡින්නො. එකාදසහි ධාතූහීති සත්තවිඤ්ඤාණධාතුවජ්ජාහි එකාදසහි එතාසු හි අපරියාපන්නං රූපං නාම නත්ථි.
6. Idāni pañcakkhandhādivasena nikkhittamātikaṃ ‘saṅgaho asaṅgaho’tiādīhi nayamātikāpadehi saddhiṃ yojetvā dassetuṃ rūpakkhandho katihi khandhehītiādinā nayena niddesavāro āraddho. Tattha yasmā ‘‘saṅgaho asaṅgahotiādikāya nayamātikāya ‘‘tīhi saṅgaho, tīhi asaṅgaho’’ti nayamukhamātikā ṭhapitā, tasmā rūpakkhandhādīnaṃ saṅgahaṃ dassetuṃ katihi khandhehi katihāyatanehi katihi dhātūhīti tīṇi khandhāyatanadhātupadāneva uddhaṭāni. ‘Cattāri saccānī’tiādīsu ekampi na parāmaṭṭhaṃ. Yasmā ca ‘‘sabhāgo visabhāgo’’ti evaṃ lakkhaṇamātikā ṭhapitā, tasmā imassa pañhassa vissajjane rūpakkhandho ekena khandhenātiādi vuttaṃ. Sabhāgā hi tassa ete khandhādayoti. Tattha ekena khandhenāti rūpakkhandheneva. Yañhi kiñci rūpaṃ rūpakkhandhasabhāgattā rūpakkhandhotveva saṅgahaṃ gacchatīti rūpakkhandheneva gaṇitaṃ, taṃ rūpakkhandheneva paricchinnaṃ. Ekādasahāyatanehīti manāyatanavajjehi. Sabbopi hi rūpakkhandho dasāyatanāni dhammāyatanekadeso ca hoti, tasmā ekādasahāyatanehi gaṇito , paricchinno. Ekādasahi dhātūhīti sattaviññāṇadhātuvajjāhi ekādasahi etāsu hi apariyāpannaṃ rūpaṃ nāma natthi.
අසඞ්ගහනයනිද්දෙසෙ කතිහි අසඞ්ගහිතොති සඞ්ඛෙපෙනෙව පුච්ඡා කතා. විස්සජ්ජනෙ පනස්ස යස්මා රූපක්ඛන්ධස්ස විසභාගා චත්තාරො අරූපක්ඛන්ධා, එකං මනායතනං, සත්ත විඤ්ඤාණධාතුයො; තස්මා චතූහි ඛන්ධෙහීතිආදි වුත්තං. ඉමිනා නයෙන සබ්බපදෙසු සඞ්ගහාසඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. ඉමස්මිං පන ඛන්ධනිද්දෙසෙ – ‘‘රූපක්ඛන්ධො කතිහි ඛන්ධෙහී’’තිආදිම්හි තාව එකමූලකෙ සඞ්ගහනයෙ සරූපෙනෙව දස්සිතා පඤ්ච පුච්ඡා, පඤ්ච විස්සජ්ජනානි. අසඞ්ගහනයෙ සඞ්ඛෙපෙන දස්සිතා පඤ්ච පුච්ඡා, පඤ්ච විස්සජ්ජනානි. ඉමිනා උපායෙන දුකමූලකාදීසුපි පුච්ඡාවිස්සජ්ජනානි වෙදිතබ්බානි. රූපක්ඛන්ධමූලකායෙව චෙත්ථ දුකතිකචතුක්කා දස්සිතා. පඤ්චකෙ පන ‘‘රූපක්ඛන්ධො ච…පෙ.… විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො චා’’ති එවං භෙදතො ච, ‘‘පඤ්චක්ඛන්ධා කතිහි ඛන්ධෙහී’’ති එවං අභෙදතො චාති ද්විධා පුච්ඡාවිස්සජ්ජනානි කතානි. එවං පාළිනයො වෙදිතබ්බොති.
Asaṅgahanayaniddese katihi asaṅgahitoti saṅkhepeneva pucchā katā. Vissajjane panassa yasmā rūpakkhandhassa visabhāgā cattāro arūpakkhandhā, ekaṃ manāyatanaṃ, satta viññāṇadhātuyo; tasmā catūhi khandhehītiādi vuttaṃ. Iminā nayena sabbapadesu saṅgahāsaṅgaho veditabbo. Imasmiṃ pana khandhaniddese – ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehī’’tiādimhi tāva ekamūlake saṅgahanaye sarūpeneva dassitā pañca pucchā, pañca vissajjanāni. Asaṅgahanaye saṅkhepena dassitā pañca pucchā, pañca vissajjanāni. Iminā upāyena dukamūlakādīsupi pucchāvissajjanāni veditabbāni. Rūpakkhandhamūlakāyeva cettha dukatikacatukkā dassitā. Pañcake pana ‘‘rūpakkhandho ca…pe… viññāṇakkhandho cā’’ti evaṃ bhedato ca, ‘‘pañcakkhandhā katihi khandhehī’’ti evaṃ abhedato cāti dvidhā pucchāvissajjanāni katāni. Evaṃ pāḷinayo veditabboti.
2. ආයතනපදාදිවණ්ණනා
2. Āyatanapadādivaṇṇanā
22. ආයතනපදනිද්දෙසාදීසු ආයතනපදනිද්දෙසෙ තාව චක්ඛායතනං එකෙන ඛන්ධෙනාති එකෙන රූපක්ඛන්ධෙනෙව, එකෙන චක්ඛායතනෙනෙව එකාය චක්ඛුධාතුයාව සඞ්ගහිතන්ති වෙදිතබ්බං. සොතායතනාදීසුපි ඉමිනාව නයෙන සඞ්ගහාසඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. අසඞ්ඛතං ඛන්ධතො ඨපෙත්වාති එත්ථ පන යස්මා අසඞ්ඛතං ධම්මායතනං නාම නිබ්බානං, තඤ්ච ඛන්ධසඞ්ගහං න ගච්ඡති; තස්මා ‘ඛන්ධතො ඨපෙත්වා’ති වුත්තං. චතූහි ඛන්ධෙහීති රූපවෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරක්ඛන්ධෙහි. නිබ්බානවජ්ජඤ්හි ධම්මායතනං එතෙහි සඞ්ගහිතං. විඤ්ඤාණක්ඛන්ධෙන පන ඨපෙත්වා ධම්මායතනධම්මධාතුයො සෙසායතනධාතූහි ච තං න සඞ්ගය්හති. තෙන වුත්තං – ‘‘එකෙන ඛන්ධෙන, එකාදසහායතනෙහි, සත්තරසහි ධාතූහි අසඞ්ගහිත’’න්ති. යථා ච තෙ හෙට්ඨා රූපක්ඛන්ධමූලකා, එවමිධාපි චක්ඛායතනමූලකාව නයා වෙදිතබ්බා. දුකමත්තමෙව පන පාළියං දස්සෙත්වා ‘‘ද්වාදසායතනානී’’ති අභෙදතොව පුච්ඡාවිස්සජ්ජනං කතං. ධාතුනිද්දෙසෙපි එසෙව නයො.
22. Āyatanapadaniddesādīsu āyatanapadaniddese tāva cakkhāyatanaṃ ekena khandhenāti ekena rūpakkhandheneva, ekena cakkhāyataneneva ekāya cakkhudhātuyāva saṅgahitanti veditabbaṃ. Sotāyatanādīsupi imināva nayena saṅgahāsaṅgaho veditabbo. Asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvāti ettha pana yasmā asaṅkhataṃ dhammāyatanaṃ nāma nibbānaṃ, tañca khandhasaṅgahaṃ na gacchati; tasmā ‘khandhato ṭhapetvā’ti vuttaṃ. Catūhi khandhehīti rūpavedanāsaññāsaṅkhārakkhandhehi. Nibbānavajjañhi dhammāyatanaṃ etehi saṅgahitaṃ. Viññāṇakkhandhena pana ṭhapetvā dhammāyatanadhammadhātuyo sesāyatanadhātūhi ca taṃ na saṅgayhati. Tena vuttaṃ – ‘‘ekena khandhena, ekādasahāyatanehi, sattarasahi dhātūhi asaṅgahita’’nti. Yathā ca te heṭṭhā rūpakkhandhamūlakā, evamidhāpi cakkhāyatanamūlakāva nayā veditabbā. Dukamattameva pana pāḷiyaṃ dassetvā ‘‘dvādasāyatanānī’’ti abhedatova pucchāvissajjanaṃ kataṃ. Dhātuniddesepi eseva nayo.
40. සච්චනිද්දෙසෙ – සබ්බෙපි දුකතිකචතුක්කා පාළියං දස්සිතා. යස්මා ච දුකතිකෙසු සමුදයසච්චසදිසමෙව මග්ගසච්චෙපි විස්සජ්ජනං, තස්මා තං සමුදයානන්තරං වුත්තං.
40. Saccaniddese – sabbepi dukatikacatukkā pāḷiyaṃ dassitā. Yasmā ca dukatikesu samudayasaccasadisameva maggasaccepi vissajjanaṃ, tasmā taṃ samudayānantaraṃ vuttaṃ.
50. ඉන්ද්රියනිද්දෙසෙ – ජීවිතින්ද්රියං ද්වීහි ඛන්ධෙහීති රූපජීවිතින්ද්රියං රූපක්ඛන්ධෙන, අරූපජීවිතින්ද්රියං සඞ්ඛාරක්ඛන්ධෙන සඞ්ගහිතං. සෙසං වුත්තනයානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං. පාළිවවත්ථානං පනෙත්ථ ආයතනධාතුනිද්දෙසසදිසමෙව.
50. Indriyaniddese – jīvitindriyaṃ dvīhi khandhehīti rūpajīvitindriyaṃ rūpakkhandhena, arūpajīvitindriyaṃ saṅkhārakkhandhena saṅgahitaṃ. Sesaṃ vuttanayānusāreneva veditabbaṃ. Pāḷivavatthānaṃ panettha āyatanadhātuniddesasadisameva.
6. පටිච්චසමුප්පාදවණ්ණනා
6. Paṭiccasamuppādavaṇṇanā
61. පටිච්චසමුප්පාදනිද්දෙසෙ – ‘‘අවිජ්ජා කතිහි ඛන්ධෙහී’’ති පුච්ඡං අනාරභිත්වා අවිජ්ජා එකෙන ඛන්ධෙනාති එවං විස්සජ්ජනමෙව දස්සිතං. තත්ථ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණන්ති පටිසන්ධියං පවත්තෙ ච සබ්බම්පි විපාකවිඤ්ඤාණං. තෙනෙවාහ – ‘‘සත්තහි ධාතූහි සඞ්ගහිත’’න්ති. නාමරූපම්පි පටිසන්ධිපවත්තිවසෙනෙව වෙදිතබ්බං. තෙනෙවෙත්ථ සද්දායතනම්පි සඞ්ගහෙත්වා එකාදසහායතනෙහි සඞ්ගහො දස්සිතො. ඵස්සාදීසු ඛන්ධභෙදො වෙදිතබ්බො. අඤ්ඤෙනෙව හි එකෙන ඛන්ධෙන ඵස්සො සඞ්ගහිතො, අඤ්ඤෙන වෙදනා, තණ්හාඋපාදානකම්මභවා පන සඞ්ඛාරක්ඛන්ධෙනෙව සඞ්ගහිතා. භවපදඤ්චෙත්ථ කම්මභවාදීනං වසෙන එකාදසධා විභත්තං. තත්ථ කම්මභවො ඵස්සාදීහි සදිසවිසජ්ජනත්තා තෙහි සද්ධිං එකතො දස්සිතො. උපපත්තිභවකාමභවසඤ්ඤාභවපඤ්චවොකාරභවා අඤ්ඤමඤ්ඤසදිසවිස්සජ්ජනත්තා එකතො දස්සිතා. යස්මා චෙතෙ උපාදින්නකධම්මාව තස්මා ‘‘එකාදසහායතනෙහි සත්තරසහි ධාතූහී’’ති වුත්තං. සද්දායතනඤ්හි අනුපාදින්නං, තං එත්ථ න ගහිතං.
61. Paṭiccasamuppādaniddese – ‘‘avijjā katihi khandhehī’’ti pucchaṃ anārabhitvā avijjā ekena khandhenāti evaṃ vissajjanameva dassitaṃ. Tattha saṅkhārapaccayā viññāṇanti paṭisandhiyaṃ pavatte ca sabbampi vipākaviññāṇaṃ. Tenevāha – ‘‘sattahi dhātūhi saṅgahita’’nti. Nāmarūpampi paṭisandhipavattivaseneva veditabbaṃ. Tenevettha saddāyatanampi saṅgahetvā ekādasahāyatanehi saṅgaho dassito. Phassādīsu khandhabhedo veditabbo. Aññeneva hi ekena khandhena phasso saṅgahito, aññena vedanā, taṇhāupādānakammabhavā pana saṅkhārakkhandheneva saṅgahitā. Bhavapadañcettha kammabhavādīnaṃ vasena ekādasadhā vibhattaṃ. Tattha kammabhavo phassādīhi sadisavisajjanattā tehi saddhiṃ ekato dassito. Upapattibhavakāmabhavasaññābhavapañcavokārabhavā aññamaññasadisavissajjanattā ekato dassitā. Yasmā cete upādinnakadhammāva tasmā ‘‘ekādasahāyatanehi sattarasahi dhātūhī’’ti vuttaṃ. Saddāyatanañhi anupādinnaṃ, taṃ ettha na gahitaṃ.
68. රූපභවනිද්දෙසෙ – පඤ්චහායතනෙහීති චක්ඛුසොතමනරූපධම්මායතනෙහි. අට්ඨහි ධාතූහීති චක්ඛුසොතචක්ඛුවිඤ්ඤාණසොතවිඤ්ඤාණරූපධම්මමනොධාතුමනොවිඤ්ඤාණධාතූහි. අරූපභවාදයොපි තයො සදිසවිස්සජ්ජනත්තාව එකතො දස්සිතා. තථා අසඤ්ඤාභවඑකවොකාරභවා. තත්ථ ද්වීහායතනෙහීති රූපායතනධම්මායතනෙහි. ධාතූසුපි එසෙව නයො. එකතලවාසිකානඤ්හි සෙසබ්රහ්මානං චක්ඛුසබ්භාවතො තස්සාරම්මණත්තා තත්ථ රූපායතනං උද්ධටං.
68. Rūpabhavaniddese – pañcahāyatanehīti cakkhusotamanarūpadhammāyatanehi. Aṭṭhahi dhātūhīti cakkhusotacakkhuviññāṇasotaviññāṇarūpadhammamanodhātumanoviññāṇadhātūhi. Arūpabhavādayopi tayo sadisavissajjanattāva ekato dassitā. Tathā asaññābhavaekavokārabhavā. Tattha dvīhāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanehi. Dhātūsupi eseva nayo. Ekatalavāsikānañhi sesabrahmānaṃ cakkhusabbhāvato tassārammaṇattā tattha rūpāyatanaṃ uddhaṭaṃ.
71. ජාති ද්වීහි ඛන්ධෙහීති රූපජාති රූපක්ඛන්ධෙන, අරූපජාති සඞ්ඛාරක්ඛන්ධෙන. ජරාමරණෙසුපි එසෙව නයො. සොකාදීසුපි එකෙන ඛන්ධෙනාති සොකදුක්ඛදොමනස්සානි වෙදනාක්ඛන්ධෙන, පරිදෙවො රූපක්ඛන්ධෙන, උපායාසාදයො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධෙනාති එවං ඛන්ධවිසෙසො වෙදිතබ්බො.
71. Jāti dvīhi khandhehīti rūpajāti rūpakkhandhena, arūpajāti saṅkhārakkhandhena. Jarāmaraṇesupi eseva nayo. Sokādīsupi ekena khandhenāti sokadukkhadomanassāni vedanākkhandhena, paridevo rūpakkhandhena, upāyāsādayo saṅkhārakkhandhenāti evaṃ khandhaviseso veditabbo.
73. ඉද්ධිපාදො ද්වීහීති සඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණක්ඛන්ධෙහි, මනායතනධම්මායතනෙහි, ධම්මධාතුමනොවිඤ්ඤාණධාතූහි ච. ඣානං ද්වීහීති වෙදනාක්ඛන්ධසඞ්ඛාරක්ඛන්ධෙහි. අප්පමඤ්ඤාදයො සදිසවිස්සජ්ජනත්තා එකතො නිද්දිට්ඨා. චිත්තං පන චෙතනානන්තරං නික්ඛිත්තම්පි අසදිසවිස්සජ්ජනත්තා පච්ඡා ගහිතං. තත්ථ අප්පමඤ්ඤාදීසු එකෙන ඛන්ධෙනාති වෙදනා වෙදනාක්ඛන්ධෙන, සඤ්ඤා සඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන, සෙසා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධෙන සඞ්ගහිතාති එවං ඛන්ධවිසෙසො වෙදිතබ්බො.
73. Iddhipādo dvīhīti saṅkhāraviññāṇakkhandhehi, manāyatanadhammāyatanehi, dhammadhātumanoviññāṇadhātūhi ca. Jhānaṃ dvīhīti vedanākkhandhasaṅkhārakkhandhehi. Appamaññādayo sadisavissajjanattā ekato niddiṭṭhā. Cittaṃ pana cetanānantaraṃ nikkhittampi asadisavissajjanattā pacchā gahitaṃ. Tattha appamaññādīsu ekena khandhenāti vedanā vedanākkhandhena, saññā saññākkhandhena, sesā saṅkhārakkhandhena saṅgahitāti evaṃ khandhaviseso veditabbo.
7. තිකපදවණ්ණනා
7. Tikapadavaṇṇanā
77. එවං අබ්භන්තරමාතිකාය සඞ්ගහං දස්සෙත්වා ඉදානි බාහිරමාතිකාය සඞ්ගහං දස්සෙතුං කුසලා ධම්මාතිආදි ආරද්ධං. තත්ථ වෙදනාත්තිකෙ තීහි ධාතූහීති කායවිඤ්ඤාණමනොවිඤ්ඤාණධම්මධාතූහි. සත්තහි ධාතූහීති චක්ඛුසොතඝානජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතූහි චෙව මනොධාතුධම්මධාතුමනොවිඤ්ඤාණධාතූහි ච. විපාකත්තිකෙ අට්ඨහි ධාතූහීති කායවිඤ්ඤාණධාතුයා සද්ධිං තාහියෙව. විපාකධම්මධම්මා පන සංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකෙහි සද්ධිං සදිසවිස්සජ්ජනත්තා එකතො ගහිතා. යථා චෙතෙ, එවං සබ්බතිකදුකපදෙසු යං යං පදං යෙන යෙන පදෙන සද්ධිං සදිසවිස්සජ්ජනං හොති, තං තං උප්පටිපාටියාපි තෙන තෙන සද්ධිං ගහෙත්වා විස්සජ්ජිතං. තත්ථ වුත්තානුසාරෙනෙව සඞ්ගහාසඞ්ගහනයො වෙදිතබ්බොති.
77. Evaṃ abbhantaramātikāya saṅgahaṃ dassetvā idāni bāhiramātikāya saṅgahaṃ dassetuṃ kusalā dhammātiādi āraddhaṃ. Tattha vedanāttike tīhi dhātūhīti kāyaviññāṇamanoviññāṇadhammadhātūhi. Sattahi dhātūhīti cakkhusotaghānajivhāviññāṇadhātūhi ceva manodhātudhammadhātumanoviññāṇadhātūhi ca. Vipākattike aṭṭhahi dhātūhīti kāyaviññāṇadhātuyā saddhiṃ tāhiyeva. Vipākadhammadhammā pana saṃkiliṭṭhasaṃkilesikehi saddhiṃ sadisavissajjanattā ekato gahitā. Yathā cete, evaṃ sabbatikadukapadesu yaṃ yaṃ padaṃ yena yena padena saddhiṃ sadisavissajjanaṃ hoti, taṃ taṃ uppaṭipāṭiyāpi tena tena saddhiṃ gahetvā vissajjitaṃ. Tattha vuttānusāreneva saṅgahāsaṅgahanayo veditabboti.
සඞ්ගහාසඞ්ගහපදවණ්ණනා.
Saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධාතුකථාපාළි • Dhātukathāpāḷi / 1. සඞ්ගහාසඞ්ගහපදනිද්දෙසො • 1. Saṅgahāsaṅgahapadaniddeso
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 1. පඨමනයො සඞ්ගහාසඞ්ගහපදවණ්ණනා • 1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 1. පඨමනයො සඞ්ගහාසඞ්ගහපදවණ්ණනා • 1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā