Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
2. නිද්දෙසවණ්ණනා
2. Niddesavaṇṇanā
1. පඨමනයො සඞ්ගහාසඞ්ගහපදවණ්ණනා
1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā
1. ඛන්ධපදවණ්ණනා
1. Khandhapadavaṇṇanā
6. ඛන්ධායතනධාතුයොමහන්තරෙ අභිඤ්ඤෙය්යධම්මභාවෙන වුත්තා, තෙසං පන සභාවතො අභිඤ්ඤාතානං ධම්මානං පරිඤ්ඤෙය්යතාදිවිසෙසදස්සනත්ථං සච්චානි, අධිපතියාදිකිච්චවිසෙසදස්සනත්ථං ඉන්ද්රියාදීනි ච වුත්තානීති සච්චාදිවිසෙසො විය සඞ්ගහාසඞ්ගහවිසෙසො ච අභිඤ්ඤෙය්යනිස්සිතො වුච්චමානො සුවිඤ්ඤෙය්යො හොතීති ‘‘තීහි සඞ්ගහො. තීහි අසඞ්ගහො’’ති නයමුඛමාතිකා ඨපිතාති වෙදිතබ්බා. එවඤ්ච කත්වා ‘‘චතූහී’’ති වුත්තා සම්පයොගවිප්පයොගා ච අභිඤ්ඤෙය්යනිස්සයෙන ඛන්ධාදීහෙව පුච්ඡිත්වා විස්සජ්ජිතාති. රූපක්ඛන්ධො එකෙන ඛන්ධෙනාති යෙ ධම්මා ‘‘රූපක්ඛන්ධො’’ති වුච්චන්ති, තෙසං පඤ්චසු ඛන්ධෙසු රූපක්ඛන්ධභාවෙන සභාගතා හොතීති රූපක්ඛන්ධභාවසඞ්ඛාතෙන, රූපක්ඛන්ධවචනසඞ්ඛාතෙන වා ගණනෙන සඞ්ගහං ගණනං දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘යඤ්හි කිඤ්චී’’තිආදි. රූපක්ඛන්ධොති හි සඞ්ගහිතබ්බධම්මො දස්සිතො. යෙන සඞ්ගහෙන සඞ්ගය්හති, තස්ස සඞ්ගහස්ස දස්සනං ‘‘එකෙන ඛන්ධෙනා’’ති වචනං. පඤ්චසු ඛන්ධගණනෙසු එකෙන ඛන්ධගණනෙන ගණිතොති අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො. යස්මා ච ඛන්ධාදිවචනෙහි සඞ්ගහො වුච්චති, තස්මා උපරි ‘‘ඛන්ධසඞ්ගහෙන සඞ්ගහිතා’’තිආදිං වක්ඛතීති.
6. Khandhāyatanadhātuyomahantare abhiññeyyadhammabhāvena vuttā, tesaṃ pana sabhāvato abhiññātānaṃ dhammānaṃ pariññeyyatādivisesadassanatthaṃ saccāni, adhipatiyādikiccavisesadassanatthaṃ indriyādīni ca vuttānīti saccādiviseso viya saṅgahāsaṅgahaviseso ca abhiññeyyanissito vuccamāno suviññeyyo hotīti ‘‘tīhi saṅgaho. Tīhi asaṅgaho’’ti nayamukhamātikā ṭhapitāti veditabbā. Evañca katvā ‘‘catūhī’’ti vuttā sampayogavippayogā ca abhiññeyyanissayena khandhādīheva pucchitvā vissajjitāti. Rūpakkhandho ekena khandhenāti ye dhammā ‘‘rūpakkhandho’’ti vuccanti, tesaṃ pañcasu khandhesu rūpakkhandhabhāvena sabhāgatā hotīti rūpakkhandhabhāvasaṅkhātena, rūpakkhandhavacanasaṅkhātena vā gaṇanena saṅgahaṃ gaṇanaṃ dasseti. Tenāha ‘‘yañhi kiñcī’’tiādi. Rūpakkhandhoti hi saṅgahitabbadhammo dassito. Yena saṅgahena saṅgayhati, tassa saṅgahassa dassanaṃ ‘‘ekena khandhenā’’ti vacanaṃ. Pañcasu khandhagaṇanesu ekena khandhagaṇanena gaṇitoti ayañhettha attho. Yasmā ca khandhādivacanehi saṅgaho vuccati, tasmā upari ‘‘khandhasaṅgahena saṅgahitā’’tiādiṃ vakkhatīti.
අසඞ්ගහනයනිද්දෙසෙති ඉදං ‘‘සඞ්ගහො අසඞ්ගහො’’ති එතස්සෙව නයස්ස එකදෙසනයභාවෙන වුත්තං, න නයන්තරතායාති දට්ඨබ්බං. රූපක්ඛන්ධමූලකායෙව චෙත්ථ දුකතිකචතුක්කා දස්සිතාති එතෙන වෙදනාක්ඛන්ධමූලකා පුරිමෙන යොජියමානෙ විසෙසො නත්ථීති පච්ඡිමෙහෙව යොජෙත්වා තයො දුකා ද්වෙ තිකා එකො චතුක්කො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධමූලකා ද්වෙ දුකා එකො තිකො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධමූලකො එකො දුකොති එතෙ ලබ්භන්තීති දස්සෙති. තෙසං පන භෙදතො පඤ්චකපුච්ඡාවිස්සජ්ජනානන්තරං පුච්ඡාවිස්සජ්ජනං කාතබ්බං සංඛිත්තන්ති දට්ඨබ්බං, වුත්තනයෙන වා සක්කා ඤාතුන්ති පාළිං න ආරොපිතන්ති.
Asaṅgahanayaniddeseti idaṃ ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’ti etasseva nayassa ekadesanayabhāvena vuttaṃ, na nayantaratāyāti daṭṭhabbaṃ. Rūpakkhandhamūlakāyeva cettha dukatikacatukkā dassitāti etena vedanākkhandhamūlakā purimena yojiyamāne viseso natthīti pacchimeheva yojetvā tayo dukā dve tikā eko catukko, saññākkhandhamūlakā dve dukā eko tiko, saṅkhārakkhandhamūlako eko dukoti ete labbhantīti dasseti. Tesaṃ pana bhedato pañcakapucchāvissajjanānantaraṃ pucchāvissajjanaṃ kātabbaṃ saṃkhittanti daṭṭhabbaṃ, vuttanayena vā sakkā ñātunti pāḷiṃ na āropitanti.
ආයතනපදාදිවණ්ණනා
Āyatanapadādivaṇṇanā
40. යස්මා ච දුකතිකෙසූති යදිපි එකකෙපි සදිසං විස්සජ්ජනං, එකකෙ පන සදිසවිස්සජ්ජනානං චක්ඛුන්ද්රියසොතින්ද්රියසුඛින්ද්රියාදීනං දුකාදීසු අසදිසවිස්සජ්ජනං දිට්ඨං. න හෙත්ථ චක්ඛුසොතචක්ඛුසුඛින්ද්රියදුකානං අඤ්ඤමඤ්ඤසදිසවිස්සජ්ජනං, නාපි දුකෙහි තිකස්ස, ඉධ පන දුක්ඛසමුදයදුක්ඛමග්ගදුකානං අඤ්ඤමඤ්ඤං තිකෙන ච සදිසං විස්සජ්ජනන්ති දුකතිකෙස්වෙව සදිසවිස්සජ්ජනතං සමුදයානන්තරං මග්ගසච්චස්ස වචනෙ කාරණං වදති.
40. Yasmāca dukatikesūti yadipi ekakepi sadisaṃ vissajjanaṃ, ekake pana sadisavissajjanānaṃ cakkhundriyasotindriyasukhindriyādīnaṃ dukādīsu asadisavissajjanaṃ diṭṭhaṃ. Na hettha cakkhusotacakkhusukhindriyadukānaṃ aññamaññasadisavissajjanaṃ, nāpi dukehi tikassa, idha pana dukkhasamudayadukkhamaggadukānaṃ aññamaññaṃ tikena ca sadisaṃ vissajjananti dukatikesveva sadisavissajjanataṃ samudayānantaraṃ maggasaccassa vacane kāraṇaṃ vadati.
6. පටිච්චසමුප්පාදවණ්ණනා
6. Paṭiccasamuppādavaṇṇanā
61. ‘‘පුච්ඡං අනාරභිත්වා අවිජ්ජා එකෙන ඛන්ධෙන, අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා එකෙන ඛන්ධෙනා’’ති ලිඛිතබ්බෙපි පමාදවසෙන ‘‘අවිජ්ජා එකෙන ඛන්ධෙනා’’ති ඉදං න ලිඛිතන්ති දට්ඨබ්බං. සරූපෙකසෙසං වා කත්වා අවිජ්ජාවචනෙන අවිජ්ජාවිස්සජ්ජනං දස්සිතන්ති. සබ්බම්පි විපාකවිඤ්ඤාණන්ති එත්ථ විපාකග්ගහණෙන විසෙසනං න කාතබ්බං. කුසලාදීනම්පි හි විඤ්ඤාණානං ධාතුකථායං සඞ්ඛාරපච්චයාවිඤ්ඤාණාදිපදෙහි සඞ්ගහිතතා විප්පයුත්තෙනසඞ්ගහිතාසඞ්ගහිතපදනිද්දෙසෙ ‘‘විපාකා ධම්මා’’ති ඉමස්ස විස්සජ්ජනාසදිසෙන තෙසං විස්සජ්ජනෙන දස්සිතා, ඉධ ච නාමරූපස්ස එකාදසහායතනෙහි සඞ්ගහවචනෙන අකම්මජානම්පි සඞ්ගහිතතා විඤ්ඤායතීති.
61. ‘‘Pucchaṃ anārabhitvā avijjā ekena khandhena, avijjāpaccayā saṅkhārā ekena khandhenā’’ti likhitabbepi pamādavasena ‘‘avijjā ekena khandhenā’’ti idaṃ na likhitanti daṭṭhabbaṃ. Sarūpekasesaṃ vā katvā avijjāvacanena avijjāvissajjanaṃ dassitanti. Sabbampi vipākaviññāṇanti ettha vipākaggahaṇena visesanaṃ na kātabbaṃ. Kusalādīnampi hi viññāṇānaṃ dhātukathāyaṃ saṅkhārapaccayāviññāṇādipadehi saṅgahitatā vippayuttenasaṅgahitāsaṅgahitapadaniddese ‘‘vipākā dhammā’’ti imassa vissajjanāsadisena tesaṃ vissajjanena dassitā, idha ca nāmarūpassa ekādasahāyatanehi saṅgahavacanena akammajānampi saṅgahitatā viññāyatīti.
71. ජායමානපරිපච්චමානභිජ්ජමානානං ජායමානාදිභාවමත්තත්තා ජාතිජරාමරණානි පරමත්ථතො විනිබ්භුජ්ජිත්වා අනුපලබ්භමානානි පරමත්ථානං සභාවමත්තභූතානි, තානි රූපස්ස නිබ්බත්තිපාකභෙදභූතානි රුප්පනභාවෙන ගය්හන්තීති රූපක්ඛන්ධධම්මසභාගානි, අරූපානං පන නිබ්බත්තිආදිභූතානි රූපකලාපජාතිආදීනි විය සහුප්පජ්ජමානචතුක්ඛන්ධකලාපනිබ්බත්තිආදිභාවතො එකෙකභූතානි වෙදියනසඤ්ජානනවිජානනෙහි එකන්තපරමත්ථකිච්චෙහි අගය්හමානානි සඞ්ඛතාභිසඞ්ඛරණෙන අනෙකන්තපරමත්ථකිච්චෙන ගය්හන්තීති සඞ්ඛාරක්ඛන්ධධම්මසභාගානි, තථා දුවිධානිපි තානි චක්ඛායතනාදීහි එකන්තපරමත්ථකිච්චෙහි අගය්හමානානි නිස්සත්තට්ඨෙන ධම්මායතනධම්මධාතුධම්මෙහි සභාගානි, තෙන තෙහි ඛන්ධාදීහි සඞ්ගය්හන්තීති ‘‘ජාති ද්වීහි ඛන්ධෙහී’’තිආදිමාහ.
71. Jāyamānaparipaccamānabhijjamānānaṃ jāyamānādibhāvamattattā jātijarāmaraṇāni paramatthato vinibbhujjitvā anupalabbhamānāni paramatthānaṃ sabhāvamattabhūtāni, tāni rūpassa nibbattipākabhedabhūtāni ruppanabhāvena gayhantīti rūpakkhandhadhammasabhāgāni, arūpānaṃ pana nibbattiādibhūtāni rūpakalāpajātiādīni viya sahuppajjamānacatukkhandhakalāpanibbattiādibhāvato ekekabhūtāni vediyanasañjānanavijānanehi ekantaparamatthakiccehi agayhamānāni saṅkhatābhisaṅkharaṇena anekantaparamatthakiccena gayhantīti saṅkhārakkhandhadhammasabhāgāni, tathā duvidhānipi tāni cakkhāyatanādīhi ekantaparamatthakiccehi agayhamānāni nissattaṭṭhena dhammāyatanadhammadhātudhammehi sabhāgāni, tena tehi khandhādīhi saṅgayhantīti ‘‘jāti dvīhi khandhehī’’tiādimāha.
පඨමනයසඞ්ගහාසඞ්ගහපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Paṭhamanayasaṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධාතුකථාපාළි • Dhātukathāpāḷi / 1. සඞ්ගහාසඞ්ගහපදනිද්දෙසො • 1. Saṅgahāsaṅgahapadaniddeso
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්මපිටක (අට්ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / පඤ්චපකරණ-අට්ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / 1. පඨමනයො සඞ්ගහාසඞ්ගහපදවණ්ණනා • 1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 1. පඨමනයො සඞ්ගහාසඞ්ගහපදවණ්ණනා • 1. Paṭhamanayo saṅgahāsaṅgahapadavaṇṇanā