| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
८. पाटलिगामियवग्गो
8. Pāṭaligāmiyavaggo
१. पठमनिब्बानपटिसंयुत्तसुत्तवण्णना
1. Paṭhamanibbānapaṭisaṃyuttasuttavaṇṇanā
७१. पाटलिगामियवग्गस्स पठमे निब्बानपटिसंयुत्तायाति अमतधातुसन्निस्सिताय असङ्खतधातुया पवेदनवसेन पवत्ताय। धम्मिया कथायाति धम्मदेसनाय। सन्दस्सेतीति सभावसरसलक्खणतो निब्बानं दस्सेति। समादपेतीति तमेव अत्थं ते भिक्खू गण्हापेति। समुत्तेजेतीति तदत्थगहणे उस्साहं जनेन्तो तेजेति जोतेति। सम्पहंसेतीति निब्बानगुणेहि सम्मदेव सब्बप्पकारेहि तोसेति।
71. Pāṭaligāmiyavaggassa paṭhame nibbānapaṭisaṃyuttāyāti amatadhātusannissitāya asaṅkhatadhātuyā pavedanavasena pavattāya. Dhammiyā kathāyāti dhammadesanāya. Sandassetīti sabhāvasarasalakkhaṇato nibbānaṃ dasseti. Samādapetīti tameva atthaṃ te bhikkhū gaṇhāpeti. Samuttejetīti tadatthagahaṇe ussāhaṃ janento tejeti joteti. Sampahaṃsetīti nibbānaguṇehi sammadeva sabbappakārehi toseti.
अथ वा सन्दस्सेतीति ‘‘सो सब्बसङ्खारसमथो सब्बूपधिपटिनिस्सग्गा तण्हक्खयो विरागो निरोधो’’तिआदिना (म॰ नि॰ १.२८१; २.३३७; महाव॰ ८) नयेनेव सब्बथा तेन तेन परियायेन तेसं तेसं अज्झासयानुरूपं सम्मा दस्सेति। समादपेतीति ‘‘इमिना अरियमग्गेन तं अधिगन्तब्ब’’न्ति अधिगमपटिपदाय सद्धिं तत्थ भिक्खू निन्नपोणपब्भारे करोन्तो सम्मा आदपेति गण्हापेति। समुत्तेजेतीति एतं दुक्करं दुरभिसम्भवन्ति ‘‘मा सम्मापटिपत्तियं पमादं अन्तरावोसानं आपज्जथ, उपनिस्सयसम्पन्नस्स वीरियवतो नयिदं दुक्करं, तस्मा सीलविसुद्धिआदिविसुद्धिपटिपदाय उट्ठहथ घटयथ वायमेय्याथा’’ति निब्बानाधिगमाय उस्साहेति, तत्थ वा चित्तं वोदपेति। सम्पहंसेतीति ‘‘मदनिम्मदनो पिपासविनयो आलयसमुग्घातो’’ति (अ॰ नि॰ ४.३४; इतिवु॰ ९०), रागक्खयो दोसक्खयो मोहक्खयोति (सं॰ नि॰ ४.३६७; इतिवु॰ ४४), असङ्खतन्ति (सं॰ नि॰ ४.३६७), अमतञ्च सन्तन्तिआदिना च अनेकपरियायेन (सं॰ नि॰ ४.४०९) निब्बानानिसंसप्पकासनेन तेसं भिक्खूनं चित्तं तोसेन्तो हासेन्तो सम्पहंसेति समस्सासेति।
Atha vā sandassetīti ‘‘so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggā taṇhakkhayo virāgo nirodho’’tiādinā (ma. ni. 1.281; 2.337; mahāva. 8) nayeneva sabbathā tena tena pariyāyena tesaṃ tesaṃ ajjhāsayānurūpaṃ sammā dasseti. Samādapetīti ‘‘iminā ariyamaggena taṃ adhigantabba’’nti adhigamapaṭipadāya saddhiṃ tattha bhikkhū ninnapoṇapabbhāre karonto sammā ādapeti gaṇhāpeti. Samuttejetīti etaṃ dukkaraṃ durabhisambhavanti ‘‘mā sammāpaṭipattiyaṃ pamādaṃ antarāvosānaṃ āpajjatha, upanissayasampannassa vīriyavato nayidaṃ dukkaraṃ, tasmā sīlavisuddhiādivisuddhipaṭipadāya uṭṭhahatha ghaṭayatha vāyameyyāthā’’ti nibbānādhigamāya ussāheti, tattha vā cittaṃ vodapeti. Sampahaṃsetīti ‘‘madanimmadano pipāsavinayo ālayasamugghāto’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90), rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti (saṃ. ni. 4.367; itivu. 44), asaṅkhatanti (saṃ. ni. 4.367), amatañca santantiādinā ca anekapariyāyena (saṃ. ni. 4.409) nibbānānisaṃsappakāsanena tesaṃ bhikkhūnaṃ cittaṃ tosento hāsento sampahaṃseti samassāseti.
तेधाति ते इध। अट्ठिं कत्वाति ‘‘अत्थि किञ्चि अयं नो अत्थो अधिगन्तब्बो’’ति एवं सल्लक्खेत्वा ताय देसनाय अत्थिका हुत्वा। मनसि कत्वाति चित्ते ठपेत्वा अनञ्ञविहिता तं देसनं अत्तनो चित्तगतमेव कत्वा। सब्बं चेतसो समन्नाहरित्वाति सब्बेन कारकचित्तेन आदितो पट्ठाय याव परियोसाना देसनं आवज्जेत्वा, तग्गतमेव आभोगं कत्वाति अत्थो। अथ वा सब्बं चेतसो समन्नाहरित्वाति सब्बस्मा चित्ततो देसनं सम्मा अनु अनु आहरित्वा। इदं वुत्तं होति – देसेन्तस्स येहि चित्तेहि देसना कता, सब्बस्मा चित्ततो पवत्तं देसनं बहि गन्तुं अदेन्तो सम्मा अविपरीतं अनु अनु आहरित्वा अत्तनो चित्तसन्तानं आहरित्वा यथादेसितदेसितं देसनं सुट्ठु उपधारेत्वा। ओहितसोताति अवहितसोता, सुट्ठु उपितसोता। ओहितसोताति वा अविक्खित्तसोता। तमेव उपलब्भमानोपि हि सवने अविक्खेपो सतिसंवरो विय चक्खुन्द्रियादीसु सोतिन्द्रियेपि वत्तुमरहतीति। एत्थ च ‘‘अट्ठिं कत्वा’’तिआदीहि चतूहिपि पदेहि तेसं भिक्खूनं तप्परभावतो सवने आदरदीपनेन सक्कच्चसवनं दस्सेति।
Tedhāti te idha. Aṭṭhiṃ katvāti ‘‘atthi kiñci ayaṃ no attho adhigantabbo’’ti evaṃ sallakkhetvā tāya desanāya atthikā hutvā. Manasi katvāti citte ṭhapetvā anaññavihitā taṃ desanaṃ attano cittagatameva katvā. Sabbaṃ cetaso samannāharitvāti sabbena kārakacittena ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā desanaṃ āvajjetvā, taggatameva ābhogaṃ katvāti attho. Atha vā sabbaṃ cetaso samannāharitvāti sabbasmā cittato desanaṃ sammā anu anu āharitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti – desentassa yehi cittehi desanā katā, sabbasmā cittato pavattaṃ desanaṃ bahi gantuṃ adento sammā aviparītaṃ anu anu āharitvā attano cittasantānaṃ āharitvā yathādesitadesitaṃ desanaṃ suṭṭhu upadhāretvā. Ohitasotāti avahitasotā, suṭṭhu upitasotā. Ohitasotāti vā avikkhittasotā. Tameva upalabbhamānopi hi savane avikkhepo satisaṃvaro viya cakkhundriyādīsu sotindriyepi vattumarahatīti. Ettha ca ‘‘aṭṭhiṃ katvā’’tiādīhi catūhipi padehi tesaṃ bhikkhūnaṃ tapparabhāvato savane ādaradīpanena sakkaccasavanaṃ dasseti.
एतमत्थं विदित्वाति एतं तेसं भिक्खूनं तस्सा निब्बानपटिसंयुत्ताय धम्मकथाय सवने आदरकारितं सब्बाकारतो विदित्वा। इमं उदानन्ति इमं निब्बानस्स तब्बिधुरधम्मदेसनामुखेन परमत्थतो विज्जमानभावविभावनं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ tassā nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammakathāya savane ādarakāritaṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ nibbānassa tabbidhuradhammadesanāmukhena paramatthato vijjamānabhāvavibhāvanaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ अत्थीति विज्जति, परमत्थतो उपलब्भतीति अत्थो। भिक्खवेति तेसं भिक्खूनं आलपनं। ननु च उदानं नाम पीतिसोमनस्ससमुट्ठापितो वा धम्मसंवेगसमुट्ठापितो वा धम्मपटिग्गाहकनिरपेक्खो उदाहारो, तथा चेव एत्तकेसु सुत्तेसु आगतं, इध कस्मा भगवा उदानेन्तो ते भिक्खू आमन्तेसीति? तेसं भिक्खूनं सञ्ञापनत्थं। निब्बानपटिसंयुत्तञ्हि भगवा तेसं भिक्खूनं धम्मं देसेत्वा निब्बानगुणानुस्सरणेन उप्पन्नपीतिसोमनस्सा उदानं उदानेसि। इध निब्बानवज्जो सब्बो सभावधम्मो पच्चयायत्तवुत्तिकोव उपलब्भति, न पच्चयनिरपेक्खो। अयं पन निब्बानधम्मो कतमपच्चये उपलब्भतीति तेसं भिक्खूनं चेतोपरिवितक्कमञ्ञाय ते च सञ्ञापेतुकामो ‘‘अत्थि, भिक्खवे, तदायतन’’न्तिआदिमाह, न एकन्ततोव ते पटिग्गाहके कत्वाति वेदितब्बं। तदायतनन्ति तं कारणं। दकारो पदसन्धिकरो। निब्बानञ्हि मग्गफलञाणादीनं आरम्मणपच्चयभावतो रूपादीनि विय चक्खुविञ्ञाणादीनं आरम्मणपच्चयभूतानीति कारणट्ठेन ‘‘आयतन’’न्ति वुच्चति। एत्तावता च भगवा तेसं भिक्खूनं असङ्खताय धातुया परमत्थतो अत्थिभावं पवेदेसि।
Tattha atthīti vijjati, paramatthato upalabbhatīti attho. Bhikkhaveti tesaṃ bhikkhūnaṃ ālapanaṃ. Nanu ca udānaṃ nāma pītisomanassasamuṭṭhāpito vā dhammasaṃvegasamuṭṭhāpito vā dhammapaṭiggāhakanirapekkho udāhāro, tathā ceva ettakesu suttesu āgataṃ, idha kasmā bhagavā udānento te bhikkhū āmantesīti? Tesaṃ bhikkhūnaṃ saññāpanatthaṃ. Nibbānapaṭisaṃyuttañhi bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ desetvā nibbānaguṇānussaraṇena uppannapītisomanassā udānaṃ udānesi. Idha nibbānavajjo sabbo sabhāvadhammo paccayāyattavuttikova upalabbhati, na paccayanirapekkho. Ayaṃ pana nibbānadhammo katamapaccaye upalabbhatīti tesaṃ bhikkhūnaṃ cetoparivitakkamaññāya te ca saññāpetukāmo ‘‘atthi, bhikkhave, tadāyatana’’ntiādimāha, na ekantatova te paṭiggāhake katvāti veditabbaṃ. Tadāyatananti taṃ kāraṇaṃ. Dakāro padasandhikaro. Nibbānañhi maggaphalañāṇādīnaṃ ārammaṇapaccayabhāvato rūpādīni viya cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇapaccayabhūtānīti kāraṇaṭṭhena ‘‘āyatana’’nti vuccati. Ettāvatā ca bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvaṃ pavedesi.
तत्रायं धम्मन्वयो – इध सङ्खतधम्मानं विज्जमानत्ता असङ्खतायपि धातुया भवितब्बं तप्पटिपक्खत्ता सभावधम्मानं। यथा हि दुक्खे विज्जमाने तप्पटिपक्खभूतं सुखम्पि विज्जतियेव , तथा उण्हे विज्जमाने सीतम्पि विज्जति, पापधम्मेसु विज्जमानेसु कल्याणधम्मापि विज्जन्ति एव। वुत्तञ्चेतं –
Tatrāyaṃ dhammanvayo – idha saṅkhatadhammānaṃ vijjamānattā asaṅkhatāyapi dhātuyā bhavitabbaṃ tappaṭipakkhattā sabhāvadhammānaṃ. Yathā hi dukkhe vijjamāne tappaṭipakkhabhūtaṃ sukhampi vijjatiyeva , tathā uṇhe vijjamāne sītampi vijjati, pāpadhammesu vijjamānesu kalyāṇadhammāpi vijjanti eva. Vuttañcetaṃ –
‘‘यथापि दुक्खे विज्जन्ते, सुखं नामपि विज्जति।
‘‘Yathāpi dukkhe vijjante, sukhaṃ nāmapi vijjati;
एवं भवे विज्जमाने, विभवोपि इच्छितब्बको॥
Evaṃ bhave vijjamāne, vibhavopi icchitabbako.
‘‘यथापि उण्हे विज्जन्ते, अपरं विज्जति सीतलं।
‘‘Yathāpi uṇhe vijjante, aparaṃ vijjati sītalaṃ;
एवं तिविधग्गि विज्जन्ते, निब्बानं इच्छितब्बकं॥
Evaṃ tividhaggi vijjante, nibbānaṃ icchitabbakaṃ.
‘‘यथापि पापे विज्जन्ते, कल्याणमपि विज्जति।
‘‘Yathāpi pāpe vijjante, kalyāṇamapi vijjati;
एवमेव जाति विज्जन्ते, अजातिमपि इच्छितब्बक’’न्तिआदि॥ (बु॰ वं॰ २.१०-१२) –
Evameva jāti vijjante, ajātimapi icchitabbaka’’ntiādi. (bu. vaṃ. 2.10-12) –
अपिच निब्बानस्स परमत्थतो अत्थिभावविचारणं परतो आविभविस्सति।
Apica nibbānassa paramatthato atthibhāvavicāraṇaṃ parato āvibhavissati.
एवं भगवा असङ्खताय धातुया परमत्थतो अत्थिभावं सम्मुखेन दस्सेत्वा इदानि तब्बिधुरधम्मापोहनमुखेनस्स सभावं दस्सेतुं, ‘‘यत्थ नेव पथवी न आपो’’तिआदिमाह। तत्थ यस्मा निब्बानं सब्बसङ्खारविधुरसभावं यथा सङ्खतधम्मेसु कत्थचि नत्थि, तथा तत्थपि सब्बे सङ्खतधम्मा। न हि सङ्खतासङ्खतधम्मानं समोधानं सम्भवति। तत्रायं अत्थविभावना – यत्थ यस्मिं निब्बाने यस्सं असङ्खतधातुयं नेव कक्खळलक्खणा पथवीधातु अत्थि, न पग्घरणलक्खणा आपोधातु, न उण्हलक्खणा तेजोधातु, न वित्थम्भनलक्खणा वायोधातु अत्थि। इति चतुमहाभूताभाववचनेन यथा सब्बस्सपि उपादारूपस्स अभावो वुत्तो होति तन्निस्सितत्ता। एवं अनवसेसतो कामरूपभवस्स तत्थ अभावो वुत्तो होति तदायत्तवुत्तिभावतो। न हि महाभूतनिस्सयेन विना पञ्चवोकारभवो एकवोकारभवो वा सम्भवतीति।
Evaṃ bhagavā asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvaṃ sammukhena dassetvā idāni tabbidhuradhammāpohanamukhenassa sabhāvaṃ dassetuṃ, ‘‘yattha neva pathavī na āpo’’tiādimāha. Tattha yasmā nibbānaṃ sabbasaṅkhāravidhurasabhāvaṃ yathā saṅkhatadhammesu katthaci natthi, tathā tatthapi sabbe saṅkhatadhammā. Na hi saṅkhatāsaṅkhatadhammānaṃ samodhānaṃ sambhavati. Tatrāyaṃ atthavibhāvanā – yattha yasmiṃ nibbāne yassaṃ asaṅkhatadhātuyaṃ neva kakkhaḷalakkhaṇā pathavīdhātu atthi, na paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu, na uṇhalakkhaṇā tejodhātu, na vitthambhanalakkhaṇā vāyodhātu atthi. Iti catumahābhūtābhāvavacanena yathā sabbassapi upādārūpassa abhāvo vutto hoti tannissitattā. Evaṃ anavasesato kāmarūpabhavassa tattha abhāvo vutto hoti tadāyattavuttibhāvato. Na hi mahābhūtanissayena vinā pañcavokārabhavo ekavokārabhavo vā sambhavatīti.
इदानि अरूपसभावत्तेपि निब्बानस्स अरूपभवपरियापन्नानं धम्मानं तत्थ अभावं दस्सेतुं, ‘‘न आकासानञ्चायतनं…पे॰… न नेवसञ्ञानासञ्ञायतन’’न्ति वुत्तं। तत्थ न आकासानञ्चायतनन्ति सद्धिं आरम्मणेन कुसलविपाककिरियभेदो तिविधोपि आकासानञ्चायतनचित्तुप्पादो नत्थीति अत्थो। सेसेसुपि एसेव नयो। यदग्गेन च निब्बाने कामलोकादीनं अभावो होति, तदग्गेन तत्थ इधलोकपरलोकानम्पि अभावोति आह – ‘‘नायं लोको न परलोको’’ति। तस्सत्थो – य्वायं ‘‘इत्थत्तं दिट्ठधम्मो इधलोको’’ति च लद्धवोहारो खन्धादिलोको, यो च ‘‘ततो अञ्ञथा परो अभिसम्परायो’’ति च लद्धवोहारो खन्धादिलोको, तदुभयम्पि तत्थ नत्थीति। न उभो चन्दिमसूरियाति यस्मा रूपगते सति तमो नाम सिया, तमस्स च विधमनत्थं चन्दिमसूरियेहि वत्तितब्बं। सब्बेन सब्बं पन यत्थ रूपगतमेव नत्थि, कुतो तत्थ तमो। तमस्स वा विधमना चन्दिमसूरिया, तस्मा चन्दिमा सूरियो चाति उभोपि तत्थ निब्बाने नत्थीति अत्थो। इमिना आलोकसभावतंयेव निब्बानस्स दस्सेति।
Idāni arūpasabhāvattepi nibbānassa arūpabhavapariyāpannānaṃ dhammānaṃ tattha abhāvaṃ dassetuṃ, ‘‘na ākāsānañcāyatanaṃ…pe… na nevasaññānāsaññāyatana’’nti vuttaṃ. Tattha na ākāsānañcāyatananti saddhiṃ ārammaṇena kusalavipākakiriyabhedo tividhopi ākāsānañcāyatanacittuppādo natthīti attho. Sesesupi eseva nayo. Yadaggena ca nibbāne kāmalokādīnaṃ abhāvo hoti, tadaggena tattha idhalokaparalokānampi abhāvoti āha – ‘‘nāyaṃ loko na paraloko’’ti. Tassattho – yvāyaṃ ‘‘itthattaṃ diṭṭhadhammo idhaloko’’ti ca laddhavohāro khandhādiloko, yo ca ‘‘tato aññathā paro abhisamparāyo’’ti ca laddhavohāro khandhādiloko, tadubhayampi tattha natthīti. Na ubho candimasūriyāti yasmā rūpagate sati tamo nāma siyā, tamassa ca vidhamanatthaṃ candimasūriyehi vattitabbaṃ. Sabbena sabbaṃ pana yattha rūpagatameva natthi, kuto tattha tamo. Tamassa vā vidhamanā candimasūriyā, tasmā candimā sūriyo cāti ubhopi tattha nibbāne natthīti attho. Iminā ālokasabhāvataṃyeva nibbānassa dasseti.
एत्तावता च अनभिसमेतावीनं भिक्खूनं अनादिमतिसंसारे सुपिनन्तेपि अननुभूतपुब्बं परमगम्भीरं अतिदुद्दसं सण्हसुखुमं अतक्कावचरं अच्चन्तसन्तं पण्डितवेदनीयं अतिपणीतं अमतं निब्बानं विभावेन्तो पठमं ताव ‘‘अत्थि, भिक्खवे, तदायतन’’न्ति तस्स अत्थिभावा तेसं अञ्ञाणादीनि अपनेत्वा ‘‘यत्थ नेव पथवी …पे॰… न उभो चन्दिमसूरिया’’ति तदञ्ञधम्मापोहनमुखेन तं विभावेति धम्मराजा। तेन पथवीआदिसब्बसङ्खतधम्मविधुरसभावा या असङ्खता धातु, तं निब्बानन्ति दीपितं होति। तेनेवाह, ‘‘तत्रापाहं, भिक्खवे, नेव आगतिं वदामी’’ति।
Ettāvatā ca anabhisametāvīnaṃ bhikkhūnaṃ anādimatisaṃsāre supinantepi ananubhūtapubbaṃ paramagambhīraṃ atiduddasaṃ saṇhasukhumaṃ atakkāvacaraṃ accantasantaṃ paṇḍitavedanīyaṃ atipaṇītaṃ amataṃ nibbānaṃ vibhāvento paṭhamaṃ tāva ‘‘atthi, bhikkhave, tadāyatana’’nti tassa atthibhāvā tesaṃ aññāṇādīni apanetvā ‘‘yattha neva pathavī …pe… na ubho candimasūriyā’’ti tadaññadhammāpohanamukhena taṃ vibhāveti dhammarājā. Tena pathavīādisabbasaṅkhatadhammavidhurasabhāvā yā asaṅkhatā dhātu, taṃ nibbānanti dīpitaṃ hoti. Tenevāha, ‘‘tatrāpāhaṃ, bhikkhave, neva āgatiṃ vadāmī’’ti.
तत्थ तत्राति तस्मिं। अपिसद्दो समुच्चये। अहं, भिक्खवे, यत्थ सङ्खारपवत्ते कुतोचि कस्सचि आगतिं न वदामि यथापच्चयं तत्थ धम्ममत्तस्स उप्पज्जनतो। एवं तस्मिम्पि आयतने निब्बाने कुतोचि आगतिं आगमनं नेव वदामि आगन्तब्बट्ठानताय अभावतो। न गतिन्ति कत्थचि गमनं न वदामि गन्तब्बट्ठानताय अभावतो। न हि तत्थ सत्तानं ठपेत्वा ञाणेन आरम्मणकरणं आगतिगतियो सम्भवन्ति, नापि ठितिचुतूपपत्तियो वदामि। ‘‘तदापह’’न्तिपि पाळि। तस्सत्थो – तम्पि आयतनं गामन्तरतो गामन्तरं विय न आगन्तब्बताय न आगति, न गन्तब्बताय न गति, पथवीपब्बतादि विय अपतिट्ठानताय न ठिति, अपच्चयत्ता वा उप्पादाभावो, ततो अमतसभावत्ता चवनाभावो, उप्पादनिरोधाभावतो चेव तदुभयपरिच्छिन्नाय ठितिया च अभावतो न ठितिं न चुतिं न उपपत्तिं वदामि। केवलं पन तं अरूपसभावत्ता अपच्चयत्ता च न कत्थचि पतिट्ठितन्ति अप्पतिट्ठं। तत्थ पवत्ताभावतो पवत्तप्पटिपक्खतो च अप्पवत्तं। अरूपसभावत्तेपि वेदनादयो विय कस्सचिपि आरम्मणस्स अनालम्बनतो उपत्थम्भनिरपेक्खतो च अनारम्मणमेव तं ‘‘आयतन’’न्ति वुत्तं निब्बानं। अयञ्च एवसद्दो अप्पतिट्ठमेव अप्पवत्तमेवाति पदद्वयेनपि योजेतब्बो । एसेवन्तो दुक्खस्साति यदिदं ‘‘अप्पतिट्ठ’’न्तिआदीहि वचनेहि वण्णितं थोमितं यथावुत्तलक्खणं निब्बानं, एसो एव सकलस्स वट्टदुक्खस्स अन्तो परियोसानं तदधिगमे सति सब्बदुक्खाभावतो। तस्मा ‘‘दुक्खस्स अन्तो’’ति अयमेव तस्स सभावोति दस्सेति।
Tattha tatrāti tasmiṃ. Apisaddo samuccaye. Ahaṃ, bhikkhave, yattha saṅkhārapavatte kutoci kassaci āgatiṃ na vadāmi yathāpaccayaṃ tattha dhammamattassa uppajjanato. Evaṃ tasmimpi āyatane nibbāne kutoci āgatiṃ āgamanaṃ neva vadāmi āgantabbaṭṭhānatāya abhāvato. Na gatinti katthaci gamanaṃ na vadāmi gantabbaṭṭhānatāya abhāvato. Na hi tattha sattānaṃ ṭhapetvā ñāṇena ārammaṇakaraṇaṃ āgatigatiyo sambhavanti, nāpi ṭhiticutūpapattiyo vadāmi. ‘‘Tadāpaha’’ntipi pāḷi. Tassattho – tampi āyatanaṃ gāmantarato gāmantaraṃ viya na āgantabbatāya na āgati, na gantabbatāya na gati, pathavīpabbatādi viya apatiṭṭhānatāya na ṭhiti, apaccayattā vā uppādābhāvo, tato amatasabhāvattā cavanābhāvo, uppādanirodhābhāvato ceva tadubhayaparicchinnāya ṭhitiyā ca abhāvato na ṭhitiṃ na cutiṃ na upapattiṃ vadāmi. Kevalaṃ pana taṃ arūpasabhāvattā apaccayattā ca na katthaci patiṭṭhitanti appatiṭṭhaṃ. Tattha pavattābhāvato pavattappaṭipakkhato ca appavattaṃ. Arūpasabhāvattepi vedanādayo viya kassacipi ārammaṇassa anālambanato upatthambhanirapekkhato ca anārammaṇameva taṃ ‘‘āyatana’’nti vuttaṃ nibbānaṃ. Ayañca evasaddo appatiṭṭhameva appavattamevāti padadvayenapi yojetabbo . Esevanto dukkhassāti yadidaṃ ‘‘appatiṭṭha’’ntiādīhi vacanehi vaṇṇitaṃ thomitaṃ yathāvuttalakkhaṇaṃ nibbānaṃ, eso eva sakalassa vaṭṭadukkhassa anto pariyosānaṃ tadadhigame sati sabbadukkhābhāvato. Tasmā ‘‘dukkhassa anto’’ti ayameva tassa sabhāvoti dasseti.
पठमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / १. पठमनिब्बानपटिसंयुत्तसुत्तं • 1. Paṭhamanibbānapaṭisaṃyuttasuttaṃ
