| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-පුරාණ-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
අනියතකණ්‌ඩං
Aniyatakaṇḍaṃ
1. පඨමානියතසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
1. Paṭhamāniyatasikkhāpadavaṇṇanā
අනියතෙ ආදිතොව ඉදං පකිණ්‌ණකං. සෙය්‍යථිදං – ඉදං අනියතකණ්‌ඩං නිප්‌පයොජනං තත්‌ථ අපුබ්‌බාභාවතොති චෙ? න, ගරුකලහුකභෙදභින්‌නාපත්‌තිරොපනාරොපනක්‌කමලක්‌ඛණදීපනප්‌පයොජනතො. එත්‌ථ හි ‘‘සා චෙ එවං වදෙය්‍ය ‘අය්‍යො මයා…පෙ.… සො ච තං පටිජානාති, ආපත්‌තියා කාරෙතබ්‌බො’’’තිආදිනා (පාරා. 446) ආපත්‌තියා ගරුකාය, ලහුකාය ච ආරොපනක්‌කමලක්‌ඛණං, ‘‘න කාරෙතබ්‌බො’’ති ඉමිනා අනාරොපනක්‌කමලක්‌ඛණඤ්‌ච දස්‌සිතං. ලක්‌ඛණදීපනතො ආදිම්‌හි, අන්‌තෙ වා උද්‌දිසිතබ්‌බන්‌ති චෙ? න, අසම්‌භවතො. කථං න තාව ආදිම්‌හි සම්‌භවති, යෙසමිදං ලක්‌ඛණං, තෙසං සික්‌ඛාපදානං අදස්‌සිතත්‌තා. න අන්‌තෙ ගරුකමිස්‌සකත්‌තා. තස්‌මා ගරුකලහුකානං මජ්‌ඣෙ එව උද්‌දිසිතබ්‌බතං අරහති උභයමිස්‌සකත්‌තා. යා තත්‌ථ පාචිත්‌තියසඞ්‌ඛාතා ලහුකාපත්‌ති දස්‌සිතා, සාපි ගරුකාති කථිතා. තෙනෙවාහ ‘‘මෙථුනධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතකිලෙසසඞ්‌ඛාතෙන රහස්‌සාදෙනා’’තිආදි. තස්‌මා ගරුකානං එව අනන්‌තරං උද්‌දිට්‌ඨන්‌තිපි එකෙ. එවං සති පඨමානියතමෙවාලං තාවතා ලක්‌ඛණදීපනසිද්‌ධිතො, කිං දුතියෙනාති චෙ? න, ඔකාසනියමපච්‌චයමිච්‌ඡාගාහනිවාරණප්‌පයොජනතො. ‘‘පටිච්‌ඡන්‌නෙ ආසනෙ අලංකම්‌මනියෙ’’ති ඔකාසනියමතො හි තබ්‌බිපරීතෙ ඔකාසෙ ඉදං ලක්‌ඛණං න විකප්‌පිතන්‌ති මිච්‌ඡාගාහො හොති. තංනිවාරණතො දුතියානියතම්‌පි සාත්‌ථකමෙවාති අධිප්‌පායො. කස්‌මා? ඔකාසභෙදතො, රහොභෙදදීපනතො, රහොනිසජ්‌ජස්‌සාදභෙදදීපනතො. ඔකාසනියමභාවෙ ච රහොනිසජ්‌ජස්‌සාදභෙදො ජාතො. ද්‌වින්‌නං රහොනිසජ්‌ජසික්‌ඛාපදානං නානාත්‌තජානනඤ්‌ච සියා තථා කායසංසග්‌ගභෙදදීපනතො. නාලං කම්‌මනියෙපි හි ඔකාසෙ අප්‌පටිච්‌ඡන්‌නෙ, පටිච්‌ඡන්‌නෙපි වා නිසින්‌නාය වාතපානකවාටච්‌ඡිද්‌දාදීහි නික්‌ඛන්‌තකෙසාදිග්‌ගහණෙන කායසංසග්‌ගො ලබ්‌භතීති එවමාදයොපි නයා විත්‌ථාරතො වෙදිතබ්‌බා.
Aniyate āditova idaṃ pakiṇṇakaṃ. Seyyathidaṃ – idaṃ aniyatakaṇḍaṃ nippayojanaṃ tattha apubbābhāvatoti ce? Na, garukalahukabhedabhinnāpattiropanāropanakkamalakkhaṇadīpanappayojanato. Ettha hi ‘‘sā ce evaṃ vadeyya ‘ayyo mayā…pe… so ca taṃ paṭijānāti, āpattiyā kāretabbo’’’tiādinā (pārā. 446) āpattiyā garukāya, lahukāya ca āropanakkamalakkhaṇaṃ, ‘‘na kāretabbo’’ti iminā anāropanakkamalakkhaṇañca dassitaṃ. Lakkhaṇadīpanato ādimhi, ante vā uddisitabbanti ce? Na, asambhavato. Kathaṃ na tāva ādimhi sambhavati, yesamidaṃ lakkhaṇaṃ, tesaṃ sikkhāpadānaṃ adassitattā. Na ante garukamissakattā. Tasmā garukalahukānaṃ majjhe eva uddisitabbataṃ arahati ubhayamissakattā. Yā tattha pācittiyasaṅkhātā lahukāpatti dassitā, sāpi garukāti kathitā. Tenevāha ‘‘methunadhammasannissitakilesasaṅkhātena rahassādenā’’tiādi. Tasmā garukānaṃ eva anantaraṃ uddiṭṭhantipi eke. Evaṃ sati paṭhamāniyatamevālaṃ tāvatā lakkhaṇadīpanasiddhito, kiṃ dutiyenāti ce? Na, okāsaniyamapaccayamicchāgāhanivāraṇappayojanato. ‘‘Paṭicchanne āsane alaṃkammaniye’’ti okāsaniyamato hi tabbiparīte okāse idaṃ lakkhaṇaṃ na vikappitanti micchāgāho hoti. Taṃnivāraṇato dutiyāniyatampi sātthakamevāti adhippāyo. Kasmā? Okāsabhedato, rahobhedadīpanato, rahonisajjassādabhedadīpanato. Okāsaniyamabhāve ca rahonisajjassādabhedo jāto. Dvinnaṃ rahonisajjasikkhāpadānaṃ nānāttajānanañca siyā tathā kāyasaṃsaggabhedadīpanato. Nālaṃ kammaniyepi hi okāse appaṭicchanne, paṭicchannepi vā nisinnāya vātapānakavāṭacchiddādīhi nikkhantakesādiggahaṇena kāyasaṃsaggo labbhatīti evamādayopi nayā vitthārato veditabbā.
තත්‍රිදං මුඛමත්‌තනිදස්‌සනං – ඔකාසභෙදතොති අලංකම්‌මනියනාලංකම්‌මනියභෙදතො. පටිච්‌ඡන්‌නම්‌පි හි එකච්‌චං නාලංකම්‌මනියං වාතපානාදිනා අන්‌තරිතත්‌තා , උභයප්‌පටිච්‌ඡන්‌නම්‌පි එකච්‌චං නාලංකම්‌මනියං විජානතං අජ්‌ඣොකාසත්‌තා. රහොභෙදදීපනතොති එත්‌ථ රහභාවසාමඤ්‌ඤෙපි රහො ද්‌විධා පටිච්‌ඡන්‌නාපටිච්‌ඡන්‌නභෙදතොති අධිප්‌පායො. රහොනිසජ්‌ජස්‌සාදභෙදදීපනතොති මෙථුනස්‌සාදවසෙන නිසජ්‌ජා, දුට්‌ඨුල්‌ලස්‌සාදවසෙන නිසජ්‌ජාති තාදිසස්‌ස භෙදස්‌ස දීපනතොති අත්‌ථො. ‘‘ඉධ ආගතනයත්‌තා භික්‌ඛුනිපාතිමොක්‌ඛෙ ඉදං කණ්‌ඩං පරිහීනන්‌ති වෙදිතබ්‌බ’’න්‌ති වදන්‌ති. ‘‘අට්‌ඨුප්‌පත්‌තියා තත්‌ථ අනුප්‌පන්‌නත්‌තා’’ති එකෙ, තං අනෙකන්‌තභාවදීපනතො අයුත්‌තං. සබ්‌බබුද්‌ධකාලෙ හි භික්‌ඛූනං පඤ්‌ච, භික්‌ඛුනීනං චත්‌තාරො ච උද්‌දෙසා සන්‌ති. පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසපඤ්‌ඤත්‌තියා අසාධාරණත්‌තා තත්‌ථ නිද්‌දිට්‌ඨසඞ්‌ඝාදිසෙසපාචිත්‌තියානන්‌ති එකෙ. තාසඤ්‌හි භික්‌ඛුනීනං උබ්‌භජාණුමණ්‌ඩලික (පාචි. 658) -අට්‌ඨවත්‌ථුක (පාචි. 675) -වසෙන කායසංසග්‌ගවිසෙසො පාරාජිකවත්‌ථු, ‘‘හත්‌ථග්‌ගහණං වා සාදියෙය්‍ය, කායං වා තදත්‌ථාය උපසංහරෙය්‍යා’’ති (පාචි. 675) වචනතො සාදියනම්‌පි, ‘‘සන්‌තිට්‌ඨෙය්‍ය වා’’ති (පාචි. 675) වචනතො ඨානම්‌පි, ‘‘සඞ්‌කෙතං වා ගච්‌ඡෙය්‍යා’’ති (පාචි. 675) වචනතො ගමනම්‌පි, ‘‘ඡන්‌නං වා අනුපවිසෙය්‍යා’’ති (පාචි. 675) වචනතො පටිච්‌ඡන්‌නට්‌ඨානප්‌පවෙසොපි හොති, තථා ‘‘රත්‌තන්‌ධකාරෙ අප්‌පදීපෙ, පටිච්‌ඡන්‌නෙ ඔකාසෙ අජ්‌ඣොකාසෙ එකෙනෙකා සන්‌තිට්‌ඨෙය්‍ය වා සල්‌ලපෙය්‍ය වා’’ති (පාචි. 839) වචනතො දුට්‌ඨුල්‌ලවාචාපි පාචිත්‌තියවත්‌ථුකන්‌ති කත්‌වා තාසං අඤ්‌ඤථා අනියතකණ්‌ඩස්‌ස අවත්‌තබ්‌බතාපත්‌තිතො න වුත්‌තන්‌ති තෙසං අධිප්‌පායො. පකිණ්‌ණකං.
Tatridaṃ mukhamattanidassanaṃ – okāsabhedatoti alaṃkammaniyanālaṃkammaniyabhedato. Paṭicchannampi hi ekaccaṃ nālaṃkammaniyaṃ vātapānādinā antaritattā , ubhayappaṭicchannampi ekaccaṃ nālaṃkammaniyaṃ vijānataṃ ajjhokāsattā. Rahobhedadīpanatoti ettha rahabhāvasāmaññepi raho dvidhā paṭicchannāpaṭicchannabhedatoti adhippāyo. Rahonisajjassādabhedadīpanatoti methunassādavasena nisajjā, duṭṭhullassādavasena nisajjāti tādisassa bhedassa dīpanatoti attho. ‘‘Idha āgatanayattā bhikkhunipātimokkhe idaṃ kaṇḍaṃ parihīnanti veditabba’’nti vadanti. ‘‘Aṭṭhuppattiyā tattha anuppannattā’’ti eke, taṃ anekantabhāvadīpanato ayuttaṃ. Sabbabuddhakāle hi bhikkhūnaṃ pañca, bhikkhunīnaṃ cattāro ca uddesā santi. Pātimokkhuddesapaññattiyā asādhāraṇattā tattha niddiṭṭhasaṅghādisesapācittiyānanti eke. Tāsañhi bhikkhunīnaṃ ubbhajāṇumaṇḍalika (pāci. 658) -aṭṭhavatthuka (pāci. 675) -vasena kāyasaṃsaggaviseso pārājikavatthu, ‘‘hatthaggahaṇaṃ vā sādiyeyya, kāyaṃ vā tadatthāya upasaṃhareyyā’’ti (pāci. 675) vacanato sādiyanampi, ‘‘santiṭṭheyya vā’’ti (pāci. 675) vacanato ṭhānampi, ‘‘saṅketaṃ vā gaccheyyā’’ti (pāci. 675) vacanato gamanampi, ‘‘channaṃ vā anupaviseyyā’’ti (pāci. 675) vacanato paṭicchannaṭṭhānappavesopi hoti, tathā ‘‘rattandhakāre appadīpe, paṭicchanne okāse ajjhokāse ekenekā santiṭṭheyya vā sallapeyya vā’’ti (pāci. 839) vacanato duṭṭhullavācāpi pācittiyavatthukanti katvā tāsaṃ aññathā aniyatakaṇḍassa avattabbatāpattito na vuttanti tesaṃ adhippāyo. Pakiṇṇakaṃ.
‘‘දෙසනාවුට්‌ඨානගාමිනීනං ආපත්‌තීනං වසෙන අලජ්‌ජිආදයො ලජ්‌ජීනං චොදෙස්‌සන්‌තී’’ති ආගතත්‌තා ලජ්‌ජිපග්‌ගහත්‌ථාය පතිරූපායපි උපාසිකාය වචනෙන අකත්‌වා භික්‌ඛුස්‌සෙව පටිඤ්‌ඤාය කාතබ්‌බන්‌ති ආපත්‌තියො පන ලක්‌ඛණදස්‌සනත්‌ථං පඤ්‌ඤත්‌තං විත්‌ථාරනයමෙව ගහෙත්‌වා වත්‌තුං යුත්‌තං ‘‘ඉමෙ ඛො පනායස්‌මන්‌තො ද්‌වෙ අනියතා ධම්‌මා’’ති (පාරා. 443) උද්‌දෙසදස්‌සනත්‌තාති ලිඛිතං. සොතස්‌ස රහොති එත්‌ථ රහොති වචනසාමඤ්‌ඤතො වුත්‌තං. දුට්‌ඨුල්‌ලසාමඤ්‌ඤතො දුට්‌ඨුල්‌ලාරොචනප්‌පටිච්‌ඡාදනසික්‌ඛාපදෙසු පාරාජිකවචනං විය. තස්‌මා ‘‘චක්‌ඛුස්‌සෙව පන රහො ‘රහො’ති ඉධ අධිප්‌පෙතො’’ති වුත්‌තං. කථං පඤ්‌ඤායතීති චෙ? ‘‘මාතුගාමො නාම…පෙ.… අන්‌තමසො තදහුජාතාපි දාරිකා’’ති (පාරා. 445) වුත්‌තත්‌තා දුට්‌ඨුල්‌ලොභාසනං ඉධ නාධිප්‌පෙතන්‌ති දීපිතමෙවාති. අන්‌තොද්‌වාදසහත්‌ථෙපීති පි-සද්‌දෙන අපිහිතකවාටස්‌ස ගබ්‌භස්‌ස ද්‌වාරෙ නිසින්‌නොපීති අත්‌ථො. අචෙලකවග්‌ගෙ රහොපටිච්‌ඡන්‌නාසනසික්‌ඛාපදෙ (පාචි. 288) ‘‘යො කොචි විඤ්‌ඤූ පුරිසො දුතියො හොතී’’ති ඉමස්‌ස අනුරූපතො ‘‘ඉත්‌ථීනං පන සතම්‌පි අනාපත්‌තිං න කරොතියෙවා’’ති වුත්‌තං. ‘‘අලංකම්‌මනියෙති සක්‌කා හොති මෙථුනං ධම්‌මං පටිසෙවිතු’’න්‌ති (පාරා. 445) විභඞ්‌ගෙ වචනතො රහොනිසජ්‌ජස්‌සාදො චෙත්‌ථ මෙථුනධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතකිලෙසො, න දුතියෙ විය දුට්‌ඨුල්‌ලවාචස්‌සාදකිලෙසො. තස්‌මා ච පඤ්‌ඤායති සොතස්‌ස රහො නාධිප්‌පෙතොති.
‘‘Desanāvuṭṭhānagāminīnaṃ āpattīnaṃ vasena alajjiādayo lajjīnaṃ codessantī’’ti āgatattā lajjipaggahatthāya patirūpāyapi upāsikāya vacanena akatvā bhikkhusseva paṭiññāya kātabbanti āpattiyo pana lakkhaṇadassanatthaṃ paññattaṃ vitthāranayameva gahetvā vattuṃ yuttaṃ ‘‘ime kho panāyasmanto dve aniyatā dhammā’’ti (pārā. 443) uddesadassanattāti likhitaṃ. Sotassa rahoti ettha rahoti vacanasāmaññato vuttaṃ. Duṭṭhullasāmaññato duṭṭhullārocanappaṭicchādanasikkhāpadesu pārājikavacanaṃ viya. Tasmā ‘‘cakkhusseva pana raho ‘raho’ti idha adhippeto’’ti vuttaṃ. Kathaṃ paññāyatīti ce? ‘‘Mātugāmo nāma…pe… antamaso tadahujātāpi dārikā’’ti (pārā. 445) vuttattā duṭṭhullobhāsanaṃ idha nādhippetanti dīpitamevāti. Antodvādasahatthepīti pi-saddena apihitakavāṭassa gabbhassa dvāre nisinnopīti attho. Acelakavagge rahopaṭicchannāsanasikkhāpade (pāci. 288) ‘‘yo koci viññū puriso dutiyo hotī’’ti imassa anurūpato ‘‘itthīnaṃ pana satampi anāpattiṃ na karotiyevā’’ti vuttaṃ. ‘‘Alaṃkammaniyeti sakkā hoti methunaṃ dhammaṃ paṭisevitu’’nti (pārā. 445) vibhaṅge vacanato rahonisajjassādo cettha methunadhammasannissitakileso, na dutiye viya duṭṭhullavācassādakileso. Tasmā ca paññāyati sotassa raho nādhippetoti.
තිණ්‌ණං ධම්‌මානං අඤ්‌ඤතරෙන වදෙය්‍යාති රහොනිසජ්‌ජසික්‌ඛාපදවසෙන නිසින්‌නස්‌ස තස්‌සානුසාරෙන පාචිත්‌තියමෙව අවත්‌වා පාරාජිකසඞ්‌ඝාදිසෙසායපි ආපත්‌තියා භෙදදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. පුන ආපත්‌තිප්‌පටිජානනං අවත්‌වා කස්‌මා ‘‘නිසජ්‌ජං භික්‌ඛු පටිජානමානො’’ති වත්‌ථුප්‌පටිජානනං වුත්‌තන්‌ති? වුච්‌චතෙ – ආපත්‌තියා චොදිතෙ විනයධරෙන ‘‘කිස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මි’’න්‌ති පුච්‌ඡිතෙ චුදිතකෙන ‘‘ඉමස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මි’’න්‌ති වුත්‌තෙ විනයධරෙන ‘‘ඊදිසං නාම අකාසී’’ති පුච්‌ඡිතෙ සො වත්‌ථුං පටිජානමානොව කාරෙතබ්‌බොති දස්‌සනත්‌ථං ‘‘නිසජ්‌ජං භික්‌ඛු පටිජානමානො’’ති වුත්‌තං. යදි එවං නිසජ්‌ජං පටිජානමානොපි ආපත්‌තියාව කාරෙතබ්‌බොති? අනුරූපමෙව. එවං පන ගහෙතබ්‌බං – තිණ්‌ණම්‌පි ආපත්‌තීනං වත්‌ථූනි අග්‌ගහෙත්‌වා ඉධ සික්‌ඛාපදවසෙන නිසජ්‌ජමෙව වුත්‌තං. තස්‌මිං ගහිතෙපි හි ආපත්‌ති ගහිතාව හොතීති. යෙන වා සාති එත්‌ථ වා-සද්‌දො ‘‘තෙන සො භික්‌ඛු කාරෙතබ්‌බො වා’’ති යොජෙතබ්‌බො. සො ච විකප්‌පත්‌ථො. තස්‌මා ‘‘කාරෙතබ්‌බො වා පටිජානමානො, න වා කාරෙතබ්‌බො අප්‌පටිජානමානො’’ති අත්‌ථො. තෙන වුත්‌තං ‘‘පටිජානමානො වා’’තිආදි. රහොනිසජ්‌ජසික්‌ඛාපදවසෙන නිසජ්‌ජපච්‌චයා ආපත්‌තියා වුත්‌තත්‌තා සෙසෙසුපි සෙසසික්‌ඛාපදවසෙන ආපත්‌ති ගහෙතබ්‌බා. ‘‘සමුට්‌ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකසදිසානෙවා’’ති වුත්‌තත්‌තා ඉධ දුට්‌ඨුල්‌ලොභාසනස්‌ස අනධිප්‌පෙතභාවො වෙදිතබ්‌බො.
Tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena vadeyyāti rahonisajjasikkhāpadavasena nisinnassa tassānusārena pācittiyameva avatvā pārājikasaṅghādisesāyapi āpattiyā bhedadassanatthaṃ vuttaṃ. Puna āpattippaṭijānanaṃ avatvā kasmā ‘‘nisajjaṃ bhikkhu paṭijānamāno’’ti vatthuppaṭijānanaṃ vuttanti? Vuccate – āpattiyā codite vinayadharena ‘‘kismiṃ vatthusmi’’nti pucchite cuditakena ‘‘imasmiṃ vatthusmi’’nti vutte vinayadharena ‘‘īdisaṃ nāma akāsī’’ti pucchite so vatthuṃ paṭijānamānova kāretabboti dassanatthaṃ ‘‘nisajjaṃ bhikkhu paṭijānamāno’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ nisajjaṃ paṭijānamānopi āpattiyāva kāretabboti? Anurūpameva. Evaṃ pana gahetabbaṃ – tiṇṇampi āpattīnaṃ vatthūni aggahetvā idha sikkhāpadavasena nisajjameva vuttaṃ. Tasmiṃ gahitepi hi āpatti gahitāva hotīti. Yena vā sāti ettha vā-saddo ‘‘tena so bhikkhu kāretabbo vā’’ti yojetabbo. So ca vikappattho. Tasmā ‘‘kāretabbo vā paṭijānamāno, na vā kāretabbo appaṭijānamāno’’ti attho. Tena vuttaṃ ‘‘paṭijānamāno vā’’tiādi. Rahonisajjasikkhāpadavasena nisajjapaccayā āpattiyā vuttattā sesesupi sesasikkhāpadavasena āpatti gahetabbā. ‘‘Samuṭṭhānādīni paṭhamapārājikasadisānevā’’ti vuttattā idha duṭṭhullobhāsanassa anadhippetabhāvo veditabbo.
පඨමානියතසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paṭhamāniyatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
