| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
भिक्खुनीविभङ्गो
Bhikkhunīvibhaṅgo
१. पाराजिककण्डअत्थयोजना
1. Pārājikakaṇḍaatthayojanā
एवं भिक्खुविभङ्गस्स, कत्वान योजनानयं।
Evaṃ bhikkhuvibhaṅgassa, katvāna yojanānayaṃ;
भिक्खुनीनं विभङ्गस्स, करिस्सं योजनानयं॥
Bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa, karissaṃ yojanānayaṃ.
योति विभङ्गो। विभङ्गस्साति विभङ्गो अस्स। अस्साति होति। तस्साति भिक्खुनीनं विभङ्गस्स। यतोति यस्मा। अयं पनेत्थ योजना – भिक्खूनं विभङ्गस्स अनन्तरं भिक्खुनीनं यो विभङ्गो सङ्गहितो अस्स, तस्स भिक्खुनीनं विभङ्गस्स संवण्णनाक्कमो पत्तो यतो, ततो तस्स भिक्खुनीनं विभङ्गस्स अपुब्बपदवण्णनं कातुं ताव पाराजिके अयं संवण्णना होतीति। अपुब्बानं पदानं वण्णना अपुब्बपदवण्णना, तं।
Yoti vibhaṅgo. Vibhaṅgassāti vibhaṅgo assa. Assāti hoti. Tassāti bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa. Yatoti yasmā. Ayaṃ panettha yojanā – bhikkhūnaṃ vibhaṅgassa anantaraṃ bhikkhunīnaṃ yo vibhaṅgo saṅgahito assa, tassa bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa saṃvaṇṇanākkamo patto yato, tato tassa bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa apubbapadavaṇṇanaṃ kātuṃ tāva pārājike ayaṃ saṃvaṇṇanā hotīti. Apubbānaṃ padānaṃ vaṇṇanā apubbapadavaṇṇanā, taṃ.
१. पठमपाराजिकसिक्खापदं
1. Paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ
६५६. ‘‘तेन…पे॰… साळ्हो’’ति एत्थ ‘‘एत्था’’ति पाठसेसो योजेतब्बो। दब्बगुणकिरियाजातिनामसङ्खातेसु पञ्चसु सद्देसु साळ्हसद्दस्स नामसद्दभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘साळ्होति तस्स नाम’’न्ति। मिगारमातुयाति विसाखाय। सा हि मिगारसेट्ठिना मातुट्ठाने ठपितत्ता मिगारमाता नाम। नवकम्मं अधिट्ठातीति नवकम्मिकन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘नवकम्माधिट्ठायिक’’न्ति। ‘‘पण्डिच्चेन समन्नागता’’तिइमिना पण्डा वुच्चति पञ्ञा, सा सञ्जाता इमिस्साति पण्डिताति वचनत्थं दस्सेति। वेय्यत्तिकेनाति विसेसेन अञ्जति पाकटं गच्छतीति वियत्तो, पुग्गलो, तस्स इदं वेय्यत्तिकं, ञाणं, तेन। ‘‘पण्डा’’ति वुत्तपञ्ञाय ‘‘मेधा’’ति वुत्तपञ्ञाय विसेसभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘पाळिगहणे’’तिआदि। ‘‘मेधा’’ति हि वुत्तपञ्ञा ‘‘पण्डा’’ति वुत्तपञ्ञाय विसेसो होति सतिसहायत्ता। तत्रुपायायाति अलुत्तसमासो ‘‘तत्रमज्झत्तता’’तिआदीसु (ध॰ स॰ अट्ठ॰ येवापनकवण्णना) विय। ‘‘कम्मेसू’’ति इमिना तसद्दस्स विसयं दस्सेति । कत्तब्बकम्मुपपरिक्खायाति कत्तब्बकम्मेसु विचारणाय। चसद्देन ‘‘कताकत’’न्ति पदस्स द्वन्दवाक्यं दस्सेति। परिवेसनट्ठानेति परिभुञ्जितुं विसन्ति पविसन्ति एत्थाति परिवेसनं, तमेव ठानं परिवेसनट्ठानं, तस्मिं। निकूटेति एत्थ कूटसङ्खातसिखरविरहिते ओकासेति दस्सेन्तो आह ‘‘कोणसदिसं कत्वा दस्सिते गम्भीरे’’ति। वित्यूपसग्गो विकारवाचको, सरसद्दो सद्दवाचकोति आह ‘‘विप्पकारसद्दो’’ति। चरति अनेनाति चरणं पादो, तस्मिं उट्ठितो गिलानो एतिस्साति चरणगिलानाति दस्सेन्तो आह ‘‘पादरोगेन समन्नागता’’ति।
656. ‘‘Tena…pe… sāḷho’’ti ettha ‘‘etthā’’ti pāṭhaseso yojetabbo. Dabbaguṇakiriyājātināmasaṅkhātesu pañcasu saddesu sāḷhasaddassa nāmasaddabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sāḷhoti tassa nāma’’nti. Migāramātuyāti visākhāya. Sā hi migāraseṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā migāramātā nāma. Navakammaṃ adhiṭṭhātīti navakammikanti dassento āha ‘‘navakammādhiṭṭhāyika’’nti. ‘‘Paṇḍiccena samannāgatā’’tiiminā paṇḍā vuccati paññā, sā sañjātā imissāti paṇḍitāti vacanatthaṃ dasseti. Veyyattikenāti visesena añjati pākaṭaṃ gacchatīti viyatto, puggalo, tassa idaṃ veyyattikaṃ, ñāṇaṃ, tena. ‘‘Paṇḍā’’ti vuttapaññāya ‘‘medhā’’ti vuttapaññāya visesabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pāḷigahaṇe’’tiādi. ‘‘Medhā’’ti hi vuttapaññā ‘‘paṇḍā’’ti vuttapaññāya viseso hoti satisahāyattā. Tatrupāyāyāti aluttasamāso ‘‘tatramajjhattatā’’tiādīsu (dha. sa. aṭṭha. yevāpanakavaṇṇanā) viya. ‘‘Kammesū’’ti iminā tasaddassa visayaṃ dasseti . Kattabbakammupaparikkhāyāti kattabbakammesu vicāraṇāya. Casaddena ‘‘katākata’’nti padassa dvandavākyaṃ dasseti. Parivesanaṭṭhāneti paribhuñjituṃ visanti pavisanti etthāti parivesanaṃ, tameva ṭhānaṃ parivesanaṭṭhānaṃ, tasmiṃ. Nikūṭeti ettha kūṭasaṅkhātasikharavirahite okāseti dassento āha ‘‘koṇasadisaṃ katvā dassite gambhīre’’ti. Vityūpasaggo vikāravācako, sarasaddo saddavācakoti āha ‘‘vippakārasaddo’’ti. Carati anenāti caraṇaṃ pādo, tasmiṃ uṭṭhito gilāno etissāti caraṇagilānāti dassento āha ‘‘pādarogena samannāgatā’’ti.
६५७. ‘‘तिन्ता’’ति इमिना अवस्सुतसद्दो इध किलिन्नत्थे एव वत्तति, न अञ्ञत्थेति दस्सेति। अस्साति ‘‘अवस्सुता’’तिपदस्स। पदभाजने वुत्तन्ति सम्बन्धो। तत्थाति पदभाजने। वत्थं रङ्गजातेन रत्तं विय, तथा कायसंसग्गरागेन सुट्ठु रत्ताति योजना। ‘‘अपेक्खाय समन्नागता’’ति इमिना अपेक्खा एतिस्समत्थीति अपेक्खवतीति अत्थं दस्सेति। पटिबद्धं चित्तं इमिस्सन्ति पटिबद्धचित्ताति दस्सेन्तो आह ‘‘पटिबन्धित्वा ठपितचित्ता विया’’ति। दुतियपदविभङ्गेपीति ‘‘अवस्सुतो’’ति दुतियपदभाजनेपि। पुग्गलसद्दस्स सत्तसामञ्ञवाचकत्ता पुरिससद्देन विसेसेति। अधोउब्भइति निपातानं छट्ठिया समसितब्बभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘अक्खकानं अधो’’तिआदि। ननु यथा इध ‘‘अक्खकानं अधो’’ति वुत्तं, एवं पदभाजनेपि वत्तब्बं, कस्मा न वुत्तन्ति आह ‘‘पदभाजने’’तिआदि। पदपटिपाटियाति ‘‘अधो’’ति च ‘‘अक्खक’’न्ति च पदानं अनुक्कमेन। एत्थाति अधक्खकउब्भजाणुमण्डलेसु। साधारणपाराजिकेहीति भिक्खुभिक्खुनीनं साधारणेहि पाराजिकेहि। नाममत्तन्ति नाममेव।
657. ‘‘Tintā’’ti iminā avassutasaddo idha kilinnatthe eva vattati, na aññattheti dasseti. Assāti ‘‘avassutā’’tipadassa. Padabhājane vuttanti sambandho. Tatthāti padabhājane. Vatthaṃ raṅgajātena rattaṃ viya, tathā kāyasaṃsaggarāgena suṭṭhu rattāti yojanā. ‘‘Apekkhāya samannāgatā’’ti iminā apekkhā etissamatthīti apekkhavatīti atthaṃ dasseti. Paṭibaddhaṃ cittaṃ imissanti paṭibaddhacittāti dassento āha ‘‘paṭibandhitvā ṭhapitacittā viyā’’ti. Dutiyapadavibhaṅgepīti ‘‘avassuto’’ti dutiyapadabhājanepi. Puggalasaddassa sattasāmaññavācakattā purisasaddena viseseti. Adhoubbhaiti nipātānaṃ chaṭṭhiyā samasitabbabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘akkhakānaṃ adho’’tiādi. Nanu yathā idha ‘‘akkhakānaṃ adho’’ti vuttaṃ, evaṃ padabhājanepi vattabbaṃ, kasmā na vuttanti āha ‘‘padabhājane’’tiādi. Padapaṭipāṭiyāti ‘‘adho’’ti ca ‘‘akkhaka’’nti ca padānaṃ anukkamena. Etthāti adhakkhakaubbhajāṇumaṇḍalesu. Sādhāraṇapārājikehīti bhikkhubhikkhunīnaṃ sādhāraṇehi pārājikehi. Nāmamattanti nāmameva.
६५९. एवन्ति इमाय पाळिया विभजित्वाति सम्बन्धो। तत्थाति ‘‘उभतोअवस्सुते’’तिआदिवचने। ‘‘उभतोअवस्सुते’’ति पाठो मूलपाठोयेव, नाञ्ञोति दस्सेन्तेन विसेसमकत्वा ‘‘उभतोअवस्सुतेति उभतो अवस्सुते’’ति वुत्तं। उभतोति एत्थ उभसरूपञ्च तोसद्दस्स छट्ठ्यत्थे पवत्तिञ्च दस्सेतुं वुत्तं ‘‘भिक्खुनिया चेव पुरिसस्स चा’’ति। तत्थ भिक्खुनीपुरिससद्देहि उभसरूपं दस्सेति। ‘‘या’’ति च ‘‘स’’इति च द्वीहि सद्देहि तोपच्चयस्स छट्ठ्यत्थं, उभिन्नं अवस्सुतभावे सतीति अत्थो। भावपच्चयेन विना भावत्थो ञातब्बोति आह ‘‘अवस्सुतभावे’’ति। यथापरिच्छिन्नेनाति ‘‘अधक्खकं, उब्भजाणुमण्डल’’न्ति येन येन परिच्छिन्नेन। अत्तनोति भिक्खुनिया। तस्स वाति पुरिसस्स वा। इधापीति कायपटिबद्धेन कायामसनेपि।
659.Evanti imāya pāḷiyā vibhajitvāti sambandho. Tatthāti ‘‘ubhatoavassute’’tiādivacane. ‘‘Ubhatoavassute’’ti pāṭho mūlapāṭhoyeva, nāññoti dassentena visesamakatvā ‘‘ubhatoavassuteti ubhato avassute’’ti vuttaṃ. Ubhatoti ettha ubhasarūpañca tosaddassa chaṭṭhyatthe pavattiñca dassetuṃ vuttaṃ ‘‘bhikkhuniyā ceva purisassa cā’’ti. Tattha bhikkhunīpurisasaddehi ubhasarūpaṃ dasseti. ‘‘Yā’’ti ca ‘‘sa’’iti ca dvīhi saddehi topaccayassa chaṭṭhyatthaṃ, ubhinnaṃ avassutabhāve satīti attho. Bhāvapaccayena vinā bhāvattho ñātabboti āha ‘‘avassutabhāve’’ti. Yathāparicchinnenāti ‘‘adhakkhakaṃ, ubbhajāṇumaṇḍala’’nti yena yena paricchinnena. Attanoti bhikkhuniyā. Tassa vāti purisassa vā. Idhāpīti kāyapaṭibaddhena kāyāmasanepi.
तत्राति तेसु भिक्खुभिक्खुनीसु। न कारेतब्बो ‘‘कायसंसग्गं सादियेय्या’’ति अवुत्तत्ताति अधिप्पायो। अचोपयमानापीति अचालयमानापि, पिसद्दो सम्भावनत्थो, तेन चोपयमाना पगेवाति दस्सेति। एवं पन सतीति चित्तेनेव अधिवासयमानाय सति पन। किरियसमुट्ठानताति इमस्स सिक्खापदस्स किरियसमुट्ठानभावो। तब्बहुलनयेनाति ‘‘वनचरको (म॰ नि॰ अट्ठ॰ २.२०१; ३.१३३), सङ्गामावचरो’’तिआदीसु (म॰ नि॰ २.१०८) विय तस्सं किरियायं बहुलतो समुट्ठाननयेन। साति किरियसमुट्ठानता।
Tatrāti tesu bhikkhubhikkhunīsu. Na kāretabbo ‘‘kāyasaṃsaggaṃ sādiyeyyā’’ti avuttattāti adhippāyo. Acopayamānāpīti acālayamānāpi, pisaddo sambhāvanattho, tena copayamānā pagevāti dasseti. Evaṃ pana satīti citteneva adhivāsayamānāya sati pana. Kiriyasamuṭṭhānatāti imassa sikkhāpadassa kiriyasamuṭṭhānabhāvo. Tabbahulanayenāti ‘‘vanacarako (ma. ni. aṭṭha. 2.201; 3.133), saṅgāmāvacaro’’tiādīsu (ma. ni. 2.108) viya tassaṃ kiriyāyaṃ bahulato samuṭṭhānanayena. Sāti kiriyasamuṭṭhānatā.
६६०. एत्थाति उब्भक्खकअधोजाणुमण्डलेसु।
660.Etthāti ubbhakkhakaadhojāṇumaṇḍalesu.
६६२. ‘‘एकतो अवस्सुते’’ति एत्थापि तोपच्चयो छट्ठ्यत्थे होति। सामञ्ञवचनस्सापि विसेसे अवट्ठानतो, विसेसत्थिना च विसेसस्स अनुपयोजितब्बतो आह ‘‘भिक्खुनिया एवा’’ति। तत्राति ‘‘एकतो अवस्सुते’’तिआदिवचने। ‘‘तथेवा’’तिइमिना कायसंसग्गरागेन अवस्सुतोति अत्थं अतिदिसति। चतूसूति मेथुनराग कायसंसग्गरागगेहसितपेम सुद्धचित्तसङ्खातेसु चतूसु। यत्थाति यस्मिं ठाने।
662.‘‘Ekato avassute’’ti etthāpi topaccayo chaṭṭhyatthe hoti. Sāmaññavacanassāpi visese avaṭṭhānato, visesatthinā ca visesassa anupayojitabbato āha ‘‘bhikkhuniyā evā’’ti. Tatrāti ‘‘ekato avassute’’tiādivacane. ‘‘Tathevā’’tiiminā kāyasaṃsaggarāgena avassutoti atthaṃ atidisati. Catūsūti methunarāga kāyasaṃsaggarāgagehasitapema suddhacittasaṅkhātesu catūsu. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne.
६६३. अयं पुरिसो इति वा इत्थी इति वा अजानन्तिया वाति योजनाति। पठमं।
663. Ayaṃ puriso iti vā itthī iti vā ajānantiyā vāti yojanāti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / भिक्खुनीविभङ्ग • Bhikkhunīvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / भिक्खुनीविभङ्ग-अट्ठकथा • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. पठमपाराजिकसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. पठमपाराजिकसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. उब्भजाणुमण्डलिकसिक्खापदवण्णना • 1. Ubbhajāṇumaṇḍalikasikkhāpadavaṇṇanā
