| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
ภิกฺขุนีวิภโงฺค
Bhikkhunīvibhaṅgo
๑. ปาราชิกกณฺฑอตฺถโยชนา
1. Pārājikakaṇḍaatthayojanā
เอวํ ภิกฺขุวิภงฺคสฺส, กตฺวาน โยชนานยํ;
Evaṃ bhikkhuvibhaṅgassa, katvāna yojanānayaṃ;
ภิกฺขุนีนํ วิภงฺคสฺส, กริสฺสํ โยชนานยํฯ
Bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa, karissaṃ yojanānayaṃ.
โยติ วิภโงฺคฯ วิภงฺคสฺสาติ วิภโงฺค อสฺสฯ อสฺสาติ โหติฯ ตสฺสาติ ภิกฺขุนีนํ วิภงฺคสฺสฯ ยโตติ ยสฺมาฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา – ภิกฺขูนํ วิภงฺคสฺส อนนฺตรํ ภิกฺขุนีนํ โย วิภโงฺค สงฺคหิโต อสฺส, ตสฺส ภิกฺขุนีนํ วิภงฺคสฺส สํวณฺณนากฺกโม ปโตฺต ยโต, ตโต ตสฺส ภิกฺขุนีนํ วิภงฺคสฺส อปุพฺพปทวณฺณนํ กาตุํ ตาว ปาราชิเก อยํ สํวณฺณนา โหตีติฯ อปุพฺพานํ ปทานํ วณฺณนา อปุพฺพปทวณฺณนา, ตํฯ
Yoti vibhaṅgo. Vibhaṅgassāti vibhaṅgo assa. Assāti hoti. Tassāti bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa. Yatoti yasmā. Ayaṃ panettha yojanā – bhikkhūnaṃ vibhaṅgassa anantaraṃ bhikkhunīnaṃ yo vibhaṅgo saṅgahito assa, tassa bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa saṃvaṇṇanākkamo patto yato, tato tassa bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa apubbapadavaṇṇanaṃ kātuṃ tāva pārājike ayaṃ saṃvaṇṇanā hotīti. Apubbānaṃ padānaṃ vaṇṇanā apubbapadavaṇṇanā, taṃ.
๑. ปฐมปาราชิกสิกฺขาปทํ
1. Paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ
๖๕๖. ‘‘เตน…เป.… สาโฬฺห’’ติ เอตฺถ ‘‘เอตฺถา’’ติ ปาฐเสโส โยเชตโพฺพฯ ทพฺพคุณกิริยาชาตินามสงฺขาเตสุ ปญฺจสุ สเทฺทสุ สาฬฺหสทฺทสฺส นามสทฺทภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘สาโฬฺหติ ตสฺส นาม’’นฺติฯ มิคารมาตุยาติ วิสาขายฯ สา หิ มิคารเสฎฺฐินา มาตุฎฺฐาเน ฐปิตตฺตา มิคารมาตา นามฯ นวกมฺมํ อธิฎฺฐาตีติ นวกมฺมิกนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘นวกมฺมาธิฎฺฐายิก’’นฺติฯ ‘‘ปณฺฑิเจฺจน สมนฺนาคตา’’ติอิมินา ปณฺฑา วุจฺจติ ปญฺญา, สา สญฺชาตา อิมิสฺสาติ ปณฺฑิตาติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ เวยฺยตฺติเกนาติ วิเสเสน อญฺชติ ปากฎํ คจฺฉตีติ วิยโตฺต, ปุคฺคโล, ตสฺส อิทํ เวยฺยตฺติกํ, ญาณํ, เตนฯ ‘‘ปณฺฑา’’ติ วุตฺตปญฺญาย ‘‘เมธา’’ติ วุตฺตปญฺญาย วิเสสภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘ปาฬิคหเณ’’ติอาทิฯ ‘‘เมธา’’ติ หิ วุตฺตปญฺญา ‘‘ปณฺฑา’’ติ วุตฺตปญฺญาย วิเสโส โหติ สติสหายตฺตาฯ ตตฺรุปายายาติ อลุตฺตสมาโส ‘‘ตตฺรมชฺฌตฺตตา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. อฎฺฐ. เยวาปนกวณฺณนา) วิยฯ ‘‘กเมฺมสู’’ติ อิมินา ตสทฺทสฺส วิสยํ ทเสฺสติ ฯ กตฺตพฺพกมฺมุปปริกฺขายาติ กตฺตพฺพกเมฺมสุ วิจารณายฯ จสเทฺทน ‘‘กตากต’’นฺติ ปทสฺส ทฺวนฺทวากฺยํ ทเสฺสติฯ ปริเวสนฎฺฐาเนติ ปริภุญฺชิตุํ วิสนฺติ ปวิสนฺติ เอตฺถาติ ปริเวสนํ, ตเมว ฐานํ ปริเวสนฎฺฐานํ, ตสฺมิํฯ นิกูเฎติ เอตฺถ กูฎสงฺขาตสิขรวิรหิเต โอกาเสติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘โกณสทิสํ กตฺวา ทสฺสิเต คมฺภีเร’’ติฯ วิตฺยูปสโคฺค วิการวาจโก, สรสโทฺท สทฺทวาจโกติ อาห ‘‘วิปฺปการสโทฺท’’ติฯ จรติ อเนนาติ จรณํ ปาโท, ตสฺมิํ อุฎฺฐิโต คิลาโน เอติสฺสาติ จรณคิลานาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปาทโรเคน สมนฺนาคตา’’ติฯ
656. ‘‘Tena…pe… sāḷho’’ti ettha ‘‘etthā’’ti pāṭhaseso yojetabbo. Dabbaguṇakiriyājātināmasaṅkhātesu pañcasu saddesu sāḷhasaddassa nāmasaddabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sāḷhoti tassa nāma’’nti. Migāramātuyāti visākhāya. Sā hi migāraseṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā migāramātā nāma. Navakammaṃ adhiṭṭhātīti navakammikanti dassento āha ‘‘navakammādhiṭṭhāyika’’nti. ‘‘Paṇḍiccena samannāgatā’’tiiminā paṇḍā vuccati paññā, sā sañjātā imissāti paṇḍitāti vacanatthaṃ dasseti. Veyyattikenāti visesena añjati pākaṭaṃ gacchatīti viyatto, puggalo, tassa idaṃ veyyattikaṃ, ñāṇaṃ, tena. ‘‘Paṇḍā’’ti vuttapaññāya ‘‘medhā’’ti vuttapaññāya visesabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pāḷigahaṇe’’tiādi. ‘‘Medhā’’ti hi vuttapaññā ‘‘paṇḍā’’ti vuttapaññāya viseso hoti satisahāyattā. Tatrupāyāyāti aluttasamāso ‘‘tatramajjhattatā’’tiādīsu (dha. sa. aṭṭha. yevāpanakavaṇṇanā) viya. ‘‘Kammesū’’ti iminā tasaddassa visayaṃ dasseti . Kattabbakammupaparikkhāyāti kattabbakammesu vicāraṇāya. Casaddena ‘‘katākata’’nti padassa dvandavākyaṃ dasseti. Parivesanaṭṭhāneti paribhuñjituṃ visanti pavisanti etthāti parivesanaṃ, tameva ṭhānaṃ parivesanaṭṭhānaṃ, tasmiṃ. Nikūṭeti ettha kūṭasaṅkhātasikharavirahite okāseti dassento āha ‘‘koṇasadisaṃ katvā dassite gambhīre’’ti. Vityūpasaggo vikāravācako, sarasaddo saddavācakoti āha ‘‘vippakārasaddo’’ti. Carati anenāti caraṇaṃ pādo, tasmiṃ uṭṭhito gilāno etissāti caraṇagilānāti dassento āha ‘‘pādarogena samannāgatā’’ti.
๖๕๗. ‘‘ตินฺตา’’ติ อิมินา อวสฺสุตสโทฺท อิธ กิลินฺนเตฺถ เอว วตฺตติ, น อญฺญเตฺถติ ทเสฺสติฯ อสฺสาติ ‘‘อวสฺสุตา’’ติปทสฺสฯ ปทภาชเน วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถาติ ปทภาชเนฯ วตฺถํ รงฺคชาเตน รตฺตํ วิย, ตถา กายสํสคฺคราเคน สุฎฺฐุ รตฺตาติ โยชนาฯ ‘‘อเปกฺขาย สมนฺนาคตา’’ติ อิมินา อเปกฺขา เอติสฺสมตฺถีติ อเปกฺขวตีติ อตฺถํ ทเสฺสติฯ ปฎิพทฺธํ จิตฺตํ อิมิสฺสนฺติ ปฎิพทฺธจิตฺตาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปฎิพนฺธิตฺวา ฐปิตจิตฺตา วิยา’’ติฯ ทุติยปทวิภเงฺคปีติ ‘‘อวสฺสุโต’’ติ ทุติยปทภาชเนปิฯ ปุคฺคลสทฺทสฺส สตฺตสามญฺญวาจกตฺตา ปุริสสเทฺทน วิเสเสติฯ อโธอุพฺภอิติ นิปาตานํ ฉฎฺฐิยา สมสิตพฺพภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘อกฺขกานํ อโธ’’ติอาทิฯ นนุ ยถา อิธ ‘‘อกฺขกานํ อโธ’’ติ วุตฺตํ, เอวํ ปทภาชเนปิ วตฺตพฺพํ, กสฺมา น วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ปทภาชเน’’ติอาทิฯ ปทปฎิปาฎิยาติ ‘‘อโธ’’ติ จ ‘‘อกฺขก’’นฺติ จ ปทานํ อนุกฺกเมนฯ เอตฺถาติ อธกฺขกอุพฺภชาณุมณฺฑเลสุฯ สาธารณปาราชิเกหีติ ภิกฺขุภิกฺขุนีนํ สาธารเณหิ ปาราชิเกหิฯ นามมตฺตนฺติ นามเมวฯ
657. ‘‘Tintā’’ti iminā avassutasaddo idha kilinnatthe eva vattati, na aññattheti dasseti. Assāti ‘‘avassutā’’tipadassa. Padabhājane vuttanti sambandho. Tatthāti padabhājane. Vatthaṃ raṅgajātena rattaṃ viya, tathā kāyasaṃsaggarāgena suṭṭhu rattāti yojanā. ‘‘Apekkhāya samannāgatā’’ti iminā apekkhā etissamatthīti apekkhavatīti atthaṃ dasseti. Paṭibaddhaṃ cittaṃ imissanti paṭibaddhacittāti dassento āha ‘‘paṭibandhitvā ṭhapitacittā viyā’’ti. Dutiyapadavibhaṅgepīti ‘‘avassuto’’ti dutiyapadabhājanepi. Puggalasaddassa sattasāmaññavācakattā purisasaddena viseseti. Adhoubbhaiti nipātānaṃ chaṭṭhiyā samasitabbabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘akkhakānaṃ adho’’tiādi. Nanu yathā idha ‘‘akkhakānaṃ adho’’ti vuttaṃ, evaṃ padabhājanepi vattabbaṃ, kasmā na vuttanti āha ‘‘padabhājane’’tiādi. Padapaṭipāṭiyāti ‘‘adho’’ti ca ‘‘akkhaka’’nti ca padānaṃ anukkamena. Etthāti adhakkhakaubbhajāṇumaṇḍalesu. Sādhāraṇapārājikehīti bhikkhubhikkhunīnaṃ sādhāraṇehi pārājikehi. Nāmamattanti nāmameva.
๖๕๙. เอวนฺติ อิมาย ปาฬิยา วิภชิตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถาติ ‘‘อุภโตอวสฺสุเต’’ติอาทิวจเนฯ ‘‘อุภโตอวสฺสุเต’’ติ ปาโฐ มูลปาโฐเยว, นาโญฺญติ ทเสฺสเนฺตน วิเสสมกตฺวา ‘‘อุภโตอวสฺสุเตติ อุภโต อวสฺสุเต’’ติ วุตฺตํฯ อุภโตติ เอตฺถ อุภสรูปญฺจ โตสทฺทสฺส ฉฎฺฐฺยเตฺถ ปวตฺติญฺจ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘ภิกฺขุนิยา เจว ปุริสสฺส จา’’ติฯ ตตฺถ ภิกฺขุนีปุริสสเทฺทหิ อุภสรูปํ ทเสฺสติฯ ‘‘ยา’’ติ จ ‘‘ส’’อิติ จ ทฺวีหิ สเทฺทหิ โตปจฺจยสฺส ฉฎฺฐฺยตฺถํ, อุภินฺนํ อวสฺสุตภาเว สตีติ อโตฺถฯ ภาวปจฺจเยน วินา ภาวโตฺถ ญาตโพฺพติ อาห ‘‘อวสฺสุตภาเว’’ติฯ ยถาปริจฺฉิเนฺนนาติ ‘‘อธกฺขกํ, อุพฺภชาณุมณฺฑล’’นฺติ เยน เยน ปริจฺฉิเนฺนนฯ อตฺตโนติ ภิกฺขุนิยาฯ ตสฺส วาติ ปุริสสฺส วาฯ อิธาปีติ กายปฎิพเทฺธน กายามสเนปิฯ
659.Evanti imāya pāḷiyā vibhajitvāti sambandho. Tatthāti ‘‘ubhatoavassute’’tiādivacane. ‘‘Ubhatoavassute’’ti pāṭho mūlapāṭhoyeva, nāññoti dassentena visesamakatvā ‘‘ubhatoavassuteti ubhato avassute’’ti vuttaṃ. Ubhatoti ettha ubhasarūpañca tosaddassa chaṭṭhyatthe pavattiñca dassetuṃ vuttaṃ ‘‘bhikkhuniyā ceva purisassa cā’’ti. Tattha bhikkhunīpurisasaddehi ubhasarūpaṃ dasseti. ‘‘Yā’’ti ca ‘‘sa’’iti ca dvīhi saddehi topaccayassa chaṭṭhyatthaṃ, ubhinnaṃ avassutabhāve satīti attho. Bhāvapaccayena vinā bhāvattho ñātabboti āha ‘‘avassutabhāve’’ti. Yathāparicchinnenāti ‘‘adhakkhakaṃ, ubbhajāṇumaṇḍala’’nti yena yena paricchinnena. Attanoti bhikkhuniyā. Tassa vāti purisassa vā. Idhāpīti kāyapaṭibaddhena kāyāmasanepi.
ตตฺราติ เตสุ ภิกฺขุภิกฺขุนีสุฯ น กาเรตโพฺพ ‘‘กายสํสคฺคํ สาทิเยยฺยา’’ติ อวุตฺตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ อโจปยมานาปีติ อจาลยมานาปิ, ปิสโทฺท สมฺภาวนโตฺถ, เตน โจปยมานา ปเควาติ ทเสฺสติฯ เอวํ ปน สตีติ จิเตฺตเนว อธิวาสยมานาย สติ ปนฯ กิริยสมุฎฺฐานตาติ อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส กิริยสมุฎฺฐานภาโวฯ ตพฺพหุลนเยนาติ ‘‘วนจรโก (ม. นิ. อฎฺฐ. ๒.๒๐๑; ๓.๑๓๓), สงฺคามาวจโร’’ติอาทีสุ (ม. นิ. ๒.๑๐๘) วิย ตสฺสํ กิริยายํ พหุลโต สมุฎฺฐานนเยนฯ สาติ กิริยสมุฎฺฐานตาฯ
Tatrāti tesu bhikkhubhikkhunīsu. Na kāretabbo ‘‘kāyasaṃsaggaṃ sādiyeyyā’’ti avuttattāti adhippāyo. Acopayamānāpīti acālayamānāpi, pisaddo sambhāvanattho, tena copayamānā pagevāti dasseti. Evaṃ pana satīti citteneva adhivāsayamānāya sati pana. Kiriyasamuṭṭhānatāti imassa sikkhāpadassa kiriyasamuṭṭhānabhāvo. Tabbahulanayenāti ‘‘vanacarako (ma. ni. aṭṭha. 2.201; 3.133), saṅgāmāvacaro’’tiādīsu (ma. ni. 2.108) viya tassaṃ kiriyāyaṃ bahulato samuṭṭhānanayena. Sāti kiriyasamuṭṭhānatā.
๖๖๐. เอตฺถาติ อุพฺภกฺขกอโธชาณุมณฺฑเลสุฯ
660.Etthāti ubbhakkhakaadhojāṇumaṇḍalesu.
๖๖๒. ‘‘เอกโต อวสฺสุเต’’ติ เอตฺถาปิ โตปจฺจโย ฉฎฺฐฺยเตฺถ โหติฯ สามญฺญวจนสฺสาปิ วิเสเส อวฎฺฐานโต, วิเสสตฺถินา จ วิเสสสฺส อนุปโยชิตพฺพโต อาห ‘‘ภิกฺขุนิยา เอวา’’ติฯ ตตฺราติ ‘‘เอกโต อวสฺสุเต’’ติอาทิวจเนฯ ‘‘ตเถวา’’ติอิมินา กายสํสคฺคราเคน อวสฺสุโตติ อตฺถํ อติทิสติฯ จตูสูติ เมถุนราค กายสํสคฺคราคเคหสิตเปม สุทฺธจิตฺตสงฺขาเตสุ จตูสุฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเนฯ
662.‘‘Ekato avassute’’ti etthāpi topaccayo chaṭṭhyatthe hoti. Sāmaññavacanassāpi visese avaṭṭhānato, visesatthinā ca visesassa anupayojitabbato āha ‘‘bhikkhuniyā evā’’ti. Tatrāti ‘‘ekato avassute’’tiādivacane. ‘‘Tathevā’’tiiminā kāyasaṃsaggarāgena avassutoti atthaṃ atidisati. Catūsūti methunarāga kāyasaṃsaggarāgagehasitapema suddhacittasaṅkhātesu catūsu. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne.
๖๖๓. อยํ ปุริโส อิติ วา อิตฺถี อิติ วา อชานนฺติยา วาติ โยชนาติฯ ปฐมํฯ
663. Ayaṃ puriso iti vā itthī iti vā ajānantiyā vāti yojanāti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ภิกฺขุนีวิภงฺค • Bhikkhunīvibhaṅga / ๑. ปฐมปาราชิกํ • 1. Paṭhamapārājikaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ภิกฺขุนีวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑. ปฐมปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๑. ปฐมปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๑. ปฐมปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑. อุพฺภชาณุมณฺฑลิกสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Ubbhajāṇumaṇḍalikasikkhāpadavaṇṇanā
