| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / भिक्खुनीविभङ्ग-अट्ठकथा • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
भिक्खुनीविभङ्गवण्णना
Bhikkhunīvibhaṅgavaṇṇanā
१. पाराजिककण्डं (भिक्खुनीविभङ्गवण्णना)
1. Pārājikakaṇḍaṃ (bhikkhunīvibhaṅgavaṇṇanā)
यो भिक्खूनं विभङ्गस्स, सङ्गहितो अनन्तरं।
Yo bhikkhūnaṃ vibhaṅgassa, saṅgahito anantaraṃ;
भिक्खुनीनं विभङ्गस्स, तस्स संवण्णनाक्कमो॥
Bhikkhunīnaṃ vibhaṅgassa, tassa saṃvaṇṇanākkamo.
पत्तो यतो ततो तस्स, अपुब्बपदवण्णनं।
Patto yato tato tassa, apubbapadavaṇṇanaṃ;
कातुं पाराजिके ताव, होति संवण्णना अयं॥
Kātuṃ pārājike tāva, hoti saṃvaṇṇanā ayaṃ.
१. पठमपाराजिकसिक्खापदवण्णना
1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
६५६. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति…पे॰… साळ्हो मिगारनत्ताति एत्थ साळ्होति तस्स नामं; मिगारमातुया पन नत्ता होति, तेन वुत्तं – ‘‘मिगारनत्ता’’ति। नवकम्मिकन्ति नवकम्माधिट्ठायिकं। पण्डिताति पण्डिच्चेन समन्नागता। ब्यत्ताति वेय्यत्तिकेन समन्नागता। मेधाविनीति पाळिग्गहणे सतिपुब्बङ्गमाय पञ्ञाय अत्थग्गहणे पञ्ञापुब्बङ्गमाय सतिया समन्नागता। दक्खाति छेका; अविरज्झित्वा सीघं कत्तब्बकारिनीति अत्थो। अनलसाति आलसियविरहिता। तत्रुपायायाति तेसु तेसु कम्मेसु उपायभूताय। वीमंसायाति कत्तब्बकम्मुपपरिक्खाय । समन्नागताति सम्पयुत्ता। अलं कातुन्ति समत्था तं तं कम्मं कातुं। अलं संविधातुन्ति एवञ्च एवञ्च इदं होतूति एवं संविदहितुम्पि समत्था। कताकतं जानितुन्ति कतञ्च अकतञ्च जानितुं। तेति ते उभो; सा च सुन्दरीनन्दा सो च साळ्होति अत्थो। भत्तग्गेति परिवेसनट्ठाने। निकूटेति कोणसदिसं कत्वा दस्सिते गम्भीरे। विस्सरो मे भविस्सतीति विरूपो मे सरो भविस्सति; विप्पकारसद्दो भविस्सतीति अत्थो। पतिमानेन्तीति अपेक्खमाना। क्याहन्ति किं अहं। जरादुब्बलाति जराय दुब्बला। चरणगिलानाति पादरोगेन समन्नागता।
656.Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati…pe… sāḷho migāranattāti ettha sāḷhoti tassa nāmaṃ; migāramātuyā pana nattā hoti, tena vuttaṃ – ‘‘migāranattā’’ti. Navakammikanti navakammādhiṭṭhāyikaṃ. Paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā. Byattāti veyyattikena samannāgatā. Medhāvinīti pāḷiggahaṇe satipubbaṅgamāya paññāya atthaggahaṇe paññāpubbaṅgamāya satiyā samannāgatā. Dakkhāti chekā; avirajjhitvā sīghaṃ kattabbakārinīti attho. Analasāti ālasiyavirahitā. Tatrupāyāyāti tesu tesu kammesu upāyabhūtāya. Vīmaṃsāyāti kattabbakammupaparikkhāya . Samannāgatāti sampayuttā. Alaṃ kātunti samatthā taṃ taṃ kammaṃ kātuṃ. Alaṃ saṃvidhātunti evañca evañca idaṃ hotūti evaṃ saṃvidahitumpi samatthā. Katākataṃ jānitunti katañca akatañca jānituṃ. Teti te ubho; sā ca sundarīnandā so ca sāḷhoti attho. Bhattaggeti parivesanaṭṭhāne. Nikūṭeti koṇasadisaṃ katvā dassite gambhīre. Vissaro me bhavissatīti virūpo me saro bhavissati; vippakārasaddo bhavissatīti attho. Patimānentīti apekkhamānā. Kyāhanti kiṃ ahaṃ. Jarādubbalāti jarāya dubbalā. Caraṇagilānāti pādarogena samannāgatā.
६५७-८. अवस्सुताति कायसंसग्गरागेन अवस्सुता; तिन्ता किलिन्नाति अत्थो। पदभाजने पनस्स तमेव रागं गहेत्वा ‘‘सारत्ता’’तिआदि वुत्तं। तत्थ सारत्ताति वत्थं विय रङ्गजातेन कायसंसग्गरागेन सुट्ठु रत्ता। अपेक्खवतीति तस्सेव रागस्स वसेन तस्मिं पुरिसे पवत्ताय अपेक्खाय समन्नागता। पटिबद्धचित्ताति तेन रागेन तस्मिं पुरिसे बन्धित्वा ठपितचित्ता विय। एस नयो दुतियपदविभङ्गेपि। पुरिसपुग्गलस्साति पुरिससङ्खातस्स पुग्गलस्स। अधक्खकन्ति अक्खकानं अधो। उब्भजाणुमण्डलन्ति जाणुमण्डलानं उपरि। पदभाजने पन पदपटिपाटिया एव ‘‘हेट्ठक्खकं उपरिजाणुमण्डल’’न्ति वुत्तं। एत्थ च उब्भकप्परम्पि उब्भजाणुमण्डलेनेव सङ्गहितं। सेसं महाविभङ्गे वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। पुरिमायो उपादायाति साधारणपाराजिकेहि पाराजिकायो चतस्सो उपादायाति अत्थो। उब्भजाणुमण्डलिकाति इदं पन इमिस्सा पाराजिकाय नाममत्तं, तस्मा पदभाजने न विचारितं।
657-8.Avassutāti kāyasaṃsaggarāgena avassutā; tintā kilinnāti attho. Padabhājane panassa tameva rāgaṃ gahetvā ‘‘sārattā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sārattāti vatthaṃ viya raṅgajātena kāyasaṃsaggarāgena suṭṭhu rattā. Apekkhavatīti tasseva rāgassa vasena tasmiṃ purise pavattāya apekkhāya samannāgatā. Paṭibaddhacittāti tena rāgena tasmiṃ purise bandhitvā ṭhapitacittā viya. Esa nayo dutiyapadavibhaṅgepi. Purisapuggalassāti purisasaṅkhātassa puggalassa. Adhakkhakanti akkhakānaṃ adho. Ubbhajāṇumaṇḍalanti jāṇumaṇḍalānaṃ upari. Padabhājane pana padapaṭipāṭiyā eva ‘‘heṭṭhakkhakaṃ uparijāṇumaṇḍala’’nti vuttaṃ. Ettha ca ubbhakapparampi ubbhajāṇumaṇḍaleneva saṅgahitaṃ. Sesaṃ mahāvibhaṅge vuttanayeneva veditabbaṃ. Purimāyo upādāyāti sādhāraṇapārājikehi pārājikāyo catasso upādāyāti attho. Ubbhajāṇumaṇḍalikāti idaṃ pana imissā pārājikāya nāmamattaṃ, tasmā padabhājane na vicāritaṃ.
६५९. एवं उद्दिट्ठसिक्खापदं पदानुक्कमेन विभजित्वा इदानि अवस्सुतादिभेदेन आपत्तिभेदं दस्सेतुं ‘‘उभतोअवस्सुते’’तिआदिमाह। तत्थ उभतोअवस्सुतेति उभतोअवस्सवे; भिक्खुनिया चेव पुरिसस्स च कायसंसग्गरागेन अवस्सुतभावे सतीति अत्थो। कायेन कायं आमसतीति भिक्खुनी यथापरिच्छिन्नेन कायेन पुरिसस्स यंकिञ्चि कायं पुरिसो वा येन केनचि कायेन भिक्खुनिया यथापरिच्छिन्नं कायं आमसति, उभयथापि भिक्खुनिया पाराजिकं। कायेन कायपटिबद्धन्ति वुत्तप्पकारेनेव अत्तनो कायेन पुरिसस्स कायपटिबद्धं। आमसतीति एत्थ सयं वा आमसतु, तस्स वा आमसनं सादियतु, थुल्लच्चयमेव। कायपटिबद्धेन कायन्ति अत्तनो वुत्तप्पकारकायपटिबद्धेन पुरिसस्स कायं। आमसतीति इधापि सयं वा आमसतु, तस्स वा आमसनं सादियतु, थुल्लच्चयमेव। अवसेसपदेसुपि इमिनाव नयेन विनिच्छयो वेदितब्बो।
659. Evaṃ uddiṭṭhasikkhāpadaṃ padānukkamena vibhajitvā idāni avassutādibhedena āpattibhedaṃ dassetuṃ ‘‘ubhatoavassute’’tiādimāha. Tattha ubhatoavassuteti ubhatoavassave; bhikkhuniyā ceva purisassa ca kāyasaṃsaggarāgena avassutabhāve satīti attho. Kāyena kāyaṃ āmasatīti bhikkhunī yathāparicchinnena kāyena purisassa yaṃkiñci kāyaṃ puriso vā yena kenaci kāyena bhikkhuniyā yathāparicchinnaṃ kāyaṃ āmasati, ubhayathāpi bhikkhuniyā pārājikaṃ. Kāyena kāyapaṭibaddhanti vuttappakāreneva attano kāyena purisassa kāyapaṭibaddhaṃ. Āmasatīti ettha sayaṃ vā āmasatu, tassa vā āmasanaṃ sādiyatu, thullaccayameva. Kāyapaṭibaddhena kāyanti attano vuttappakārakāyapaṭibaddhena purisassa kāyaṃ. Āmasatīti idhāpi sayaṃ vā āmasatu, tassa vā āmasanaṃ sādiyatu, thullaccayameva. Avasesapadesupi imināva nayena vinicchayo veditabbo.
सचे पन भिक्खु चेव भिक्खुनी च होति, तत्र चे भिक्खुनी आमसति, भिक्खु निच्चलो हुत्वा चित्तेन सादियति, भिक्खु आपत्तिया न कारेतब्बो। सचे भिक्खु आमसति, भिक्खुनी निच्चला हुत्वा चित्तेनेव अधिवासेति, कायङ्गं अचोपयमानापि पाराजिकक्खेत्ते पाराजिकेन, थुल्लच्चयक्खेत्ते थुल्लच्चयेन, दुक्कटक्खेत्ते दुक्कटेन कारेतब्बा। कस्मा? ‘‘कायसंसग्गं सादियेय्या’’ति वुत्तत्ता। अयं अट्ठकथासु विनिच्छयो। एवं पन सति किरियासमुट्ठानता न दिस्सति, तस्मा तब्बहुलनयेन सा वुत्ताति वेदितब्बा।
Sace pana bhikkhu ceva bhikkhunī ca hoti, tatra ce bhikkhunī āmasati, bhikkhu niccalo hutvā cittena sādiyati, bhikkhu āpattiyā na kāretabbo. Sace bhikkhu āmasati, bhikkhunī niccalā hutvā citteneva adhivāseti, kāyaṅgaṃ acopayamānāpi pārājikakkhette pārājikena, thullaccayakkhette thullaccayena, dukkaṭakkhette dukkaṭena kāretabbā. Kasmā? ‘‘Kāyasaṃsaggaṃ sādiyeyyā’’ti vuttattā. Ayaṃ aṭṭhakathāsu vinicchayo. Evaṃ pana sati kiriyāsamuṭṭhānatā na dissati, tasmā tabbahulanayena sā vuttāti veditabbā.
६६०. उब्भक्खकन्ति अक्खकानं उपरि। अधोजाणुमण्डलन्ति जाणुमण्डलानं हेट्ठा। एत्थ च अधोकप्परम्पि अधोजाणुमण्डलेनेव सङ्गहितं।
660.Ubbhakkhakanti akkhakānaṃ upari. Adhojāṇumaṇḍalanti jāṇumaṇḍalānaṃ heṭṭhā. Ettha ca adhokapparampi adhojāṇumaṇḍaleneva saṅgahitaṃ.
६६२. एकतोअवस्सुतेति एत्थ किञ्चापि एकतोति अविसेसेन वुत्तं, तथापि भिक्खुनिया एव अवस्सुते सति अयं आपत्तिभेदो वुत्तोति वेदितब्बो।
662.Ekatoavassuteti ettha kiñcāpi ekatoti avisesena vuttaṃ, tathāpi bhikkhuniyā eva avassute sati ayaṃ āpattibhedo vuttoti veditabbo.
तत्रायं आदितो पट्ठाय विनिच्छयो – भिक्खुनी कायसंसग्गरागेन अवस्सुता, पुरिसोपि तथेव। अधक्खके उब्भजाणुमण्डले कायप्पदेसे कायसंसग्गसादियने सति भिक्खुनिया पाराजिकं। भिक्खुनिया कायसंसग्गरागो, पुरिसस्स मेथुनरागो वा गेहस्सितपेमं वा सुद्धचित्तं वा होतु, थुल्लच्चयमेव। भिक्खुनिया मेथुनरागो, पुरिसस्स कायसंसग्गरागो वा मेथुनरागो वा गहेस्सितपेमं वा सुद्धचित्तं वा होतु, दुक्कटं। भिक्खुनिया गेहस्सितपेमं, पुरिसस्स वुत्तेसु चतूसु यं वा तं वा होतु, दुक्कटमेव। भिक्खुनिया सुद्धचित्तं, पुरिसस्स वुत्तेसु चतूसु यं वा तं वा होतु, अनापत्ति।
Tatrāyaṃ ādito paṭṭhāya vinicchayo – bhikkhunī kāyasaṃsaggarāgena avassutā, purisopi tatheva. Adhakkhake ubbhajāṇumaṇḍale kāyappadese kāyasaṃsaggasādiyane sati bhikkhuniyā pārājikaṃ. Bhikkhuniyā kāyasaṃsaggarāgo, purisassa methunarāgo vā gehassitapemaṃ vā suddhacittaṃ vā hotu, thullaccayameva. Bhikkhuniyā methunarāgo, purisassa kāyasaṃsaggarāgo vā methunarāgo vā gahessitapemaṃ vā suddhacittaṃ vā hotu, dukkaṭaṃ. Bhikkhuniyā gehassitapemaṃ, purisassa vuttesu catūsu yaṃ vā taṃ vā hotu, dukkaṭameva. Bhikkhuniyā suddhacittaṃ, purisassa vuttesu catūsu yaṃ vā taṃ vā hotu, anāpatti.
सचे पन भिक्खु चेव होति भिक्खुनी च उभिन्नं कायसंसग्गरागो, भिक्खुस्स सङ्घादिसेसो, भिक्खुनिया पाराजिकं। भिक्खुनिया कायसंसग्गरागो, भिक्खुस्स मेथुनरागो वा गेहस्सितपेमं वा, भिक्खुनिया थुल्लच्चयं, भिक्खुस्स दुक्कटं। उभिन्नं मेथुनरागो वा गेहस्सितपेमं वा, उभिन्नम्पि दुक्कटमेव। यस्स यत्थ सुद्धचित्तं, तस्स तत्थ अनापत्ति। उभिन्नम्पि सुद्धचित्तं, उभिन्नम्पि अनापत्ति।
Sace pana bhikkhu ceva hoti bhikkhunī ca ubhinnaṃ kāyasaṃsaggarāgo, bhikkhussa saṅghādiseso, bhikkhuniyā pārājikaṃ. Bhikkhuniyā kāyasaṃsaggarāgo, bhikkhussa methunarāgo vā gehassitapemaṃ vā, bhikkhuniyā thullaccayaṃ, bhikkhussa dukkaṭaṃ. Ubhinnaṃ methunarāgo vā gehassitapemaṃ vā, ubhinnampi dukkaṭameva. Yassa yattha suddhacittaṃ, tassa tattha anāpatti. Ubhinnampi suddhacittaṃ, ubhinnampi anāpatti.
६६३. अनापत्ति असञ्चिच्चातिआदीसु विरज्झित्वा वा आमसन्तिया अञ्ञविहिताय वा ‘‘अयं पुरिसो वा इत्थी वा’’ति अजानन्तिया वा तेन फुट्ठायपि तं फस्सं असादियन्तिया वा आमसनेपि सति अनापत्ति। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेव ।
663.Anāpattiasañciccātiādīsu virajjhitvā vā āmasantiyā aññavihitāya vā ‘‘ayaṃ puriso vā itthī vā’’ti ajānantiyā vā tena phuṭṭhāyapi taṃ phassaṃ asādiyantiyā vā āmasanepi sati anāpatti. Sesaṃ sabbattha uttānameva .
पठमपाराजिकसमुट्ठानं – किरियं, सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं, लोकवज्जं, कायकम्मं, अकुसलचित्तं, द्विवेदनन्ति।
Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ – kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, akusalacittaṃ, dvivedananti.
पठमपाराजिकं।
Paṭhamapārājikaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / भिक्खुनीविभङ्ग • Bhikkhunīvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. पठमपाराजिकसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. पठमपाराजिकसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. उब्भजाणुमण्डलिकसिक्खापदवण्णना • 1. Ubbhajāṇumaṇḍalikasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १. पठमपाराजिकसिक्खापदं • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ
