Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / కఙ్ఖావితరణీ-అభినవ-టీకా • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
పారాజికకణ్డం
Pārājikakaṇḍaṃ
ఇదాని నిదానుద్దేసానన్తరం వుత్తస్స పారాజికుద్దేసస్స అత్థం సంవణ్ణేతుం ‘‘ఇదానీ’’తిఆది ఆరద్ధం. నిదానానన్తరన్తి భావనపుంసకనిద్దేసో, నిదానం అనన్తరం కత్వాతి వుత్తం హోతి. తత్థాతి పారాజికకణ్డే. పాతిమోక్ఖేతి భిక్ఖుపాతిమోక్ఖే. చత్తారోతి గణనపరిచ్ఛేదో ఊనాతిరేకభావనివత్తనతో. పారాజికాతి సజాతినామం. ఆపత్తియోతి సబ్బసాధారణనామం. ఉద్దిసీయతీతి ఉద్దేసో. భావప్పధానోయం నిద్దేసో. తేనాహ ‘‘ఉద్దిసితబ్బత’’న్తి.
Idāni nidānuddesānantaraṃ vuttassa pārājikuddesassa atthaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘idānī’’tiādi āraddhaṃ. Nidānānantaranti bhāvanapuṃsakaniddeso, nidānaṃ anantaraṃ katvāti vuttaṃ hoti. Tatthāti pārājikakaṇḍe. Pātimokkheti bhikkhupātimokkhe. Cattāroti gaṇanaparicchedo ūnātirekabhāvanivattanato. Pārājikāti sajātināmaṃ. Āpattiyoti sabbasādhāraṇanāmaṃ. Uddisīyatīti uddeso. Bhāvappadhānoyaṃ niddeso. Tenāha ‘‘uddisitabbata’’nti.
౧. పఠమపారాజికవణ్ణనా
1. Paṭhamapārājikavaṇṇanā
యో పనాతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౫ భిక్ఖుపదభాజనీయవణ్ణనా) ఏత్థ యస్మా పనాతి నిపాతమత్తం, యోతి అత్థపదం, తఞ్చ అనియమేన పుగ్గలం దీపేతి. తస్మా తస్స అత్థం దస్సేన్తో ‘‘యో కోచీ’’తి ఆహ. యస్మా పన యో యోకోచి నామ, సో అవస్సం లిఙ్గయుత్తజాతినామగోత్తసీలవిహారగోచరవయేసు ఏకేనాకారేన పఞ్ఞాయతి, తస్మా తం తథా ఞాపేతుం ‘‘రస్సదీఘాదినా’’తిఆదిమాహ. ఆదిసద్దేన నవకమ్మాదీనం గహణం. లిఙ్గాదిభేదేనాతి లిఙ్గీయతిఞాయతి ఏతేనాతి లిఙ్గం, తం ఆది యేసం తేతి లిఙ్గాదయో, తేసం భేదో లిఙ్గాదిభేదో, తేన లిఙ్గాదిభేదేన. ఏత్థాదిసద్దేన పన యుత్తాదీనం గహణం. ఇదం వుత్తం హోతి – లిఙ్గవసేన యాదిసో వా తాదిసో వా హోతు, దీఘో వా రస్సో వా కాళో వా ఓదాతో వా మఙ్గురచ్ఛవి వా కిసో వా థూలో వా. యోగవసేన యేన వా తేన వా యుత్తో హోతు, నవకమ్మయుత్తో వా ఉద్దేసయుత్తో వా వాసధురయుత్తో వా. జాతివసేన యంజచ్చో వా తంజచ్చో వా హోతు, ఖత్తియో వా బ్రాహ్మణో వా వేస్సో వా సుద్ధో వా. నామవసేన యథానామో వా తథానామో వా హోతు, బుద్ధరక్ఖితో వా ధమ్మరక్ఖితో వా సఙ్ఘరక్ఖితో వా. గోత్తవసేన యథాగోత్తో వా తథాగోత్తో వా హోతు, కచ్చాయనో వా వాసిట్ఠో వా కోసియో వా. సీలేసు యథాసీలో వా తథాసీలో వా హోతు, నవకమ్మసీలో వా ఉద్దేససీలో వా వాసధురసీలో వా. విహారేసుపి యథావిహారీ వా తథావిహారీ వా హోతు, నవకమ్మవిహారీ వా ఉద్దేసవిహారీ వా వాసధురవిహారీ వా . గోచరేసుపి యథాగోచరో వా తథాగోచరో వా హోతు, నవకమ్మగోచరో వా ఉద్దేసగోచరో వా వాసధురగోచరో వా. వయేసుపి యో వా సో వా హోతు థేరో వా నవో వా మజ్ఝిమో వా, అథ ఖో సబ్బోవ ఇమస్మిం అత్థే ‘‘యో’’తి వుచ్చతీతి.
Yo panāti (pārā. aṭṭha. 1.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā) ettha yasmā panāti nipātamattaṃ, yoti atthapadaṃ, tañca aniyamena puggalaṃ dīpeti. Tasmā tassa atthaṃ dassento ‘‘yo kocī’’ti āha. Yasmā pana yo yokoci nāma, so avassaṃ liṅgayuttajātināmagottasīlavihāragocaravayesu ekenākārena paññāyati, tasmā taṃ tathā ñāpetuṃ ‘‘rassadīghādinā’’tiādimāha. Ādisaddena navakammādīnaṃ gahaṇaṃ. Liṅgādibhedenāti liṅgīyatiñāyati etenāti liṅgaṃ, taṃ ādi yesaṃ teti liṅgādayo, tesaṃ bhedo liṅgādibhedo, tena liṅgādibhedena. Etthādisaddena pana yuttādīnaṃ gahaṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – liṅgavasena yādiso vā tādiso vā hotu, dīgho vā rasso vā kāḷo vā odāto vā maṅguracchavi vā kiso vā thūlo vā. Yogavasena yena vā tena vā yutto hotu, navakammayutto vā uddesayutto vā vāsadhurayutto vā. Jātivasena yaṃjacco vā taṃjacco vā hotu, khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddho vā. Nāmavasena yathānāmo vā tathānāmo vā hotu, buddharakkhito vā dhammarakkhito vā saṅgharakkhito vā. Gottavasena yathāgotto vā tathāgotto vā hotu, kaccāyano vā vāsiṭṭho vā kosiyo vā. Sīlesu yathāsīlo vā tathāsīlo vā hotu, navakammasīlo vā uddesasīlo vā vāsadhurasīlo vā. Vihāresupi yathāvihārī vā tathāvihārī vā hotu, navakammavihārī vā uddesavihārī vā vāsadhuravihārī vā . Gocaresupi yathāgocaro vā tathāgocaro vā hotu, navakammagocaro vā uddesagocaro vā vāsadhuragocaro vā. Vayesupi yo vā so vā hotu thero vā navo vā majjhimo vā, atha kho sabbova imasmiṃ atthe ‘‘yo’’ti vuccatīti.
ఇదాని ‘‘భిక్ఖూ’’తి పదం సంవణ్ణేతుం ‘‘ఏహిభిక్ఖూపసమ్పదా’’తిఆదిమాహ. తత్థ ‘‘ఏహి భిక్ఖూ’’తి భగవతో వచనమత్తేన భిక్ఖుభావో ఏహిభిక్ఖూపసమ్పదా. ‘‘బుద్ధం సరణం గచ్ఛామీ’’తిఆదినా (మహావ॰ ౧౦౫) నయేన తిక్ఖత్తుం వాచం భిన్దిత్వా వుత్తేహి తీహి సరణగమనేహి ఉపసమ్పదా సరణగమనూపసమ్పదా. ఓవాదప్పటిగ్గహణూపసమ్పదా (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౫) నామ –
Idāni ‘‘bhikkhū’’ti padaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘ehibhikkhūpasampadā’’tiādimāha. Tattha ‘‘ehi bhikkhū’’ti bhagavato vacanamattena bhikkhubhāvo ehibhikkhūpasampadā. ‘‘Buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’tiādinā (mahāva. 105) nayena tikkhattuṃ vācaṃ bhinditvā vuttehi tīhi saraṇagamanehi upasampadā saraṇagamanūpasampadā. Ovādappaṭiggahaṇūpasampadā (pārā. aṭṭha. 1.45) nāma –
‘‘తస్మాతిహ తే, కస్సప, ఏవం సిక్ఖితబ్బం ‘తిబ్బం మే హిరోత్తప్పం పచ్చుపట్ఠితం భవిస్సతి థేరేసు నవేసు మజ్ఝిమేసూ’తి, ఏవఞ్హి తే కస్సప సిక్ఖితబ్బం. తస్మాతిహ తే, కస్సప, ఏవం సిక్ఖితబ్బం ‘యం కిఞ్చి ధమ్మం సుణిస్సామి కుసలూపసంహితం, సబ్బం తం అట్ఠిం కత్వా మనసి కరిత్వా సబ్బచేతసా సమన్నాహరిత్వా ఓహితసోతో ధమ్మం సుణిస్సామీ’తి, ఏవఞ్హి తే, కస్సప, సిక్ఖితబ్బం. తస్మాతిహ తే, కస్సప, ఏవం సిక్ఖితబ్బం ‘సాతసహగతా చ మే కాయగతాసతి న విజహిస్సతీ’తి, ఏవఞ్హి తే, కస్సప, సిక్ఖితబ్బ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౨.౧౫౪) –
‘‘Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti, evañhi te kassapa sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘yaṃ kiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbacetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘sātasahagatā ca me kāyagatāsati na vijahissatī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154) –
ఇమినా ఓవాదప్పటిగ్గహణేన మహాకస్సపత్థేరస్స అనుఞ్ఞాతఉపసమ్పదా.
Iminā ovādappaṭiggahaṇena mahākassapattherassa anuññātaupasampadā.
పఞ్హాబ్యాకరణూపసమ్పదా నామ సోపాకస్స అనుఞ్ఞాతఉపసమ్పదా. భగవా కిర పుబ్బారామే అనుచఙ్కమన్తం సోపాకసామణేరం ‘‘‘ఉద్ధుమాతకసఞ్ఞా’తి వా సోపాక ‘రూపసఞ్ఞా’తి వా ఇమే ధమ్మా నానత్థా నానాబ్యఞ్జనా, ఉదాహు ఏకత్థా బ్యఞ్జనమేవ నాన’’న్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౫) దస అసుభనిస్సితే పఞ్హే పుచ్ఛి. సో తే బ్యాకాసి. భగవా తస్స సాధుకారం దత్వా ‘‘కతివస్సో త్వం, సోపాకా’’తి పుచ్ఛి. సత్తవస్సోహం భగవాతి. ‘‘సోపాక, త్వం మమ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన సద్ధిం సంసన్దిత్వా పఞ్హే బ్యాకాసీ’’తి ఆరద్ధచిత్తో ఉపసమ్పదం అనుజాని, అయం పఞ్హాబ్యాకరణూపసమ్పదా.
Pañhābyākaraṇūpasampadā nāma sopākassa anuññātaupasampadā. Bhagavā kira pubbārāme anucaṅkamantaṃ sopākasāmaṇeraṃ ‘‘‘uddhumātakasaññā’ti vā sopāka ‘rūpasaññā’ti vā ime dhammā nānatthā nānābyañjanā, udāhu ekatthā byañjanameva nāna’’nti (pārā. aṭṭha. 1.45) dasa asubhanissite pañhe pucchi. So te byākāsi. Bhagavā tassa sādhukāraṃ datvā ‘‘kativasso tvaṃ, sopākā’’ti pucchi. Sattavassohaṃ bhagavāti. ‘‘Sopāka, tvaṃ mama sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā pañhe byākāsī’’ti āraddhacitto upasampadaṃ anujāni, ayaṃ pañhābyākaraṇūpasampadā.
అట్ఠగరుధమ్మపటిగ్గహణూపసమ్పదా నామ మహాపజాపతియా అట్ఠగరుధమ్మప్పటిగ్గహణేన అనుఞ్ఞాతఉపసమ్పదా.
Aṭṭhagarudhammapaṭiggahaṇūpasampadā nāma mahāpajāpatiyā aṭṭhagarudhammappaṭiggahaṇena anuññātaupasampadā.
దూతేనూపసమ్పదా నామ అడ్ఢకాసియా గణికాయ అనుఞ్ఞాతఉపసమ్పదా.
Dūtenūpasampadā nāma aḍḍhakāsiyā gaṇikāya anuññātaupasampadā.
అట్ఠవాచికూపసమ్పదా నామ భిక్ఖునియా భిక్ఖునిసఙ్ఘతో ఞత్తిచతుత్థేన, భిక్ఖుసఙ్ఘతో ఞత్తిచతుత్థేనాతి ఇమేహి ద్వీహి కమ్మేహి ఉపసమ్పదా.
Aṭṭhavācikūpasampadā nāma bhikkhuniyā bhikkhunisaṅghato ñatticatutthena, bhikkhusaṅghato ñatticatutthenāti imehi dvīhi kammehi upasampadā.
ఞత్తిచతుత్థకమ్మూపసమ్పదా నామ భిక్ఖూనం ఏతరహి ఉపసమ్పదా. ఞత్తిచతుత్థేనాతి తీహి అనుస్సావనాహి, ఏకాయ చ ఞత్తియాతి ఏవం ఞత్తిచతుత్థేన. కిఞ్చాపి హి ఞత్తి సబ్బపఠమం వుచ్చతి, తిస్సన్నం పన అనుస్సావనానం అత్థబ్యఞ్జనభేదాభావతో అత్థబ్యఞ్జనభిన్నం ఞత్తిం తాసం చతుత్థన్తి కత్వా ‘‘ఞత్తిచతుత్థ’’న్తి వుచ్చతి. అకుప్పేనాతి అకోపేతబ్బతం, అప్పటిక్కోసితబ్బతఞ్చ ఉపగతేన. ఠానారహేనాతి కారణారహేన సత్థు సాసనారహేన. ఉపసమ్పన్నో నామ ఉపరిభావం సమాపన్నో, పత్తోతి అత్థో. భిక్ఖుభావో హి ఉపరిభావో, తఞ్చేస యథావుత్తేన కమ్మేన సమాపన్నత్తా ‘‘ఉపసమ్పన్నో’’తి వుచ్చతి. కస్మా పనేత్థ ఇమినావ ఉపసమ్పన్నో ఇధ గహితో, నాఞ్ఞేహీతి? వుచ్చతే – ఏహిభిక్ఖూపసమ్పదా అన్తిమభవికానమేవ, సరణగమనూపసమ్పదా పరిసుద్ధానం, ఓవాదప్పటిగ్గహణపఞ్హాబ్యాకరణూపసమ్పదా మహాకస్సపసోపాకానం, న చ తే భబ్బా పారాజికాదిలోకవజ్జం ఆపజ్జితుం, అట్ఠగరుధమ్మప్పటిగ్గహణాదయో చ భిక్ఖునీనంయేవ అనుఞ్ఞాతా. అయఞ్చ భిక్ఖు, తస్మా ఞత్తిచతుత్థేనేవ ఉపసమ్పదాకమ్మేన ఉపసమ్పన్నో ఇధ గహితో, నాఞ్ఞేహీతి వేదితబ్బో. పణ్ణత్తివజ్జేసు పన సిక్ఖాపదేసు అఞ్ఞేపి ఏహిభిక్ఖూపసమ్పదాయ ఉపసమ్పన్నాదయో సఙ్గయ్హన్తి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౪౫ భిక్ఖుపదభాజనీయవణ్ణనా). వక్ఖతి హి ‘‘పణ్ణత్తివజ్జేసు పన అఞ్ఞేపి సఙ్గహం గచ్ఛన్తీ’’తి. ఇదాని ‘‘అకుప్పేన ఠానారహేన ఉపసమ్పన్నో’’తి సంఖిత్తేన వుత్తమత్థం విత్థారేత్వా దస్సేతుం ‘‘తస్స పనా’’తిఆదిమాహ.
Ñatticatutthakammūpasampadā nāma bhikkhūnaṃ etarahi upasampadā. Ñatticatutthenāti tīhi anussāvanāhi, ekāya ca ñattiyāti evaṃ ñatticatutthena. Kiñcāpi hi ñatti sabbapaṭhamaṃ vuccati, tissannaṃ pana anussāvanānaṃ atthabyañjanabhedābhāvato atthabyañjanabhinnaṃ ñattiṃ tāsaṃ catutthanti katvā ‘‘ñatticatuttha’’nti vuccati. Akuppenāti akopetabbataṃ, appaṭikkositabbatañca upagatena. Ṭhānārahenāti kāraṇārahena satthu sāsanārahena. Upasampanno nāma uparibhāvaṃ samāpanno, pattoti attho. Bhikkhubhāvo hi uparibhāvo, tañcesa yathāvuttena kammena samāpannattā ‘‘upasampanno’’ti vuccati. Kasmā panettha imināva upasampanno idha gahito, nāññehīti? Vuccate – ehibhikkhūpasampadā antimabhavikānameva, saraṇagamanūpasampadā parisuddhānaṃ, ovādappaṭiggahaṇapañhābyākaraṇūpasampadā mahākassapasopākānaṃ, na ca te bhabbā pārājikādilokavajjaṃ āpajjituṃ, aṭṭhagarudhammappaṭiggahaṇādayo ca bhikkhunīnaṃyeva anuññātā. Ayañca bhikkhu, tasmā ñatticatuttheneva upasampadākammena upasampanno idha gahito, nāññehīti veditabbo. Paṇṇattivajjesu pana sikkhāpadesu aññepi ehibhikkhūpasampadāya upasampannādayo saṅgayhanti (sārattha. ṭī. 2.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā). Vakkhati hi ‘‘paṇṇattivajjesu pana aññepi saṅgahaṃ gacchantī’’ti. Idāni ‘‘akuppena ṭhānārahena upasampanno’’ti saṃkhittena vuttamatthaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘tassa panā’’tiādimāha.
తత్థాతి తేసు పఞ్చసు. వసతి ఏత్థాతి వత్థు, ఆధారో పతిట్ఠా. తేనాహ ‘‘ఉపసమ్పదాపేక్ఖో పుగ్గలో’’తి. ఊనాని అపరిపుణ్ణాని వీసతి వస్సాని అస్సాతి ఊనవీసతివస్సో. ఏత్థ యం వత్తబ్బం, తం ఉపరి సప్పాణకవగ్గే ఊనవీసతిసిక్ఖాపదే (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ ఊనవీసతివస్ససిక్ఖాపదవణ్ణనా) వణ్ణయిస్సామ. తేసూతి పణ్డకాదీసు ఏకాదససు అభబ్బపుగ్గలేసు. పణ్డకో (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౦౯) పనేత్థ పఞ్చవిధో హోతి ఆసిత్తపణ్డకో, ఉసూయపణ్డకో , ఓపక్కమికపణ్డకో, నపుంసకపణ్డకో, పక్ఖపణ్డకోతి. తేసు ఆసిత్తపణ్డకస్స చ ఉసూయపణ్డకస్స చ పబ్బజ్జా న వారితా, ఇతరేసం తిణ్ణం వారితా. తేసుపి పక్ఖపణ్డకస్స యస్మిం పక్ఖే పణ్డకో హోతి, తస్మింయేవస్స పక్ఖే పబ్బజ్జా వారితాతి. తయో చేత్థ పబ్బజ్జూపసమ్పదానం అభబ్బతాయ అవత్థూ. తేనాహ ‘‘ఆసిత్తపణ్డకఞ్చా’’తిఆది. తత్థ యస్స పరేసం అఙ్గజాతం ముఖేన గహేత్వా అసుచినా ఆసిత్తస్స పరిళాహో వూపసమ్మతి, అయం ఆసిత్తపణ్డకో. యస్స పరేసం అజ్ఝాచారం పస్సతో ఉసూయాయ ఉప్పన్నాయ పరిళాహో వూపసమ్మతి, అయం ఉసూయపణ్డకో. యస్స ఉపక్కమేన బీజాని అపనీతాని, అయం ఓపక్కమికపణ్డకో (వి॰ సఙ్గ॰ అట్ఠ॰ ౧౩౫; వి॰ వి॰ టీ॰ మహావగ్గ ౨.౧౦౯). యో పన పటిసన్ధియంయేవ అభావకో ఉప్పన్నో, అయం నపుంసకపణ్డకో. ఏకచ్చో పన అకుసలవిపాకానుభావేన కాళపక్ఖే పణ్డకో హోతి, జుణ్హపక్ఖే పనస్స పరిళాహో వూపసమ్మతి, అయం పక్ఖపణ్డకోతి వేదితబ్బో.
Tatthāti tesu pañcasu. Vasati etthāti vatthu, ādhāro patiṭṭhā. Tenāha ‘‘upasampadāpekkho puggalo’’ti. Ūnāni aparipuṇṇāni vīsati vassāni assāti ūnavīsativasso. Ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ upari sappāṇakavagge ūnavīsatisikkhāpade (kaṅkhā. aṭṭha. ūnavīsativassasikkhāpadavaṇṇanā) vaṇṇayissāma. Tesūti paṇḍakādīsu ekādasasu abhabbapuggalesu. Paṇḍako (mahāva. aṭṭha. 109) panettha pañcavidho hoti āsittapaṇḍako, usūyapaṇḍako , opakkamikapaṇḍako, napuṃsakapaṇḍako, pakkhapaṇḍakoti. Tesu āsittapaṇḍakassa ca usūyapaṇḍakassa ca pabbajjā na vāritā, itaresaṃ tiṇṇaṃ vāritā. Tesupi pakkhapaṇḍakassa yasmiṃ pakkhe paṇḍako hoti, tasmiṃyevassa pakkhe pabbajjā vāritāti. Tayo cettha pabbajjūpasampadānaṃ abhabbatāya avatthū. Tenāha ‘‘āsittapaṇḍakañcā’’tiādi. Tattha yassa paresaṃ aṅgajātaṃ mukhena gahetvā asucinā āsittassa pariḷāho vūpasammati, ayaṃ āsittapaṇḍako. Yassa paresaṃ ajjhācāraṃ passato usūyāya uppannāya pariḷāho vūpasammati, ayaṃ usūyapaṇḍako. Yassa upakkamena bījāni apanītāni, ayaṃ opakkamikapaṇḍako (vi. saṅga. aṭṭha. 135; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.109). Yo pana paṭisandhiyaṃyeva abhāvako uppanno, ayaṃ napuṃsakapaṇḍako. Ekacco pana akusalavipākānubhāvena kāḷapakkhe paṇḍako hoti, juṇhapakkhe panassa pariḷāho vūpasammati, ayaṃ pakkhapaṇḍakoti veditabbo.
థేయ్యేన సంవాసో ఏతస్సాతి థేయ్యసంవాసకో. సో చ న సంవాసమత్తస్సేవ థేనకో ఇధాధిప్పేతో, అథ ఖో లిఙ్గస్స, తదుభయస్స చ థేనకోపీతి ఆహ ‘‘థేయ్యసంవాసకో పన తివిధో’’తిఆది. న భిక్ఖువస్సాని గణేతీతి (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౧౦) ‘‘అహం దసవస్సో వా వీసతివస్సో వా’’తి ముసా వత్వా భిక్ఖువస్సాని న గణేతి. న యథావుడ్ఢం భిక్ఖూనం వా సామణేరానం వా వన్దనం సాదియతీతి అత్తనా ముసావాదం కత్వా దస్సితవస్సానురూపేన యథావుడ్ఢం వన్దనం నాధివాసేతి. న ఆసనేన పటిబాహతీతి ‘‘అపేహి, మే ఏతం పాపుణాతీ’’తి ఆసనేన నప్పటిబాహతి. న ఉపోసథాదీసు సన్దిస్సతీతి ఉపోసథప్పవారణాదీసు న సన్దిస్సతి. లిఙ్గమత్తస్సేవాతి ఏవసద్దేన సంవాసం నివత్తేతి. సమానోతి సన్తో. లిఙ్గానురూపస్స సంవాసస్సాతి సామణేరలిఙ్గానురూపస్స సామణేరసంవాసస్స. సచే పన కాసాయే ధురం నిక్ఖిపిత్వా నగ్గో వా ఓదాతవత్థనివత్థో వా మేథునసేవనాదీహి అస్సమణో హుత్వా కాసాయాని నివాసేతి, లిఙ్గత్థేనకో హోతి. సచే గిహిభావం పత్థయమానో కాసాయం ఓవట్టికం కత్వా, అఞ్ఞేన వా ఆకారేన గిహినివాసనేన నివాసేతి ‘‘సోభతి ను ఖో మే గిహిలిఙ్గం, న సోభతీ’’తి వీమంసనత్థం, రక్ఖతి తావ, ‘‘సోభతీ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా పున లిఙ్గం సాదియతి, లిఙ్గత్థేనకో హోతి. ఓదాతం నివాసేత్వా వీమంసనసమ్పటిచ్ఛనేసుపి ఏసేవ నయో . సచేపి నివత్థకాసావస్స ఉపరి ఓదాతం నివాసేత్వా వీమంసతి వా సమ్పటిచ్ఛతి వా, రక్ఖతి ఏవ.
Theyyena saṃvāso etassāti theyyasaṃvāsako. So ca na saṃvāsamattasseva thenako idhādhippeto, atha kho liṅgassa, tadubhayassa ca thenakopīti āha ‘‘theyyasaṃvāsako pana tividho’’tiādi. Na bhikkhuvassāni gaṇetīti (mahāva. aṭṭha. 110) ‘‘ahaṃ dasavasso vā vīsativasso vā’’ti musā vatvā bhikkhuvassāni na gaṇeti. Na yathāvuḍḍhaṃ bhikkhūnaṃ vā sāmaṇerānaṃ vā vandanaṃ sādiyatīti attanā musāvādaṃ katvā dassitavassānurūpena yathāvuḍḍhaṃ vandanaṃ nādhivāseti. Na āsanena paṭibāhatīti ‘‘apehi, me etaṃ pāpuṇātī’’ti āsanena nappaṭibāhati. Na uposathādīsu sandissatīti uposathappavāraṇādīsu na sandissati. Liṅgamattassevāti evasaddena saṃvāsaṃ nivatteti. Samānoti santo. Liṅgānurūpassa saṃvāsassāti sāmaṇeraliṅgānurūpassa sāmaṇerasaṃvāsassa. Sace pana kāsāye dhuraṃ nikkhipitvā naggo vā odātavatthanivattho vā methunasevanādīhi assamaṇo hutvā kāsāyāni nivāseti, liṅgatthenako hoti. Sace gihibhāvaṃ patthayamāno kāsāyaṃ ovaṭṭikaṃ katvā, aññena vā ākārena gihinivāsanena nivāseti ‘‘sobhati nu kho me gihiliṅgaṃ, na sobhatī’’ti vīmaṃsanatthaṃ, rakkhati tāva, ‘‘sobhatī’’ti sampaṭicchitvā puna liṅgaṃ sādiyati, liṅgatthenako hoti. Odātaṃ nivāsetvā vīmaṃsanasampaṭicchanesupi eseva nayo . Sacepi nivatthakāsāvassa upari odātaṃ nivāsetvā vīmaṃsati vā sampaṭicchati vā, rakkhati eva.
అన్తిమవత్థుఅజ్ఝాపన్నకేపి ఏసేవ నయోతి పారాజికం ఆపన్నకే భిక్ఖుమ్హిపి ఏసేవ నయోతి అత్థో. ఇదం వుత్తం హోతి – సచే కోచి భిక్ఖు కాసాయే సఉస్సాహోవ ఓదాతం నివాసేత్వా మేథునం పటిసేవిత్వా పున కాసాయాని నివాసేత్వా వస్సగణనాదిభేదం సబ్బం విధిం ఆపజ్జతి, అయం భిక్ఖూహి దిన్నలిఙ్గస్స అపరిచ్చత్తత్తా న లిఙ్గత్థేనకో, లిఙ్గానురూపస్స సంవాసస్స సాదితత్తా నాపి సంవాసత్థేనకోతి. విదేసన్తి పరదేసం. ఇదఞ్చ వఞ్చేతుం సక్కుణేయ్యట్ఠానం దస్సేతుం వుత్తం. యో పన సదేసేపి ఏవం కరోతి, సోపి సంవాసత్థేనకోవ. ‘‘సంవాసమత్తస్సేవా’’తి ఇమినా లిఙ్గం పటిక్ఖిపతి. సచే కోచి వుడ్ఢపబ్బజితో (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౧౦) భిక్ఖువస్సాని గణేత్వా మహాపేళాదీసు దియ్యమానభత్తం గణ్హాతి, సోపి థేయ్యసంవాసకో హోతి. సయం సామణేరోవ సామణేరప్పటిపాటియా కూటవస్సాని గణేత్వా గణ్హన్తో థేయ్యసంవాసకో న హోతి. భిక్ఖు పన భిక్ఖుపటిపాటియా కూటవస్సాని గణేత్వా గణ్హన్తో భణ్డగ్ఘేన కారేతబ్బో.
Antimavatthuajjhāpannakepi eseva nayoti pārājikaṃ āpannake bhikkhumhipi eseva nayoti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace koci bhikkhu kāsāye saussāhova odātaṃ nivāsetvā methunaṃ paṭisevitvā puna kāsāyāni nivāsetvā vassagaṇanādibhedaṃ sabbaṃ vidhiṃ āpajjati, ayaṃ bhikkhūhi dinnaliṅgassa apariccattattā na liṅgatthenako, liṅgānurūpassa saṃvāsassa sāditattā nāpi saṃvāsatthenakoti. Videsanti paradesaṃ. Idañca vañcetuṃ sakkuṇeyyaṭṭhānaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Yo pana sadesepi evaṃ karoti, sopi saṃvāsatthenakova. ‘‘Saṃvāsamattassevā’’ti iminā liṅgaṃ paṭikkhipati. Sace koci vuḍḍhapabbajito (mahāva. aṭṭha. 110) bhikkhuvassāni gaṇetvā mahāpeḷādīsu diyyamānabhattaṃ gaṇhāti, sopi theyyasaṃvāsako hoti. Sayaṃ sāmaṇerova sāmaṇerappaṭipāṭiyā kūṭavassāni gaṇetvā gaṇhanto theyyasaṃvāsako na hoti. Bhikkhu pana bhikkhupaṭipāṭiyā kūṭavassāni gaṇetvā gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo.
నను సంవాసో నామ ఏకకమ్మం ఏకుద్దేసో సమసిక్ఖతాతి ఆహ ‘‘భిక్ఖువస్సగణనాదికో హీ’’తిఆది. ఇమినా న కేవలం ఏకకమ్మాదికోవ కిరియభేదో సంవాసోతి ఇధాధిప్పేతో, అథ ఖో తదఞ్ఞో భిక్ఖువస్సగణనాదికోపీతి దస్సేతి. ఇమస్మిం అత్థేతి థేయ్యసంవాసకాధికారే. సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయాతి సిక్ఖం పరిచ్చజిత్వా. ఇదం వుత్తం హోతి – సచే కోచి భిక్ఖు సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ లిఙ్గం అనపనేత్వా దుస్సీలకమ్మం కత్వా వా అకత్వా వా ‘‘న మం కోచి జానాతీ’’తి పున సబ్బం పుబ్బే వుత్తం వస్సగణనాదిభేదం విధిం పటిపజ్జతి, సో థేయ్యసంవాసకో హోతీతి.
Nanu saṃvāso nāma ekakammaṃ ekuddeso samasikkhatāti āha ‘‘bhikkhuvassagaṇanādiko hī’’tiādi. Iminā na kevalaṃ ekakammādikova kiriyabhedo saṃvāsoti idhādhippeto, atha kho tadañño bhikkhuvassagaṇanādikopīti dasseti. Imasmiṃ attheti theyyasaṃvāsakādhikāre. Sikkhaṃ paccakkhāyāti sikkhaṃ pariccajitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace koci bhikkhu sikkhaṃ paccakkhāya liṅgaṃ anapanetvā dussīlakammaṃ katvā vā akatvā vā ‘‘na maṃ koci jānātī’’ti puna sabbaṃ pubbe vuttaṃ vassagaṇanādibhedaṃ vidhiṃ paṭipajjati, so theyyasaṃvāsako hotīti.
సచే పన కస్సచి రాజా కుద్ధో హోతి, సో ‘‘ఏవం మే సోత్థి భవిస్సతీ’’తి సయమేవ లిఙ్గం గహేత్వా పలాయతి. తం దిస్వా రఞ్ఞో ఆరోచేన్తి. రాజా ‘‘సచే పబ్బజితో, న తం లబ్భా కిఞ్చి కాతు’’న్తి తస్మిం కోధం పటివినేతి. సో ‘‘వూపసన్తం మే రాజభయ’’న్తి సఙ్ఘమజ్ఝం అనోసరిత్వావ గిహిలిఙ్గం గహేత్వా ఆగతో పబ్బాజేతబ్బో. అథాపి ‘‘సాసనం నిస్సాయ మయా జీవితం లద్ధం, హన్ద దాని అహం పబ్బజామీ’’తి ఉప్పన్నసంవేగో తేనేవ లిఙ్గేన ఆగన్త్వా ఆగన్తుకవత్తం న సాదియతి, భిక్ఖూహి పుట్ఠో వా అపుట్ఠో వా యథాభూతమత్తానం ఆవికత్వావ పబ్బజ్జం యాచతి, లిఙ్గం అపనేత్వా పబ్బాజేతబ్బో. సచే పన వత్తం సాదియతి, పబ్బజితాలయం దస్సేతి, సబ్బం పుబ్బే వుత్తం వస్సగణనాదిభేదం పటిపజ్జతి, అయం పన న పబ్బాజేతబ్బో.
Sace pana kassaci rājā kuddho hoti, so ‘‘evaṃ me sotthi bhavissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā palāyati. Taṃ disvā rañño ārocenti. Rājā ‘‘sace pabbajito, na taṃ labbhā kiñci kātu’’nti tasmiṃ kodhaṃ paṭivineti. So ‘‘vūpasantaṃ me rājabhaya’’nti saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgato pabbājetabbo. Athāpi ‘‘sāsanaṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ, handa dāni ahaṃ pabbajāmī’’ti uppannasaṃvego teneva liṅgena āgantvā āgantukavattaṃ na sādiyati, bhikkhūhi puṭṭho vā apuṭṭho vā yathābhūtamattānaṃ āvikatvāva pabbajjaṃ yācati, liṅgaṃ apanetvā pabbājetabbo. Sace pana vattaṃ sādiyati, pabbajitālayaṃ dasseti, sabbaṃ pubbe vuttaṃ vassagaṇanādibhedaṃ paṭipajjati, ayaṃ pana na pabbājetabbo.
ఇధ పనేకచ్చో దుబ్భిక్ఖే జీవితుం అసక్కోన్తో సయమేవ లిఙ్గం గహేత్వా సబ్బపాసణ్డియభత్తాని భుఞ్జన్తో దుబ్భిక్ఖే వీతివత్తే సఙ్ఘమజ్ఝం అనోసరిత్వావ గిహిలిఙ్గం గహేత్వా ఆగతోతి సబ్బం పురిమసదిసమేవ.
Idha panekacco dubbhikkhe jīvituṃ asakkonto sayameva liṅgaṃ gahetvā sabbapāsaṇḍiyabhattāni bhuñjanto dubbhikkhe vītivatte saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.
అపరో మహాకన్తారం నిత్థరితుకామో హోతి, సత్థవాహో చ పబ్బజితే గహేత్వా గచ్ఛతి. సో ‘‘ఏవం మం సత్థవాహో గహేత్వా గమిస్సతీ’’తి సయమేవ లిఙ్గం గహేత్వా సత్థవాహేన సద్ధిం కన్తారం నిత్థరిత్వా ఖేమన్తం పత్వా సఙ్ఘమజ్ఝం అనోసరిత్వావ గిహిలిఙ్గం గహేత్వా ఆగతోతి సబ్బం పురిమసదిసమేవ.
Aparo mahākantāraṃ nittharitukāmo hoti, satthavāho ca pabbajite gahetvā gacchati. So ‘‘evaṃ maṃ satthavāho gahetvā gamissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā satthavāhena saddhiṃ kantāraṃ nittharitvā khemantaṃ patvā saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.
అపరో రోగభయే (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౧౦; వి॰ సఙ్గ॰ అట్ఠ॰ ౧౩౮) ఉప్పన్నే జీవితుం అసక్కోన్తో సయమేవ లిఙ్గం గహేత్వా సబ్బపాసణ్డియభత్తాని భుఞ్జన్తో రోగభయే వూపసన్తే సఙ్ఘమజ్ఝం అనోసరిత్వావ గిహిలిఙ్గం గహేత్వా ఆగతోతి సబ్బం పురిమసదిసమేవ.
Aparo rogabhaye (mahāva. aṭṭha. 110; vi. saṅga. aṭṭha. 138) uppanne jīvituṃ asakkonto sayameva liṅgaṃ gahetvā sabbapāsaṇḍiyabhattāni bhuñjanto rogabhaye vūpasante saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.
అపరస్స ఏకో వేరికో కుద్ధో హోతి, ఘాతేతుకామో నం విచరతి. సో ‘‘ఏవం మే సోత్థి భవిస్సతీ’’తి సయమేవ లిఙ్గం గహేత్వా పలాయతి. వేరికో ‘‘కుహిం సో’’తి పరియేసన్తో ‘‘పబ్బజిత్వా పలాతో’’తి సుత్వా ‘‘సచే పబ్బజితో, న తం లబ్భా కిఞ్చి కాతు’’న్తి తస్మిం కోధం పటివినేతి. సో ‘‘వూపసన్తం మే వేరిభయ’’న్తి సఙ్ఘమజ్ఝం అనోసరిత్వావ గిహిలిఙ్గం గహేత్వా ఆగతోతి సబ్బం పురిమసదిసమేవ.
Aparassa eko veriko kuddho hoti, ghātetukāmo naṃ vicarati. So ‘‘evaṃ me sotthi bhavissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā palāyati. Veriko ‘‘kuhiṃ so’’ti pariyesanto ‘‘pabbajitvā palāto’’ti sutvā ‘‘sace pabbajito, na taṃ labbhā kiñci kātu’’nti tasmiṃ kodhaṃ paṭivineti. So ‘‘vūpasantaṃ me veribhaya’’nti saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.
అపరో ఞాతికులం గన్త్వా సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ గిహీ హుత్వా ‘‘ఇమాని చీవరాని ఇధ వినస్సిస్సన్తి, సచేపి ఇమాని గహేత్వా విహారం గమిస్సామి, అన్తరామగ్గే మం ‘చోరో’తి గహేస్సన్తి, యంనూనాహం కాయపరిహారియాని కత్వా గచ్ఛేయ్య’’న్తి చీవరాహరణత్థం నివాసేత్వా చ పారుపిత్వా చ విహారం గచ్ఛతి. తం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా సామణేరా చ దహరా చ అబ్భుగ్గచ్ఛన్తి, వత్తం దస్సేన్తి. సో న సాదియతి, యథాభూతమత్తానం ఆవికరోతి. సచే భిక్ఖూ ‘‘న దాని మయం తం ముఞ్చిస్సామా’’తి బలక్కారేన పబ్బాజేతుకామా హోన్తి, కాసాయాని అపనేత్వా పున పబ్బాజేతబ్బో. సచే పన ‘‘న ఇమే మమ హీనాయావత్తభావం జానన్తీ’’తి తంయేవ భిక్ఖుభావం పటిజానిత్వా సబ్బం పుబ్బే వుత్తవస్సగణనాదిభేదం విధిం పటిపజ్జతి, అయం న పబ్బాజేతబ్బో. తేనాహ ‘‘రాజదుబ్భిక్ఖకన్తార-రోగవేరీభయేన వా’’తిఆది. భయసద్దో చేత్థ పచ్చేకం యోజేతబ్బో ‘‘రాజభయేన, దుబ్భిక్ఖభయేనా’’తిఆదినా. లిఙ్గం ఆదియతీతి వేసం గణ్హాతి. ఇధాతి ఇమస్మిం సాసనే. సంవాసం నాధివాసేతి, యావ సో సుద్ధమానసోతి భిక్ఖూనం వఞ్చేతుకామతాయ అభావతో యో సుద్ధమానసో యావ సంవాసం నాధివాసేతి, తావ ఏస ‘‘గిహీ మం ‘సమణో’తి జానన్తూ’’తి వఞ్చనచిత్తే సతిపి భిక్ఖూనం వఞ్చేతుకామతాయ అభావతో దోసో నత్థీతి థేయ్యసంవాసకో నామాతి న వుచ్చతీతి అత్థో.
Aparo ñātikulaṃ gantvā sikkhaṃ paccakkhāya gihī hutvā ‘‘imāni cīvarāni idha vinassissanti, sacepi imāni gahetvā vihāraṃ gamissāmi, antarāmagge maṃ ‘coro’ti gahessanti, yaṃnūnāhaṃ kāyaparihāriyāni katvā gaccheyya’’nti cīvarāharaṇatthaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca vihāraṃ gacchati. Taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sāmaṇerā ca daharā ca abbhuggacchanti, vattaṃ dassenti. So na sādiyati, yathābhūtamattānaṃ āvikaroti. Sace bhikkhū ‘‘na dāni mayaṃ taṃ muñcissāmā’’ti balakkārena pabbājetukāmā honti, kāsāyāni apanetvā puna pabbājetabbo. Sace pana ‘‘na ime mama hīnāyāvattabhāvaṃ jānantī’’ti taṃyeva bhikkhubhāvaṃ paṭijānitvā sabbaṃ pubbe vuttavassagaṇanādibhedaṃ vidhiṃ paṭipajjati, ayaṃ na pabbājetabbo. Tenāha ‘‘rājadubbhikkhakantāra-rogaverībhayena vā’’tiādi. Bhayasaddo cettha paccekaṃ yojetabbo ‘‘rājabhayena, dubbhikkhabhayenā’’tiādinā. Liṅgaṃ ādiyatīti vesaṃ gaṇhāti. Idhāti imasmiṃ sāsane. Saṃvāsaṃ nādhivāseti, yāva so suddhamānasoti bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya abhāvato yo suddhamānaso yāva saṃvāsaṃ nādhivāseti, tāva esa ‘‘gihī maṃ ‘samaṇo’ti jānantū’’ti vañcanacitte satipi bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya abhāvato doso natthīti theyyasaṃvāsako nāmāti na vuccatīti attho.
తిత్థియేసు పక్కన్తకో పవిట్ఠోతి తిత్థియపక్కన్తకో. సో చ న కేవలం తత్థ పవిట్ఠమత్తేనేవ తిత్థియపక్కన్తకో హోతి, అథ ఖో తేసం లద్ధిగ్గహణేన. తేనాహ ‘‘యో పనా’’తిఆది. ‘‘ఉపసమ్పన్నో’’తి ఇమినా అనుపసమ్పన్నో తిత్థియపక్కన్తకో న హోతీతి దస్సేతి. వుత్తఞ్హేతం కురున్దిఅట్ఠకథాయం ‘‘అయఞ్చ తిత్థియపక్కన్తకో నామ ఉపసమ్పన్నభిక్ఖునా కథితో, తస్మా సామణేరో సలిఙ్గేన తిత్థాయతనం గతోపి పున పబ్బజ్జఞ్చ ఉపసమ్పదఞ్చ లభతీ’’తి (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౧౦). కుసచీరాదికన్తి ఏత్థాదిసద్దేన ఫలకక్ఖణ్డజటాదీనం గహణం. సచేపి ‘‘అయం పబ్బజ్జా సేట్ఠా’’తి సేట్ఠభావం వా ఉపగచ్ఛతి, న ముచ్చతి, తిత్థియపక్కన్తకోవ హోతి. వతానీతి ఉక్కుటికప్పధానాదీని వతాని. సచే పన ‘‘సోభతి ను ఖో మే తిత్థియపబ్బజ్జా, నను ఖో సోభతీ’’తి వీమంసనత్థం కుసచీరాదీని నివాసేతి, జటం వా బన్ధతి, ఖారికాజం వా ఆదియతి, యావ న సమ్పటిచ్ఛతి తం లద్ధిం, తావ రక్ఖతి, సమ్పటిచ్ఛితమత్తే తిత్థియపక్కన్తకో హోతి. అచ్ఛిన్నచీవరో పన కుసచీరాదీని నివాసేన్తో, రాజభయాదీహి వా తిత్థియలిఙ్గం గణ్హన్తో లద్ధియా అభావేన నేవ తిత్థియపక్కన్తకో హోతి.
Titthiyesu pakkantako paviṭṭhoti titthiyapakkantako. So ca na kevalaṃ tattha paviṭṭhamatteneva titthiyapakkantako hoti, atha kho tesaṃ laddhiggahaṇena. Tenāha ‘‘yo panā’’tiādi. ‘‘Upasampanno’’ti iminā anupasampanno titthiyapakkantako na hotīti dasseti. Vuttañhetaṃ kurundiaṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayañca titthiyapakkantako nāma upasampannabhikkhunā kathito, tasmā sāmaṇero saliṅgena titthāyatanaṃ gatopi puna pabbajjañca upasampadañca labhatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 110). Kusacīrādikanti etthādisaddena phalakakkhaṇḍajaṭādīnaṃ gahaṇaṃ. Sacepi ‘‘ayaṃ pabbajjā seṭṭhā’’ti seṭṭhabhāvaṃ vā upagacchati, na muccati, titthiyapakkantakova hoti. Vatānīti ukkuṭikappadhānādīni vatāni. Sace pana ‘‘sobhati nu kho me titthiyapabbajjā, nanu kho sobhatī’’ti vīmaṃsanatthaṃ kusacīrādīni nivāseti, jaṭaṃ vā bandhati, khārikājaṃ vā ādiyati, yāva na sampaṭicchati taṃ laddhiṃ, tāva rakkhati, sampaṭicchitamatte titthiyapakkantako hoti. Acchinnacīvaro pana kusacīrādīni nivāsento, rājabhayādīhi vā titthiyaliṅgaṃ gaṇhanto laddhiyā abhāvena neva titthiyapakkantako hoti.
అవసేసో సబ్బోపీతి నాగసుపణ్ణయక్ఖగన్ధబ్బాదికో. యఞ్హేత్థ వత్తబ్బం, తం హేట్ఠా వుత్తమేవ.
Avaseso sabbopīti nāgasupaṇṇayakkhagandhabbādiko. Yañhettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.
యథా సమానజాతికస్స (సారత్థ॰ టీ॰ మహావగ్గ ౩.౧౧౨) వికోపనే కమ్మం గరుతరం, న తథా విజాతికస్సాతి ఆహ ‘‘మనుస్సజాతికా’’తి. పుత్తసమ్బన్ధేన మాతాపితుసమఞ్ఞా, దత్తకిత్తిమాదివసేనపి పుత్తవోహారో లోకే దిస్సతి, సో చ ఖో పరియాయతోతి నిప్పరియాయసిద్ధతం దస్సేతుం ‘‘జనేత్తీ’’తి వుత్తం. జనేత్తీతి జనికా, మాతాతి అత్థో. యథా మనుస్సత్తభావే ఠితస్సేవ కుసలధమ్మానం తిక్ఖవిసదసూరభావాపత్తి, యథా తం తిణ్ణమ్పి బోధిసత్తానం బోధిత్తయనిప్ఫత్తియం, ఏవం మనుస్సత్తభావే ఠితస్సేవ అకుసలధమ్మానమ్పి తిక్ఖవిసదసూరభావాపత్తీతి ఆహ ‘‘మనుస్సభూతేనేవా’’తి. సఞ్చిచ్చాతి ‘‘పాణో’’తి సఞ్ఞాయ సద్ధిం వధకచేతనాయ చేతేత్వా. అయం మాతుఘాతకో నామాతి అయం ఆనన్తరియేన మాతుఘాతకకమ్మేన మాతుఘాతకో నామ. యేన పన మనుస్సిత్థిభూతాపి అజనికా పోసావనికమాతా వా మహామాతా వా చూళమాతా వా జనికాపి వా అమనుస్సిత్థిభూతా మాతా ఘాతితా, తస్స పబ్బజ్జా న వారితా, న చ ఆనన్తరికో హోతి. యేన సయం తిరచ్ఛానభూతేన మనుస్సిత్థిభూతా మాతా ఘాతితా, సోపి ఆనన్తరికో న హోతి. తిరచ్ఛానగతత్తా పనస్స పబ్బజ్జా పటిక్ఖిత్తా, కమ్మం పనస్స భారియం హోతి, ఆనన్తరియం ఆహచ్చేవ తిట్ఠతి.
Yathā samānajātikassa (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.112) vikopane kammaṃ garutaraṃ, na tathā vijātikassāti āha ‘‘manussajātikā’’ti. Puttasambandhena mātāpitusamaññā, dattakittimādivasenapi puttavohāro loke dissati, so ca kho pariyāyatoti nippariyāyasiddhataṃ dassetuṃ ‘‘janettī’’ti vuttaṃ. Janettīti janikā, mātāti attho. Yathā manussattabhāve ṭhitasseva kusaladhammānaṃ tikkhavisadasūrabhāvāpatti, yathā taṃ tiṇṇampi bodhisattānaṃ bodhittayanipphattiyaṃ, evaṃ manussattabhāve ṭhitasseva akusaladhammānampi tikkhavisadasūrabhāvāpattīti āha ‘‘manussabhūtenevā’’ti. Sañciccāti ‘‘pāṇo’’ti saññāya saddhiṃ vadhakacetanāya cetetvā. Ayaṃ mātughātako nāmāti ayaṃ ānantariyena mātughātakakammena mātughātako nāma. Yena pana manussitthibhūtāpi ajanikā posāvanikamātā vā mahāmātā vā cūḷamātā vā janikāpi vā amanussitthibhūtā mātā ghātitā, tassa pabbajjā na vāritā, na ca ānantariko hoti. Yena sayaṃ tiracchānabhūtena manussitthibhūtā mātā ghātitā, sopi ānantariko na hoti. Tiracchānagatattā panassa pabbajjā paṭikkhittā, kammaṃ panassa bhāriyaṃ hoti, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati.
యేన మనుస్సభూతో జనకో పితా సయమ్పి మనుస్సజాతికేనేవ సతా సఞ్చిచ్చ జీవితా వోరోపితో, అయం ఆనన్తరియేన పితుఘాతకకమ్మేన పితుఘాతకో నామాతి ఇమమత్థం అతిదిసన్తో ‘‘పితుఘాతకేపి ఏసేవ నయో’’తి ఆహ. సచేపి హి వేసియా పుత్తో హోతి, ‘‘అయం మే పితా’’తి న జానాతి, యస్స సమ్భవేన నిబ్బత్తో, సో చ తేన ఘాతితో, ‘‘పితుఘాతకో’’త్వేవ సఙ్ఖం గచ్ఛతి, ఆనన్తరియఞ్చ ఫుసతి (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౧౪).
Yena manussabhūto janako pitā sayampi manussajātikeneva satā sañcicca jīvitā voropito, ayaṃ ānantariyena pitughātakakammena pitughātako nāmāti imamatthaṃ atidisanto ‘‘pitughātakepi eseva nayo’’ti āha. Sacepi hi vesiyā putto hoti, ‘‘ayaṃ me pitā’’ti na jānāti, yassa sambhavena nibbatto, so ca tena ghātito, ‘‘pitughātako’’tveva saṅkhaṃ gacchati, ānantariyañca phusati (mahāva. aṭṭha. 114).
ఏళకచతుక్కం (మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౧౨౮; అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౨౭౫; విభ॰ అట్ఠ॰ ౮౦౯; సారత్థ॰ టీ॰ మహావగ్గ ౩.౧౧౨), సఙ్గామచతుక్కం, చోరచతుక్కఞ్చేత్థ కథేతబ్బం. ‘‘ఏళకం మారేమీ’’తి అభిసన్ధినాపి హి ఏళకట్ఠానే ఠితం మనుస్సభూతం మాతరం వా పితరం వా మారేన్తో ఆనన్తరియం ఫుసతి మారణాధిప్పాయేనేవ ఆనన్తరియవత్థునో వికోపితత్తా. ఏళకాభిసన్ధినా, పన మాతాపితిఅభిసన్ధినా వా ఏళకం మారేన్తో ఆనన్తరియం న ఫుసతి ఆనన్తరియవత్థుఅభావతో. మాతాపితిఅభిసన్ధినా మాతాపితరో మారేన్తో ఫుసతేవ . ఏసేవ నయో ఇతరస్మిమ్పి చతుక్కద్వయే. సబ్బత్థ హి పురిమం అభిసన్ధిచిత్తం అప్పమాణం, వధకచిత్తం, పన తదారమ్మణజీవితిన్ద్రియఞ్చ ఆనన్తరియానానన్తరియభావే పమాణం.
Eḷakacatukkaṃ (ma. ni. aṭṭha. 3.128; a. ni. aṭṭha. 1.1.275; vibha. aṭṭha. 809; sārattha. ṭī. mahāvagga 3.112), saṅgāmacatukkaṃ, coracatukkañcettha kathetabbaṃ. ‘‘Eḷakaṃ māremī’’ti abhisandhināpi hi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati māraṇādhippāyeneva ānantariyavatthuno vikopitattā. Eḷakābhisandhinā, pana mātāpitiabhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati ānantariyavatthuabhāvato. Mātāpitiabhisandhinā mātāpitaro mārento phusateva . Eseva nayo itarasmimpi catukkadvaye. Sabbattha hi purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ, pana tadārammaṇajīvitindriyañca ānantariyānānantariyabhāve pamāṇaṃ.
అరహన్తఘాతకోపి మనుస్సఅరహన్తవసేనేవ వేదితబ్బోతి ఆహ ‘‘యేన అన్తమసో గిహిలిఙ్గే ఠితోపీ’’తిఆది. అమనుస్సజాతికం పన అరహన్తం, మనుస్సజాతికం వా అవసేసం అరియపుగ్గలం ఘాతేత్వా ఆనన్తరికో న హోతి, పబ్బజ్జాపిస్స న వారితా, కమ్మం పన బలవం హోతి. తిరచ్ఛానో మనుస్సఅరహన్తమ్పి ఘాతేత్వా ఆనన్తరికో న హోతి, కమ్మం పన భారియన్తి అయమేత్థ వినిచ్ఛయో. యథా మాతాపితూసు, ఏవం అరహన్తేపి ఏళకచతుక్కాదీని వేదితబ్బాని.
Arahantaghātakopi manussaarahantavaseneva veditabboti āha ‘‘yena antamaso gihiliṅge ṭhitopī’’tiādi. Amanussajātikaṃ pana arahantaṃ, manussajātikaṃ vā avasesaṃ ariyapuggalaṃ ghātetvā ānantariko na hoti, pabbajjāpissa na vāritā, kammaṃ pana balavaṃ hoti. Tiracchāno manussaarahantampi ghātetvā ānantariko na hoti, kammaṃ pana bhāriyanti ayamettha vinicchayo. Yathā mātāpitūsu, evaṃ arahantepi eḷakacatukkādīni veditabbāni.
పకతత్తం భిక్ఖునిన్తి పరిసుద్ధసీలం ఉభతోసఙ్ఘే ఉపసమ్పన్నం భిక్ఖునిం. యో (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౧౫) పన కాయసంసగ్గేన సీలవినాసం పాపేతి, తస్స పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ న వారితా. బలక్కారేన ఓదాతవత్థవసనం కత్వా అనిచ్ఛమానంయేవ దూసేన్తోపి భిక్ఖునిదూసకోయేవ, బలక్కారేన పన ఓదాతవత్థవసనం కత్వా ఇచ్ఛమానం దూసేన్తో భిక్ఖునిదూసకో న హోతి. కస్మా? యస్మా గిహిభావే సమ్పటిచ్ఛితమత్తేయేవ సా అభిక్ఖునీ హోతి . సకిం సీలవిపన్నం పన పచ్ఛా దూసేన్తో సిక్ఖమానసామణేరీసు చ విప్పటిపజ్జన్తో నేవ భిక్ఖునిదూసకో హోతి, పబ్బజ్జం, ఉపసమ్పదఞ్చ లభతీతి.
Pakatattaṃ bhikkhuninti parisuddhasīlaṃ ubhatosaṅghe upasampannaṃ bhikkhuniṃ. Yo (mahāva. aṭṭha. 115) pana kāyasaṃsaggena sīlavināsaṃ pāpeti, tassa pabbajjā ca upasampadā ca na vāritā. Balakkārena odātavatthavasanaṃ katvā anicchamānaṃyeva dūsentopi bhikkhunidūsakoyeva, balakkārena pana odātavatthavasanaṃ katvā icchamānaṃ dūsento bhikkhunidūsako na hoti. Kasmā? Yasmā gihibhāve sampaṭicchitamatteyeva sā abhikkhunī hoti . Sakiṃ sīlavipannaṃ pana pacchā dūsento sikkhamānasāmaṇerīsu ca vippaṭipajjanto neva bhikkhunidūsako hoti, pabbajjaṃ, upasampadañca labhatīti.
ధమ్మతో ఉగ్గతం అపగతం ఉద్ధమ్మం. ఉబ్బినయన్తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. చతున్నం కమ్మానన్తి అపలోకనఞత్తిఞత్తిదుతియఞత్తిచతుత్థసఙ్ఖాతానం చతున్నం కమ్మానం. ఇమేసఞ్హి అఞ్ఞతరం సఙ్ఘకమ్మం ఏకసీమాయం విసుం విసుం కరోన్తేన సఙ్ఘో భిన్నో నామ హోతి. తేన వుత్తం ‘‘చతున్నం కమ్మానం అఞ్ఞతరవసేన సఙ్ఘం భిన్దతీ’’తి.
Dhammato uggataṃ apagataṃ uddhammaṃ. Ubbinayanti etthāpi eseva nayo. Catunnaṃ kammānanti apalokanañattiñattidutiyañatticatutthasaṅkhātānaṃ catunnaṃ kammānaṃ. Imesañhi aññataraṃ saṅghakammaṃ ekasīmāyaṃ visuṃ visuṃ karontena saṅgho bhinno nāma hoti. Tena vuttaṃ ‘‘catunnaṃ kammānaṃ aññataravasena saṅghaṃ bhindatī’’ti.
‘‘దుట్ఠచిత్తేనా’’తి వుత్తమేవత్థం విభావేతుం ‘‘వధకచిత్తేనా’’తి వుత్తం. వధకచేతనాయ హి దూసితం చిత్తం ఇధ దుట్ఠచిత్తం నామ. లోహితం ఉప్పాదేతీతి అన్తోసరీరేయేవ లోహితం ఉప్పాదేతి, సఞ్చితం కరోతీతి అధిప్పాయో. న హి తథాగతస్స అభేజ్జకాయతాయ పరూపక్కమేన ధమ్మం భిన్దిత్వా లోహితం పగ్ఘరతి, సరీరస్స పన అన్తోయేవ ఏకస్మిం ఠానే లోహితం సమోసరతి, ఆఘాతేన పకుప్పమానం సఞ్చితం హోతి, తం సన్ధాయేతం వుత్తం. యో పన రోగవూపసమనత్థం జీవకో వియ సత్థేన ఫాలేత్వా పూతిమంసఞ్చ లోహితఞ్చ నీహరిత్వా ఫాసుకం కరోతి, అయం లోహితుప్పాదకో న హోతి, బహుం పన సో పుఞ్ఞం పసవతి (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౧౧౫).
‘‘Duṭṭhacittenā’’ti vuttamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘vadhakacittenā’’ti vuttaṃ. Vadhakacetanāya hi dūsitaṃ cittaṃ idha duṭṭhacittaṃ nāma. Lohitaṃ uppādetīti antosarīreyeva lohitaṃ uppādeti, sañcitaṃ karotīti adhippāyo. Na hi tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena dhammaṃ bhinditvā lohitaṃ paggharati, sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ samosarati, āghātena pakuppamānaṃ sañcitaṃ hoti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yo pana rogavūpasamanatthaṃ jīvako viya satthena phāletvā pūtimaṃsañca lohitañca nīharitvā phāsukaṃ karoti, ayaṃ lohituppādako na hoti, bahuṃ pana so puññaṃ pasavati (mahāva. aṭṭha. 115).
దువిధమ్పి బ్యఞ్జనన్తి యథావుత్తకమ్మద్వయతో సముట్ఠితం ఇత్థినిమిత్తం, పురిసనిమిత్తఞ్చాతి దువిధమ్పి బ్యఞ్జనం. ఇమినా చ విగ్గహేన ‘‘ఉభతోబ్యఞ్జనకో’’తి అసమానాధికరణవిసయో బాహిరత్థసమాసోయం, పురిమపదే చ విభత్తిఅలోపోతి దస్సేతి. సో దువిధో హోతి ఇత్థిఉభతోబ్యఞ్జనకో, పురిసఉభతోబ్యఞ్జనకో చాతి. తత్థ ఇత్థిఉభతోబ్యఞ్జనకస్స ఇత్థినిమిత్తం పాకటం హోతి, పురిసనిమిత్తం పటిచ్ఛన్నం. పురిసఉభతోబ్యఞ్జనకస్స పురిసనిమిత్తం పాకటం, ఇత్థినిమిత్తం పటిచ్ఛన్నం. ఇత్థిఉభతోబ్యఞ్జనకస్స ఇత్థీసు పురిసత్తం కరోన్తస్స ఇత్థినిమిత్తం పటిచ్ఛన్నం హోతి, పురిసనిమిత్తం పాకటం హోతి. పురిసఉభతోబ్యఞ్జనకస్స పురిసానం ఇత్థిభావం ఉపగచ్ఛన్తస్స పురిసనిమిత్తం పటిచ్ఛన్నం హోతి, ఇత్థినిమిత్తం పాకటం హోతి. ఇత్థిఉభతోబ్యఞ్జనకో సయఞ్చ గబ్భం గణ్హాతి, పరఞ్చ గణ్హాపేతి. పురిసఉభతోబ్యఞ్జనకో పన సయం న గణ్హాతి, పరం గణ్హాపేతీతి ఇదమేతేసం నానాకరణం.
Duvidhampi byañjananti yathāvuttakammadvayato samuṭṭhitaṃ itthinimittaṃ, purisanimittañcāti duvidhampi byañjanaṃ. Iminā ca viggahena ‘‘ubhatobyañjanako’’ti asamānādhikaraṇavisayo bāhiratthasamāsoyaṃ, purimapade ca vibhattialopoti dasseti. So duvidho hoti itthiubhatobyañjanako, purisaubhatobyañjanako cāti. Tattha itthiubhatobyañjanakassa itthinimittaṃ pākaṭaṃ hoti, purisanimittaṃ paṭicchannaṃ. Purisaubhatobyañjanakassa purisanimittaṃ pākaṭaṃ, itthinimittaṃ paṭicchannaṃ. Itthiubhatobyañjanakassa itthīsu purisattaṃ karontassa itthinimittaṃ paṭicchannaṃ hoti, purisanimittaṃ pākaṭaṃ hoti. Purisaubhatobyañjanakassa purisānaṃ itthibhāvaṃ upagacchantassa purisanimittaṃ paṭicchannaṃ hoti, itthinimittaṃ pākaṭaṃ hoti. Itthiubhatobyañjanako sayañca gabbhaṃ gaṇhāti, parañca gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako pana sayaṃ na gaṇhāti, paraṃ gaṇhāpetīti idametesaṃ nānākaraṇaṃ.
అపరామసనానీతి అగ్గహణాని అవచనాని. ‘‘అయం ఇత్థన్నామో’’తి ఉపసమ్పదాపేక్ఖస్స అకిత్తనన్తి యస్స ఉపసమ్పదా కరీయతి, తస్స అకిత్తనం, ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో, అయం ధమ్మరక్ఖితో ఆయస్మతో బుద్ధరక్ఖితస్స ఉపసమ్పదాపేక్ఖో’’తి వత్తబ్బే ‘‘అయం ధమ్మరక్ఖితో’’తి (పరి॰ అట్ఠ॰ ౪౮౪) అవచనన్తి వుత్తం హోతి. ‘‘ఇత్థన్నామస్స ఉపసమ్పదాపేక్ఖో’’తి ఉపజ్ఝాయస్స అకిత్తనన్తి ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో, అయం ధమ్మరక్ఖితో ఆయస్మతో బుద్ధరక్ఖితస్స ఉపసమ్పదాపేక్ఖో’’తి వత్తబ్బే ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో, అయం ధమ్మరక్ఖితో ఉపసమ్పదాపేక్ఖో’’తి వత్వా ‘‘ఆయస్మతో బుద్ధరక్ఖితస్సా’’తి అవచనం. సబ్బేన సబ్బం ఞత్తియా అనుచ్చారణన్తి ఞత్తిం అట్ఠపేత్వా చతుక్ఖత్తుం కమ్మవాచాయ ఏవ అనుస్సావనకమ్మస్స కరణం. సమ్పన్నన్తి ఉపేతం.
Aparāmasanānīti aggahaṇāni avacanāni. ‘‘Ayaṃ itthannāmo’’ti upasampadāpekkhassa akittananti yassa upasampadā karīyati, tassa akittanaṃ, ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito āyasmato buddharakkhitassa upasampadāpekkho’’ti vattabbe ‘‘ayaṃ dhammarakkhito’’ti (pari. aṭṭha. 484) avacananti vuttaṃ hoti. ‘‘Itthannāmassa upasampadāpekkho’’ti upajjhāyassa akittananti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito āyasmato buddharakkhitassa upasampadāpekkho’’ti vattabbe ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito upasampadāpekkho’’ti vatvā ‘‘āyasmato buddharakkhitassā’’ti avacanaṃ. Sabbena sabbaṃ ñattiyā anuccāraṇanti ñattiṃ aṭṭhapetvā catukkhattuṃ kammavācāya eva anussāvanakammassa karaṇaṃ. Sampannanti upetaṃ.
హాపనం పరిచ్చజనం. యోపి ఏకం ఞత్తిం ఠపేత్వా సకింయేవ వా ద్విక్ఖత్తుం వా అనుస్సావనం కరోతి, అయమ్పి సావనం హాపేతియేవ. దురుచ్చారణం నామ అఞ్ఞస్మిం అక్ఖరే వత్తబ్బే అఞ్ఞస్స వచనం. తస్మా కమ్మవాచం కరోన్తేన భిక్ఖునా య్వాయం –
Hāpanaṃ pariccajanaṃ. Yopi ekaṃ ñattiṃ ṭhapetvā sakiṃyeva vā dvikkhattuṃ vā anussāvanaṃ karoti, ayampi sāvanaṃ hāpetiyeva. Duruccāraṇaṃ nāma aññasmiṃ akkhare vattabbe aññassa vacanaṃ. Tasmā kammavācaṃ karontena bhikkhunā yvāyaṃ –
‘‘సిథిలం ధనితఞ్చ దీఘరస్సం;
‘‘Sithilaṃ dhanitañca dīgharassaṃ;
గరుకం లహుకఞ్చేవ నిగ్గహీతం;
Garukaṃ lahukañceva niggahītaṃ;
సమ్బన్ధవవత్థితం విముత్తం;
Sambandhavavatthitaṃ vimuttaṃ;
దసధా బ్యఞ్జనబుద్ధియా పభేదో’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౯౦; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౯౧; అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩.౬౪, పరి॰ అట్ఠ॰ ౪౮౫; వి॰ సఙ్గ॰ అట్ఠ॰ ౨౫౨) –
Dasadhā byañjanabuddhiyā pabhedo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.190; ma. ni. aṭṭha. 1.291; a. ni. aṭṭha. 2.3.64, pari. aṭṭha. 485; vi. saṅga. aṭṭha. 252) –
వుత్తో, అయం సుట్ఠు ఉపలక్ఖేతబ్బో. ఏత్థ హి సిథిలం నామ పఞ్చసు వగ్గేసు పఠమతతియం. ధనితం నామ తేస్వేవ దుతియచతుత్థం. దీఘన్తి దీఘేన కాలేన వత్తబ్బం ఆ-కారాది. రస్సన్తి తతో ఉపడ్ఢకాలేన వత్తబ్బం అ-కారాది. గరుకన్తి దీఘమేవ, యం వా ‘‘ఆయస్మతో బుద్ధరక్ఖితత్థేరస్స యస్స నక్ఖమతీ’’తి ఏవం సంయోగపరం కత్వా వుచ్చతి. లహుకన్తి రస్సమేవ, యం వా ‘‘ఆయస్మతో బుద్ధరక్ఖితత్థేరస్స యస్స న ఖమతీ’’తి ఏవం అసంయోగపరం కత్వా వుచ్చతి. నిగ్గహీతన్తి యం కరణాని నిగ్గహేత్వా అవిస్సజ్జేత్వా అవివటేన ముఖేన సానునాసికం కత్వా వత్తబ్బం. సమ్బన్ధన్తి యం పరపదేన సమ్బన్ధిత్వా ‘‘తుణ్హిస్సా’’తి వా ‘‘తుణ్హస్సా’’తి వా వుచ్చతి. వవత్థితన్తి యం పరపదేన సమ్బన్ధం అకత్వా విచ్ఛిన్దిత్వా ‘‘తుణ్హీ అస్సా’’తి వా ‘‘తుణ్హ అస్సా’’తి వా వుచ్చతి. విముత్తన్తి యం కరణాని అనిగ్గహేత్వా విస్సజ్జేత్వా వివటేన ముఖేన అనునాసికం అకత్వా వుచ్చతి.
Vutto, ayaṃ suṭṭhu upalakkhetabbo. Ettha hi sithilaṃ nāma pañcasu vaggesu paṭhamatatiyaṃ. Dhanitaṃ nāma tesveva dutiyacatutthaṃ. Dīghanti dīghena kālena vattabbaṃ ā-kārādi. Rassanti tato upaḍḍhakālena vattabbaṃ a-kārādi. Garukanti dīghameva, yaṃ vā ‘‘āyasmato buddharakkhitattherassa yassa nakkhamatī’’ti evaṃ saṃyogaparaṃ katvā vuccati. Lahukanti rassameva, yaṃ vā ‘‘āyasmato buddharakkhitattherassa yassa na khamatī’’ti evaṃ asaṃyogaparaṃ katvā vuccati. Niggahītanti yaṃ karaṇāni niggahetvā avissajjetvā avivaṭena mukhena sānunāsikaṃ katvā vattabbaṃ. Sambandhanti yaṃ parapadena sambandhitvā ‘‘tuṇhissā’’ti vā ‘‘tuṇhassā’’ti vā vuccati. Vavatthitanti yaṃ parapadena sambandhaṃ akatvā vicchinditvā ‘‘tuṇhī assā’’ti vā ‘‘tuṇha assā’’ti vā vuccati. Vimuttanti yaṃ karaṇāni aniggahetvā vissajjetvā vivaṭena mukhena anunāsikaṃ akatvā vuccati.
తత్థ ‘‘సుణాతు మే’’తి వత్తబ్బే త-కారస్స థ-కారం కత్వా ‘‘సుణాథు మే’’తి వచనం సిథిలస్స ధనితకరణం నామ, తథా ‘‘పత్తకల్లం ఏసా ఞత్తీ’’తి వత్తబ్బే ‘‘పత్థకల్లం ఏసా ఞత్తీ’’తిఆదివచనఞ్చ. ‘‘భన్తే, సఙ్ఘో’’తి వత్తబ్బే భ-కార ఘ-కారానం బ-కార గ-కారే కత్వా ‘‘బన్తే సంగో’’తి వచనం ధనితస్స సిథిలకరణం నామ. ‘‘సుణాతు మే’’తి వివటేన ముఖేన వత్తబ్బే ‘‘సుణంతు మే’’తి వా ‘‘ఏసా ఞత్తీ’’తి వత్తబ్బే ‘‘ఏసం ఞత్తీ’’తి వా అవివటేన ముఖేన అనునాసికం కత్వా వచనం విముత్తస్స నిగ్గహితవచనం నామ. ‘‘పత్తకల్ల’’న్తి అవివటేన ముఖేన అనునాసికం కత్వా వత్తబ్బే ‘‘పత్తకల్లా’’తి వివటేన ముఖేన అనునాసికం అకత్వా వచనం నిగ్గహితస్స విముత్తవచనం నామ. ఇతి సిథిలే కత్తబ్బే ధనితం, ధనితే కత్తబ్బే సిథిలం, విముత్తే కత్తబ్బే నిగ్గహితం, నిగ్గహితే కత్తబ్బే విముత్తన్తి ఇమాని చత్తారి బ్యఞ్జనాని అన్తోకమ్మవాచాయ కమ్మం దూసేన్తి. ఏవం వదన్తో హి అఞ్ఞస్మిం అక్ఖరే వత్తబ్బే అఞ్ఞం వదతి, దురుత్తం కరోతీతి వుచ్చతి.
Tattha ‘‘suṇātu me’’ti vattabbe ta-kārassa tha-kāraṃ katvā ‘‘suṇāthu me’’ti vacanaṃ sithilassadhanitakaraṇaṃ nāma, tathā ‘‘pattakallaṃ esā ñattī’’ti vattabbe ‘‘patthakallaṃ esā ñattī’’tiādivacanañca. ‘‘Bhante, saṅgho’’ti vattabbe bha-kāra gha-kārānaṃ ba-kāra ga-kāre katvā ‘‘bante saṃgo’’ti vacanaṃ dhanitassa sithilakaraṇaṃ nāma. ‘‘Suṇātu me’’ti vivaṭena mukhena vattabbe ‘‘suṇaṃtu me’’ti vā ‘‘esā ñattī’’ti vattabbe ‘‘esaṃ ñattī’’ti vā avivaṭena mukhena anunāsikaṃ katvā vacanaṃ vimuttassa niggahitavacanaṃ nāma. ‘‘Pattakalla’’nti avivaṭena mukhena anunāsikaṃ katvā vattabbe ‘‘pattakallā’’ti vivaṭena mukhena anunāsikaṃ akatvā vacanaṃ niggahitassa vimuttavacanaṃ nāma. Iti sithile kattabbe dhanitaṃ, dhanite kattabbe sithilaṃ, vimutte kattabbe niggahitaṃ, niggahite kattabbe vimuttanti imāni cattāri byañjanāni antokammavācāya kammaṃ dūsenti. Evaṃ vadanto hi aññasmiṃ akkhare vattabbe aññaṃ vadati, duruttaṃ karotīti vuccati.
ఇతరేసు పన దీఘరస్సాదీసు ఛసు బ్యఞ్జనేసు దీఘట్ఠానే దీఘమేవ. రస్సట్ఠానే చ రస్సమేవాతి ఏవం యథాఠానే తం తదేవ అక్ఖరం భాసన్తేన అనుక్కమాగతం పవేణిం అవినాసేన్తేన కమ్మవాచా కాతబ్బా. సచే పన ఏవం అకత్వా దీఘే వత్తబ్బే రస్సం, రస్సే వా వత్తబ్బే దీఘం వదతి, తథా గరుకే వత్తబ్బే లహుకం, లహుకే వా వత్తబ్బే గరుకం వదతి, సమ్బన్ధే వా పన వత్తబ్బే వవత్థితం, వవత్థితే వా వత్తబ్బే సమ్బన్ధం వదతి, ఏవం వుత్తేపి కమ్మవాచా న కుప్పతి. ఇమాని హి ఛ బ్యఞ్జనాని కమ్మం న కోపేన్తి.
Itaresu pana dīgharassādīsu chasu byañjanesu dīghaṭṭhāne dīghameva. Rassaṭṭhāne ca rassamevāti evaṃ yathāṭhāne taṃ tadeva akkharaṃ bhāsantena anukkamāgataṃ paveṇiṃ avināsentena kammavācā kātabbā. Sace pana evaṃ akatvā dīghe vattabbe rassaṃ, rasse vā vattabbe dīghaṃ vadati, tathā garuke vattabbe lahukaṃ, lahuke vā vattabbe garukaṃ vadati, sambandhe vā pana vattabbe vavatthitaṃ, vavatthite vā vattabbe sambandhaṃ vadati, evaṃ vuttepi kammavācā na kuppati. Imāni hi cha byañjanāni kammaṃ na kopenti.
యం పన సుత్తన్తికత్థేరా ‘‘ద-కారో త-కారమాపజ్జతి, త-కారో ద-కారమాపజ్జతి, చ-కారో జ-కారమాపజ్జతి, జ-కారో చ-కారమాపజ్జతి, య-కారో క-కారమాపజ్జతి, క-కారో య-కారమాపజ్జతి, తస్మా ద-కారాదీసు వత్తబ్బేసు త-కారాదీనం వచనం న విరుజ్ఝతీ’’తి వదన్తి, తం కమ్మవాచం పత్వా న వట్టతి. తస్మా వినయధరేన నేవ ద-కారో త-కారో కాతబ్బో…పే॰… న క-కారో య-కారో. యథాపాళియా నిరుత్తిం సోధేత్వా దసవిధాయ బ్యఞ్జననిరుత్తియా వుత్తదోసే పరిహరన్తేన కమ్మవాచా కాతబ్బా. ఇతరథా హి సావనం హాపేతి నామ. ఞత్తిం అట్ఠపేత్వా పఠమం అనుస్సావనకరణన్తి సమ్బన్ధో.
Yaṃ pana suttantikattherā ‘‘da-kāro ta-kāramāpajjati, ta-kāro da-kāramāpajjati, ca-kāro ja-kāramāpajjati, ja-kāro ca-kāramāpajjati, ya-kāro ka-kāramāpajjati, ka-kāro ya-kāramāpajjati, tasmā da-kārādīsu vattabbesu ta-kārādīnaṃ vacanaṃ na virujjhatī’’ti vadanti, taṃ kammavācaṃ patvā na vaṭṭati. Tasmā vinayadharena neva da-kāro ta-kāro kātabbo…pe… na ka-kāro ya-kāro. Yathāpāḷiyā niruttiṃ sodhetvā dasavidhāya byañjananiruttiyā vuttadose pariharantena kammavācā kātabbā. Itarathā hi sāvanaṃ hāpeti nāma. Ñattiṃ aṭṭhapetvā paṭhamaṃ anussāvanakaraṇanti sambandho.
యావతికా భిక్ఖూ కమ్మప్పత్తాతి యత్తకా భిక్ఖూ తస్స ఉపసమ్పదాకమ్మస్స పత్తా యుత్తా అనురూపా. తే చ ఖో సబ్బన్తిమేన పరియాయేన హత్థపాసం అవిజహిత్వా ఏకసీమట్ఠా పఞ్చ పకతత్తా భిక్ఖూ. న హి తేహి వినా తం కమ్మం కరీయతి, న తేసం ఛన్దో ఏతి. అవసేసా పన సచేపి సహస్సమత్తా హోన్తి, సచే ఏకసీమట్ఠా ఏకస్మిం ఠానే సమానసంవాసకా, సబ్బే ఛన్దారహావ హోన్తి, ఛన్దం దత్వా ఆగచ్ఛన్తు వా, మా వా, కమ్మం న కుప్పతి. పటిక్కోసనన్తి నివారణం. తిట్ఠతి ఏత్థ ఫలం తదాయత్తవుత్తితాయాతి ఠానం, కారణం. ఇధ పన ఉపసమ్పదాకమ్మకరణస్స కారణత్తా ఉపసమ్పదాకమ్మవాచాసఙ్ఖాతం భగవతో వచనం వుచ్చతి. తేనాహ ‘‘కారణారహత్తా పన సత్థు సాసనారహత్తా’’తి. యథా చ ‘‘తం కత్తబ్బ’’న్తి భగవతా అనుసిట్ఠం, తథాకరణం ఉపసమ్పదాకమ్మస్స కారణం హోతీతి ఠానారహం నామ. కేచి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౪౫) పన ‘‘ఠానారహేనాతి ఏత్థ ‘న, భిక్ఖవే, హత్థచ్ఛిన్నో పబ్బాజేతబ్బో’తిఆది (మహావ॰ ౧౧౯) సత్థుసాసనం ఠాన’’న్తి వదన్తి. ఇధాతి ఇమస్మిం పారాజికే. యథా చ ఇధ, ఏవం సబ్బత్థాపి లోకవజ్జసిక్ఖాపదేసు అయమేవ అధిప్పేతోతి వేదితబ్బం. తేనాహ ‘‘పణ్ణత్తివజ్జేసు పనా’’తిఆది. అఞ్ఞేపీతి ఏహిభిక్ఖూపసమ్పన్నాదయోపి. కథమేతం విఞ్ఞాయతి పణ్ణత్తివజ్జేసు సిక్ఖాపదేసు అఞ్ఞేపి సఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి? అత్థతో ఆపన్నత్తా. తథా హి ‘‘ద్వే పుగ్గలా అభబ్బా ఆపత్తిం ఆపజ్జితుం బుద్ధా చ పచ్చేకబుద్ధా చ, ద్వే పుగ్గలా భబ్బా ఆపత్తిం ఆపజ్జితుం భిక్ఖూ చ భిక్ఖునియో చా’’తి (పరి॰ ౩౨౨) సామఞ్ఞతో వుత్తత్తా. ఏహిభిక్ఖూపసమ్పన్నాదయోపి అసఞ్చిచ్చ అస్సతియా అచిత్తకం సహసేయ్యాపత్తిఆదిభేదం పణ్ణత్తివజ్జం ఆపజ్జన్తీతి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౪౫) అత్థతో ఆపన్నం.
Yāvatikā bhikkhū kammappattāti yattakā bhikkhū tassa upasampadākammassa pattā yuttā anurūpā. Te ca kho sabbantimena pariyāyena hatthapāsaṃ avijahitvā ekasīmaṭṭhā pañca pakatattā bhikkhū. Na hi tehi vinā taṃ kammaṃ karīyati, na tesaṃ chando eti. Avasesā pana sacepi sahassamattā honti, sace ekasīmaṭṭhā ekasmiṃ ṭhāne samānasaṃvāsakā, sabbe chandārahāva honti, chandaṃ datvā āgacchantu vā, mā vā, kammaṃ na kuppati. Paṭikkosananti nivāraṇaṃ. Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, kāraṇaṃ. Idha pana upasampadākammakaraṇassa kāraṇattā upasampadākammavācāsaṅkhātaṃ bhagavato vacanaṃ vuccati. Tenāha ‘‘kāraṇārahattā pana satthu sāsanārahattā’’ti. Yathā ca ‘‘taṃ kattabba’’nti bhagavatā anusiṭṭhaṃ, tathākaraṇaṃ upasampadākammassa kāraṇaṃ hotīti ṭhānārahaṃ nāma. Keci (sārattha. ṭī. 2.45) pana ‘‘ṭhānārahenāti ettha ‘na, bhikkhave, hatthacchinno pabbājetabbo’tiādi (mahāva. 119) satthusāsanaṃ ṭhāna’’nti vadanti. Idhāti imasmiṃ pārājike. Yathā ca idha, evaṃ sabbatthāpi lokavajjasikkhāpadesu ayameva adhippetoti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘paṇṇattivajjesu panā’’tiādi. Aññepīti ehibhikkhūpasampannādayopi. Kathametaṃ viññāyati paṇṇattivajjesu sikkhāpadesu aññepi saṅgahaṃ gacchantīti? Atthato āpannattā. Tathā hi ‘‘dve puggalā abhabbā āpattiṃ āpajjituṃ buddhā ca paccekabuddhā ca, dve puggalā bhabbā āpattiṃ āpajjituṃ bhikkhū ca bhikkhuniyo cā’’ti (pari. 322) sāmaññato vuttattā. Ehibhikkhūpasampannādayopi asañcicca assatiyā acittakaṃ sahaseyyāpattiādibhedaṃ paṇṇattivajjaṃ āpajjantīti (sārattha. ṭī. 2.45) atthato āpannaṃ.
ఇదాని ‘‘భిక్ఖూన’’న్తి ఇమం పదం విసేసత్థాభావతో విసుం అవణ్ణేత్వావ యం సిక్ఖఞ్చ సాజీవఞ్చ సమాపన్నత్తా భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో హోతి, తం దస్సేన్తో ‘‘భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తిఆదిమాహ. సిక్ఖితబ్బాతి సిక్ఖా, పాతిమోక్ఖసంవరసీలం, సహ జీవన్తి ఏత్థాతి సాజీవం, మాతికాదిభేదా పణ్ణత్తి, సిక్ఖా చ సాజీవఞ్చ సిక్ఖాసాజీవం, తదుభయం సమాపన్నో ఉపగతోతి సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో. తేనాహ ‘‘యా భిక్ఖూన’’న్తిఆది. ఏత్థ చ ‘‘సిక్ఖా’’తి సాజీవసహచరియతో అధిసీలసిక్ఖావ అధిప్పేతాతి ఆహ ‘‘అధిసీలసఙ్ఖాతా’’తి. అధికం ఉత్తమం సీలన్తి అధిసీలం, ‘‘అధిసీల’’న్తి సఙ్ఖాతా అధిసీలసఙ్ఖాతా.
Idāni ‘‘bhikkhūna’’nti imaṃ padaṃ visesatthābhāvato visuṃ avaṇṇetvāva yaṃ sikkhañca sājīvañca samāpannattā bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno hoti, taṃ dassento ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’tiādimāha. Sikkhitabbāti sikkhā, pātimokkhasaṃvarasīlaṃ, saha jīvanti etthāti sājīvaṃ, mātikādibhedā paṇṇatti, sikkhā ca sājīvañca sikkhāsājīvaṃ, tadubhayaṃ samāpanno upagatoti sikkhāsājīvasamāpanno. Tenāha ‘‘yā bhikkhūna’’ntiādi. Ettha ca ‘‘sikkhā’’ti sājīvasahacariyato adhisīlasikkhāva adhippetāti āha ‘‘adhisīlasaṅkhātā’’ti. Adhikaṃ uttamaṃ sīlanti adhisīlaṃ, ‘‘adhisīla’’nti saṅkhātā adhisīlasaṅkhātā.
కతమం పనేత్థ సీలం, కతమం అధిసీలన్తి? వుచ్చతే – పఞ్చఙ్గదసఙ్గసీలం తావ సీలమేవ, న తం అధిసీలం. పాతిమోక్ఖసంవరసీలం పన అధిసీల’’న్తి వుచ్చతి. తఞ్హి సూరియో వియ పజ్జోతానం, సినేరు వియ చ పబ్బతానం సబ్బలోకియసీలానం అధికఞ్చేవ ఉత్తమఞ్చ, బుద్ధుప్పాదేయేవ చ పవత్తతి, న వినా బుద్ధుప్పాదా. న హి తం పఞ్ఞత్తిం ఉద్ధరిత్వా అఞ్ఞో సత్తో పఞ్ఞాపేతుం సక్కోతి, బుద్ధాయేవ పనస్స సబ్బసో కాయవచీద్వారజ్ఝాచారసోతం ఛిన్దిత్వా తస్స తస్స వీతిక్కమస్స అనుచ్ఛవికం తం తం సీలసంవరం పఞ్ఞాపేన్తి. పాతిమోక్ఖసంవరసీలతోపి చ మగ్గఫలసమ్పయుత్తమేవ సీలం అధిసీలం, తం పన ఇధ న అధిప్పేతం. న హి తం సమాపన్నో మేథునధమ్మం పటిసేవతి.
Katamaṃ panettha sīlaṃ, katamaṃ adhisīlanti? Vuccate – pañcaṅgadasaṅgasīlaṃ tāva sīlameva, na taṃ adhisīlaṃ. Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pana adhisīla’’nti vuccati. Tañhi sūriyo viya pajjotānaṃ, sineru viya ca pabbatānaṃ sabbalokiyasīlānaṃ adhikañceva uttamañca, buddhuppādeyeva ca pavattati, na vinā buddhuppādā. Na hi taṃ paññattiṃ uddharitvā añño satto paññāpetuṃ sakkoti, buddhāyeva panassa sabbaso kāyavacīdvārajjhācārasotaṃ chinditvā tassa tassa vītikkamassa anucchavikaṃ taṃ taṃ sīlasaṃvaraṃ paññāpenti. Pātimokkhasaṃvarasīlatopi ca maggaphalasampayuttameva sīlaṃ adhisīlaṃ, taṃ pana idha na adhippetaṃ. Na hi taṃ samāpanno methunadhammaṃ paṭisevati.
ఏతేతి నానాదేసజాతిగోత్తాదిభేదభిన్నా భిక్ఖూ. సహ జీవన్తీతి ఏకుద్దేసాదివసేన సహ పవత్తన్తి. తేనాహ ‘‘ఏకజీవికా సభాగవుత్తినో’’తి. సిక్ఖాపదసఙ్ఖాతన్తి పణ్ణత్తిసఙ్ఖాతం. సాపి హి విరతిఆదీనం దీపనతో ‘‘సిక్ఖాపద’’న్తి వుచ్చతి. వుత్తమ్పి చేతం ‘‘సిక్ఖాపదన్తి యో తత్థ నామకాయో పదకాయో నిరుత్తికాయో బ్యఞ్జనకాయో’’తి. తత్థాతి తేసు. సిక్ఖం పరిపూరేన్తోతి అకత్తబ్బపరివజ్జనకత్తబ్బకరణవసేన వారిత్తచారిత్తసఙ్ఖాతం దువిధం సీలం పరిపూరేన్తోతి అత్థో, వారిత్తసీలవసేన విరతిసమ్పయుత్తచేతనం, చారిత్తసీలవసేన విరతివిప్పయుత్తచేతనఞ్చ అత్తని పవత్తేన్తోతి వుత్తం హోతి. సాజీవఞ్చ అవీతిక్కమన్తోతి సిక్ఖాపదఞ్చ అమద్దన్తో, సీలసంవరణం, సాజీవానతిక్కమనఞ్చాతి ఇదమేవ ద్వయం ఇధ సమాపజ్జనం నామాతి అధిప్పాయో. తత్థ సాజీవానతిక్కమో సిక్ఖాపారిపూరియా పచ్చయో. తస్సానతిక్కమనతో హి యావ మగ్గా సిక్ఖా పరిపూరతి. అపిచేత్థ ‘‘సిక్ఖం పరిపూరేన్తో’’తి ఇమినా విరతిచేతనాసఙ్ఖాతస్స సీలసంవరస్స విసేసతో సన్తానే పవత్తనకాలోవ గహితో, ‘‘అవీతిక్కమన్తో’’తి ఇమినా పన అప్పవత్తనకాలోపి. సిక్ఖఞ్హి పరిపూరణవసేన అత్తని పవత్తేన్తోపి నిద్దాదివసేన అప్పవత్తేన్తోపి వీతిక్కమాభావా సిక్ఖనవసేన సమాపన్నోతి వుచ్చతి.
Eteti nānādesajātigottādibhedabhinnā bhikkhū. Saha jīvantīti ekuddesādivasena saha pavattanti. Tenāha ‘‘ekajīvikā sabhāgavuttino’’ti. Sikkhāpadasaṅkhātanti paṇṇattisaṅkhātaṃ. Sāpi hi viratiādīnaṃ dīpanato ‘‘sikkhāpada’’nti vuccati. Vuttampi cetaṃ ‘‘sikkhāpadanti yo tattha nāmakāyo padakāyo niruttikāyo byañjanakāyo’’ti. Tatthāti tesu. Sikkhaṃ paripūrentoti akattabbaparivajjanakattabbakaraṇavasena vārittacārittasaṅkhātaṃ duvidhaṃ sīlaṃ paripūrentoti attho, vārittasīlavasena viratisampayuttacetanaṃ, cārittasīlavasena virativippayuttacetanañca attani pavattentoti vuttaṃ hoti. Sājīvañca avītikkamantoti sikkhāpadañca amaddanto, sīlasaṃvaraṇaṃ, sājīvānatikkamanañcāti idameva dvayaṃ idha samāpajjanaṃ nāmāti adhippāyo. Tattha sājīvānatikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tassānatikkamanato hi yāva maggā sikkhā paripūrati. Apicettha ‘‘sikkhaṃ paripūrento’’ti iminā viraticetanāsaṅkhātassa sīlasaṃvarassa visesato santāne pavattanakālova gahito, ‘‘avītikkamanto’’ti iminā pana appavattanakālopi. Sikkhañhi paripūraṇavasena attani pavattentopi niddādivasena appavattentopi vītikkamābhāvā sikkhanavasena samāpannoti vuccati.
యస్మా సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స ఏకచ్చం దుబ్బల్యావికమ్మం అత్థో హోతి, తస్మా తం సన్ధాయ ‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయా’’తి పదస్స అత్థం వివరన్తో ‘‘దుబ్బల్యం అనావికత్వా’’తి ఆహాతి దస్సేతుం ‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ దుబ్బల్యం అనావికత్వా’’తిఆదిమాహ. తత్థ సియా (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౫ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానవిభఙ్గవణ్ణనా), యస్మా న సబ్బం దుబ్బల్యావికమ్మం సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం, తస్మా ‘‘దుబ్బల్యం అనావికత్వా’’తి పఠమం వత్వా తస్స అత్థనియమనత్థం ‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయా’’తి వత్తబ్బన్తి? తం న, కస్మా? అత్థానుక్కమాభావతో. ‘‘సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తి హి వుత్తత్తా యం సిక్ఖం సమాపన్నో, తం అపచ్చక్ఖాయ, యఞ్చ సాజీవం సమాపన్నో, తత్థ దుబ్బల్యం అనావికత్వాతి వుచ్చమానే అనుక్కమేనేవ అత్థో వుత్తో హోతి, న అఞ్ఞథా. తస్మా ఇదమేవ పఠమం వుత్తన్తి.
Yasmā sikkhāpaccakkhānassa ekaccaṃ dubbalyāvikammaṃ attho hoti, tasmā taṃ sandhāya ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti padassa atthaṃ vivaranto ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti āhāti dassetuṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā’’tiādimāha. Tattha siyā (pārā. aṭṭha. 1.45 sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā), yasmā na sabbaṃ dubbalyāvikammaṃ sikkhāpaccakkhānaṃ, tasmā ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti paṭhamaṃ vatvā tassa atthaniyamanatthaṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti vattabbanti? Taṃ na, kasmā? Atthānukkamābhāvato. ‘‘Sikkhāsājīvasamāpanno’’ti hi vuttattā yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvāti vuccamāne anukkameneva attho vutto hoti, na aññathā. Tasmā idameva paṭhamaṃ vuttanti.
ఇదాని తదుభయమేవ పాకటం కత్వా దస్సేతుం ‘‘తత్థా’’తిఆదిమాహ. తదభావేనాతి తేసం చిత్తాదీనం అభావేన. చవితుకామతాచిత్తేనాతి అపగన్తుకామతాచిత్తేన . దవాతి సహసా. యో హి అఞ్ఞం భణితుకామో సహసా ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి భణతి, అయం దవా వదతి నామ. రవాతి విరజ్ఝిత్వా. యో హి అఞ్ఞం భణితుకామో విరుజ్ఝిత్వా ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి భణతి, అయం రవా భణతి నామ. పురిమేన కో విసేసోతి చే? పురిమం పణ్డితస్సాపి సహసావసేన అఞ్ఞభణనం, ఇదం పన మన్దత్తా మోమూహత్తా పక్ఖలన్తస్స ‘‘అఞ్ఞం భణిస్సామీ’’తి అఞ్ఞభణనం. ‘‘అక్ఖరసమయానభిఞ్ఞాతతాయ వా కరణసమ్పత్తియా అభావతో వా కథేతబ్బం కథేతుమసక్కోన్తో హుత్వా అఞ్ఞం కథేన్తో రవా భణతి నామా’’తి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౫౪) ఏకే.
Idāni tadubhayameva pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tadabhāvenāti tesaṃ cittādīnaṃ abhāvena. Cavitukāmatācittenāti apagantukāmatācittena . Davāti sahasā. Yo hi aññaṃ bhaṇitukāmo sahasā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti bhaṇati, ayaṃ davā vadati nāma. Ravāti virajjhitvā. Yo hi aññaṃ bhaṇitukāmo virujjhitvā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti bhaṇati, ayaṃ ravā bhaṇati nāma. Purimena ko visesoti ce? Purimaṃ paṇḍitassāpi sahasāvasena aññabhaṇanaṃ, idaṃ pana mandattā momūhattā pakkhalantassa ‘‘aññaṃ bhaṇissāmī’’ti aññabhaṇanaṃ. ‘‘Akkharasamayānabhiññātatāya vā karaṇasampattiyā abhāvato vā kathetabbaṃ kathetumasakkonto hutvā aññaṃ kathento ravā bhaṇati nāmā’’ti (sārattha. ṭī. 2.54) eke.
వజ్జావజ్జం ఉపనిజ్ఝాయతీతి ఉపజ్ఝాయో, తం ఉపజ్ఝాయం. ‘‘ఏవం సజ్ఝాయితబ్బం, ఏవం అభిక్కమితబ్బ’’న్తిఆదినా ఆచారసిక్ఖాపనకో ఆచరియో. అన్తే సమీపే వసతి సీలేనాతి అన్తేవాసీ, విభత్తిఅలోపేన యథా ‘‘వనేకసేరుకా’’తి. సమానో ఉపజ్ఝాయో అస్సాతి సమానుపజ్ఝాయకో. ఏవం సమానాచరియకో. సబ్రహ్మచారిన్తి భిక్ఖుం. సో హి ‘‘ఏకకమ్మం, ఏకుద్దేసో, సమసిక్ఖతా’’తి ఇమం బ్రహ్మం సమానం చరతి, తస్మా ‘‘సబ్రహ్మచారీ’’తి వుచ్చతి. ఏవం వుత్తానన్తి ఏవం పదభాజనీయే వుత్తానం. యథా హి లోకే సస్సానం విరుహనట్ఠానం ‘‘ఖేత్త’’న్తి వుచ్చతి, ఏవమిమానిపి బుద్ధాదీని పదాని సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స విరుహనట్ఠానత్థా ‘‘ఖేత్త’’న్తి వుచ్చన్తీతి ఆహ ‘‘ఇమేసం ద్వావీసతియా ఖేత్తపదాన’’న్తి. యస్మా పనేతేసం వేవచనేహిపి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, తస్మా ‘‘సవేవచనస్సా’’తి వుత్తం. వివిధం ఏకస్మింయేవ అత్థే వచనం వివచనం, వివచనమేవ వేవచనం, పరియాయనామం, సహ వేవచనేహీతి సవేవచనం, తస్స సవేవచనస్స. ఏత్థ చ వణ్ణపట్ఠానే (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౫౨; వి॰ వి॰ టీ॰ ౧.౫౩; వజిర॰ టీ॰ ౫౩) ఆగతం నామసహస్సం, ఉపాలిగాథాసు (మ॰ ని॰ ౨.౭౬) నామసతం, అఞ్ఞాని చ గుణతో లబ్భమానాని నామాని ‘‘బుద్ధవేవచనానీ’’తి వేదితబ్బాని. సబ్బానిపి ధమ్మస్స నామాని ‘‘ధమ్మవేవచనానీ’’తి వేదితబ్బాని. ఏస నయో సబ్బత్థ.
Vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti upajjhāyo, taṃ upajjhāyaṃ. ‘‘Evaṃ sajjhāyitabbaṃ, evaṃ abhikkamitabba’’ntiādinā ācārasikkhāpanako ācariyo. Ante samīpe vasati sīlenāti antevāsī, vibhattialopena yathā ‘‘vanekaserukā’’ti. Samāno upajjhāyo assāti samānupajjhāyako. Evaṃ samānācariyako. Sabrahmacārinti bhikkhuṃ. So hi ‘‘ekakammaṃ, ekuddeso, samasikkhatā’’ti imaṃ brahmaṃ samānaṃ carati, tasmā ‘‘sabrahmacārī’’ti vuccati. Evaṃ vuttānanti evaṃ padabhājanīye vuttānaṃ. Yathā hi loke sassānaṃ viruhanaṭṭhānaṃ ‘‘khetta’’nti vuccati, evamimānipi buddhādīni padāni sikkhāpaccakkhānassa viruhanaṭṭhānatthā ‘‘khetta’’nti vuccantīti āha ‘‘imesaṃ dvāvīsatiyā khettapadāna’’nti. Yasmā panetesaṃ vevacanehipi sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, tasmā ‘‘savevacanassā’’ti vuttaṃ. Vividhaṃ ekasmiṃyeva atthe vacanaṃ vivacanaṃ, vivacanameva vevacanaṃ, pariyāyanāmaṃ, saha vevacanehīti savevacanaṃ, tassa savevacanassa. Ettha ca vaṇṇapaṭṭhāne (sārattha. ṭī. 2.52; vi. vi. ṭī. 1.53; vajira. ṭī. 53) āgataṃ nāmasahassaṃ, upāligāthāsu (ma. ni. 2.76) nāmasataṃ, aññāni ca guṇato labbhamānāni nāmāni ‘‘buddhavevacanānī’’ti veditabbāni. Sabbānipi dhammassa nāmāni ‘‘dhammavevacanānī’’ti veditabbāni. Esa nayo sabbattha.
తేసు యం కిఞ్చి వత్తుకామస్స యం కిఞ్చి వదతో సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతీతి తేసు ద్వావీసతియా ఖేత్తపదేసు యం కిఞ్చి ఏకం పదం వత్తుకామస్స తతో అఞ్ఞం యం కిఞ్చి పదమ్పి వచీభేదం కత్వా వదతో ఖేత్తపదన్తోగధత్తా సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతీతి అత్థో. ఇదం వుత్తం హోతి – సచే పనాయం ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి వత్తుకామో పదపచ్చాభట్ఠం కత్వా ‘‘పచ్చక్ఖామి బుద్ధ’’న్తి వా వదేయ్య, మిలక్ఖభాసాదీసు వా అఞ్ఞతరభాసాయ తమత్థం వదేయ్య, ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి వత్తుకామో ఉప్పటిపాటియా ‘‘ధమ్మం పచ్చక్ఖామీ’’తి వా ‘‘సబ్రహ్మచారిం పచ్చక్ఖామీ’’తి వా వదేయ్య, సేయ్యథాపి ఉత్తరిమనుస్సధమ్మవిభఙ్గే ‘‘పఠమం ఝానం సమాపజ్జామీ’’తి వత్తుకామో ‘‘దుతియం ఝాన’’న్తి వదతి. సచే ‘‘యస్స వదతి, సో అయం భిక్ఖుభావం చజితుకామో ఏతమత్థం వదతీ’’తి ఏత్తకమత్తమ్పి జానాతి, విరద్ధం నామ నత్థి, ఖేత్తమేవ ఓతిణ్ణం, పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా. సక్కత్తా వా బ్రహ్మత్తా వా చుతసత్తో వియ చుతోవ హోతి సాసనాతి.
Tesu yaṃ kiñci vattukāmassa yaṃ kiñci vadato sikkhāpaccakkhānaṃ hotīti tesu dvāvīsatiyā khettapadesu yaṃ kiñci ekaṃ padaṃ vattukāmassa tato aññaṃ yaṃ kiñci padampi vacībhedaṃ katvā vadato khettapadantogadhattā sikkhāpaccakkhānaṃ hotīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace panāyaṃ ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vattukāmo padapaccābhaṭṭhaṃ katvā ‘‘paccakkhāmi buddha’’nti vā vadeyya, milakkhabhāsādīsu vā aññatarabhāsāya tamatthaṃ vadeyya, ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vattukāmo uppaṭipāṭiyā ‘‘dhammaṃ paccakkhāmī’’ti vā ‘‘sabrahmacāriṃ paccakkhāmī’’ti vā vadeyya, seyyathāpi uttarimanussadhammavibhaṅge ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajjāmī’’ti vattukāmo ‘‘dutiyaṃ jhāna’’nti vadati. Sace ‘‘yassa vadati, so ayaṃ bhikkhubhāvaṃ cajitukāmo etamatthaṃ vadatī’’ti ettakamattampi jānāti, viraddhaṃ nāma natthi, khettameva otiṇṇaṃ, paccakkhātāva hoti sikkhā. Sakkattā vā brahmattā vā cutasatto viya cutova hoti sāsanāti.
అలన్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౫౨) హోతు, పరియత్తన్తి అత్థో. కిం ను మేతి కిం మయ్హం కిచ్చం, కిం కరణీయం, కిం సాధేతబ్బన్తి అత్థో. న మమత్థోతి నత్థి మమ అత్థో. సుముత్తాహన్తి సుట్ఠు ముత్తో అహం. పురిమేహి చుద్దసహి పదేహీతి బుద్ధాదీహి సబ్రహ్మచారిపరియన్తేహి పురిమేహి చుద్దసహి పదేహి. యన్నూనాహం పచ్చక్ఖేయ్యన్తి ఏత్థ ‘‘యన్నూనా’’తి పరివితక్కదస్సనే నిపాతో. ఇదం వుత్తం హోతి – ‘‘సచాహం బుద్ధం పచ్చక్ఖేయ్యం, సాధు వత మే సియా’’తి. ఆదిసద్దేన ‘‘పచ్చక్ఖి’’న్తి వా ‘‘పచ్చక్ఖిస్సామీ’’తి వా ‘‘భవిస్సామీ’’తి వా ‘‘హోమీ’’తి వా ‘‘జాతోమ్హీ’’తి వా ‘‘అమ్హీ’’తి వా ఏవంభూతానం గహణం. సచే పన ‘‘అజ్జ పట్ఠాయ ‘గిహీ’తి మం ధారేహీ’’తి వా ‘‘జానాహీ’’తి వా ‘‘సఞ్జానాహీ’’తి వా ‘‘మనసి కరోహీ’’తి వా వదతి, అరియకేన వా వదతి, మిలక్ఖకేన వా. ఏవమేతస్మిం అత్థే వుత్తే యస్స వదతి, సచే సో జానాతి, పచ్చక్ఖాతా హోతి సిక్ఖా. ఏస నయో సేసేసుపి ‘‘ఉపాసకో’’తిఆదీసు సత్తసు పదేసు. ఏత్థ చ అరియకం నామ మాగధవోహారో. మిలక్ఖకం నామ అనరియకో అన్ధదమిళాది.
Alanti (pārā. aṭṭha. 1.52) hotu, pariyattanti attho. Kiṃ nu meti kiṃ mayhaṃ kiccaṃ, kiṃ karaṇīyaṃ, kiṃ sādhetabbanti attho. Na mamatthoti natthi mama attho. Sumuttāhanti suṭṭhu mutto ahaṃ. Purimehi cuddasahi padehīti buddhādīhi sabrahmacāripariyantehi purimehi cuddasahi padehi. Yannūnāhaṃ paccakkheyyanti ettha ‘‘yannūnā’’ti parivitakkadassane nipāto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sacāhaṃ buddhaṃ paccakkheyyaṃ, sādhu vata me siyā’’ti. Ādisaddena ‘‘paccakkhi’’nti vā ‘‘paccakkhissāmī’’ti vā ‘‘bhavissāmī’’ti vā ‘‘homī’’ti vā ‘‘jātomhī’’ti vā ‘‘amhī’’ti vā evaṃbhūtānaṃ gahaṇaṃ. Sace pana ‘‘ajja paṭṭhāya ‘gihī’ti maṃ dhārehī’’ti vā ‘‘jānāhī’’ti vā ‘‘sañjānāhī’’ti vā ‘‘manasi karohī’’ti vā vadati, ariyakena vā vadati, milakkhakena vā. Evametasmiṃ atthe vutte yassa vadati, sace so jānāti, paccakkhātā hoti sikkhā. Esa nayo sesesupi ‘‘upāsako’’tiādīsu sattasu padesu. Ettha ca ariyakaṃ nāma māgadhavohāro. Milakkhakaṃ nāma anariyako andhadamiḷādi.
అక్ఖరలిఖనన్తి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదినా అఞ్ఞేసం దస్సనత్థం అక్ఖరలిఖనం. అధిప్పాయవిఞ్ఞాపకో అఙ్గులిసఙ్కోచనాదికో హత్థవికారో హత్థముద్దా, హత్థసద్దో చేత్థ తదేకదేసేసు అఙ్గులీసు దట్ఠబ్బో ‘‘న భుఞ్జమానో సబ్బం హత్థం ముఖే పక్ఖిపిస్సామీ’’తిఆదీసు (పాచి॰ ౬౧౮) వియ. తస్మా అధిప్పాయవిఞ్ఞాపకస్స అఙ్గులిసఙ్కోచనాదినో హత్థవికారస్స దస్సనం హత్థముద్దాదిదస్సనన్తి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౫౧) ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. ఆదిసద్దేన సీసకమ్పనదస్సనాదిం సఙ్గణ్హాతి.
Akkharalikhananti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādinā aññesaṃ dassanatthaṃ akkharalikhanaṃ. Adhippāyaviññāpako aṅgulisaṅkocanādiko hatthavikāro hatthamuddā, hatthasaddo cettha tadekadesesu aṅgulīsu daṭṭhabbo ‘‘na bhuñjamāno sabbaṃ hatthaṃ mukhe pakkhipissāmī’’tiādīsu (pāci. 618) viya. Tasmā adhippāyaviññāpakassa aṅgulisaṅkocanādino hatthavikārassa dassanaṃ hatthamuddādidassananti (sārattha. ṭī. 2.51) evamettha attho daṭṭhabbo. Ādisaddena sīsakampanadassanādiṃ saṅgaṇhāti.
ఉమ్మత్తకఖిత్తచిత్తవేదనాట్టానన్తి ఏత్థ ఉమ్మత్తకోతి పిత్తుమ్మత్తకో. ఖిత్తచిత్తోతి యక్ఖేహి కతచిత్తవిక్ఖేపో, యక్ఖుమ్మత్తకోతి వుత్తం హోతి. ఉభిన్నం పన విసేసో అనాపత్తివారే ఆవిభవిస్సతి. వేదనాట్టోతి బలవతియా దుక్ఖవేదనాయ ఫుట్ఠో ముచ్ఛాపరేతో, తేన విప్పలపన్తేన పచ్చక్ఖాతాపి అపచ్చక్ఖాతావ హోతి. మనుస్సజాతికో హోతీతి సభాగో వా విసభాగో వా గహట్ఠో వా పబ్బజితో వా విఞ్ఞూ యోకోచి మనుస్సో హోతి. ఉమ్మత్తకాదీనన్తి ఏత్థాదిసద్దేన ఖిత్తచిత్తవేదనాట్టదేవతాతిరచ్ఛానగతానం గహణం. తత్ర ఉమ్మత్తకఖిత్తచిత్తవేదనాట్టతిరచ్ఛానగతానం సన్తికే పచ్చక్ఖాతాపి అజాననభావేన అపచ్చక్ఖాతావ హోతి. దేవతాయ పన సన్తికే అతిఖిప్పం జాననభావేన. దేవతా నామ మహాపఞ్ఞా తిహేతుకప్పటిసన్ధికా అతిఖిప్పం జానన్తి, చిత్తఞ్చ నామేతం లహుపరివత్తం, తస్మా ‘‘చిత్తలహుకస్స పుగ్గలస్స చిత్తవసేనేవ మా అతిఖిప్పం వినాసో అహోసీ’’తి దేవతాయ సన్తికే సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం పటిక్ఖిపి. తేన వుత్తం ‘‘న చ ఉమ్మత్తకాదీనం అఞ్ఞతరో’’తి. దూతేన వాతి ‘‘మమ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానభావం కథేహీ’’తి ముఖసాసనవసేన దూతేన వా. పణ్ణేన వాతి పణ్ణే లిఖిత్వా పహిణవసేన పణ్ణేన వా.
Ummattakakhittacittavedanāṭṭānanti ettha ummattakoti pittummattako. Khittacittoti yakkhehi katacittavikkhepo, yakkhummattakoti vuttaṃ hoti. Ubhinnaṃ pana viseso anāpattivāre āvibhavissati. Vedanāṭṭoti balavatiyā dukkhavedanāya phuṭṭho mucchāpareto, tena vippalapantena paccakkhātāpi apaccakkhātāva hoti. Manussajātiko hotīti sabhāgo vā visabhāgo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā viññū yokoci manusso hoti. Ummattakādīnanti etthādisaddena khittacittavedanāṭṭadevatātiracchānagatānaṃ gahaṇaṃ. Tatra ummattakakhittacittavedanāṭṭatiracchānagatānaṃ santike paccakkhātāpi ajānanabhāvena apaccakkhātāva hoti. Devatāya pana santike atikhippaṃ jānanabhāvena. Devatā nāma mahāpaññā tihetukappaṭisandhikā atikhippaṃ jānanti, cittañca nāmetaṃ lahuparivattaṃ, tasmā ‘‘cittalahukassa puggalassa cittavaseneva mā atikhippaṃ vināso ahosī’’ti devatāya santike sikkhāpaccakkhānaṃ paṭikkhipi. Tena vuttaṃ ‘‘na ca ummattakādīnaṃ aññataro’’ti. Dūtena vāti ‘‘mama sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ kathehī’’ti mukhasāsanavasena dūtena vā. Paṇṇena vāti paṇṇe likhitvā pahiṇavasena paṇṇena vā.
సచే తే సిక్ఖాపచ్చక్ఖానభావం జానన్తీతి సమ్బన్ధో. ఆవజ్జనసమయేతి అత్థాభోగసమయే. ఇమినా తం ఖణంయేవ పన అపుబ్బం అచరిమం దుజ్జానన్తి దస్సేతి. వచనానన్తరమేవాతి వచనస్స అనన్తరమేవ, ఆవజ్జనసమయేవాతి అత్థో. ఏవ-సద్దేన పన చిరేన జాననం పటిక్ఖిపతి. ఉక్కణ్ఠితోతి అనభిరతియా ఇమస్మిం సాసనే కిచ్ఛజీవికం పత్తో. అథ వా ‘‘అజ్జ యామి, స్వే యామి, ఇతో యామి, ఏత్థ యామీ’’తి ఉద్ధం కణ్ఠం కత్వా విహరమానో విక్ఖిత్తో, అనేకగ్గోతి వుత్తం హోతి. ఇదఞ్చ ‘‘అనభిరతో సామఞ్ఞా చవితుకామో’’తిఆదీనం (పారా॰ ౪౫) ఉపలక్ఖణం. యేన కేనచి…పే॰… జానన్తీతి సచే తే‘‘ఉక్కణ్ఠితో’’తి వా ‘‘గిహిభావం పత్థేతీ’’తి వా ‘‘అనభిరతో’’తి వా ‘‘సామఞ్ఞా చవితుకామో’’తి వా యేన కేనచి ఆకారేన సిక్ఖాపచ్చక్ఖానభావం జానన్తి. ఇదఞ్హి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానఞ్చ ఉపరి అభూతారోచనదుట్ఠుల్లవాచాఅత్తకామదుట్ఠదోసభూతారోచనసిక్ఖాపదాని చ ఏకపరిచ్ఛేదాని, ఆవజ్జనసమయే ఞాతే ఏవ సీసం ఏన్తి. ‘‘కిం అయం భణతీ’’తి కఙ్ఖతా చిరేన ఞాతే సీసం న ఏన్తి. తేనాహ ‘‘అథ అపరభాగే’’తిఆది. అథ ద్విన్నం ఠితట్ఠానే ద్విన్నమ్పి నియమేత్వా ‘‘ఏతేసం ఆరోచేమీ’’తి వదతి, తేసు ఏకస్మిం జానన్తేపి ద్వీసు జానన్తేసుపి పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా. ఏవం సమ్బహులేసుపి వేదితబ్బం. వుత్తనయేనాతి ‘‘తస్స వచనానన్తర’’న్తిఆదినా వుత్తేన నయేన. యో కోచి మనుస్సజాతికోతి అన్తమసో నవకమ్మికం ఉపాదాయ యో కోచి మనుస్సో. వుత్తఞ్హేతం సమన్తపాసాదికాయం –
Sace te sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ jānantīti sambandho. Āvajjanasamayeti atthābhogasamaye. Iminā taṃ khaṇaṃyeva pana apubbaṃ acarimaṃ dujjānanti dasseti. Vacanānantaramevāti vacanassa anantarameva, āvajjanasamayevāti attho. Eva-saddena pana cirena jānanaṃ paṭikkhipati. Ukkaṇṭhitoti anabhiratiyā imasmiṃ sāsane kicchajīvikaṃ patto. Atha vā ‘‘ajja yāmi, sve yāmi, ito yāmi, ettha yāmī’’ti uddhaṃ kaṇṭhaṃ katvā viharamāno vikkhitto, anekaggoti vuttaṃ hoti. Idañca ‘‘anabhirato sāmaññā cavitukāmo’’tiādīnaṃ (pārā. 45) upalakkhaṇaṃ. Yena kenaci…pe… jānantīti sace te‘‘ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā ‘‘anabhirato’’ti vā ‘‘sāmaññā cavitukāmo’’ti vā yena kenaci ākārena sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ jānanti. Idañhi sikkhāpaccakkhānañca upari abhūtārocanaduṭṭhullavācāattakāmaduṭṭhadosabhūtārocanasikkhāpadāni ca ekaparicchedāni, āvajjanasamaye ñāte eva sīsaṃ enti. ‘‘Kiṃ ayaṃ bhaṇatī’’ti kaṅkhatā cirena ñāte sīsaṃ na enti. Tenāha ‘‘atha aparabhāge’’tiādi. Atha dvinnaṃ ṭhitaṭṭhāne dvinnampi niyametvā ‘‘etesaṃ ārocemī’’ti vadati, tesu ekasmiṃ jānantepi dvīsu jānantesupi paccakkhātāva hoti sikkhā. Evaṃ sambahulesupi veditabbaṃ. Vuttanayenāti ‘‘tassa vacanānantara’’ntiādinā vuttena nayena. Yo koci manussajātikoti antamaso navakammikaṃ upādāya yo koci manusso. Vuttañhetaṃ samantapāsādikāyaṃ –
‘‘సచే పన అనభిరతియా పీళితో సభాగే భిక్ఖూ పరిసఙ్కమానో ‘యో కోచి జానాతూ’తి ఉచ్చాసద్దం కరోన్తో ‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’తి వదతి, తఞ్చ అవిదూరే ఠితో నవకమ్మికో వా అఞ్ఞో వా సమయఞ్ఞూ పురిసో సుత్వా ‘ఉక్కణ్ఠితో అయం సమణో గిహిభావం పత్థేతి, సాసనతో చుతో’తి జానాతి, పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౫౧).
‘‘Sace pana anabhiratiyā pīḷito sabhāge bhikkhū parisaṅkamāno ‘yo koci jānātū’ti uccāsaddaṃ karonto ‘buddhaṃ paccakkhāmī’ti vadati, tañca avidūre ṭhito navakammiko vā añño vā samayaññū puriso sutvā ‘ukkaṇṭhito ayaṃ samaṇo gihibhāvaṃ pattheti, sāsanato cuto’ti jānāti, paccakkhātāva hoti sikkhā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.51).
సచే వచనత్థం ఞత్వాపి ‘‘అయం ఉక్కణ్ఠితో’’తి వా ‘‘గిహిభావం పత్థేతీ’’తి వా న జానాతి, అపచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా. సచే పన వచనత్థం అజానిత్వాపి ‘‘ఉక్కణ్ఠితో’’తి వా ‘‘గిహిభావం పత్థేతీ’’తి వా జానాతి, పచ్చక్ఖాతావ హోతి సిక్ఖా. దవాయపీతి కీళాధిప్పాయేనపి. చిత్తాదీనం వా వసేనాతి చిత్తాదీనం వా ఛళఙ్గానం వసేన. హోతి చేత్థ –
Sace vacanatthaṃ ñatvāpi ‘‘ayaṃ ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā na jānāti, apaccakkhātāva hoti sikkhā. Sace pana vacanatthaṃ ajānitvāpi ‘‘ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā jānāti, paccakkhātāva hoti sikkhā. Davāyapīti kīḷādhippāyenapi. Cittādīnaṃ vā vasenāti cittādīnaṃ vā chaḷaṅgānaṃ vasena. Hoti cettha –
‘‘చిత్తం ఖేత్తఞ్చ కాలో చ, పయోగో పుగ్గలో తథా;
‘‘Cittaṃ khettañca kālo ca, payogo puggalo tathā;
విజాననన్తి సిక్ఖాయ, పచ్చక్ఖానం ఛళఙ్గిక’’న్తి.
Vijānananti sikkhāya, paccakkhānaṃ chaḷaṅgika’’nti.
సబ్బసో వా పన అపచ్చక్ఖానేనాతి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదీసు యేన యేన పరియాయేన సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం హోతి, తతో ఏకస్సపి పచ్చక్ఖానస్స అభావేన. ఇమినా పన ‘‘ఇదం పదం సావేస్సామి, సిక్ఖం పచ్చక్ఖామీ’’తి ఏవం పవత్తచిత్తుప్పాదస్స అభావం దస్సేతి. యస్స హి ఏవరూపో చిత్తుప్పాదో నత్థి, సో సబ్బసో న పచ్చక్ఖాతి నామాతి. సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్సాతి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదిసిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స. అత్థభూతం ఏకచ్చం దుబ్బల్యన్తి ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తి వదతి విఞ్ఞాపేతి, ఏవమ్పి, భిక్ఖవే, దుబ్బల్యావికమ్మఞ్చేవ హోతి, సిక్ఖా చ పచ్చక్ఖాతా’’తిఆదినా (పారా॰ ౫౩) వుత్తేహి యేహి వచనేహి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానఞ్చేవ హోతి దుబ్బల్యావికమ్మఞ్చ, తం ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదికం అత్థభూతం దుబ్బల్యం అనావికత్వా. ‘‘బుద్ధం పచ్చక్ఖామీ’’తిఆదిమ్హి పన వుత్తే సిక్ఖాపరిపూరణే దుబ్బలభావస్సాపి గమ్యమానత్తా సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స ఇదం దుబ్బల్యావికమ్మం అత్థోతి దట్ఠబ్బం. ఏత్థ చ ‘‘అత్థభూత’’న్తి ఇమినా ‘‘యన్నూనాహం బుద్ధం పచ్చక్ఖేయ్య’’న్తిఆదికం దుబ్బల్యావికమ్మం పటిక్ఖిపతి. యేన హి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానఞ్చేవ హోతి దుబ్బల్యావికమ్మఞ్చ, తదేవ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స అత్థభూతం. యేన పన దుబ్బల్యావికమ్మమేవ హోతి, న సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం, న తం తస్స అత్థభూతన్తి.
Sabbaso vā pana apaccakkhānenāti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādīsu yena yena pariyāyena sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, tato ekassapi paccakkhānassa abhāvena. Iminā pana ‘‘idaṃ padaṃ sāvessāmi, sikkhaṃ paccakkhāmī’’ti evaṃ pavattacittuppādassa abhāvaṃ dasseti. Yassa hi evarūpo cittuppādo natthi, so sabbaso na paccakkhāti nāmāti. Sikkhāpaccakkhānassāti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādisikkhāpaccakkhānassa. Atthabhūtaṃ ekaccaṃ dubbalyanti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vadati viññāpeti, evampi, bhikkhave, dubbalyāvikammañceva hoti, sikkhā ca paccakkhātā’’tiādinā (pārā. 53) vuttehi yehi vacanehi sikkhāpaccakkhānañceva hoti dubbalyāvikammañca, taṃ ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādikaṃ atthabhūtaṃ dubbalyaṃ anāvikatvā. ‘‘Buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādimhi pana vutte sikkhāparipūraṇe dubbalabhāvassāpi gamyamānattā sikkhāpaccakkhānassa idaṃ dubbalyāvikammaṃ atthoti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca ‘‘atthabhūta’’nti iminā ‘‘yannūnāhaṃ buddhaṃ paccakkheyya’’ntiādikaṃ dubbalyāvikammaṃ paṭikkhipati. Yena hi sikkhāpaccakkhānañceva hoti dubbalyāvikammañca, tadeva sikkhāpaccakkhānassa atthabhūtaṃ. Yena pana dubbalyāvikammameva hoti, na sikkhāpaccakkhānaṃ, na taṃ tassa atthabhūtanti.
రాగపరియుట్ఠానేన సదిసభావాపత్తియా మిథునానం అయన్తి ‘‘మేథునో’’తి ధమ్మోవ వుచ్చతీతి ఆహ ‘‘రాగపరియుట్ఠానేనా’’తిఆది. తత్థ రాగపరియుట్ఠానేనాతి రాగస్స పరియుట్ఠానేన, మేథునరాగస్స పవత్తియా పరియోనద్ధచిత్తతాయాతి అత్థో. ధమ్మోతి అజ్ఝాచారో. ‘‘పలమ్బతే విలమ్బతే’’తిఆదీసు వియ ఉపసగ్గస్స కోచి అత్థవిసేసో నత్థీతి ఆహ ‘‘సేవేయ్యా’’తి. అజ్ఝాపజ్జేయ్యాతి అభిభుయ్య పజ్జేయ్య. సబ్బన్తిమేనాతి పరనిమ్మితవసవత్తి…పే॰… చాతుమహారాజికమనుస్సిత్థినాగగరుళమాణవికాదీనం సబ్బాసం అన్తిమేన. తిరచ్ఛానగతాయాతి తిరచ్ఛానేసు ఉప్పన్నాయ. తేనాహ ‘‘పటిసన్ధివసేనా’’తి. పారాజికాయ వత్థుభూతా ఏవ చేత్థ తిరచ్ఛానగతిత్థీ ‘‘తిరచ్ఛానగతా’’తి గహేతబ్బా, న సబ్బా. తత్రాయం పరిచ్ఛేదో –
Rāgapariyuṭṭhānena sadisabhāvāpattiyā mithunānaṃ ayanti ‘‘methuno’’ti dhammova vuccatīti āha ‘‘rāgapariyuṭṭhānenā’’tiādi. Tattha rāgapariyuṭṭhānenāti rāgassa pariyuṭṭhānena, methunarāgassa pavattiyā pariyonaddhacittatāyāti attho. Dhammoti ajjhācāro. ‘‘Palambate vilambate’’tiādīsu viya upasaggassa koci atthaviseso natthīti āha ‘‘seveyyā’’ti. Ajjhāpajjeyyāti abhibhuyya pajjeyya. Sabbantimenāti paranimmitavasavatti…pe… cātumahārājikamanussitthināgagaruḷamāṇavikādīnaṃ sabbāsaṃ antimena. Tiracchānagatāyāti tiracchānesu uppannāya. Tenāha ‘‘paṭisandhivasenā’’ti. Pārājikāya vatthubhūtā eva cettha tiracchānagatitthī ‘‘tiracchānagatā’’ti gahetabbā, na sabbā. Tatrāyaṃ paricchedo –
‘‘అపదానం అహిమచ్ఛా, ద్విపదానఞ్చ కుక్కుటీ;
‘‘Apadānaṃ ahimacchā, dvipadānañca kukkuṭī;
చతుప్పదానం మజ్జారీ, వత్థు పారాజికస్సిమా’’తి. (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౫౫)
Catuppadānaṃ majjārī, vatthu pārājikassimā’’ti. (pārā. aṭṭha. 1.55)
తత్థ అహిగ్గహణేన సబ్బాపి అజగరగోనసాదిభేదా దీఘజాతి సఙ్గహితా. తస్మా దీఘజాతీసు యత్థ తిణ్ణం మగ్గానం అఞ్ఞతరస్మిం సక్కా తిలఫలమత్తమ్పి పవేసేతుం, సా పారాజికవత్థు, అవసేసా దుక్కటవత్థూతి వేదితబ్బా. మచ్ఛగ్గహణేన సబ్బాపి మచ్ఛకచ్ఛపమణ్డూకాదిభేదా ఓదకజాతి సఙ్గహితా. తత్రాపి దీఘజాతియం వుత్తనయేనేవ పారాజికవత్థు చ దుక్కటవత్థు చ వేదితబ్బం. అయం పన విసేసో – పతఙ్గముఖమణ్డూకా నామ హోన్తి, తేసం ముఖసణ్ఠానం మహన్తం, ఛిద్దం అప్పకం, తత్థ పవేసనం నప్పహోతి, ముఖసణ్ఠానం పన వణసఙ్ఖేపం గచ్ఛతి, తస్మా తం థుల్లచ్చయవత్థూతి వేదితబ్బం . కుక్కుటిగ్గహణేన సబ్బాపి కాకకపోతాదిభేదా పక్ఖిజాతి సఙ్గహితా. తత్రాపి వుత్తనయేనేవ పారాజికవత్థు చ దుక్కటవత్థు చ వేదితబ్బం. మజ్జారిగ్గహణేన సబ్బాపి రుక్ఖసునఖమఙ్గుసగోధాదిభేదా చతుప్పదజాతి సఙ్గహితా. తత్రాపి వుత్తనయేనేవ పారాజికవత్థు చ దుక్కటవత్థు చ వేదితబ్బం.
Tattha ahiggahaṇena sabbāpi ajagaragonasādibhedā dīghajāti saṅgahitā. Tasmā dīghajātīsu yattha tiṇṇaṃ maggānaṃ aññatarasmiṃ sakkā tilaphalamattampi pavesetuṃ, sā pārājikavatthu, avasesā dukkaṭavatthūti veditabbā. Macchaggahaṇena sabbāpi macchakacchapamaṇḍūkādibhedā odakajāti saṅgahitā. Tatrāpi dīghajātiyaṃ vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – pataṅgamukhamaṇḍūkā nāma honti, tesaṃ mukhasaṇṭhānaṃ mahantaṃ, chiddaṃ appakaṃ, tattha pavesanaṃ nappahoti, mukhasaṇṭhānaṃ pana vaṇasaṅkhepaṃ gacchati, tasmā taṃ thullaccayavatthūti veditabbaṃ . Kukkuṭiggahaṇena sabbāpi kākakapotādibhedā pakkhijāti saṅgahitā. Tatrāpi vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ. Majjāriggahaṇena sabbāpi rukkhasunakhamaṅgusagodhādibhedā catuppadajāti saṅgahitā. Tatrāpi vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ.
పారాజికో హోతీతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౫౫) పరాజితో హోతి పరాజయం అపన్నో. అయఞ్హి పారాజికసద్దో సిక్ఖాపదాపత్తిపుగ్గలేసు వత్తతి. తత్థ ‘‘అట్ఠానమేతం, ఆనన్ద, అనవకాసో, యం తథాగతో వజ్జీనం వా వజ్జిపుత్తకానం వా కారణా సావకానం పారాజికం సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం సమూహనేయ్యా’’తి (పారా॰ ౪౩) ఏవం సిక్ఖాపదే వత్తమానో వేదితబ్బో. ‘‘ఆపత్తిం త్వం భిక్ఖు ఆపన్నో పారాజిక’’న్తి (పారా॰ ౬౭) ఏవం ఆపత్తియం. ‘‘న మయం పారాజికా, యో అవహటో, సో పారాజికో’’తి (పారా॰ ౧౫౫) ఏవం పుగ్గలే వత్తమానో వేదితబ్బో. ‘‘పారాజికేన ధమ్మేన అనుద్ధంసేయ్యా’’తిఆదీసు (పారా॰ ౩౮౪) పన ధమ్మే వత్తతీతి వదన్తి. యస్మా పన తత్థ ‘‘ధమ్మో’’తి కత్థచి ఆపత్తి, కత్థచి సిక్ఖాపదమేవ అధిప్పేతం, తస్మా సో విసుం న వత్తబ్బో. తత్థ సిక్ఖాపదం యో తం అతిక్కమతి, తం పరాజేతి, తస్మా ‘‘పారాజిక’’న్తి వుచ్చతి. ఆపత్తి పన యో నం అజ్ఝాపజ్జతి, తం పరాజేతి, తస్మా ‘‘పారాజికా’’తి వుచ్చతి. పుగ్గలో యస్మా పరాజితో పరాజయమాపన్నో, తస్మా ‘‘పారాజికో’’తి వుచ్చతి. ఇధ పన పుగ్గలో వేదితబ్బోతి ఆహ ‘‘పారాజికో హోతీ’’తిఆది. ఇమినాపి ఇదం దస్సేతి – ‘‘పరాజితసద్దే ఉపసగ్గస్స వుద్ధిం కత్వా, త-కారస్స చ క-కారం కత్వా పారాజికో హోతీతి నిద్దిట్ఠో’’తి.
Pārājiko hotīti (pārā. aṭṭha. 1.55) parājito hoti parājayaṃ apanno. Ayañhi pārājikasaddo sikkhāpadāpattipuggalesu vattati. Tattha ‘‘aṭṭhānametaṃ, ānanda, anavakāso, yaṃ tathāgato vajjīnaṃ vā vajjiputtakānaṃ vā kāraṇā sāvakānaṃ pārājikaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ samūhaneyyā’’ti (pārā. 43) evaṃ sikkhāpade vattamāno veditabbo. ‘‘Āpattiṃ tvaṃ bhikkhu āpanno pārājika’’nti (pārā. 67) evaṃ āpattiyaṃ. ‘‘Na mayaṃ pārājikā, yo avahaṭo, so pārājiko’’ti (pārā. 155) evaṃ puggale vattamāno veditabbo. ‘‘Pārājikena dhammena anuddhaṃseyyā’’tiādīsu (pārā. 384) pana dhamme vattatīti vadanti. Yasmā pana tattha ‘‘dhammo’’ti katthaci āpatti, katthaci sikkhāpadameva adhippetaṃ, tasmā so visuṃ na vattabbo. Tattha sikkhāpadaṃ yo taṃ atikkamati, taṃ parājeti, tasmā ‘‘pārājika’’nti vuccati. Āpatti pana yo naṃ ajjhāpajjati, taṃ parājeti, tasmā ‘‘pārājikā’’ti vuccati. Puggalo yasmā parājito parājayamāpanno, tasmā ‘‘pārājiko’’ti vuccati. Idha pana puggalo veditabboti āha ‘‘pārājiko hotī’’tiādi. Imināpi idaṃ dasseti – ‘‘parājitasadde upasaggassa vuddhiṃ katvā, ta-kārassa ca ka-kāraṃ katvā pārājiko hotīti niddiṭṭho’’ti.
అపలోకనాది చతుబ్బిధమ్పి సఙ్ఘకమ్మం సీమాపరిచ్ఛిన్నేహి పకతత్తేహి భిక్ఖూహి ఏకతో కత్తబ్బత్తా ఏకకమ్మం నామ. ఆదిసద్దేన ఏకుద్దేససమసిక్ఖతానం గహణం. తత్థ పఞ్చవిధోపి పాతిమోక్ఖుద్దేసో ఏకతో ఉద్దిసితబ్బత్తా ఏకుద్దేసో నామ. నహాపితపుబ్బకాదీనం వియ ఓదిస్స అనుఞ్ఞాతం ఠపేత్వా అవసేసం సబ్బమ్పి సిక్ఖాపదం సబ్బేహిపి లజ్జిపుగ్గలేహి సమం సిక్ఖితబ్బభావతో సమసిక్ఖతా నామ. యస్మా సబ్బేపి లజ్జినో ఏతేసు ఏకకమ్మాదీసు సహ వసన్తి, న ఏకోపి తతో బహిద్ధా సన్దిస్సతి, తస్మా తాని సబ్బానిపి గహేత్వా ఏకకమ్మాదికో తివిధోపి సంవాసో నామాతి ఆహ ‘‘సో చ వుత్తప్పకారో సంవాసో తేన పుగ్గలేన సద్ధిం నత్థి, తేన కారణేన సో పారాజికో పుగ్గలో ‘అసంవాసో’తి వుచ్చతీ’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౫౫).
Apalokanādi catubbidhampi saṅghakammaṃ sīmāparicchinnehi pakatattehi bhikkhūhi ekato kattabbattā ekakammaṃ nāma. Ādisaddena ekuddesasamasikkhatānaṃ gahaṇaṃ. Tattha pañcavidhopi pātimokkhuddeso ekato uddisitabbattā ekuddeso nāma. Nahāpitapubbakādīnaṃ viya odissa anuññātaṃ ṭhapetvā avasesaṃ sabbampi sikkhāpadaṃ sabbehipi lajjipuggalehi samaṃ sikkhitabbabhāvato samasikkhatā nāma. Yasmā sabbepi lajjino etesu ekakammādīsu saha vasanti, na ekopi tato bahiddhā sandissati, tasmā tāni sabbānipi gahetvā ekakammādiko tividhopi saṃvāso nāmāti āha ‘‘so ca vuttappakāro saṃvāso tena puggalena saddhiṃ natthi, tena kāraṇena so pārājiko puggalo ‘asaṃvāso’ti vuccatī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.55).
ఇదాని యస్మా న కేవలం మనుస్సిత్థియా ఏవ నిమిత్తం పారాజికవత్థు, అథ ఖో అమనుస్సిత్థితిరచ్ఛానగతిత్థీనమ్పి. న చ ఇత్థియా ఏవ. అథ ఖో ఉభతోబ్యఞ్జనకపణ్డకపురిసానమ్పి, తస్మా తే సత్తే, తేసఞ్చ యం యం నిమిత్తం వత్థు హోతి, తం తం నిమిత్తం, తత్థ చ యథా పటిసేవన్తో పారాజికో హోతి, తఞ్చ సబ్బం విత్థారేత్వా దస్సేతుం ‘‘అయం పనేత్థ వినిచ్ఛయో’’తిఆదిమాహ. ఏత్థాతి ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే. తేసూతి యే తింసమగ్గా వుత్తా, తేసు. అత్తనో వాతి లమ్బిముదుపిట్ఠికే సన్ధాయ వుత్తం. సన్థతస్స వాతి యేన కేనచి వత్థేన వా పణ్ణేన వా వాకపట్టేన వా చమ్మేన వా తిపుసీసాదీనం పట్టేన వా పలివేఠేత్వా, అన్తో వా పవేసేత్వా పటిచ్ఛన్నస్స. అక్ఖాయితస్స వాతి సోణసిఙ్గాలాదీహి అక్ఖాదితస్స. యేభుయ్యేన అక్ఖాయితస్సాతి యావ ఉపడ్ఢక్ఖాయితో నామ న హోతి, ఏవం అక్ఖాయితస్స. అల్లోకాసేతి తిన్తోకాసే. సన్థతన్తి తేసంయేవ వత్థాదీనం యేన కేనచి పటిచ్ఛన్నం. అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – న హేత్థ అనుపాదిన్నకం అనుపాదిన్నకేన ఛుపతి, ముత్తి అత్థి, అథ ఖో ఉపాదిన్నకేన వా అనుపాదిన్నకం ఘట్టియతు, అనుపాదిన్నకేన వా ఉపాదిన్నకం, అనుపాదిన్నకేన వా అనుపాదిన్నకం, ఉపాదిన్నకేన వా ఉపాదిన్నకం. సచే యత్తకే పవిట్ఠే పారాజికం హోతీతి వుత్తం, తత్తకం సేవనచిత్తేన పవేసేతి, సబ్బత్థాయం పారాజికాపత్తిం ఆపన్నో నామ హోతీతి.
Idāni yasmā na kevalaṃ manussitthiyā eva nimittaṃ pārājikavatthu, atha kho amanussitthitiracchānagatitthīnampi. Na ca itthiyā eva. Atha kho ubhatobyañjanakapaṇḍakapurisānampi, tasmā te satte, tesañca yaṃ yaṃ nimittaṃ vatthu hoti, taṃ taṃ nimittaṃ, tattha ca yathā paṭisevanto pārājiko hoti, tañca sabbaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘ayaṃ panettha vinicchayo’’tiādimāha. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Tesūti ye tiṃsamaggā vuttā, tesu. Attano vāti lambimudupiṭṭhike sandhāya vuttaṃ. Santhatassa vāti yena kenaci vatthena vā paṇṇena vā vākapaṭṭena vā cammena vā tipusīsādīnaṃ paṭṭena vā paliveṭhetvā, anto vā pavesetvā paṭicchannassa. Akkhāyitassa vāti soṇasiṅgālādīhi akkhāditassa. Yebhuyyena akkhāyitassāti yāva upaḍḍhakkhāyito nāma na hoti, evaṃ akkhāyitassa. Allokāseti tintokāse. Santhatanti tesaṃyeva vatthādīnaṃ yena kenaci paṭicchannaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – na hettha anupādinnakaṃ anupādinnakena chupati, mutti atthi, atha kho upādinnakena vā anupādinnakaṃ ghaṭṭiyatu, anupādinnakena vā upādinnakaṃ, anupādinnakena vā anupādinnakaṃ, upādinnakena vā upādinnakaṃ. Sace yattake paviṭṭhe pārājikaṃ hotīti vuttaṃ, tattakaṃ sevanacittena paveseti, sabbatthāyaṃ pārājikāpattiṃ āpanno nāma hotīti.
ఏవం సేవనచిత్తేనేవ పవేసేన్తస్స ఆపత్తిం దస్సేత్వా ఇదాని యస్మా తం పవేసనం నామ న కేవలం అత్తూపక్కమేనేవ, పరూపక్కమేనాపి హోతి. తత్రాపి సాదియన్తస్సేవ ఆపత్తి పటిసేవనచిత్తసమఙ్గిస్స , న ఇతరస్సాతి దస్సేతుం ‘‘పరేన వా’’తిఆదిమాహ. తత్థ పరేనాతి భిక్ఖుపచ్చత్థికాదినా యేన కేనచి అఞ్ఞేన. పవేసనపవిట్ఠట్ఠితఉద్ధరణేసూతి ఏత్థ అగ్గతో (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౫౮) యావ మూలా పవేసనం పవేసనం నామ. అఙ్గజాతస్స యత్తకం ఠానం పవేసనారహం, తత్తకం అనవసేసతో పవిట్ఠం పవిట్ఠం నామ. ఏవం పవిట్ఠస్స ఉద్ధరణారమ్భతో అన్తరా ఠితకాలో ఠితం నామ. సమన్తపాసాదికాయం పన మాతుగామస్స సుక్కవిసట్ఠిం పత్వా సబ్బథా వాయామతో ఓరమిత్వా ఠితకాలం సన్ధాయ ‘‘సుక్కవిసట్ఠిసమయే’’తి వుత్తం. ఉద్ధరణం నామ యావ అగ్గా నీహరణకాలో. సాదియతీతి సేవనచిత్తం ఉపట్ఠపేతి. అసాధారణవినిచ్ఛయోతి అదిన్నాదానాదీహి సబ్బేహి సిక్ఖాపదేహి అసాధారణో వినిచ్ఛయో.
Evaṃ sevanacitteneva pavesentassa āpattiṃ dassetvā idāni yasmā taṃ pavesanaṃ nāma na kevalaṃ attūpakkameneva, parūpakkamenāpi hoti. Tatrāpi sādiyantasseva āpatti paṭisevanacittasamaṅgissa , na itarassāti dassetuṃ ‘‘parena vā’’tiādimāha. Tattha parenāti bhikkhupaccatthikādinā yena kenaci aññena. Pavesanapaviṭṭhaṭṭhitauddharaṇesūti ettha aggato (sārattha. ṭī. 2.58) yāva mūlā pavesanaṃ pavesanaṃ nāma. Aṅgajātassa yattakaṃ ṭhānaṃ pavesanārahaṃ, tattakaṃ anavasesato paviṭṭhaṃ paviṭṭhaṃ nāma. Evaṃ paviṭṭhassa uddharaṇārambhato antarā ṭhitakālo ṭhitaṃ nāma. Samantapāsādikāyaṃ pana mātugāmassa sukkavisaṭṭhiṃ patvā sabbathā vāyāmato oramitvā ṭhitakālaṃ sandhāya ‘‘sukkavisaṭṭhisamaye’’ti vuttaṃ. Uddharaṇaṃ nāma yāva aggā nīharaṇakālo. Sādiyatīti sevanacittaṃ upaṭṭhapeti. Asādhāraṇavinicchayoti adinnādānādīhi sabbehi sikkhāpadehi asādhāraṇo vinicchayo.
సాధారణవినిచ్ఛయత్థన్తి పరివారవసేన సాధారణవినిచ్ఛయత్థం. మాతికాతి మాతా, జనేత్తీతి అత్థో. నిదదాతి దేసనం దేసవసేన అవిదితం విదితం కత్వా నిదస్సేతీతి నిదానం. పఞ్ఞాపీయతీతి పఞ్ఞత్తి, తస్సా పకారో పఞ్ఞత్తివిధి అఙ్గేతి గమేతి ఞాపేతీతి అఙ్గం, కారణం. సముట్ఠహన్తి ఆపత్తియో ఏతేనాతి సముట్ఠానం, ఉప్పత్తికారణం, తస్స విధి సముట్ఠానవిధి. వజ్జకమ్మప్పభేదఞ్చాతి ఏత్థ పభేదసద్దో పచ్చేకం యోజేతబ్బో ‘‘వజ్జప్పభేదం, కమ్మప్పభేదఞ్చా’’తి. తత్థ తత్థాతి తస్మిం తస్మిం సిక్ఖాపదే.
Sādhāraṇavinicchayatthanti parivāravasena sādhāraṇavinicchayatthaṃ. Mātikāti mātā, janettīti attho. Nidadāti desanaṃ desavasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ. Paññāpīyatīti paññatti, tassā pakāro paññattividhi aṅgeti gameti ñāpetīti aṅgaṃ, kāraṇaṃ. Samuṭṭhahanti āpattiyo etenāti samuṭṭhānaṃ, uppattikāraṇaṃ, tassa vidhi samuṭṭhānavidhi. Vajjakammappabhedañcāti ettha pabhedasaddo paccekaṃ yojetabbo ‘‘vajjappabhedaṃ, kammappabhedañcā’’ti. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade.
పఞ్ఞత్తిట్ఠానన్తి పఞ్ఞత్తిట్ఠపనస్స ఠానం, సిక్ఖాపదానం పఞ్ఞత్తిదేసోతి అత్థో. పుగ్గలోతి ఏత్థ ఆదికమ్మికోయేవ అధిప్పేతోతి ఆహ ‘‘పుగ్గలో నామ యం యం ఆరబ్భ తం తం సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్త’’న్తి, సో సో పుగ్గలోతి అధిప్పాయో. హోన్తి చేత్థ –
Paññattiṭṭhānanti paññattiṭṭhapanassa ṭhānaṃ, sikkhāpadānaṃ paññattidesoti attho. Puggaloti ettha ādikammikoyeva adhippetoti āha ‘‘puggalo nāma yaṃ yaṃ ārabbha taṃ taṃ sikkhāpadaṃ paññatta’’nti, so so puggaloti adhippāyo. Honti cettha –
‘‘సుదిన్నో ధనియో సమ్బహులా వగ్గుముదన్తికా;
‘‘Sudinno dhaniyo sambahulā vaggumudantikā;
సేయ్యసకో ఉదాయి చా-ళవకా ఛన్నమేత్తియా.
Seyyasako udāyi cā-ḷavakā channamettiyā.
‘‘దేవదత్తస్సజిపునబ్బసు-ఛబ్బగ్గియోపనన్దఞ్ఞతరోపి చ;
‘‘Devadattassajipunabbasu-chabbaggiyopanandaññataropi ca;
హత్థకో చానురుద్ధో చ, సత్తరస చూళపన్థకో.
Hatthako cānuruddho ca, sattarasa cūḷapanthako.
‘‘బేలట్ఠసీసో చానన్దో, సాగతోరిట్ఠనామకో;
‘‘Belaṭṭhasīso cānando, sāgatoriṭṭhanāmako;
నన్దత్థేరేన తేవీస, భిక్ఖూనం ఆదికమ్మికా.
Nandattherena tevīsa, bhikkhūnaṃ ādikammikā.
‘‘సున్దరీనన్దా థుల్లనన్దా, ఛబ్బగ్గియఞ్ఞతరాపి చ;
‘‘Sundarīnandā thullanandā, chabbaggiyaññatarāpi ca;
చణ్డకాళీ సమ్బహులా, ద్వే చ భిక్ఖునియో పరా;
Caṇḍakāḷī sambahulā, dve ca bhikkhuniyo parā;
భిక్ఖునీనం తు సత్తేవ, హోన్తి తా ఆదికమ్మికా’’తి.
Bhikkhunīnaṃ tu satteva, honti tā ādikammikā’’ti.
తస్స తస్స పుగ్గలస్సాతి యం యం సుదిన్నాదికం పుగ్గలం ఆరబ్భ సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం, తస్స తస్స పుగ్గలస్స. పఞ్ఞత్తీతి పఠమపఞ్ఞత్తి. పఠమపఞ్ఞత్తియా పచ్ఛా ఠపితా పఞ్ఞత్తి అనుపఞ్ఞత్తి. అనుప్పన్నే దోసే ఠపితా పఞ్ఞత్తి అనుప్పన్నపఞ్ఞత్తి. సబ్బత్థ మజ్ఝిమదేసే చేవ పచ్చన్తిమేసు జనపదేసు చాతి సబ్బేసు పదేసేసు ఠపితా పఞ్ఞత్తి సబ్బత్థపఞ్ఞత్తి. మజ్ఝిమదేసేయేవ ఠపితా పఞ్ఞత్తి పదేసపఞ్ఞత్తి. భిక్ఖూనఞ్చేవ భిక్ఖునీనఞ్చ సాధారణభూతా పఞ్ఞత్తి సాధారణపఞ్ఞత్తి. సుద్ధభిక్ఖూనమేవ, సుద్ధభిక్ఖునీనం వా పఞ్ఞత్తం సిక్ఖాపదం అసాధారణపఞ్ఞత్తి. ఉభిన్నమ్పి పఞ్ఞత్తి ఉభతోపఞ్ఞత్తి. వినయధరపఞ్చమేనాతి అనుస్సావనకాచరియపఞ్చమేన. గుణఙ్గుణూపాహనాతి చతుప్పటలతో పట్ఠాయ కతా ఉపాహనా, న ఏకద్వితిపటలా. చమ్మత్థరణన్తి అత్థరితబ్బం చమ్మం. ఏతేసం వసేన చతుబ్బిధా పదేసపఞ్ఞత్తి నామాతి ఏతేసం వసేన చతుబ్బిధా పఞ్ఞత్తి మజ్ఝిమదేసేయేవ పఞ్ఞత్తాతి పదేసపఞ్ఞత్తి నామ. తేనేవాహ ‘‘మజ్ఝిమదేసేయేవ హీ’’తిఆది. యస్మా మజ్ఝిమదేసేయేవ యథావుత్తవత్థువీతిక్కమే ఆపత్తి హోతి, న పచ్చన్తిమజనపదే, తస్మా పదేసపఞ్ఞత్తీతి అత్థో. ధువన్హానం పటిక్ఖేపమత్తన్తి నిచ్చనహానప్పటిసేధనమేవ. ఏత్థ చ మత్తసద్దేన అఞ్ఞాని తీణి సిక్ఖాపదాని పటిక్ఖిపతి. తాని హి ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సబ్బపచ్చన్తిమేసు జనపదేసు వినయధరపఞ్చమేన గణేన ఉపసమ్పద’’న్తిఆదినా (మహావ॰ ౨౫౯) చమ్మక్ఖన్ధకే ఆగతాని. తేనేవాహ ‘‘తతో అఞ్ఞా పదేసపఞ్ఞత్తి నామ నత్థీ’’తి. సబ్బానీతి తతో అవసేసాని సబ్బాని సిక్ఖాపదాని. తస్మాతి యస్మా అనుప్పన్నపఞ్ఞత్తి అట్ఠగరుధమ్మవసేన భిక్ఖునీనంయేవ ఆగతా, యస్మా చ ధువన్హానం పటిక్ఖేపమత్తం ఠపేత్వా పాతిమోక్ఖే సబ్బాని సిక్ఖాపదాని సబ్బత్థపఞ్ఞత్తియేవ హోన్తి, యస్మా చ సాధారణపఞ్ఞత్తిదుకఞ్చ ఏకతోపఞ్ఞత్తిదుకఞ్చ బ్యఞ్జనమత్తం నానం, అత్థతో ఏకం, తస్మా. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు సిక్ఖాపదేసు. ఆపత్తిభేదో హేత్థ ఉత్తరపదలోపేన ‘‘ఆపత్తీ’’తి వుత్తోతి ఆహ ‘‘ఆపత్తీతి పుబ్బప్పయోగాదివసేన ఆపత్తిభేదో’’తి. సీలఆచారదిట్ఠిఆజీవవిపత్తీనన్తి ఏత్థ పఠమా ద్వే ఆపత్తిక్ఖన్ధా సీలవిపత్తి నామ, అవసేసా పఞ్చ ఆచారవిపత్తి నామ, మిచ్ఛాదిట్ఠి చ అన్తగ్గాహికాదిట్ఠి చ దిట్ఠివిపత్తి నామ, ఆజీవహేతు పఞ్ఞత్తాని ఛ సిక్ఖాపదాని ఆజీవవిపత్తి నామ, ఇతి ఇమాసం సీలఆచారదిట్ఠిఆజీవవిపత్తీనం అఞ్ఞతరాతి అత్థో.
Tassa tassa puggalassāti yaṃ yaṃ sudinnādikaṃ puggalaṃ ārabbha sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tassa tassa puggalassa. Paññattīti paṭhamapaññatti. Paṭhamapaññattiyā pacchā ṭhapitā paññatti anupaññatti. Anuppanne dose ṭhapitā paññatti anuppannapaññatti. Sabbattha majjhimadese ceva paccantimesu janapadesu cāti sabbesu padesesu ṭhapitā paññatti sabbatthapaññatti. Majjhimadeseyeva ṭhapitā paññatti padesapaññatti. Bhikkhūnañceva bhikkhunīnañca sādhāraṇabhūtā paññatti sādhāraṇapaññatti. Suddhabhikkhūnameva, suddhabhikkhunīnaṃ vā paññattaṃ sikkhāpadaṃ asādhāraṇapaññatti. Ubhinnampi paññatti ubhatopaññatti. Vinayadharapañcamenāti anussāvanakācariyapañcamena. Guṇaṅguṇūpāhanāti catuppaṭalato paṭṭhāya katā upāhanā, na ekadvitipaṭalā. Cammattharaṇanti attharitabbaṃ cammaṃ. Etesaṃ vasena catubbidhā padesapaññatti nāmāti etesaṃ vasena catubbidhā paññatti majjhimadeseyeva paññattāti padesapaññatti nāma. Tenevāha ‘‘majjhimadeseyeva hī’’tiādi. Yasmā majjhimadeseyeva yathāvuttavatthuvītikkame āpatti hoti, na paccantimajanapade, tasmā padesapaññattīti attho. Dhuvanhānaṃ paṭikkhepamattanti niccanahānappaṭisedhanameva. Ettha ca mattasaddena aññāni tīṇi sikkhāpadāni paṭikkhipati. Tāni hi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sabbapaccantimesu janapadesu vinayadharapañcamena gaṇena upasampada’’ntiādinā (mahāva. 259) cammakkhandhake āgatāni. Tenevāha ‘‘tato aññā padesapaññatti nāma natthī’’ti. Sabbānīti tato avasesāni sabbāni sikkhāpadāni. Tasmāti yasmā anuppannapaññatti aṭṭhagarudhammavasena bhikkhunīnaṃyeva āgatā, yasmā ca dhuvanhānaṃ paṭikkhepamattaṃ ṭhapetvā pātimokkhe sabbāni sikkhāpadāni sabbatthapaññattiyeva honti, yasmā ca sādhāraṇapaññattidukañca ekatopaññattidukañca byañjanamattaṃ nānaṃ, atthato ekaṃ, tasmā. Sabbatthāti sabbesu sikkhāpadesu. Āpattibhedo hettha uttarapadalopena ‘‘āpattī’’ti vuttoti āha ‘‘āpattīti pubbappayogādivasena āpattibhedo’’ti. Sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnanti ettha paṭhamā dve āpattikkhandhā sīlavipatti nāma, avasesā pañca ācāravipatti nāma, micchādiṭṭhi ca antaggāhikādiṭṭhi ca diṭṭhivipatti nāma, ājīvahetu paññattāni cha sikkhāpadāni ājīvavipatti nāma, iti imāsaṃ sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnaṃ aññatarāti attho.
న కేవలం యథావుత్తనయేనేవ వుచ్చన్తీతి ఆహ ‘‘యాని సిక్ఖాపదసముట్ఠానానీతిపి వుచ్చన్తీ’’తి. ఏతాని హి కిఞ్చాపి ఆపత్తియా సముట్ఠానాని, న సిక్ఖాపదస్స, వోహారసుఖత్థం పనేవం వుచ్చన్తీతి. తత్థాతి తేసు ఛసు సముట్ఠానేసు. తేసూతి సచిత్తకాచిత్తకేసు. ఏకం సముట్ఠానం ఉప్పత్తికారణం ఏతిస్సాతి ఏకసముట్ఠానా, ఏకేన వా సముట్ఠానం ఏతిస్సాతి ఏకసముట్ఠానా. ‘‘ద్విసముట్ఠానా’’తిఆదీసుపి ఏసేవ నయో.
Na kevalaṃ yathāvuttanayeneva vuccantīti āha ‘‘yāni sikkhāpadasamuṭṭhānānītipi vuccantī’’ti. Etāni hi kiñcāpi āpattiyā samuṭṭhānāni, na sikkhāpadassa, vohārasukhatthaṃ panevaṃ vuccantīti. Tatthāti tesu chasu samuṭṭhānesu. Tesūti sacittakācittakesu. Ekaṃ samuṭṭhānaṃ uppattikāraṇaṃ etissāti ekasamuṭṭhānā, ekena vā samuṭṭhānaṃ etissāti ekasamuṭṭhānā. ‘‘Dvisamuṭṭhānā’’tiādīsupi eseva nayo.
సముట్ఠానవసేనాతి సముట్ఠానసీసవసేన. పఠమపారాజికం సముట్ఠానం ఏతిస్సాతి పఠమపారాజికసముట్ఠానా. తథా అదిన్నాదానసముట్ఠానా’’తిఆదీసుపి.
Samuṭṭhānavasenāti samuṭṭhānasīsavasena. Paṭhamapārājikaṃ samuṭṭhānaṃ etissāti paṭhamapārājikasamuṭṭhānā. Tathā adinnādānasamuṭṭhānā’’tiādīsupi.
సయం పథవిఖణనే కాయేన, పరే ఆణాపేత్వా ఖణాపనే వాచాయ చ ఆపత్తిసమ్భవతో ‘‘పథవిఖణనాదీసు వియా’’తి వుత్తం. ఆదిసద్దేన అదిన్నాదానాదీనం పరిగ్గహో. పఠమకథినాపత్తి కాయవాచతో కత్తబ్బం అధిట్ఠానం వా వికప్పనం వా అకరోన్తస్స హోతి, నో కరోన్తస్సాతి ఆహ ‘‘పఠమకథినాపత్తి వియా’’తి. అఞ్ఞాతికాయ భిక్ఖునియా హత్థతో చీవరప్పటిగ్గహణాపత్తి తస్సా హత్థతో చీవరం పటిగ్గణ్హన్తస్స, పరివత్తకం అదేన్తస్స చ హోతీతి కిరియాకిరియతో సముట్ఠాతి. ‘‘సియా కరోన్తస్సా’’తిఆదీసు సియాతి ‘‘సియా ఖో పన తే బ్రాహ్మణ ఏవమస్సా’’తిఆదీసు వియ ‘‘కదాచీ’’తి ఇమినా సమానత్థో నిపాతో. రూపియప్పటిగ్గహణాపత్తి సియా కిరియా గహణేన ఆపజ్జనతో, సియా అకిరియా పటిక్ఖేపస్స అకరణతోతి ఆహ ‘‘రూపియప్పటిగ్గహణాపత్తి వియా’’తి. కుటికారాపత్తి వత్థుం దేసాపేత్వా పమాణాతిక్కన్తకరణే కరోన్తస్స సియా, అదేసాపేత్వా పన పమాణాతిక్కన్తకరణే పమాణయుత్తం వా కరోన్తస్స చ అకరోన్తస్స చ సియాతి ఆహ ‘‘కుటికారాపత్తి వియా’’తి.
Sayaṃ pathavikhaṇane kāyena, pare āṇāpetvā khaṇāpane vācāya ca āpattisambhavato ‘‘pathavikhaṇanādīsu viyā’’ti vuttaṃ. Ādisaddena adinnādānādīnaṃ pariggaho. Paṭhamakathināpatti kāyavācato kattabbaṃ adhiṭṭhānaṃ vā vikappanaṃ vā akarontassa hoti, no karontassāti āha ‘‘paṭhamakathināpatti viyā’’ti. Aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarappaṭiggahaṇāpatti tassā hatthato cīvaraṃ paṭiggaṇhantassa, parivattakaṃ adentassa ca hotīti kiriyākiriyato samuṭṭhāti. ‘‘Siyā karontassā’’tiādīsu siyāti ‘‘siyā kho pana te brāhmaṇa evamassā’’tiādīsu viya ‘‘kadācī’’ti iminā samānattho nipāto. Rūpiyappaṭiggahaṇāpatti siyā kiriyā gahaṇena āpajjanato, siyā akiriyā paṭikkhepassa akaraṇatoti āha ‘‘rūpiyappaṭiggahaṇāpatti viyā’’ti. Kuṭikārāpatti vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkantakaraṇe karontassa siyā, adesāpetvā pana pamāṇātikkantakaraṇe pamāṇayuttaṃ vā karontassa ca akarontassa ca siyāti āha ‘‘kuṭikārāpatti viyā’’ti.
సఞ్ఞాయ అభావేన విమోక్ఖో అస్సాతి సఞ్ఞావిమోక్ఖోతి మజ్ఝేపదలోపసమాసో దట్ఠబ్బోతి ఆహ ‘‘యతో వీతిక్కమసఞ్ఞాయా’’తిఆది. ఇతరా నామ యతో వీతిక్కమసఞ్ఞాయ అభావేన న ముచ్చతి, సా ఇతరసద్దస్స వుత్తప్పటియోగివిసయత్తా. యా అచిత్తకేన వా సచిత్తకమిస్సకేన వా సముట్ఠాతీతి యా ఆపత్తి కదాచి అచిత్తకేన వా కదాచి సచిత్తకమిస్సకేన వా సముట్ఠానేన సముట్ఠాతి. ఏత్థ చ సఞ్ఞాదుకం అనాపత్తిముఖేన వుత్తం, సచిత్తకదుకం ఆపత్తిముఖేనాతి దట్ఠబ్బం.
Saññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhoti majjhepadalopasamāso daṭṭhabboti āha ‘‘yato vītikkamasaññāyā’’tiādi. Itarā nāma yato vītikkamasaññāya abhāvena na muccati, sā itarasaddassa vuttappaṭiyogivisayattā. Yā acittakena vā sacittakamissakena vā samuṭṭhātīti yā āpatti kadāci acittakena vā kadāci sacittakamissakena vā samuṭṭhānena samuṭṭhāti. Ettha ca saññādukaṃ anāpattimukhena vuttaṃ, sacittakadukaṃ āpattimukhenāti daṭṭhabbaṃ.
యస్సా సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం అకుసలమేవ హోతీతి యస్సా సచిత్తకాయ ఆపత్తియా చిత్తం అకుసలమేవ హోతి, యస్సా చ సచిత్తకాచిత్తకసఙ్ఖాతాయ సురాపానాదిఅచిత్తకాయ ఆపత్తియా వత్థువిజాననచిత్తేన సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం అకుసలమేవ హోతి, అయం లోకవజ్జా. ‘‘సచిత్తకపక్ఖే’’తి హి ఇదం వచనం సచిత్తకాచిత్తకం సన్ధాయ వుత్తం. న హి ఏకంసతో సచిత్తకస్స ‘‘సచిత్తకపక్ఖే’’తి విసేసనే పయోజనం అత్థీతి. యం పనేత్థ గణ్ఠిపదే ‘‘సురాపానస్మిఞ్హి ‘సురా’తి వా ‘న వట్టతీ’తి వా జానిత్వా పివనే అకుసలమేవా’’తి వుత్తం. తత్థ ‘‘న వట్టతీతి వా జానిత్వా’’తి వుత్తవచనం న యుజ్జతి పణ్ణత్తివజ్జస్సాపి లోకవజ్జభావప్పసఙ్గతో. యస్సా పన ‘‘సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం అకుసలమేవా’’తి నియమో నత్థి, సా పణ్ణత్తివజ్జాతి ఇమమత్థం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘సేసా పణ్ణత్తివజ్జా’’తి. తథా హి తస్సా వత్థువిజాననచిత్తేన సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం సియా కుసలం, సియా అకుసలం, సియా అబ్యాకతన్తి ‘‘అకుసలమేవా’’తి నియమో నత్థి. ఉభయత్థ ఆపజ్జితబ్బాతి కాయద్వారే, వచీద్వారే చాతి ఉభయత్థ ఆపజ్జితబ్బా ఆపత్తి, తా పన అదిన్నాదానాదయో. ‘‘మనోద్వారే ఆపత్తి నామ నత్థీ’’తి ఇదం యేభుయ్యవసేన వుత్తం ఉపనిక్ఖిత్తసాదియనాదీసు ఆపత్తిసమ్భవతోతి దట్ఠబ్బం.
Yassāsacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hotīti yassā sacittakāya āpattiyā cittaṃ akusalameva hoti, yassā ca sacittakācittakasaṅkhātāya surāpānādiacittakāya āpattiyā vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā. ‘‘Sacittakapakkhe’’ti hi idaṃ vacanaṃ sacittakācittakaṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi ekaṃsato sacittakassa ‘‘sacittakapakkhe’’ti visesane payojanaṃ atthīti. Yaṃ panettha gaṇṭhipade ‘‘surāpānasmiñhi ‘surā’ti vā ‘na vaṭṭatī’ti vā jānitvā pivane akusalamevā’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘na vaṭṭatīti vā jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassāpi lokavajjabhāvappasaṅgato. Yassā pana ‘‘sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevā’’ti niyamo natthi, sā paṇṇattivajjāti imamatthaṃ dassento āha ‘‘sesā paṇṇattivajjā’’ti. Tathā hi tassā vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ, siyā akusalaṃ, siyā abyākatanti ‘‘akusalamevā’’ti niyamo natthi. Ubhayattha āpajjitabbāti kāyadvāre, vacīdvāre cāti ubhayattha āpajjitabbā āpatti, tā pana adinnādānādayo. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthī’’ti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ upanikkhittasādiyanādīsu āpattisambhavatoti daṭṭhabbaṃ.
అకుసలచిత్తో వా ఆపజ్జతీతి పారాజికసుక్కవిసట్ఠికాయసంసగ్గదుట్ఠుల్లఅత్తకామపారిచరియదుట్ఠదోససఙ్ఘభేదప్పహారదానతలసత్తికాదిభేదం ఆపత్తిం అకుసలచిత్తో ఆపజ్జతి. అనుపసమ్పన్నం పదసోధమ్మం వాచేన్తో, మాతుగామస్స ధమ్మం దేసేన్తోతి ఏవరూపం ఆపత్తిం కుసలచిత్తో ఆపజ్జతి. అసఞ్చిచ్చసహసేయ్యాదిం అబ్యాకతచిత్తో ఆపజ్జతి. యం అరహా ఆపజ్జతి, సబ్బం అబ్యాకతచిత్తోవ ఆపజ్జతి. తేనాహ ‘‘కుసలాబ్యాకతచిత్తో వా’’తి.
Akusalacitto vā āpajjatīti pārājikasukkavisaṭṭhikāyasaṃsaggaduṭṭhullaattakāmapāricariyaduṭṭhadosasaṅghabhedappahāradānatalasattikādibhedaṃ āpattiṃ akusalacitto āpajjati. Anupasampannaṃ padasodhammaṃ vācento, mātugāmassa dhammaṃ desentoti evarūpaṃ āpattiṃ kusalacitto āpajjati. Asañciccasahaseyyādiṃ abyākatacitto āpajjati. Yaṃ arahā āpajjati, sabbaṃ abyākatacittova āpajjati. Tenāha ‘‘kusalābyākatacitto vā’’ti.
దుక్ఖవేదనాసమఙ్గీ వాతి దుట్ఠదోసాదిభేదం ఆపత్తిం ఆపజ్జన్తో దుక్ఖవేదనాసమఙ్గీ ఆపజ్జతి. మేథునధమ్మాదిభేదం పన సుఖవేదనాసమఙ్గీ ఆపజ్జతి. యం సుఖవేదనాసమఙ్గీ ఆపజ్జతి, తంయేవ మజ్ఝత్తో హుత్వా ఆపజ్జన్తో అదుక్ఖమసుఖవేదనాసమఙ్గీ ఆపజ్జతి. తేనాహ ‘‘ఇతరవేదనాద్వయసమఙ్గీ వా’’తి. ఇదమ్పి చ తికద్వయం యేభుయ్యవసేనేవ వుత్తం. నిపజ్జిత్వా నిరోధసమాపన్నో హి అచిత్తకో అవేదనో సహసేయ్యాపత్తిం ఆపజ్జతీతి. కిఞ్చాపి ఏవం అనియమేన వుత్తం, విసేసో పనేత్థ అత్థీతి దస్సేతుం ‘‘ఏవం సన్తేపీ’’తిఆది వుత్తం. ఏవం సన్తేపీతి హి విసేసాభిధాననిమిత్తాభ్యూపగమేవ యుజ్జతి. సబ్బేసం వసేన తీణి చిత్తానీతి కుసలాకుసలాబ్యాకతానం వసేన పదసోధమ్మాదీసు తీణి చిత్తాని.
Dukkhavedanāsamaṅgī vāti duṭṭhadosādibhedaṃ āpattiṃ āpajjanto dukkhavedanāsamaṅgī āpajjati. Methunadhammādibhedaṃ pana sukhavedanāsamaṅgī āpajjati. Yaṃ sukhavedanāsamaṅgī āpajjati, taṃyeva majjhatto hutvā āpajjanto adukkhamasukhavedanāsamaṅgī āpajjati. Tenāha ‘‘itaravedanādvayasamaṅgī vā’’ti. Idampi ca tikadvayaṃ yebhuyyavaseneva vuttaṃ. Nipajjitvā nirodhasamāpanno hi acittako avedano sahaseyyāpattiṃ āpajjatīti. Kiñcāpi evaṃ aniyamena vuttaṃ, viseso panettha atthīti dassetuṃ ‘‘evaṃ santepī’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ santepīti hi visesābhidhānanimittābhyūpagameva yujjati. Sabbesaṃ vasena tīṇi cittānīti kusalākusalābyākatānaṃ vasena padasodhammādīsu tīṇi cittāni.
ఇదాని తం యథావుత్తనిదానాదివేదనాత్తికపరియోసానం సత్తరసప్పకారం ఇమస్మిం సిక్ఖాపదే యోజేతుం ‘‘ఇధ పనా’’తిఆదిమాహ. ఇధాతి ఇమస్మిం పఠమపారాజికసిక్ఖాపదే. వేసాలియన్తి ఏవంనామకే ఇత్థిలిఙ్గవసేన పవత్తవోహారే నగరే. తఞ్హి నగరం తిక్ఖత్తుం పాకారపరిక్ఖేపవడ్ఢనేన విసాలీభూతత్తా ‘‘వేసాలీ’’తి వుచ్చతి. ఇదమ్పి చ నగరం సబ్బఞ్ఞుతం సమ్పత్తేయేవ సమ్మాసమ్బుద్ధే సబ్బాకారవేపుల్లత్తం పత్తన్తి వేదితబ్బం. ‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయా’’తి చ ‘‘అన్తమసో తిరచ్ఛానగతాయపీ’’తి చ ద్వే అనుపఞ్ఞత్తియోతి మక్కటివజ్జిపుత్తకవత్థూనం వసేన వుత్తా. ‘‘అన్తమసో తిరచ్ఛానగతాయా’’తి చ ‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయా’’తి చ ఇమా ద్వే అనుపఞ్ఞత్తియో. ఆపత్తికరా చ హోతీతి పఠమపఞ్ఞత్తితో విసుంయేవాపత్తికరా చ హోతి. అఞ్ఞవాదకసిక్ఖాపదాదీసు వియాతి అఞ్ఞవాదకసిక్ఖాపదాదీసు ‘‘విహేసకే’’తిఆదికా (పాచి॰ ౯౮) వియాతి అత్థో. ఆదిసద్దేన ఉజ్ఝాపనకస్స పరిగ్గహో. ఏత్థ హి అఞ్ఞవాదకాదితో విసుంయేవ విహేసకాదీసుపి పాచిత్తియం హోతి. యథాహ ‘‘రోపితే విహేసకే సఙ్ఘమజ్ఝే వత్థుస్మిం వా ఆపత్తియా వా అనయుఞ్జియమానో తం నకథేతుకామో తం నఉగ్ఘాటేతుకామో తుణ్హీభూతో సఙ్ఘం విహేసేతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్సా’’తిఆది (పారా॰ ౧౦౦). సుపినన్తే విజ్జమానాపి మోచనస్సాదచేతనా అబ్బోహారికత్తా అనాపత్తికరాతి ఆహ ‘‘అఞ్ఞత్ర సుపినన్తాతిఆదికా వియా’’తి. తథా హి థినమిద్ధేన అభిభూతత్తా సుపినే చిత్తం అబ్బోహారికం, చిత్తస్స అబ్బోహారికత్తా ఓపక్కమనకిరియాపవత్తనికాపి చేతనా అబ్బోహారికా. వుత్తఞ్హేతం ‘‘అత్థేసా, భిక్ఖవే, చేతనా, సా చ ఖో అబ్బోహారికా’’తి (పారా॰ ౨౩౫), తస్మా ‘‘అఞ్ఞత్ర సుపినన్తా’’తి అయం అనుపఞ్ఞత్తి అనాపత్తికరా జాతా. ఆదిసద్దేన ‘‘అఞ్ఞత్ర అధిమానా’’తిఆదికం (పారా॰ ౧౯౭) సఙ్గణ్హాతి. అదిన్నాదానాదీసు వియాతి అదిన్నాదానాదీసు ‘‘అరఞ్ఞా వా’’తిఆదికా (పారా॰ ౯౧) వియాతి అత్థో. ఏత్థ పన ఆదిసద్దేన పఠమపారాజికాదీనం సఙ్గహో. ఏత్థ హి ‘‘తఞ్చ ఖో గామే, నో అరఞ్ఞే’’తిఆదినా (పారా॰ ౯౦) నయేన లేసం ఓడ్డేన్తానం లేసపిదహనత్థం ‘‘అరఞ్ఞా వా’’తిఆదికా అనుపఞ్ఞత్తి వుత్తాతి ఉపత్థమ్భకరావ హోతి. తేనేవ హి ‘‘నను, ఆవుసో, తథేవేతం హోతీ’’తి (పారా॰ ౯౦) భిక్ఖూహి వుత్తం.
Idāni taṃ yathāvuttanidānādivedanāttikapariyosānaṃ sattarasappakāraṃ imasmiṃ sikkhāpade yojetuṃ ‘‘idha panā’’tiādimāha. Idhāti imasmiṃ paṭhamapārājikasikkhāpade. Vesāliyanti evaṃnāmake itthiliṅgavasena pavattavohāre nagare. Tañhi nagaraṃ tikkhattuṃ pākāraparikkhepavaḍḍhanena visālībhūtattā ‘‘vesālī’’ti vuccati. Idampi ca nagaraṃ sabbaññutaṃ sampatteyeva sammāsambuddhe sabbākāravepullattaṃ pattanti veditabbaṃ. ‘‘Sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti ca ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti ca dve anupaññattiyoti makkaṭivajjiputtakavatthūnaṃ vasena vuttā. ‘‘Antamaso tiracchānagatāyā’’ti ca ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti ca imā dve anupaññattiyo. Āpattikarā ca hotīti paṭhamapaññattito visuṃyevāpattikarā ca hoti. Aññavādakasikkhāpadādīsu viyāti aññavādakasikkhāpadādīsu ‘‘vihesake’’tiādikā (pāci. 98) viyāti attho. Ādisaddena ujjhāpanakassa pariggaho. Ettha hi aññavādakādito visuṃyeva vihesakādīsupi pācittiyaṃ hoti. Yathāha ‘‘ropite vihesake saṅghamajjhe vatthusmiṃ vā āpattiyā vā anayuñjiyamāno taṃ nakathetukāmo taṃ naugghāṭetukāmo tuṇhībhūto saṅghaṃ viheseti, āpatti pācittiyassā’’tiādi (pārā. 100). Supinante vijjamānāpi mocanassādacetanā abbohārikattā anāpattikarāti āha ‘‘aññatra supinantātiādikā viyā’’ti. Tathā hi thinamiddhena abhibhūtattā supine cittaṃ abbohārikaṃ, cittassa abbohārikattā opakkamanakiriyāpavattanikāpi cetanā abbohārikā. Vuttañhetaṃ ‘‘atthesā, bhikkhave, cetanā, sā ca kho abbohārikā’’ti (pārā. 235), tasmā ‘‘aññatra supinantā’’ti ayaṃ anupaññatti anāpattikarā jātā. Ādisaddena ‘‘aññatra adhimānā’’tiādikaṃ (pārā. 197) saṅgaṇhāti. Adinnādānādīsu viyāti adinnādānādīsu ‘‘araññā vā’’tiādikā (pārā. 91) viyāti attho. Ettha pana ādisaddena paṭhamapārājikādīnaṃ saṅgaho. Ettha hi ‘‘tañca kho gāme, no araññe’’tiādinā (pārā. 90) nayena lesaṃ oḍḍentānaṃ lesapidahanatthaṃ ‘‘araññā vā’’tiādikā anupaññatti vuttāti upatthambhakarāva hoti. Teneva hi ‘‘nanu, āvuso, tathevetaṃ hotī’’ti (pārā. 90) bhikkhūhi vuttaṃ.
వుత్తప్పకారే మగ్గేతి ‘‘మనుస్సామనుస్సతిరచ్ఛానగతవసేనా’’తిఆదినా (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ పఠమపారాజికవణ్ణనా) వుత్తప్పకారే తింసమగ్గే. ఇమస్స పన ‘‘ఛిన్నే’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. తచాదీని అనవసేసేత్వాతి నిమిత్తప్పదేసే బహి ఠితాని ఛవిచమ్మాని అనవసేసేత్వా. నిమిత్తసణ్ఠానమత్తం పఞ్ఞాయతీతి నిమిత్తమంసస్స పన అబ్భన్తరే ఛవిచమ్మస్స చ విజ్జమానత్తా వుత్తం. చమ్మఖిలన్తి చమ్మక్ఖణ్డం. ‘‘ఉణ్ణిగణ్డో’’తిపి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౫౫; వి॰ వి॰ టీ॰ ౧.౫౫) వదన్తి. తఞ్హి నిమిత్తే జాతత్తా నిమిత్తమేవ. తేనాహ ‘‘సేవనచిత్తే సతి పారాజిక’’న్తి. సేవనచిత్తేతి మేథునసేవనచిత్తే. కాయసంసగ్గసేవనచిత్తే పన సతి సఙ్ఘాదిసేసోవ . నట్ఠో కాయప్పసాదో ఏత్థాతి నట్ఠకాయప్పసాదం, సుక్ఖపీళకం వా మతచమ్మం వాతి అత్థో. మతే అక్ఖాయితే, యేభుయ్యేన అక్ఖాయితే చ పారాజికాపత్తివచనతో (పారా॰ ౬౧) పన నట్ఠకాయప్పసాదేపి ఇత్థినిమిత్తే పవేసేన్తస్స పారాజికాపత్తియేవ. నిమిత్తసణ్ఠానమత్తమ్పి అనవసేసేత్వాతి నిమిత్తాకారేన ఠితం యథావుత్తనిమిత్తమంసాదిమ్పి అనవసేసేత్వా. వణసఙ్ఖేపవసేనాతి వణసఙ్గహవసేన. వణే థుల్లచ్చయఞ్చ ‘‘అమగ్గేన అమగ్గం పవేసేతి, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తి (పారా॰ ౬౬) ఇమస్స సుత్తస్స వసేన వేదితబ్బం. తస్మిఞ్హి సుత్తే ద్వీసు సమ్భిన్నవణేసు ఏకేన వణేన పవేసేత్వా దుతియేన నీహరన్తస్స థుల్లచ్చయం వుత్తం. వుత్తఞ్హి సమన్తపాసాదికాయం ‘‘ఇమస్స సత్తస్స అనులోమవసేన సబ్బత్థ వణసఙ్ఖేపే థుల్లచ్చయం వేదితబ్బ’’న్తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౬౬). మనుస్సానం పన అక్ఖిఆదయోపి వణసఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి వణేన ఏకపరిచ్ఛేదం కత్వా దస్సేన్తో ‘‘తథా’’తిఆదిమాహ. తేసం వణసఙ్గహో ‘‘నవద్వారో మహావణో’’తి (మి॰ ప॰ ౨.౬.౧) ఏవమాదిసుత్తానుసారేన వేదితబ్బో. తత్థ మనుస్సానన్తి ఇత్థిపురిసపణ్డకఉభతోబ్యఞ్జనకవసేన చతుబ్బిధానం మనుస్సానం. వత్థికోసేసూతి వత్థిపుటేసు పురిసానం అఙ్గజాతకోసేసు. హత్థిఅస్సాదీనఞ్చ తిరచ్ఛానానన్తి హత్థిఅస్సగోణగద్రభఓట్ఠమహింసాదీనం తిరచ్ఛానగతానం. తిరచ్ఛానానం పనాతి సబ్బేసమ్పి తిరచ్ఛానగతానం. సబ్బేసన్తి యథావుత్తమనుస్సాదీనం సబ్బేసం.
Vuttappakāre maggeti ‘‘manussāmanussatiracchānagatavasenā’’tiādinā (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttappakāre tiṃsamagge. Imassa pana ‘‘chinne’’ti iminā sambandho. Tacādīni anavasesetvāti nimittappadese bahi ṭhitāni chavicammāni anavasesetvā. Nimittasaṇṭhānamattaṃ paññāyatīti nimittamaṃsassa pana abbhantare chavicammassa ca vijjamānattā vuttaṃ. Cammakhilanti cammakkhaṇḍaṃ. ‘‘Uṇṇigaṇḍo’’tipi (sārattha. ṭī. 2.55; vi. vi. ṭī. 1.55) vadanti. Tañhi nimitte jātattā nimittameva. Tenāha ‘‘sevanacitte sati pārājika’’nti. Sevanacitteti methunasevanacitte. Kāyasaṃsaggasevanacitte pana sati saṅghādisesova . Naṭṭho kāyappasādo etthāti naṭṭhakāyappasādaṃ, sukkhapīḷakaṃ vā matacammaṃ vāti attho. Mate akkhāyite, yebhuyyena akkhāyite ca pārājikāpattivacanato (pārā. 61) pana naṭṭhakāyappasādepi itthinimitte pavesentassa pārājikāpattiyeva. Nimittasaṇṭhānamattampi anavasesetvāti nimittākārena ṭhitaṃ yathāvuttanimittamaṃsādimpi anavasesetvā. Vaṇasaṅkhepavasenāti vaṇasaṅgahavasena. Vaṇe thullaccayañca ‘‘amaggena amaggaṃ paveseti, āpatti thullaccayassā’’ti (pārā. 66) imassa suttassa vasena veditabbaṃ. Tasmiñhi sutte dvīsu sambhinnavaṇesu ekena vaṇena pavesetvā dutiyena nīharantassa thullaccayaṃ vuttaṃ. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ ‘‘imassa sattassa anulomavasena sabbattha vaṇasaṅkhepe thullaccayaṃ veditabba’’nti (pārā. aṭṭha. 1.66). Manussānaṃ pana akkhiādayopi vaṇasaṅgahaṃ gacchantīti vaṇena ekaparicchedaṃ katvā dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tesaṃ vaṇasaṅgaho ‘‘navadvāro mahāvaṇo’’ti (mi. pa. 2.6.1) evamādisuttānusārena veditabbo. Tattha manussānanti itthipurisapaṇḍakaubhatobyañjanakavasena catubbidhānaṃ manussānaṃ. Vatthikosesūti vatthipuṭesu purisānaṃ aṅgajātakosesu. Hatthiassādīnañca tiracchānānanti hatthiassagoṇagadrabhaoṭṭhamahiṃsādīnaṃ tiracchānagatānaṃ. Tiracchānānaṃ panāti sabbesampi tiracchānagatānaṃ. Sabbesanti yathāvuttamanussādīnaṃ sabbesaṃ.
ఏవం జీవమానకసరీరే లబ్భమానం ఆపత్తివిసేసం దస్సేత్వా ఇదాని మతసరీరే లబ్భమానం ఆపత్తివిసేసం దస్సేతుం ‘‘మతసరీరే’’తిఆదిమాహ. వచ్చమగ్గపస్సావమగ్గముఖమగ్గానం చతూసు కోట్ఠాసేసు ద్వే కోట్ఠాసే ఠపేత్వా యదా అపరే ద్వే కోట్ఠాసా ఖాదితా, తదా ఉపడ్ఢక్ఖాయితం నామ హోతి. న కుథితం హోతీతి ఉద్ధుమాతకాదిభావేన కుథితం న హోతి, అల్లన్తి అత్థో. యదా పన సరీరం ఉద్ధుమాతకం హోతి కుథితం నీలమక్ఖికసమాకిణ్ణం కిమికులసమాకులం నవహి వణముఖేహి పగ్గళితపుబ్బకుణపభావేన ఉపగన్తుమ్పి అసక్కుణేయ్యం (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౫౯-౬౦), తదా పారాజికవత్థుఞ్చ థుల్లచ్చయవత్థుఞ్చ విజహతి, దుక్కటవత్థుమేవ హోతీతి ఆహ ‘‘కుథితే దుక్కట’’న్తి. కుథితేతి ఉద్ధుమాతకభావప్పత్తే. ఈదిసే హి సరీరే యత్థ కత్థచి ఉపక్కమతో దుక్కటం. తథా వట్టకతే ముఖే అచ్ఛుపన్తం అఙ్గజాతం పవేసేన్తస్సాతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౭౩) వివట్టే ముఖే చత్తారి పస్సాని, తాలుకఞ్చ అప్ఫుసన్తం అఙ్గజాతం పవేసేన్తస్స దుక్కటన్తి అత్థో. సచే పన హేట్ఠా వా ఉపరి వా ఉభయపస్సేహి వా ఛుపన్తం పవేసేతి, పారాజికం. చతూహి పస్సేహి అచ్ఛుపన్తం పవేసేత్వా అబ్భన్తరే తాలుకం ఛుపతి, పారాజికమేవ. బహి నిక్ఖన్తజివ్హాయ వా దన్తేసు వా అఙ్గజాతం పవేసేన్తస్స థుల్లచ్చయన్తి సమ్బన్ధో. జీవమానకసరీరేపి బహి నిక్ఖన్తజివ్హాయ థుల్లచ్చయమేవ. యది పన బహి జివ్హాయ పలివేఠేత్వా అన్తోముఖం పవేసేతి, పారాజికమేవ. యది పన దన్తా సుఫుసితా, అన్తోముఖే ఓకాసో నత్థి, దన్తా చ బహి ఓట్ఠమంసేన పటిచ్ఛన్నా, తత్థ వాతేన అసమ్ఫుట్ఠం అల్లోకాసం తిలఫలమత్తమ్పి పవేసేన్తస్స పారాజికమేవ. ఉప్పాటితే పన ఓట్ఠమంసే దన్తేసుయేవ ఉపక్కమన్తస్స థుల్లచ్చయం. యోపి దన్తో బహి నిక్ఖమన్తో తిట్ఠతి, న సక్కా ఓట్ఠేహి పిదహితుం, తత్థాపి ఏసేవ నయో.
Evaṃ jīvamānakasarīre labbhamānaṃ āpattivisesaṃ dassetvā idāni matasarīre labbhamānaṃ āpattivisesaṃ dassetuṃ ‘‘matasarīre’’tiādimāha. Vaccamaggapassāvamaggamukhamaggānaṃ catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāse ṭhapetvā yadā apare dve koṭṭhāsā khāditā, tadā upaḍḍhakkhāyitaṃ nāma hoti. Na kuthitaṃ hotīti uddhumātakādibhāvena kuthitaṃ na hoti, allanti attho. Yadā pana sarīraṃ uddhumātakaṃ hoti kuthitaṃ nīlamakkhikasamākiṇṇaṃ kimikulasamākulaṃ navahi vaṇamukhehi paggaḷitapubbakuṇapabhāvena upagantumpi asakkuṇeyyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.59-60), tadā pārājikavatthuñca thullaccayavatthuñca vijahati, dukkaṭavatthumeva hotīti āha ‘‘kuthite dukkaṭa’’nti. Kuthiteti uddhumātakabhāvappatte. Īdise hi sarīre yattha katthaci upakkamato dukkaṭaṃ. Tathā vaṭṭakate mukhe acchupantaṃ aṅgajātaṃ pavesentassāti (pārā. aṭṭha. 1.73) vivaṭṭe mukhe cattāri passāni, tālukañca apphusantaṃ aṅgajātaṃ pavesentassa dukkaṭanti attho. Sace pana heṭṭhā vā upari vā ubhayapassehi vā chupantaṃ paveseti, pārājikaṃ. Catūhi passehi acchupantaṃ pavesetvā abbhantare tālukaṃ chupati, pārājikameva. Bahi nikkhantajivhāya vā dantesu vā aṅgajātaṃ pavesentassa thullaccayanti sambandho. Jīvamānakasarīrepi bahi nikkhantajivhāya thullaccayameva. Yadi pana bahi jivhāya paliveṭhetvā antomukhaṃ paveseti, pārājikameva. Yadi pana dantā suphusitā, antomukhe okāso natthi, dantā ca bahi oṭṭhamaṃsena paṭicchannā, tattha vātena asamphuṭṭhaṃ allokāsaṃ tilaphalamattampi pavesentassa pārājikameva. Uppāṭite pana oṭṭhamaṃse dantesuyeva upakkamantassa thullaccayaṃ. Yopi danto bahi nikkhamanto tiṭṭhati, na sakkā oṭṭhehi pidahituṃ, tatthāpi eseva nayo.
వేదనాయ అట్టో పీళితో వేదనాట్టో. ఉమ్మత్తకోతి చేత్థ పిత్తుమ్మత్తకో అధిప్పేతోతి ఆహ ‘‘యో పిత్తవసేనా’’తిఆది. పిత్తవసేనాతి బద్ధపిత్తవసేన. తస్మిఞ్హి బద్ధపిత్తే పిత్తకోసతో చలిత్వా బహి నిక్ఖమన్తే సత్తా ఉమ్మత్తకా హోన్తి, విపల్లత్థసఞ్ఞా హిరోత్తప్పం ఛడ్డేత్వా అసారుప్పచరియం చరన్తి, లహుకగరుకాని సిక్ఖాపదాని మద్దన్తాపి న జానన్తి, భేసజ్జకిరియాయపి అతేకిచ్ఛా హోన్తి, ఏవరూపస్స ఉమ్మత్తకస్స అనాపత్తి. అబద్ధపిత్తం పన లోహితం వియ సబ్బఙ్గగతం, తమ్హి కుపితే సత్తానం కణ్డుకచ్ఛుసరీరకమ్పాదీని హోన్తి, తాని భేసజ్జకిరియాయ వూపసమన్తి. తేన వుత్తం ‘‘బద్ధపిత్తవసేనా’’తి. ఖిత్తచిత్తో నామ విస్సట్ఠచిత్తో యక్ఖుమ్మత్తకో వుచ్చతీతి ఆహ ‘‘యక్ఖేహి కతచిత్తవిక్ఖేపో ఖిత్తచిత్తో’’తి. యక్ఖా కిర భేరవాని ఆరమ్మణాని దస్సేత్వా ముఖేన హత్థం పవేసేత్వా, హదయరూపం వా మద్దన్తా సత్తే విక్ఖిత్తచిత్తే విపల్లత్థసఞ్ఞే కరోన్తి, ఏవరూపస్స ఖిత్తచిత్తస్స అనాపత్తి. తేసం పన ఉభిన్నం అయం విసేసో – పిత్తుమ్మత్తకో నిచ్చమేవ ఉమ్మత్తకో హోతి, పకతిసఞ్ఞం న లభతి. యక్ఖుమ్మత్తకో అన్తరన్తరా పకతిసఞ్ఞం పటిలభతి. ఇధ పన పిత్తుమ్మత్తకో వా హోతు, యక్ఖుమ్మత్తకో వా, యో సబ్బసో ముట్ఠస్సతి కిఞ్చి న జానాతి, అగ్గిమ్పి సువణ్ణమ్పి గూథమ్పి చన్దనమ్పి ఏకసదిసం మద్దన్తోవ విచరతి, ఏవరూపస్స అనాపత్తి. అన్తరన్తరా పకతిసఞ్ఞం పటిలభిత్వా ఞత్వా కరోన్తస్స పన ఆపత్తియేవ. తేనాహ ‘‘ద్విన్నమ్పి చ ఏతేస’’న్తిఆది.
Vedanāya aṭṭo pīḷito vedanāṭṭo. Ummattakoti cettha pittummattako adhippetoti āha ‘‘yo pittavasenā’’tiādi. Pittavasenāti baddhapittavasena. Tasmiñhi baddhapitte pittakosato calitvā bahi nikkhamante sattā ummattakā honti, vipallatthasaññā hirottappaṃ chaḍḍetvā asāruppacariyaṃ caranti, lahukagarukāni sikkhāpadāni maddantāpi na jānanti, bhesajjakiriyāyapi atekicchā honti, evarūpassa ummattakassa anāpatti. Abaddhapittaṃ pana lohitaṃ viya sabbaṅgagataṃ, tamhi kupite sattānaṃ kaṇḍukacchusarīrakampādīni honti, tāni bhesajjakiriyāya vūpasamanti. Tena vuttaṃ ‘‘baddhapittavasenā’’ti. Khittacitto nāma vissaṭṭhacitto yakkhummattako vuccatīti āha ‘‘yakkhehi katacittavikkhepo khittacitto’’ti. Yakkhā kira bheravāni ārammaṇāni dassetvā mukhena hatthaṃ pavesetvā, hadayarūpaṃ vā maddantā satte vikkhittacitte vipallatthasaññe karonti, evarūpassa khittacittassa anāpatti. Tesaṃ pana ubhinnaṃ ayaṃ viseso – pittummattako niccameva ummattako hoti, pakatisaññaṃ na labhati. Yakkhummattako antarantarā pakatisaññaṃ paṭilabhati. Idha pana pittummattako vā hotu, yakkhummattako vā, yo sabbaso muṭṭhassati kiñci na jānāti, aggimpi suvaṇṇampi gūthampi candanampi ekasadisaṃ maddantova vicarati, evarūpassa anāpatti. Antarantarā pakatisaññaṃ paṭilabhitvā ñatvā karontassa pana āpattiyeva. Tenāha ‘‘dvinnampi ca etesa’’ntiādi.
అధిమత్తవేదనాయాతి అధికప్పమాణాయ దుక్ఖవేదనాయ. ఆదికమ్మే నియుత్తో ఆదికమ్మికో, యో చ ఆదికమ్మే నియుత్తో, సో తస్మిం కమ్మే ఆదిభూతో హోతీతి ఆహ ‘‘యో’’తిఆది. ఇధ పన సుదిన్నత్థేరో ఆదికమ్మికో, తస్స అనాపత్తి. అవసేసానం మక్కటిసమణవజ్జిపుత్తకాదీనం ఆపత్తియేవ. పటిపాదనం సమ్పాదనం. కరోన్తోయేవ హి తం ఆపజ్జతీతి కిరియం. ఇదం (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౬౬) పన యేభుయ్యవసేన వుత్తం మేథునధమ్మే పరూపక్కమే సతి సాదియన్తస్స అకిరియసముట్ఠానభావతో. మేథునప్పటిసంయుత్తాయ హి కామసఞ్ఞాయ అభావేన ముచ్చనతో సఞ్ఞావిమోక్ఖం. ‘‘అనాపత్తి అజానన్తస్స, అసాదియన్తస్సా’’తి (పారా॰ ౬౬) హి వుత్తం. మేథునచిత్తేనేవ నం ఆపజ్జతి, న వినా చిత్తేనాతి సచిత్తకం. రాగవసేనేవ ఆపజ్జితబ్బతో లోకవజ్జం. కాయద్వారేనేవ సముట్ఠానతో కాయకమ్మం. చిత్తం పనేత్థ అఙ్గమత్తం హోతి , న తస్స వసేన కమ్మభావో లబ్భతి. లోభచిత్తేనేవ ఆపజ్జితబ్బతో అకుసలచిత్తం. సుఖసమఙ్గీ వా ఉపేక్ఖాసమఙ్గీ వా ఆపజ్జతీతి ద్వివేదనం. నను సముట్ఠానాదీని ఆపత్తియా హోన్తి, న సిక్ఖాపదస్స, అథ కస్మా సిక్ఖాపదస్స సముట్ఠానాదీని వుత్తానీతి ఆహ ‘‘ఇమాని చ సముట్ఠానాదీని నామా’’తిఆది. ఆపత్తియా హోన్తీతి అజ్ఝాచారస్స హోన్తి.
Adhimattavedanāyāti adhikappamāṇāya dukkhavedanāya. Ādikamme niyutto ādikammiko, yo ca ādikamme niyutto, so tasmiṃ kamme ādibhūto hotīti āha ‘‘yo’’tiādi. Idha pana sudinnatthero ādikammiko, tassa anāpatti. Avasesānaṃ makkaṭisamaṇavajjiputtakādīnaṃ āpattiyeva. Paṭipādanaṃ sampādanaṃ. Karontoyeva hi taṃ āpajjatīti kiriyaṃ. Idaṃ (sārattha. ṭī. 2.66) pana yebhuyyavasena vuttaṃ methunadhamme parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato. Methunappaṭisaṃyuttāya hi kāmasaññāya abhāvena muccanato saññāvimokkhaṃ. ‘‘Anāpatti ajānantassa, asādiyantassā’’ti (pārā. 66) hi vuttaṃ. Methunacitteneva naṃ āpajjati, na vinā cittenāti sacittakaṃ. Rāgavaseneva āpajjitabbato lokavajjaṃ. Kāyadvāreneva samuṭṭhānato kāyakammaṃ. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hoti , na tassa vasena kammabhāvo labbhati. Lobhacitteneva āpajjitabbato akusalacittaṃ. Sukhasamaṅgī vā upekkhāsamaṅgī vā āpajjatīti dvivedanaṃ. Nanu samuṭṭhānādīni āpattiyā honti, na sikkhāpadassa, atha kasmā sikkhāpadassa samuṭṭhānādīni vuttānīti āha ‘‘imāni ca samuṭṭhānādīni nāmā’’tiādi. Āpattiyā hontīti ajjhācārassa honti.
ముననతో అనుముననతో ముతి, ఞాణం, తం ఏతస్స అత్థీతి ముతిమా, ఞాణవాతి అత్థో.
Munanato anumunanato muti, ñāṇaṃ, taṃ etassa atthīti mutimā, ñāṇavāti attho.
పఠమపారాజికవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭhamapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.