Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / కఙ్ఖావితరణీ-పురాణ-టీకా • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
పారాజికకణ్డం
Pārājikakaṇḍaṃ
౧. పఠమపారాజికవణ్ణనా
1. Paṭhamapārājikavaṇṇanā
ఇధ పన ఠత్వా సిక్ఖాపదానం కమభేదో పకాసేతబ్బో. కథం – సబ్బసిక్ఖాపదానం యథాసమ్భవం దేసనాక్కమో, పహానక్కమో, పటిపత్తిక్కమో, ఉప్పత్తిక్కమోతి చతుబ్బిధో కమో లబ్భతి. తత్థ భగవతా రాజగహే భిక్ఖూనం పాతిమోక్ఖుద్దేసం అనుజానన్తేన పాతిమోక్ఖుద్దేసస్స యో దేసనాక్కమో అనుఞ్ఞాతో, తం దేసనాక్కమం అనుక్కమన్తోవ మహాకస్సపో పఠమం పారాజికుద్దేసం పుచ్ఛి, తదనన్తరం సఙ్ఘాదిసేసుద్దేసం, తదనన్తరం అనియతుద్దేసం, తదనన్తరం విత్థారుద్దేసం. తదనన్తరం భిక్ఖునివిభఙ్గఞ్చ తేనేవ అనుక్కమేన పుచ్ఛి. తతో పరం తయో ఆపత్తిక్ఖన్ధే సఙ్గహేతుం వినా గణనపరిచ్ఛేదేన సేఖియధమ్మే పుచ్ఛి. ఆపత్తిక్ఖన్ధే సభాగతో పట్ఠాయ పుచ్ఛన్తో వీసతిఖన్ధకే పుచ్ఛి. నిదానుద్దేసన్తోగధానం వా సరూపేన అనుద్దిట్ఠానం పుచ్ఛనత్థం ఖన్ధకే పుచ్ఛి. ఏతేన ఖన్ధకే పఞ్ఞత్తా థుల్లచ్చయాపి సఙ్గహితా హోన్తి. పుచ్ఛితానుక్కమేనేవ ఆయస్మా ఉపాలిత్థేరో బ్యాకాసి. అయమేత్థ దేసనాక్కమో. ఉభతోవిభఙ్గఖన్ధకతో పన ఉచ్చినిత్వా తదా పరివారో విసుం పాళి కతో, ఇమమేవ వచనం సన్ధాయ అట్ఠకథాయం వుత్తం ‘‘ఏతేనేవ ఉపాయేన ఖన్ధకం పరివారేపి ఆరోపయింసూ’’తిఆది (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.పఠమమహాసఙ్గఈతికథా). అపిచ పాళియం ‘‘ఏతేనేవ ఉపాయేన ఉభతోవిభఙ్గే పుచ్ఛి. పుట్ఠో పుట్ఠో ఆయస్మా ఉపాలి విస్సజ్జేసీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౯) ఏత్తకమేవ వుత్తం. తస్మా థేరో ఉభతోవిభఙ్గే ఏవ పుచ్ఛి. విస్సజ్జన్తో పన ఆయస్మా ఉపాలి నిరవసేసం దస్సేన్తో ఖన్ధకపరివారే అన్తో కత్వా దేసేసి. గణసజ్ఝాయకాలే పన తదా ఖన్ధకపరివారా విసుం పాళి కతాతి అయమేత్థ దేసనాక్కమో.
Idha pana ṭhatvā sikkhāpadānaṃ kamabhedo pakāsetabbo. Kathaṃ – sabbasikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ desanākkamo, pahānakkamo, paṭipattikkamo, uppattikkamoti catubbidho kamo labbhati. Tattha bhagavatā rājagahe bhikkhūnaṃ pātimokkhuddesaṃ anujānantena pātimokkhuddesassa yo desanākkamo anuññāto, taṃ desanākkamaṃ anukkamantova mahākassapo paṭhamaṃ pārājikuddesaṃ pucchi, tadanantaraṃ saṅghādisesuddesaṃ, tadanantaraṃ aniyatuddesaṃ, tadanantaraṃ vitthāruddesaṃ. Tadanantaraṃ bhikkhunivibhaṅgañca teneva anukkamena pucchi. Tato paraṃ tayo āpattikkhandhe saṅgahetuṃ vinā gaṇanaparicchedena sekhiyadhamme pucchi. Āpattikkhandhe sabhāgato paṭṭhāya pucchanto vīsatikhandhake pucchi. Nidānuddesantogadhānaṃ vā sarūpena anuddiṭṭhānaṃ pucchanatthaṃ khandhake pucchi. Etena khandhake paññattā thullaccayāpi saṅgahitā honti. Pucchitānukkameneva āyasmā upālitthero byākāsi. Ayamettha desanākkamo. Ubhatovibhaṅgakhandhakato pana uccinitvā tadā parivāro visuṃ pāḷi kato, imameva vacanaṃ sandhāya aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘eteneva upāyena khandhakaṃ parivārepi āropayiṃsū’’tiādi (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgaītikathā). Apica pāḷiyaṃ ‘‘eteneva upāyena ubhatovibhaṅge pucchi. Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesī’’ti (cūḷava. 439) ettakameva vuttaṃ. Tasmā thero ubhatovibhaṅge eva pucchi. Vissajjanto pana āyasmā upāli niravasesaṃ dassento khandhakaparivāre anto katvā desesi. Gaṇasajjhāyakāle pana tadā khandhakaparivārā visuṃ pāḷi katāti ayamettha desanākkamo.
యది ఏవం నిదానుద్దేసో పఠమదేసనాతి చే? న, ఉపోసథక్ఖన్ధకే (మహావ॰ ౧౩౩) ‘‘యాని మయా భిక్ఖూనం సిక్ఖాపదాని పఞ్ఞత్తాని, తాని నేసం పాతిమోక్ఖుద్దేసం అనుజానేయ్య’’న్తి వచనతో, ‘‘యస్స సియా ఆపత్తీ’’తి (మహావ॰ ౧౩౪) వచనతో చ. అకుసలాబ్యాకతానం ఆపత్తీనం దిట్ఠధమ్మసమ్పరాయికాసవట్ఠానియత్తా యథాభూతం సీలసంవరకేన పరివజ్జనేన పహాతబ్బత్తా పహానక్కమోపేత్థ సమ్భవతి ‘‘తావదేవ చత్తారి అకరణీయాని ఆచిక్ఖితబ్బానీ’’తి వచనతో. తథా ‘‘సమాదాయ సిక్ఖతి సిక్ఖాపదేసూ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౭౫; విభ॰ ౫౦౮) వచనతో యథాభూతం ఆచిక్ఖనసిక్ఖనేన పటిపత్తిక్కమోపి సమ్భవతి. యథుద్దేసక్కమం పరియాపుణితబ్బపరియత్తిఅత్థేనాపి పటిపత్తిక్కమో, ఏవమిమేహి తీహి కమేహి దేసేతబ్బానమేతేసం సిక్ఖాపదానం యథాసమ్భవం ఉప్పత్తిక్కమో సమ్భవతి. తథా హి యం యం సాధారణం, తం తం భిక్ఖుం ఆరబ్భ ఉప్పన్నే ఏవ వత్థుస్మిం ‘‘యా పన భిక్ఖునీ ఛన్దసో మేథునం ధమ్మ’’న్తిఆదినా నయేన భిక్ఖునీనమ్పి పఞ్ఞత్తం. యతో భిక్ఖునీనం తం అనుప్పన్నపఞ్ఞత్తి న సియా, తతో అనుప్పన్నపఞ్ఞత్తి తస్మిం నత్థీతి (పరి॰ ౨౦౧-౨౦౨) పరివారవచనం న విరుజ్ఝతి. ఏత్తావతా పురిమేన కమత్తయేన యం పఠమం దేసేతబ్బం, తం పారాజికుద్దేసే పఠముప్పన్నత్తా మేథునధమ్మపారాజికం సబ్బపఠమం దేసేతుకామో ఆయస్మా ఉపాలిత్థేరో ‘‘తత్ర సుదం భగవా వేసాలియం విహరతీ’’తి (పారా॰ ౨౩) వేసాలియమేవ పాపేత్వా ఠపేసి.
Yadi evaṃ nidānuddeso paṭhamadesanāti ce? Na, uposathakkhandhake (mahāva. 133) ‘‘yāni mayā bhikkhūnaṃ sikkhāpadāni paññattāni, tāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti vacanato, ‘‘yassa siyā āpattī’’ti (mahāva. 134) vacanato ca. Akusalābyākatānaṃ āpattīnaṃ diṭṭhadhammasamparāyikāsavaṭṭhāniyattā yathābhūtaṃ sīlasaṃvarakena parivajjanena pahātabbattā pahānakkamopettha sambhavati ‘‘tāvadeva cattāri akaraṇīyāni ācikkhitabbānī’’ti vacanato. Tathā ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti (ma. ni. 3.75; vibha. 508) vacanato yathābhūtaṃ ācikkhanasikkhanena paṭipattikkamopi sambhavati. Yathuddesakkamaṃ pariyāpuṇitabbapariyattiatthenāpi paṭipattikkamo, evamimehi tīhi kamehi desetabbānametesaṃ sikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ uppattikkamo sambhavati. Tathā hi yaṃ yaṃ sādhāraṇaṃ, taṃ taṃ bhikkhuṃ ārabbha uppanne eva vatthusmiṃ ‘‘yā pana bhikkhunī chandaso methunaṃ dhamma’’ntiādinā nayena bhikkhunīnampi paññattaṃ. Yato bhikkhunīnaṃ taṃ anuppannapaññatti na siyā, tato anuppannapaññatti tasmiṃ natthīti (pari. 201-202) parivāravacanaṃ na virujjhati. Ettāvatā purimena kamattayena yaṃ paṭhamaṃ desetabbaṃ, taṃ pārājikuddese paṭhamuppannattā methunadhammapārājikaṃ sabbapaṭhamaṃ desetukāmo āyasmā upālitthero ‘‘tatra sudaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharatī’’ti (pārā. 23) vesāliyameva pāpetvā ṭhapesi.
ఇదాని సబ్బేసం సిక్ఖాపదానం పఞ్ఞాపనవిధానం వేదితబ్బం. కథం? ‘‘ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, ఇమం సిక్ఖాపదం ఉద్దిసేయ్యాథా’’తి (పారా॰ ౩౯, ౪౩) ఏవం సఉద్దేసఅనుద్దేసభేదతో దువిధం. తత్థ పాతిమోక్ఖే సరూపతో ఆగతా పఞ్చ ఆపత్తిక్ఖన్ధా సఉద్దేసపఞ్ఞత్తి నామ. సాపి ద్విధా సపుగ్గలాపుగ్గలనిద్దేసభేదతో. తత్థ యస్సా పఞ్ఞత్తియా అన్తో ఆపత్తియా సహ, వినా వా పుగ్గలో దస్సితో, సా సపుగ్గలనిద్దేసా. ఇతరా అపుగ్గలనిద్దేసా.
Idāni sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ paññāpanavidhānaṃ veditabbaṃ. Kathaṃ? ‘‘Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyāthā’’ti (pārā. 39, 43) evaṃ sauddesaanuddesabhedato duvidhaṃ. Tattha pātimokkhe sarūpato āgatā pañca āpattikkhandhā sauddesapaññatti nāma. Sāpi dvidhā sapuggalāpuggalaniddesabhedato. Tattha yassā paññattiyā anto āpattiyā saha, vinā vā puggalo dassito, sā sapuggalaniddesā. Itarā apuggalaniddesā.
తత్థ సపుగ్గలనిద్దేసా ద్విధా అదస్సితదస్సితాపత్తిభేదతో. తత్థ అదస్సితాపత్తికా నామ అట్ఠ పారాజికా ధమ్మా వేదితబ్బా. ‘‘పారాజికో హోతి అసంవాసో’’తి (పారా॰ ౩౯, ౪౪, ౮౯, ౯౧, ౧౬౭, ౧౭౧, ౧౯౫, ౧౯౭) హి పుగ్గలోవ తత్థ దస్సితో, నాపత్తి. దస్సితాపత్తికా నామ భిక్ఖునిపాతిమోక్ఖే ఆగతా సత్తరస సఙ్ఘాదిసేసా ధమ్మా. ‘‘అయమ్పి భిక్ఖునీ పఠమాపత్తికం ధమ్మం ఆపన్నా నిస్సారణీయం సఙ్ఘాదిసేస’’న్తి (పాచి॰ ౬౮౩, ౬౮౭) హి తత్థ ఆపత్తి దస్సితా సద్ధిం పుగ్గలేన.
Tattha sapuggalaniddesā dvidhā adassitadassitāpattibhedato. Tattha adassitāpattikā nāma aṭṭha pārājikā dhammā veditabbā. ‘‘Pārājiko hoti asaṃvāso’’ti (pārā. 39, 44, 89, 91, 167, 171, 195, 197) hi puggalova tattha dassito, nāpatti. Dassitāpattikā nāma bhikkhunipātimokkhe āgatā sattarasa saṅghādisesā dhammā. ‘‘Ayampi bhikkhunī paṭhamāpattikaṃ dhammaṃ āpannā nissāraṇīyaṃ saṅghādisesa’’nti (pāci. 683, 687) hi tattha āpatti dassitā saddhiṃ puggalena.
తథా అపుగ్గలనిద్దేసాపి అదస్సితదస్సితాపత్తిభేదతో ద్విధా. తత్థ అదస్సితాపత్తికా నామ సేఖియా ధమ్మా. వుత్తావసేసా దస్సితాపత్తికాతి వేదితబ్బా.
Tathā apuggalaniddesāpi adassitadassitāpattibhedato dvidhā. Tattha adassitāpattikā nāma sekhiyā dhammā. Vuttāvasesā dassitāpattikāti veditabbā.
సాపి ద్విధా అనిద్దిట్ఠకారకనిద్దిట్ఠకారకభేదతో. తత్థ అనిద్దిట్ఠకారకా నామ సుక్కవిసట్ఠిముసావాదోమసవాదపేసుఞ్ఞభూతగామఅఞ్ఞవాదకఉజ్ఝాపనకగణభోజనపరమ్పరభోజనసురామేరయఅఙ్గులిపతోదకహసధమ్మఅనాదరియతలఘాతకజతుమట్ఠకసిక్ఖాపదానం వసేన పఞ్చదసవిధా హోన్తి. తత్థ నిద్దిట్ఠకారకే మిస్సామిస్సభేదో వేదితబ్బో – తత్థ ఉపయోగభుమ్మవిభత్తియో ఏకంసేన మిస్సా. అవసేసా మిస్సా చ అమిస్సా చ. సేయ్యథిదం – పచ్చత్తం తావ ద్వీసు అనియతేసు ఉపయోగేన మిస్సం, ద్వాదససు పాటిదేసనీయేసు కరణేన మిస్సం, ఊనపఞ్చబన్ధనపత్తసిక్ఖాపదేసు సామికరణేహి, ఊనవీసతివస్సే భుమ్మేన, మోహనకే ఉపయోగసామిభుమ్మేహి. యస్మా ‘‘వివణ్ణక’’న్తి భావో అధిప్పేతో, న కత్తా, తస్మా వివణ్ణకసిక్ఖాపదం యదా న సమ్భవతి, ఏవం పచ్చత్తం పఞ్చవిధం మిస్సం హోతి. సేసేసు పఠమానియతం ఠపేత్వా ఆదిమ్హి ‘‘యో పన భిక్ఖూ’’తి ఏవమాగతం పచ్చత్తం వా, దుతియానియతం ఠపేత్వా పణీతభోజనసమణుద్దేసతతియచతుత్థపాటిదేసనీయసిక్ఖాపదేసు మజ్ఝే ‘‘యో పన భిక్ఖూ’’తి ఏవమాగతం పచ్చత్తం వా, దుబ్బచకులదూసకసంసట్ఠసిక్ఖాపదేసు ఆదిమ్హి కేవలం ‘‘భిక్ఖూ’’తి ఆగతం పచ్చత్తం వా, భేదానువత్తకసిక్ఖాపదే మజ్ఝే ఆగతం పచ్చత్తం వా అఞ్ఞాయ విభత్తియా అమిస్సమేవ హోతి. తత్థ భేదానువత్తకతువట్టనద్వయసంసట్ఠదుతియపాటిదేసనీయసిక్ఖాపదేసు బహువచనం, ఇతరత్థ సబ్బత్థ ఏకవచనమేవాతి వేదితబ్బం.
Sāpi dvidhā aniddiṭṭhakārakaniddiṭṭhakārakabhedato. Tattha aniddiṭṭhakārakā nāma sukkavisaṭṭhimusāvādomasavādapesuññabhūtagāmaaññavādakaujjhāpanakagaṇabhojanaparamparabhojanasurāmerayaaṅgulipatodakahasadhammaanādariyatalaghātakajatumaṭṭhakasikkhāpadānaṃ vasena pañcadasavidhā honti. Tattha niddiṭṭhakārake missāmissabhedo veditabbo – tattha upayogabhummavibhattiyo ekaṃsena missā. Avasesā missā ca amissā ca. Seyyathidaṃ – paccattaṃ tāva dvīsu aniyatesu upayogena missaṃ, dvādasasu pāṭidesanīyesu karaṇena missaṃ, ūnapañcabandhanapattasikkhāpadesu sāmikaraṇehi, ūnavīsativasse bhummena, mohanake upayogasāmibhummehi. Yasmā ‘‘vivaṇṇaka’’nti bhāvo adhippeto, na kattā, tasmā vivaṇṇakasikkhāpadaṃ yadā na sambhavati, evaṃ paccattaṃ pañcavidhaṃ missaṃ hoti. Sesesu paṭhamāniyataṃ ṭhapetvā ādimhi ‘‘yo pana bhikkhū’’ti evamāgataṃ paccattaṃ vā, dutiyāniyataṃ ṭhapetvā paṇītabhojanasamaṇuddesatatiyacatutthapāṭidesanīyasikkhāpadesu majjhe ‘‘yo pana bhikkhū’’ti evamāgataṃ paccattaṃ vā, dubbacakuladūsakasaṃsaṭṭhasikkhāpadesu ādimhi kevalaṃ ‘‘bhikkhū’’ti āgataṃ paccattaṃ vā, bhedānuvattakasikkhāpade majjhe āgataṃ paccattaṃ vā aññāya vibhattiyā amissameva hoti. Tattha bhedānuvattakatuvaṭṭanadvayasaṃsaṭṭhadutiyapāṭidesanīyasikkhāpadesu bahuvacanaṃ, itarattha sabbattha ekavacanamevāti veditabbaṃ.
తథా ఉపయోగో ద్వీసు వికప్పనసిక్ఖాపదేసు, తన్తవాయసిక్ఖాపదే చ పచ్చత్తేన మిస్సో, అభిహటసిక్ఖాపదే కరణేన, రాజసిక్ఖాపదే కరణసామిపచ్చత్తేహీతి ఉపయోగో తిధా మిస్సో హోతి. కరణఞ్చ కుటికారమహల్లకదుతియకథినద్వేభాగనిసీదనసన్థతదుబ్బణ్ణకరణసిక్ఖాపదేసు ఛసు పచ్చత్తేన మిస్సం, పఠమతతియకథినఅట్ఠఙ్గులపాదకనిసీదనకణ్డుప్పటిచ్ఛాదికవస్సికసాటికఉదకసాటికద్వేధమ్మపచ్చాసీసనసిక్ఖాపదేసు అట్ఠసు సామినా మిస్సన్తి కరణం ద్విధా మిస్సం హోతి. అవసేసేసు ఛబ్బస్సవస్సికసాటికద్వత్తిచ్ఛదనావసథపిణ్డమహానామగరులహుపావురణసిక్ఖాపదేసు సత్తసు కరణవిభత్తి అఞ్ఞవిభత్తియా అమిస్సా, అచ్చేకఏళకలోమసిక్ఖాపదేసు సామివిభత్తి కరణవిభత్తియా మిస్సా. అతిరేకపత్తభేసజ్జసిక్ఖాపదేసు అగ్గహితగ్గహణేన సామివిభత్తి అమిస్సావ హోతీతి వేదితబ్బా. ఏవం తావ నిద్దిట్ఠకారకేసు సిక్ఖాపదేసు –
Tathā upayogo dvīsu vikappanasikkhāpadesu, tantavāyasikkhāpade ca paccattena misso, abhihaṭasikkhāpade karaṇena, rājasikkhāpade karaṇasāmipaccattehīti upayogo tidhā misso hoti. Karaṇañca kuṭikāramahallakadutiyakathinadvebhāganisīdanasanthatadubbaṇṇakaraṇasikkhāpadesu chasu paccattena missaṃ, paṭhamatatiyakathinaaṭṭhaṅgulapādakanisīdanakaṇḍuppaṭicchādikavassikasāṭikaudakasāṭikadvedhammapaccāsīsanasikkhāpadesu aṭṭhasu sāminā missanti karaṇaṃ dvidhā missaṃ hoti. Avasesesu chabbassavassikasāṭikadvatticchadanāvasathapiṇḍamahānāmagarulahupāvuraṇasikkhāpadesu sattasu karaṇavibhatti aññavibhattiyā amissā, accekaeḷakalomasikkhāpadesu sāmivibhatti karaṇavibhattiyā missā. Atirekapattabhesajjasikkhāpadesu aggahitaggahaṇena sāmivibhatti amissāva hotīti veditabbā. Evaṃ tāva niddiṭṭhakārakesu sikkhāpadesu –
పఞ్చధా చ తిధా చేవ, ద్విధా చేపి తథేకధా;
Pañcadhā ca tidhā ceva, dvidhā cepi tathekadhā;
భిన్నా విభత్తియో పఞ్చ, సబ్బేకాదసధా సియుం.
Bhinnā vibhattiyo pañca, sabbekādasadhā siyuṃ.
ఏవం తావ యథావుత్తేసు సఉద్దేసపఞ్ఞత్తిసఙ్ఖాతేసు సిక్ఖాపదేసు అగ్గహితగ్గహణేన పఞ్ఞాసుత్తరేసు తిసతేసు నవుతిఅనిద్దిట్ఠకారకే వజ్జేత్వా నిద్దిట్ఠకారకాని అతిరేకసట్ఠిద్విసతాని హోన్తి. తేసు పచ్చత్తకరణాని తింసుత్తరాని ద్విసతాని హోన్తి. తేసు అమిస్సపచ్చత్తకరణాని ద్వాదసుత్తరాని ద్విసతాని, మిస్సపచ్చత్తకరణాని అట్ఠారస హోన్తి. అవసేసేసు తింసతియా సిక్ఖాపదేసు మిస్సోపయోగకరణాని పఞ్చ హోన్తి, మిస్సకరణాని చుద్దస, అమిస్సాని సత్త, మిస్సామిస్సకరణాని ద్వే, అమిస్సాని ద్వేతి సబ్బేసుపి నిద్దిట్ఠకారకేసు భేదానువత్తకదుబ్బచకులదూసకపఠమదుతియతతియకథినఅభిహటకుటికారమహల్లకవికప్పనద్వయద్వేభాగఛబ్బస్సనిసీదనసన్థతఏళకలోమాతిరేకపత్తభేసజ్జవస్సికసాటికతన్తవాయఅచ్చేకఛారత్తద్వ పఞ్చత్తింసేసు ‘‘యో పన భిక్ఖూ’’తి నత్థి. దుతియానియతపణీతభోజనసమణుద్దేసతతియచతుత్థపాటిదేసనీయేసు మజ్ఝే అత్థి.
Evaṃ tāva yathāvuttesu sauddesapaññattisaṅkhātesu sikkhāpadesu aggahitaggahaṇena paññāsuttaresu tisatesu navutianiddiṭṭhakārake vajjetvā niddiṭṭhakārakāni atirekasaṭṭhidvisatāni honti. Tesu paccattakaraṇāni tiṃsuttarāni dvisatāni honti. Tesu amissapaccattakaraṇāni dvādasuttarāni dvisatāni, missapaccattakaraṇāni aṭṭhārasa honti. Avasesesu tiṃsatiyā sikkhāpadesu missopayogakaraṇāni pañca honti, missakaraṇāni cuddasa, amissāni satta, missāmissakaraṇāni dve, amissāni dveti sabbesupi niddiṭṭhakārakesu bhedānuvattakadubbacakuladūsakapaṭhamadutiyatatiyakathinaabhihaṭakuṭikāramahallakavikappanadvayadvebhāgachabbassanisīdanasanthataeḷakalomātirekapattabhesajjavassikasāṭikatantavāyaaccekachārattadva pañcattiṃsesu ‘‘yo pana bhikkhū’’ti natthi. Dutiyāniyatapaṇītabhojanasamaṇuddesatatiyacatutthapāṭidesanīyesu majjhe atthi.
ఏత్తావతా సఉద్దేసానుద్దేసదుకం, సపుగ్గలాపుగ్గలనిద్దేసదుకం, పచ్చేకదస్సితాపత్తిదుకద్వయం, అనిద్దిట్ఠకారకదుకం, తత్థ నిద్దిట్ఠకారకేసు పచ్చత్తభుమ్మదుకం, సయోపనాయోపనదుకం, అయోపనమజ్ఝేయోపనదుకం, ఏకానేకవచనదుకన్తి నవ దుకాని దస్సితాని హోన్తి. విసేసకారణం తస్మిం తస్మిం సిక్ఖాపదే సమ్పత్తే ఆవిభవిస్సతి. ఏవం తావ సఉద్దేసపఞ్ఞత్తిం ఞత్వా సేసవినయపిటకే యా కాచి పఞ్ఞత్తి అనుద్దేసపఞ్ఞత్తీతి వేదితబ్బా. సా పదభాజనన్తరాపత్తివినీతవత్థుపటిక్ఖేపపఞ్ఞత్తిఅవుత్తసిద్ధిసిక్ఖాపదవసేన ఛబ్బిధా హోతి.
Ettāvatā sauddesānuddesadukaṃ, sapuggalāpuggalaniddesadukaṃ, paccekadassitāpattidukadvayaṃ, aniddiṭṭhakārakadukaṃ, tattha niddiṭṭhakārakesu paccattabhummadukaṃ, sayopanāyopanadukaṃ, ayopanamajjheyopanadukaṃ, ekānekavacanadukanti nava dukāni dassitāni honti. Visesakāraṇaṃ tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade sampatte āvibhavissati. Evaṃ tāva sauddesapaññattiṃ ñatvā sesavinayapiṭake yā kāci paññatti anuddesapaññattīti veditabbā. Sā padabhājanantarāpattivinītavatthupaṭikkhepapaññattiavuttasiddhisikkhāpadavasena chabbidhā hoti.
తత్థ ‘‘యేభుయ్యేన ఖయితే ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స (పరి॰ ౧౫౭-౧౫౮), వట్టకతే ముఖే అచ్ఛుపన్తస్స ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (పారా॰ ౭౩) ఏవమాదికా పదభాజనే సన్దిస్సమానాపత్తి పదభాజనసిక్ఖాపదం నామ. ‘‘న చ, భిక్ఖవే, సబ్బమత్తికామయా కుటి కాతబ్బా, యో కరేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తిఆది (పారా॰ ౮౫) అన్తరాపత్తిసిక్ఖాపదం నామ. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, దివాపటిసల్లీయన్తేన ద్వారం సంవరిత్వా పటిసల్లీయితు’’న్తి (పారా॰ ౭౭) ఏవమాది వినీతవత్థుసిక్ఖాపదం నామ. ‘‘సఙ్ఘభేదకో, భిక్ఖవే, అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో’’తి (మహావ॰ ౧౧౫) ఏవమాది పటిక్ఖేపసిక్ఖాపదం నామ.
Tattha ‘‘yebhuyyena khayite āpatti thullaccayassa (pari. 157-158), vaṭṭakate mukhe acchupantassa āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 73) evamādikā padabhājane sandissamānāpatti padabhājanasikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Na ca, bhikkhave, sabbamattikāmayā kuṭi kātabbā, yo kareyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādi (pārā. 85) antarāpattisikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, divāpaṭisallīyantena dvāraṃ saṃvaritvā paṭisallīyitu’’nti (pārā. 77) evamādi vinītavatthusikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Saṅghabhedako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo’’ti (mahāva. 115) evamādi paṭikkhepasikkhāpadaṃ nāma.
యస్మా పన తేన తేన పటిక్ఖేపేన ‘‘యో పన భిక్ఖు సమగ్గం సఙ్ఘం అధమ్మసఞ్ఞీ భిన్దేయ్య, పారాజికో హోతి అసంవాసో. యో పన భిక్ఖు దుట్ఠచిత్తో భగవతో జీవమానకసరీరే లోహితం ఉప్పాదేయ్య, పారాజికో హోతి అసంవాసో’’తి సిక్ఖాపదాని పఞ్ఞత్తాని హోన్తి. యాని సన్ధాయ ‘‘ఏకస్స ఛేజ్జకా హోతి, చతున్నం థుల్లచ్చయం, చతున్నఞ్చేవ అనాపత్తి, సబ్బేసం ఏకవత్థుకా’’తి వుత్తం. ‘‘అత్థాపత్తి తిట్ఠన్తే భగవతి ఆపజ్జతి, నో పరినిబ్బుతే’’తి (పరి॰ ౩౨౩) చ వుత్తం. తేన న కేవలం ‘‘న, భిక్ఖవే, జానం సఙ్ఘభేదకో అనుపసమ్పన్నో ఉపసమ్పాదేతబ్బో…పే॰… ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి ఇదమేవ సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం హోతి సాధకం హోతి. ‘‘పణ్డకో, భిక్ఖవే, అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పన్నో నాసేతబ్బో’’తి (మహావ॰ ౧౦౯) ఏవమాదీసు పన ఉపజ్ఝాయాదీనం దుక్కటమేవ పఞ్ఞత్తం, న పణ్డకాదీనం పారాజికాపత్తి. న హి తేసం భిక్ఖుభావో అత్థి. యతో సియా పారాజికాపత్తి. తథా ‘‘న అచ్ఛిన్నే థేవే పక్కమితబ్బ’’న్తి (మహావ॰ ౬౬, ౬౭, ౭౮, ౭౯) ఏవమాదికఞ్చ పటిక్ఖేపసిక్ఖాపదమేవ నామ.
Yasmā pana tena tena paṭikkhepena ‘‘yo pana bhikkhu samaggaṃ saṅghaṃ adhammasaññī bhindeyya, pārājiko hoti asaṃvāso. Yo pana bhikkhu duṭṭhacitto bhagavato jīvamānakasarīre lohitaṃ uppādeyya, pārājiko hoti asaṃvāso’’ti sikkhāpadāni paññattāni honti. Yāni sandhāya ‘‘ekassa chejjakā hoti, catunnaṃ thullaccayaṃ, catunnañceva anāpatti, sabbesaṃ ekavatthukā’’ti vuttaṃ. ‘‘Atthāpatti tiṭṭhante bhagavati āpajjati, no parinibbute’’ti (pari. 323) ca vuttaṃ. Tena na kevalaṃ ‘‘na, bhikkhave, jānaṃ saṅghabhedako anupasampanno upasampādetabbo…pe… āpatti dukkaṭassā’’ti idameva sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti sādhakaṃ hoti. ‘‘Paṇḍako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo, upasampanno nāsetabbo’’ti (mahāva. 109) evamādīsu pana upajjhāyādīnaṃ dukkaṭameva paññattaṃ, na paṇḍakādīnaṃ pārājikāpatti. Na hi tesaṃ bhikkhubhāvo atthi. Yato siyā pārājikāpatti. Tathā ‘‘na acchinne theve pakkamitabba’’nti (mahāva. 66, 67, 78, 79) evamādikañca paṭikkhepasikkhāpadameva nāma.
ఖన్ధకేసు పఞ్ఞత్తదుక్కటథుల్లచ్చయాని పఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదం నామ. ‘‘తేన హి, సారిపుత్త, భేదానువత్తకే థుల్లచ్చయం దేసాపేహీ’’తి (చూళవ॰ ౩౪౫) వుత్తం, థుల్లచ్చయమ్పి తత్థేవ సమోధానం గచ్ఛతి. ఇదం తేసం విభత్తికమ్మక్ఖణే అపఞ్ఞత్తత్తా అవిజ్జమానమ్పి భగవతో వచనేన విసుద్ధక్ఖణేపి విజ్జమానం జాతన్తి ఏకే. ‘‘భేదానువత్తకే దేసాపేహీ’’తి వచనతో సేసభేదానువత్తకానం ‘‘యో పన భిక్ఖు జానం సఙ్ఘభేదకానం అనువత్తేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తి సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం హోతీతి వేదితబ్బం. తథా సబ్బాని ఖన్ధకవత్తాని, వినయకమ్మాని చ తత్థేవ సమోధానం గచ్ఛన్తి. యథాహ ‘‘పఞ్ఞత్తే తం ఉపాలి మయా ఆగన్తుకానం భిక్ఖూనం ఆగన్తుకవత్తం…పే॰… ఏవం సుపఞ్ఞత్తే ఖో మయా ఉపాలి సిక్ఖాపదే’’తిఆది. ‘‘యా పన భిక్ఖునీ నచ్చం వా గీతం వా వాదితం వా దస్సనాయ గచ్ఛేయ్య , పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౮౩౪) ఇమినా సుత్తేన భిక్ఖునీ నచ్చేయ్య వా గాయేయ్య వా వాదేయ్య వా, పాచిత్తియన్తి ఏవమాదికం యం కిఞ్చి అట్ఠకథాయ దిస్సమానం ఆపత్తిజాతం వినయకమ్మం వా అవుత్తసిద్ధిసిక్ఖాపదం నామ. ఛబ్బిధమ్పేతం ఛహి ఆకారేహి ఉద్దేసారహం న హోతీతి అనుద్దేససిక్ఖాపదం నామాతి వేదితబ్బం. సేయ్యథిదం – పఞ్చహి ఉద్దేసేహి యథాసమ్భవం విసభాగత్తా థుల్లచ్చయదుబ్భాసితానం సభాగవత్థుకమ్పి దుక్కటథుల్లచ్చయద్వయం అసభాగాపత్తికత్తా అన్తరాపత్తిపఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదానం, నానావత్థుకాపత్తికత్తా పటిక్ఖేపసిక్ఖాపదానం, కేసఞ్చి వినీతవత్థుపఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదానఞ్చ అదస్సితాపత్తికత్తా, అదస్సితవత్థుకత్తా భేదానువత్తకథుల్లచ్చయస్స, అదస్సితాపత్తివత్థుకత్తా అవుత్తసిద్ధిసిక్ఖాపదానన్తి. ఏత్తావతా ‘‘దువిధం సిక్ఖాపదపఞ్ఞాపనం సఉద్దేసానుద్దేసభేదతో’’తి యం వుత్తం, తం సమాసతో పకాసితం హోతి.
Khandhakesu paññattadukkaṭathullaccayāni paññattisikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Tena hi, sāriputta, bhedānuvattake thullaccayaṃ desāpehī’’ti (cūḷava. 345) vuttaṃ, thullaccayampi tattheva samodhānaṃ gacchati. Idaṃ tesaṃ vibhattikammakkhaṇe apaññattattā avijjamānampi bhagavato vacanena visuddhakkhaṇepi vijjamānaṃ jātanti eke. ‘‘Bhedānuvattake desāpehī’’ti vacanato sesabhedānuvattakānaṃ ‘‘yo pana bhikkhu jānaṃ saṅghabhedakānaṃ anuvatteyya, āpatti thullaccayassā’’ti sikkhāpadaṃ paññattaṃ hotīti veditabbaṃ. Tathā sabbāni khandhakavattāni, vinayakammāni ca tattheva samodhānaṃ gacchanti. Yathāha ‘‘paññatte taṃ upāli mayā āgantukānaṃ bhikkhūnaṃ āgantukavattaṃ…pe… evaṃ supaññatte kho mayā upāli sikkhāpade’’tiādi. ‘‘Yā pana bhikkhunī naccaṃ vā gītaṃ vā vāditaṃ vā dassanāya gaccheyya , pācittiya’’nti (pāci. 834) iminā suttena bhikkhunī nacceyya vā gāyeyya vā vādeyya vā, pācittiyanti evamādikaṃ yaṃ kiñci aṭṭhakathāya dissamānaṃ āpattijātaṃ vinayakammaṃ vā avuttasiddhisikkhāpadaṃ nāma. Chabbidhampetaṃ chahi ākārehi uddesārahaṃ na hotīti anuddesasikkhāpadaṃ nāmāti veditabbaṃ. Seyyathidaṃ – pañcahi uddesehi yathāsambhavaṃ visabhāgattā thullaccayadubbhāsitānaṃ sabhāgavatthukampi dukkaṭathullaccayadvayaṃ asabhāgāpattikattā antarāpattipaññattisikkhāpadānaṃ, nānāvatthukāpattikattā paṭikkhepasikkhāpadānaṃ, kesañci vinītavatthupaññattisikkhāpadānañca adassitāpattikattā, adassitavatthukattā bhedānuvattakathullaccayassa, adassitāpattivatthukattā avuttasiddhisikkhāpadānanti. Ettāvatā ‘‘duvidhaṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ sauddesānuddesabhedato’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ samāsato pakāsitaṃ hoti.
పఞ్ఞత్తియం తావ –
Paññattiyaṃ tāva –
‘‘కారకో ఇధ నిద్దిట్ఠో, అపేక్ఖాయ అభావతో;
‘‘Kārako idha niddiṭṭho, apekkhāya abhāvato;
పుబ్బే వత్తబ్బవిధానా-భావతో చ ఆదితో యోపనేన సహా’’తి. –
Pubbe vattabbavidhānā-bhāvato ca ādito yopanena sahā’’ti. –
అయం నయో వేదితబ్బో. తస్సత్థో – యే తే అనిద్దిట్ఠకారకా పుబ్బే వుత్తప్పభేదా సుక్కవిసట్ఠిఆదయో సిక్ఖాపదవిసేసా, తేసు అధిప్పాయకమ్మవత్థుపుగ్గలపయోగే అపేక్ఖాయ భావతో కారకో న నిద్దిట్ఠో తేసం సాపేక్ఖభావదస్సనత్థం. తం సబ్బం తస్మిం తస్మిం సిక్ఖాపదే ఆవిభవిస్సతి, ఇధ పన పారాజికపఞ్ఞత్తియం అపేక్ఖాయ అభావతో కారకో నిద్దిట్ఠో. యో పన కారకో ‘‘నిట్ఠితచీవరస్మిం భిక్ఖునా ఉబ్భతస్మి’’న్తిఆదీసు (పారా॰ ౪౬౨, ౪౭౨, ౪౭౫) వియ పుబ్బే వత్తబ్బవిధానాభావతో కరణాదివసేన అనిద్దిసిత్వా పచ్చత్తవసేన నిద్దిట్ఠో అపేక్ఖాయ అభావతో. తత్థ నిద్దిసియమానో సేసదుతియానియతపణీతభోజనం సమణుద్దేసతతియచతఉత్థపాటిదేసనీయేసు వియ మజ్ఝే అనిద్దిసిత్వా ‘‘న హేవ ఖో పన…పే॰… ఓభాసితు’’న్తిఆది (పారా॰ ౪౫౩) వియ పుబ్బే వత్తబ్బవిధానాభావతో ఏవ ఆదిమ్హి నిద్దిట్ఠో. ఆదిమ్హి నిద్దిసియమానోపి పుబ్బే వుత్తప్పభేదేసు భేదానువత్తకాదీసు పఞ్చత్తింసేసు సిక్ఖాపదేసు వియ అనిద్దిసిత్వా పుబ్బే వత్తబ్బవిధానాభావతో ఏవ ‘‘యో పన భిక్ఖూ’’తిఆదితోవ యోపన-సద్దేన సహ నిద్దిట్ఠో. ఏవం నిద్దిసియమానోపి సో యస్మా ‘‘యా పన భిక్ఖునియో ద్వే ఏకమఞ్చే తువట్టేయ్యు’’న్తిఆది (పాచి॰ ౯౩౩) ఆపత్తి వియ పరప్పభవం ఆపత్తిం న ఆపజ్జతి, తస్మా ‘‘యో పన భిక్ఖూ’’తి ఏకవచనేన నిద్దిట్ఠో. మేథునధమ్మాపత్తిపి పరప్పభవా ‘‘ద్వయంద్వయసమాపత్తీ’’తి (పారా॰ ౩౯) వచనతోతి చే? తం న, అధిప్పాయజాననతో. అనేకిస్సా ఏవ భిక్ఖునియా ఆపత్తి, న ఏకిస్సాతి నియమో తత్థ అత్థి, న ఏవం ఇధ నియమోతి అనియమితాధిప్పాయో. లమ్బీముదుపిట్ఠీనం కుతో ‘‘ద్వయంద్వయసమాపత్తీ’’తి (పారా॰ ౫౫) వచనతో తేసం మేథునధమ్మాపత్తి. అయమత్థో చతస్సో మేథునధమ్మపచ్చయాతి అట్ఠవత్థుకం సన్ధాయ ‘‘ఛేజ్జం సియా మేథునధమ్మపచ్చయా’’తి (పరి॰ ౪౮౧) చ పరివారే వుత్తవచనేన సాధేతబ్బో.
Ayaṃ nayo veditabbo. Tassattho – ye te aniddiṭṭhakārakā pubbe vuttappabhedā sukkavisaṭṭhiādayo sikkhāpadavisesā, tesu adhippāyakammavatthupuggalapayoge apekkhāya bhāvato kārako na niddiṭṭho tesaṃ sāpekkhabhāvadassanatthaṃ. Taṃ sabbaṃ tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade āvibhavissati, idha pana pārājikapaññattiyaṃ apekkhāya abhāvato kārako niddiṭṭho. Yo pana kārako ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunā ubbhatasmi’’ntiādīsu (pārā. 462, 472, 475) viya pubbe vattabbavidhānābhāvato karaṇādivasena aniddisitvā paccattavasena niddiṭṭho apekkhāya abhāvato. Tattha niddisiyamāno sesadutiyāniyatapaṇītabhojanaṃ samaṇuddesatatiyacatautthapāṭidesanīyesu viya majjhe aniddisitvā ‘‘na heva kho pana…pe… obhāsitu’’ntiādi (pārā. 453) viya pubbe vattabbavidhānābhāvato eva ādimhi niddiṭṭho. Ādimhi niddisiyamānopi pubbe vuttappabhedesu bhedānuvattakādīsu pañcattiṃsesu sikkhāpadesu viya aniddisitvā pubbe vattabbavidhānābhāvato eva ‘‘yo pana bhikkhū’’tiāditova yopana-saddena saha niddiṭṭho. Evaṃ niddisiyamānopi so yasmā ‘‘yā pana bhikkhuniyo dve ekamañce tuvaṭṭeyyu’’ntiādi (pāci. 933) āpatti viya parappabhavaṃ āpattiṃ na āpajjati, tasmā ‘‘yo pana bhikkhū’’ti ekavacanena niddiṭṭho. Methunadhammāpattipi parappabhavā ‘‘dvayaṃdvayasamāpattī’’ti (pārā. 39) vacanatoti ce? Taṃ na, adhippāyajānanato. Anekissā eva bhikkhuniyā āpatti, na ekissāti niyamo tattha atthi, na evaṃ idha niyamoti aniyamitādhippāyo. Lambīmudupiṭṭhīnaṃ kuto ‘‘dvayaṃdvayasamāpattī’’ti (pārā. 55) vacanato tesaṃ methunadhammāpatti. Ayamattho catasso methunadhammapaccayāti aṭṭhavatthukaṃ sandhāya ‘‘chejjaṃ siyā methunadhammapaccayā’’ti (pari. 481) ca parivāre vuttavacanena sādhetabbo.
భేదానువత్తకసిక్ఖాపదే తిణ్ణం ఉద్ధం న సమనుభాసితబ్బా, న సఙ్ఘేన సఙ్ఘం ఏకతో కాతబ్బన్తి. నయదస్సనత్థం ఆదితోవ ‘‘భిక్ఖూ హోన్తీ’’తి బహువచననిద్దేసం కత్వా పున ‘‘ఏకో వా ద్వే వా తయో వా’’తి (పారా॰ ౪౧౮) వుత్తం, అఞ్ఞథా న తతో ఉద్ధం ‘‘అనువత్తకా హోన్తీ’’తి ఆపజ్జతి. తతో నిదానవిరోధో. పఞ్చసతమత్తా హి తదనువత్తకా అహేసుం. యం పన సత్తసతికక్ఖన్ధకే ‘‘సఙ్ఘో చత్తారో పాచీనకే భిక్ఖూ, చత్తారో పావేయ్యకే భిక్ఖూ సమ్మన్నేయ్య …పే॰… సమ్మతా’’తిఆది (చూళవ॰ ౪౫౬) ఞత్తిదుతియకమ్మం వుత్తం, తం ‘‘ఉబ్బాహికాయ ఇమం అధికరణం వూపసమేతు’’న్తి వుత్తత్తా తేహి కత్తబ్బవిధానం. సమ్ముతికరణమేవ వా తతియం కత్వా కప్పతి. న హి తే తేన కమ్మేన కమ్మారహా కమ్మకతా హోన్తి. యస్స సఙ్ఘో కమ్మం కరోతి, సో కమ్మారహోతి లక్ఖణం. న చ తదా సఙ్ఘో తేసం అట్ఠన్నమ్పి భిక్ఖూనం కమ్మం అకాసి. భజాపియమానా తే కమ్మపత్తభావం భజన్తి. అధికరణవూపసమకమ్మస్స పత్తా యుత్తా సఙ్ఘేన కతాతి కత్వా కమ్మపత్తా ఏవ హి తే హోన్తి. ‘‘తే భిక్ఖూ భిక్ఖూహి యావతతియం సమనుభాసితబ్బా తస్స పటినిస్సగ్గాయా’’తి (పారా॰ ౪౧౮) వచనతో తేహి కత్తబ్బవిధానం. సమ్ముతికరణమేవ కమ్మం హోతీతి చే? తం న, అధిప్పాయజాననతో, తస్స పటినిస్సగ్గాయ ఏవ తే భిక్ఖూ కమ్మారహా కాతబ్బా, న దోసాగతివసేనాతి అయమేత్థ అధిప్పాయో. న హి పాచీనకాదీనం సమ్ముతియా అధికరణవూపసమసిద్ధి వియ తేసం సమనుభాసనకమ్మేన తస్స పటినిస్సగ్గసిద్ధి హోతి, సమ్ముతి నామేసా పఠమం అనుమతిం గహేత్వా యాచిత్వావ కరీయతి, న తథా కమ్మన్తి. కమ్మకరణే పన తదత్థసిద్ధి హోతియేవ. పరసమ్ముతియా బహుతరావ సమ్మన్నితబ్బాతి వేదితబ్బం.
Bhedānuvattakasikkhāpade tiṇṇaṃ uddhaṃ na samanubhāsitabbā, na saṅghena saṅghaṃ ekato kātabbanti. Nayadassanatthaṃ āditova ‘‘bhikkhū hontī’’ti bahuvacananiddesaṃ katvā puna ‘‘eko vā dve vā tayo vā’’ti (pārā. 418) vuttaṃ, aññathā na tato uddhaṃ ‘‘anuvattakā hontī’’ti āpajjati. Tato nidānavirodho. Pañcasatamattā hi tadanuvattakā ahesuṃ. Yaṃ pana sattasatikakkhandhake ‘‘saṅgho cattāro pācīnake bhikkhū, cattāro pāveyyake bhikkhū sammanneyya …pe… sammatā’’tiādi (cūḷava. 456) ñattidutiyakammaṃ vuttaṃ, taṃ ‘‘ubbāhikāya imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasametu’’nti vuttattā tehi kattabbavidhānaṃ. Sammutikaraṇameva vā tatiyaṃ katvā kappati. Na hi te tena kammena kammārahā kammakatā honti. Yassa saṅgho kammaṃ karoti, so kammārahoti lakkhaṇaṃ. Na ca tadā saṅgho tesaṃ aṭṭhannampi bhikkhūnaṃ kammaṃ akāsi. Bhajāpiyamānā te kammapattabhāvaṃ bhajanti. Adhikaraṇavūpasamakammassa pattā yuttā saṅghena katāti katvā kammapattā eva hi te honti. ‘‘Te bhikkhū bhikkhūhi yāvatatiyaṃ samanubhāsitabbā tassa paṭinissaggāyā’’ti (pārā. 418) vacanato tehi kattabbavidhānaṃ. Sammutikaraṇameva kammaṃ hotīti ce? Taṃ na, adhippāyajānanato, tassa paṭinissaggāya eva te bhikkhū kammārahā kātabbā, na dosāgativasenāti ayamettha adhippāyo. Na hi pācīnakādīnaṃ sammutiyā adhikaraṇavūpasamasiddhi viya tesaṃ samanubhāsanakammena tassa paṭinissaggasiddhi hoti, sammuti nāmesā paṭhamaṃ anumatiṃ gahetvā yācitvāva karīyati, na tathā kammanti. Kammakaraṇe pana tadatthasiddhi hotiyeva. Parasammutiyā bahutarāva sammannitabbāti veditabbaṃ.
‘‘మేథునధమ్మ’’న్తి ఏవం బాహుల్లనయేన లద్ధనామకం సకపయోగేన వా పరపయోగేన వా అత్తనో నిమిత్తస్స సకమగ్గే వా పరమగ్గే వా పరనిమిత్తస్స వా సకమగ్గే ఏవ పవేసనపవిట్ఠట్ఠితఉద్ధరణేసు యం కిఞ్చి ఏకం పటిసాదియనవసేన సేవేయ్య, పారాజికో హోతి అసంవాసోతి. కేచి పన ‘‘పవేసనాదీని చత్తారి వా తీణి వా ద్వే వా ఏకం వా పటిసేవేయ్య, పారాజికో హోతి. వుత్తఞ్హేతం ‘సో చే పవేసనం సాదియతి, పవిట్ఠం సాదియతి, ఠితం సాదియతి, ఉద్ధరణం సాదియతి, ఆపత్తి పారాజికస్సా’తిఆదీ’’తి (పారా॰ ౫౮) వదన్తి. తేసం మతేన చతూసుపి చతస్సో పారాజికాపత్తియో ఆపజ్జతి. తేయేవ ఏవం వదన్తి – ఆపజ్జతు మేథునధమ్మపారాజికాపత్తి, మేథునధమ్మపారాజికాపత్తియా తంభాగియాతి అత్తనో వీతిక్కమే పారాజికాపత్తియో, సఙ్ఘాదిసేసాపత్తిఞ్చ ఆపజ్జిత్వా సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ గహట్ఠకాలే మేథునాదికం పారాజికం ఆపజ్జిత్వా పున పబ్బజిత్వా ఉపసమ్పజ్జిత్వా ఏకం సఙ్ఘాదిసేసాపత్తిం ఏకమనేకం వా పటికరిత్వావ సో పుగ్గలో యస్మా నిరాపత్తికో హోతి, తస్మా సో గహట్ఠకాలే సాపత్తికోవాతి. అన్తిమవత్థుఅజ్ఝాపన్నస్సాపి అత్థేవ ఆపత్తి. వుట్ఠానదేసనాహి పన అసుజ్ఝనతో ‘‘పయోగే పయోగే ఆపత్తి పారాజికస్సా’’తి న వుత్తం. గణనపయోజనాభావతో కిఞ్చాపి న వుత్తం, అథ ఖో పదభాజనే (పారా॰ ౫౮) ‘‘ఆపత్తి పారాజికస్సా’’తి వచనేనాయమత్థో సిద్ధోతి యుత్తిఞ్చ వదన్తి.
‘‘Methunadhamma’’nti evaṃ bāhullanayena laddhanāmakaṃ sakapayogena vā parapayogena vā attano nimittassa sakamagge vā paramagge vā paranimittassa vā sakamagge eva pavesanapaviṭṭhaṭṭhitauddharaṇesu yaṃ kiñci ekaṃ paṭisādiyanavasena seveyya, pārājiko hoti asaṃvāsoti. Keci pana ‘‘pavesanādīni cattāri vā tīṇi vā dve vā ekaṃ vā paṭiseveyya, pārājiko hoti. Vuttañhetaṃ ‘so ce pavesanaṃ sādiyati, paviṭṭhaṃ sādiyati, ṭhitaṃ sādiyati, uddharaṇaṃ sādiyati, āpatti pārājikassā’tiādī’’ti (pārā. 58) vadanti. Tesaṃ matena catūsupi catasso pārājikāpattiyo āpajjati. Teyeva evaṃ vadanti – āpajjatu methunadhammapārājikāpatti, methunadhammapārājikāpattiyā taṃbhāgiyāti attano vītikkame pārājikāpattiyo, saṅghādisesāpattiñca āpajjitvā sikkhaṃ paccakkhāya gahaṭṭhakāle methunādikaṃ pārājikaṃ āpajjitvā puna pabbajitvā upasampajjitvā ekaṃ saṅghādisesāpattiṃ ekamanekaṃ vā paṭikaritvāva so puggalo yasmā nirāpattiko hoti, tasmā so gahaṭṭhakāle sāpattikovāti. Antimavatthuajjhāpannassāpi attheva āpatti. Vuṭṭhānadesanāhi pana asujjhanato ‘‘payoge payoge āpatti pārājikassā’’ti na vuttaṃ. Gaṇanapayojanābhāvato kiñcāpi na vuttaṃ, atha kho padabhājane (pārā. 58) ‘‘āpatti pārājikassā’’ti vacanenāyamattho siddhoti yuttiñca vadanti.
యది ఏవం మాతికాయమ్పి ‘‘యో పన భిక్ఖు మేథునం ధమ్మం పటిసేవేయ్య, పారాజిక’’న్తి వత్తబ్బం భవేయ్య, పారాజికస్స అనవసేసవచనమ్పి న యుజ్జేయ్య. సబ్బేపి హి ఆపత్తిక్ఖన్ధే, భిక్ఖుగణనఞ్చ అనవసేసేత్వా తిట్ఠతీతి అనవసేసవచనన్తి కత్వా పవేసేవ ఆపత్తి, న పవిట్ఠాదీసు. తమేవేకం సన్ధాయ ‘‘యస్స సియా ఆపత్తీ’’తి (మహావ॰ ౧౩౪) పారాజికాపత్తిమ్పి అన్తో కత్వా నిదానుద్దేసవచనం వేదితబ్బం. తస్మా మాతికాయం ‘‘పారాజిక’’న్తి అవత్వా ‘‘పారాజికో హోతీ’’తి (పారా॰ ౪౨, ౪౪) పుగ్గలనిద్దేసవచనం తేన సరీరబన్ధనేన ఉపసమ్పదాయ అభబ్బభావదీపనత్థం. ‘‘ఆపత్తి పారాజికస్సా’’తి పదభాజనే వచనం అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నస్సాపి పారాజికస్స అసంవాసస్స సతో పుగ్గలస్స అథేయ్యసంవాసకభావదీపనత్థం. న హి సో సంవాసం సాదియన్తోపి థేయ్యసంవాసకో హోతి, తస్మా ఉపసమ్పన్నో ‘‘భిక్ఖూ’’త్వేవ వుచ్చతి. తేనేవాహ ‘‘అసుద్ధో హోతి పుగ్గలో అఞ్ఞతరం పారాజికం ధమ్మం అజ్ఝాపన్నో, తఞ్చే సుద్ధదిట్ఠి సమానో అనోకాసం కారాపేత్వా అక్కోసాధిప్పాయో వదతి, ఆపత్తి ఓమసవాదేన దుక్కటస్సా’’తి (పారా॰ ౩౮౯) అనుపసమ్పన్నస్స తదభావతో సిద్ధో సో ఉపసమ్పన్నో ‘‘భిక్ఖూ’’త్వేవ వుచ్చతీతి, తేన పదసోధమ్మం, సహసేయ్యఞ్చ జనేతి, భిక్ఖుపేసుఞ్ఞాదిఞ్చ జనేతీతి వేదితబ్బం (వజిర॰ టీ॰ పారాజిక ౩౯).
Yadi evaṃ mātikāyampi ‘‘yo pana bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, pārājika’’nti vattabbaṃ bhaveyya, pārājikassa anavasesavacanampi na yujjeyya. Sabbepi hi āpattikkhandhe, bhikkhugaṇanañca anavasesetvā tiṭṭhatīti anavasesavacananti katvā paveseva āpatti, na paviṭṭhādīsu. Tamevekaṃ sandhāya ‘‘yassa siyā āpattī’’ti (mahāva. 134) pārājikāpattimpi anto katvā nidānuddesavacanaṃ veditabbaṃ. Tasmā mātikāyaṃ ‘‘pārājika’’nti avatvā ‘‘pārājiko hotī’’ti (pārā. 42, 44) puggalaniddesavacanaṃ tena sarīrabandhanena upasampadāya abhabbabhāvadīpanatthaṃ. ‘‘Āpatti pārājikassā’’ti padabhājane vacanaṃ antimavatthuṃ ajjhāpannassāpi pārājikassa asaṃvāsassa sato puggalassa atheyyasaṃvāsakabhāvadīpanatthaṃ. Na hi so saṃvāsaṃ sādiyantopi theyyasaṃvāsako hoti, tasmā upasampanno ‘‘bhikkhū’’tveva vuccati. Tenevāha ‘‘asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā akkosādhippāyo vadati, āpatti omasavādena dukkaṭassā’’ti (pārā. 389) anupasampannassa tadabhāvato siddho so upasampanno ‘‘bhikkhū’’tveva vuccatīti, tena padasodhammaṃ, sahaseyyañca janeti, bhikkhupesuññādiñca janetīti veditabbaṃ (vajira. ṭī. pārājika 39).
నిదానా మాతికాభేదో, విభఙ్గో తన్నియామకో;
Nidānā mātikābhedo, vibhaṅgo tanniyāmako;
తతో ఆపత్తియా భేదో, అనాపత్తి తదఞ్ఞథాతి. (వజిర॰ టీ॰ పారాజిక ౪౩-౪౪) –
Tato āpattiyā bhedo, anāpatti tadaññathāti. (vajira. ṭī. pārājika 43-44) –
అయం నయో వేదితబ్బో. తత్థ సుదిన్నవత్థు (పారా॰ ౨౪ ఆదయో)-మక్కటివత్థు (పారా॰ ౪౦ ఆదయో)-వజ్జిపుత్తకవత్థు (పారా॰ ౪౩) చాతి తిప్పభేదవత్థు ఇమస్స సిక్ఖాపదస్స నిదానం నామ. తతో నిదానా ‘‘యో పన భిక్ఖు భిక్ఖూనం…పే॰… అసంవాసో’’తి (పారా॰ ౪౪) ఇమిస్సా మాతికాయ భేదో జాతో. తత్థ హి ‘‘అన్తమసో తిరచ్ఛానగతాయా’’తి (పారా॰ ౪౪) ఇత్థిలిఙ్గవసేన ‘‘సచ్చం, ఆవుసో, భగవతా సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం, తఞ్చ ఖో ఇత్థియా, నో పురిసే, నో పణ్డకే, నో ఉభతోబ్యఞ్జనకే చా’’తి మక్కటిపారాజికో వియ అఞ్ఞోపి లేసం ఓడ్డేతుం సక్కోతి, తస్మా తాదిసస్స అలేసోకాసస్స దస్సనత్థం ఇదం వుచ్చతి, మక్కటిసఙ్ఖాతా నిదానా ‘‘అన్తమసో తిరచ్ఛానగతాయపీ’’తి మాతికాయ వచనభేదో, న ఇత్థియా ఏవ మేథునసిద్ధిదస్సనతో. తస్మా విభఙ్గో తన్నియామకో తస్సా మాతికాయ అధిప్పేతత్థనియామకో విభఙ్గోతి. విభఙ్గే హి ‘‘తిస్సో ఇత్థియో, తయో ఉభతోబ్యఞ్జనకా, తయో పణ్డకా, తయో పురిసా. మనుస్సిత్థియా తయో మగ్గే, తిరచ్ఛానగతపురిసస్స ద్వే మగ్గే’’తిఆదినా (పారా॰ ౫౬) నయేన సబ్బలేసోకాసం పిదహిత్వా నియమో కతో. ఏత్థాహ – యది ఏవం సాధారణసిక్ఖాపదవసేన వా లిఙ్గపరివత్తనవసేన వా న కేవలం భిక్ఖూనం, భిక్ఖునీనమ్పి ‘‘సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తి విభఙ్గే వత్తబ్బం సియా. తదవచనేన హి భిక్ఖునీ పురిసలిఙ్గపాతుభావేన భిక్ఖుభావే ఠితా ఏవం వదేయ్య ‘‘నాహం ఉపసమ్పదాకరణకాలే భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నా, తస్మా న అపచ్చక్ఖాతసిక్ఖాపి మేథునధమ్మేన పారాజికా హోమీ’’తి. వుచ్చతే – యథా వుత్తం, తథా న వత్తబ్బం అనిట్ఠప్పసఙ్గతో. తథా వుత్తే భిక్ఖునీనమ్పి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం అత్థీతి ఆపజ్జతి. తఞ్చానిట్ఠం. ఇదమపరమనిట్ఠం ‘‘సబ్బసిక్ఖాపదాని సాధారణానేవ నాసాధారణానీ’’తి. అపిచాయం భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నావ హోతీతి దస్సనత్థం ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తంయేవ ఉపజ్ఝం తమేవ ఉపసమ్పదం తాని వస్సాని భిక్ఖూహి సఙ్గమితు’’న్తిఆది (పారా॰ ౬౯) వుత్తం. తతో ఆపత్తియా భేదోతి తతో విభఙ్గతో ‘‘అక్ఖయితే సరీరే పారాజికం, యేభుయ్యేన ఖయితే థుల్లచ్చయ’’న్తిఆది (పారా॰ ౭౩, పరి॰ ౧౫౭) ఆపత్తియా భేదో హోతి. అనాపత్తి తదఞ్ఞథాతి తతో ఏవ విభఙ్గతో యేన ఆకారేన ఆపత్తి వుత్తా, తతో అఞ్ఞేనాకారేన అనాపత్తిభేదోవ హోతి. ‘‘సాదియతి, ఆపత్తి పారాజికస్స, న సాదియతి, అనాపత్తీ’’తి హి విభఙ్గే అసతి న పఞ్ఞాయతి. ఏత్తావతా ‘‘నిదానా మాతికాభేదో’’తి అయం గాథా సమాసతో వుత్తత్థా హోతి. విసేసకారణం పన తస్మిం తస్మిం సిక్ఖాపదే ఆవిభవిస్సతి.
Ayaṃ nayo veditabbo. Tattha sudinnavatthu (pārā. 24 ādayo)-makkaṭivatthu (pārā. 40 ādayo)-vajjiputtakavatthu (pārā. 43) cāti tippabhedavatthu imassa sikkhāpadassa nidānaṃ nāma. Tato nidānā ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ…pe… asaṃvāso’’ti (pārā. 44) imissā mātikāya bhedo jāto. Tattha hi ‘‘antamaso tiracchānagatāyā’’ti (pārā. 44) itthiliṅgavasena ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho itthiyā, no purise, no paṇḍake, no ubhatobyañjanake cā’’ti makkaṭipārājiko viya aññopi lesaṃ oḍḍetuṃ sakkoti, tasmā tādisassa alesokāsassa dassanatthaṃ idaṃ vuccati, makkaṭisaṅkhātā nidānā ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti mātikāya vacanabhedo, na itthiyā eva methunasiddhidassanato. Tasmā vibhaṅgo tanniyāmako tassā mātikāya adhippetatthaniyāmako vibhaṅgoti. Vibhaṅge hi ‘‘tisso itthiyo, tayo ubhatobyañjanakā, tayo paṇḍakā, tayo purisā. Manussitthiyā tayo magge, tiracchānagatapurisassa dve magge’’tiādinā (pārā. 56) nayena sabbalesokāsaṃ pidahitvā niyamo kato. Etthāha – yadi evaṃ sādhāraṇasikkhāpadavasena vā liṅgaparivattanavasena vā na kevalaṃ bhikkhūnaṃ, bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vibhaṅge vattabbaṃ siyā. Tadavacanena hi bhikkhunī purisaliṅgapātubhāvena bhikkhubhāve ṭhitā evaṃ vadeyya ‘‘nāhaṃ upasampadākaraṇakāle bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannā, tasmā na apaccakkhātasikkhāpi methunadhammena pārājikā homī’’ti. Vuccate – yathā vuttaṃ, tathā na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Tathā vutte bhikkhunīnampi sikkhāpaccakkhānaṃ atthīti āpajjati. Tañcāniṭṭhaṃ. Idamaparamaniṭṭhaṃ ‘‘sabbasikkhāpadāni sādhāraṇāneva nāsādhāraṇānī’’ti. Apicāyaṃ bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannāva hotīti dassanatthaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjhaṃ tameva upasampadaṃ tāni vassāni bhikkhūhi saṅgamitu’’ntiādi (pārā. 69) vuttaṃ. Tato āpattiyā bhedoti tato vibhaṅgato ‘‘akkhayite sarīre pārājikaṃ, yebhuyyena khayite thullaccaya’’ntiādi (pārā. 73, pari. 157) āpattiyā bhedo hoti. Anāpatti tadaññathāti tato eva vibhaṅgato yena ākārena āpatti vuttā, tato aññenākārena anāpattibhedova hoti. ‘‘Sādiyati, āpatti pārājikassa, na sādiyati, anāpattī’’ti hi vibhaṅge asati na paññāyati. Ettāvatā ‘‘nidānā mātikābhedo’’ti ayaṃ gāthā samāsato vuttatthā hoti. Visesakāraṇaṃ pana tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade āvibhavissati.
పఠమపఞ్ఞత్తి తావ పఠమబోధిం అతిక్కమిత్వా పఞ్ఞత్తత్తా, ఆయస్మతో సుదిన్నస్స అట్ఠవస్సికకాలే పఞ్ఞత్తత్తా చ రత్తఞ్ఞుమహత్తం పత్తకాలే పఞ్ఞత్తా, దుతియపఞ్ఞత్తి బాహుసచ్చమహత్తం పత్తకాలే. సో హి ఆయస్మా మక్కటిపారాజికో యథా మాతుగామప్పటిసంయుత్తేసు సిక్ఖాపదేసు తిరచ్ఛానగతిత్థీ న అధిప్పేతా, తథా ఇధాపీతి సఞ్ఞాయ ‘‘సచ్చం, ఆవుసో…పే॰… తఞ్చ ఖో మనుస్సిత్థియా, నో తిరచ్ఛానగతాయా’’తి (పారా॰ ౪౧) ఆహ. తతియపఞ్ఞత్తి లాభగ్గమహత్తం పత్తకాలే ఉప్పన్నా ‘‘యావదత్థం భుఞ్జిత్వా’’తిఆది (పారా॰ ౪౩) వచనతో, వేపుల్లమహత్తమ్పి ఏత్థేవ లబ్భతీతి ఇమం పఠమపారాజికసిక్ఖాపదం తివిధమ్పి వత్థుం ఉపాదాయ చతుబ్బిధమ్పి తం కాలం పత్వా పఞ్ఞత్తన్తి వేదితబ్బం.
Paṭhamapaññatti tāva paṭhamabodhiṃ atikkamitvā paññattattā, āyasmato sudinnassa aṭṭhavassikakāle paññattattā ca rattaññumahattaṃ pattakāle paññattā, dutiyapaññatti bāhusaccamahattaṃ pattakāle. So hi āyasmā makkaṭipārājiko yathā mātugāmappaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu tiracchānagatitthī na adhippetā, tathā idhāpīti saññāya ‘‘saccaṃ, āvuso…pe… tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatāyā’’ti (pārā. 41) āha. Tatiyapaññatti lābhaggamahattaṃ pattakāle uppannā ‘‘yāvadatthaṃ bhuñjitvā’’tiādi (pārā. 43) vacanato, vepullamahattampi ettheva labbhatīti imaṃ paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ tividhampi vatthuṃ upādāya catubbidhampi taṃ kālaṃ patvā paññattanti veditabbaṃ.
తత్థ యో పనాతి అనవసేసపరియాదానపదం. భిక్ఖూతి తస్స అతిప్పసఙ్గనియమపదం. భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నోతి తస్స విసేసనవచనం. న హి సబ్బోపి భిక్ఖునామకో, యా భగవతా యాయ కాయచి ఉపసమ్పదాయ ఉపసమ్పన్నభిక్ఖూనం హేట్ఠిమపరిచ్ఛేదేన సిక్ఖితబ్బా సిక్ఖా విహితా , ‘‘ఏత్థ సహ జీవన్తీ’’తి యో చ సాజీవో వుత్తో, తం ఉభయం సమాపన్నోవ హోతి. కదా పన సమాపన్నో హోతి? యాయ కాయచి ఉపసమ్పదాయ ఉపసమ్పన్నసమనన్తరమేవ తదుభయం జానన్తోపి అజానన్తోపి తదజ్ఝుపగతత్తా సమాపన్నోవ నామ హోతి. సహ జీవన్తీతి యావ సిక్ఖం న పచ్చక్ఖాతి, పారాజికభావం వా న పాపుణాతి. యం పన వుత్తం అన్ధకట్ఠకథాయం ‘‘సిక్ఖం పరిపూరేన్తో సిక్ఖాసమాపన్నో సాజీవం అవీతిక్కమన్తో సాజీవసమాపన్నో’’తి, తం ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదవసేన వుత్తం. న హి సిక్ఖం అపరిపూరేన్తో, కామవితక్కాదిబహులో వా ఏకచ్చం సావసేసం సాజీవం వీతిక్కమన్తో వా సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో నామ న హోతి.
Tattha yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ. Bhikkhūti tassa atippasaṅganiyamapadaṃ. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti tassa visesanavacanaṃ. Na hi sabbopi bhikkhunāmako, yā bhagavatā yāya kāyaci upasampadāya upasampannabhikkhūnaṃ heṭṭhimaparicchedena sikkhitabbā sikkhā vihitā , ‘‘ettha saha jīvantī’’ti yo ca sājīvo vutto, taṃ ubhayaṃ samāpannova hoti. Kadā pana samāpanno hoti? Yāya kāyaci upasampadāya upasampannasamanantarameva tadubhayaṃ jānantopi ajānantopi tadajjhupagatattā samāpannova nāma hoti. Saha jīvantīti yāva sikkhaṃ na paccakkhāti, pārājikabhāvaṃ vā na pāpuṇāti. Yaṃ pana vuttaṃ andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sikkhaṃ paripūrento sikkhāsamāpanno sājīvaṃ avītikkamanto sājīvasamāpanno’’ti, taṃ ukkaṭṭhaparicchedavasena vuttaṃ. Na hi sikkhaṃ aparipūrento, kāmavitakkādibahulo vā ekaccaṃ sāvasesaṃ sājīvaṃ vītikkamanto vā sikkhāsājīvasamāpanno nāma na hoti.
ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదేన పన చతుక్కం లబ్భతి – ‘‘అత్థి భిక్ఖు సిక్ఖాసమాపన్నో సీలాని పచ్చవేక్ఖన్తో న సాజీవసమాపన్నో అచిత్తకం సిక్ఖాపదం వీతిక్కమన్తో, అత్థి న సిక్ఖాసమాపన్నో కామవితక్కాదిబహులో సాజీవసమాపన్నో నిరాపత్తికో, అత్థి న సిక్ఖాసమాపన్నో న చ సాజీవసమాపన్నో అనవసేసం ఆపత్తిం ఆపన్నో, అత్థి ఉభయసమాపన్నో సిక్ఖం పరిపూరేన్తో సాజీవఞ్చ అవీతిక్కమన్తో’’తి. అయమేత్థ చతుత్థో భిక్ఖు ఉక్కట్ఠో ఇధ అధిప్పేతో సియా. న హి భగవా అనుక్కట్ఠం వత్తుం యుత్తోతి చే? న, ‘‘తత్ర యాయం అధిసీలసిక్ఖా, అయం ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతా సిక్ఖా’’తి వచనవిరోధతో, ఉక్కట్ఠగ్గహణాధిప్పాయే సతి ‘‘సిక్ఖాతి తిస్సో సిక్ఖా’’తి ఏత్తకమేవ వత్తబ్బన్తి అధిప్పాయో. సిక్ఖత్తయసమాపన్నో హి సబ్బుక్కట్ఠో. ‘‘మేథునం ధమ్మం పటిసేవేయ్యా’’తి పరతో వచనం అపేక్ఖిత్వా అధిసీలసిక్ఖావ వుత్తాతి చే? న, తస్సాపి అభబ్బత్తా. న హి అధిసీలసిక్ఖం పరిపూరేన్తో, సాజీవఞ్చ అవీతిక్కమన్తో మేథునధమ్మం పటిసేవితుం భబ్బో, తం సిక్ఖం అపరిపూరేన్తో, సాజీవఞ్చ వీతిక్కమన్తోయేవ హి పటిసేవేయ్యాతి అధిప్పాయా. తస్మా ఏవమేత్థ అత్థో గహేతబ్బో. యస్మా సిక్ఖాపదసఙ్ఖాతో సాజీవో అధిసీలసిక్ఖమేవ సఙ్గణ్హాతి, న ఇతరసిక్ఖాద్వయం, తస్మా ‘‘తత్ర యాయం అధిసీలసిక్ఖా, అయం ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతా సిక్ఖా’’తి వుత్తం. తస్మా అధిసీలసిక్ఖాయ సఙ్గాహకో సాజీవో సిక్ఖాసాజీవోతి వుత్తో. ఇతి సాజీవవిసేసనత్థం సిక్ఖాగ్గహణం కతం. తదత్థదీపనత్థమేవ విభఙ్గే సిక్ఖం అపరామసిత్వా ‘‘తస్మిం సిక్ఖతి, తేన వుచ్చతి సాజీవసమాపన్నో’’తి (పారా॰ ౪౫) వుత్తం. తేన ఏకమేవిదం అత్థపదన్తి దీపితం హోతి. తఞ్చ ఉపసమ్పదూపగమనన్తరతో పట్ఠాయ సిక్ఖనాధికారత్తా ‘‘సిక్ఖతీ’’తి చ ‘‘సమాపన్నో’’తి చ వుచ్చతి. యో ఏవం ‘‘సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తి సఙ్ఖం గతో, తాదిసం పచ్చయం పటిచ్చ అపరభాగే సాజీవసఙ్ఖాతమేవ సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ తస్మింయేవ దుబ్బల్యం అనావికత్వా మేథునం ధమ్మం పటిసేవేయ్యాతి అయమత్థో యుజ్జతి.
Ukkaṭṭhaparicchedena pana catukkaṃ labbhati – ‘‘atthi bhikkhu sikkhāsamāpanno sīlāni paccavekkhanto na sājīvasamāpanno acittakaṃ sikkhāpadaṃ vītikkamanto, atthi na sikkhāsamāpanno kāmavitakkādibahulo sājīvasamāpanno nirāpattiko, atthi na sikkhāsamāpanno na ca sājīvasamāpanno anavasesaṃ āpattiṃ āpanno, atthi ubhayasamāpanno sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto’’ti. Ayamettha catuttho bhikkhu ukkaṭṭho idha adhippeto siyā. Na hi bhagavā anukkaṭṭhaṃ vattuṃ yuttoti ce? Na, ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vacanavirodhato, ukkaṭṭhaggahaṇādhippāye sati ‘‘sikkhāti tisso sikkhā’’ti ettakameva vattabbanti adhippāyo. Sikkhattayasamāpanno hi sabbukkaṭṭho. ‘‘Methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti parato vacanaṃ apekkhitvā adhisīlasikkhāva vuttāti ce? Na, tassāpi abhabbattā. Na hi adhisīlasikkhaṃ paripūrento, sājīvañca avītikkamanto methunadhammaṃ paṭisevituṃ bhabbo, taṃ sikkhaṃ aparipūrento, sājīvañca vītikkamantoyeva hi paṭiseveyyāti adhippāyā. Tasmā evamettha attho gahetabbo. Yasmā sikkhāpadasaṅkhāto sājīvo adhisīlasikkhameva saṅgaṇhāti, na itarasikkhādvayaṃ, tasmā ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttaṃ. Tasmā adhisīlasikkhāya saṅgāhako sājīvo sikkhāsājīvoti vutto. Iti sājīvavisesanatthaṃ sikkhāggahaṇaṃ kataṃ. Tadatthadīpanatthameva vibhaṅge sikkhaṃ aparāmasitvā ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti (pārā. 45) vuttaṃ. Tena ekamevidaṃ atthapadanti dīpitaṃ hoti. Tañca upasampadūpagamanantarato paṭṭhāya sikkhanādhikārattā ‘‘sikkhatī’’ti ca ‘‘samāpanno’’ti ca vuccati. Yo evaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti saṅkhaṃ gato, tādisaṃ paccayaṃ paṭicca aparabhāge sājīvasaṅkhātameva sikkhaṃ apaccakkhāya tasmiṃyeva dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyāti ayamattho yujjati.
కిన్తు అట్ఠకథానయో పటిక్ఖిత్తో హోతి, సో చ న పటిక్ఖేపారహో హోతి, అధిప్పాయో పనేత్థ పరియేసితబ్బో. సబ్బేసు సిక్ఖాపదేసు ఇదమేవ భిక్ఖులక్ఖణం సాధారణం యదిదం ‘‘భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తి. ఖీణాసవోపి సావకో ఆపత్తిం ఆపజ్జతి అచిత్తకం, తథా సేక్ఖో, పుథుజ్జనో పన సచిత్తకమ్పి, తస్మా సేక్ఖాసేక్ఖపుథుజ్జనానం సామఞ్ఞమిదం భిక్ఖులక్ఖణన్తి కత్వా కేవలం సిక్ఖాసమాపన్నో, కేవలం సాజీవసమాపన్నో, ఉభయసమాపన్నో చాతి సరూపేకదేసఏకసేసనయేన ‘‘సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’త్వేవ సమ్పిణ్డేత్వా ఉక్కట్ఠగ్గహణేన అనుక్కట్ఠానం గహణసిద్ధితో అట్ఠకథాయం ఉక్కట్ఠోవ వుత్తో. తమేవ సమ్పాదేతుం ‘‘తస్మిం సిక్ఖతి, తేన వుచ్చతి సాజీవసమాపన్నో’’తి ఏత్థ సిక్ఖాసద్దస్స అవచనే పరిహారం వత్వా యస్మా పన సో సిక్ఖమ్పి సమాపన్నో, తస్మా సిక్ఖాసమాపన్నోతిపి అత్థతో వేదితబ్బోతి చ వత్వా ‘‘యం సిక్ఖం సమాపన్నో, తం అపచ్చక్ఖాయ, యఞ్చ సాజీవం సమాపన్నో, తత్థ దుబ్బల్యం అనావికత్వా’’తి వుత్తన్తి అయమట్ఠకథాయ అధిప్పాయో వేదితబ్బో. ఏతస్మిం పన అధిప్పాయే అధిసీలసిక్ఖాయ ఏవ గహణం సబ్బత్థికత్తా, సీలాధికారతో చ వినయస్సాతి వేదితబ్బం. యథా చ సిక్ఖాపదం సమాదియన్తో సీలం సమాదియతీతి వుచ్చతి, ఏవం సిక్ఖాపదం పచ్చక్ఖన్తో సీలం పచ్చక్ఖాతీతి వత్తుం యుజ్జతి, తస్మా తత్థ వుత్తం ‘‘యం సిక్ఖం సమాపన్నో, తం అపచ్చక్ఖాయా’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ సిక్ఖాపచ్చక్ఖానవిభఙ్గవణ్ణనా). ఏత్తావతా సమాసతో ‘‘సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తి ఏత్థ వత్తబ్బవినిచ్ఛయో నిట్ఠితో హోతి.
Kintu aṭṭhakathānayo paṭikkhitto hoti, so ca na paṭikkhepāraho hoti, adhippāyo panettha pariyesitabbo. Sabbesu sikkhāpadesu idameva bhikkhulakkhaṇaṃ sādhāraṇaṃ yadidaṃ ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti. Khīṇāsavopi sāvako āpattiṃ āpajjati acittakaṃ, tathā sekkho, puthujjano pana sacittakampi, tasmā sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ sāmaññamidaṃ bhikkhulakkhaṇanti katvā kevalaṃ sikkhāsamāpanno, kevalaṃ sājīvasamāpanno, ubhayasamāpanno cāti sarūpekadesaekasesanayena ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’tveva sampiṇḍetvā ukkaṭṭhaggahaṇena anukkaṭṭhānaṃ gahaṇasiddhito aṭṭhakathāyaṃ ukkaṭṭhova vutto. Tameva sampādetuṃ ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti ettha sikkhāsaddassa avacane parihāraṃ vatvā yasmā pana so sikkhampi samāpanno, tasmā sikkhāsamāpannotipi atthato veditabboti ca vatvā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuttanti ayamaṭṭhakathāya adhippāyo veditabbo. Etasmiṃ pana adhippāye adhisīlasikkhāya eva gahaṇaṃ sabbatthikattā, sīlādhikārato ca vinayassāti veditabbaṃ. Yathā ca sikkhāpadaṃ samādiyanto sīlaṃ samādiyatīti vuccati, evaṃ sikkhāpadaṃ paccakkhanto sīlaṃ paccakkhātīti vattuṃ yujjati, tasmā tattha vuttaṃ ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāyā’’ti (pārā. aṭṭha. sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā). Ettāvatā samāsato ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti ettha vattabbavinicchayo niṭṭhito hoti.
కిం ఇమినా విసేసవచనేన పయోజనం, నను ‘‘యో పన భిక్ఖు సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ దుబ్బల్యం అనావికత్వా…పే॰… అసంవాసో’’తి ఏత్తకమేవ వత్తబ్బన్తి చే? న వత్తబ్బం అనిట్ఠప్పసఙ్గతో. ‘‘యో పన సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో థేయ్యసంవాసాదికో కేవలేన సమఞ్ఞామత్తేన, పటిఞ్ఞామత్తేన వా భిక్ఖు, తస్సాపి సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం అత్థి, సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ చ మేథునం ధమ్మం పటిసేవన్తస్స పారాజికాపత్తి. యో వా పచ్ఛా పారాజికం ఆపత్తిం ఆపజ్జిత్వా న సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో, తస్స చ, యో వా పక్ఖపణ్డకత్తా పణ్డకభావూపగమనేన న సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో, తస్స చ తదుభయం అత్థీతి ఆపజ్జతి. పణ్డకభావపక్ఖే చ పణ్డకో ఉపసమ్పదాయ న వత్థూ’’తి వుత్తం. తస్మా ఇతరస్మిం పక్ఖే వత్థూతి సిద్ధం. తస్మిం పక్ఖే ఉపసమ్పన్నో పణ్డకభావపక్ఖే పణ్డకత్తా న సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో, సో పరిచ్చజితబ్బాయ సిక్ఖాయ అభావేన సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ ముఖేన పరస్స అఙ్గజాతగ్గహణనయేన మేథునం ధమ్మం పటిసేవేయ్య, తస్స కుతో పారాజికాపత్తీతి అధిప్పాయో. అయం నయో అపణ్డకపక్ఖం అలభమానస్సేవ పరతో యుజ్జతి, లభన్తస్స పన అరూపసత్తానం కుసలాదిసమాపత్తిక్ఖణే భవఙ్గవిచ్ఛేదే సతిపి అమరణం వియ పణ్డకభావపక్ఖేపి భిక్ఖుభావో అత్థి. సంవాసం వా సాదియన్తస్స న థేయ్యసంవాసకభావో అత్థి అన్తిమవత్థుఅజ్ఝాపన్నస్స వియ. న చ సహసేయ్యాదిం జనేతి . గణపూరకో పన న హోతి అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నో వియ. న సో సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో. ఇతరస్మిం పన పక్ఖే హోతి, అయం ఇమస్స తతో విసేసో. కిమయం సహేతుకో, ఉదాహు అహేతుకోతి? న అహేతుకో. యతో ఉపసమ్పదా తస్స అపణ్డకపక్ఖే అనుఞ్ఞాతా సహేతుకప్పటిసన్ధికత్తా. పణ్డకభావపక్ఖేపి కిస్స నానుఞ్ఞాతాతి చే? పణ్డకభూతత్తా ఓపక్కమికపణ్డకస్స వియ.
Kiṃ iminā visesavacanena payojanaṃ, nanu ‘‘yo pana bhikkhu sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā…pe… asaṃvāso’’ti ettakameva vattabbanti ce? Na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. ‘‘Yo pana sikkhāsājīvasamāpanno theyyasaṃvāsādiko kevalena samaññāmattena, paṭiññāmattena vā bhikkhu, tassāpi sikkhāpaccakkhānaṃ atthi, sikkhaṃ apaccakkhāya ca methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa pārājikāpatti. Yo vā pacchā pārājikaṃ āpattiṃ āpajjitvā na sikkhāsājīvasamāpanno, tassa ca, yo vā pakkhapaṇḍakattā paṇḍakabhāvūpagamanena na sikkhāsājīvasamāpanno, tassa ca tadubhayaṃ atthīti āpajjati. Paṇḍakabhāvapakkhe ca paṇḍako upasampadāya na vatthū’’ti vuttaṃ. Tasmā itarasmiṃ pakkhe vatthūti siddhaṃ. Tasmiṃ pakkhe upasampanno paṇḍakabhāvapakkhe paṇḍakattā na sikkhāsājīvasamāpanno, so pariccajitabbāya sikkhāya abhāvena sikkhaṃ apaccakkhāya mukhena parassa aṅgajātaggahaṇanayena methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, tassa kuto pārājikāpattīti adhippāyo. Ayaṃ nayo apaṇḍakapakkhaṃ alabhamānasseva parato yujjati, labhantassa pana arūpasattānaṃ kusalādisamāpattikkhaṇe bhavaṅgavicchede satipi amaraṇaṃ viya paṇḍakabhāvapakkhepi bhikkhubhāvo atthi. Saṃvāsaṃ vā sādiyantassa na theyyasaṃvāsakabhāvo atthi antimavatthuajjhāpannassa viya. Na ca sahaseyyādiṃ janeti . Gaṇapūrako pana na hoti antimavatthuṃ ajjhāpanno viya. Na so sikkhāsājīvasamāpanno. Itarasmiṃ pana pakkhe hoti, ayaṃ imassa tato viseso. Kimayaṃ sahetuko, udāhu ahetukoti? Na ahetuko. Yato upasampadā tassa apaṇḍakapakkhe anuññātā sahetukappaṭisandhikattā. Paṇḍakabhāvapakkhepi kissa nānuññātāti ce? Paṇḍakabhūtattā opakkamikapaṇḍakassa viya.
అపిచ ‘‘సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తి ఇమినా తస్స సిక్ఖాసమాదానం దీపేత్వా తం సమాదిన్నం సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ, తత్థ చ దుబ్బల్యం అనావికత్వాతి వత్తుం యుజ్జతి, న అఞ్ఞథాతి ఇమినా కారణేన యథావుత్తానిట్ఠప్పసఙ్గతో ‘‘యో పన భిక్ఖు భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయా’’తిఆది వుత్తం. యథా చేత్థ, ఏవం ‘‘యో పన భిక్ఖు భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ దుబ్బల్యం అనావికత్వా గామా వా అరఞ్ఞా వా అదిన్నం…పే॰… యో పన భిక్ఖు భిక్ఖూనం సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ దుబ్బల్యం అనావికత్వా సుగతచీవరప్పమాణం చీవరం కారాపేయ్యా’’తి సబ్బత్థ యోజేతబ్బం.
Apica ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti iminā tassa sikkhāsamādānaṃ dīpetvā taṃ samādinnaṃ sikkhaṃ apaccakkhāya, tattha ca dubbalyaṃ anāvikatvāti vattuṃ yujjati, na aññathāti iminā kāraṇena yathāvuttāniṭṭhappasaṅgato ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāyā’’tiādi vuttaṃ. Yathā cettha, evaṃ ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā gāmā vā araññā vā adinnaṃ…pe… yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ kārāpeyyā’’ti sabbattha yojetabbaṃ.
‘‘అన్తమసో తిరచ్ఛానగతాయపీ’’తి మనుస్సిత్థిం ఉపాదాయ వుత్తం. న హి పగేవ పణ్డకే, పురిసే వాతి వత్తుం యుజ్జతి. సేసం తత్థ తత్థ వుత్తనయమేవ . అయం తావ మాతికాయ వినిచ్ఛయో అఞ్ఞత్థాపి యథాసమ్భవం యోజేత్వా దీపేతబ్బో.
‘‘Antamaso tiracchānagatāyapī’’ti manussitthiṃ upādāya vuttaṃ. Na hi pageva paṇḍake, purise vāti vattuṃ yujjati. Sesaṃ tattha tattha vuttanayameva . Ayaṃ tāva mātikāya vinicchayo aññatthāpi yathāsambhavaṃ yojetvā dīpetabbo.
సారిపుత్తబేలట్ఠసీసానన్దాదయోపి సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తికారణత్తా చ ఆపత్తిఆపజ్జనతో చ కస్మా మహావిభఙ్గే ఞత్తిచతుత్థఉపసమ్పదాయేవ ఆగతాతి? పటిక్ఖిత్తాయ సరణగమనూపసమ్పదాయ అనుఞ్ఞాతప్పసఙ్గభయాతి ఉపతిస్సత్థేరో. ఆపత్తియా భబ్బతం సన్ధాయ తస్మిమ్పి వుత్తే పుబ్బే పటిక్ఖిత్తాపి భగవతా పున అనుఞ్ఞాతాతి భిక్ఖూనం మిచ్ఛాగాహో వా విమతి వా ఉప్పజ్జతి, తస్మా న వుత్తాతి వుత్తం హోతి.
Sāriputtabelaṭṭhasīsānandādayopi sikkhāpadapaññattikāraṇattā ca āpattiāpajjanato ca kasmā mahāvibhaṅge ñatticatutthaupasampadāyeva āgatāti? Paṭikkhittāya saraṇagamanūpasampadāya anuññātappasaṅgabhayāti upatissatthero. Āpattiyā bhabbataṃ sandhāya tasmimpi vutte pubbe paṭikkhittāpi bhagavatā puna anuññātāti bhikkhūnaṃ micchāgāho vā vimati vā uppajjati, tasmā na vuttāti vuttaṃ hoti.
‘‘అధమ్మకమ్మం వగ్గకమ్మ’’తి (మహావ॰ ౩౮౭) వచనతో కుప్పకమ్మమ్పి కత్థచి ‘‘కమ్మ’’న్తి వుచ్చతి, తస్మా ‘‘అకుప్పేనా’’తి వుత్తం. యస్మా అకుప్పకమ్మమ్పి ఏకచ్చం న ఠానారహం, యేన అపత్తో ఓసారణం సుఓసారితోతి వుచ్చతి, తస్మా ‘‘ఠానారహేనా’’తి వుత్తం. యది ఏవం ‘‘ఠానారహేనా’’తి ఇదమేవ వత్తబ్బం ఇమినా అకుప్పసిద్ధితోతి చే? న, అట్ఠానారహేన అకుప్పేన ఉపసమ్పన్నో ఇమస్మిం అత్థే న అధిప్పేతో అనిట్ఠప్పసఙ్గతో. ద్వీహి పనేతేహి ఏకతో వుత్తేహి అయమత్థో పఞ్ఞాయతి – కేవలం తేన అకుప్పేన ఉపసమ్పన్నో అయమ్పి ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో భిక్ఖూతి, ఠానారహేన చ అకుప్పేన చ ఉపసమ్పన్నో అయమ్పి ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో భిక్ఖూతి, కుప్పేన ఉపసమ్పన్నో నాధిప్పేతోతి.
‘‘Adhammakammaṃ vaggakamma’’ti (mahāva. 387) vacanato kuppakammampi katthaci ‘‘kamma’’nti vuccati, tasmā ‘‘akuppenā’’ti vuttaṃ. Yasmā akuppakammampi ekaccaṃ na ṭhānārahaṃ, yena apatto osāraṇaṃ suosāritoti vuccati, tasmā ‘‘ṭhānārahenā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘ṭhānārahenā’’ti idameva vattabbaṃ iminā akuppasiddhitoti ce? Na, aṭṭhānārahena akuppena upasampanno imasmiṃ atthe na adhippeto aniṭṭhappasaṅgato. Dvīhi panetehi ekato vuttehi ayamattho paññāyati – kevalaṃ tena akuppena upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti, ṭhānārahena ca akuppena ca upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti, kuppena upasampanno nādhippetoti.
‘‘పటిసన్ధిగ్గహణతో పట్ఠాయ అపరిపుణ్ణవీసతివస్సో’’తి వుత్తత్తా ఓపపాతికఞ్చాతి సోళసవస్సుద్దేసికా ఓపపాతికా పటిసన్ధితో పట్ఠాయ అపరిపుణ్ణవీసతివస్సాతి వదన్తి. ‘సోళసవస్సుద్దేసికా హోన్తీ’తి వుత్తత్తా పున చత్తారి వస్సాని ఇచ్ఛితబ్బాని, ‘పటిసన్ధిగ్గహణతో పట్ఠాయా’తి ఇదం గబ్భసేయ్యకానం వసేన వుత్త’’న్తి ఏకే. ‘‘కేచి వదన్తీ’’తి యత్థ యత్థ లిఖీయతి, తత్థ తత్థ విచారేత్వా అత్థం సుట్ఠు ఉపలక్ఖయే. ఓపక్కమికే పణ్డకభావో ఆరుళ్హనయేన వేదితబ్బో. ‘‘పక్ఖపణ్డకో అపణ్డకపక్ఖే పబ్బాజేత్వా పణ్డకపక్ఖే నాసేతబ్బో’’తి (వజిర॰ టీ॰ మహావగ్గ ౧౦౯) లిఖితం.
‘‘Paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya aparipuṇṇavīsativasso’’ti vuttattā opapātikañcāti soḷasavassuddesikā opapātikā paṭisandhito paṭṭhāya aparipuṇṇavīsativassāti vadanti. ‘Soḷasavassuddesikā hontī’ti vuttattā puna cattāri vassāni icchitabbāni, ‘paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāyā’ti idaṃ gabbhaseyyakānaṃ vasena vutta’’nti eke. ‘‘Keci vadantī’’ti yattha yattha likhīyati, tattha tattha vicāretvā atthaṃ suṭṭhu upalakkhaye. Opakkamike paṇḍakabhāvo āruḷhanayena veditabbo. ‘‘Pakkhapaṇḍako apaṇḍakapakkhe pabbājetvā paṇḍakapakkhe nāsetabbo’’ti (vajira. ṭī. mahāvagga 109) likhitaṃ.
‘‘బిన్దుం అదత్వా చే నివాసేతి, థేయ్యసంవాసకో న హోతీ’’తి వదన్తి, వీమంసితబ్బం. లిఙ్గానురూపస్సాతి సామణేరారహస్స సంవాసస్స సాదితత్తాతి అధిప్పాయో.
‘‘Binduṃ adatvā ce nivāseti, theyyasaṃvāsako na hotī’’ti vadanti, vīmaṃsitabbaṃ. Liṅgānurūpassāti sāmaṇerārahassa saṃvāsassa sāditattāti adhippāyo.
రాజభయాదీహి గహితలిఙ్గానం ‘‘గిహీ మం ‘సమణో’తి జానన్తూ’’తి వఞ్చనచిత్తే సతిపి భిక్ఖూనం వఞ్చేతుకామతాయ చ తేహి సంవసితుకామతాయ చ అభావా దోసో న జాతోతి. ‘‘యో ఏవం పబ్బజతి, సో థేయ్యసంవాసకో నామ హోతీ’’తి వా ‘‘ఏవం కాతుం న లబ్భతీ’’తి వా ‘‘ఏవం పబ్బజితో సామణేరో న హోతీ’’తి వా న జానాతి, వట్టతి. ‘‘జానాతి, న వట్టతీ’’తి చ లిఖితం. ‘‘రాజదుబ్భిక్ఖాదిఅత్థాయ చీవరం పారుపిత్వా సంవాసం సాదియన్తో థేయ్యసంవాసకో హోతి. కస్మా? అసుద్ధచిత్తత్తా. పున సో ‘సుద్ధం బ్రహ్మచరియం కరిస్సామి, కిం ఏతేనాతి విప్పటిసారేన వా పచ్చయాదిసులభతాయ వా కరిస్సామీ’తి సుద్ధమానసో హుత్వా యావ సో సంవాసం నాధివాసేతి, తావ థేయ్యసంవాసకో న హోతి. ఏవం సుద్ధచిత్తుప్పత్తితో పట్ఠాయ సంవాసం సాదియతి చే, థేయ్యసంవాసకో హోతీతి అధిప్పేతో. ఇతరథా సబ్బం విరుజ్ఝతీ’’తి ఏకే.
Rājabhayādīhi gahitaliṅgānaṃ ‘‘gihī maṃ ‘samaṇo’ti jānantū’’ti vañcanacitte satipi bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya ca tehi saṃvasitukāmatāya ca abhāvā doso na jātoti. ‘‘Yo evaṃ pabbajati, so theyyasaṃvāsako nāma hotī’’ti vā ‘‘evaṃ kātuṃ na labbhatī’’ti vā ‘‘evaṃ pabbajito sāmaṇero na hotī’’ti vā na jānāti, vaṭṭati. ‘‘Jānāti, na vaṭṭatī’’ti ca likhitaṃ. ‘‘Rājadubbhikkhādiatthāya cīvaraṃ pārupitvā saṃvāsaṃ sādiyanto theyyasaṃvāsako hoti. Kasmā? Asuddhacittattā. Puna so ‘suddhaṃ brahmacariyaṃ karissāmi, kiṃ etenāti vippaṭisārena vā paccayādisulabhatāya vā karissāmī’ti suddhamānaso hutvā yāva so saṃvāsaṃ nādhivāseti, tāva theyyasaṃvāsako na hoti. Evaṃ suddhacittuppattito paṭṭhāya saṃvāsaṃ sādiyati ce, theyyasaṃvāsako hotīti adhippeto. Itarathā sabbaṃ virujjhatī’’ti eke.
‘‘నాభిపరామాసాదినా జాతో తథారూపం పితరం ఘాతేతి చే, పితుఘాతకో హోతీ’’తి వదన్తి.
‘‘Nābhiparāmāsādinā jāto tathārūpaṃ pitaraṃ ghāteti ce, pitughātako hotī’’ti vadanti.
యో పన కాయసంసగ్గేన సీలవినాసం పాపేతి, న సో భిక్ఖునిదూసకో ‘‘తిణ్ణం మగ్గాన’’న్తి వచనతో. భిక్ఖునిం పన ఏకతోఉపసమ్పన్నం దూసేత్వాపి భిక్ఖునిదూసకో హోతి, సోపి పారాజికో హోతీతి వినిచ్ఛయో. భిక్ఖునీ పన థేయ్యసంవాసికా, మాతుపితుఅరహన్తఘాతికా, లోహితుప్పాదికా, తిత్థియపక్కన్తికా చ హోతి, అట్ఠకథాసు అనాగతం వినయధరా సమ్పటిచ్ఛన్తి.
Yo pana kāyasaṃsaggena sīlavināsaṃ pāpeti, na so bhikkhunidūsako ‘‘tiṇṇaṃ maggāna’’nti vacanato. Bhikkhuniṃ pana ekatoupasampannaṃ dūsetvāpi bhikkhunidūsako hoti, sopi pārājiko hotīti vinicchayo. Bhikkhunī pana theyyasaṃvāsikā, mātupituarahantaghātikā, lohituppādikā, titthiyapakkantikā ca hoti, aṭṭhakathāsu anāgataṃ vinayadharā sampaṭicchanti.
‘‘సమ్పజానముసావాదే పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౨) వుత్తం మరియాదం అవీతిక్కమన్తో తస్మిఞ్చ సిక్ఖాపదే సిక్ఖతీతి వుచ్చతి. సిక్ఖాపదన్తి అసభావధమ్మో సఙ్కేతోవ, ఇధ పఞ్ఞత్తి అధిప్పేతా. ‘‘మేథునసంవరస్సేతం అధివచన’’న్తి సమన్తపాసాదికాయం వుత్తం, తం పనత్థం సన్ధాయాతి లిఖితం. సిక్ఖాతి తం తం సిక్ఖాపదం, సిక్ఖనభావేన పవత్తచిత్తుప్పాదో. సాజీవన్తి పఞ్ఞత్తి. తదత్థదస్సనత్థం పుబ్బే ‘‘మేథునసంవరస్సేతం అధివచన’’న్తి వుత్తం. యస్మా సిక్ఖాయ గుణసమ్మతాయ పుఞ్ఞసమ్మతాయ తన్తియా అభావతో లోకస్స దుబ్బల్యావికమ్మం తత్థ న సమ్భవతి. పత్థనీయా హి సా, తస్మా ‘‘యఞ్చ సాజీవం సమాపన్నో, తస్మిం దుబ్బలభావం అప్పకాసేత్వా’’తి వుత్తం. ఆణాయ హి దుబ్బల్యం సమ్భవతీతి ఉపతిస్సో. దుబ్బల్యావికమ్మపదం సిక్ఖాపచ్చక్ఖానపదస్స బ్యఞ్జనసిలిట్ఠతాయ వా పరివారకభావేన వా వేదితబ్బం. అథ వా యస్మా సిక్ఖాపచ్చక్ఖానస్స ఏకచ్చం దుబ్బల్యావికమ్మం అకతం హోతి, తస్మా తం సన్ధాయ ‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయా’’తి పదస్స అత్థం వివరన్తో ‘‘దుబ్బల్యం అనావికత్వా’’తి ఆహ. తత్థ సియా యస్మా న సబ్బం దుబ్బల్యావికమ్మం సిక్ఖాపచ్చక్ఖానం, తస్మా ‘‘దుబ్బల్యం అనావికత్వా’’తి పఠమం వత్వా తస్స అత్థనియమత్థం ‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయా’’తి వత్తబ్బన్తి? తం న, కస్మా? అత్థానుక్కమాభావతో. ‘‘సిక్ఖాసాజీవసమాపన్నో’’తి హి వుత్తత్తా ‘‘యం సిక్ఖం సమాపన్నో, తం అపచ్చక్ఖాయ, యఞ్చ సాజీవం సమాపన్నో, తత్థ దుబ్బల్యం అనావికత్వా’’తి వుచ్చమానే అనుక్కమేనేవ అత్థో వుత్తో హోతి, న అఞ్ఞథా, తస్మా ఇదమేవ పఠమం వుత్తన్తి. తేసంయేవాతి చుద్దసన్నం.
‘‘Sampajānamusāvāde pācittiya’’nti (pāci. 2) vuttaṃ mariyādaṃ avītikkamanto tasmiñca sikkhāpade sikkhatīti vuccati. Sikkhāpadanti asabhāvadhammo saṅketova, idha paññatti adhippetā. ‘‘Methunasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti samantapāsādikāyaṃ vuttaṃ, taṃ panatthaṃ sandhāyāti likhitaṃ. Sikkhāti taṃ taṃ sikkhāpadaṃ, sikkhanabhāvena pavattacittuppādo. Sājīvanti paññatti. Tadatthadassanatthaṃ pubbe ‘‘methunasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ. Yasmā sikkhāya guṇasammatāya puññasammatāya tantiyā abhāvato lokassa dubbalyāvikammaṃ tattha na sambhavati. Patthanīyā hi sā, tasmā ‘‘yañca sājīvaṃsamāpanno, tasmiṃ dubbalabhāvaṃ appakāsetvā’’ti vuttaṃ. Āṇāya hi dubbalyaṃ sambhavatīti upatisso. Dubbalyāvikammapadaṃ sikkhāpaccakkhānapadassa byañjanasiliṭṭhatāya vā parivārakabhāvena vā veditabbaṃ. Atha vā yasmā sikkhāpaccakkhānassa ekaccaṃ dubbalyāvikammaṃ akataṃ hoti, tasmā taṃ sandhāya ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti padassa atthaṃ vivaranto ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti āha. Tattha siyā yasmā na sabbaṃ dubbalyāvikammaṃ sikkhāpaccakkhānaṃ, tasmā ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti paṭhamaṃ vatvā tassa atthaniyamatthaṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti vattabbanti? Taṃ na, kasmā? Atthānukkamābhāvato. ‘‘Sikkhāsājīvasamāpanno’’ti hi vuttattā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuccamāne anukkameneva attho vutto hoti, na aññathā, tasmā idameva paṭhamaṃ vuttanti. Tesaṃyevāti cuddasannaṃ.
‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయా’’తి సబ్బసిక్ఖాపదానం సాధారణత్థం ‘‘అయమేత్థ అనుపఞ్ఞత్తీ’’తి వుత్తం.
‘‘Sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti sabbasikkhāpadānaṃ sādhāraṇatthaṃ ‘‘ayamettha anupaññattī’’ti vuttaṃ.
పవేసనం నామ అఙ్గజాతం పవేసేన్తస్స అఙ్గజాతేన సమ్ఫుసనం. పవిట్ఠం నామ యావ మూలం పవేసేన్తస్స విప్పకతకాలో వాయామకాలో. సుక్కవిసట్ఠిసమయే అఙ్గజాతం ఠితం నామ. ఉద్ధరణం నామ నీహరణకాలో. వినయగణ్ఠిపదే పన ‘‘వాయామతో ఓరమిత్వా ఠానం ఠితం నామా’’తి వుత్తం, తం అసఙ్కరతో దస్సనత్థం వుత్తం. పవేసనపవిట్ఠఉద్ధరణకాలేసుపి సుక్కవిసట్ఠి హోతియేవ. సాదియనం నామ సేవనచిత్తస్స అధివాసనచిత్తస్స ఉప్పాదనం.
Pavesanaṃ nāma aṅgajātaṃ pavesentassa aṅgajātena samphusanaṃ. Paviṭṭhaṃ nāma yāva mūlaṃ pavesentassa vippakatakālo vāyāmakālo. Sukkavisaṭṭhisamaye aṅgajātaṃ ṭhitaṃ nāma. Uddharaṇaṃ nāma nīharaṇakālo. Vinayagaṇṭhipade pana ‘‘vāyāmato oramitvā ṭhānaṃ ṭhitaṃ nāmā’’ti vuttaṃ, taṃ asaṅkarato dassanatthaṃ vuttaṃ. Pavesanapaviṭṭhauddharaṇakālesupi sukkavisaṭṭhi hotiyeva. Sādiyanaṃ nāma sevanacittassa adhivāsanacittassa uppādanaṃ.
ఉభతోవిభఙ్గే ఏవ పఞ్ఞత్తాని సన్ధాయ ‘‘ఇదఞ్హి సబ్బసిక్ఖాపదానం నిదాన’’న్తి వుత్తం. ‘‘వినయధరపఞ్చమేన గణేన ఉపసమ్పదా’’తి (మహావ॰ ౨౫౯) వుత్తత్తా ఇధ తతియా సహయోగేన వుత్తా. తస్మా వీసతిపి భిక్ఖూ చే నిసిన్నా, పఞ్చమో వినయధరోవ ఇచ్ఛితబ్బో, ఏవం సతి పారాజికో చే వినయధరో, ఉపసమ్పదాకమ్మం కోపేతీతి చే? న, పరివారావసానే కమ్మవగ్గే (పరి॰ ౪౮౨ ఆదయో) యం కమ్మవిపత్తిలక్ఖణం వుత్తం, తస్స తస్మిం నత్థితాయ. ‘‘కథం వత్థుతో వా ఞత్తితో వా అనుస్సావనతో వా సీమతో వా పరిసతో వా’’తి ఏత్తకం వుత్తం, నను అయం ‘‘పరిసతో వా’’తి వచనేన సఙ్గహితోతి చే? న, ‘‘ద్వాదసహి ఆకారేహి పరిసతో కమ్మాని విపజ్జన్తీ’’తి (పరి॰ ౪౮౭) సుత్తస్స హి విభఙ్గే తస్స అనామట్ఠత్తాతి అయమత్థో యస్మా తత్థ తత్థ సరూపేన వుత్తపాళివసేనేవ సక్కా జానితుం, తస్మా నయముఖం దస్సేత్వా సంఖిత్తోతి లిఖితం. ‘‘అఙ్గ’’న్తి పదం ఉద్ధరిత్వా ‘‘సబ్బసిక్ఖాపదేసు ఆపత్తీనం అఙ్గానఙ్గం వేదితబ్బ’’న్తి వుత్తం, ఇధ పన ‘‘అఙ్గ’’న్తి వుత్తం, కస్మా? సముట్ఠనాదీనం పరివారాదీసు సఙ్ఖేపేన ఆగతత్తా తత్థ గహేత్వా ఇధాపి నిద్దిట్ఠానం అనఙ్గానం వవత్థానాభావతో, సబ్బత్థ సఙ్ఖేపతో చ విత్థారతో చ అనఙ్గత్తే వుచ్చమానే అతివిత్థారతాయ తస్మిం తస్మిం సిక్ఖాపదే అనూనం వత్తబ్బతో చాతి వేదితబ్బో, సబ్బాపత్తీనం సఙ్గాహకవసేనాతి అత్థో.
Ubhatovibhaṅge eva paññattāni sandhāya ‘‘idañhi sabbasikkhāpadānaṃ nidāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Vinayadharapañcamena gaṇena upasampadā’’ti (mahāva. 259) vuttattā idha tatiyā sahayogena vuttā. Tasmā vīsatipi bhikkhū ce nisinnā, pañcamo vinayadharova icchitabbo, evaṃ sati pārājiko ce vinayadharo, upasampadākammaṃ kopetīti ce? Na, parivārāvasāne kammavagge (pari. 482 ādayo) yaṃ kammavipattilakkhaṇaṃ vuttaṃ, tassa tasmiṃ natthitāya. ‘‘Kathaṃ vatthuto vā ñattito vā anussāvanato vā sīmato vā parisato vā’’ti ettakaṃ vuttaṃ, nanu ayaṃ ‘‘parisato vā’’ti vacanena saṅgahitoti ce? Na, ‘‘dvādasahi ākārehi parisato kammāni vipajjantī’’ti (pari. 487) suttassa hi vibhaṅge tassa anāmaṭṭhattāti ayamattho yasmā tattha tattha sarūpena vuttapāḷivaseneva sakkā jānituṃ, tasmā nayamukhaṃ dassetvā saṃkhittoti likhitaṃ. ‘‘Aṅga’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘sabbasikkhāpadesu āpattīnaṃ aṅgānaṅgaṃ veditabba’’nti vuttaṃ, idha pana ‘‘aṅga’’nti vuttaṃ, kasmā? Samuṭṭhanādīnaṃ parivārādīsu saṅkhepena āgatattā tattha gahetvā idhāpi niddiṭṭhānaṃ anaṅgānaṃ vavatthānābhāvato, sabbattha saṅkhepato ca vitthārato ca anaṅgatte vuccamāne ativitthāratāya tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade anūnaṃ vattabbato cāti veditabbo, sabbāpattīnaṃ saṅgāhakavasenāti attho.
యాని సిక్ఖాపదాని ‘‘కిరియానీ’’తి వుచ్చన్తి, తేసం వసేన కాయవాచా సహ విఞ్ఞత్తియా వేదితబ్బా, అకిరియానం వసేన వినా విఞ్ఞత్తియా వేదితబ్బా. చిత్తం పనేత్థ అప్పమాణం భూతారోచనసముట్ఠానస్స కిరియత్తా, అచిత్తకత్తా చ. తత్థ కిరియా ఆపత్తియా అనఙ్గన్తరచిత్తసముట్ఠానా వేదితబ్బా. అవిఞ్ఞత్తిజనకమ్పి ఏకచ్చం బాహుల్లనయేన ‘‘కిరియ’’న్తి వుచ్చతి యథేవ పఠమపారాజికం. విఞ్ఞత్తియా అభావేపి ‘‘సో చే సాదియతి, ఆపత్తి పారాజికస్స, న సాదియతి, అనాపత్తీ’’తి హి వుత్తం, విఞ్ఞత్తిసఙ్ఖాతాపి కిరియా వినా సేవనచిత్తేన న హోతి వుత్తచిత్తజత్తా, వికారరూపత్తా, చిత్తానుపరివత్తికత్తా చ. తస్మా కిరియాసఙ్ఖాతమిదం విఞ్ఞత్తిరూపం, ఇతరం చిత్తజరూపం వియ జనకచిత్తేన వినా న తిట్ఠతి, ఇతరం సద్దాయతనం తిట్ఠతి, తస్మా కిరియాయ సతి ఏకన్తతో తజ్జనకం సేవనచిత్తం అత్థి ఏవాతి కత్వా న సాదియతి, అనాపత్తీతి న యుజ్జతీతి. యస్మా విఞ్ఞత్తిజనకమ్పి సమానం సేవనచిత్తం న సబ్బకాలం విఞ్ఞత్తిం జనేతి, తస్మా వినాపి విఞ్ఞత్తియా సయం ఉప్పజ్జతీతి కత్వా ‘‘సాదియతి, ఆపత్తి పారాజికస్సా’’తి వుత్తం. నుప్పజ్జతి చే, న సాదియతి నామ, తస్స అనాపత్తి. తేనేవ భగవా ‘‘కించిత్తో త్వం భిక్ఖూ’’తి (పారా॰ ౧౩౫) చిత్తేనేవ ఆపత్తిం పరిచ్ఛిన్దతి, న కిరియాయాతి వేదితబ్బం.
Yāni sikkhāpadāni ‘‘kiriyānī’’ti vuccanti, tesaṃ vasena kāyavācā saha viññattiyā veditabbā, akiriyānaṃ vasena vinā viññattiyā veditabbā. Cittaṃ panettha appamāṇaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānassa kiriyattā, acittakattā ca. Tattha kiriyā āpattiyā anaṅgantaracittasamuṭṭhānā veditabbā. Aviññattijanakampi ekaccaṃ bāhullanayena ‘‘kiriya’’nti vuccati yatheva paṭhamapārājikaṃ. Viññattiyā abhāvepi ‘‘so ce sādiyati, āpatti pārājikassa, na sādiyati, anāpattī’’ti hi vuttaṃ, viññattisaṅkhātāpi kiriyā vinā sevanacittena na hoti vuttacittajattā, vikārarūpattā, cittānuparivattikattā ca. Tasmā kiriyāsaṅkhātamidaṃ viññattirūpaṃ, itaraṃ cittajarūpaṃ viya janakacittena vinā na tiṭṭhati, itaraṃ saddāyatanaṃ tiṭṭhati, tasmā kiriyāya sati ekantato tajjanakaṃ sevanacittaṃ atthi evāti katvā na sādiyati, anāpattīti na yujjatīti. Yasmā viññattijanakampi samānaṃ sevanacittaṃ na sabbakālaṃ viññattiṃ janeti, tasmā vināpi viññattiyā sayaṃ uppajjatīti katvā ‘‘sādiyati, āpatti pārājikassā’’ti vuttaṃ. Nuppajjati ce, na sādiyati nāma, tassa anāpatti. Teneva bhagavā ‘‘kiṃcitto tvaṃ bhikkhū’’ti (pārā. 135) citteneva āpattiṃ paricchindati, na kiriyāyāti veditabbaṃ.
ఏత్థ సముట్ఠానగ్గహణం కత్తబ్బతో వా అకత్తబ్బతో వా కాయాదిభేదాపేక్ఖమేవ ఆపత్తిం ఆపజ్జతి, న అఞ్ఞథాతి దస్సనప్పయోజనం. తేసు కిరియాగ్గహణం కాయాదీనం సవిఞ్ఞత్తికావిఞ్ఞత్తికభేదదస్సనప్పయోజనం. సఞ్ఞాగ్గహణం ఆపత్తియా అఙ్గానఙ్గచిత్తవిసేసదస్సనప్పయోజనం. తేన యం చిత్తం కిరియలక్ఖణే వా అకిరియలక్ఖణే వా సన్నిహితం, యతో వా కిరియా వా అకిరియా వా హోతి, న తం అవిసేసేన ఆపత్తియా అఙ్గం వా అనఙ్గం వా హోతి. కిన్తు యాయ సఞ్ఞాయ ‘‘సఞ్ఞావిమోక్ఖ’’న్తి వుచ్చతి, తాయ సమ్పయుత్తం చిత్తం అఙ్గం, ఇతరం అనఙ్గన్తి దస్సితం హోతి. ఇదాని యేన చిత్తేన సిక్ఖాపదం సచిత్తకం హోతి, తదభావా అచిత్తకం, తేన తస్స అవిసేసేన సావజ్జతాయ ‘‘లోకవజ్జమేవా’’తి వుత్తం. కిన్తు సావజ్జంయేవ సమానం ఏకచ్చం లోకవజ్జం, ఏకచ్చం పణ్ణత్తివజ్జన్తి దస్సనప్పయోజనం చిత్తలోకవజ్జగ్గహణం. చిత్తమేవ యస్మా ‘‘లోకవజ్జ’’న్తి వుచ్చతి, తస్మా మనోకమ్మమ్పి సియా ఆపత్తీతి అనిట్ఠప్పసఙ్గనివారణప్పయోజనం కమ్మగ్గహణం.
Ettha samuṭṭhānaggahaṇaṃ kattabbato vā akattabbato vā kāyādibhedāpekkhameva āpattiṃ āpajjati, na aññathāti dassanappayojanaṃ. Tesu kiriyāggahaṇaṃ kāyādīnaṃ saviññattikāviññattikabhedadassanappayojanaṃ. Saññāggahaṇaṃ āpattiyā aṅgānaṅgacittavisesadassanappayojanaṃ. Tena yaṃ cittaṃ kiriyalakkhaṇe vā akiriyalakkhaṇe vā sannihitaṃ, yato vā kiriyā vā akiriyā vā hoti, na taṃ avisesena āpattiyā aṅgaṃ vā anaṅgaṃ vā hoti. Kintu yāya saññāya ‘‘saññāvimokkha’’nti vuccati, tāya sampayuttaṃ cittaṃ aṅgaṃ, itaraṃ anaṅganti dassitaṃ hoti. Idāni yena cittena sikkhāpadaṃ sacittakaṃ hoti, tadabhāvā acittakaṃ, tena tassa avisesena sāvajjatāya ‘‘lokavajjamevā’’ti vuttaṃ. Kintu sāvajjaṃyeva samānaṃ ekaccaṃ lokavajjaṃ, ekaccaṃ paṇṇattivajjanti dassanappayojanaṃ cittalokavajjaggahaṇaṃ. Cittameva yasmā ‘‘lokavajja’’nti vuccati, tasmā manokammampi siyā āpattīti aniṭṭhappasaṅganivāraṇappayojanaṃ kammaggahaṇaṃ.
యం పనేత్థ అకిరియలక్ఖణం కమ్మం, తం కుసలత్తికవినిముత్తం సియాతి అనిట్ఠప్పసఙ్గనివారణప్పయోజనం కుసలత్తికగ్గహణం. యా పనేత్థ అబ్యాకతాపత్తి, తం ఏకచ్చం అవేదనమ్పి నిరోధం సమాపన్నో ఆపజ్జతీతి వేదనాత్తికం ఏత్థ న లబ్భతీతి అనిట్ఠప్పసఙ్గనివారణత్థం వేదనాత్తికగ్గహణం. సిక్ఖాపదఞ్హి సచిత్తకపుగ్గలవసేన ‘‘తిచిత్తం తివేదన’’న్తి లద్ధవోహారం అచిత్తకేనాపన్నమ్పి ‘‘తిచిత్తం తివేదన’’మిచేవ వుచ్చతి. తత్రిదం సాధకసుత్తం – ‘‘అత్థాపత్తి అచిత్తకో ఆపజ్జతి అచిత్తకో వుట్ఠాతి (పరి॰ ౩౨౪), అత్థాపత్తి కుసలచిత్తో ఆపజ్జతి కుసలచిత్తో వుట్ఠాతీ’’తిఆది (పరి॰ ౪౭౦). ‘‘సచిత్తకం ఆపత్తిదీపనం, సఞ్ఞావిమోక్ఖం అనాపత్తిదీపనం, అచిత్తకం వత్థుఅజాననం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం వీతిక్కమనాజాననం. ఇదమేవ తేసం నానాత్త’’న్తి (వజిర॰ టీ॰ పారాజిక ౬౧-౬౬ పకిణ్ణకకథావణ్ణనా) లిఖితం.
Yaṃ panettha akiriyalakkhaṇaṃ kammaṃ, taṃ kusalattikavinimuttaṃ siyāti aniṭṭhappasaṅganivāraṇappayojanaṃ kusalattikaggahaṇaṃ. Yā panettha abyākatāpatti, taṃ ekaccaṃ avedanampi nirodhaṃ samāpanno āpajjatīti vedanāttikaṃ ettha na labbhatīti aniṭṭhappasaṅganivāraṇatthaṃ vedanāttikaggahaṇaṃ. Sikkhāpadañhi sacittakapuggalavasena ‘‘ticittaṃ tivedana’’nti laddhavohāraṃ acittakenāpannampi ‘‘ticittaṃ tivedana’’miceva vuccati. Tatridaṃ sādhakasuttaṃ – ‘‘atthāpatti acittako āpajjati acittako vuṭṭhāti (pari. 324), atthāpatti kusalacitto āpajjati kusalacitto vuṭṭhātī’’tiādi (pari. 470). ‘‘Sacittakaṃ āpattidīpanaṃ, saññāvimokkhaṃ anāpattidīpanaṃ, acittakaṃ vatthuajānanaṃ, nosaññāvimokkhaṃ vītikkamanājānanaṃ. Idameva tesaṃ nānātta’’nti (vajira. ṭī. pārājika 61-66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) likhitaṃ.
సచిత్తకపక్ఖేతి ఏత్థ అయం తావ గణ్ఠిపదనయో – సచిత్తకపక్ఖేతి సురాపానాదిఅచిత్తకే సన్ధాయ వుత్తం. సచిత్తకేసు పన యం ఏకన్తమకుసలేనేవ సముట్ఠాతి, తఞ్చ ఉభయం లోకవజ్జం నామ. సురాపానస్మిఞ్హి ‘‘సురా’’తి వా ‘‘పాతుం న వట్టతీ’’తి వా జానిత్వా పివనే అకుసలమేవాతి. తత్థ ‘‘న వట్టతీతి జానిత్వా’’తి వుత్తవచనం న యుజ్జతి పణ్ణత్తివజ్జస్సపి లోకవజ్జతాపసఙ్గతో. ఇమం అనిట్ఠప్పసఙ్గం పరిహరితుకామతాయ చ వజిరబుద్ధిత్థేరేన లిఖితం – ‘‘ఇధ ‘సచిత్తక’న్తి చ ‘అచిత్తక’న్తి చ విచారణా వత్థువిజాననే ఏవ హోతి, న పఞ్ఞత్తివిజాననే. యది పఞ్ఞత్తివిజాననే హోతి , సబ్బసిక్ఖాపదాని లోకవజ్జానేవ సియుం, న చ సబ్బసిక్ఖాపదాని లోకవజ్జాని. తస్మా వత్థువిజాననే ఏవ హోతీతి ఇదం యుజ్జతి. కస్మా? యస్మా సేఖియేసు పఞ్ఞత్తివిజాననమేవ పమాణం, న వత్థుమత్తవిజానన’’న్తి. అయం పనేత్థ అత్థో సిక్ఖాపదసీసేన ఆపత్తిం గహేత్వా యస్స సిక్ఖాపదస్స సచిత్తకస్స చిత్తం అకుసలమేవ హోతి, తం లోకవజ్జం, సచిత్తకాచిత్తకసఙ్ఖాతస్స అచిత్తకస్స చ సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం అకుసలమేవ హోతి, తమ్పి సురాపానాదిలోకవజ్జన్తి ఇమమత్థం సన్ధాయ ‘‘యస్సా సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం అకుసలమేవ హోతి, అయం లోకవజ్జా నామా’’తి వుత్తం. ‘‘సచిత్తకపక్ఖే’’తి హి ఇదం వచనం అచిత్తకం సన్ధాయాహ. న హి ఏకంసతో సచిత్తకాయ ‘‘సచిత్తకపక్ఖే’’తి విసేసనే పయోజనం అత్థీతి, ఏవం సన్తేపి అనియమేన వుత్తఞ్చ నియమవసేన ఏవ గహేతబ్బన్తి అత్థో.
Sacittakapakkheti ettha ayaṃ tāva gaṇṭhipadanayo – sacittakapakkheti surāpānādiacittake sandhāya vuttaṃ. Sacittakesu pana yaṃ ekantamakusaleneva samuṭṭhāti, tañca ubhayaṃ lokavajjaṃ nāma. Surāpānasmiñhi ‘‘surā’’ti vā ‘‘pātuṃ na vaṭṭatī’’ti vā jānitvā pivane akusalamevāti. Tattha ‘‘na vaṭṭatīti jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassapi lokavajjatāpasaṅgato. Imaṃ aniṭṭhappasaṅgaṃ pariharitukāmatāya ca vajirabuddhittherena likhitaṃ – ‘‘idha ‘sacittaka’nti ca ‘acittaka’nti ca vicāraṇā vatthuvijānane eva hoti, na paññattivijānane. Yadi paññattivijānane hoti , sabbasikkhāpadāni lokavajjāneva siyuṃ, na ca sabbasikkhāpadāni lokavajjāni. Tasmā vatthuvijānane eva hotīti idaṃ yujjati. Kasmā? Yasmā sekhiyesu paññattivijānanameva pamāṇaṃ, na vatthumattavijānana’’nti. Ayaṃ panettha attho sikkhāpadasīsena āpattiṃ gahetvā yassa sikkhāpadassa sacittakassa cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajjaṃ, sacittakācittakasaṅkhātassa acittakassa ca sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, tampi surāpānādilokavajjanti imamatthaṃ sandhāya ‘‘yassā sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā nāmā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sacittakapakkhe’’ti hi idaṃ vacanaṃ acittakaṃ sandhāyāha. Na hi ekaṃsato sacittakāya ‘‘sacittakapakkhe’’ti visesane payojanaṃ atthīti, evaṃ santepi aniyamena vuttañca niyamavasena eva gahetabbanti attho.
తిరచ్ఛానానం పనాతి పన-సద్దేన థుల్లచ్చయాదికారం నివత్తేతి. కిరియాతి ఏత్థ ‘‘ఠితం సాదియతీ’’తి (పారా॰ ౫౮) వుత్తత్తా తం కథన్తి చే? ‘‘సాదియతీ’’తి వుత్తత్తా కిరియా ఏవ. ఏవం సన్తే ‘‘కాయకమ్మం మనోకమ్మ’’న్తి వత్తబ్బన్తి చే? న, పచురవోహారవసేన ‘‘కాయకమ్మ’’న్తి వుత్తత్తా. ఉబ్భజాణుమణ్డలికాయ లబ్భతి ఏవాతి లిఖితం. పుబ్బే వుత్తనయేన సంసన్దేత్వా గహేతబ్బం. ‘‘దున్నిక్ఖిత్తస్స, భిక్ఖవే, పదబ్యఞ్జనస్స అత్థోపి దున్నయో హోతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౨.౨౦) వదన్తేనాపి అత్థస్స సుఖగ్గహణత్థమేవ పదబ్యఞ్జనస్స సునిక్ఖిత్తభావో ఇచ్ఛితో, న అక్ఖరవచనాయ, తస్మా ఆహ ‘‘అత్థఞ్హి నాథో సరణం అవోచా’’తిఆది.
Tiracchānānaṃ panāti pana-saddena thullaccayādikāraṃ nivatteti. Kiriyāti ettha ‘‘ṭhitaṃ sādiyatī’’ti (pārā. 58) vuttattā taṃ kathanti ce? ‘‘Sādiyatī’’ti vuttattā kiriyā eva. Evaṃ sante ‘‘kāyakammaṃ manokamma’’nti vattabbanti ce? Na, pacuravohāravasena ‘‘kāyakamma’’nti vuttattā. Ubbhajāṇumaṇḍalikāya labbhati evāti likhitaṃ. Pubbe vuttanayena saṃsandetvā gahetabbaṃ. ‘‘Dunnikkhittassa, bhikkhave, padabyañjanassa atthopi dunnayo hotī’’ti (a. ni. 2.20) vadantenāpi atthassa sukhaggahaṇatthameva padabyañjanassa sunikkhittabhāvo icchito, na akkharavacanāya, tasmā āha ‘‘atthañhi nātho saraṇaṃ avocā’’tiādi.
పఠమపారాజికవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭhamapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.