Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā

បារាជិកកណ្ឌំ

Pārājikakaṇḍaṃ

ឥទានិ និទានុទ្ទេសានន្តរំ វុត្តស្ស បារាជិកុទ្ទេសស្ស អត្ថំ សំវណ្ណេតុំ ‘‘ឥទានី’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ និទានានន្តរន្តិ ភាវនបុំសកនិទ្ទេសោ, និទានំ អនន្តរំ កត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ តត្ថាតិ បារាជិកកណ្ឌេ។ បាតិមោក្ខេតិ ភិក្ខុបាតិមោក្ខេ។ ចត្តារោតិ គណនបរិច្ឆេទោ ឩនាតិរេកភាវនិវត្តនតោ។ បារាជិកាតិ សជាតិនាមំ។ អាបត្តិយោតិ សព្ពសាធារណនាមំ។ ឧទ្ទិសីយតីតិ ឧទ្ទេសោ។ ភាវប្បធានោយំ និទ្ទេសោ។ តេនាហ ‘‘ឧទ្ទិសិតព្ពត’’ន្តិ។

Idāni nidānuddesānantaraṃ vuttassa pārājikuddesassa atthaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘idānī’’tiādi āraddhaṃ. Nidānānantaranti bhāvanapuṃsakaniddeso, nidānaṃ anantaraṃ katvāti vuttaṃ hoti. Tatthāti pārājikakaṇḍe. Pātimokkheti bhikkhupātimokkhe. Cattāroti gaṇanaparicchedo ūnātirekabhāvanivattanato. Pārājikāti sajātināmaṃ. Āpattiyoti sabbasādhāraṇanāmaṃ. Uddisīyatīti uddeso. Bhāvappadhānoyaṃ niddeso. Tenāha ‘‘uddisitabbata’’nti.

១. បឋមបារាជិកវណ្ណនា

1. Paṭhamapārājikavaṇṇanā

យោ បនាតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៤៥ ភិក្ខុបទភាជនីយវណ្ណនា) ឯត្ថ យស្មា បនាតិ និបាតមត្តំ, យោតិ អត្ថបទំ, តញ្ច អនិយមេន បុគ្គលំ ទីបេតិ។ តស្មា តស្ស អត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘យោ កោចី’’តិ អាហ។ យស្មា បន យោ យោកោចិ នាម, សោ អវស្សំ លិង្គយុត្តជាតិនាមគោត្តសីលវិហារគោចរវយេសុ ឯកេនាការេន បញ្ញាយតិ, តស្មា តំ តថា ញាបេតុំ ‘‘រស្សទីឃាទិនា’’តិអាទិមាហ។ អាទិសទ្ទេន នវកម្មាទីនំ គហណំ។ លិង្គាទិភេទេនាតិ លិង្គីយតិញាយតិ ឯតេនាតិ លិង្គំ, តំ អាទិ យេសំ តេតិ លិង្គាទយោ, តេសំ ភេទោ លិង្គាទិភេទោ, តេន លិង្គាទិភេទេន។ ឯត្ថាទិសទ្ទេន បន យុត្តាទីនំ គហណំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – លិង្គវសេន យាទិសោ វា តាទិសោ វា ហោតុ, ទីឃោ វា រស្សោ វា កាឡោ វា ឱទាតោ វា មង្គុរច្ឆវិ វា កិសោ វា ថូលោ វា។ យោគវសេន យេន វា តេន វា យុត្តោ ហោតុ, នវកម្មយុត្តោ វា ឧទ្ទេសយុត្តោ វា វាសធុរយុត្តោ វា។ ជាតិវសេន យំជច្ចោ វា តំជច្ចោ វា ហោតុ, ខត្តិយោ វា ព្រាហ្មណោ វា វេស្សោ វា សុទ្ធោ វា។ នាមវសេន យថានាមោ វា តថានាមោ វា ហោតុ, ពុទ្ធរក្ខិតោ វា ធម្មរក្ខិតោ វា សង្ឃរក្ខិតោ វា។ គោត្តវសេន យថាគោត្តោ វា តថាគោត្តោ វា ហោតុ, កច្ចាយនោ វា វាសិដ្ឋោ វា កោសិយោ វា។ សីលេសុ យថាសីលោ វា តថាសីលោ វា ហោតុ, នវកម្មសីលោ វា ឧទ្ទេសសីលោ វា វាសធុរសីលោ វា។ វិហារេសុបិ យថាវិហារី វា តថាវិហារី វា ហោតុ, នវកម្មវិហារី វា ឧទ្ទេសវិហារី វា វាសធុរវិហារី វា ។ គោចរេសុបិ យថាគោចរោ វា តថាគោចរោ វា ហោតុ, នវកម្មគោចរោ វា ឧទ្ទេសគោចរោ វា វាសធុរគោចរោ វា។ វយេសុបិ យោ វា សោ វា ហោតុ ថេរោ វា នវោ វា មជ្ឈិមោ វា, អថ ខោ សព្ពោវ ឥមស្មិំ អត្ថេ ‘‘យោ’’តិ វុច្ចតីតិ។

Yo panāti (pārā. aṭṭha. 1.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā) ettha yasmā panāti nipātamattaṃ, yoti atthapadaṃ, tañca aniyamena puggalaṃ dīpeti. Tasmā tassa atthaṃ dassento ‘‘yo kocī’’ti āha. Yasmā pana yo yokoci nāma, so avassaṃ liṅgayuttajātināmagottasīlavihāragocaravayesu ekenākārena paññāyati, tasmā taṃ tathā ñāpetuṃ ‘‘rassadīghādinā’’tiādimāha. Ādisaddena navakammādīnaṃ gahaṇaṃ. Liṅgādibhedenāti liṅgīyatiñāyati etenāti liṅgaṃ, taṃ ādi yesaṃ teti liṅgādayo, tesaṃ bhedo liṅgādibhedo, tena liṅgādibhedena. Etthādisaddena pana yuttādīnaṃ gahaṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – liṅgavasena yādiso vā tādiso vā hotu, dīgho vā rasso vā kāḷo vā odāto vā maṅguracchavi vā kiso vā thūlo vā. Yogavasena yena vā tena vā yutto hotu, navakammayutto vā uddesayutto vā vāsadhurayutto vā. Jātivasena yaṃjacco vā taṃjacco vā hotu, khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddho vā. Nāmavasena yathānāmo vā tathānāmo vā hotu, buddharakkhito vā dhammarakkhito vā saṅgharakkhito vā. Gottavasena yathāgotto vā tathāgotto vā hotu, kaccāyano vā vāsiṭṭho vā kosiyo vā. Sīlesu yathāsīlo vā tathāsīlo vā hotu, navakammasīlo vā uddesasīlo vā vāsadhurasīlo vā. Vihāresupi yathāvihārī vā tathāvihārī vā hotu, navakammavihārī vā uddesavihārī vā vāsadhuravihārī vā . Gocaresupi yathāgocaro vā tathāgocaro vā hotu, navakammagocaro vā uddesagocaro vā vāsadhuragocaro vā. Vayesupi yo vā so vā hotu thero vā navo vā majjhimo vā, atha kho sabbova imasmiṃ atthe ‘‘yo’’ti vuccatīti.

ឥទានិ ‘‘ភិក្ខូ’’តិ បទំ សំវណ្ណេតុំ ‘‘ឯហិភិក្ខូបសម្បទា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ‘‘ឯហិ ភិក្ខូ’’តិ ភគវតោ វចនមត្តេន ភិក្ខុភាវោ ឯហិភិក្ខូបសម្បទា។ ‘‘ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆាមី’’តិអាទិនា (មហាវ. ១០៥) នយេន តិក្ខត្តុំ វាចំ ភិន្ទិត្វា វុត្តេហិ តីហិ សរណគមនេហិ ឧបសម្បទា សរណគមនូបសម្បទា។ ឱវាទប្បដិគ្គហណូបសម្បទា (បារា. អដ្ឋ. ១.៤៥) នាម –

Idāni ‘‘bhikkhū’’ti padaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘ehibhikkhūpasampadā’’tiādimāha. Tattha ‘‘ehi bhikkhū’’ti bhagavato vacanamattena bhikkhubhāvo ehibhikkhūpasampadā. ‘‘Buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’tiādinā (mahāva. 105) nayena tikkhattuṃ vācaṃ bhinditvā vuttehi tīhi saraṇagamanehi upasampadā saraṇagamanūpasampadā. Ovādappaṭiggahaṇūpasampadā (pārā. aṭṭha. 1.45) nāma –

‘‘តស្មាតិហ តេ, កស្សប, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘តិព្ពំ មេ ហិរោត្តប្បំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ភវិស្សតិ ថេរេសុ នវេសុ មជ្ឈិមេសូ’តិ, ឯវញ្ហិ តេ កស្សប សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, កស្សប, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘យំ កិញ្ចិ ធម្មំ សុណិស្សាមិ កុសលូបសំហិតំ, សព្ពំ តំ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ ករិត្វា សព្ពចេតសា សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណិស្សាមី’តិ, ឯវញ្ហិ តេ, កស្សប, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, កស្សប, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘សាតសហគតា ច មេ កាយគតាសតិ ន វិជហិស្សតី’តិ, ឯវញ្ហិ តេ, កស្សប, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ (សំ. និ. ២.១៥៤) –

‘‘Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti, evañhi te kassapa sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘yaṃ kiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbacetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘sātasahagatā ca me kāyagatāsati na vijahissatī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154) –

ឥមិនា ឱវាទប្បដិគ្គហណេន មហាកស្សបត្ថេរស្ស អនុញ្ញាតឧបសម្បទា។

Iminā ovādappaṭiggahaṇena mahākassapattherassa anuññātaupasampadā.

បញ្ហាព្យាករណូបសម្បទា នាម សោបាកស្ស អនុញ្ញាតឧបសម្បទា។ ភគវា កិរ បុព្ពារាមេ អនុចង្កមន្តំ សោបាកសាមណេរំ ‘‘‘ឧទ្ធុមាតកសញ្ញា’តិ វា សោបាក ‘រូបសញ្ញា’តិ វា ឥមេ ធម្មា នានត្ថា នានាព្យញ្ជនា, ឧទាហុ ឯកត្ថា ព្យញ្ជនមេវ នាន’’ន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៤៥) ទស អសុភនិស្សិតេ បញ្ហេ បុច្ឆិ។ សោ តេ ព្យាកាសិ។ ភគវា តស្ស សាធុការំ ទត្វា ‘‘កតិវស្សោ ត្វំ, សោបាកា’’តិ បុច្ឆិ។ សត្តវស្សោហំ ភគវាតិ។ ‘‘សោបាក, ត្វំ មម សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេន សទ្ធិំ សំសន្ទិត្វា បញ្ហេ ព្យាកាសី’’តិ អារទ្ធចិត្តោ ឧបសម្បទំ អនុជានិ, អយំ បញ្ហាព្យាករណូបសម្បទា។

Pañhābyākaraṇūpasampadā nāma sopākassa anuññātaupasampadā. Bhagavā kira pubbārāme anucaṅkamantaṃ sopākasāmaṇeraṃ ‘‘‘uddhumātakasaññā’ti vā sopāka ‘rūpasaññā’ti vā ime dhammā nānatthā nānābyañjanā, udāhu ekatthā byañjanameva nāna’’nti (pārā. aṭṭha. 1.45) dasa asubhanissite pañhe pucchi. So te byākāsi. Bhagavā tassa sādhukāraṃ datvā ‘‘kativasso tvaṃ, sopākā’’ti pucchi. Sattavassohaṃ bhagavāti. ‘‘Sopāka, tvaṃ mama sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā pañhe byākāsī’’ti āraddhacitto upasampadaṃ anujāni, ayaṃ pañhābyākaraṇūpasampadā.

អដ្ឋគរុធម្មបដិគ្គហណូបសម្បទា នាម មហាបជាបតិយា អដ្ឋគរុធម្មប្បដិគ្គហណេន អនុញ្ញាតឧបសម្បទា។

Aṭṭhagarudhammapaṭiggahaṇūpasampadā nāma mahāpajāpatiyā aṭṭhagarudhammappaṭiggahaṇena anuññātaupasampadā.

ទូតេនូបសម្បទា នាម អឌ្ឍកាសិយា គណិកាយ អនុញ្ញាតឧបសម្បទា។

Dūtenūpasampadā nāma aḍḍhakāsiyā gaṇikāya anuññātaupasampadā.

អដ្ឋវាចិកូបសម្បទា នាម ភិក្ខុនិយា ភិក្ខុនិសង្ឃតោ ញត្តិចតុត្ថេន, ភិក្ខុសង្ឃតោ ញត្តិចតុត្ថេនាតិ ឥមេហិ ទ្វីហិ កម្មេហិ ឧបសម្បទា។

Aṭṭhavācikūpasampadā nāma bhikkhuniyā bhikkhunisaṅghato ñatticatutthena, bhikkhusaṅghato ñatticatutthenāti imehi dvīhi kammehi upasampadā.

ញត្តិចតុត្ថកម្មូបសម្បទា នាម ភិក្ខូនំ ឯតរហិ ឧបសម្បទា។ ញត្តិចតុត្ថេនាតិ តីហិ អនុស្សាវនាហិ, ឯកាយ ច ញត្តិយាតិ ឯវំ ញត្តិចតុត្ថេន។ កិញ្ចាបិ ហិ ញត្តិ សព្ពបឋមំ វុច្ចតិ, តិស្សន្នំ បន អនុស្សាវនានំ អត្ថព្យញ្ជនភេទាភាវតោ អត្ថព្យញ្ជនភិន្នំ ញត្តិំ តាសំ ចតុត្ថន្តិ កត្វា ‘‘ញត្តិចតុត្ថ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ អកុប្បេនាតិ អកោបេតព្ពតំ, អប្បដិក្កោសិតព្ពតញ្ច ឧបគតេន។ ឋានារហេនាតិ ការណារហេន សត្ថុ សាសនារហេន។ ឧបសម្បន្នោ នាម ឧបរិភាវំ សមាបន្នោ, បត្តោតិ អត្ថោ។ ភិក្ខុភាវោ ហិ ឧបរិភាវោ, តញ្ចេស យថាវុត្តេន កម្មេន សមាបន្នត្តា ‘‘ឧបសម្បន្នោ’’តិ វុច្ចតិ។ កស្មា បនេត្ថ ឥមិនាវ ឧបសម្បន្នោ ឥធ គហិតោ, នាញ្ញេហីតិ? វុច្ចតេ – ឯហិភិក្ខូបសម្បទា អន្តិមភវិកានមេវ, សរណគមនូបសម្បទា បរិសុទ្ធានំ, ឱវាទប្បដិគ្គហណបញ្ហាព្យាករណូបសម្បទា មហាកស្សបសោបាកានំ, ន ច តេ ភព្ពា បារាជិកាទិលោកវជ្ជំ អាបជ្ជិតុំ, អដ្ឋគរុធម្មប្បដិគ្គហណាទយោ ច ភិក្ខុនីនំយេវ អនុញ្ញាតា។ អយញ្ច ភិក្ខុ, តស្មា ញត្តិចតុត្ថេនេវ ឧបសម្បទាកម្មេន ឧបសម្បន្នោ ឥធ គហិតោ, នាញ្ញេហីតិ វេទិតព្ពោ។ បណ្ណត្តិវជ្ជេសុ បន សិក្ខាបទេសុ អញ្ញេបិ ឯហិភិក្ខូបសម្បទាយ ឧបសម្បន្នាទយោ សង្គយ្ហន្តិ (សារត្ថ. ដី. ២.៤៥ ភិក្ខុបទភាជនីយវណ្ណនា)។ វក្ខតិ ហិ ‘‘បណ្ណត្តិវជ្ជេសុ បន អញ្ញេបិ សង្គហំ គច្ឆន្តី’’តិ។ ឥទានិ ‘‘អកុប្បេន ឋានារហេន ឧបសម្បន្នោ’’តិ សំខិត្តេន វុត្តមត្ថំ វិត្ថារេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘តស្ស បនា’’តិអាទិមាហ។

Ñatticatutthakammūpasampadā nāma bhikkhūnaṃ etarahi upasampadā. Ñatticatutthenāti tīhi anussāvanāhi, ekāya ca ñattiyāti evaṃ ñatticatutthena. Kiñcāpi hi ñatti sabbapaṭhamaṃ vuccati, tissannaṃ pana anussāvanānaṃ atthabyañjanabhedābhāvato atthabyañjanabhinnaṃ ñattiṃ tāsaṃ catutthanti katvā ‘‘ñatticatuttha’’nti vuccati. Akuppenāti akopetabbataṃ, appaṭikkositabbatañca upagatena. Ṭhānārahenāti kāraṇārahena satthu sāsanārahena. Upasampanno nāma uparibhāvaṃ samāpanno, pattoti attho. Bhikkhubhāvo hi uparibhāvo, tañcesa yathāvuttena kammena samāpannattā ‘‘upasampanno’’ti vuccati. Kasmā panettha imināva upasampanno idha gahito, nāññehīti? Vuccate – ehibhikkhūpasampadā antimabhavikānameva, saraṇagamanūpasampadā parisuddhānaṃ, ovādappaṭiggahaṇapañhābyākaraṇūpasampadā mahākassapasopākānaṃ, na ca te bhabbā pārājikādilokavajjaṃ āpajjituṃ, aṭṭhagarudhammappaṭiggahaṇādayo ca bhikkhunīnaṃyeva anuññātā. Ayañca bhikkhu, tasmā ñatticatuttheneva upasampadākammena upasampanno idha gahito, nāññehīti veditabbo. Paṇṇattivajjesu pana sikkhāpadesu aññepi ehibhikkhūpasampadāya upasampannādayo saṅgayhanti (sārattha. ṭī. 2.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā). Vakkhati hi ‘‘paṇṇattivajjesu pana aññepi saṅgahaṃ gacchantī’’ti. Idāni ‘‘akuppena ṭhānārahena upasampanno’’ti saṃkhittena vuttamatthaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘tassa panā’’tiādimāha.

តត្ថាតិ តេសុ បញ្ចសុ។ វសតិ ឯត្ថាតិ វត្ថុ, អាធារោ បតិដ្ឋា។ តេនាហ ‘‘ឧបសម្បទាបេក្ខោ បុគ្គលោ’’តិ។ ឩនានិ អបរិបុណ្ណានិ វីសតិ វស្សានិ អស្សាតិ ឩនវីសតិវស្សោ។ ឯត្ថ យំ វត្តព្ពំ, តំ ឧបរិ សប្បាណកវគ្គេ ឩនវីសតិសិក្ខាបទេ (កង្ខា. អដ្ឋ. ឩនវីសតិវស្សសិក្ខាបទវណ្ណនា) វណ្ណយិស្សាម។ តេសូតិ បណ្ឌកាទីសុ ឯកាទសសុ អភព្ពបុគ្គលេសុ។ បណ្ឌកោ (មហាវ. អដ្ឋ. ១០៩) បនេត្ថ បញ្ចវិធោ ហោតិ អាសិត្តបណ្ឌកោ, ឧសូយបណ្ឌកោ , ឱបក្កមិកបណ្ឌកោ, នបុំសកបណ្ឌកោ, បក្ខបណ្ឌកោតិ។ តេសុ អាសិត្តបណ្ឌកស្ស ច ឧសូយបណ្ឌកស្ស ច បព្ពជ្ជា ន វារិតា, ឥតរេសំ តិណ្ណំ វារិតា។ តេសុបិ បក្ខបណ្ឌកស្ស យស្មិំ បក្ខេ បណ្ឌកោ ហោតិ, តស្មិំយេវស្ស បក្ខេ បព្ពជ្ជា វារិតាតិ។ តយោ ចេត្ថ បព្ពជ្ជូបសម្បទានំ អភព្ពតាយ អវត្ថូ។ តេនាហ ‘‘អាសិត្តបណ្ឌកញ្ចា’’តិអាទិ។ តត្ថ យស្ស បរេសំ អង្គជាតំ មុខេន គហេត្វា អសុចិនា អាសិត្តស្ស បរិឡាហោ វូបសម្មតិ, អយំ អាសិត្តបណ្ឌកោ។ យស្ស បរេសំ អជ្ឈាចារំ បស្សតោ ឧសូយាយ ឧប្បន្នាយ បរិឡាហោ វូបសម្មតិ, អយំ ឧសូយបណ្ឌកោ។ យស្ស ឧបក្កមេន ពីជានិ អបនីតានិ, អយំ ឱបក្កមិកបណ្ឌកោ (វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ១៣៥; វិ. វិ. ដី. មហាវគ្គ ២.១០៩)។ យោ បន បដិសន្ធិយំយេវ អភាវកោ ឧប្បន្នោ, អយំ នបុំសកបណ្ឌកោ។ ឯកច្ចោ បន អកុសលវិបាកានុភាវេន កាឡបក្ខេ បណ្ឌកោ ហោតិ, ជុណ្ហបក្ខេ បនស្ស បរិឡាហោ វូបសម្មតិ, អយំ បក្ខបណ្ឌកោតិ វេទិតព្ពោ។

Tatthāti tesu pañcasu. Vasati etthāti vatthu, ādhāro patiṭṭhā. Tenāha ‘‘upasampadāpekkho puggalo’’ti. Ūnāni aparipuṇṇāni vīsati vassāni assāti ūnavīsativasso. Ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ upari sappāṇakavagge ūnavīsatisikkhāpade (kaṅkhā. aṭṭha. ūnavīsativassasikkhāpadavaṇṇanā) vaṇṇayissāma. Tesūti paṇḍakādīsu ekādasasu abhabbapuggalesu. Paṇḍako (mahāva. aṭṭha. 109) panettha pañcavidho hoti āsittapaṇḍako, usūyapaṇḍako , opakkamikapaṇḍako, napuṃsakapaṇḍako, pakkhapaṇḍakoti. Tesu āsittapaṇḍakassa ca usūyapaṇḍakassa ca pabbajjā na vāritā, itaresaṃ tiṇṇaṃ vāritā. Tesupi pakkhapaṇḍakassa yasmiṃ pakkhe paṇḍako hoti, tasmiṃyevassa pakkhe pabbajjā vāritāti. Tayo cettha pabbajjūpasampadānaṃ abhabbatāya avatthū. Tenāha ‘‘āsittapaṇḍakañcā’’tiādi. Tattha yassa paresaṃ aṅgajātaṃ mukhena gahetvā asucinā āsittassa pariḷāho vūpasammati, ayaṃ āsittapaṇḍako. Yassa paresaṃ ajjhācāraṃ passato usūyāya uppannāya pariḷāho vūpasammati, ayaṃ usūyapaṇḍako. Yassa upakkamena bījāni apanītāni, ayaṃ opakkamikapaṇḍako (vi. saṅga. aṭṭha. 135; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.109). Yo pana paṭisandhiyaṃyeva abhāvako uppanno, ayaṃ napuṃsakapaṇḍako. Ekacco pana akusalavipākānubhāvena kāḷapakkhe paṇḍako hoti, juṇhapakkhe panassa pariḷāho vūpasammati, ayaṃ pakkhapaṇḍakoti veditabbo.

ថេយ្យេន សំវាសោ ឯតស្សាតិ ថេយ្យសំវាសកោ។ សោ ច ន សំវាសមត្តស្សេវ ថេនកោ ឥធាធិប្បេតោ, អថ ខោ លិង្គស្ស, តទុភយស្ស ច ថេនកោបីតិ អាហ ‘‘ថេយ្យសំវាសកោ បន តិវិធោ’’តិអាទិ។ ន ភិក្ខុវស្សានិ គណេតីតិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១១០) ‘‘អហំ ទសវស្សោ វា វីសតិវស្សោ វា’’តិ មុសា វត្វា ភិក្ខុវស្សានិ ន គណេតិ។ ន យថាវុឌ្ឍំ ភិក្ខូនំ វា សាមណេរានំ វា វន្ទនំ សាទិយតីតិ អត្តនា មុសាវាទំ កត្វា ទស្សិតវស្សានុរូបេន យថាវុឌ្ឍំ វន្ទនំ នាធិវាសេតិ។ ន អាសនេន បដិពាហតីតិ ‘‘អបេហិ, មេ ឯតំ បាបុណាតី’’តិ អាសនេន នប្បដិពាហតិ។ ន ឧបោសថាទីសុ សន្ទិស្សតីតិ ឧបោសថប្បវារណាទីសុ ន សន្ទិស្សតិ។ លិង្គមត្តស្សេវាតិ ឯវសទ្ទេន សំវាសំ និវត្តេតិ។ សមានោតិ សន្តោ។ លិង្គានុរូបស្ស សំវាសស្សាតិ សាមណេរលិង្គានុរូបស្ស សាមណេរសំវាសស្ស។ សចេ បន កាសាយេ ធុរំ និក្ខិបិត្វា នគ្គោ វា ឱទាតវត្ថនិវត្ថោ វា មេថុនសេវនាទីហិ អស្សមណោ ហុត្វា កាសាយានិ និវាសេតិ, លិង្គត្ថេនកោ ហោតិ។ សចេ គិហិភាវំ បត្ថយមានោ កាសាយំ ឱវដ្ដិកំ កត្វា, អញ្ញេន វា អាការេន គិហិនិវាសនេន និវាសេតិ ‘‘សោភតិ នុ ខោ មេ គិហិលិង្គំ, ន សោភតី’’តិ វីមំសនត្ថំ, រក្ខតិ តាវ, ‘‘សោភតី’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា បុន លិង្គំ សាទិយតិ, លិង្គត្ថេនកោ ហោតិ។ ឱទាតំ និវាសេត្វា វីមំសនសម្បដិច្ឆនេសុបិ ឯសេវ នយោ ។ សចេបិ និវត្ថកាសាវស្ស ឧបរិ ឱទាតំ និវាសេត្វា វីមំសតិ វា សម្បដិច្ឆតិ វា, រក្ខតិ ឯវ។

Theyyena saṃvāso etassāti theyyasaṃvāsako. So ca na saṃvāsamattasseva thenako idhādhippeto, atha kho liṅgassa, tadubhayassa ca thenakopīti āha ‘‘theyyasaṃvāsako pana tividho’’tiādi. Na bhikkhuvassāni gaṇetīti (mahāva. aṭṭha. 110) ‘‘ahaṃ dasavasso vā vīsativasso vā’’ti musā vatvā bhikkhuvassāni na gaṇeti. Na yathāvuḍḍhaṃ bhikkhūnaṃ vā sāmaṇerānaṃ vā vandanaṃ sādiyatīti attanā musāvādaṃ katvā dassitavassānurūpena yathāvuḍḍhaṃ vandanaṃ nādhivāseti. Na āsanena paṭibāhatīti ‘‘apehi, me etaṃ pāpuṇātī’’ti āsanena nappaṭibāhati. Na uposathādīsu sandissatīti uposathappavāraṇādīsu na sandissati. Liṅgamattassevāti evasaddena saṃvāsaṃ nivatteti. Samānoti santo. Liṅgānurūpassa saṃvāsassāti sāmaṇeraliṅgānurūpassa sāmaṇerasaṃvāsassa. Sace pana kāsāye dhuraṃ nikkhipitvā naggo vā odātavatthanivattho vā methunasevanādīhi assamaṇo hutvā kāsāyāni nivāseti, liṅgatthenako hoti. Sace gihibhāvaṃ patthayamāno kāsāyaṃ ovaṭṭikaṃ katvā, aññena vā ākārena gihinivāsanena nivāseti ‘‘sobhati nu kho me gihiliṅgaṃ, na sobhatī’’ti vīmaṃsanatthaṃ, rakkhati tāva, ‘‘sobhatī’’ti sampaṭicchitvā puna liṅgaṃ sādiyati, liṅgatthenako hoti. Odātaṃ nivāsetvā vīmaṃsanasampaṭicchanesupi eseva nayo . Sacepi nivatthakāsāvassa upari odātaṃ nivāsetvā vīmaṃsati vā sampaṭicchati vā, rakkhati eva.

អន្តិមវត្ថុអជ្ឈាបន្នកេបិ ឯសេវ នយោតិ បារាជិកំ អាបន្នកេ ភិក្ខុម្ហិបិ ឯសេវ នយោតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សចេ កោចិ ភិក្ខុ កាសាយេ សឧស្សាហោវ ឱទាតំ និវាសេត្វា មេថុនំ បដិសេវិត្វា បុន កាសាយានិ និវាសេត្វា វស្សគណនាទិភេទំ សព្ពំ វិធិំ អាបជ្ជតិ, អយំ ភិក្ខូហិ ទិន្នលិង្គស្ស អបរិច្ចត្តត្តា ន លិង្គត្ថេនកោ, លិង្គានុរូបស្ស សំវាសស្ស សាទិតត្តា នាបិ សំវាសត្ថេនកោតិ។ វិទេសន្តិ បរទេសំ។ ឥទញ្ច វញ្ចេតុំ សក្កុណេយ្យដ្ឋានំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ យោ បន សទេសេបិ ឯវំ ករោតិ, សោបិ សំវាសត្ថេនកោវ។ ‘‘សំវាសមត្តស្សេវា’’តិ ឥមិនា លិង្គំ បដិក្ខិបតិ។ សចេ កោចិ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ (មហាវ. អដ្ឋ. ១១០) ភិក្ខុវស្សានិ គណេត្វា មហាបេឡាទីសុ ទិយ្យមានភត្តំ គណ្ហាតិ, សោបិ ថេយ្យសំវាសកោ ហោតិ។ សយំ សាមណេរោវ សាមណេរប្បដិបាដិយា កូដវស្សានិ គណេត្វា គណ្ហន្តោ ថេយ្យសំវាសកោ ន ហោតិ។ ភិក្ខុ បន ភិក្ខុបដិបាដិយា កូដវស្សានិ គណេត្វា គណ្ហន្តោ ភណ្ឌគ្ឃេន ការេតព្ពោ។

Antimavatthuajjhāpannakepi eseva nayoti pārājikaṃ āpannake bhikkhumhipi eseva nayoti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace koci bhikkhu kāsāye saussāhova odātaṃ nivāsetvā methunaṃ paṭisevitvā puna kāsāyāni nivāsetvā vassagaṇanādibhedaṃ sabbaṃ vidhiṃ āpajjati, ayaṃ bhikkhūhi dinnaliṅgassa apariccattattā na liṅgatthenako, liṅgānurūpassa saṃvāsassa sāditattā nāpi saṃvāsatthenakoti. Videsanti paradesaṃ. Idañca vañcetuṃ sakkuṇeyyaṭṭhānaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Yo pana sadesepi evaṃ karoti, sopi saṃvāsatthenakova. ‘‘Saṃvāsamattassevā’’ti iminā liṅgaṃ paṭikkhipati. Sace koci vuḍḍhapabbajito (mahāva. aṭṭha. 110) bhikkhuvassāni gaṇetvā mahāpeḷādīsu diyyamānabhattaṃ gaṇhāti, sopi theyyasaṃvāsako hoti. Sayaṃ sāmaṇerova sāmaṇerappaṭipāṭiyā kūṭavassāni gaṇetvā gaṇhanto theyyasaṃvāsako na hoti. Bhikkhu pana bhikkhupaṭipāṭiyā kūṭavassāni gaṇetvā gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo.

ននុ សំវាសោ នាម ឯកកម្មំ ឯកុទ្ទេសោ សមសិក្ខតាតិ អាហ ‘‘ភិក្ខុវស្សគណនាទិកោ ហី’’តិអាទិ។ ឥមិនា ន កេវលំ ឯកកម្មាទិកោវ កិរិយភេទោ សំវាសោតិ ឥធាធិប្បេតោ, អថ ខោ តទញ្ញោ ភិក្ខុវស្សគណនាទិកោបីតិ ទស្សេតិ។ ឥមស្មិំ អត្ថេតិ ថេយ្យសំវាសកាធិការេ។ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយាតិ សិក្ខំ បរិច្ចជិត្វា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សចេ កោចិ ភិក្ខុ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ លិង្គំ អនបនេត្វា ទុស្សីលកម្មំ កត្វា វា អកត្វា វា ‘‘ន មំ កោចិ ជានាតី’’តិ បុន សព្ពំ បុព្ពេ វុត្តំ វស្សគណនាទិភេទំ វិធិំ បដិបជ្ជតិ, សោ ថេយ្យសំវាសកោ ហោតីតិ។

Nanu saṃvāso nāma ekakammaṃ ekuddeso samasikkhatāti āha ‘‘bhikkhuvassagaṇanādiko hī’’tiādi. Iminā na kevalaṃ ekakammādikova kiriyabhedo saṃvāsoti idhādhippeto, atha kho tadañño bhikkhuvassagaṇanādikopīti dasseti. Imasmiṃ attheti theyyasaṃvāsakādhikāre. Sikkhaṃ paccakkhāyāti sikkhaṃ pariccajitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace koci bhikkhu sikkhaṃ paccakkhāya liṅgaṃ anapanetvā dussīlakammaṃ katvā vā akatvā vā ‘‘na maṃ koci jānātī’’ti puna sabbaṃ pubbe vuttaṃ vassagaṇanādibhedaṃ vidhiṃ paṭipajjati, so theyyasaṃvāsako hotīti.

សចេ បន កស្សចិ រាជា កុទ្ធោ ហោតិ, សោ ‘‘ឯវំ មេ សោត្ថិ ភវិស្សតី’’តិ សយមេវ លិង្គំ គហេត្វា បលាយតិ។ តំ ទិស្វា រញ្ញោ អារោចេន្តិ។ រាជា ‘‘សចេ បព្ពជិតោ, ន តំ លព្ភា កិញ្ចិ កាតុ’’ន្តិ តស្មិំ កោធំ បដិវិនេតិ។ សោ ‘‘វូបសន្តំ មេ រាជភយ’’ន្តិ សង្ឃមជ្ឈំ អនោសរិត្វាវ គិហិលិង្គំ គហេត្វា អាគតោ បព្ពាជេតព្ពោ។ អថាបិ ‘‘សាសនំ និស្សាយ មយា ជីវិតំ លទ្ធំ, ហន្ទ ទានិ អហំ បព្ពជាមី’’តិ ឧប្បន្នសំវេគោ តេនេវ លិង្គេន អាគន្ត្វា អាគន្តុកវត្តំ ន សាទិយតិ, ភិក្ខូហិ បុដ្ឋោ វា អបុដ្ឋោ វា យថាភូតមត្តានំ អាវិកត្វាវ បព្ពជ្ជំ យាចតិ, លិង្គំ អបនេត្វា បព្ពាជេតព្ពោ។ សចេ បន វត្តំ សាទិយតិ, បព្ពជិតាលយំ ទស្សេតិ, សព្ពំ បុព្ពេ វុត្តំ វស្សគណនាទិភេទំ បដិបជ្ជតិ, អយំ បន ន បព្ពាជេតព្ពោ។

Sace pana kassaci rājā kuddho hoti, so ‘‘evaṃ me sotthi bhavissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā palāyati. Taṃ disvā rañño ārocenti. Rājā ‘‘sace pabbajito, na taṃ labbhā kiñci kātu’’nti tasmiṃ kodhaṃ paṭivineti. So ‘‘vūpasantaṃ me rājabhaya’’nti saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgato pabbājetabbo. Athāpi ‘‘sāsanaṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ, handa dāni ahaṃ pabbajāmī’’ti uppannasaṃvego teneva liṅgena āgantvā āgantukavattaṃ na sādiyati, bhikkhūhi puṭṭho vā apuṭṭho vā yathābhūtamattānaṃ āvikatvāva pabbajjaṃ yācati, liṅgaṃ apanetvā pabbājetabbo. Sace pana vattaṃ sādiyati, pabbajitālayaṃ dasseti, sabbaṃ pubbe vuttaṃ vassagaṇanādibhedaṃ paṭipajjati, ayaṃ pana na pabbājetabbo.

ឥធ បនេកច្ចោ ទុព្ភិក្ខេ ជីវិតុំ អសក្កោន្តោ សយមេវ លិង្គំ គហេត្វា សព្ពបាសណ្ឌិយភត្តានិ ភុញ្ជន្តោ ទុព្ភិក្ខេ វីតិវត្តេ សង្ឃមជ្ឈំ អនោសរិត្វាវ គិហិលិង្គំ គហេត្វា អាគតោតិ សព្ពំ បុរិមសទិសមេវ។

Idha panekacco dubbhikkhe jīvituṃ asakkonto sayameva liṅgaṃ gahetvā sabbapāsaṇḍiyabhattāni bhuñjanto dubbhikkhe vītivatte saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.

អបរោ មហាកន្តារំ និត្ថរិតុកាមោ ហោតិ, សត្ថវាហោ ច បព្ពជិតេ គហេត្វា គច្ឆតិ។ សោ ‘‘ឯវំ មំ សត្ថវាហោ គហេត្វា គមិស្សតី’’តិ សយមេវ លិង្គំ គហេត្វា សត្ថវាហេន សទ្ធិំ កន្តារំ និត្ថរិត្វា ខេមន្តំ បត្វា សង្ឃមជ្ឈំ អនោសរិត្វាវ គិហិលិង្គំ គហេត្វា អាគតោតិ សព្ពំ បុរិមសទិសមេវ។

Aparo mahākantāraṃ nittharitukāmo hoti, satthavāho ca pabbajite gahetvā gacchati. So ‘‘evaṃ maṃ satthavāho gahetvā gamissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā satthavāhena saddhiṃ kantāraṃ nittharitvā khemantaṃ patvā saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.

អបរោ រោគភយេ (មហាវ. អដ្ឋ. ១១០; វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ១៣៨) ឧប្បន្នេ ជីវិតុំ អសក្កោន្តោ សយមេវ លិង្គំ គហេត្វា សព្ពបាសណ្ឌិយភត្តានិ ភុញ្ជន្តោ រោគភយេ វូបសន្តេ សង្ឃមជ្ឈំ អនោសរិត្វាវ គិហិលិង្គំ គហេត្វា អាគតោតិ សព្ពំ បុរិមសទិសមេវ។

Aparo rogabhaye (mahāva. aṭṭha. 110; vi. saṅga. aṭṭha. 138) uppanne jīvituṃ asakkonto sayameva liṅgaṃ gahetvā sabbapāsaṇḍiyabhattāni bhuñjanto rogabhaye vūpasante saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.

អបរស្ស ឯកោ វេរិកោ កុទ្ធោ ហោតិ, ឃាតេតុកាមោ នំ វិចរតិ។ សោ ‘‘ឯវំ មេ សោត្ថិ ភវិស្សតី’’តិ សយមេវ លិង្គំ គហេត្វា បលាយតិ។ វេរិកោ ‘‘កុហិំ សោ’’តិ បរិយេសន្តោ ‘‘បព្ពជិត្វា បលាតោ’’តិ សុត្វា ‘‘សចេ បព្ពជិតោ, ន តំ លព្ភា កិញ្ចិ កាតុ’’ន្តិ តស្មិំ កោធំ បដិវិនេតិ។ សោ ‘‘វូបសន្តំ មេ វេរិភយ’’ន្តិ សង្ឃមជ្ឈំ អនោសរិត្វាវ គិហិលិង្គំ គហេត្វា អាគតោតិ សព្ពំ បុរិមសទិសមេវ។

Aparassa eko veriko kuddho hoti, ghātetukāmo naṃ vicarati. So ‘‘evaṃ me sotthi bhavissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā palāyati. Veriko ‘‘kuhiṃ so’’ti pariyesanto ‘‘pabbajitvā palāto’’ti sutvā ‘‘sace pabbajito, na taṃ labbhā kiñci kātu’’nti tasmiṃ kodhaṃ paṭivineti. So ‘‘vūpasantaṃ me veribhaya’’nti saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.

អបរោ ញាតិកុលំ គន្ត្វា សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ គិហី ហុត្វា ‘‘ឥមានិ ចីវរានិ ឥធ វិនស្សិស្សន្តិ, សចេបិ ឥមានិ គហេត្វា វិហារំ គមិស្សាមិ, អន្តរាមគ្គេ មំ ‘ចោរោ’តិ គហេស្សន្តិ, យំនូនាហំ កាយបរិហារិយានិ កត្វា គច្ឆេយ្យ’’ន្តិ ចីវរាហរណត្ថំ និវាសេត្វា ច បារុបិត្វា ច វិហារំ គច្ឆតិ។ តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា សាមណេរា ច ទហរា ច អព្ភុគ្គច្ឆន្តិ, វត្តំ ទស្សេន្តិ។ សោ ន សាទិយតិ, យថាភូតមត្តានំ អាវិករោតិ។ សចេ ភិក្ខូ ‘‘ន ទានិ មយំ តំ មុញ្ចិស្សាមា’’តិ ពលក្ការេន បព្ពាជេតុកាមា ហោន្តិ, កាសាយានិ អបនេត្វា បុន បព្ពាជេតព្ពោ។ សចេ បន ‘‘ន ឥមេ មម ហីនាយាវត្តភាវំ ជានន្តី’’តិ តំយេវ ភិក្ខុភាវំ បដិជានិត្វា សព្ពំ បុព្ពេ វុត្តវស្សគណនាទិភេទំ វិធិំ បដិបជ្ជតិ, អយំ ន បព្ពាជេតព្ពោ។ តេនាហ ‘‘រាជទុព្ភិក្ខកន្តារ-រោគវេរីភយេន វា’’តិអាទិ។ ភយសទ្ទោ ចេត្ថ បច្ចេកំ យោជេតព្ពោ ‘‘រាជភយេន, ទុព្ភិក្ខភយេនា’’តិអាទិនា។ លិង្គំ អាទិយតីតិ វេសំ គណ្ហាតិ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ សាសនេ។ សំវាសំ នាធិវាសេតិ, យាវ សោ សុទ្ធមានសោតិ ភិក្ខូនំ វញ្ចេតុកាមតាយ អភាវតោ យោ សុទ្ធមានសោ យាវ សំវាសំ នាធិវាសេតិ, តាវ ឯស ‘‘គិហី មំ ‘សមណោ’តិ ជានន្តូ’’តិ វញ្ចនចិត្តេ សតិបិ ភិក្ខូនំ វញ្ចេតុកាមតាយ អភាវតោ ទោសោ នត្ថីតិ ថេយ្យសំវាសកោ នាមាតិ ន វុច្ចតីតិ អត្ថោ។

Aparo ñātikulaṃ gantvā sikkhaṃ paccakkhāya gihī hutvā ‘‘imāni cīvarāni idha vinassissanti, sacepi imāni gahetvā vihāraṃ gamissāmi, antarāmagge maṃ ‘coro’ti gahessanti, yaṃnūnāhaṃ kāyaparihāriyāni katvā gaccheyya’’nti cīvarāharaṇatthaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca vihāraṃ gacchati. Taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sāmaṇerā ca daharā ca abbhuggacchanti, vattaṃ dassenti. So na sādiyati, yathābhūtamattānaṃ āvikaroti. Sace bhikkhū ‘‘na dāni mayaṃ taṃ muñcissāmā’’ti balakkārena pabbājetukāmā honti, kāsāyāni apanetvā puna pabbājetabbo. Sace pana ‘‘na ime mama hīnāyāvattabhāvaṃ jānantī’’ti taṃyeva bhikkhubhāvaṃ paṭijānitvā sabbaṃ pubbe vuttavassagaṇanādibhedaṃ vidhiṃ paṭipajjati, ayaṃ na pabbājetabbo. Tenāha ‘‘rājadubbhikkhakantāra-rogaverībhayena vā’’tiādi. Bhayasaddo cettha paccekaṃ yojetabbo ‘‘rājabhayena, dubbhikkhabhayenā’’tiādinā. Liṅgaṃ ādiyatīti vesaṃ gaṇhāti. Idhāti imasmiṃ sāsane. Saṃvāsaṃ nādhivāseti, yāva so suddhamānasoti bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya abhāvato yo suddhamānaso yāva saṃvāsaṃ nādhivāseti, tāva esa ‘‘gihī maṃ ‘samaṇo’ti jānantū’’ti vañcanacitte satipi bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya abhāvato doso natthīti theyyasaṃvāsako nāmāti na vuccatīti attho.

តិត្ថិយេសុ បក្កន្តកោ បវិដ្ឋោតិ តិត្ថិយបក្កន្តកោ។ សោ ច ន កេវលំ តត្ថ បវិដ្ឋមត្តេនេវ តិត្ថិយបក្កន្តកោ ហោតិ, អថ ខោ តេសំ លទ្ធិគ្គហណេន។ តេនាហ ‘‘យោ បនា’’តិអាទិ។ ‘‘ឧបសម្បន្នោ’’តិ ឥមិនា អនុបសម្បន្នោ តិត្ថិយបក្កន្តកោ ន ហោតីតិ ទស្សេតិ។ វុត្តញ្ហេតំ កុរុន្ទិអដ្ឋកថាយំ ‘‘អយញ្ច តិត្ថិយបក្កន្តកោ នាម ឧបសម្បន្នភិក្ខុនា កថិតោ, តស្មា សាមណេរោ សលិង្គេន តិត្ថាយតនំ គតោបិ បុន បព្ពជ្ជញ្ច ឧបសម្បទញ្ច លភតី’’តិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១១០)។ កុសចីរាទិកន្តិ ឯត្ថាទិសទ្ទេន ផលកក្ខណ្ឌជដាទីនំ គហណំ។ សចេបិ ‘‘អយំ បព្ពជ្ជា សេដ្ឋា’’តិ សេដ្ឋភាវំ វា ឧបគច្ឆតិ, ន មុច្ចតិ, តិត្ថិយបក្កន្តកោវ ហោតិ។ វតានីតិ ឧក្កុដិកប្បធានាទីនិ វតានិ។ សចេ បន ‘‘សោភតិ នុ ខោ មេ តិត្ថិយបព្ពជ្ជា, ននុ ខោ សោភតី’’តិ វីមំសនត្ថំ កុសចីរាទីនិ និវាសេតិ, ជដំ វា ពន្ធតិ, ខារិកាជំ វា អាទិយតិ, យាវ ន សម្បដិច្ឆតិ តំ លទ្ធិំ, តាវ រក្ខតិ, សម្បដិច្ឆិតមត្តេ តិត្ថិយបក្កន្តកោ ហោតិ។ អច្ឆិន្នចីវរោ បន កុសចីរាទីនិ និវាសេន្តោ, រាជភយាទីហិ វា តិត្ថិយលិង្គំ គណ្ហន្តោ លទ្ធិយា អភាវេន នេវ តិត្ថិយបក្កន្តកោ ហោតិ។

Titthiyesu pakkantako paviṭṭhoti titthiyapakkantako. So ca na kevalaṃ tattha paviṭṭhamatteneva titthiyapakkantako hoti, atha kho tesaṃ laddhiggahaṇena. Tenāha ‘‘yo panā’’tiādi. ‘‘Upasampanno’’ti iminā anupasampanno titthiyapakkantako na hotīti dasseti. Vuttañhetaṃ kurundiaṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayañca titthiyapakkantako nāma upasampannabhikkhunā kathito, tasmā sāmaṇero saliṅgena titthāyatanaṃ gatopi puna pabbajjañca upasampadañca labhatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 110). Kusacīrādikanti etthādisaddena phalakakkhaṇḍajaṭādīnaṃ gahaṇaṃ. Sacepi ‘‘ayaṃ pabbajjā seṭṭhā’’ti seṭṭhabhāvaṃ vā upagacchati, na muccati, titthiyapakkantakova hoti. Vatānīti ukkuṭikappadhānādīni vatāni. Sace pana ‘‘sobhati nu kho me titthiyapabbajjā, nanu kho sobhatī’’ti vīmaṃsanatthaṃ kusacīrādīni nivāseti, jaṭaṃ vā bandhati, khārikājaṃ vā ādiyati, yāva na sampaṭicchati taṃ laddhiṃ, tāva rakkhati, sampaṭicchitamatte titthiyapakkantako hoti. Acchinnacīvaro pana kusacīrādīni nivāsento, rājabhayādīhi vā titthiyaliṅgaṃ gaṇhanto laddhiyā abhāvena neva titthiyapakkantako hoti.

អវសេសោ សព្ពោបីតិ នាគសុបណ្ណយក្ខគន្ធព្ពាទិកោ។ យញ្ហេត្ថ វត្តព្ពំ, តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។

Avaseso sabbopīti nāgasupaṇṇayakkhagandhabbādiko. Yañhettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.

យថា សមានជាតិកស្ស (សារត្ថ. ដី. មហាវគ្គ ៣.១១២) វិកោបនេ កម្មំ គរុតរំ, ន តថា វិជាតិកស្សាតិ អាហ ‘‘មនុស្សជាតិកា’’តិ។ បុត្តសម្ពន្ធេន មាតាបិតុសមញ្ញា, ទត្តកិត្តិមាទិវសេនបិ បុត្តវោហារោ លោកេ ទិស្សតិ, សោ ច ខោ បរិយាយតោតិ និប្បរិយាយសិទ្ធតំ ទស្សេតុំ ‘‘ជនេត្តី’’តិ វុត្តំ។ ជនេត្តីតិ ជនិកា, មាតាតិ អត្ថោ។ យថា មនុស្សត្តភាវេ ឋិតស្សេវ កុសលធម្មានំ តិក្ខវិសទសូរភាវាបត្តិ, យថា តំ តិណ្ណម្បិ ពោធិសត្តានំ ពោធិត្តយនិប្ផត្តិយំ, ឯវំ មនុស្សត្តភាវេ ឋិតស្សេវ អកុសលធម្មានម្បិ តិក្ខវិសទសូរភាវាបត្តីតិ អាហ ‘‘មនុស្សភូតេនេវា’’តិ។ សញ្ចិច្ចាតិ ‘‘បាណោ’’តិ សញ្ញាយ សទ្ធិំ វធកចេតនាយ ចេតេត្វា។ អយំ មាតុឃាតកោ នាមាតិ អយំ អានន្តរិយេន មាតុឃាតកកម្មេន មាតុឃាតកោ នាម។ យេន បន មនុស្សិត្ថិភូតាបិ អជនិកា បោសាវនិកមាតា វា មហាមាតា វា ចូឡមាតា វា ជនិកាបិ វា អមនុស្សិត្ថិភូតា មាតា ឃាតិតា, តស្ស បព្ពជ្ជា ន វារិតា, ន ច អានន្តរិកោ ហោតិ។ យេន សយំ តិរច្ឆានភូតេន មនុស្សិត្ថិភូតា មាតា ឃាតិតា, សោបិ អានន្តរិកោ ន ហោតិ។ តិរច្ឆានគតត្តា បនស្ស បព្ពជ្ជា បដិក្ខិត្តា, កម្មំ បនស្ស ភារិយំ ហោតិ, អានន្តរិយំ អាហច្ចេវ តិដ្ឋតិ។

Yathā samānajātikassa (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.112) vikopane kammaṃ garutaraṃ, na tathā vijātikassāti āha ‘‘manussajātikā’’ti. Puttasambandhena mātāpitusamaññā, dattakittimādivasenapi puttavohāro loke dissati, so ca kho pariyāyatoti nippariyāyasiddhataṃ dassetuṃ ‘‘janettī’’ti vuttaṃ. Janettīti janikā, mātāti attho. Yathā manussattabhāve ṭhitasseva kusaladhammānaṃ tikkhavisadasūrabhāvāpatti, yathā taṃ tiṇṇampi bodhisattānaṃ bodhittayanipphattiyaṃ, evaṃ manussattabhāve ṭhitasseva akusaladhammānampi tikkhavisadasūrabhāvāpattīti āha ‘‘manussabhūtenevā’’ti. Sañciccāti ‘‘pāṇo’’ti saññāya saddhiṃ vadhakacetanāya cetetvā. Ayaṃ mātughātako nāmāti ayaṃ ānantariyena mātughātakakammena mātughātako nāma. Yena pana manussitthibhūtāpi ajanikā posāvanikamātā vā mahāmātā vā cūḷamātā vā janikāpi vā amanussitthibhūtā mātā ghātitā, tassa pabbajjā na vāritā, na ca ānantariko hoti. Yena sayaṃ tiracchānabhūtena manussitthibhūtā mātā ghātitā, sopi ānantariko na hoti. Tiracchānagatattā panassa pabbajjā paṭikkhittā, kammaṃ panassa bhāriyaṃ hoti, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati.

យេន មនុស្សភូតោ ជនកោ បិតា សយម្បិ មនុស្សជាតិកេនេវ សតា សញ្ចិច្ច ជីវិតា វោរោបិតោ, អយំ អានន្តរិយេន បិតុឃាតកកម្មេន បិតុឃាតកោ នាមាតិ ឥមមត្ថំ អតិទិសន្តោ ‘‘បិតុឃាតកេបិ ឯសេវ នយោ’’តិ អាហ។ សចេបិ ហិ វេសិយា បុត្តោ ហោតិ, ‘‘អយំ មេ បិតា’’តិ ន ជានាតិ, យស្ស សម្ភវេន និព្ពត្តោ, សោ ច តេន ឃាតិតោ, ‘‘បិតុឃាតកោ’’ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ, អានន្តរិយញ្ច ផុសតិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១១៤)។

Yena manussabhūto janako pitā sayampi manussajātikeneva satā sañcicca jīvitā voropito, ayaṃ ānantariyena pitughātakakammena pitughātako nāmāti imamatthaṃ atidisanto ‘‘pitughātakepi eseva nayo’’ti āha. Sacepi hi vesiyā putto hoti, ‘‘ayaṃ me pitā’’ti na jānāti, yassa sambhavena nibbatto, so ca tena ghātito, ‘‘pitughātako’’tveva saṅkhaṃ gacchati, ānantariyañca phusati (mahāva. aṭṭha. 114).

ឯឡកចតុក្កំ (ម. និ. អដ្ឋ. ៣.១២៨; អ. និ. អដ្ឋ. ១.១.២៧៥; វិភ. អដ្ឋ. ៨០៩; សារត្ថ. ដី. មហាវគ្គ ៣.១១២), សង្គាមចតុក្កំ, ចោរចតុក្កញ្ចេត្ថ កថេតព្ពំ។ ‘‘ឯឡកំ មារេមី’’តិ អភិសន្ធិនាបិ ហិ ឯឡកដ្ឋានេ ឋិតំ មនុស្សភូតំ មាតរំ វា បិតរំ វា មារេន្តោ អានន្តរិយំ ផុសតិ មារណាធិប្បាយេនេវ អានន្តរិយវត្ថុនោ វិកោបិតត្តា។ ឯឡកាភិសន្ធិនា, បន មាតាបិតិអភិសន្ធិនា វា ឯឡកំ មារេន្តោ អានន្តរិយំ ន ផុសតិ អានន្តរិយវត្ថុអភាវតោ។ មាតាបិតិអភិសន្ធិនា មាតាបិតរោ មារេន្តោ ផុសតេវ ។ ឯសេវ នយោ ឥតរស្មិម្បិ ចតុក្កទ្វយេ។ សព្ពត្ថ ហិ បុរិមំ អភិសន្ធិចិត្តំ អប្បមាណំ, វធកចិត្តំ, បន តទារម្មណជីវិតិន្ទ្រិយញ្ច អានន្តរិយានានន្តរិយភាវេ បមាណំ។

Eḷakacatukkaṃ (ma. ni. aṭṭha. 3.128; a. ni. aṭṭha. 1.1.275; vibha. aṭṭha. 809; sārattha. ṭī. mahāvagga 3.112), saṅgāmacatukkaṃ, coracatukkañcettha kathetabbaṃ. ‘‘Eḷakaṃ māremī’’ti abhisandhināpi hi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati māraṇādhippāyeneva ānantariyavatthuno vikopitattā. Eḷakābhisandhinā, pana mātāpitiabhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati ānantariyavatthuabhāvato. Mātāpitiabhisandhinā mātāpitaro mārento phusateva . Eseva nayo itarasmimpi catukkadvaye. Sabbattha hi purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ, pana tadārammaṇajīvitindriyañca ānantariyānānantariyabhāve pamāṇaṃ.

អរហន្តឃាតកោបិ មនុស្សអរហន្តវសេនេវ វេទិតព្ពោតិ អាហ ‘‘យេន អន្តមសោ គិហិលិង្គេ ឋិតោបី’’តិអាទិ។ អមនុស្សជាតិកំ បន អរហន្តំ, មនុស្សជាតិកំ វា អវសេសំ អរិយបុគ្គលំ ឃាតេត្វា អានន្តរិកោ ន ហោតិ, បព្ពជ្ជាបិស្ស ន វារិតា, កម្មំ បន ពលវំ ហោតិ។ តិរច្ឆានោ មនុស្សអរហន្តម្បិ ឃាតេត្វា អានន្តរិកោ ន ហោតិ, កម្មំ បន ភារិយន្តិ អយមេត្ថ វិនិច្ឆយោ។ យថា មាតាបិតូសុ, ឯវំ អរហន្តេបិ ឯឡកចតុក្កាទីនិ វេទិតព្ពានិ។

Arahantaghātakopi manussaarahantavaseneva veditabboti āha ‘‘yena antamaso gihiliṅge ṭhitopī’’tiādi. Amanussajātikaṃ pana arahantaṃ, manussajātikaṃ vā avasesaṃ ariyapuggalaṃ ghātetvā ānantariko na hoti, pabbajjāpissa na vāritā, kammaṃ pana balavaṃ hoti. Tiracchāno manussaarahantampi ghātetvā ānantariko na hoti, kammaṃ pana bhāriyanti ayamettha vinicchayo. Yathā mātāpitūsu, evaṃ arahantepi eḷakacatukkādīni veditabbāni.

បកតត្តំ ភិក្ខុនិន្តិ បរិសុទ្ធសីលំ ឧភតោសង្ឃេ ឧបសម្បន្នំ ភិក្ខុនិំ។ យោ (មហាវ. អដ្ឋ. ១១៥) បន កាយសំសគ្គេន សីលវិនាសំ បាបេតិ, តស្ស បព្ពជ្ជា ច ឧបសម្បទា ច ន វារិតា។ ពលក្ការេន ឱទាតវត្ថវសនំ កត្វា អនិច្ឆមានំយេវ ទូសេន្តោបិ ភិក្ខុនិទូសកោយេវ, ពលក្ការេន បន ឱទាតវត្ថវសនំ កត្វា ឥច្ឆមានំ ទូសេន្តោ ភិក្ខុនិទូសកោ ន ហោតិ។ កស្មា? យស្មា គិហិភាវេ សម្បដិច្ឆិតមត្តេយេវ សា អភិក្ខុនី ហោតិ ។ សកិំ សីលវិបន្នំ បន បច្ឆា ទូសេន្តោ សិក្ខមានសាមណេរីសុ ច វិប្បដិបជ្ជន្តោ នេវ ភិក្ខុនិទូសកោ ហោតិ, បព្ពជ្ជំ, ឧបសម្បទញ្ច លភតីតិ។

Pakatattaṃ bhikkhuninti parisuddhasīlaṃ ubhatosaṅghe upasampannaṃ bhikkhuniṃ. Yo (mahāva. aṭṭha. 115) pana kāyasaṃsaggena sīlavināsaṃ pāpeti, tassa pabbajjā ca upasampadā ca na vāritā. Balakkārena odātavatthavasanaṃ katvā anicchamānaṃyeva dūsentopi bhikkhunidūsakoyeva, balakkārena pana odātavatthavasanaṃ katvā icchamānaṃ dūsento bhikkhunidūsako na hoti. Kasmā? Yasmā gihibhāve sampaṭicchitamatteyeva sā abhikkhunī hoti . Sakiṃ sīlavipannaṃ pana pacchā dūsento sikkhamānasāmaṇerīsu ca vippaṭipajjanto neva bhikkhunidūsako hoti, pabbajjaṃ, upasampadañca labhatīti.

ធម្មតោ ឧគ្គតំ អបគតំ ឧទ្ធម្មំ។ ឧព្ពិនយន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ចតុន្នំ កម្មានន្តិ អបលោកនញត្តិញត្តិទុតិយញត្តិចតុត្ថសង្ខាតានំ ចតុន្នំ កម្មានំ។ ឥមេសញ្ហិ អញ្ញតរំ សង្ឃកម្មំ ឯកសីមាយំ វិសុំ វិសុំ ករោន្តេន សង្ឃោ ភិន្នោ នាម ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ចតុន្នំ កម្មានំ អញ្ញតរវសេន សង្ឃំ ភិន្ទតី’’តិ។

Dhammato uggataṃ apagataṃ uddhammaṃ. Ubbinayanti etthāpi eseva nayo. Catunnaṃ kammānanti apalokanañattiñattidutiyañatticatutthasaṅkhātānaṃ catunnaṃ kammānaṃ. Imesañhi aññataraṃ saṅghakammaṃ ekasīmāyaṃ visuṃ visuṃ karontena saṅgho bhinno nāma hoti. Tena vuttaṃ ‘‘catunnaṃ kammānaṃ aññataravasena saṅghaṃ bhindatī’’ti.

‘‘ទុដ្ឋចិត្តេនា’’តិ វុត្តមេវត្ថំ វិភាវេតុំ ‘‘វធកចិត្តេនា’’តិ វុត្តំ។ វធកចេតនាយ ហិ ទូសិតំ ចិត្តំ ឥធ ទុដ្ឋចិត្តំ នាម។ លោហិតំ ឧប្បាទេតីតិ អន្តោសរីរេយេវ លោហិតំ ឧប្បាទេតិ, សញ្ចិតំ ករោតីតិ អធិប្បាយោ។ ន ហិ តថាគតស្ស អភេជ្ជកាយតាយ បរូបក្កមេន ធម្មំ ភិន្ទិត្វា លោហិតំ បគ្ឃរតិ, សរីរស្ស បន អន្តោយេវ ឯកស្មិំ ឋានេ លោហិតំ សមោសរតិ, អាឃាតេន បកុប្បមានំ សញ្ចិតំ ហោតិ, តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ យោ បន រោគវូបសមនត្ថំ ជីវកោ វិយ សត្ថេន ផាលេត្វា បូតិមំសញ្ច លោហិតញ្ច នីហរិត្វា ផាសុកំ ករោតិ, អយំ លោហិតុប្បាទកោ ន ហោតិ, ពហុំ បន សោ បុញ្ញំ បសវតិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១១៥)។

‘‘Duṭṭhacittenā’’ti vuttamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘vadhakacittenā’’ti vuttaṃ. Vadhakacetanāya hi dūsitaṃ cittaṃ idha duṭṭhacittaṃ nāma. Lohitaṃ uppādetīti antosarīreyeva lohitaṃ uppādeti, sañcitaṃ karotīti adhippāyo. Na hi tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena dhammaṃ bhinditvā lohitaṃ paggharati, sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ samosarati, āghātena pakuppamānaṃ sañcitaṃ hoti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yo pana rogavūpasamanatthaṃ jīvako viya satthena phāletvā pūtimaṃsañca lohitañca nīharitvā phāsukaṃ karoti, ayaṃ lohituppādako na hoti, bahuṃ pana so puññaṃ pasavati (mahāva. aṭṭha. 115).

ទុវិធម្បិ ព្យញ្ជនន្តិ យថាវុត្តកម្មទ្វយតោ សមុដ្ឋិតំ ឥត្ថិនិមិត្តំ, បុរិសនិមិត្តញ្ចាតិ ទុវិធម្បិ ព្យញ្ជនំ។ ឥមិនា ច វិគ្គហេន ‘‘ឧភតោព្យញ្ជនកោ’’តិ អសមានាធិករណវិសយោ ពាហិរត្ថសមាសោយំ, បុរិមបទេ ច វិភត្តិអលោបោតិ ទស្សេតិ។ សោ ទុវិធោ ហោតិ ឥត្ថិឧភតោព្យញ្ជនកោ, បុរិសឧភតោព្យញ្ជនកោ ចាតិ។ តត្ថ ឥត្ថិឧភតោព្យញ្ជនកស្ស ឥត្ថិនិមិត្តំ បាកដំ ហោតិ, បុរិសនិមិត្តំ បដិច្ឆន្នំ។ បុរិសឧភតោព្យញ្ជនកស្ស បុរិសនិមិត្តំ បាកដំ, ឥត្ថិនិមិត្តំ បដិច្ឆន្នំ។ ឥត្ថិឧភតោព្យញ្ជនកស្ស ឥត្ថីសុ បុរិសត្តំ ករោន្តស្ស ឥត្ថិនិមិត្តំ បដិច្ឆន្នំ ហោតិ, បុរិសនិមិត្តំ បាកដំ ហោតិ។ បុរិសឧភតោព្យញ្ជនកស្ស បុរិសានំ ឥត្ថិភាវំ ឧបគច្ឆន្តស្ស បុរិសនិមិត្តំ បដិច្ឆន្នំ ហោតិ, ឥត្ថិនិមិត្តំ បាកដំ ហោតិ។ ឥត្ថិឧភតោព្យញ្ជនកោ សយញ្ច គព្ភំ គណ្ហាតិ, បរញ្ច គណ្ហាបេតិ។ បុរិសឧភតោព្យញ្ជនកោ បន សយំ ន គណ្ហាតិ, បរំ គណ្ហាបេតីតិ ឥទមេតេសំ នានាករណំ។

Duvidhampi byañjananti yathāvuttakammadvayato samuṭṭhitaṃ itthinimittaṃ, purisanimittañcāti duvidhampi byañjanaṃ. Iminā ca viggahena ‘‘ubhatobyañjanako’’ti asamānādhikaraṇavisayo bāhiratthasamāsoyaṃ, purimapade ca vibhattialopoti dasseti. So duvidho hoti itthiubhatobyañjanako, purisaubhatobyañjanako cāti. Tattha itthiubhatobyañjanakassa itthinimittaṃ pākaṭaṃ hoti, purisanimittaṃ paṭicchannaṃ. Purisaubhatobyañjanakassa purisanimittaṃ pākaṭaṃ, itthinimittaṃ paṭicchannaṃ. Itthiubhatobyañjanakassa itthīsu purisattaṃ karontassa itthinimittaṃ paṭicchannaṃ hoti, purisanimittaṃ pākaṭaṃ hoti. Purisaubhatobyañjanakassa purisānaṃ itthibhāvaṃ upagacchantassa purisanimittaṃ paṭicchannaṃ hoti, itthinimittaṃ pākaṭaṃ hoti. Itthiubhatobyañjanako sayañca gabbhaṃ gaṇhāti, parañca gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako pana sayaṃ na gaṇhāti, paraṃ gaṇhāpetīti idametesaṃ nānākaraṇaṃ.

អបរាមសនានីតិ អគ្គហណានិ អវចនានិ។ ‘‘អយំ ឥត្ថន្នាមោ’’តិ ឧបសម្បទាបេក្ខស្ស អកិត្តនន្តិ យស្ស ឧបសម្បទា ករីយតិ, តស្ស អកិត្តនំ, ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ, អយំ ធម្មរក្ខិតោ អាយស្មតោ ពុទ្ធរក្ខិតស្ស ឧបសម្បទាបេក្ខោ’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘អយំ ធម្មរក្ខិតោ’’តិ (បរិ. អដ្ឋ. ៤៨៤) អវចនន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ‘‘ឥត្ថន្នាមស្ស ឧបសម្បទាបេក្ខោ’’តិ ឧបជ្ឈាយស្ស អកិត្តនន្តិ ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ, អយំ ធម្មរក្ខិតោ អាយស្មតោ ពុទ្ធរក្ខិតស្ស ឧបសម្បទាបេក្ខោ’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ, អយំ ធម្មរក្ខិតោ ឧបសម្បទាបេក្ខោ’’តិ វត្វា ‘‘អាយស្មតោ ពុទ្ធរក្ខិតស្សា’’តិ អវចនំ។ សព្ពេន សព្ពំ ញត្តិយា អនុច្ចារណន្តិ ញត្តិំ អដ្ឋបេត្វា ចតុក្ខត្តុំ កម្មវាចាយ ឯវ អនុស្សាវនកម្មស្ស ករណំ។ សម្បន្នន្តិ ឧបេតំ។

Aparāmasanānīti aggahaṇāni avacanāni. ‘‘Ayaṃ itthannāmo’’ti upasampadāpekkhassa akittananti yassa upasampadā karīyati, tassa akittanaṃ, ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito āyasmato buddharakkhitassa upasampadāpekkho’’ti vattabbe ‘‘ayaṃ dhammarakkhito’’ti (pari. aṭṭha. 484) avacananti vuttaṃ hoti. ‘‘Itthannāmassa upasampadāpekkho’’ti upajjhāyassa akittananti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito āyasmato buddharakkhitassa upasampadāpekkho’’ti vattabbe ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito upasampadāpekkho’’ti vatvā ‘‘āyasmato buddharakkhitassā’’ti avacanaṃ. Sabbena sabbaṃ ñattiyā anuccāraṇanti ñattiṃ aṭṭhapetvā catukkhattuṃ kammavācāya eva anussāvanakammassa karaṇaṃ. Sampannanti upetaṃ.

ហាបនំ បរិច្ចជនំ។ យោបិ ឯកំ ញត្តិំ ឋបេត្វា សកិំយេវ វា ទ្វិក្ខត្តុំ វា អនុស្សាវនំ ករោតិ, អយម្បិ សាវនំ ហាបេតិយេវ។ ទុរុច្ចារណំ នាម អញ្ញស្មិំ អក្ខរេ វត្តព្ពេ អញ្ញស្ស វចនំ។ តស្មា កម្មវាចំ ករោន្តេន ភិក្ខុនា យ្វាយំ –

Hāpanaṃ pariccajanaṃ. Yopi ekaṃ ñattiṃ ṭhapetvā sakiṃyeva vā dvikkhattuṃ vā anussāvanaṃ karoti, ayampi sāvanaṃ hāpetiyeva. Duruccāraṇaṃ nāma aññasmiṃ akkhare vattabbe aññassa vacanaṃ. Tasmā kammavācaṃ karontena bhikkhunā yvāyaṃ –

‘‘សិថិលំ ធនិតញ្ច ទីឃរស្សំ;

‘‘Sithilaṃ dhanitañca dīgharassaṃ;

គរុកំ លហុកញ្ចេវ និគ្គហីតំ;

Garukaṃ lahukañceva niggahītaṃ;

សម្ពន្ធវវត្ថិតំ វិមុត្តំ;

Sambandhavavatthitaṃ vimuttaṃ;

ទសធា ព្យញ្ជនពុទ្ធិយា បភេទោ’’តិ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.១៩០; ម. និ. អដ្ឋ. ១.២៩១; អ. និ. អដ្ឋ. ២.៣.៦៤, បរិ. អដ្ឋ. ៤៨៥; វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ២៥២) –

Dasadhā byañjanabuddhiyā pabhedo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.190; ma. ni. aṭṭha. 1.291; a. ni. aṭṭha. 2.3.64, pari. aṭṭha. 485; vi. saṅga. aṭṭha. 252) –

វុត្តោ, អយំ សុដ្ឋុ ឧបលក្ខេតព្ពោ។ ឯត្ថ ហិ សិថិលំ នាម បញ្ចសុ វគ្គេសុ បឋមតតិយំ។ ធនិតំ នាម តេស្វេវ ទុតិយចតុត្ថំ។ ទីឃន្តិ ទីឃេន កាលេន វត្តព្ពំ អា-ការាទិ។ រស្សន្តិ តតោ ឧបឌ្ឍកាលេន វត្តព្ពំ អ-ការាទិ។ គរុកន្តិ ទីឃមេវ, យំ វា ‘‘អាយស្មតោ ពុទ្ធរក្ខិតត្ថេរស្ស យស្ស នក្ខមតី’’តិ ឯវំ សំយោគបរំ កត្វា វុច្ចតិ។ លហុកន្តិ រស្សមេវ, យំ វា ‘‘អាយស្មតោ ពុទ្ធរក្ខិតត្ថេរស្ស យស្ស ន ខមតី’’តិ ឯវំ អសំយោគបរំ កត្វា វុច្ចតិ។ និគ្គហីតន្តិ យំ ករណានិ និគ្គហេត្វា អវិស្សជ្ជេត្វា អវិវដេន មុខេន សានុនាសិកំ កត្វា វត្តព្ពំ។ សម្ពន្ធន្តិ យំ បរបទេន សម្ពន្ធិត្វា ‘‘តុណ្ហិស្សា’’តិ វា ‘‘តុណ្ហស្សា’’តិ វា វុច្ចតិ។ វវត្ថិតន្តិ យំ បរបទេន សម្ពន្ធំ អកត្វា វិច្ឆិន្ទិត្វា ‘‘តុណ្ហី អស្សា’’តិ វា ‘‘តុណ្ហ អស្សា’’តិ វា វុច្ចតិ។ វិមុត្តន្តិ យំ ករណានិ អនិគ្គហេត្វា វិស្សជ្ជេត្វា វិវដេន មុខេន អនុនាសិកំ អកត្វា វុច្ចតិ។

Vutto, ayaṃ suṭṭhu upalakkhetabbo. Ettha hi sithilaṃ nāma pañcasu vaggesu paṭhamatatiyaṃ. Dhanitaṃ nāma tesveva dutiyacatutthaṃ. Dīghanti dīghena kālena vattabbaṃ ā-kārādi. Rassanti tato upaḍḍhakālena vattabbaṃ a-kārādi. Garukanti dīghameva, yaṃ vā ‘‘āyasmato buddharakkhitattherassa yassa nakkhamatī’’ti evaṃ saṃyogaparaṃ katvā vuccati. Lahukanti rassameva, yaṃ vā ‘‘āyasmato buddharakkhitattherassa yassa na khamatī’’ti evaṃ asaṃyogaparaṃ katvā vuccati. Niggahītanti yaṃ karaṇāni niggahetvā avissajjetvā avivaṭena mukhena sānunāsikaṃ katvā vattabbaṃ. Sambandhanti yaṃ parapadena sambandhitvā ‘‘tuṇhissā’’ti vā ‘‘tuṇhassā’’ti vā vuccati. Vavatthitanti yaṃ parapadena sambandhaṃ akatvā vicchinditvā ‘‘tuṇhī assā’’ti vā ‘‘tuṇha assā’’ti vā vuccati. Vimuttanti yaṃ karaṇāni aniggahetvā vissajjetvā vivaṭena mukhena anunāsikaṃ akatvā vuccati.

តត្ថ ‘‘សុណាតុ មេ’’តិ វត្តព្ពេ ត-ការស្ស ថ-ការំ កត្វា ‘‘សុណាថុ មេ’’តិ វចនំ សិថិលស្ស ធនិតករណំ នាម, តថា ‘‘បត្តកល្លំ ឯសា ញត្តី’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘បត្ថកល្លំ ឯសា ញត្តី’’តិអាទិវចនញ្ច។ ‘‘ភន្តេ, សង្ឃោ’’តិ វត្តព្ពេ ភ-ការ ឃ-ការានំ ព-ការ គ-ការេ កត្វា ‘‘ពន្តេ សំគោ’’តិ វចនំ ធនិតស្ស សិថិលករណំ នាម។ ‘‘សុណាតុ មេ’’តិ វិវដេន មុខេន វត្តព្ពេ ‘‘សុណំតុ មេ’’តិ វា ‘‘ឯសា ញត្តី’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘ឯសំ ញត្តី’’តិ វា អវិវដេន មុខេន អនុនាសិកំ កត្វា វចនំ វិមុត្តស្ស និគ្គហិតវចនំ នាម។ ‘‘បត្តកល្ល’’ន្តិ អវិវដេន មុខេន អនុនាសិកំ កត្វា វត្តព្ពេ ‘‘បត្តកល្លា’’តិ វិវដេន មុខេន អនុនាសិកំ អកត្វា វចនំ និគ្គហិតស្ស វិមុត្តវចនំ នាម។ ឥតិ សិថិលេ កត្តព្ពេ ធនិតំ, ធនិតេ កត្តព្ពេ សិថិលំ, វិមុត្តេ កត្តព្ពេ និគ្គហិតំ, និគ្គហិតេ កត្តព្ពេ វិមុត្តន្តិ ឥមានិ ចត្តារិ ព្យញ្ជនានិ អន្តោកម្មវាចាយ កម្មំ ទូសេន្តិ។ ឯវំ វទន្តោ ហិ អញ្ញស្មិំ អក្ខរេ វត្តព្ពេ អញ្ញំ វទតិ, ទុរុត្តំ ករោតីតិ វុច្ចតិ។

Tattha ‘‘suṇātu me’’ti vattabbe ta-kārassa tha-kāraṃ katvā ‘‘suṇāthu me’’ti vacanaṃ sithilassadhanitakaraṇaṃ nāma, tathā ‘‘pattakallaṃ esā ñattī’’ti vattabbe ‘‘patthakallaṃ esā ñattī’’tiādivacanañca. ‘‘Bhante, saṅgho’’ti vattabbe bha-kāra gha-kārānaṃ ba-kāra ga-kāre katvā ‘‘bante saṃgo’’ti vacanaṃ dhanitassa sithilakaraṇaṃ nāma. ‘‘Suṇātu me’’ti vivaṭena mukhena vattabbe ‘‘suṇaṃtu me’’ti vā ‘‘esā ñattī’’ti vattabbe ‘‘esaṃ ñattī’’ti vā avivaṭena mukhena anunāsikaṃ katvā vacanaṃ vimuttassa niggahitavacanaṃ nāma. ‘‘Pattakalla’’nti avivaṭena mukhena anunāsikaṃ katvā vattabbe ‘‘pattakallā’’ti vivaṭena mukhena anunāsikaṃ akatvā vacanaṃ niggahitassa vimuttavacanaṃ nāma. Iti sithile kattabbe dhanitaṃ, dhanite kattabbe sithilaṃ, vimutte kattabbe niggahitaṃ, niggahite kattabbe vimuttanti imāni cattāri byañjanāni antokammavācāya kammaṃ dūsenti. Evaṃ vadanto hi aññasmiṃ akkhare vattabbe aññaṃ vadati, duruttaṃ karotīti vuccati.

ឥតរេសុ បន ទីឃរស្សាទីសុ ឆសុ ព្យញ្ជនេសុ ទីឃដ្ឋានេ ទីឃមេវ។ រស្សដ្ឋានេ ច រស្សមេវាតិ ឯវំ យថាឋានេ តំ តទេវ អក្ខរំ ភាសន្តេន អនុក្កមាគតំ បវេណិំ អវិនាសេន្តេន កម្មវាចា កាតព្ពា។ សចេ បន ឯវំ អកត្វា ទីឃេ វត្តព្ពេ រស្សំ, រស្សេ វា វត្តព្ពេ ទីឃំ វទតិ, តថា គរុកេ វត្តព្ពេ លហុកំ, លហុកេ វា វត្តព្ពេ គរុកំ វទតិ, សម្ពន្ធេ វា បន វត្តព្ពេ វវត្ថិតំ, វវត្ថិតេ វា វត្តព្ពេ សម្ពន្ធំ វទតិ, ឯវំ វុត្តេបិ កម្មវាចា ន កុប្បតិ។ ឥមានិ ហិ ឆ ព្យញ្ជនានិ កម្មំ ន កោបេន្តិ។

Itaresu pana dīgharassādīsu chasu byañjanesu dīghaṭṭhāne dīghameva. Rassaṭṭhāne ca rassamevāti evaṃ yathāṭhāne taṃ tadeva akkharaṃ bhāsantena anukkamāgataṃ paveṇiṃ avināsentena kammavācā kātabbā. Sace pana evaṃ akatvā dīghe vattabbe rassaṃ, rasse vā vattabbe dīghaṃ vadati, tathā garuke vattabbe lahukaṃ, lahuke vā vattabbe garukaṃ vadati, sambandhe vā pana vattabbe vavatthitaṃ, vavatthite vā vattabbe sambandhaṃ vadati, evaṃ vuttepi kammavācā na kuppati. Imāni hi cha byañjanāni kammaṃ na kopenti.

យំ បន សុត្តន្តិកត្ថេរា ‘‘ទ-ការោ ត-ការមាបជ្ជតិ, ត-ការោ ទ-ការមាបជ្ជតិ, ច-ការោ ជ-ការមាបជ្ជតិ, ជ-ការោ ច-ការមាបជ្ជតិ, យ-ការោ ក-ការមាបជ្ជតិ, ក-ការោ យ-ការមាបជ្ជតិ, តស្មា ទ-ការាទីសុ វត្តព្ពេសុ ត-ការាទីនំ វចនំ ន វិរុជ្ឈតី’’តិ វទន្តិ, តំ កម្មវាចំ បត្វា ន វដ្ដតិ។ តស្មា វិនយធរេន នេវ ទ-ការោ ត-ការោ កាតព្ពោ…បេ.… ន ក-ការោ យ-ការោ។ យថាបាឡិយា និរុត្តិំ សោធេត្វា ទសវិធាយ ព្យញ្ជននិរុត្តិយា វុត្តទោសេ បរិហរន្តេន កម្មវាចា កាតព្ពា។ ឥតរថា ហិ សាវនំ ហាបេតិ នាម។ ញត្តិំ អដ្ឋបេត្វា បឋមំ អនុស្សាវនករណន្តិ សម្ពន្ធោ។

Yaṃ pana suttantikattherā ‘‘da-kāro ta-kāramāpajjati, ta-kāro da-kāramāpajjati, ca-kāro ja-kāramāpajjati, ja-kāro ca-kāramāpajjati, ya-kāro ka-kāramāpajjati, ka-kāro ya-kāramāpajjati, tasmā da-kārādīsu vattabbesu ta-kārādīnaṃ vacanaṃ na virujjhatī’’ti vadanti, taṃ kammavācaṃ patvā na vaṭṭati. Tasmā vinayadharena neva da-kāro ta-kāro kātabbo…pe… na ka-kāro ya-kāro. Yathāpāḷiyā niruttiṃ sodhetvā dasavidhāya byañjananiruttiyā vuttadose pariharantena kammavācā kātabbā. Itarathā hi sāvanaṃ hāpeti nāma. Ñattiṃ aṭṭhapetvā paṭhamaṃ anussāvanakaraṇanti sambandho.

យាវតិកា ភិក្ខូ កម្មប្បត្តាតិ យត្តកា ភិក្ខូ តស្ស ឧបសម្បទាកម្មស្ស បត្តា យុត្តា អនុរូបា។ តេ ច ខោ សព្ពន្តិមេន បរិយាយេន ហត្ថបាសំ អវិជហិត្វា ឯកសីមដ្ឋា បញ្ច បកតត្តា ភិក្ខូ។ ន ហិ តេហិ វិនា តំ កម្មំ ករីយតិ, ន តេសំ ឆន្ទោ ឯតិ។ អវសេសា បន សចេបិ សហស្សមត្តា ហោន្តិ, សចេ ឯកសីមដ្ឋា ឯកស្មិំ ឋានេ សមានសំវាសកា, សព្ពេ ឆន្ទារហាវ ហោន្តិ, ឆន្ទំ ទត្វា អាគច្ឆន្តុ វា, មា វា, កម្មំ ន កុប្បតិ។ បដិក្កោសនន្តិ និវារណំ។ តិដ្ឋតិ ឯត្ថ ផលំ តទាយត្តវុត្តិតាយាតិ ឋានំ, ការណំ។ ឥធ បន ឧបសម្បទាកម្មករណស្ស ការណត្តា ឧបសម្បទាកម្មវាចាសង្ខាតំ ភគវតោ វចនំ វុច្ចតិ។ តេនាហ ‘‘ការណារហត្តា បន សត្ថុ សាសនារហត្តា’’តិ។ យថា ច ‘‘តំ កត្តព្ព’’ន្តិ ភគវតា អនុសិដ្ឋំ, តថាករណំ ឧបសម្បទាកម្មស្ស ការណំ ហោតីតិ ឋានារហំ នាម។ កេចិ (សារត្ថ. ដី. ២.៤៥) បន ‘‘ឋានារហេនាតិ ឯត្ថ ‘ន, ភិក្ខវេ, ហត្ថច្ឆិន្នោ បព្ពាជេតព្ពោ’តិអាទិ (មហាវ. ១១៩) សត្ថុសាសនំ ឋាន’’ន្តិ វទន្តិ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ បារាជិកេ។ យថា ច ឥធ, ឯវំ សព្ពត្ថាបិ លោកវជ្ជសិក្ខាបទេសុ អយមេវ អធិប្បេតោតិ វេទិតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘បណ្ណត្តិវជ្ជេសុ បនា’’តិអាទិ។ អញ្ញេបីតិ ឯហិភិក្ខូបសម្បន្នាទយោបិ។ កថមេតំ វិញ្ញាយតិ បណ្ណត្តិវជ្ជេសុ សិក្ខាបទេសុ អញ្ញេបិ សង្គហំ គច្ឆន្តីតិ? អត្ថតោ អាបន្នត្តា។ តថា ហិ ‘‘ទ្វេ បុគ្គលា អភព្ពា អាបត្តិំ អាបជ្ជិតុំ ពុទ្ធា ច បច្ចេកពុទ្ធា ច, ទ្វេ បុគ្គលា ភព្ពា អាបត្តិំ អាបជ្ជិតុំ ភិក្ខូ ច ភិក្ខុនិយោ ចា’’តិ (បរិ. ៣២២) សាមញ្ញតោ វុត្តត្តា។ ឯហិភិក្ខូបសម្បន្នាទយោបិ អសញ្ចិច្ច អស្សតិយា អចិត្តកំ សហសេយ្យាបត្តិអាទិភេទំ បណ្ណត្តិវជ្ជំ អាបជ្ជន្តីតិ (សារត្ថ. ដី. ២.៤៥) អត្ថតោ អាបន្នំ។

Yāvatikā bhikkhū kammappattāti yattakā bhikkhū tassa upasampadākammassa pattā yuttā anurūpā. Te ca kho sabbantimena pariyāyena hatthapāsaṃ avijahitvā ekasīmaṭṭhā pañca pakatattā bhikkhū. Na hi tehi vinā taṃ kammaṃ karīyati, na tesaṃ chando eti. Avasesā pana sacepi sahassamattā honti, sace ekasīmaṭṭhā ekasmiṃ ṭhāne samānasaṃvāsakā, sabbe chandārahāva honti, chandaṃ datvā āgacchantu vā, mā vā, kammaṃ na kuppati. Paṭikkosananti nivāraṇaṃ. Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, kāraṇaṃ. Idha pana upasampadākammakaraṇassa kāraṇattā upasampadākammavācāsaṅkhātaṃ bhagavato vacanaṃ vuccati. Tenāha ‘‘kāraṇārahattā pana satthu sāsanārahattā’’ti. Yathā ca ‘‘taṃ kattabba’’nti bhagavatā anusiṭṭhaṃ, tathākaraṇaṃ upasampadākammassa kāraṇaṃ hotīti ṭhānārahaṃ nāma. Keci (sārattha. ṭī. 2.45) pana ‘‘ṭhānārahenāti ettha ‘na, bhikkhave, hatthacchinno pabbājetabbo’tiādi (mahāva. 119) satthusāsanaṃ ṭhāna’’nti vadanti. Idhāti imasmiṃ pārājike. Yathā ca idha, evaṃ sabbatthāpi lokavajjasikkhāpadesu ayameva adhippetoti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘paṇṇattivajjesu panā’’tiādi. Aññepīti ehibhikkhūpasampannādayopi. Kathametaṃ viññāyati paṇṇattivajjesu sikkhāpadesu aññepi saṅgahaṃ gacchantīti? Atthato āpannattā. Tathā hi ‘‘dve puggalā abhabbā āpattiṃ āpajjituṃ buddhā ca paccekabuddhā ca, dve puggalā bhabbā āpattiṃ āpajjituṃ bhikkhū ca bhikkhuniyo cā’’ti (pari. 322) sāmaññato vuttattā. Ehibhikkhūpasampannādayopi asañcicca assatiyā acittakaṃ sahaseyyāpattiādibhedaṃ paṇṇattivajjaṃ āpajjantīti (sārattha. ṭī. 2.45) atthato āpannaṃ.

ឥទានិ ‘‘ភិក្ខូន’’ន្តិ ឥមំ បទំ វិសេសត្ថាភាវតោ វិសុំ អវណ្ណេត្វាវ យំ សិក្ខញ្ច សាជីវញ្ច សមាបន្នត្តា ភិក្ខូនំ សិក្ខាសាជីវសមាបន្នោ ហោតិ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ភិក្ខូនំ សិក្ខាសាជីវសមាបន្នោ’’តិអាទិមាហ។ សិក្ខិតព្ពាតិ សិក្ខា, បាតិមោក្ខសំវរសីលំ, សហ ជីវន្តិ ឯត្ថាតិ សាជីវំ, មាតិកាទិភេទា បណ្ណត្តិ, សិក្ខា ច សាជីវញ្ច សិក្ខាសាជីវំ, តទុភយំ សមាបន្នោ ឧបគតោតិ សិក្ខាសាជីវសមាបន្នោ។ តេនាហ ‘‘យា ភិក្ខូន’’ន្តិអាទិ។ ឯត្ថ ច ‘‘សិក្ខា’’តិ សាជីវសហចរិយតោ អធិសីលសិក្ខាវ អធិប្បេតាតិ អាហ ‘‘អធិសីលសង្ខាតា’’តិ។ អធិកំ ឧត្តមំ សីលន្តិ អធិសីលំ, ‘‘អធិសីល’’ន្តិ សង្ខាតា អធិសីលសង្ខាតា។

Idāni ‘‘bhikkhūna’’nti imaṃ padaṃ visesatthābhāvato visuṃ avaṇṇetvāva yaṃ sikkhañca sājīvañca samāpannattā bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno hoti, taṃ dassento ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’tiādimāha. Sikkhitabbāti sikkhā, pātimokkhasaṃvarasīlaṃ, saha jīvanti etthāti sājīvaṃ, mātikādibhedā paṇṇatti, sikkhā ca sājīvañca sikkhāsājīvaṃ, tadubhayaṃ samāpanno upagatoti sikkhāsājīvasamāpanno. Tenāha ‘‘yā bhikkhūna’’ntiādi. Ettha ca ‘‘sikkhā’’ti sājīvasahacariyato adhisīlasikkhāva adhippetāti āha ‘‘adhisīlasaṅkhātā’’ti. Adhikaṃ uttamaṃ sīlanti adhisīlaṃ, ‘‘adhisīla’’nti saṅkhātā adhisīlasaṅkhātā.

កតមំ បនេត្ថ សីលំ, កតមំ អធិសីលន្តិ? វុច្ចតេ – បញ្ចង្គទសង្គសីលំ តាវ សីលមេវ, ន តំ អធិសីលំ។ បាតិមោក្ខសំវរសីលំ បន អធិសីល’’ន្តិ វុច្ចតិ។ តញ្ហិ សូរិយោ វិយ បជ្ជោតានំ, សិនេរុ វិយ ច បព្ពតានំ សព្ពលោកិយសីលានំ អធិកញ្ចេវ ឧត្តមញ្ច, ពុទ្ធុប្បាទេយេវ ច បវត្តតិ, ន វិនា ពុទ្ធុប្បាទា។ ន ហិ តំ បញ្ញត្តិំ ឧទ្ធរិត្វា អញ្ញោ សត្តោ បញ្ញាបេតុំ សក្កោតិ, ពុទ្ធាយេវ បនស្ស សព្ពសោ កាយវចីទ្វារជ្ឈាចារសោតំ ឆិន្ទិត្វា តស្ស តស្ស វីតិក្កមស្ស អនុច្ឆវិកំ តំ តំ សីលសំវរំ បញ្ញាបេន្តិ។ បាតិមោក្ខសំវរសីលតោបិ ច មគ្គផលសម្បយុត្តមេវ សីលំ អធិសីលំ, តំ បន ឥធ ន អធិប្បេតំ។ ន ហិ តំ សមាបន្នោ មេថុនធម្មំ បដិសេវតិ។

Katamaṃ panettha sīlaṃ, katamaṃ adhisīlanti? Vuccate – pañcaṅgadasaṅgasīlaṃ tāva sīlameva, na taṃ adhisīlaṃ. Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pana adhisīla’’nti vuccati. Tañhi sūriyo viya pajjotānaṃ, sineru viya ca pabbatānaṃ sabbalokiyasīlānaṃ adhikañceva uttamañca, buddhuppādeyeva ca pavattati, na vinā buddhuppādā. Na hi taṃ paññattiṃ uddharitvā añño satto paññāpetuṃ sakkoti, buddhāyeva panassa sabbaso kāyavacīdvārajjhācārasotaṃ chinditvā tassa tassa vītikkamassa anucchavikaṃ taṃ taṃ sīlasaṃvaraṃ paññāpenti. Pātimokkhasaṃvarasīlatopi ca maggaphalasampayuttameva sīlaṃ adhisīlaṃ, taṃ pana idha na adhippetaṃ. Na hi taṃ samāpanno methunadhammaṃ paṭisevati.

ឯតេតិ នានាទេសជាតិគោត្តាទិភេទភិន្នា ភិក្ខូ។ សហ ជីវន្តីតិ ឯកុទ្ទេសាទិវសេន សហ បវត្តន្តិ។ តេនាហ ‘‘ឯកជីវិកា សភាគវុត្តិនោ’’តិ។ សិក្ខាបទសង្ខាតន្តិ បណ្ណត្តិសង្ខាតំ។ សាបិ ហិ វិរតិអាទីនំ ទីបនតោ ‘‘សិក្ខាបទ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘សិក្ខាបទន្តិ យោ តត្ថ នាមកាយោ បទកាយោ និរុត្តិកាយោ ព្យញ្ជនកាយោ’’តិ។ តត្ថាតិ តេសុ។ សិក្ខំ បរិបូរេន្តោតិ អកត្តព្ពបរិវជ្ជនកត្តព្ពករណវសេន វារិត្តចារិត្តសង្ខាតំ ទុវិធំ សីលំ បរិបូរេន្តោតិ អត្ថោ, វារិត្តសីលវសេន វិរតិសម្បយុត្តចេតនំ, ចារិត្តសីលវសេន វិរតិវិប្បយុត្តចេតនញ្ច អត្តនិ បវត្តេន្តោតិ វុត្តំ ហោតិ។ សាជីវញ្ច អវីតិក្កមន្តោតិ សិក្ខាបទញ្ច អមទ្ទន្តោ, សីលសំវរណំ, សាជីវានតិក្កមនញ្ចាតិ ឥទមេវ ទ្វយំ ឥធ សមាបជ្ជនំ នាមាតិ អធិប្បាយោ។ តត្ថ សាជីវានតិក្កមោ សិក្ខាបារិបូរិយា បច្ចយោ។ តស្សានតិក្កមនតោ ហិ យាវ មគ្គា សិក្ខា បរិបូរតិ។ អបិចេត្ថ ‘‘សិក្ខំ បរិបូរេន្តោ’’តិ ឥមិនា វិរតិចេតនាសង្ខាតស្ស សីលសំវរស្ស វិសេសតោ សន្តានេ បវត្តនកាលោវ គហិតោ, ‘‘អវីតិក្កមន្តោ’’តិ ឥមិនា បន អប្បវត្តនកាលោបិ។ សិក្ខញ្ហិ បរិបូរណវសេន អត្តនិ បវត្តេន្តោបិ និទ្ទាទិវសេន អប្បវត្តេន្តោបិ វីតិក្កមាភាវា សិក្ខនវសេន សមាបន្នោតិ វុច្ចតិ។

Eteti nānādesajātigottādibhedabhinnā bhikkhū. Saha jīvantīti ekuddesādivasena saha pavattanti. Tenāha ‘‘ekajīvikā sabhāgavuttino’’ti. Sikkhāpadasaṅkhātanti paṇṇattisaṅkhātaṃ. Sāpi hi viratiādīnaṃ dīpanato ‘‘sikkhāpada’’nti vuccati. Vuttampi cetaṃ ‘‘sikkhāpadanti yo tattha nāmakāyo padakāyo niruttikāyo byañjanakāyo’’ti. Tatthāti tesu. Sikkhaṃ paripūrentoti akattabbaparivajjanakattabbakaraṇavasena vārittacārittasaṅkhātaṃ duvidhaṃ sīlaṃ paripūrentoti attho, vārittasīlavasena viratisampayuttacetanaṃ, cārittasīlavasena virativippayuttacetanañca attani pavattentoti vuttaṃ hoti. Sājīvañca avītikkamantoti sikkhāpadañca amaddanto, sīlasaṃvaraṇaṃ, sājīvānatikkamanañcāti idameva dvayaṃ idha samāpajjanaṃ nāmāti adhippāyo. Tattha sājīvānatikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tassānatikkamanato hi yāva maggā sikkhā paripūrati. Apicettha ‘‘sikkhaṃ paripūrento’’ti iminā viraticetanāsaṅkhātassa sīlasaṃvarassa visesato santāne pavattanakālova gahito, ‘‘avītikkamanto’’ti iminā pana appavattanakālopi. Sikkhañhi paripūraṇavasena attani pavattentopi niddādivasena appavattentopi vītikkamābhāvā sikkhanavasena samāpannoti vuccati.

យស្មា សិក្ខាបច្ចក្ខានស្ស ឯកច្ចំ ទុព្ពល្យាវិកម្មំ អត្ថោ ហោតិ, តស្មា តំ សន្ធាយ ‘‘សិក្ខំ អបច្ចក្ខាយា’’តិ បទស្ស អត្ថំ វិវរន្តោ ‘‘ទុព្ពល្យំ អនាវិកត្វា’’តិ អាហាតិ ទស្សេតុំ ‘‘សិក្ខំ អបច្ចក្ខាយ ទុព្ពល្យំ អនាវិកត្វា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សិយា (បារា. អដ្ឋ. ១.៤៥ សិក្ខាបច្ចក្ខានវិភង្គវណ្ណនា), យស្មា ន សព្ពំ ទុព្ពល្យាវិកម្មំ សិក្ខាបច្ចក្ខានំ, តស្មា ‘‘ទុព្ពល្យំ អនាវិកត្វា’’តិ បឋមំ វត្វា តស្ស អត្ថនិយមនត្ថំ ‘‘សិក្ខំ អបច្ចក្ខាយា’’តិ វត្តព្ពន្តិ? តំ ន, កស្មា? អត្ថានុក្កមាភាវតោ។ ‘‘សិក្ខាសាជីវសមាបន្នោ’’តិ ហិ វុត្តត្តា យំ សិក្ខំ សមាបន្នោ, តំ អបច្ចក្ខាយ, យញ្ច សាជីវំ សមាបន្នោ, តត្ថ ទុព្ពល្យំ អនាវិកត្វាតិ វុច្ចមានេ អនុក្កមេនេវ អត្ថោ វុត្តោ ហោតិ, ន អញ្ញថា។ តស្មា ឥទមេវ បឋមំ វុត្តន្តិ។

Yasmā sikkhāpaccakkhānassa ekaccaṃ dubbalyāvikammaṃ attho hoti, tasmā taṃ sandhāya ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti padassa atthaṃ vivaranto ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti āhāti dassetuṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā’’tiādimāha. Tattha siyā (pārā. aṭṭha. 1.45 sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā), yasmā na sabbaṃ dubbalyāvikammaṃ sikkhāpaccakkhānaṃ, tasmā ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti paṭhamaṃ vatvā tassa atthaniyamanatthaṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti vattabbanti? Taṃ na, kasmā? Atthānukkamābhāvato. ‘‘Sikkhāsājīvasamāpanno’’ti hi vuttattā yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvāti vuccamāne anukkameneva attho vutto hoti, na aññathā. Tasmā idameva paṭhamaṃ vuttanti.

ឥទានិ តទុភយមេវ បាកដំ កត្វា ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិមាហ។ តទភាវេនាតិ តេសំ ចិត្តាទីនំ អភាវេន។ ចវិតុកាមតាចិត្តេនាតិ អបគន្តុកាមតាចិត្តេន ។ ទវាតិ សហសា។ យោ ហិ អញ្ញំ ភណិតុកាមោ សហសា ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិ ភណតិ, អយំ ទវា វទតិ នាម។ រវាតិ វិរជ្ឈិត្វា។ យោ ហិ អញ្ញំ ភណិតុកាមោ វិរុជ្ឈិត្វា ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិ ភណតិ, អយំ រវា ភណតិ នាម។ បុរិមេន កោ វិសេសោតិ ចេ? បុរិមំ បណ្ឌិតស្សាបិ សហសាវសេន អញ្ញភណនំ, ឥទំ បន មន្ទត្តា មោមូហត្តា បក្ខលន្តស្ស ‘‘អញ្ញំ ភណិស្សាមី’’តិ អញ្ញភណនំ។ ‘‘អក្ខរសមយានភិញ្ញាតតាយ វា ករណសម្បត្តិយា អភាវតោ វា កថេតព្ពំ កថេតុមសក្កោន្តោ ហុត្វា អញ្ញំ កថេន្តោ រវា ភណតិ នាមា’’តិ (សារត្ថ. ដី. ២.៥៤) ឯកេ។

Idāni tadubhayameva pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tadabhāvenāti tesaṃ cittādīnaṃ abhāvena. Cavitukāmatācittenāti apagantukāmatācittena . Davāti sahasā. Yo hi aññaṃ bhaṇitukāmo sahasā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti bhaṇati, ayaṃ davā vadati nāma. Ravāti virajjhitvā. Yo hi aññaṃ bhaṇitukāmo virujjhitvā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti bhaṇati, ayaṃ ravā bhaṇati nāma. Purimena ko visesoti ce? Purimaṃ paṇḍitassāpi sahasāvasena aññabhaṇanaṃ, idaṃ pana mandattā momūhattā pakkhalantassa ‘‘aññaṃ bhaṇissāmī’’ti aññabhaṇanaṃ. ‘‘Akkharasamayānabhiññātatāya vā karaṇasampattiyā abhāvato vā kathetabbaṃ kathetumasakkonto hutvā aññaṃ kathento ravā bhaṇati nāmā’’ti (sārattha. ṭī. 2.54) eke.

វជ្ជាវជ្ជំ ឧបនិជ្ឈាយតីតិ ឧបជ្ឈាយោ, តំ ឧបជ្ឈាយំ។ ‘‘ឯវំ សជ្ឈាយិតព្ពំ, ឯវំ អភិក្កមិតព្ព’’ន្តិអាទិនា អាចារសិក្ខាបនកោ អាចរិយោ។ អន្តេ សមីបេ វសតិ សីលេនាតិ អន្តេវាសី, វិភត្តិអលោបេន យថា ‘‘វនេកសេរុកា’’តិ។ សមានោ ឧបជ្ឈាយោ អស្សាតិ សមានុបជ្ឈាយកោ។ ឯវំ សមានាចរិយកោ។ សព្រហ្មចារិន្តិ ភិក្ខុំ។ សោ ហិ ‘‘ឯកកម្មំ, ឯកុទ្ទេសោ, សមសិក្ខតា’’តិ ឥមំ ព្រហ្មំ សមានំ ចរតិ, តស្មា ‘‘សព្រហ្មចារី’’តិ វុច្ចតិ។ ឯវំ វុត្តានន្តិ ឯវំ បទភាជនីយេ វុត្តានំ។ យថា ហិ លោកេ សស្សានំ វិរុហនដ្ឋានំ ‘‘ខេត្ត’’ន្តិ វុច្ចតិ, ឯវមិមានិបិ ពុទ្ធាទីនិ បទានិ សិក្ខាបច្ចក្ខានស្ស វិរុហនដ្ឋានត្ថា ‘‘ខេត្ត’’ន្តិ វុច្ចន្តីតិ អាហ ‘‘ឥមេសំ ទ្វាវីសតិយា ខេត្តបទាន’’ន្តិ។ យស្មា បនេតេសំ វេវចនេហិបិ សិក្ខាបច្ចក្ខានំ ហោតិ, តស្មា ‘‘សវេវចនស្សា’’តិ វុត្តំ។ វិវិធំ ឯកស្មិំយេវ អត្ថេ វចនំ វិវចនំ, វិវចនមេវ វេវចនំ, បរិយាយនាមំ, សហ វេវចនេហីតិ សវេវចនំ, តស្ស សវេវចនស្ស។ ឯត្ថ ច វណ្ណបដ្ឋានេ (សារត្ថ. ដី. ២.៥២; វិ. វិ. ដី. ១.៥៣; វជិរ. ដី. ៥៣) អាគតំ នាមសហស្សំ, ឧបាលិគាថាសុ (ម. និ. ២.៧៦) នាមសតំ, អញ្ញានិ ច គុណតោ លព្ភមានានិ នាមានិ ‘‘ពុទ្ធវេវចនានី’’តិ វេទិតព្ពានិ។ សព្ពានិបិ ធម្មស្ស នាមានិ ‘‘ធម្មវេវចនានី’’តិ វេទិតព្ពានិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។

Vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti upajjhāyo, taṃ upajjhāyaṃ. ‘‘Evaṃ sajjhāyitabbaṃ, evaṃ abhikkamitabba’’ntiādinā ācārasikkhāpanako ācariyo. Ante samīpe vasati sīlenāti antevāsī, vibhattialopena yathā ‘‘vanekaserukā’’ti. Samāno upajjhāyo assāti samānupajjhāyako. Evaṃ samānācariyako. Sabrahmacārinti bhikkhuṃ. So hi ‘‘ekakammaṃ, ekuddeso, samasikkhatā’’ti imaṃ brahmaṃ samānaṃ carati, tasmā ‘‘sabrahmacārī’’ti vuccati. Evaṃ vuttānanti evaṃ padabhājanīye vuttānaṃ. Yathā hi loke sassānaṃ viruhanaṭṭhānaṃ ‘‘khetta’’nti vuccati, evamimānipi buddhādīni padāni sikkhāpaccakkhānassa viruhanaṭṭhānatthā ‘‘khetta’’nti vuccantīti āha ‘‘imesaṃ dvāvīsatiyā khettapadāna’’nti. Yasmā panetesaṃ vevacanehipi sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, tasmā ‘‘savevacanassā’’ti vuttaṃ. Vividhaṃ ekasmiṃyeva atthe vacanaṃ vivacanaṃ, vivacanameva vevacanaṃ, pariyāyanāmaṃ, saha vevacanehīti savevacanaṃ, tassa savevacanassa. Ettha ca vaṇṇapaṭṭhāne (sārattha. ṭī. 2.52; vi. vi. ṭī. 1.53; vajira. ṭī. 53) āgataṃ nāmasahassaṃ, upāligāthāsu (ma. ni. 2.76) nāmasataṃ, aññāni ca guṇato labbhamānāni nāmāni ‘‘buddhavevacanānī’’ti veditabbāni. Sabbānipi dhammassa nāmāni ‘‘dhammavevacanānī’’ti veditabbāni. Esa nayo sabbattha.

តេសុ យំ កិញ្ចិ វត្តុកាមស្ស យំ កិញ្ចិ វទតោ សិក្ខាបច្ចក្ខានំ ហោតីតិ តេសុ ទ្វាវីសតិយា ខេត្តបទេសុ យំ កិញ្ចិ ឯកំ បទំ វត្តុកាមស្ស តតោ អញ្ញំ យំ កិញ្ចិ បទម្បិ វចីភេទំ កត្វា វទតោ ខេត្តបទន្តោគធត្តា សិក្ខាបច្ចក្ខានំ ហោតីតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សចេ បនាយំ ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិ វត្តុកាមោ បទបច្ចាភដ្ឋំ កត្វា ‘‘បច្ចក្ខាមិ ពុទ្ធ’’ន្តិ វា វទេយ្យ, មិលក្ខភាសាទីសុ វា អញ្ញតរភាសាយ តមត្ថំ វទេយ្យ, ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិ វត្តុកាមោ ឧប្បដិបាដិយា ‘‘ធម្មំ បច្ចក្ខាមី’’តិ វា ‘‘សព្រហ្មចារិំ បច្ចក្ខាមី’’តិ វា វទេយ្យ, សេយ្យថាបិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មវិភង្គេ ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបជ្ជាមី’’តិ វត្តុកាមោ ‘‘ទុតិយំ ឈាន’’ន្តិ វទតិ។ សចេ ‘‘យស្ស វទតិ, សោ អយំ ភិក្ខុភាវំ ចជិតុកាមោ ឯតមត្ថំ វទតី’’តិ ឯត្តកមត្តម្បិ ជានាតិ, វិរទ្ធំ នាម នត្ថិ, ខេត្តមេវ ឱតិណ្ណំ, បច្ចក្ខាតាវ ហោតិ សិក្ខា។ សក្កត្តា វា ព្រហ្មត្តា វា ចុតសត្តោ វិយ ចុតោវ ហោតិ សាសនាតិ។

Tesu yaṃ kiñci vattukāmassa yaṃ kiñci vadato sikkhāpaccakkhānaṃ hotīti tesu dvāvīsatiyā khettapadesu yaṃ kiñci ekaṃ padaṃ vattukāmassa tato aññaṃ yaṃ kiñci padampi vacībhedaṃ katvā vadato khettapadantogadhattā sikkhāpaccakkhānaṃ hotīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace panāyaṃ ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vattukāmo padapaccābhaṭṭhaṃ katvā ‘‘paccakkhāmi buddha’’nti vā vadeyya, milakkhabhāsādīsu vā aññatarabhāsāya tamatthaṃ vadeyya, ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vattukāmo uppaṭipāṭiyā ‘‘dhammaṃ paccakkhāmī’’ti vā ‘‘sabrahmacāriṃ paccakkhāmī’’ti vā vadeyya, seyyathāpi uttarimanussadhammavibhaṅge ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajjāmī’’ti vattukāmo ‘‘dutiyaṃ jhāna’’nti vadati. Sace ‘‘yassa vadati, so ayaṃ bhikkhubhāvaṃ cajitukāmo etamatthaṃ vadatī’’ti ettakamattampi jānāti, viraddhaṃ nāma natthi, khettameva otiṇṇaṃ, paccakkhātāva hoti sikkhā. Sakkattā vā brahmattā vā cutasatto viya cutova hoti sāsanāti.

អលន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៥២) ហោតុ, បរិយត្តន្តិ អត្ថោ។ កិំ នុ មេតិ កិំ មយ្ហំ កិច្ចំ, កិំ ករណីយំ, កិំ សាធេតព្ពន្តិ អត្ថោ។ ន មមត្ថោតិ នត្ថិ មម អត្ថោ។ សុមុត្តាហន្តិ សុដ្ឋុ មុត្តោ អហំ។ បុរិមេហិ ចុទ្ទសហិ បទេហីតិ ពុទ្ធាទីហិ សព្រហ្មចារិបរិយន្តេហិ បុរិមេហិ ចុទ្ទសហិ បទេហិ។ យន្នូនាហំ បច្ចក្ខេយ្យន្តិ ឯត្ថ ‘‘យន្នូនា’’តិ បរិវិតក្កទស្សនេ និបាតោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘សចាហំ ពុទ្ធំ បច្ចក្ខេយ្យំ, សាធុ វត មេ សិយា’’តិ។ អាទិសទ្ទេន ‘‘បច្ចក្ខិ’’ន្តិ វា ‘‘បច្ចក្ខិស្សាមី’’តិ វា ‘‘ភវិស្សាមី’’តិ វា ‘‘ហោមី’’តិ វា ‘‘ជាតោម្ហី’’តិ វា ‘‘អម្ហី’’តិ វា ឯវំភូតានំ គហណំ។ សចេ បន ‘‘អជ្ជ បដ្ឋាយ ‘គិហី’តិ មំ ធារេហី’’តិ វា ‘‘ជានាហី’’តិ វា ‘‘សញ្ជានាហី’’តិ វា ‘‘មនសិ ករោហី’’តិ វា វទតិ, អរិយកេន វា វទតិ, មិលក្ខកេន វា។ ឯវមេតស្មិំ អត្ថេ វុត្តេ យស្ស វទតិ, សចេ សោ ជានាតិ, បច្ចក្ខាតា ហោតិ សិក្ខា។ ឯស នយោ សេសេសុបិ ‘‘ឧបាសកោ’’តិអាទីសុ សត្តសុ បទេសុ។ ឯត្ថ ច អរិយកំ នាម មាគធវោហារោ។ មិលក្ខកំ នាម អនរិយកោ អន្ធទមិឡាទិ។

Alanti (pārā. aṭṭha. 1.52) hotu, pariyattanti attho. Kiṃ nu meti kiṃ mayhaṃ kiccaṃ, kiṃ karaṇīyaṃ, kiṃ sādhetabbanti attho. Na mamatthoti natthi mama attho. Sumuttāhanti suṭṭhu mutto ahaṃ. Purimehi cuddasahi padehīti buddhādīhi sabrahmacāripariyantehi purimehi cuddasahi padehi. Yannūnāhaṃ paccakkheyyanti ettha ‘‘yannūnā’’ti parivitakkadassane nipāto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sacāhaṃ buddhaṃ paccakkheyyaṃ, sādhu vata me siyā’’ti. Ādisaddena ‘‘paccakkhi’’nti vā ‘‘paccakkhissāmī’’ti vā ‘‘bhavissāmī’’ti vā ‘‘homī’’ti vā ‘‘jātomhī’’ti vā ‘‘amhī’’ti vā evaṃbhūtānaṃ gahaṇaṃ. Sace pana ‘‘ajja paṭṭhāya ‘gihī’ti maṃ dhārehī’’ti vā ‘‘jānāhī’’ti vā ‘‘sañjānāhī’’ti vā ‘‘manasi karohī’’ti vā vadati, ariyakena vā vadati, milakkhakena vā. Evametasmiṃ atthe vutte yassa vadati, sace so jānāti, paccakkhātā hoti sikkhā. Esa nayo sesesupi ‘‘upāsako’’tiādīsu sattasu padesu. Ettha ca ariyakaṃ nāma māgadhavohāro. Milakkhakaṃ nāma anariyako andhadamiḷādi.

អក្ខរលិខនន្តិ ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិអាទិនា អញ្ញេសំ ទស្សនត្ថំ អក្ខរលិខនំ។ អធិប្បាយវិញ្ញាបកោ អង្គុលិសង្កោចនាទិកោ ហត្ថវិការោ ហត្ថមុទ្ទា, ហត្ថសទ្ទោ ចេត្ថ តទេកទេសេសុ អង្គុលីសុ ទដ្ឋព្ពោ ‘‘ន ភុញ្ជមានោ សព្ពំ ហត្ថំ មុខេ បក្ខិបិស្សាមី’’តិអាទីសុ (បាចិ. ៦១៨) វិយ។ តស្មា អធិប្បាយវិញ្ញាបកស្ស អង្គុលិសង្កោចនាទិនោ ហត្ថវិការស្ស ទស្សនំ ហត្ថមុទ្ទាទិទស្សនន្តិ (សារត្ថ. ដី. ២.៥១) ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ អាទិសទ្ទេន សីសកម្បនទស្សនាទិំ សង្គណ្ហាតិ។

Akkharalikhananti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādinā aññesaṃ dassanatthaṃ akkharalikhanaṃ. Adhippāyaviññāpako aṅgulisaṅkocanādiko hatthavikāro hatthamuddā, hatthasaddo cettha tadekadesesu aṅgulīsu daṭṭhabbo ‘‘na bhuñjamāno sabbaṃ hatthaṃ mukhe pakkhipissāmī’’tiādīsu (pāci. 618) viya. Tasmā adhippāyaviññāpakassa aṅgulisaṅkocanādino hatthavikārassa dassanaṃ hatthamuddādidassananti (sārattha. ṭī. 2.51) evamettha attho daṭṭhabbo. Ādisaddena sīsakampanadassanādiṃ saṅgaṇhāti.

ឧម្មត្តកខិត្តចិត្តវេទនាដ្ដានន្តិ ឯត្ថ ឧម្មត្តកោតិ បិត្តុម្មត្តកោ។ ខិត្តចិត្តោតិ យក្ខេហិ កតចិត្តវិក្ខេបោ, យក្ខុម្មត្តកោតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧភិន្នំ បន វិសេសោ អនាបត្តិវារេ អាវិភវិស្សតិ។ វេទនាដ្ដោតិ ពលវតិយា ទុក្ខវេទនាយ ផុដ្ឋោ មុច្ឆាបរេតោ, តេន វិប្បលបន្តេន បច្ចក្ខាតាបិ អបច្ចក្ខាតាវ ហោតិ។ មនុស្សជាតិកោ ហោតីតិ សភាគោ វា វិសភាគោ វា គហដ្ឋោ វា បព្ពជិតោ វា វិញ្ញូ យោកោចិ មនុស្សោ ហោតិ។ ឧម្មត្តកាទីនន្តិ ឯត្ថាទិសទ្ទេន ខិត្តចិត្តវេទនាដ្ដទេវតាតិរច្ឆានគតានំ គហណំ។ តត្រ ឧម្មត្តកខិត្តចិត្តវេទនាដ្ដតិរច្ឆានគតានំ សន្តិកេ បច្ចក្ខាតាបិ អជាននភាវេន អបច្ចក្ខាតាវ ហោតិ។ ទេវតាយ បន សន្តិកេ អតិខិប្បំ ជាននភាវេន។ ទេវតា នាម មហាបញ្ញា តិហេតុកប្បដិសន្ធិកា អតិខិប្បំ ជានន្តិ, ចិត្តញ្ច នាមេតំ លហុបរិវត្តំ, តស្មា ‘‘ចិត្តលហុកស្ស បុគ្គលស្ស ចិត្តវសេនេវ មា អតិខិប្បំ វិនាសោ អហោសី’’តិ ទេវតាយ សន្តិកេ សិក្ខាបច្ចក្ខានំ បដិក្ខិបិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ន ច ឧម្មត្តកាទីនំ អញ្ញតរោ’’តិ។ ទូតេន វាតិ ‘‘មម សិក្ខាបច្ចក្ខានភាវំ កថេហី’’តិ មុខសាសនវសេន ទូតេន វា។ បណ្ណេន វាតិ បណ្ណេ លិខិត្វា បហិណវសេន បណ្ណេន វា។

Ummattakakhittacittavedanāṭṭānanti ettha ummattakoti pittummattako. Khittacittoti yakkhehi katacittavikkhepo, yakkhummattakoti vuttaṃ hoti. Ubhinnaṃ pana viseso anāpattivāre āvibhavissati. Vedanāṭṭoti balavatiyā dukkhavedanāya phuṭṭho mucchāpareto, tena vippalapantena paccakkhātāpi apaccakkhātāva hoti. Manussajātiko hotīti sabhāgo vā visabhāgo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā viññū yokoci manusso hoti. Ummattakādīnanti etthādisaddena khittacittavedanāṭṭadevatātiracchānagatānaṃ gahaṇaṃ. Tatra ummattakakhittacittavedanāṭṭatiracchānagatānaṃ santike paccakkhātāpi ajānanabhāvena apaccakkhātāva hoti. Devatāya pana santike atikhippaṃ jānanabhāvena. Devatā nāma mahāpaññā tihetukappaṭisandhikā atikhippaṃ jānanti, cittañca nāmetaṃ lahuparivattaṃ, tasmā ‘‘cittalahukassa puggalassa cittavaseneva mā atikhippaṃ vināso ahosī’’ti devatāya santike sikkhāpaccakkhānaṃ paṭikkhipi. Tena vuttaṃ ‘‘na ca ummattakādīnaṃ aññataro’’ti. Dūtena vāti ‘‘mama sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ kathehī’’ti mukhasāsanavasena dūtena vā. Paṇṇena vāti paṇṇe likhitvā pahiṇavasena paṇṇena vā.

សចេ តេ សិក្ខាបច្ចក្ខានភាវំ ជានន្តីតិ សម្ពន្ធោ។ អាវជ្ជនសមយេតិ អត្ថាភោគសមយេ។ ឥមិនា តំ ខណំយេវ បន អបុព្ពំ អចរិមំ ទុជ្ជានន្តិ ទស្សេតិ។ វចនានន្តរមេវាតិ វចនស្ស អនន្តរមេវ, អាវជ្ជនសមយេវាតិ អត្ថោ។ ឯវ-សទ្ទេន បន ចិរេន ជាននំ បដិក្ខិបតិ។ ឧក្កណ្ឋិតោតិ អនភិរតិយា ឥមស្មិំ សាសនេ កិច្ឆជីវិកំ បត្តោ។ អថ វា ‘‘អជ្ជ យាមិ, ស្វេ យាមិ, ឥតោ យាមិ, ឯត្ថ យាមី’’តិ ឧទ្ធំ កណ្ឋំ កត្វា វិហរមានោ វិក្ខិត្តោ, អនេកគ្គោតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥទញ្ច ‘‘អនភិរតោ សាមញ្ញា ចវិតុកាមោ’’តិអាទីនំ (បារា. ៤៥) ឧបលក្ខណំ។ យេន កេនចិ…បេ.… ជានន្តីតិ សចេ តេ‘‘ឧក្កណ្ឋិតោ’’តិ វា ‘‘គិហិភាវំ បត្ថេតី’’តិ វា ‘‘អនភិរតោ’’តិ វា ‘‘សាមញ្ញា ចវិតុកាមោ’’តិ វា យេន កេនចិ អាការេន សិក្ខាបច្ចក្ខានភាវំ ជានន្តិ។ ឥទញ្ហិ សិក្ខាបច្ចក្ខានញ្ច ឧបរិ អភូតារោចនទុដ្ឋុល្លវាចាអត្តកាមទុដ្ឋទោសភូតារោចនសិក្ខាបទានិ ច ឯកបរិច្ឆេទានិ, អាវជ្ជនសមយេ ញាតេ ឯវ សីសំ ឯន្តិ។ ‘‘កិំ អយំ ភណតី’’តិ កង្ខតា ចិរេន ញាតេ សីសំ ន ឯន្តិ។ តេនាហ ‘‘អថ អបរភាគេ’’តិអាទិ។ អថ ទ្វិន្នំ ឋិតដ្ឋានេ ទ្វិន្នម្បិ និយមេត្វា ‘‘ឯតេសំ អារោចេមី’’តិ វទតិ, តេសុ ឯកស្មិំ ជានន្តេបិ ទ្វីសុ ជានន្តេសុបិ បច្ចក្ខាតាវ ហោតិ សិក្ខា។ ឯវំ សម្ពហុលេសុបិ វេទិតព្ពំ។ វុត្តនយេនាតិ ‘‘តស្ស វចនានន្តរ’’ន្តិអាទិនា វុត្តេន នយេន។ យោ កោចិ មនុស្សជាតិកោតិ អន្តមសោ នវកម្មិកំ ឧបាទាយ យោ កោចិ មនុស្សោ។ វុត្តញ្ហេតំ សមន្តបាសាទិកាយំ –

Sace te sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ jānantīti sambandho. Āvajjanasamayeti atthābhogasamaye. Iminā taṃ khaṇaṃyeva pana apubbaṃ acarimaṃ dujjānanti dasseti. Vacanānantaramevāti vacanassa anantarameva, āvajjanasamayevāti attho. Eva-saddena pana cirena jānanaṃ paṭikkhipati. Ukkaṇṭhitoti anabhiratiyā imasmiṃ sāsane kicchajīvikaṃ patto. Atha vā ‘‘ajja yāmi, sve yāmi, ito yāmi, ettha yāmī’’ti uddhaṃ kaṇṭhaṃ katvā viharamāno vikkhitto, anekaggoti vuttaṃ hoti. Idañca ‘‘anabhirato sāmaññā cavitukāmo’’tiādīnaṃ (pārā. 45) upalakkhaṇaṃ. Yena kenaci…pe… jānantīti sace te‘‘ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā ‘‘anabhirato’’ti vā ‘‘sāmaññā cavitukāmo’’ti vā yena kenaci ākārena sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ jānanti. Idañhi sikkhāpaccakkhānañca upari abhūtārocanaduṭṭhullavācāattakāmaduṭṭhadosabhūtārocanasikkhāpadāni ca ekaparicchedāni, āvajjanasamaye ñāte eva sīsaṃ enti. ‘‘Kiṃ ayaṃ bhaṇatī’’ti kaṅkhatā cirena ñāte sīsaṃ na enti. Tenāha ‘‘atha aparabhāge’’tiādi. Atha dvinnaṃ ṭhitaṭṭhāne dvinnampi niyametvā ‘‘etesaṃ ārocemī’’ti vadati, tesu ekasmiṃ jānantepi dvīsu jānantesupi paccakkhātāva hoti sikkhā. Evaṃ sambahulesupi veditabbaṃ. Vuttanayenāti ‘‘tassa vacanānantara’’ntiādinā vuttena nayena. Yo koci manussajātikoti antamaso navakammikaṃ upādāya yo koci manusso. Vuttañhetaṃ samantapāsādikāyaṃ –

‘‘សចេ បន អនភិរតិយា បីឡិតោ សភាគេ ភិក្ខូ បរិសង្កមានោ ‘យោ កោចិ ជានាតូ’តិ ឧច្ចាសទ្ទំ ករោន្តោ ‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’តិ វទតិ, តញ្ច អវិទូរេ ឋិតោ នវកម្មិកោ វា អញ្ញោ វា សមយញ្ញូ បុរិសោ សុត្វា ‘ឧក្កណ្ឋិតោ អយំ សមណោ គិហិភាវំ បត្ថេតិ, សាសនតោ ចុតោ’តិ ជានាតិ, បច្ចក្ខាតាវ ហោតិ សិក្ខា’’តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៥១)។

‘‘Sace pana anabhiratiyā pīḷito sabhāge bhikkhū parisaṅkamāno ‘yo koci jānātū’ti uccāsaddaṃ karonto ‘buddhaṃ paccakkhāmī’ti vadati, tañca avidūre ṭhito navakammiko vā añño vā samayaññū puriso sutvā ‘ukkaṇṭhito ayaṃ samaṇo gihibhāvaṃ pattheti, sāsanato cuto’ti jānāti, paccakkhātāva hoti sikkhā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.51).

សចេ វចនត្ថំ ញត្វាបិ ‘‘អយំ ឧក្កណ្ឋិតោ’’តិ វា ‘‘គិហិភាវំ បត្ថេតី’’តិ វា ន ជានាតិ, អបច្ចក្ខាតាវ ហោតិ សិក្ខា។ សចេ បន វចនត្ថំ អជានិត្វាបិ ‘‘ឧក្កណ្ឋិតោ’’តិ វា ‘‘គិហិភាវំ បត្ថេតី’’តិ វា ជានាតិ, បច្ចក្ខាតាវ ហោតិ សិក្ខា។ ទវាយបីតិ កីឡាធិប្បាយេនបិ។ ចិត្តាទីនំ វា វសេនាតិ ចិត្តាទីនំ វា ឆឡង្គានំ វសេន។ ហោតិ ចេត្ថ –

Sace vacanatthaṃ ñatvāpi ‘‘ayaṃ ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā na jānāti, apaccakkhātāva hoti sikkhā. Sace pana vacanatthaṃ ajānitvāpi ‘‘ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā jānāti, paccakkhātāva hoti sikkhā. Davāyapīti kīḷādhippāyenapi. Cittādīnaṃ vā vasenāti cittādīnaṃ vā chaḷaṅgānaṃ vasena. Hoti cettha –

‘‘ចិត្តំ ខេត្តញ្ច កាលោ ច, បយោគោ បុគ្គលោ តថា;

‘‘Cittaṃ khettañca kālo ca, payogo puggalo tathā;

វិជាននន្តិ សិក្ខាយ, បច្ចក្ខានំ ឆឡង្គិក’’ន្តិ។

Vijānananti sikkhāya, paccakkhānaṃ chaḷaṅgika’’nti.

សព្ពសោ វា បន អបច្ចក្ខានេនាតិ ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិអាទីសុ យេន យេន បរិយាយេន សិក្ខាបច្ចក្ខានំ ហោតិ, តតោ ឯកស្សបិ បច្ចក្ខានស្ស អភាវេន។ ឥមិនា បន ‘‘ឥទំ បទំ សាវេស្សាមិ, សិក្ខំ បច្ចក្ខាមី’’តិ ឯវំ បវត្តចិត្តុប្បាទស្ស អភាវំ ទស្សេតិ។ យស្ស ហិ ឯវរូបោ ចិត្តុប្បាទោ នត្ថិ, សោ សព្ពសោ ន បច្ចក្ខាតិ នាមាតិ។ សិក្ខាបច្ចក្ខានស្សាតិ ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិអាទិសិក្ខាបច្ចក្ខានស្ស។ អត្ថភូតំ ឯកច្ចំ ទុព្ពល្យន្តិ ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិ វទតិ វិញ្ញាបេតិ, ឯវម្បិ, ភិក្ខវេ, ទុព្ពល្យាវិកម្មញ្ចេវ ហោតិ, សិក្ខា ច បច្ចក្ខាតា’’តិអាទិនា (បារា. ៥៣) វុត្តេហិ យេហិ វចនេហិ សិក្ខាបច្ចក្ខានញ្ចេវ ហោតិ ទុព្ពល្យាវិកម្មញ្ច, តំ ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិអាទិកំ អត្ថភូតំ ទុព្ពល្យំ អនាវិកត្វា។ ‘‘ពុទ្ធំ បច្ចក្ខាមី’’តិអាទិម្ហិ បន វុត្តេ សិក្ខាបរិបូរណេ ទុព្ពលភាវស្សាបិ គម្យមានត្តា សិក្ខាបច្ចក្ខានស្ស ឥទំ ទុព្ពល្យាវិកម្មំ អត្ថោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯត្ថ ច ‘‘អត្ថភូត’’ន្តិ ឥមិនា ‘‘យន្នូនាហំ ពុទ្ធំ បច្ចក្ខេយ្យ’’ន្តិអាទិកំ ទុព្ពល្យាវិកម្មំ បដិក្ខិបតិ។ យេន ហិ សិក្ខាបច្ចក្ខានញ្ចេវ ហោតិ ទុព្ពល្យាវិកម្មញ្ច, តទេវ សិក្ខាបច្ចក្ខានស្ស អត្ថភូតំ។ យេន បន ទុព្ពល្យាវិកម្មមេវ ហោតិ, ន សិក្ខាបច្ចក្ខានំ, ន តំ តស្ស អត្ថភូតន្តិ។

Sabbaso vā pana apaccakkhānenāti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādīsu yena yena pariyāyena sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, tato ekassapi paccakkhānassa abhāvena. Iminā pana ‘‘idaṃ padaṃ sāvessāmi, sikkhaṃ paccakkhāmī’’ti evaṃ pavattacittuppādassa abhāvaṃ dasseti. Yassa hi evarūpo cittuppādo natthi, so sabbaso na paccakkhāti nāmāti. Sikkhāpaccakkhānassāti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādisikkhāpaccakkhānassa. Atthabhūtaṃ ekaccaṃ dubbalyanti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vadati viññāpeti, evampi, bhikkhave, dubbalyāvikammañceva hoti, sikkhā ca paccakkhātā’’tiādinā (pārā. 53) vuttehi yehi vacanehi sikkhāpaccakkhānañceva hoti dubbalyāvikammañca, taṃ ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādikaṃ atthabhūtaṃ dubbalyaṃ anāvikatvā. ‘‘Buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādimhi pana vutte sikkhāparipūraṇe dubbalabhāvassāpi gamyamānattā sikkhāpaccakkhānassa idaṃ dubbalyāvikammaṃ atthoti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca ‘‘atthabhūta’’nti iminā ‘‘yannūnāhaṃ buddhaṃ paccakkheyya’’ntiādikaṃ dubbalyāvikammaṃ paṭikkhipati. Yena hi sikkhāpaccakkhānañceva hoti dubbalyāvikammañca, tadeva sikkhāpaccakkhānassa atthabhūtaṃ. Yena pana dubbalyāvikammameva hoti, na sikkhāpaccakkhānaṃ, na taṃ tassa atthabhūtanti.

រាគបរិយុដ្ឋានេន សទិសភាវាបត្តិយា មិថុនានំ អយន្តិ ‘‘មេថុនោ’’តិ ធម្មោវ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘រាគបរិយុដ្ឋានេនា’’តិអាទិ។ តត្ថ រាគបរិយុដ្ឋានេនាតិ រាគស្ស បរិយុដ្ឋានេន, មេថុនរាគស្ស បវត្តិយា បរិយោនទ្ធចិត្តតាយាតិ អត្ថោ។ ធម្មោតិ អជ្ឈាចារោ។ ‘‘បលម្ពតេ វិលម្ពតេ’’តិអាទីសុ វិយ ឧបសគ្គស្ស កោចិ អត្ថវិសេសោ នត្ថីតិ អាហ ‘‘សេវេយ្យា’’តិ។ អជ្ឈាបជ្ជេយ្យាតិ អភិភុយ្យ បជ្ជេយ្យ។ សព្ពន្តិមេនាតិ បរនិម្មិតវសវត្តិ…បេ.… ចាតុមហារាជិកមនុស្សិត្ថិនាគគរុឡមាណវិកាទីនំ សព្ពាសំ អន្តិមេន។ តិរច្ឆានគតាយាតិ តិរច្ឆានេសុ ឧប្បន្នាយ។ តេនាហ ‘‘បដិសន្ធិវសេនា’’តិ។ បារាជិកាយ វត្ថុភូតា ឯវ ចេត្ថ តិរច្ឆានគតិត្ថី ‘‘តិរច្ឆានគតា’’តិ គហេតព្ពា, ន សព្ពា។ តត្រាយំ បរិច្ឆេទោ –

Rāgapariyuṭṭhānena sadisabhāvāpattiyā mithunānaṃ ayanti ‘‘methuno’’ti dhammova vuccatīti āha ‘‘rāgapariyuṭṭhānenā’’tiādi. Tattha rāgapariyuṭṭhānenāti rāgassa pariyuṭṭhānena, methunarāgassa pavattiyā pariyonaddhacittatāyāti attho. Dhammoti ajjhācāro. ‘‘Palambate vilambate’’tiādīsu viya upasaggassa koci atthaviseso natthīti āha ‘‘seveyyā’’ti. Ajjhāpajjeyyāti abhibhuyya pajjeyya. Sabbantimenāti paranimmitavasavatti…pe… cātumahārājikamanussitthināgagaruḷamāṇavikādīnaṃ sabbāsaṃ antimena. Tiracchānagatāyāti tiracchānesu uppannāya. Tenāha ‘‘paṭisandhivasenā’’ti. Pārājikāya vatthubhūtā eva cettha tiracchānagatitthī ‘‘tiracchānagatā’’ti gahetabbā, na sabbā. Tatrāyaṃ paricchedo –

‘‘អបទានំ អហិមច្ឆា, ទ្វិបទានញ្ច កុក្កុដី;

‘‘Apadānaṃ ahimacchā, dvipadānañca kukkuṭī;

ចតុប្បទានំ មជ្ជារី, វត្ថុ បារាជិកស្សិមា’’តិ។ (បារា. អដ្ឋ. ១.៥៥)

Catuppadānaṃ majjārī, vatthu pārājikassimā’’ti. (pārā. aṭṭha. 1.55)

តត្ថ អហិគ្គហណេន សព្ពាបិ អជគរគោនសាទិភេទា ទីឃជាតិ សង្គហិតា។ តស្មា ទីឃជាតីសុ យត្ថ តិណ្ណំ មគ្គានំ អញ្ញតរស្មិំ សក្កា តិលផលមត្តម្បិ បវេសេតុំ, សា បារាជិកវត្ថុ, អវសេសា ទុក្កដវត្ថូតិ វេទិតព្ពា។ មច្ឆគ្គហណេន សព្ពាបិ មច្ឆកច្ឆបមណ្ឌូកាទិភេទា ឱទកជាតិ សង្គហិតា។ តត្រាបិ ទីឃជាតិយំ វុត្តនយេនេវ បារាជិកវត្ថុ ច ទុក្កដវត្ថុ ច វេទិតព្ពំ។ អយំ បន វិសេសោ – បតង្គមុខមណ្ឌូកា នាម ហោន្តិ, តេសំ មុខសណ្ឋានំ មហន្តំ, ឆិទ្ទំ អប្បកំ, តត្ថ បវេសនំ នប្បហោតិ, មុខសណ្ឋានំ បន វណសង្ខេបំ គច្ឆតិ, តស្មា តំ ថុល្លច្ចយវត្ថូតិ វេទិតព្ពំ ។ កុក្កុដិគ្គហណេន សព្ពាបិ កាកកបោតាទិភេទា បក្ខិជាតិ សង្គហិតា។ តត្រាបិ វុត្តនយេនេវ បារាជិកវត្ថុ ច ទុក្កដវត្ថុ ច វេទិតព្ពំ។ មជ្ជារិគ្គហណេន សព្ពាបិ រុក្ខសុនខមង្គុសគោធាទិភេទា ចតុប្បទជាតិ សង្គហិតា។ តត្រាបិ វុត្តនយេនេវ បារាជិកវត្ថុ ច ទុក្កដវត្ថុ ច វេទិតព្ពំ។

Tattha ahiggahaṇena sabbāpi ajagaragonasādibhedā dīghajāti saṅgahitā. Tasmā dīghajātīsu yattha tiṇṇaṃ maggānaṃ aññatarasmiṃ sakkā tilaphalamattampi pavesetuṃ, sā pārājikavatthu, avasesā dukkaṭavatthūti veditabbā. Macchaggahaṇena sabbāpi macchakacchapamaṇḍūkādibhedā odakajāti saṅgahitā. Tatrāpi dīghajātiyaṃ vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – pataṅgamukhamaṇḍūkā nāma honti, tesaṃ mukhasaṇṭhānaṃ mahantaṃ, chiddaṃ appakaṃ, tattha pavesanaṃ nappahoti, mukhasaṇṭhānaṃ pana vaṇasaṅkhepaṃ gacchati, tasmā taṃ thullaccayavatthūti veditabbaṃ . Kukkuṭiggahaṇena sabbāpi kākakapotādibhedā pakkhijāti saṅgahitā. Tatrāpi vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ. Majjāriggahaṇena sabbāpi rukkhasunakhamaṅgusagodhādibhedā catuppadajāti saṅgahitā. Tatrāpi vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ.

បារាជិកោ ហោតីតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៥៥) បរាជិតោ ហោតិ បរាជយំ អបន្នោ។ អយញ្ហិ បារាជិកសទ្ទោ សិក្ខាបទាបត្តិបុគ្គលេសុ វត្តតិ។ តត្ថ ‘‘អដ្ឋានមេតំ, អានន្ទ, អនវកាសោ, យំ តថាគតោ វជ្ជីនំ វា វជ្ជិបុត្តកានំ វា ការណា សាវកានំ បារាជិកំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ សមូហនេយ្យា’’តិ (បារា. ៤៣) ឯវំ សិក្ខាបទេ វត្តមានោ វេទិតព្ពោ។ ‘‘អាបត្តិំ ត្វំ ភិក្ខុ អាបន្នោ បារាជិក’’ន្តិ (បារា. ៦៧) ឯវំ អាបត្តិយំ។ ‘‘ន មយំ បារាជិកា, យោ អវហដោ, សោ បារាជិកោ’’តិ (បារា. ១៥៥) ឯវំ បុគ្គលេ វត្តមានោ វេទិតព្ពោ។ ‘‘បារាជិកេន ធម្មេន អនុទ្ធំសេយ្យា’’តិអាទីសុ (បារា. ៣៨៤) បន ធម្មេ វត្តតីតិ វទន្តិ។ យស្មា បន តត្ថ ‘‘ធម្មោ’’តិ កត្ថចិ អាបត្តិ, កត្ថចិ សិក្ខាបទមេវ អធិប្បេតំ, តស្មា សោ វិសុំ ន វត្តព្ពោ។ តត្ថ សិក្ខាបទំ យោ តំ អតិក្កមតិ, តំ បរាជេតិ, តស្មា ‘‘បារាជិក’’ន្តិ វុច្ចតិ។ អាបត្តិ បន យោ នំ អជ្ឈាបជ្ជតិ, តំ បរាជេតិ, តស្មា ‘‘បារាជិកា’’តិ វុច្ចតិ។ បុគ្គលោ យស្មា បរាជិតោ បរាជយមាបន្នោ, តស្មា ‘‘បារាជិកោ’’តិ វុច្ចតិ។ ឥធ បន បុគ្គលោ វេទិតព្ពោតិ អាហ ‘‘បារាជិកោ ហោតី’’តិអាទិ។ ឥមិនាបិ ឥទំ ទស្សេតិ – ‘‘បរាជិតសទ្ទេ ឧបសគ្គស្ស វុទ្ធិំ កត្វា, ត-ការស្ស ច ក-ការំ កត្វា បារាជិកោ ហោតីតិ និទ្ទិដ្ឋោ’’តិ។

Pārājiko hotīti (pārā. aṭṭha. 1.55) parājito hoti parājayaṃ apanno. Ayañhi pārājikasaddo sikkhāpadāpattipuggalesu vattati. Tattha ‘‘aṭṭhānametaṃ, ānanda, anavakāso, yaṃ tathāgato vajjīnaṃ vā vajjiputtakānaṃ vā kāraṇā sāvakānaṃ pārājikaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ samūhaneyyā’’ti (pārā. 43) evaṃ sikkhāpade vattamāno veditabbo. ‘‘Āpattiṃ tvaṃ bhikkhu āpanno pārājika’’nti (pārā. 67) evaṃ āpattiyaṃ. ‘‘Na mayaṃ pārājikā, yo avahaṭo, so pārājiko’’ti (pārā. 155) evaṃ puggale vattamāno veditabbo. ‘‘Pārājikena dhammena anuddhaṃseyyā’’tiādīsu (pārā. 384) pana dhamme vattatīti vadanti. Yasmā pana tattha ‘‘dhammo’’ti katthaci āpatti, katthaci sikkhāpadameva adhippetaṃ, tasmā so visuṃ na vattabbo. Tattha sikkhāpadaṃ yo taṃ atikkamati, taṃ parājeti, tasmā ‘‘pārājika’’nti vuccati. Āpatti pana yo naṃ ajjhāpajjati, taṃ parājeti, tasmā ‘‘pārājikā’’ti vuccati. Puggalo yasmā parājito parājayamāpanno, tasmā ‘‘pārājiko’’ti vuccati. Idha pana puggalo veditabboti āha ‘‘pārājiko hotī’’tiādi. Imināpi idaṃ dasseti – ‘‘parājitasadde upasaggassa vuddhiṃ katvā, ta-kārassa ca ka-kāraṃ katvā pārājiko hotīti niddiṭṭho’’ti.

អបលោកនាទិ ចតុព្ពិធម្បិ សង្ឃកម្មំ សីមាបរិច្ឆិន្នេហិ បកតត្តេហិ ភិក្ខូហិ ឯកតោ កត្តព្ពត្តា ឯកកម្មំ នាម។ អាទិសទ្ទេន ឯកុទ្ទេសសមសិក្ខតានំ គហណំ។ តត្ថ បញ្ចវិធោបិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសោ ឯកតោ ឧទ្ទិសិតព្ពត្តា ឯកុទ្ទេសោ នាម។ នហាបិតបុព្ពកាទីនំ វិយ ឱទិស្ស អនុញ្ញាតំ ឋបេត្វា អវសេសំ សព្ពម្បិ សិក្ខាបទំ សព្ពេហិបិ លជ្ជិបុគ្គលេហិ សមំ សិក្ខិតព្ពភាវតោ សមសិក្ខតា នាម។ យស្មា សព្ពេបិ លជ្ជិនោ ឯតេសុ ឯកកម្មាទីសុ សហ វសន្តិ, ន ឯកោបិ តតោ ពហិទ្ធា សន្ទិស្សតិ, តស្មា តានិ សព្ពានិបិ គហេត្វា ឯកកម្មាទិកោ តិវិធោបិ សំវាសោ នាមាតិ អាហ ‘‘សោ ច វុត្តប្បការោ សំវាសោ តេន បុគ្គលេន សទ្ធិំ នត្ថិ, តេន ការណេន សោ បារាជិកោ បុគ្គលោ ‘អសំវាសោ’តិ វុច្ចតី’’តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៥៥)។

Apalokanādi catubbidhampi saṅghakammaṃ sīmāparicchinnehi pakatattehi bhikkhūhi ekato kattabbattā ekakammaṃ nāma. Ādisaddena ekuddesasamasikkhatānaṃ gahaṇaṃ. Tattha pañcavidhopi pātimokkhuddeso ekato uddisitabbattā ekuddeso nāma. Nahāpitapubbakādīnaṃ viya odissa anuññātaṃ ṭhapetvā avasesaṃ sabbampi sikkhāpadaṃ sabbehipi lajjipuggalehi samaṃ sikkhitabbabhāvato samasikkhatā nāma. Yasmā sabbepi lajjino etesu ekakammādīsu saha vasanti, na ekopi tato bahiddhā sandissati, tasmā tāni sabbānipi gahetvā ekakammādiko tividhopi saṃvāso nāmāti āha ‘‘so ca vuttappakāro saṃvāso tena puggalena saddhiṃ natthi, tena kāraṇena so pārājiko puggalo ‘asaṃvāso’ti vuccatī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.55).

ឥទានិ យស្មា ន កេវលំ មនុស្សិត្ថិយា ឯវ និមិត្តំ បារាជិកវត្ថុ, អថ ខោ អមនុស្សិត្ថិតិរច្ឆានគតិត្ថីនម្បិ។ ន ច ឥត្ថិយា ឯវ។ អថ ខោ ឧភតោព្យញ្ជនកបណ្ឌកបុរិសានម្បិ, តស្មា តេ សត្តេ, តេសញ្ច យំ យំ និមិត្តំ វត្ថុ ហោតិ, តំ តំ និមិត្តំ, តត្ថ ច យថា បដិសេវន្តោ បារាជិកោ ហោតិ, តញ្ច សព្ពំ វិត្ថារេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘អយំ បនេត្ថ វិនិច្ឆយោ’’តិអាទិមាហ។ ឯត្ថាតិ ឥមស្មិំ សិក្ខាបទេ។ តេសូតិ យេ តិំសមគ្គា វុត្តា, តេសុ។ អត្តនោ វាតិ លម្ពិមុទុបិដ្ឋិកេ សន្ធាយ វុត្តំ។ សន្ថតស្ស វាតិ យេន កេនចិ វត្ថេន វា បណ្ណេន វា វាកបដ្ដេន វា ចម្មេន វា តិបុសីសាទីនំ បដ្ដេន វា បលិវេឋេត្វា, អន្តោ វា បវេសេត្វា បដិច្ឆន្នស្ស។ អក្ខាយិតស្ស វាតិ សោណសិង្គាលាទីហិ អក្ខាទិតស្ស។ យេភុយ្យេន អក្ខាយិតស្សាតិ យាវ ឧបឌ្ឍក្ខាយិតោ នាម ន ហោតិ, ឯវំ អក្ខាយិតស្ស។ អល្លោកាសេតិ តិន្តោកាសេ។ សន្ថតន្តិ តេសំយេវ វត្ថាទីនំ យេន កេនចិ បដិច្ឆន្នំ។ អយញ្ហេត្ថ សង្ខេបត្ថោ – ន ហេត្ថ អនុបាទិន្នកំ អនុបាទិន្នកេន ឆុបតិ, មុត្តិ អត្ថិ, អថ ខោ ឧបាទិន្នកេន វា អនុបាទិន្នកំ ឃដ្ដិយតុ, អនុបាទិន្នកេន វា ឧបាទិន្នកំ, អនុបាទិន្នកេន វា អនុបាទិន្នកំ, ឧបាទិន្នកេន វា ឧបាទិន្នកំ។ សចេ យត្តកេ បវិដ្ឋេ បារាជិកំ ហោតីតិ វុត្តំ, តត្តកំ សេវនចិត្តេន បវេសេតិ, សព្ពត្ថាយំ បារាជិកាបត្តិំ អាបន្នោ នាម ហោតីតិ។

Idāni yasmā na kevalaṃ manussitthiyā eva nimittaṃ pārājikavatthu, atha kho amanussitthitiracchānagatitthīnampi. Na ca itthiyā eva. Atha kho ubhatobyañjanakapaṇḍakapurisānampi, tasmā te satte, tesañca yaṃ yaṃ nimittaṃ vatthu hoti, taṃ taṃ nimittaṃ, tattha ca yathā paṭisevanto pārājiko hoti, tañca sabbaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘ayaṃ panettha vinicchayo’’tiādimāha. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Tesūti ye tiṃsamaggā vuttā, tesu. Attano vāti lambimudupiṭṭhike sandhāya vuttaṃ. Santhatassa vāti yena kenaci vatthena vā paṇṇena vā vākapaṭṭena vā cammena vā tipusīsādīnaṃ paṭṭena vā paliveṭhetvā, anto vā pavesetvā paṭicchannassa. Akkhāyitassa vāti soṇasiṅgālādīhi akkhāditassa. Yebhuyyena akkhāyitassāti yāva upaḍḍhakkhāyito nāma na hoti, evaṃ akkhāyitassa. Allokāseti tintokāse. Santhatanti tesaṃyeva vatthādīnaṃ yena kenaci paṭicchannaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – na hettha anupādinnakaṃ anupādinnakena chupati, mutti atthi, atha kho upādinnakena vā anupādinnakaṃ ghaṭṭiyatu, anupādinnakena vā upādinnakaṃ, anupādinnakena vā anupādinnakaṃ, upādinnakena vā upādinnakaṃ. Sace yattake paviṭṭhe pārājikaṃ hotīti vuttaṃ, tattakaṃ sevanacittena paveseti, sabbatthāyaṃ pārājikāpattiṃ āpanno nāma hotīti.

ឯវំ សេវនចិត្តេនេវ បវេសេន្តស្ស អាបត្តិំ ទស្សេត្វា ឥទានិ យស្មា តំ បវេសនំ នាម ន កេវលំ អត្តូបក្កមេនេវ, បរូបក្កមេនាបិ ហោតិ។ តត្រាបិ សាទិយន្តស្សេវ អាបត្តិ បដិសេវនចិត្តសមង្គិស្ស , ន ឥតរស្សាតិ ទស្សេតុំ ‘‘បរេន វា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ បរេនាតិ ភិក្ខុបច្ចត្ថិកាទិនា យេន កេនចិ អញ្ញេន។ បវេសនបវិដ្ឋដ្ឋិតឧទ្ធរណេសូតិ ឯត្ថ អគ្គតោ (សារត្ថ. ដី. ២.៥៨) យាវ មូលា បវេសនំ បវេសនំ នាម។ អង្គជាតស្ស យត្តកំ ឋានំ បវេសនារហំ, តត្តកំ អនវសេសតោ បវិដ្ឋំ បវិដ្ឋំ នាម។ ឯវំ បវិដ្ឋស្ស ឧទ្ធរណារម្ភតោ អន្តរា ឋិតកាលោ ឋិតំ នាម។ សមន្តបាសាទិកាយំ បន មាតុគាមស្ស សុក្កវិសដ្ឋិំ បត្វា សព្ពថា វាយាមតោ ឱរមិត្វា ឋិតកាលំ សន្ធាយ ‘‘សុក្កវិសដ្ឋិសមយេ’’តិ វុត្តំ។ ឧទ្ធរណំ នាម យាវ អគ្គា នីហរណកាលោ។ សាទិយតីតិ សេវនចិត្តំ ឧបដ្ឋបេតិ។ អសាធារណវិនិច្ឆយោតិ អទិន្នាទានាទីហិ សព្ពេហិ សិក្ខាបទេហិ អសាធារណោ វិនិច្ឆយោ។

Evaṃ sevanacitteneva pavesentassa āpattiṃ dassetvā idāni yasmā taṃ pavesanaṃ nāma na kevalaṃ attūpakkameneva, parūpakkamenāpi hoti. Tatrāpi sādiyantasseva āpatti paṭisevanacittasamaṅgissa , na itarassāti dassetuṃ ‘‘parena vā’’tiādimāha. Tattha parenāti bhikkhupaccatthikādinā yena kenaci aññena. Pavesanapaviṭṭhaṭṭhitauddharaṇesūti ettha aggato (sārattha. ṭī. 2.58) yāva mūlā pavesanaṃ pavesanaṃ nāma. Aṅgajātassa yattakaṃ ṭhānaṃ pavesanārahaṃ, tattakaṃ anavasesato paviṭṭhaṃ paviṭṭhaṃ nāma. Evaṃ paviṭṭhassa uddharaṇārambhato antarā ṭhitakālo ṭhitaṃ nāma. Samantapāsādikāyaṃ pana mātugāmassa sukkavisaṭṭhiṃ patvā sabbathā vāyāmato oramitvā ṭhitakālaṃ sandhāya ‘‘sukkavisaṭṭhisamaye’’ti vuttaṃ. Uddharaṇaṃ nāma yāva aggā nīharaṇakālo. Sādiyatīti sevanacittaṃ upaṭṭhapeti. Asādhāraṇavinicchayoti adinnādānādīhi sabbehi sikkhāpadehi asādhāraṇo vinicchayo.

សាធារណវិនិច្ឆយត្ថន្តិ បរិវារវសេន សាធារណវិនិច្ឆយត្ថំ។ មាតិកាតិ មាតា, ជនេត្តីតិ អត្ថោ។ និទទាតិ ទេសនំ ទេសវសេន អវិទិតំ វិទិតំ កត្វា និទស្សេតីតិ និទានំ។ បញ្ញាបីយតីតិ បញ្ញត្តិ, តស្សា បការោ បញ្ញត្តិវិធិ អង្គេតិ គមេតិ ញាបេតីតិ អង្គំ, ការណំ។ សមុដ្ឋហន្តិ អាបត្តិយោ ឯតេនាតិ សមុដ្ឋានំ, ឧប្បត្តិការណំ, តស្ស វិធិ សមុដ្ឋានវិធិ។ វជ្ជកម្មប្បភេទញ្ចាតិ ឯត្ថ បភេទសទ្ទោ បច្ចេកំ យោជេតព្ពោ ‘‘វជ្ជប្បភេទំ, កម្មប្បភេទញ្ចា’’តិ។ តត្ថ តត្ថាតិ តស្មិំ តស្មិំ សិក្ខាបទេ។

Sādhāraṇavinicchayatthanti parivāravasena sādhāraṇavinicchayatthaṃ. Mātikāti mātā, janettīti attho. Nidadāti desanaṃ desavasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ. Paññāpīyatīti paññatti, tassā pakāro paññattividhi aṅgeti gameti ñāpetīti aṅgaṃ, kāraṇaṃ. Samuṭṭhahanti āpattiyo etenāti samuṭṭhānaṃ, uppattikāraṇaṃ, tassa vidhi samuṭṭhānavidhi. Vajjakammappabhedañcāti ettha pabhedasaddo paccekaṃ yojetabbo ‘‘vajjappabhedaṃ, kammappabhedañcā’’ti. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade.

បញ្ញត្តិដ្ឋានន្តិ បញ្ញត្តិដ្ឋបនស្ស ឋានំ, សិក្ខាបទានំ បញ្ញត្តិទេសោតិ អត្ថោ។ បុគ្គលោតិ ឯត្ថ អាទិកម្មិកោយេវ អធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘បុគ្គលោ នាម យំ យំ អារព្ភ តំ តំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ, សោ សោ បុគ្គលោតិ អធិប្បាយោ។ ហោន្តិ ចេត្ថ –

Paññattiṭṭhānanti paññattiṭṭhapanassa ṭhānaṃ, sikkhāpadānaṃ paññattidesoti attho. Puggaloti ettha ādikammikoyeva adhippetoti āha ‘‘puggalo nāma yaṃ yaṃ ārabbha taṃ taṃ sikkhāpadaṃ paññatta’’nti, so so puggaloti adhippāyo. Honti cettha –

‘‘សុទិន្នោ ធនិយោ សម្ពហុលា វគ្គុមុទន្តិកា;

‘‘Sudinno dhaniyo sambahulā vaggumudantikā;

សេយ្យសកោ ឧទាយិ ចា-ឡវកា ឆន្នមេត្តិយា។

Seyyasako udāyi cā-ḷavakā channamettiyā.

‘‘ទេវទត្តស្សជិបុនព្ពសុ-ឆព្ពគ្គិយោបនន្ទញ្ញតរោបិ ច;

‘‘Devadattassajipunabbasu-chabbaggiyopanandaññataropi ca;

ហត្ថកោ ចានុរុទ្ធោ ច, សត្តរស ចូឡបន្ថកោ។

Hatthako cānuruddho ca, sattarasa cūḷapanthako.

‘‘ពេលដ្ឋសីសោ ចានន្ទោ, សាគតោរិដ្ឋនាមកោ;

‘‘Belaṭṭhasīso cānando, sāgatoriṭṭhanāmako;

នន្ទត្ថេរេន តេវីស, ភិក្ខូនំ អាទិកម្មិកា។

Nandattherena tevīsa, bhikkhūnaṃ ādikammikā.

‘‘សុន្ទរីនន្ទា ថុល្លនន្ទា, ឆព្ពគ្គិយញ្ញតរាបិ ច;

‘‘Sundarīnandā thullanandā, chabbaggiyaññatarāpi ca;

ចណ្ឌកាឡី សម្ពហុលា, ទ្វេ ច ភិក្ខុនិយោ បរា;

Caṇḍakāḷī sambahulā, dve ca bhikkhuniyo parā;

ភិក្ខុនីនំ តុ សត្តេវ, ហោន្តិ តា អាទិកម្មិកា’’តិ។

Bhikkhunīnaṃ tu satteva, honti tā ādikammikā’’ti.

តស្ស តស្ស បុគ្គលស្សាតិ យំ យំ សុទិន្នាទិកំ បុគ្គលំ អារព្ភ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ, តស្ស តស្ស បុគ្គលស្ស។ បញ្ញត្តីតិ បឋមបញ្ញត្តិ។ បឋមបញ្ញត្តិយា បច្ឆា ឋបិតា បញ្ញត្តិ អនុបញ្ញត្តិ។ អនុប្បន្នេ ទោសេ ឋបិតា បញ្ញត្តិ អនុប្បន្នបញ្ញត្តិ។ សព្ពត្ថ មជ្ឈិមទេសេ ចេវ បច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ ចាតិ សព្ពេសុ បទេសេសុ ឋបិតា បញ្ញត្តិ សព្ពត្ថបញ្ញត្តិ។ មជ្ឈិមទេសេយេវ ឋបិតា បញ្ញត្តិ បទេសបញ្ញត្តិ។ ភិក្ខូនញ្ចេវ ភិក្ខុនីនញ្ច សាធារណភូតា បញ្ញត្តិ សាធារណបញ្ញត្តិ។ សុទ្ធភិក្ខូនមេវ, សុទ្ធភិក្ខុនីនំ វា បញ្ញត្តំ សិក្ខាបទំ អសាធារណបញ្ញត្តិ។ ឧភិន្នម្បិ បញ្ញត្តិ ឧភតោបញ្ញត្តិ។ វិនយធរបញ្ចមេនាតិ អនុស្សាវនកាចរិយបញ្ចមេន។ គុណង្គុណូបាហនាតិ ចតុប្បដលតោ បដ្ឋាយ កតា ឧបាហនា, ន ឯកទ្វិតិបដលា។ ចម្មត្ថរណន្តិ អត្ថរិតព្ពំ ចម្មំ។ ឯតេសំ វសេន ចតុព្ពិធា បទេសបញ្ញត្តិ នាមាតិ ឯតេសំ វសេន ចតុព្ពិធា បញ្ញត្តិ មជ្ឈិមទេសេយេវ បញ្ញត្តាតិ បទេសបញ្ញត្តិ នាម។ តេនេវាហ ‘‘មជ្ឈិមទេសេយេវ ហី’’តិអាទិ។ យស្មា មជ្ឈិមទេសេយេវ យថាវុត្តវត្ថុវីតិក្កមេ អាបត្តិ ហោតិ, ន បច្ចន្តិមជនបទេ, តស្មា បទេសបញ្ញត្តីតិ អត្ថោ។ ធុវន្ហានំ បដិក្ខេបមត្តន្តិ និច្ចនហានប្បដិសេធនមេវ។ ឯត្ថ ច មត្តសទ្ទេន អញ្ញានិ តីណិ សិក្ខាបទានិ បដិក្ខិបតិ។ តានិ ហិ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពបច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ វិនយធរបញ្ចមេន គណេន ឧបសម្បទ’’ន្តិអាទិនា (មហាវ. ២៥៩) ចម្មក្ខន្ធកេ អាគតានិ។ តេនេវាហ ‘‘តតោ អញ្ញា បទេសបញ្ញត្តិ នាម នត្ថី’’តិ។ សព្ពានីតិ តតោ អវសេសានិ សព្ពានិ សិក្ខាបទានិ។ តស្មាតិ យស្មា អនុប្បន្នបញ្ញត្តិ អដ្ឋគរុធម្មវសេន ភិក្ខុនីនំយេវ អាគតា, យស្មា ច ធុវន្ហានំ បដិក្ខេបមត្តំ ឋបេត្វា បាតិមោក្ខេ សព្ពានិ សិក្ខាបទានិ សព្ពត្ថបញ្ញត្តិយេវ ហោន្តិ, យស្មា ច សាធារណបញ្ញត្តិទុកញ្ច ឯកតោបញ្ញត្តិទុកញ្ច ព្យញ្ជនមត្តំ នានំ, អត្ថតោ ឯកំ, តស្មា។ សព្ពត្ថាតិ សព្ពេសុ សិក្ខាបទេសុ។ អាបត្តិភេទោ ហេត្ថ ឧត្តរបទលោបេន ‘‘អាបត្តី’’តិ វុត្តោតិ អាហ ‘‘អាបត្តីតិ បុព្ពប្បយោគាទិវសេន អាបត្តិភេទោ’’តិ។ សីលអាចារទិដ្ឋិអាជីវវិបត្តីនន្តិ ឯត្ថ បឋមា ទ្វេ អាបត្តិក្ខន្ធា សីលវិបត្តិ នាម, អវសេសា បញ្ច អាចារវិបត្តិ នាម, មិច្ឆាទិដ្ឋិ ច អន្តគ្គាហិកាទិដ្ឋិ ច ទិដ្ឋិវិបត្តិ នាម, អាជីវហេតុ បញ្ញត្តានិ ឆ សិក្ខាបទានិ អាជីវវិបត្តិ នាម, ឥតិ ឥមាសំ សីលអាចារទិដ្ឋិអាជីវវិបត្តីនំ អញ្ញតរាតិ អត្ថោ។

Tassa tassa puggalassāti yaṃ yaṃ sudinnādikaṃ puggalaṃ ārabbha sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tassa tassa puggalassa. Paññattīti paṭhamapaññatti. Paṭhamapaññattiyā pacchā ṭhapitā paññatti anupaññatti. Anuppanne dose ṭhapitā paññatti anuppannapaññatti. Sabbattha majjhimadese ceva paccantimesu janapadesu cāti sabbesu padesesu ṭhapitā paññatti sabbatthapaññatti. Majjhimadeseyeva ṭhapitā paññatti padesapaññatti. Bhikkhūnañceva bhikkhunīnañca sādhāraṇabhūtā paññatti sādhāraṇapaññatti. Suddhabhikkhūnameva, suddhabhikkhunīnaṃ vā paññattaṃ sikkhāpadaṃ asādhāraṇapaññatti. Ubhinnampi paññatti ubhatopaññatti. Vinayadharapañcamenāti anussāvanakācariyapañcamena. Guṇaṅguṇūpāhanāti catuppaṭalato paṭṭhāya katā upāhanā, na ekadvitipaṭalā. Cammattharaṇanti attharitabbaṃ cammaṃ. Etesaṃ vasena catubbidhā padesapaññatti nāmāti etesaṃ vasena catubbidhā paññatti majjhimadeseyeva paññattāti padesapaññatti nāma. Tenevāha ‘‘majjhimadeseyeva hī’’tiādi. Yasmā majjhimadeseyeva yathāvuttavatthuvītikkame āpatti hoti, na paccantimajanapade, tasmā padesapaññattīti attho. Dhuvanhānaṃ paṭikkhepamattanti niccanahānappaṭisedhanameva. Ettha ca mattasaddena aññāni tīṇi sikkhāpadāni paṭikkhipati. Tāni hi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sabbapaccantimesu janapadesu vinayadharapañcamena gaṇena upasampada’’ntiādinā (mahāva. 259) cammakkhandhake āgatāni. Tenevāha ‘‘tato aññā padesapaññatti nāma natthī’’ti. Sabbānīti tato avasesāni sabbāni sikkhāpadāni. Tasmāti yasmā anuppannapaññatti aṭṭhagarudhammavasena bhikkhunīnaṃyeva āgatā, yasmā ca dhuvanhānaṃ paṭikkhepamattaṃ ṭhapetvā pātimokkhe sabbāni sikkhāpadāni sabbatthapaññattiyeva honti, yasmā ca sādhāraṇapaññattidukañca ekatopaññattidukañca byañjanamattaṃ nānaṃ, atthato ekaṃ, tasmā. Sabbatthāti sabbesu sikkhāpadesu. Āpattibhedo hettha uttarapadalopena ‘‘āpattī’’ti vuttoti āha ‘‘āpattīti pubbappayogādivasena āpattibhedo’’ti. Sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnanti ettha paṭhamā dve āpattikkhandhā sīlavipatti nāma, avasesā pañca ācāravipatti nāma, micchādiṭṭhi ca antaggāhikādiṭṭhi ca diṭṭhivipatti nāma, ājīvahetu paññattāni cha sikkhāpadāni ājīvavipatti nāma, iti imāsaṃ sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnaṃ aññatarāti attho.

ន កេវលំ យថាវុត្តនយេនេវ វុច្ចន្តីតិ អាហ ‘‘យានិ សិក្ខាបទសមុដ្ឋានានីតិបិ វុច្ចន្តី’’តិ។ ឯតានិ ហិ កិញ្ចាបិ អាបត្តិយា សមុដ្ឋានានិ, ន សិក្ខាបទស្ស, វោហារសុខត្ថំ បនេវំ វុច្ចន្តីតិ។ តត្ថាតិ តេសុ ឆសុ សមុដ្ឋានេសុ។ តេសូតិ សចិត្តកាចិត្តកេសុ។ ឯកំ សមុដ្ឋានំ ឧប្បត្តិការណំ ឯតិស្សាតិ ឯកសមុដ្ឋានា, ឯកេន វា សមុដ្ឋានំ ឯតិស្សាតិ ឯកសមុដ្ឋានា។ ‘‘ទ្វិសមុដ្ឋានា’’តិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

Na kevalaṃ yathāvuttanayeneva vuccantīti āha ‘‘yāni sikkhāpadasamuṭṭhānānītipi vuccantī’’ti. Etāni hi kiñcāpi āpattiyā samuṭṭhānāni, na sikkhāpadassa, vohārasukhatthaṃ panevaṃ vuccantīti. Tatthāti tesu chasu samuṭṭhānesu. Tesūti sacittakācittakesu. Ekaṃ samuṭṭhānaṃ uppattikāraṇaṃ etissāti ekasamuṭṭhānā, ekena vā samuṭṭhānaṃ etissāti ekasamuṭṭhānā. ‘‘Dvisamuṭṭhānā’’tiādīsupi eseva nayo.

សមុដ្ឋានវសេនាតិ សមុដ្ឋានសីសវសេន។ បឋមបារាជិកំ សមុដ្ឋានំ ឯតិស្សាតិ បឋមបារាជិកសមុដ្ឋានា។ តថា អទិន្នាទានសមុដ្ឋានា’’តិអាទីសុបិ។

Samuṭṭhānavasenāti samuṭṭhānasīsavasena. Paṭhamapārājikaṃ samuṭṭhānaṃ etissāti paṭhamapārājikasamuṭṭhānā. Tathā adinnādānasamuṭṭhānā’’tiādīsupi.

សយំ បថវិខណនេ កាយេន, បរេ អាណាបេត្វា ខណាបនេ វាចាយ ច អាបត្តិសម្ភវតោ ‘‘បថវិខណនាទីសុ វិយា’’តិ វុត្តំ។ អាទិសទ្ទេន អទិន្នាទានាទីនំ បរិគ្គហោ។ បឋមកថិនាបត្តិ កាយវាចតោ កត្តព្ពំ អធិដ្ឋានំ វា វិកប្បនំ វា អករោន្តស្ស ហោតិ, នោ ករោន្តស្សាតិ អាហ ‘‘បឋមកថិនាបត្តិ វិយា’’តិ។ អញ្ញាតិកាយ ភិក្ខុនិយា ហត្ថតោ ចីវរប្បដិគ្គហណាបត្តិ តស្សា ហត្ថតោ ចីវរំ បដិគ្គណ្ហន្តស្ស, បរិវត្តកំ អទេន្តស្ស ច ហោតីតិ កិរិយាកិរិយតោ សមុដ្ឋាតិ។ ‘‘សិយា ករោន្តស្សា’’តិអាទីសុ សិយាតិ ‘‘សិយា ខោ បន តេ ព្រាហ្មណ ឯវមស្សា’’តិអាទីសុ វិយ ‘‘កទាចី’’តិ ឥមិនា សមានត្ថោ និបាតោ។ រូបិយប្បដិគ្គហណាបត្តិ សិយា កិរិយា គហណេន អាបជ្ជនតោ, សិយា អកិរិយា បដិក្ខេបស្ស អករណតោតិ អាហ ‘‘រូបិយប្បដិគ្គហណាបត្តិ វិយា’’តិ។ កុដិការាបត្តិ វត្ថុំ ទេសាបេត្វា បមាណាតិក្កន្តករណេ ករោន្តស្ស សិយា, អទេសាបេត្វា បន បមាណាតិក្កន្តករណេ បមាណយុត្តំ វា ករោន្តស្ស ច អករោន្តស្ស ច សិយាតិ អាហ ‘‘កុដិការាបត្តិ វិយា’’តិ។

Sayaṃ pathavikhaṇane kāyena, pare āṇāpetvā khaṇāpane vācāya ca āpattisambhavato ‘‘pathavikhaṇanādīsu viyā’’ti vuttaṃ. Ādisaddena adinnādānādīnaṃ pariggaho. Paṭhamakathināpatti kāyavācato kattabbaṃ adhiṭṭhānaṃ vā vikappanaṃ vā akarontassa hoti, no karontassāti āha ‘‘paṭhamakathināpatti viyā’’ti. Aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarappaṭiggahaṇāpatti tassā hatthato cīvaraṃ paṭiggaṇhantassa, parivattakaṃ adentassa ca hotīti kiriyākiriyato samuṭṭhāti. ‘‘Siyā karontassā’’tiādīsu siyāti ‘‘siyā kho pana te brāhmaṇa evamassā’’tiādīsu viya ‘‘kadācī’’ti iminā samānattho nipāto. Rūpiyappaṭiggahaṇāpatti siyā kiriyā gahaṇena āpajjanato, siyā akiriyā paṭikkhepassa akaraṇatoti āha ‘‘rūpiyappaṭiggahaṇāpatti viyā’’ti. Kuṭikārāpatti vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkantakaraṇe karontassa siyā, adesāpetvā pana pamāṇātikkantakaraṇe pamāṇayuttaṃ vā karontassa ca akarontassa ca siyāti āha ‘‘kuṭikārāpatti viyā’’ti.

សញ្ញាយ អភាវេន វិមោក្ខោ អស្សាតិ សញ្ញាវិមោក្ខោតិ មជ្ឈេបទលោបសមាសោ ទដ្ឋព្ពោតិ អាហ ‘‘យតោ វីតិក្កមសញ្ញាយា’’តិអាទិ។ ឥតរា នាម យតោ វីតិក្កមសញ្ញាយ អភាវេន ន មុច្ចតិ, សា ឥតរសទ្ទស្ស វុត្តប្បដិយោគិវិសយត្តា។ យា អចិត្តកេន វា សចិត្តកមិស្សកេន វា សមុដ្ឋាតីតិ យា អាបត្តិ កទាចិ អចិត្តកេន វា កទាចិ សចិត្តកមិស្សកេន វា សមុដ្ឋានេន សមុដ្ឋាតិ។ ឯត្ថ ច សញ្ញាទុកំ អនាបត្តិមុខេន វុត្តំ, សចិត្តកទុកំ អាបត្តិមុខេនាតិ ទដ្ឋព្ពំ។

Saññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhoti majjhepadalopasamāso daṭṭhabboti āha ‘‘yato vītikkamasaññāyā’’tiādi. Itarā nāma yato vītikkamasaññāya abhāvena na muccati, sā itarasaddassa vuttappaṭiyogivisayattā. Yā acittakena vā sacittakamissakena vā samuṭṭhātīti yā āpatti kadāci acittakena vā kadāci sacittakamissakena vā samuṭṭhānena samuṭṭhāti. Ettha ca saññādukaṃ anāpattimukhena vuttaṃ, sacittakadukaṃ āpattimukhenāti daṭṭhabbaṃ.

យស្សា សចិត្តកបក្ខេ ចិត្តំ អកុសលមេវ ហោតីតិ យស្សា សចិត្តកាយ អាបត្តិយា ចិត្តំ អកុសលមេវ ហោតិ, យស្សា ច សចិត្តកាចិត្តកសង្ខាតាយ សុរាបានាទិអចិត្តកាយ អាបត្តិយា វត្ថុវិជាននចិត្តេន សចិត្តកបក្ខេ ចិត្តំ អកុសលមេវ ហោតិ, អយំ លោកវជ្ជា។ ‘‘សចិត្តកបក្ខេ’’តិ ហិ ឥទំ វចនំ សចិត្តកាចិត្តកំ សន្ធាយ វុត្តំ។ ន ហិ ឯកំសតោ សចិត្តកស្ស ‘‘សចិត្តកបក្ខេ’’តិ វិសេសនេ បយោជនំ អត្ថីតិ។ យំ បនេត្ថ គណ្ឋិបទេ ‘‘សុរាបានស្មិញ្ហិ ‘សុរា’តិ វា ‘ន វដ្ដតី’តិ វា ជានិត្វា បិវនេ អកុសលមេវា’’តិ វុត្តំ។ តត្ថ ‘‘ន វដ្ដតីតិ វា ជានិត្វា’’តិ វុត្តវចនំ ន យុជ្ជតិ បណ្ណត្តិវជ្ជស្សាបិ លោកវជ្ជភាវប្បសង្គតោ។ យស្សា បន ‘‘សចិត្តកបក្ខេ ចិត្តំ អកុសលមេវា’’តិ និយមោ នត្ថិ, សា បណ្ណត្តិវជ្ជាតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សេសា បណ្ណត្តិវជ្ជា’’តិ។ តថា ហិ តស្សា វត្ថុវិជាននចិត្តេន សចិត្តកបក្ខេ ចិត្តំ សិយា កុសលំ, សិយា អកុសលំ, សិយា អព្យាកតន្តិ ‘‘អកុសលមេវា’’តិ និយមោ នត្ថិ។ ឧភយត្ថ អាបជ្ជិតព្ពាតិ កាយទ្វារេ, វចីទ្វារេ ចាតិ ឧភយត្ថ អាបជ្ជិតព្ពា អាបត្តិ, តា បន អទិន្នាទានាទយោ។ ‘‘មនោទ្វារេ អាបត្តិ នាម នត្ថី’’តិ ឥទំ យេភុយ្យវសេន វុត្តំ ឧបនិក្ខិត្តសាទិយនាទីសុ អាបត្តិសម្ភវតោតិ ទដ្ឋព្ពំ។

Yassāsacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hotīti yassā sacittakāya āpattiyā cittaṃ akusalameva hoti, yassā ca sacittakācittakasaṅkhātāya surāpānādiacittakāya āpattiyā vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā. ‘‘Sacittakapakkhe’’ti hi idaṃ vacanaṃ sacittakācittakaṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi ekaṃsato sacittakassa ‘‘sacittakapakkhe’’ti visesane payojanaṃ atthīti. Yaṃ panettha gaṇṭhipade ‘‘surāpānasmiñhi ‘surā’ti vā ‘na vaṭṭatī’ti vā jānitvā pivane akusalamevā’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘na vaṭṭatīti vā jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassāpi lokavajjabhāvappasaṅgato. Yassā pana ‘‘sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevā’’ti niyamo natthi, sā paṇṇattivajjāti imamatthaṃ dassento āha ‘‘sesā paṇṇattivajjā’’ti. Tathā hi tassā vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ, siyā akusalaṃ, siyā abyākatanti ‘‘akusalamevā’’ti niyamo natthi. Ubhayattha āpajjitabbāti kāyadvāre, vacīdvāre cāti ubhayattha āpajjitabbā āpatti, tā pana adinnādānādayo. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthī’’ti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ upanikkhittasādiyanādīsu āpattisambhavatoti daṭṭhabbaṃ.

អកុសលចិត្តោ វា អាបជ្ជតីតិ បារាជិកសុក្កវិសដ្ឋិកាយសំសគ្គទុដ្ឋុល្លអត្តកាមបារិចរិយទុដ្ឋទោសសង្ឃភេទប្បហារទានតលសត្តិកាទិភេទំ អាបត្តិំ អកុសលចិត្តោ អាបជ្ជតិ។ អនុបសម្បន្នំ បទសោធម្មំ វាចេន្តោ, មាតុគាមស្ស ធម្មំ ទេសេន្តោតិ ឯវរូបំ អាបត្តិំ កុសលចិត្តោ អាបជ្ជតិ។ អសញ្ចិច្ចសហសេយ្យាទិំ អព្យាកតចិត្តោ អាបជ្ជតិ។ យំ អរហា អាបជ្ជតិ, សព្ពំ អព្យាកតចិត្តោវ អាបជ្ជតិ។ តេនាហ ‘‘កុសលាព្យាកតចិត្តោ វា’’តិ។

Akusalacitto vā āpajjatīti pārājikasukkavisaṭṭhikāyasaṃsaggaduṭṭhullaattakāmapāricariyaduṭṭhadosasaṅghabhedappahāradānatalasattikādibhedaṃ āpattiṃ akusalacitto āpajjati. Anupasampannaṃ padasodhammaṃ vācento, mātugāmassa dhammaṃ desentoti evarūpaṃ āpattiṃ kusalacitto āpajjati. Asañciccasahaseyyādiṃ abyākatacitto āpajjati. Yaṃ arahā āpajjati, sabbaṃ abyākatacittova āpajjati. Tenāha ‘‘kusalābyākatacitto vā’’ti.

ទុក្ខវេទនាសមង្គី វាតិ ទុដ្ឋទោសាទិភេទំ អាបត្តិំ អាបជ្ជន្តោ ទុក្ខវេទនាសមង្គី អាបជ្ជតិ។ មេថុនធម្មាទិភេទំ បន សុខវេទនាសមង្គី អាបជ្ជតិ។ យំ សុខវេទនាសមង្គី អាបជ្ជតិ, តំយេវ មជ្ឈត្តោ ហុត្វា អាបជ្ជន្តោ អទុក្ខមសុខវេទនាសមង្គី អាបជ្ជតិ។ តេនាហ ‘‘ឥតរវេទនាទ្វយសមង្គី វា’’តិ។ ឥទម្បិ ច តិកទ្វយំ យេភុយ្យវសេនេវ វុត្តំ។ និបជ្ជិត្វា និរោធសមាបន្នោ ហិ អចិត្តកោ អវេទនោ សហសេយ្យាបត្តិំ អាបជ្ជតីតិ។ កិញ្ចាបិ ឯវំ អនិយមេន វុត្តំ, វិសេសោ បនេត្ថ អត្ថីតិ ទស្សេតុំ ‘‘ឯវំ សន្តេបី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឯវំ សន្តេបីតិ ហិ វិសេសាភិធាននិមិត្តាភ្យូបគមេវ យុជ្ជតិ។ សព្ពេសំ វសេន តីណិ ចិត្តានីតិ កុសលាកុសលាព្យាកតានំ វសេន បទសោធម្មាទីសុ តីណិ ចិត្តានិ។

Dukkhavedanāsamaṅgī vāti duṭṭhadosādibhedaṃ āpattiṃ āpajjanto dukkhavedanāsamaṅgī āpajjati. Methunadhammādibhedaṃ pana sukhavedanāsamaṅgī āpajjati. Yaṃ sukhavedanāsamaṅgī āpajjati, taṃyeva majjhatto hutvā āpajjanto adukkhamasukhavedanāsamaṅgī āpajjati. Tenāha ‘‘itaravedanādvayasamaṅgī vā’’ti. Idampi ca tikadvayaṃ yebhuyyavaseneva vuttaṃ. Nipajjitvā nirodhasamāpanno hi acittako avedano sahaseyyāpattiṃ āpajjatīti. Kiñcāpi evaṃ aniyamena vuttaṃ, viseso panettha atthīti dassetuṃ ‘‘evaṃ santepī’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ santepīti hi visesābhidhānanimittābhyūpagameva yujjati. Sabbesaṃ vasena tīṇi cittānīti kusalākusalābyākatānaṃ vasena padasodhammādīsu tīṇi cittāni.

ឥទានិ តំ យថាវុត្តនិទានាទិវេទនាត្តិកបរិយោសានំ សត្តរសប្បការំ ឥមស្មិំ សិក្ខាបទេ យោជេតុំ ‘‘ឥធ បនា’’តិអាទិមាហ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ បឋមបារាជិកសិក្ខាបទេ។ វេសាលិយន្តិ ឯវំនាមកេ ឥត្ថិលិង្គវសេន បវត្តវោហារេ នគរេ។ តញ្ហិ នគរំ តិក្ខត្តុំ បាការបរិក្ខេបវឌ្ឍនេន វិសាលីភូតត្តា ‘‘វេសាលី’’តិ វុច្ចតិ។ ឥទម្បិ ច នគរំ សព្ពញ្ញុតំ សម្បត្តេយេវ សម្មាសម្ពុទ្ធេ សព្ពាការវេបុល្លត្តំ បត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ‘‘សិក្ខំ អបច្ចក្ខាយា’’តិ ច ‘‘អន្តមសោ តិរច្ឆានគតាយបី’’តិ ច ទ្វេ អនុបញ្ញត្តិយោតិ មក្កដិវជ្ជិបុត្តកវត្ថូនំ វសេន វុត្តា។ ‘‘អន្តមសោ តិរច្ឆានគតាយា’’តិ ច ‘‘សិក្ខំ អបច្ចក្ខាយា’’តិ ច ឥមា ទ្វេ អនុបញ្ញត្តិយោ។ អាបត្តិករា ច ហោតីតិ បឋមបញ្ញត្តិតោ វិសុំយេវាបត្តិករា ច ហោតិ។ អញ្ញវាទកសិក្ខាបទាទីសុ វិយាតិ អញ្ញវាទកសិក្ខាបទាទីសុ ‘‘វិហេសកេ’’តិអាទិកា (បាចិ. ៩៨) វិយាតិ អត្ថោ។ អាទិសទ្ទេន ឧជ្ឈាបនកស្ស បរិគ្គហោ។ ឯត្ថ ហិ អញ្ញវាទកាទិតោ វិសុំយេវ វិហេសកាទីសុបិ បាចិត្តិយំ ហោតិ។ យថាហ ‘‘រោបិតេ វិហេសកេ សង្ឃមជ្ឈេ វត្ថុស្មិំ វា អាបត្តិយា វា អនយុញ្ជិយមានោ តំ នកថេតុកាមោ តំ នឧគ្ឃាដេតុកាមោ តុណ្ហីភូតោ សង្ឃំ វិហេសេតិ, អាបត្តិ បាចិត្តិយស្សា’’តិអាទិ (បារា. ១០០)។ សុបិនន្តេ វិជ្ជមានាបិ មោចនស្សាទចេតនា អព្ពោហារិកត្តា អនាបត្តិករាតិ អាហ ‘‘អញ្ញត្រ សុបិនន្តាតិអាទិកា វិយា’’តិ។ តថា ហិ ថិនមិទ្ធេន អភិភូតត្តា សុបិនេ ចិត្តំ អព្ពោហារិកំ, ចិត្តស្ស អព្ពោហារិកត្តា ឱបក្កមនកិរិយាបវត្តនិកាបិ ចេតនា អព្ពោហារិកា។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘អត្ថេសា, ភិក្ខវេ, ចេតនា, សា ច ខោ អព្ពោហារិកា’’តិ (បារា. ២៣៥), តស្មា ‘‘អញ្ញត្រ សុបិនន្តា’’តិ អយំ អនុបញ្ញត្តិ អនាបត្តិករា ជាតា។ អាទិសទ្ទេន ‘‘អញ្ញត្រ អធិមានា’’តិអាទិកំ (បារា. ១៩៧) សង្គណ្ហាតិ។ អទិន្នាទានាទីសុ វិយាតិ អទិន្នាទានាទីសុ ‘‘អរញ្ញា វា’’តិអាទិកា (បារា. ៩១) វិយាតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ បន អាទិសទ្ទេន បឋមបារាជិកាទីនំ សង្គហោ។ ឯត្ថ ហិ ‘‘តញ្ច ខោ គាមេ, នោ អរញ្ញេ’’តិអាទិនា (បារា. ៩០) នយេន លេសំ ឱឌ្ឌេន្តានំ លេសបិទហនត្ថំ ‘‘អរញ្ញា វា’’តិអាទិកា អនុបញ្ញត្តិ វុត្តាតិ ឧបត្ថម្ភករាវ ហោតិ។ តេនេវ ហិ ‘‘ននុ, អាវុសោ, តថេវេតំ ហោតី’’តិ (បារា. ៩០) ភិក្ខូហិ វុត្តំ។

Idāni taṃ yathāvuttanidānādivedanāttikapariyosānaṃ sattarasappakāraṃ imasmiṃ sikkhāpade yojetuṃ ‘‘idha panā’’tiādimāha. Idhāti imasmiṃ paṭhamapārājikasikkhāpade. Vesāliyanti evaṃnāmake itthiliṅgavasena pavattavohāre nagare. Tañhi nagaraṃ tikkhattuṃ pākāraparikkhepavaḍḍhanena visālībhūtattā ‘‘vesālī’’ti vuccati. Idampi ca nagaraṃ sabbaññutaṃ sampatteyeva sammāsambuddhe sabbākāravepullattaṃ pattanti veditabbaṃ. ‘‘Sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti ca ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti ca dve anupaññattiyoti makkaṭivajjiputtakavatthūnaṃ vasena vuttā. ‘‘Antamaso tiracchānagatāyā’’ti ca ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti ca imā dve anupaññattiyo. Āpattikarā ca hotīti paṭhamapaññattito visuṃyevāpattikarā ca hoti. Aññavādakasikkhāpadādīsu viyāti aññavādakasikkhāpadādīsu ‘‘vihesake’’tiādikā (pāci. 98) viyāti attho. Ādisaddena ujjhāpanakassa pariggaho. Ettha hi aññavādakādito visuṃyeva vihesakādīsupi pācittiyaṃ hoti. Yathāha ‘‘ropite vihesake saṅghamajjhe vatthusmiṃ vā āpattiyā vā anayuñjiyamāno taṃ nakathetukāmo taṃ naugghāṭetukāmo tuṇhībhūto saṅghaṃ viheseti, āpatti pācittiyassā’’tiādi (pārā. 100). Supinante vijjamānāpi mocanassādacetanā abbohārikattā anāpattikarāti āha ‘‘aññatra supinantātiādikā viyā’’ti. Tathā hi thinamiddhena abhibhūtattā supine cittaṃ abbohārikaṃ, cittassa abbohārikattā opakkamanakiriyāpavattanikāpi cetanā abbohārikā. Vuttañhetaṃ ‘‘atthesā, bhikkhave, cetanā, sā ca kho abbohārikā’’ti (pārā. 235), tasmā ‘‘aññatra supinantā’’ti ayaṃ anupaññatti anāpattikarā jātā. Ādisaddena ‘‘aññatra adhimānā’’tiādikaṃ (pārā. 197) saṅgaṇhāti. Adinnādānādīsu viyāti adinnādānādīsu ‘‘araññā vā’’tiādikā (pārā. 91) viyāti attho. Ettha pana ādisaddena paṭhamapārājikādīnaṃ saṅgaho. Ettha hi ‘‘tañca kho gāme, no araññe’’tiādinā (pārā. 90) nayena lesaṃ oḍḍentānaṃ lesapidahanatthaṃ ‘‘araññā vā’’tiādikā anupaññatti vuttāti upatthambhakarāva hoti. Teneva hi ‘‘nanu, āvuso, tathevetaṃ hotī’’ti (pārā. 90) bhikkhūhi vuttaṃ.

វុត្តប្បការេ មគ្គេតិ ‘‘មនុស្សាមនុស្សតិរច្ឆានគតវសេនា’’តិអាទិនា (កង្ខា. អដ្ឋ. បឋមបារាជិកវណ្ណនា) វុត្តប្បការេ តិំសមគ្គេ។ ឥមស្ស បន ‘‘ឆិន្នេ’’តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ។ តចាទីនិ អនវសេសេត្វាតិ និមិត្តប្បទេសេ ពហិ ឋិតានិ ឆវិចម្មានិ អនវសេសេត្វា។ និមិត្តសណ្ឋានមត្តំ បញ្ញាយតីតិ និមិត្តមំសស្ស បន អព្ភន្តរេ ឆវិចម្មស្ស ច វិជ្ជមានត្តា វុត្តំ។ ចម្មខិលន្តិ ចម្មក្ខណ្ឌំ។ ‘‘ឧណ្ណិគណ្ឌោ’’តិបិ (សារត្ថ. ដី. ២.៥៥; វិ. វិ. ដី. ១.៥៥) វទន្តិ។ តញ្ហិ និមិត្តេ ជាតត្តា និមិត្តមេវ។ តេនាហ ‘‘សេវនចិត្តេ សតិ បារាជិក’’ន្តិ។ សេវនចិត្តេតិ មេថុនសេវនចិត្តេ។ កាយសំសគ្គសេវនចិត្តេ បន សតិ សង្ឃាទិសេសោវ ។ នដ្ឋោ កាយប្បសាទោ ឯត្ថាតិ នដ្ឋកាយប្បសាទំ, សុក្ខបីឡកំ វា មតចម្មំ វាតិ អត្ថោ។ មតេ អក្ខាយិតេ, យេភុយ្យេន អក្ខាយិតេ ច បារាជិកាបត្តិវចនតោ (បារា. ៦១) បន នដ្ឋកាយប្បសាទេបិ ឥត្ថិនិមិត្តេ បវេសេន្តស្ស បារាជិកាបត្តិយេវ។ និមិត្តសណ្ឋានមត្តម្បិ អនវសេសេត្វាតិ និមិត្តាការេន ឋិតំ យថាវុត្តនិមិត្តមំសាទិម្បិ អនវសេសេត្វា។ វណសង្ខេបវសេនាតិ វណសង្គហវសេន។ វណេ ថុល្លច្ចយញ្ច ‘‘អមគ្គេន អមគ្គំ បវេសេតិ, អាបត្តិ ថុល្លច្ចយស្សា’’តិ (បារា. ៦៦) ឥមស្ស សុត្តស្ស វសេន វេទិតព្ពំ។ តស្មិញ្ហិ សុត្តេ ទ្វីសុ សម្ភិន្នវណេសុ ឯកេន វណេន បវេសេត្វា ទុតិយេន នីហរន្តស្ស ថុល្លច្ចយំ វុត្តំ។ វុត្តញ្ហិ សមន្តបាសាទិកាយំ ‘‘ឥមស្ស សត្តស្ស អនុលោមវសេន សព្ពត្ថ វណសង្ខេបេ ថុល្លច្ចយំ វេទិតព្ព’’ន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៦៦)។ មនុស្សានំ បន អក្ខិអាទយោបិ វណសង្គហំ គច្ឆន្តីតិ វណេន ឯកបរិច្ឆេទំ កត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘តថា’’តិអាទិមាហ។ តេសំ វណសង្គហោ ‘‘នវទ្វារោ មហាវណោ’’តិ (មិ. ប. ២.៦.១) ឯវមាទិសុត្តានុសារេន វេទិតព្ពោ។ តត្ថ មនុស្សានន្តិ ឥត្ថិបុរិសបណ្ឌកឧភតោព្យញ្ជនកវសេន ចតុព្ពិធានំ មនុស្សានំ។ វត្ថិកោសេសូតិ វត្ថិបុដេសុ បុរិសានំ អង្គជាតកោសេសុ។ ហត្ថិអស្សាទីនញ្ច តិរច្ឆានានន្តិ ហត្ថិអស្សគោណគទ្រភឱដ្ឋមហិំសាទីនំ តិរច្ឆានគតានំ។ តិរច្ឆានានំ បនាតិ សព្ពេសម្បិ តិរច្ឆានគតានំ។ សព្ពេសន្តិ យថាវុត្តមនុស្សាទីនំ សព្ពេសំ។

Vuttappakāre maggeti ‘‘manussāmanussatiracchānagatavasenā’’tiādinā (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttappakāre tiṃsamagge. Imassa pana ‘‘chinne’’ti iminā sambandho. Tacādīni anavasesetvāti nimittappadese bahi ṭhitāni chavicammāni anavasesetvā. Nimittasaṇṭhānamattaṃ paññāyatīti nimittamaṃsassa pana abbhantare chavicammassa ca vijjamānattā vuttaṃ. Cammakhilanti cammakkhaṇḍaṃ. ‘‘Uṇṇigaṇḍo’’tipi (sārattha. ṭī. 2.55; vi. vi. ṭī. 1.55) vadanti. Tañhi nimitte jātattā nimittameva. Tenāha ‘‘sevanacitte sati pārājika’’nti. Sevanacitteti methunasevanacitte. Kāyasaṃsaggasevanacitte pana sati saṅghādisesova . Naṭṭho kāyappasādo etthāti naṭṭhakāyappasādaṃ, sukkhapīḷakaṃ vā matacammaṃ vāti attho. Mate akkhāyite, yebhuyyena akkhāyite ca pārājikāpattivacanato (pārā. 61) pana naṭṭhakāyappasādepi itthinimitte pavesentassa pārājikāpattiyeva. Nimittasaṇṭhānamattampi anavasesetvāti nimittākārena ṭhitaṃ yathāvuttanimittamaṃsādimpi anavasesetvā. Vaṇasaṅkhepavasenāti vaṇasaṅgahavasena. Vaṇe thullaccayañca ‘‘amaggena amaggaṃ paveseti, āpatti thullaccayassā’’ti (pārā. 66) imassa suttassa vasena veditabbaṃ. Tasmiñhi sutte dvīsu sambhinnavaṇesu ekena vaṇena pavesetvā dutiyena nīharantassa thullaccayaṃ vuttaṃ. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ ‘‘imassa sattassa anulomavasena sabbattha vaṇasaṅkhepe thullaccayaṃ veditabba’’nti (pārā. aṭṭha. 1.66). Manussānaṃ pana akkhiādayopi vaṇasaṅgahaṃ gacchantīti vaṇena ekaparicchedaṃ katvā dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tesaṃ vaṇasaṅgaho ‘‘navadvāro mahāvaṇo’’ti (mi. pa. 2.6.1) evamādisuttānusārena veditabbo. Tattha manussānanti itthipurisapaṇḍakaubhatobyañjanakavasena catubbidhānaṃ manussānaṃ. Vatthikosesūti vatthipuṭesu purisānaṃ aṅgajātakosesu. Hatthiassādīnañca tiracchānānanti hatthiassagoṇagadrabhaoṭṭhamahiṃsādīnaṃ tiracchānagatānaṃ. Tiracchānānaṃ panāti sabbesampi tiracchānagatānaṃ. Sabbesanti yathāvuttamanussādīnaṃ sabbesaṃ.

ឯវំ ជីវមានកសរីរេ លព្ភមានំ អាបត្តិវិសេសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ មតសរីរេ លព្ភមានំ អាបត្តិវិសេសំ ទស្សេតុំ ‘‘មតសរីរេ’’តិអាទិមាហ។ វច្ចមគ្គបស្សាវមគ្គមុខមគ្គានំ ចតូសុ កោដ្ឋាសេសុ ទ្វេ កោដ្ឋាសេ ឋបេត្វា យទា អបរេ ទ្វេ កោដ្ឋាសា ខាទិតា, តទា ឧបឌ្ឍក្ខាយិតំ នាម ហោតិ។ ន កុថិតំ ហោតីតិ ឧទ្ធុមាតកាទិភាវេន កុថិតំ ន ហោតិ, អល្លន្តិ អត្ថោ។ យទា បន សរីរំ ឧទ្ធុមាតកំ ហោតិ កុថិតំ នីលមក្ខិកសមាកិណ្ណំ កិមិកុលសមាកុលំ នវហិ វណមុខេហិ បគ្គឡិតបុព្ពកុណបភាវេន ឧបគន្តុម្បិ អសក្កុណេយ្យំ (បារា. អដ្ឋ. ១.៥៩-៦០), តទា បារាជិកវត្ថុញ្ច ថុល្លច្ចយវត្ថុញ្ច វិជហតិ, ទុក្កដវត្ថុមេវ ហោតីតិ អាហ ‘‘កុថិតេ ទុក្កដ’’ន្តិ។ កុថិតេតិ ឧទ្ធុមាតកភាវប្បត្តេ។ ឦទិសេ ហិ សរីរេ យត្ថ កត្ថចិ ឧបក្កមតោ ទុក្កដំ។ តថា វដ្ដកតេ មុខេ អច្ឆុបន្តំ អង្គជាតំ បវេសេន្តស្សាតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៧៣) វិវដ្ដេ មុខេ ចត្តារិ បស្សានិ, តាលុកញ្ច អប្ផុសន្តំ អង្គជាតំ បវេសេន្តស្ស ទុក្កដន្តិ អត្ថោ។ សចេ បន ហេដ្ឋា វា ឧបរិ វា ឧភយបស្សេហិ វា ឆុបន្តំ បវេសេតិ, បារាជិកំ។ ចតូហិ បស្សេហិ អច្ឆុបន្តំ បវេសេត្វា អព្ភន្តរេ តាលុកំ ឆុបតិ, បារាជិកមេវ។ ពហិ និក្ខន្តជិវ្ហាយ វា ទន្តេសុ វា អង្គជាតំ បវេសេន្តស្ស ថុល្លច្ចយន្តិ សម្ពន្ធោ។ ជីវមានកសរីរេបិ ពហិ និក្ខន្តជិវ្ហាយ ថុល្លច្ចយមេវ។ យទិ បន ពហិ ជិវ្ហាយ បលិវេឋេត្វា អន្តោមុខំ បវេសេតិ, បារាជិកមេវ។ យទិ បន ទន្តា សុផុសិតា, អន្តោមុខេ ឱកាសោ នត្ថិ, ទន្តា ច ពហិ ឱដ្ឋមំសេន បដិច្ឆន្នា, តត្ថ វាតេន អសម្ផុដ្ឋំ អល្លោកាសំ តិលផលមត្តម្បិ បវេសេន្តស្ស បារាជិកមេវ។ ឧប្បាដិតេ បន ឱដ្ឋមំសេ ទន្តេសុយេវ ឧបក្កមន្តស្ស ថុល្លច្ចយំ។ យោបិ ទន្តោ ពហិ និក្ខមន្តោ តិដ្ឋតិ, ន សក្កា ឱដ្ឋេហិ បិទហិតុំ, តត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។

Evaṃ jīvamānakasarīre labbhamānaṃ āpattivisesaṃ dassetvā idāni matasarīre labbhamānaṃ āpattivisesaṃ dassetuṃ ‘‘matasarīre’’tiādimāha. Vaccamaggapassāvamaggamukhamaggānaṃ catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāse ṭhapetvā yadā apare dve koṭṭhāsā khāditā, tadā upaḍḍhakkhāyitaṃ nāma hoti. Na kuthitaṃ hotīti uddhumātakādibhāvena kuthitaṃ na hoti, allanti attho. Yadā pana sarīraṃ uddhumātakaṃ hoti kuthitaṃ nīlamakkhikasamākiṇṇaṃ kimikulasamākulaṃ navahi vaṇamukhehi paggaḷitapubbakuṇapabhāvena upagantumpi asakkuṇeyyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.59-60), tadā pārājikavatthuñca thullaccayavatthuñca vijahati, dukkaṭavatthumeva hotīti āha ‘‘kuthite dukkaṭa’’nti. Kuthiteti uddhumātakabhāvappatte. Īdise hi sarīre yattha katthaci upakkamato dukkaṭaṃ. Tathā vaṭṭakate mukhe acchupantaṃ aṅgajātaṃ pavesentassāti (pārā. aṭṭha. 1.73) vivaṭṭe mukhe cattāri passāni, tālukañca apphusantaṃ aṅgajātaṃ pavesentassa dukkaṭanti attho. Sace pana heṭṭhā vā upari vā ubhayapassehi vā chupantaṃ paveseti, pārājikaṃ. Catūhi passehi acchupantaṃ pavesetvā abbhantare tālukaṃ chupati, pārājikameva. Bahi nikkhantajivhāya vā dantesu vā aṅgajātaṃ pavesentassa thullaccayanti sambandho. Jīvamānakasarīrepi bahi nikkhantajivhāya thullaccayameva. Yadi pana bahi jivhāya paliveṭhetvā antomukhaṃ paveseti, pārājikameva. Yadi pana dantā suphusitā, antomukhe okāso natthi, dantā ca bahi oṭṭhamaṃsena paṭicchannā, tattha vātena asamphuṭṭhaṃ allokāsaṃ tilaphalamattampi pavesentassa pārājikameva. Uppāṭite pana oṭṭhamaṃse dantesuyeva upakkamantassa thullaccayaṃ. Yopi danto bahi nikkhamanto tiṭṭhati, na sakkā oṭṭhehi pidahituṃ, tatthāpi eseva nayo.

វេទនាយ អដ្ដោ បីឡិតោ វេទនាដ្ដោ។ ឧម្មត្តកោតិ ចេត្ថ បិត្តុម្មត្តកោ អធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘យោ បិត្តវសេនា’’តិអាទិ។ បិត្តវសេនាតិ ពទ្ធបិត្តវសេន។ តស្មិញ្ហិ ពទ្ធបិត្តេ បិត្តកោសតោ ចលិត្វា ពហិ និក្ខមន្តេ សត្តា ឧម្មត្តកា ហោន្តិ, វិបល្លត្ថសញ្ញា ហិរោត្តប្បំ ឆឌ្ឌេត្វា អសារុប្បចរិយំ ចរន្តិ, លហុកគរុកានិ សិក្ខាបទានិ មទ្ទន្តាបិ ន ជានន្តិ, ភេសជ្ជកិរិយាយបិ អតេកិច្ឆា ហោន្តិ, ឯវរូបស្ស ឧម្មត្តកស្ស អនាបត្តិ។ អពទ្ធបិត្តំ បន លោហិតំ វិយ សព្ពង្គគតំ, តម្ហិ កុបិតេ សត្តានំ កណ្ឌុកច្ឆុសរីរកម្បាទីនិ ហោន្តិ, តានិ ភេសជ្ជកិរិយាយ វូបសមន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ពទ្ធបិត្តវសេនា’’តិ។ ខិត្តចិត្តោ នាម វិស្សដ្ឋចិត្តោ យក្ខុម្មត្តកោ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘យក្ខេហិ កតចិត្តវិក្ខេបោ ខិត្តចិត្តោ’’តិ។ យក្ខា កិរ ភេរវានិ អារម្មណានិ ទស្សេត្វា មុខេន ហត្ថំ បវេសេត្វា, ហទយរូបំ វា មទ្ទន្តា សត្តេ វិក្ខិត្តចិត្តេ វិបល្លត្ថសញ្ញេ ករោន្តិ, ឯវរូបស្ស ខិត្តចិត្តស្ស អនាបត្តិ។ តេសំ បន ឧភិន្នំ អយំ វិសេសោ – បិត្តុម្មត្តកោ និច្ចមេវ ឧម្មត្តកោ ហោតិ, បកតិសញ្ញំ ន លភតិ។ យក្ខុម្មត្តកោ អន្តរន្តរា បកតិសញ្ញំ បដិលភតិ។ ឥធ បន បិត្តុម្មត្តកោ វា ហោតុ, យក្ខុម្មត្តកោ វា, យោ សព្ពសោ មុដ្ឋស្សតិ កិញ្ចិ ន ជានាតិ, អគ្គិម្បិ សុវណ្ណម្បិ គូថម្បិ ចន្ទនម្បិ ឯកសទិសំ មទ្ទន្តោវ វិចរតិ, ឯវរូបស្ស អនាបត្តិ។ អន្តរន្តរា បកតិសញ្ញំ បដិលភិត្វា ញត្វា ករោន្តស្ស បន អាបត្តិយេវ។ តេនាហ ‘‘ទ្វិន្នម្បិ ច ឯតេស’’ន្តិអាទិ។

Vedanāya aṭṭo pīḷito vedanāṭṭo. Ummattakoti cettha pittummattako adhippetoti āha ‘‘yo pittavasenā’’tiādi. Pittavasenāti baddhapittavasena. Tasmiñhi baddhapitte pittakosato calitvā bahi nikkhamante sattā ummattakā honti, vipallatthasaññā hirottappaṃ chaḍḍetvā asāruppacariyaṃ caranti, lahukagarukāni sikkhāpadāni maddantāpi na jānanti, bhesajjakiriyāyapi atekicchā honti, evarūpassa ummattakassa anāpatti. Abaddhapittaṃ pana lohitaṃ viya sabbaṅgagataṃ, tamhi kupite sattānaṃ kaṇḍukacchusarīrakampādīni honti, tāni bhesajjakiriyāya vūpasamanti. Tena vuttaṃ ‘‘baddhapittavasenā’’ti. Khittacitto nāma vissaṭṭhacitto yakkhummattako vuccatīti āha ‘‘yakkhehi katacittavikkhepo khittacitto’’ti. Yakkhā kira bheravāni ārammaṇāni dassetvā mukhena hatthaṃ pavesetvā, hadayarūpaṃ vā maddantā satte vikkhittacitte vipallatthasaññe karonti, evarūpassa khittacittassa anāpatti. Tesaṃ pana ubhinnaṃ ayaṃ viseso – pittummattako niccameva ummattako hoti, pakatisaññaṃ na labhati. Yakkhummattako antarantarā pakatisaññaṃ paṭilabhati. Idha pana pittummattako vā hotu, yakkhummattako vā, yo sabbaso muṭṭhassati kiñci na jānāti, aggimpi suvaṇṇampi gūthampi candanampi ekasadisaṃ maddantova vicarati, evarūpassa anāpatti. Antarantarā pakatisaññaṃ paṭilabhitvā ñatvā karontassa pana āpattiyeva. Tenāha ‘‘dvinnampi ca etesa’’ntiādi.

អធិមត្តវេទនាយាតិ អធិកប្បមាណាយ ទុក្ខវេទនាយ។ អាទិកម្មេ និយុត្តោ អាទិកម្មិកោ, យោ ច អាទិកម្មេ និយុត្តោ, សោ តស្មិំ កម្មេ អាទិភូតោ ហោតីតិ អាហ ‘‘យោ’’តិអាទិ។ ឥធ បន សុទិន្នត្ថេរោ អាទិកម្មិកោ, តស្ស អនាបត្តិ។ អវសេសានំ មក្កដិសមណវជ្ជិបុត្តកាទីនំ អាបត្តិយេវ។ បដិបាទនំ សម្បាទនំ។ ករោន្តោយេវ ហិ តំ អាបជ្ជតីតិ កិរិយំ។ ឥទំ (សារត្ថ. ដី. ២.៦៦) បន យេភុយ្យវសេន វុត្តំ មេថុនធម្មេ បរូបក្កមេ សតិ សាទិយន្តស្ស អកិរិយសមុដ្ឋានភាវតោ។ មេថុនប្បដិសំយុត្តាយ ហិ កាមសញ្ញាយ អភាវេន មុច្ចនតោ សញ្ញាវិមោក្ខំ។ ‘‘អនាបត្តិ អជានន្តស្ស, អសាទិយន្តស្សា’’តិ (បារា. ៦៦) ហិ វុត្តំ។ មេថុនចិត្តេនេវ នំ អាបជ្ជតិ, ន វិនា ចិត្តេនាតិ សចិត្តកំ។ រាគវសេនេវ អាបជ្ជិតព្ពតោ លោកវជ្ជំ។ កាយទ្វារេនេវ សមុដ្ឋានតោ កាយកម្មំ។ ចិត្តំ បនេត្ថ អង្គមត្តំ ហោតិ , ន តស្ស វសេន កម្មភាវោ លព្ភតិ។ លោភចិត្តេនេវ អាបជ្ជិតព្ពតោ អកុសលចិត្តំ។ សុខសមង្គី វា ឧបេក្ខាសមង្គី វា អាបជ្ជតីតិ ទ្វិវេទនំ។ ននុ សមុដ្ឋានាទីនិ អាបត្តិយា ហោន្តិ, ន សិក្ខាបទស្ស, អថ កស្មា សិក្ខាបទស្ស សមុដ្ឋានាទីនិ វុត្តានីតិ អាហ ‘‘ឥមានិ ច សមុដ្ឋានាទីនិ នាមា’’តិអាទិ។ អាបត្តិយា ហោន្តីតិ អជ្ឈាចារស្ស ហោន្តិ។

Adhimattavedanāyāti adhikappamāṇāya dukkhavedanāya. Ādikamme niyutto ādikammiko, yo ca ādikamme niyutto, so tasmiṃ kamme ādibhūto hotīti āha ‘‘yo’’tiādi. Idha pana sudinnatthero ādikammiko, tassa anāpatti. Avasesānaṃ makkaṭisamaṇavajjiputtakādīnaṃ āpattiyeva. Paṭipādanaṃ sampādanaṃ. Karontoyeva hi taṃ āpajjatīti kiriyaṃ. Idaṃ (sārattha. ṭī. 2.66) pana yebhuyyavasena vuttaṃ methunadhamme parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato. Methunappaṭisaṃyuttāya hi kāmasaññāya abhāvena muccanato saññāvimokkhaṃ. ‘‘Anāpatti ajānantassa, asādiyantassā’’ti (pārā. 66) hi vuttaṃ. Methunacitteneva naṃ āpajjati, na vinā cittenāti sacittakaṃ. Rāgavaseneva āpajjitabbato lokavajjaṃ. Kāyadvāreneva samuṭṭhānato kāyakammaṃ. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hoti , na tassa vasena kammabhāvo labbhati. Lobhacitteneva āpajjitabbato akusalacittaṃ. Sukhasamaṅgī vā upekkhāsamaṅgī vā āpajjatīti dvivedanaṃ. Nanu samuṭṭhānādīni āpattiyā honti, na sikkhāpadassa, atha kasmā sikkhāpadassa samuṭṭhānādīni vuttānīti āha ‘‘imāni ca samuṭṭhānādīni nāmā’’tiādi. Āpattiyā hontīti ajjhācārassa honti.

មុននតោ អនុមុននតោ មុតិ, ញាណំ, តំ ឯតស្ស អត្ថីតិ មុតិមា, ញាណវាតិ អត្ថោ។

Munanato anumunanato muti, ñāṇaṃ, taṃ etassa atthīti mutimā, ñāṇavāti attho.

បឋមបារាជិកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

Paṭhamapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ២. ទុតិយបារាជិកវណ្ណនា • 2. Dutiyapārājikavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact