Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ကင္ခာဝိတရဏီ-ပုရာဏ-ဋီကာ • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
ပာရာဇိကကဏ္ဍံ
Pārājikakaṇḍaṃ
၁. ပဌမပာရာဇိကဝဏ္ဏနာ
1. Paṭhamapārājikavaṇṇanā
ဣဓ ပန ဌတ္ဝာ သိက္ခာပဒာနံ ကမဘေဒော ပကာသေတဗ္ဗော။ ကထံ – သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဒေသနာက္ကမော, ပဟာနက္ကမော, ပဋိပတ္တိက္ကမော, ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓော ကမော လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဘဂဝတာ ရာဇဂဟေ ဘိက္ခူနံ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနန္တေန ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသသ္သ ယော ဒေသနာက္ကမော အနုညာတော, တံ ဒေသနာက္ကမံ အနုက္ကမန္တောဝ မဟာကသ္သပော ပဌမံ ပာရာဇိကုဒ္ဒေသံ ပုစ္ဆိ, တဒနန္တရံ သင္ဃာဒိသေသုဒ္ဒေသံ, တဒနန္တရံ အနိယတုဒ္ဒေသံ, တဒနန္တရံ ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသံ။ တဒနန္တရံ ဘိက္ခုနိဝိဘင္ဂဉ္စ တေနေဝ အနုက္ကမေန ပုစ္ဆိ။ တတော ပရံ တယော အာပတ္တိက္ခန္ဓေ သင္ဂဟေတုံ ဝိနာ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေန သေခိယဓမ္မေ ပုစ္ဆိ။ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ သဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ပုစ္ဆန္တော ဝီသတိခန္ဓကေ ပုစ္ဆိ။ နိဒာနုဒ္ဒေသန္တောဂဓာနံ ဝာ သရူပေန အနုဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆနတ္ထံ ခန္ဓကေ ပုစ္ဆိ။ ဧတေန ခန္ဓကေ ပညတ္တာ ထုလ္လစ္စယာပိ သင္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ပုစ္ဆိတာနုက္ကမေနေဝ အာယသ္မာ ဥပာလိတ္ထေရော ဗ္ယာကာသိ။ အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။ ဥဘတောဝိဘင္ဂခန္ဓကတော ပန ဥစ္စိနိတ္ဝာ တဒာ ပရိဝာရော ဝိသုံ ပာဠိ ကတော, ဣမမေဝ ဝစနံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပာယေန ခန္ဓကံ ပရိဝာရေပိ အာရောပယိံသူ’’တိအာဒိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၁.ပဌမမဟာသင္ဂဤတိကထာ)။ အပိစ ပာဠိယံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပာယေန ဥဘတောဝိဘင္ဂေ ပုစ္ဆိ။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ ဥပာလိ ဝိသ္သဇ္ဇေသီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၉) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ထေရော ဥဘတောဝိဘင္ဂေ ဧဝ ပုစ္ဆိ။ ဝိသ္သဇ္ဇန္တော ပန အာယသ္မာ ဥပာလိ နိရဝသေသံ ဒသ္သေန္တော ခန္ဓကပရိဝာရေ အန္တော ကတ္ဝာ ဒေသေသိ။ ဂဏသဇ္ဈာယကာလေ ပန တဒာ ခန္ဓကပရိဝာရာ ဝိသုံ ပာဠိ ကတာတိ အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။
Idha pana ṭhatvā sikkhāpadānaṃ kamabhedo pakāsetabbo. Kathaṃ – sabbasikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ desanākkamo, pahānakkamo, paṭipattikkamo, uppattikkamoti catubbidho kamo labbhati. Tattha bhagavatā rājagahe bhikkhūnaṃ pātimokkhuddesaṃ anujānantena pātimokkhuddesassa yo desanākkamo anuññāto, taṃ desanākkamaṃ anukkamantova mahākassapo paṭhamaṃ pārājikuddesaṃ pucchi, tadanantaraṃ saṅghādisesuddesaṃ, tadanantaraṃ aniyatuddesaṃ, tadanantaraṃ vitthāruddesaṃ. Tadanantaraṃ bhikkhunivibhaṅgañca teneva anukkamena pucchi. Tato paraṃ tayo āpattikkhandhe saṅgahetuṃ vinā gaṇanaparicchedena sekhiyadhamme pucchi. Āpattikkhandhe sabhāgato paṭṭhāya pucchanto vīsatikhandhake pucchi. Nidānuddesantogadhānaṃ vā sarūpena anuddiṭṭhānaṃ pucchanatthaṃ khandhake pucchi. Etena khandhake paññattā thullaccayāpi saṅgahitā honti. Pucchitānukkameneva āyasmā upālitthero byākāsi. Ayamettha desanākkamo. Ubhatovibhaṅgakhandhakato pana uccinitvā tadā parivāro visuṃ pāḷi kato, imameva vacanaṃ sandhāya aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘eteneva upāyena khandhakaṃ parivārepi āropayiṃsū’’tiādi (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgaītikathā). Apica pāḷiyaṃ ‘‘eteneva upāyena ubhatovibhaṅge pucchi. Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesī’’ti (cūḷava. 439) ettakameva vuttaṃ. Tasmā thero ubhatovibhaṅge eva pucchi. Vissajjanto pana āyasmā upāli niravasesaṃ dassento khandhakaparivāre anto katvā desesi. Gaṇasajjhāyakāle pana tadā khandhakaparivārā visuṃ pāḷi katāti ayamettha desanākkamo.
ယဒိ ဧဝံ နိဒာနုဒ္ဒေသော ပဌမဒေသနာတိ စေ? န, ဥပောသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ. ၁၃၃) ‘‘ယာနိ မယာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒာနိ ပညတ္တာနိ, တာနိ နေသံ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယ္ယ’’န္တိ ဝစနတော, ‘‘ယသ္သ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ. ၁၃၄) ဝစနတော စ။ အကုသလာဗ္ယာကတာနံ အာပတ္တီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယိကာသဝဋ္ဌာနိယတ္တာ ယထာဘူတံ သီလသံဝရကေန ပရိဝဇ္ဇနေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ပဟာနက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ ‘‘တာဝဒေဝ စတ္တာရိ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝစနတော။ တထာ ‘‘သမာဒာယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူ’’တိ (မ. နိ. ၃.၇၅; ဝိဘ. ၅၀၈) ဝစနတော ယထာဘူတံ အာစိက္ခနသိက္ခနေန ပဋိပတ္တိက္ကမောပိ သမ္ဘဝတိ။ ယထုဒ္ဒေသက္ကမံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗပရိယတ္တိအတ္ထေနာပိ ပဋိပတ္တိက္ကမော, ဧဝမိမေဟိ တီဟိ ကမေဟိ ဒေသေတဗ္ဗာနမေတေသံ သိက္ခာပဒာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော သမ္ဘဝတိ။ တထာ ဟိ ယံ ယံ သာဓာရဏံ, တံ တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဆန္ဒသော မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ပညတ္တံ။ ယတော ဘိက္ခုနီနံ တံ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ န သိယာ, တတော အနုပ္ပန္နပညတ္တိ တသ္မိံ နတ္ထီတိ (ပရိ. ၂၀၁-၂၀၂) ပရိဝာရဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပုရိမေန ကမတ္တယေန ယံ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗံ, တံ ပာရာဇိကုဒ္ဒေသေ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ မေထုနဓမ္မပာရာဇိကံ သဗ္ဗပဌမံ ဒေသေတုကာမော အာယသ္မာ ဥပာလိတ္ထေရော ‘‘တတ္ရ သုဒံ ဘဂဝာ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတီ’’တိ (ပာရာ. ၂၃) ဝေသာလိယမေဝ ပာပေတ္ဝာ ဌပေသိ။
Yadi evaṃ nidānuddeso paṭhamadesanāti ce? Na, uposathakkhandhake (mahāva. 133) ‘‘yāni mayā bhikkhūnaṃ sikkhāpadāni paññattāni, tāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti vacanato, ‘‘yassa siyā āpattī’’ti (mahāva. 134) vacanato ca. Akusalābyākatānaṃ āpattīnaṃ diṭṭhadhammasamparāyikāsavaṭṭhāniyattā yathābhūtaṃ sīlasaṃvarakena parivajjanena pahātabbattā pahānakkamopettha sambhavati ‘‘tāvadeva cattāri akaraṇīyāni ācikkhitabbānī’’ti vacanato. Tathā ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti (ma. ni. 3.75; vibha. 508) vacanato yathābhūtaṃ ācikkhanasikkhanena paṭipattikkamopi sambhavati. Yathuddesakkamaṃ pariyāpuṇitabbapariyattiatthenāpi paṭipattikkamo, evamimehi tīhi kamehi desetabbānametesaṃ sikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ uppattikkamo sambhavati. Tathā hi yaṃ yaṃ sādhāraṇaṃ, taṃ taṃ bhikkhuṃ ārabbha uppanne eva vatthusmiṃ ‘‘yā pana bhikkhunī chandaso methunaṃ dhamma’’ntiādinā nayena bhikkhunīnampi paññattaṃ. Yato bhikkhunīnaṃ taṃ anuppannapaññatti na siyā, tato anuppannapaññatti tasmiṃ natthīti (pari. 201-202) parivāravacanaṃ na virujjhati. Ettāvatā purimena kamattayena yaṃ paṭhamaṃ desetabbaṃ, taṃ pārājikuddese paṭhamuppannattā methunadhammapārājikaṃ sabbapaṭhamaṃ desetukāmo āyasmā upālitthero ‘‘tatra sudaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharatī’’ti (pārā. 23) vesāliyameva pāpetvā ṭhapesi.
ဣဒာနိ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒာနံ ပညာပနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယ္ယာထာ’’တိ (ပာရာ. ၃၉, ၄၃) ဧဝံ သဥဒ္ဒေသအနုဒ္ဒေသဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပာတိမောက္ခေ သရူပတော အာဂတာ ပဉ္စ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ သဥဒ္ဒေသပညတ္တိ နာမ။ သာပိ ဒ္ဝိဓာ သပုဂ္ဂလာပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဘေဒတော။ တတ္ထ ယသ္သာ ပညတ္တိယာ အန္တော အာပတ္တိယာ သဟ, ဝိနာ ဝာ ပုဂ္ဂလော ဒသ္သိတော, သာ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ။ ဣတရာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ။
Idāni sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ paññāpanavidhānaṃ veditabbaṃ. Kathaṃ? ‘‘Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyāthā’’ti (pārā. 39, 43) evaṃ sauddesaanuddesabhedato duvidhaṃ. Tattha pātimokkhe sarūpato āgatā pañca āpattikkhandhā sauddesapaññatti nāma. Sāpi dvidhā sapuggalāpuggalaniddesabhedato. Tattha yassā paññattiyā anto āpattiyā saha, vinā vā puggalo dassito, sā sapuggalaniddesā. Itarā apuggalaniddesā.
တတ္ထ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ ဒ္ဝိဓာ အဒသ္သိတဒသ္သိတာပတ္တိဘေဒတော။ တတ္ထ အဒသ္သိတာပတ္တိကာ နာမ အဋ္ဌ ပာရာဇိကာ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပာရာဇိကော ဟောတိ အသံဝာသော’’တိ (ပာရာ. ၃၉, ၄၄, ၈၉, ၉၁, ၁၆၇, ၁၇၁, ၁၉၅, ၁၉၇) ဟိ ပုဂ္ဂလောဝ တတ္ထ ဒသ္သိတော, နာပတ္တိ။ ဒသ္သိတာပတ္တိကာ နာမ ဘိက္ခုနိပာတိမောက္ခေ အာဂတာ သတ္တရသ သင္ဃာဒိသေသာ ဓမ္မာ။ ‘‘အယမ္ပိ ဘိက္ခုနီ ပဌမာပတ္တိကံ ဓမ္မံ အာပန္နာ နိသ္သာရဏီယံ သင္ဃာဒိသေသ’’န္တိ (ပာစိ. ၆၈၃, ၆၈၇) ဟိ တတ္ထ အာပတ္တိ ဒသ္သိတာ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလေန။
Tattha sapuggalaniddesā dvidhā adassitadassitāpattibhedato. Tattha adassitāpattikā nāma aṭṭha pārājikā dhammā veditabbā. ‘‘Pārājiko hoti asaṃvāso’’ti (pārā. 39, 44, 89, 91, 167, 171, 195, 197) hi puggalova tattha dassito, nāpatti. Dassitāpattikā nāma bhikkhunipātimokkhe āgatā sattarasa saṅghādisesā dhammā. ‘‘Ayampi bhikkhunī paṭhamāpattikaṃ dhammaṃ āpannā nissāraṇīyaṃ saṅghādisesa’’nti (pāci. 683, 687) hi tattha āpatti dassitā saddhiṃ puggalena.
တထာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာပိ အဒသ္သိတဒသ္သိတာပတ္တိဘေဒတော ဒ္ဝိဓာ။ တတ္ထ အဒသ္သိတာပတ္တိကာ နာမ သေခိယာ ဓမ္မာ။ ဝုတ္တာဝသေသာ ဒသ္သိတာပတ္တိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Tathā apuggalaniddesāpi adassitadassitāpattibhedato dvidhā. Tattha adassitāpattikā nāma sekhiyā dhammā. Vuttāvasesā dassitāpattikāti veditabbā.
သာပိ ဒ္ဝိဓာ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကဘေဒတော။ တတ္ထ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ နာမ သုက္ကဝိသဋ္ဌိမုသာဝာဒောမသဝာဒပေသုညဘူတဂာမအညဝာဒကဥဇ္ဈာပနကဂဏဘောဇနပရမ္ပရဘောဇနသုရာမေရယအင္ဂုလိပတောဒကဟသဓမ္မအနာဒရိယတလဃာတကဇတုမဋ္ဌကသိက္ခာပဒာနံ ဝသေန ပဉ္စဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေ မိသ္သာမိသ္သဘေဒော ဝေဒိတဗ္ဗော – တတ္ထ ဥပယောဂဘုမ္မဝိဘတ္တိယော ဧကံသေန မိသ္သာ။ အဝသေသာ မိသ္သာ စ အမိသ္သာ စ။ သေယ္ယထိဒံ – ပစ္စတ္တံ တာဝ ဒ္ဝီသု အနိယတေသု ဥပယောဂေန မိသ္သံ, ဒ္ဝာဒသသု ပာဋိဒေသနီယေသု ကရဏေန မိသ္သံ, ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တသိက္ခာပဒေသု သာမိကရဏေဟိ, ဦနဝီသတိဝသ္သေ ဘုမ္မေန, မောဟနကေ ဥပယောဂသာမိဘုမ္မေဟိ။ ယသ္မာ ‘‘ဝိဝဏ္ဏက’’န္တိ ဘာဝော အဓိပ္ပေတော, န ကတ္တာ, တသ္မာ ဝိဝဏ္ဏကသိက္ခာပဒံ ယဒာ န သမ္ဘဝတိ, ဧဝံ ပစ္စတ္တံ ပဉ္စဝိဓံ မိသ္သံ ဟောတိ။ သေသေသု ပဌမာနိယတံ ဌပေတ္ဝာ အာဒိမ္ဟိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝမာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝာ, ဒုတိယာနိယတံ ဌပေတ္ဝာ ပဏီတဘောဇနသမဏုဒ္ဒေသတတိယစတုတ္ထပာဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒေသု မဇ္ဈေ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝမာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝာ, ဒုဗ္ဗစကုလဒူသကသံသဋ္ဌသိက္ခာပဒေသု အာဒိမ္ဟိ ကေဝလံ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ အာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝာ, ဘေဒာနုဝတ္တကသိက္ခာပဒေ မဇ္ဈေ အာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝာ အညာယ ဝိဘတ္တိယာ အမိသ္သမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ဘေဒာနုဝတ္တကတုဝဋ္ဋနဒ္ဝယသံသဋ္ဌဒုတိယပာဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒေသု ဗဟုဝစနံ, ဣတရတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဧကဝစနမေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Sāpi dvidhā aniddiṭṭhakārakaniddiṭṭhakārakabhedato. Tattha aniddiṭṭhakārakā nāma sukkavisaṭṭhimusāvādomasavādapesuññabhūtagāmaaññavādakaujjhāpanakagaṇabhojanaparamparabhojanasurāmerayaaṅgulipatodakahasadhammaanādariyatalaghātakajatumaṭṭhakasikkhāpadānaṃ vasena pañcadasavidhā honti. Tattha niddiṭṭhakārake missāmissabhedo veditabbo – tattha upayogabhummavibhattiyo ekaṃsena missā. Avasesā missā ca amissā ca. Seyyathidaṃ – paccattaṃ tāva dvīsu aniyatesu upayogena missaṃ, dvādasasu pāṭidesanīyesu karaṇena missaṃ, ūnapañcabandhanapattasikkhāpadesu sāmikaraṇehi, ūnavīsativasse bhummena, mohanake upayogasāmibhummehi. Yasmā ‘‘vivaṇṇaka’’nti bhāvo adhippeto, na kattā, tasmā vivaṇṇakasikkhāpadaṃ yadā na sambhavati, evaṃ paccattaṃ pañcavidhaṃ missaṃ hoti. Sesesu paṭhamāniyataṃ ṭhapetvā ādimhi ‘‘yo pana bhikkhū’’ti evamāgataṃ paccattaṃ vā, dutiyāniyataṃ ṭhapetvā paṇītabhojanasamaṇuddesatatiyacatutthapāṭidesanīyasikkhāpadesu majjhe ‘‘yo pana bhikkhū’’ti evamāgataṃ paccattaṃ vā, dubbacakuladūsakasaṃsaṭṭhasikkhāpadesu ādimhi kevalaṃ ‘‘bhikkhū’’ti āgataṃ paccattaṃ vā, bhedānuvattakasikkhāpade majjhe āgataṃ paccattaṃ vā aññāya vibhattiyā amissameva hoti. Tattha bhedānuvattakatuvaṭṭanadvayasaṃsaṭṭhadutiyapāṭidesanīyasikkhāpadesu bahuvacanaṃ, itarattha sabbattha ekavacanamevāti veditabbaṃ.
တထာ ဥပယောဂော ဒ္ဝီသု ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒေသု, တန္တဝာယသိက္ခာပဒေ စ ပစ္စတ္တေန မိသ္သော, အဘိဟဋသိက္ခာပဒေ ကရဏေန, ရာဇသိက္ခာပဒေ ကရဏသာမိပစ္စတ္တေဟီတိ ဥပယောဂော တိဓာ မိသ္သော ဟောတိ။ ကရဏဉ္စ ကုဋိကာရမဟလ္လကဒုတိယကထိနဒ္ဝေဘာဂနိသီဒနသန္ထတဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒေသု ဆသု ပစ္စတ္တေန မိသ္သံ, ပဌမတတိယကထိနအဋ္ဌင္ဂုလပာဒကနိသီဒနကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကဝသ္သိကသာဋိကဥဒကသာဋိကဒ္ဝေဓမ္မပစ္စာသီသနသိက္ခာပဒေသု အဋ္ဌသု သာမိနာ မိသ္သန္တိ ကရဏံ ဒ္ဝိဓာ မိသ္သံ ဟောတိ။ အဝသေသေသု ဆဗ္ဗသ္သဝသ္သိကသာဋိကဒ္ဝတ္တိစ္ဆဒနာဝသထပိဏ္ဍမဟာနာမဂရုလဟုပာဝုရဏသိက္ခာပဒေသု သတ္တသု ကရဏဝိဘတ္တိ အညဝိဘတ္တိယာ အမိသ္သာ, အစ္စေကဧဠကလောမသိက္ခာပဒေသု သာမိဝိဘတ္တိ ကရဏဝိဘတ္တိယာ မိသ္သာ။ အတိရေကပတ္တဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သာမိဝိဘတ္တိ အမိသ္သာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ တာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု သိက္ခာပဒေသု –
Tathā upayogo dvīsu vikappanasikkhāpadesu, tantavāyasikkhāpade ca paccattena misso, abhihaṭasikkhāpade karaṇena, rājasikkhāpade karaṇasāmipaccattehīti upayogo tidhā misso hoti. Karaṇañca kuṭikāramahallakadutiyakathinadvebhāganisīdanasanthatadubbaṇṇakaraṇasikkhāpadesu chasu paccattena missaṃ, paṭhamatatiyakathinaaṭṭhaṅgulapādakanisīdanakaṇḍuppaṭicchādikavassikasāṭikaudakasāṭikadvedhammapaccāsīsanasikkhāpadesu aṭṭhasu sāminā missanti karaṇaṃ dvidhā missaṃ hoti. Avasesesu chabbassavassikasāṭikadvatticchadanāvasathapiṇḍamahānāmagarulahupāvuraṇasikkhāpadesu sattasu karaṇavibhatti aññavibhattiyā amissā, accekaeḷakalomasikkhāpadesu sāmivibhatti karaṇavibhattiyā missā. Atirekapattabhesajjasikkhāpadesu aggahitaggahaṇena sāmivibhatti amissāva hotīti veditabbā. Evaṃ tāva niddiṭṭhakārakesu sikkhāpadesu –
ပဉ္စဓာ စ တိဓာ စေဝ၊ ဒ္ဝိဓာ စေပိ တထေကဓာ။
Pañcadhā ca tidhā ceva, dvidhā cepi tathekadhā;
ဘိန္နာ ဝိဘတ္တိယော ပဉ္စ၊ သဗ္ဗေကာဒသဓာ သိယုံ။
Bhinnā vibhattiyo pañca, sabbekādasadhā siyuṃ.
ဧဝံ တာဝ ယထာဝုတ္တေသု သဥဒ္ဒေသပညတ္တိသင္ခာတေသု သိက္ခာပဒေသု အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပညာသုတ္တရေသု တိသတေသု နဝုတိအနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာနိ အတိရေကသဋ္ဌိဒ္ဝိသတာနိ ဟောန္တိ။ တေသု ပစ္စတ္တကရဏာနိ တိံသုတ္တရာနိ ဒ္ဝိသတာနိ ဟောန္တိ။ တေသု အမိသ္သပစ္စတ္တကရဏာနိ ဒ္ဝာဒသုတ္တရာနိ ဒ္ဝိသတာနိ, မိသ္သပစ္စတ္တကရဏာနိ အဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ။ အဝသေသေသု တိံသတိယာ သိက္ခာပဒေသု မိသ္သောပယောဂကရဏာနိ ပဉ္စ ဟောန္တိ, မိသ္သကရဏာနိ စုဒ္ဒသ, အမိသ္သာနိ သတ္တ, မိသ္သာမိသ္သကရဏာနိ ဒ္ဝေ, အမိသ္သာနိ ဒ္ဝေတိ သဗ္ဗေသုပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု ဘေဒာနုဝတ္တကဒုဗ္ဗစကုလဒူသကပဌမဒုတိယတတိယကထိနအဘိဟဋကုဋိကာရမဟလ္လကဝိကပ္ပနဒ္ဝယဒ္ဝေဘာဂဆဗ္ဗသ္သနိသီဒနသန္ထတဧဠကလောမာတိရေကပတ္တဘေသဇ္ဇဝသ္သိကသာဋိကတန္တဝာယအစ္စေကဆာရတ္တဒ္ဝ ပဉ္စတ္တိံသေသု ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ နတ္ထိ။ ဒုတိယာနိယတပဏီတဘောဇနသမဏုဒ္ဒေသတတိယစတုတ္ထပာဋိဒေသနီယေသု မဇ္ဈေ အတ္ထိ။
Evaṃ tāva yathāvuttesu sauddesapaññattisaṅkhātesu sikkhāpadesu aggahitaggahaṇena paññāsuttaresu tisatesu navutianiddiṭṭhakārake vajjetvā niddiṭṭhakārakāni atirekasaṭṭhidvisatāni honti. Tesu paccattakaraṇāni tiṃsuttarāni dvisatāni honti. Tesu amissapaccattakaraṇāni dvādasuttarāni dvisatāni, missapaccattakaraṇāni aṭṭhārasa honti. Avasesesu tiṃsatiyā sikkhāpadesu missopayogakaraṇāni pañca honti, missakaraṇāni cuddasa, amissāni satta, missāmissakaraṇāni dve, amissāni dveti sabbesupi niddiṭṭhakārakesu bhedānuvattakadubbacakuladūsakapaṭhamadutiyatatiyakathinaabhihaṭakuṭikāramahallakavikappanadvayadvebhāgachabbassanisīdanasanthataeḷakalomātirekapattabhesajjavassikasāṭikatantavāyaaccekachārattadva pañcattiṃsesu ‘‘yo pana bhikkhū’’ti natthi. Dutiyāniyatapaṇītabhojanasamaṇuddesatatiyacatutthapāṭidesanīyesu majjhe atthi.
ဧတ္တာဝတာ သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဒုကံ, သပုဂ္ဂလာပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဒုကံ, ပစ္စေကဒသ္သိတာပတ္တိဒုကဒ္ဝယံ, အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကဒုကံ, တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု ပစ္စတ္တဘုမ္မဒုကံ, သယောပနာယောပနဒုကံ, အယောပနမဇ္ဈေယောပနဒုကံ, ဧကာနေကဝစနဒုကန္တိ နဝ ဒုကာနိ ဒသ္သိတာနိ ဟောန္တိ။ ဝိသေသကာရဏံ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ သမ္ပတ္တေ အာဝိဘဝိသ္သတိ။ ဧဝံ တာဝ သဥဒ္ဒေသပညတ္တိံ ဉတ္ဝာ သေသဝိနယပိဋကေ ယာ ကာစိ ပညတ္တိ အနုဒ္ဒေသပညတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ပဒဘာဇနန္တရာပတ္တိဝိနီတဝတ္ထုပဋိက္ခေပပညတ္တိအဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ ဟောတိ။
Ettāvatā sauddesānuddesadukaṃ, sapuggalāpuggalaniddesadukaṃ, paccekadassitāpattidukadvayaṃ, aniddiṭṭhakārakadukaṃ, tattha niddiṭṭhakārakesu paccattabhummadukaṃ, sayopanāyopanadukaṃ, ayopanamajjheyopanadukaṃ, ekānekavacanadukanti nava dukāni dassitāni honti. Visesakāraṇaṃ tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade sampatte āvibhavissati. Evaṃ tāva sauddesapaññattiṃ ñatvā sesavinayapiṭake yā kāci paññatti anuddesapaññattīti veditabbā. Sā padabhājanantarāpattivinītavatthupaṭikkhepapaññattiavuttasiddhisikkhāpadavasena chabbidhā hoti.
တတ္ထ ‘‘ယေဘုယ္ယေန ခယိတေ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယသ္သ (ပရိ. ၁၅၇-၁၅၈), ဝဋ္ဋကတေ မုခေ အစ္ဆုပန္တသ္သ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋသ္သာ’’တိ (ပာရာ. ၇၃) ဧဝမာဒိကာ ပဒဘာဇနေ သန္ဒိသ္သမာနာပတ္တိ ပဒဘာဇနသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ ကာတဗ္ဗာ, ယော ကရေယ္ယ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋသ္သာ’’တိအာဒိ (ပာရာ. ၈၅) အန္တရာပတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဝာပဋိသလ္လီယန္တေန ဒ္ဝာရံ သံဝရိတ္ဝာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပာရာ. ၇၇) ဧဝမာဒိ ဝိနီတဝတ္ထုသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘သင္ဃဘေဒကော, ဘိက္ခဝေ, အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ. ၁၁၅) ဧဝမာဒိ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒံ နာမ။
Tattha ‘‘yebhuyyena khayite āpatti thullaccayassa (pari. 157-158), vaṭṭakate mukhe acchupantassa āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 73) evamādikā padabhājane sandissamānāpatti padabhājanasikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Na ca, bhikkhave, sabbamattikāmayā kuṭi kātabbā, yo kareyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādi (pārā. 85) antarāpattisikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, divāpaṭisallīyantena dvāraṃ saṃvaritvā paṭisallīyitu’’nti (pārā. 77) evamādi vinītavatthusikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Saṅghabhedako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo’’ti (mahāva. 115) evamādi paṭikkhepasikkhāpadaṃ nāma.
ယသ္မာ ပန တေန တေန ပဋိက္ခေပေန ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သမဂ္ဂံ သင္ဃံ အဓမ္မသညီ ဘိန္ဒေယ္ယ, ပာရာဇိကော ဟောတိ အသံဝာသော။ ယော ပန ဘိက္ခု ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဘဂဝတော ဇီဝမာနကသရီရေ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယ္ယ, ပာရာဇိကော ဟောတိ အသံဝာသော’’တိ သိက္ခာပဒာနိ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကသ္သ ဆေဇ္ဇကာ ဟောတိ, စတုန္နံ ထုလ္လစ္စယံ, စတုန္နဉ္စေဝ အနာပတ္တိ, သဗ္ဗေသံ ဧကဝတ္ထုကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ တိဋ္ဌန္တေ ဘဂဝတိ အာပဇ္ဇတိ, နော ပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိ (ပရိ. ၃၂၃) စ ဝုတ္တံ။ တေန န ကေဝလံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဇာနံ သင္ဃဘေဒကော အနုပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ပေ.။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋသ္သာ’’တိ ဣဒမေဝ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတိ သာဓကံ ဟောတိ။ ‘‘ပဏ္ဍကော, ဘိက္ခဝေ, အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော, ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ. ၁၀၉) ဧဝမာဒီသု ပန ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ ဒုက္ကဋမေဝ ပညတ္တံ, န ပဏ္ဍကာဒီနံ ပာရာဇိကာပတ္တိ။ န ဟိ တေသံ ဘိက္ခုဘာဝော အတ္ထိ။ ယတော သိယာ ပာရာဇိကာပတ္တိ။ တထာ ‘‘န အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ. ၆၆, ၆၇, ၇၈, ၇၉) ဧဝမာဒိကဉ္စ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒမေဝ နာမ။
Yasmā pana tena tena paṭikkhepena ‘‘yo pana bhikkhu samaggaṃ saṅghaṃ adhammasaññī bhindeyya, pārājiko hoti asaṃvāso. Yo pana bhikkhu duṭṭhacitto bhagavato jīvamānakasarīre lohitaṃ uppādeyya, pārājiko hoti asaṃvāso’’ti sikkhāpadāni paññattāni honti. Yāni sandhāya ‘‘ekassa chejjakā hoti, catunnaṃ thullaccayaṃ, catunnañceva anāpatti, sabbesaṃ ekavatthukā’’ti vuttaṃ. ‘‘Atthāpatti tiṭṭhante bhagavati āpajjati, no parinibbute’’ti (pari. 323) ca vuttaṃ. Tena na kevalaṃ ‘‘na, bhikkhave, jānaṃ saṅghabhedako anupasampanno upasampādetabbo…pe… āpatti dukkaṭassā’’ti idameva sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti sādhakaṃ hoti. ‘‘Paṇḍako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo, upasampanno nāsetabbo’’ti (mahāva. 109) evamādīsu pana upajjhāyādīnaṃ dukkaṭameva paññattaṃ, na paṇḍakādīnaṃ pārājikāpatti. Na hi tesaṃ bhikkhubhāvo atthi. Yato siyā pārājikāpatti. Tathā ‘‘na acchinne theve pakkamitabba’’nti (mahāva. 66, 67, 78, 79) evamādikañca paṭikkhepasikkhāpadameva nāma.
ခန္ဓကေသု ပညတ္တဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနိ ပညတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘တေန ဟိ, သာရိပုတ္တ, ဘေဒာနုဝတ္တကေ ထုလ္လစ္စယံ ဒေသာပေဟီ’’တိ (စူဠဝ. ၃၄၅) ဝုတ္တံ, ထုလ္လစ္စယမ္ပိ တတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဣဒံ တေသံ ဝိဘတ္တိကမ္မက္ခဏေ အပညတ္တတ္တာ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဘဂဝတော ဝစနေန ဝိသုဒ္ဓက္ခဏေပိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဘေဒာနုဝတ္တကေ ဒေသာပေဟီ’’တိ ဝစနတော သေသဘေဒာနုဝတ္တကာနံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သင္ဃဘေဒကာနံ အနုဝတ္တေယ္ယ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယသ္သာ’’တိ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ သဗ္ဗာနိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ, ဝိနယကမ္မာနိ စ တတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ပညတ္တေ တံ ဥပာလိ မယာ အာဂန္တုကာနံ ဘိက္ခူနံ အာဂန္တုကဝတ္တံ။ပေ.။ ဧဝံ သုပညတ္တေ ခော မယာ ဥပာလိ သိက္ခာပဒေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စံ ဝာ ဂီတံ ဝာ ဝာဒိတံ ဝာ ဒသ္သနာယ ဂစ္ဆေယ္ယ , ပာစိတ္တိယ’’န္တိ (ပာစိ. ၈၃၄) ဣမိနာ သုတ္တေန ဘိက္ခုနီ နစ္စေယ္ယ ဝာ ဂာယေယ္ယ ဝာ ဝာဒေယ္ယ ဝာ, ပာစိတ္တိယန္တိ ဧဝမာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အဋ္ဌကထာယ ဒိသ္သမာနံ အာပတ္တိဇာတံ ဝိနယကမ္မံ ဝာ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ဆဗ္ဗိဓမ္ပေတံ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဥဒ္ဒေသာရဟံ န ဟောတီတိ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေယ္ယထိဒံ – ပဉ္စဟိ ဥဒ္ဒေသေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိသဘာဂတ္တာ ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာနံ သဘာဂဝတ္ထုကမ္ပိ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယဒ္ဝယံ အသဘာဂာပတ္တိကတ္တာ အန္တရာပတ္တိပညတ္တိသိက္ခာပဒာနံ, နာနာဝတ္ထုကာပတ္တိကတ္တာ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒာနံ, ကေသဉ္စိ ဝိနီတဝတ္ထုပညတ္တိသိက္ခာပဒာနဉ္စ အဒသ္သိတာပတ္တိကတ္တာ, အဒသ္သိတဝတ္ထုကတ္တာ ဘေဒာနုဝတ္တကထုလ္လစ္စယသ္သ, အဒသ္သိတာပတ္တိဝတ္ထုကတ္တာ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒာနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဒုဝိဓံ သိက္ခာပဒပညာပနံ သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဘေဒတော’’တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ သမာသတော ပကာသိတံ ဟောတိ။
Khandhakesu paññattadukkaṭathullaccayāni paññattisikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Tena hi, sāriputta, bhedānuvattake thullaccayaṃ desāpehī’’ti (cūḷava. 345) vuttaṃ, thullaccayampi tattheva samodhānaṃ gacchati. Idaṃ tesaṃ vibhattikammakkhaṇe apaññattattā avijjamānampi bhagavato vacanena visuddhakkhaṇepi vijjamānaṃ jātanti eke. ‘‘Bhedānuvattake desāpehī’’ti vacanato sesabhedānuvattakānaṃ ‘‘yo pana bhikkhu jānaṃ saṅghabhedakānaṃ anuvatteyya, āpatti thullaccayassā’’ti sikkhāpadaṃ paññattaṃ hotīti veditabbaṃ. Tathā sabbāni khandhakavattāni, vinayakammāni ca tattheva samodhānaṃ gacchanti. Yathāha ‘‘paññatte taṃ upāli mayā āgantukānaṃ bhikkhūnaṃ āgantukavattaṃ…pe… evaṃ supaññatte kho mayā upāli sikkhāpade’’tiādi. ‘‘Yā pana bhikkhunī naccaṃ vā gītaṃ vā vāditaṃ vā dassanāya gaccheyya , pācittiya’’nti (pāci. 834) iminā suttena bhikkhunī nacceyya vā gāyeyya vā vādeyya vā, pācittiyanti evamādikaṃ yaṃ kiñci aṭṭhakathāya dissamānaṃ āpattijātaṃ vinayakammaṃ vā avuttasiddhisikkhāpadaṃ nāma. Chabbidhampetaṃ chahi ākārehi uddesārahaṃ na hotīti anuddesasikkhāpadaṃ nāmāti veditabbaṃ. Seyyathidaṃ – pañcahi uddesehi yathāsambhavaṃ visabhāgattā thullaccayadubbhāsitānaṃ sabhāgavatthukampi dukkaṭathullaccayadvayaṃ asabhāgāpattikattā antarāpattipaññattisikkhāpadānaṃ, nānāvatthukāpattikattā paṭikkhepasikkhāpadānaṃ, kesañci vinītavatthupaññattisikkhāpadānañca adassitāpattikattā, adassitavatthukattā bhedānuvattakathullaccayassa, adassitāpattivatthukattā avuttasiddhisikkhāpadānanti. Ettāvatā ‘‘duvidhaṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ sauddesānuddesabhedato’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ samāsato pakāsitaṃ hoti.
ပညတ္တိယံ တာဝ –
Paññattiyaṃ tāva –
‘‘ကာရကော ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ အပေက္ခာယ အဘာဝတော။
‘‘Kārako idha niddiṭṭho, apekkhāya abhāvato;
ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာ-ဘာဝတော စ အာဒိတော ယောပနေန သဟာ’’တိ။ –
Pubbe vattabbavidhānā-bhāvato ca ādito yopanena sahā’’ti. –
အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္သတ္ထော – ယေ တေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒာ သုက္ကဝိသဋ္ဌိအာဒယော သိက္ခာပဒဝိသေသာ, တေသု အဓိပ္ပာယကမ္မဝတ္ထုပုဂ္ဂလပယောဂေ အပေက္ခာယ ဘာဝတော ကာရကော န နိဒ္ဒိဋ္ဌော တေသံ သာပေက္ခဘာဝဒသ္သနတ္ထံ။ တံ သဗ္ဗံ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဝိဘဝိသ္သတိ, ဣဓ ပန ပာရာဇိကပညတ္တိယံ အပေက္ခာယ အဘာဝတော ကာရကော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယော ပန ကာရကော ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိ’’န္တိအာဒီသု (ပာရာ. ၄၆၂, ၄၇၂, ၄၇၅) ဝိယ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ကရဏာဒိဝသေန အနိဒ္ဒိသိတ္ဝာ ပစ္စတ္တဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော အပေက္ခာယ အဘာဝတော။ တတ္ထ နိဒ္ဒိသိယမာနော သေသဒုတိယာနိယတပဏီတဘောဇနံ သမဏုဒ္ဒေသတတိယစတဥတ္ထပာဋိဒေသနီယေသု ဝိယ မဇ္ဈေ အနိဒ္ဒိသိတ္ဝာ ‘‘န ဟေဝ ခော ပန။ပေ.။ ဩဘာသိတု’’န္တိအာဒိ (ပာရာ. ၄၅၃) ဝိယ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ဧဝ အာဒိမ္ဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အာဒိမ္ဟိ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု ဘေဒာနုဝတ္တကာဒီသု ပဉ္စတ္တိံသေသု သိက္ခာပဒေသု ဝိယ အနိဒ္ဒိသိတ္ဝာ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ဧဝ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိတောဝ ယောပန-သဒ္ဒေန သဟ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝံ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ သော ယသ္မာ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနိယော ဒ္ဝေ ဧကမဉ္စေ တုဝဋ္ဋေယ္ယု’’န္တိအာဒိ (ပာစိ. ၉၃၃) အာပတ္တိ ဝိယ ပရပ္ပဘဝံ အာပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ မေထုနဓမ္မာပတ္တိပိ ပရပ္ပဘဝာ ‘‘ဒ္ဝယံဒ္ဝယသမာပတ္တီ’’တိ (ပာရာ. ၃၉) ဝစနတောတိ စေ? တံ န, အဓိပ္ပာယဇာနနတော။ အနေကိသ္သာ ဧဝ ဘိက္ခုနိယာ အာပတ္တိ, န ဧကိသ္သာတိ နိယမော တတ္ထ အတ္ထိ, န ဧဝံ ဣဓ နိယမောတိ အနိယမိတာဓိပ္ပာယော။ လမ္ဗီမုဒုပိဋ္ဌီနံ ကုတော ‘‘ဒ္ဝယံဒ္ဝယသမာပတ္တီ’’တိ (ပာရာ. ၅၅) ဝစနတော တေသံ မေထုနဓမ္မာပတ္တိ။ အယမတ္ထော စတသ္သော မေထုနဓမ္မပစ္စယာတိ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ သန္ဓာယ ‘‘ဆေဇ္ဇံ သိယာ မေထုနဓမ္မပစ္စယာ’’တိ (ပရိ. ၄၈၁) စ ပရိဝာရေ ဝုတ္တဝစနေန သာဓေတဗ္ဗော။
Ayaṃ nayo veditabbo. Tassattho – ye te aniddiṭṭhakārakā pubbe vuttappabhedā sukkavisaṭṭhiādayo sikkhāpadavisesā, tesu adhippāyakammavatthupuggalapayoge apekkhāya bhāvato kārako na niddiṭṭho tesaṃ sāpekkhabhāvadassanatthaṃ. Taṃ sabbaṃ tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade āvibhavissati, idha pana pārājikapaññattiyaṃ apekkhāya abhāvato kārako niddiṭṭho. Yo pana kārako ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunā ubbhatasmi’’ntiādīsu (pārā. 462, 472, 475) viya pubbe vattabbavidhānābhāvato karaṇādivasena aniddisitvā paccattavasena niddiṭṭho apekkhāya abhāvato. Tattha niddisiyamāno sesadutiyāniyatapaṇītabhojanaṃ samaṇuddesatatiyacatautthapāṭidesanīyesu viya majjhe aniddisitvā ‘‘na heva kho pana…pe… obhāsitu’’ntiādi (pārā. 453) viya pubbe vattabbavidhānābhāvato eva ādimhi niddiṭṭho. Ādimhi niddisiyamānopi pubbe vuttappabhedesu bhedānuvattakādīsu pañcattiṃsesu sikkhāpadesu viya aniddisitvā pubbe vattabbavidhānābhāvato eva ‘‘yo pana bhikkhū’’tiāditova yopana-saddena saha niddiṭṭho. Evaṃ niddisiyamānopi so yasmā ‘‘yā pana bhikkhuniyo dve ekamañce tuvaṭṭeyyu’’ntiādi (pāci. 933) āpatti viya parappabhavaṃ āpattiṃ na āpajjati, tasmā ‘‘yo pana bhikkhū’’ti ekavacanena niddiṭṭho. Methunadhammāpattipi parappabhavā ‘‘dvayaṃdvayasamāpattī’’ti (pārā. 39) vacanatoti ce? Taṃ na, adhippāyajānanato. Anekissā eva bhikkhuniyā āpatti, na ekissāti niyamo tattha atthi, na evaṃ idha niyamoti aniyamitādhippāyo. Lambīmudupiṭṭhīnaṃ kuto ‘‘dvayaṃdvayasamāpattī’’ti (pārā. 55) vacanato tesaṃ methunadhammāpatti. Ayamattho catasso methunadhammapaccayāti aṭṭhavatthukaṃ sandhāya ‘‘chejjaṃ siyā methunadhammapaccayā’’ti (pari. 481) ca parivāre vuttavacanena sādhetabbo.
ဘေဒာနုဝတ္တကသိက္ခာပဒေ တိဏ္ဏံ ဥဒ္ဓံ န သမနုဘာသိတဗ္ဗာ, န သင္ဃေန သင္ဃံ ဧကတော ကာတဗ္ဗန္တိ။ နယဒသ္သနတ္ထံ အာဒိတောဝ ‘‘ဘိက္ခူ ဟောန္တီ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသံ ကတ္ဝာ ပုန ‘‘ဧကော ဝာ ဒ္ဝေ ဝာ တယော ဝာ’’တိ (ပာရာ. ၄၁၈) ဝုတ္တံ, အညထာ န တတော ဥဒ္ဓံ ‘‘အနုဝတ္တကာ ဟောန္တီ’’တိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော နိဒာနဝိရောဓော။ ပဉ္စသတမတ္တာ ဟိ တဒနုဝတ္တကာ အဟေသုံ။ ယံ ပန သတ္တသတိကက္ခန္ဓကေ ‘‘သင္ဃော စတ္တာရော ပာစီနကေ ဘိက္ခူ, စတ္တာရော ပာဝေယ္ယကေ ဘိက္ခူ သမ္မန္နေယ္ယ ။ပေ.။ သမ္မတာ’’တိအာဒိ (စူဠဝ. ၄၅၆) ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတု’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ။ သမ္မုတိကရဏမေဝ ဝာ တတိယံ ကတ္ဝာ ကပ္ပတိ။ န ဟိ တေ တေန ကမ္မေန ကမ္မာရဟာ ကမ္မကတာ ဟောန္တိ။ ယသ္သ သင္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ, သော ကမ္မာရဟောတိ လက္ခဏံ။ န စ တဒာ သင္ဃော တေသံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ကမ္မံ အကာသိ။ ဘဇာပိယမာနာ တေ ကမ္မပတ္တဘာဝံ ဘဇန္တိ။ အဓိကရဏဝူပသမကမ္မသ္သ ပတ္တာ ယုတ္တာ သင္ဃေန ကတာတိ ကတ္ဝာ ကမ္မပတ္တာ ဧဝ ဟိ တေ ဟောန္တိ။ ‘‘တေ ဘိက္ခူ ဘိက္ခူဟိ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗာ တသ္သ ပဋိနိသ္သဂ္ဂာယာ’’တိ (ပာရာ. ၄၁၈) ဝစနတော တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ။ သမ္မုတိကရဏမေဝ ကမ္မံ ဟောတီတိ စေ? တံ န, အဓိပ္ပာယဇာနနတော, တသ္သ ပဋိနိသ္သဂ္ဂာယ ဧဝ တေ ဘိက္ခူ ကမ္မာရဟာ ကာတဗ္ဗာ, န ဒောသာဂတိဝသေနာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ပာစီနကာဒီနံ သမ္မုတိယာ အဓိကရဏဝူပသမသိဒ္ဓိ ဝိယ တေသံ သမနုဘာသနကမ္မေန တသ္သ ပဋိနိသ္သဂ္ဂသိဒ္ဓိ ဟောတိ, သမ္မုတိ နာမေသာ ပဌမံ အနုမတိံ ဂဟေတ္ဝာ ယာစိတ္ဝာဝ ကရီယတိ, န တထာ ကမ္မန္တိ။ ကမ္မကရဏေ ပန တဒတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိယေဝ။ ပရသမ္မုတိယာ ဗဟုတရာဝ သမ္မန္နိတဗ္ဗာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Bhedānuvattakasikkhāpade tiṇṇaṃ uddhaṃ na samanubhāsitabbā, na saṅghena saṅghaṃ ekato kātabbanti. Nayadassanatthaṃ āditova ‘‘bhikkhū hontī’’ti bahuvacananiddesaṃ katvā puna ‘‘eko vā dve vā tayo vā’’ti (pārā. 418) vuttaṃ, aññathā na tato uddhaṃ ‘‘anuvattakā hontī’’ti āpajjati. Tato nidānavirodho. Pañcasatamattā hi tadanuvattakā ahesuṃ. Yaṃ pana sattasatikakkhandhake ‘‘saṅgho cattāro pācīnake bhikkhū, cattāro pāveyyake bhikkhū sammanneyya …pe… sammatā’’tiādi (cūḷava. 456) ñattidutiyakammaṃ vuttaṃ, taṃ ‘‘ubbāhikāya imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasametu’’nti vuttattā tehi kattabbavidhānaṃ. Sammutikaraṇameva vā tatiyaṃ katvā kappati. Na hi te tena kammena kammārahā kammakatā honti. Yassa saṅgho kammaṃ karoti, so kammārahoti lakkhaṇaṃ. Na ca tadā saṅgho tesaṃ aṭṭhannampi bhikkhūnaṃ kammaṃ akāsi. Bhajāpiyamānā te kammapattabhāvaṃ bhajanti. Adhikaraṇavūpasamakammassa pattā yuttā saṅghena katāti katvā kammapattā eva hi te honti. ‘‘Te bhikkhū bhikkhūhi yāvatatiyaṃ samanubhāsitabbā tassa paṭinissaggāyā’’ti (pārā. 418) vacanato tehi kattabbavidhānaṃ. Sammutikaraṇameva kammaṃ hotīti ce? Taṃ na, adhippāyajānanato, tassa paṭinissaggāya eva te bhikkhū kammārahā kātabbā, na dosāgativasenāti ayamettha adhippāyo. Na hi pācīnakādīnaṃ sammutiyā adhikaraṇavūpasamasiddhi viya tesaṃ samanubhāsanakammena tassa paṭinissaggasiddhi hoti, sammuti nāmesā paṭhamaṃ anumatiṃ gahetvā yācitvāva karīyati, na tathā kammanti. Kammakaraṇe pana tadatthasiddhi hotiyeva. Parasammutiyā bahutarāva sammannitabbāti veditabbaṃ.
‘‘မေထုနဓမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ဗာဟုလ္လနယေန လဒ္ဓနာမကံ သကပယောဂေန ဝာ ပရပယောဂေန ဝာ အတ္တနော နိမိတ္တသ္သ သကမဂ္ဂေ ဝာ ပရမဂ္ဂေ ဝာ ပရနိမိတ္တသ္သ ဝာ သကမဂ္ဂေ ဧဝ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဋ္ဌိတဥဒ္ဓရဏေသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ပဋိသာဒိယနဝသေန သေဝေယ္ယ, ပာရာဇိကော ဟောတိ အသံဝာသောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဝေသနာဒီနိ စတ္တာရိ ဝာ တီဏိ ဝာ ဒ္ဝေ ဝာ ဧကံ ဝာ ပဋိသေဝေယ္ယ, ပာရာဇိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ, ပဝိဋ္ဌံ သာဒိယတိ, ဌိတံ သာဒိယတိ, ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပာရာဇိကသ္သာ’တိအာဒီ’’တိ (ပာရာ. ၅၈) ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန စတူသုပိ စတသ္သော ပာရာဇိကာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။ တေယေဝ ဧဝံ ဝဒန္တိ – အာပဇ္ဇတု မေထုနဓမ္မပာရာဇိကာပတ္တိ, မေထုနဓမ္မပာရာဇိကာပတ္တိယာ တံဘာဂိယာတိ အတ္တနော ဝီတိက္ကမေ ပာရာဇိကာပတ္တိယော, သင္ဃာဒိသေသာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇိတ္ဝာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂဟဋ္ဌကာလေ မေထုနာဒိကံ ပာရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတ္ဝာ ပုန ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဧကံ သင္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ ဧကမနေကံ ဝာ ပဋိကရိတ္ဝာဝ သော ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ နိရာပတ္တိကော ဟောတိ, တသ္မာ သော ဂဟဋ္ဌကာလေ သာပတ္တိကောဝာတိ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နသ္သာပိ အတ္ထေဝ အာပတ္တိ။ ဝုဋ္ဌာနဒေသနာဟိ ပန အသုဇ္ဈနတော ‘‘ပယောဂေ ပယောဂေ အာပတ္တိ ပာရာဇိကသ္သာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဂဏနပယောဇနာဘာဝတော ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ, အထ ခော ပဒဘာဇနေ (ပာရာ. ၅၈) ‘‘အာပတ္တိ ပာရာဇိကသ္သာ’’တိ ဝစနေနာယမတ္ထော သိဒ္ဓောတိ ယုတ္တိဉ္စ ဝဒန္တိ။
‘‘Methunadhamma’’nti evaṃ bāhullanayena laddhanāmakaṃ sakapayogena vā parapayogena vā attano nimittassa sakamagge vā paramagge vā paranimittassa vā sakamagge eva pavesanapaviṭṭhaṭṭhitauddharaṇesu yaṃ kiñci ekaṃ paṭisādiyanavasena seveyya, pārājiko hoti asaṃvāsoti. Keci pana ‘‘pavesanādīni cattāri vā tīṇi vā dve vā ekaṃ vā paṭiseveyya, pārājiko hoti. Vuttañhetaṃ ‘so ce pavesanaṃ sādiyati, paviṭṭhaṃ sādiyati, ṭhitaṃ sādiyati, uddharaṇaṃ sādiyati, āpatti pārājikassā’tiādī’’ti (pārā. 58) vadanti. Tesaṃ matena catūsupi catasso pārājikāpattiyo āpajjati. Teyeva evaṃ vadanti – āpajjatu methunadhammapārājikāpatti, methunadhammapārājikāpattiyā taṃbhāgiyāti attano vītikkame pārājikāpattiyo, saṅghādisesāpattiñca āpajjitvā sikkhaṃ paccakkhāya gahaṭṭhakāle methunādikaṃ pārājikaṃ āpajjitvā puna pabbajitvā upasampajjitvā ekaṃ saṅghādisesāpattiṃ ekamanekaṃ vā paṭikaritvāva so puggalo yasmā nirāpattiko hoti, tasmā so gahaṭṭhakāle sāpattikovāti. Antimavatthuajjhāpannassāpi attheva āpatti. Vuṭṭhānadesanāhi pana asujjhanato ‘‘payoge payoge āpatti pārājikassā’’ti na vuttaṃ. Gaṇanapayojanābhāvato kiñcāpi na vuttaṃ, atha kho padabhājane (pārā. 58) ‘‘āpatti pārājikassā’’ti vacanenāyamattho siddhoti yuttiñca vadanti.
ယဒိ ဧဝံ မာတိကာယမ္ပိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယ္ယ, ပာရာဇိက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယ္ယ, ပာရာဇိကသ္သ အနဝသေသဝစနမ္ပိ န ယုဇ္ဇေယ္ယ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ, ဘိက္ခုဂဏနဉ္စ အနဝသေသေတ္ဝာ တိဋ္ဌတီတိ အနဝသေသဝစနန္တိ ကတ္ဝာ ပဝေသေဝ အာပတ္တိ, န ပဝိဋ္ဌာဒီသု။ တမေဝေကံ သန္ဓာယ ‘‘ယသ္သ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ. ၁၃၄) ပာရာဇိကာပတ္တိမ္ပိ အန္တော ကတ္ဝာ နိဒာနုဒ္ဒေသဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ မာတိကာယံ ‘‘ပာရာဇိက’’န္တိ အဝတ္ဝာ ‘‘ပာရာဇိကော ဟောတီ’’တိ (ပာရာ. ၄၂, ၄၄) ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဝစနံ တေန သရီရဗန္ဓနေန ဥပသမ္ပဒာယ အဘဗ္ဗဘာဝဒီပနတ္ထံ။ ‘‘အာပတ္တိ ပာရာဇိကသ္သာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝစနံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နသ္သာပိ ပာရာဇိကသ္သ အသံဝာသသ္သ သတော ပုဂ္ဂလသ္သ အထေယ္ယသံဝာသကဘာဝဒီပနတ္ထံ။ န ဟိ သော သံဝာသံ သာဒိယန္တောပိ ထေယ္ယသံဝာသကော ဟောတိ, တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နော ‘‘ဘိက္ခူ’’တ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝာဟ ‘‘အသုဒ္ဓော ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပာရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော, တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတ္ဝာ အက္ကောသာဓိပ္ပာယော ဝဒတိ, အာပတ္တိ ဩမသဝာဒေန ဒုက္ကဋသ္သာ’’တိ (ပာရာ. ၃၈၉) အနုပသမ္ပန္နသ္သ တဒဘာဝတော သိဒ္ဓော သော ဥပသမ္ပန္နော ‘‘ဘိက္ခူ’’တ္ဝေဝ ဝုစ္စတီတိ, တေန ပဒသောဓမ္မံ, သဟသေယ္ယဉ္စ ဇနေတိ, ဘိက္ခုပေသုညာဒိဉ္စ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ (ဝဇိရ. ဋီ. ပာရာဇိက ၃၉)။
Yadi evaṃ mātikāyampi ‘‘yo pana bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, pārājika’’nti vattabbaṃ bhaveyya, pārājikassa anavasesavacanampi na yujjeyya. Sabbepi hi āpattikkhandhe, bhikkhugaṇanañca anavasesetvā tiṭṭhatīti anavasesavacananti katvā paveseva āpatti, na paviṭṭhādīsu. Tamevekaṃ sandhāya ‘‘yassa siyā āpattī’’ti (mahāva. 134) pārājikāpattimpi anto katvā nidānuddesavacanaṃ veditabbaṃ. Tasmā mātikāyaṃ ‘‘pārājika’’nti avatvā ‘‘pārājiko hotī’’ti (pārā. 42, 44) puggalaniddesavacanaṃ tena sarīrabandhanena upasampadāya abhabbabhāvadīpanatthaṃ. ‘‘Āpatti pārājikassā’’ti padabhājane vacanaṃ antimavatthuṃ ajjhāpannassāpi pārājikassa asaṃvāsassa sato puggalassa atheyyasaṃvāsakabhāvadīpanatthaṃ. Na hi so saṃvāsaṃ sādiyantopi theyyasaṃvāsako hoti, tasmā upasampanno ‘‘bhikkhū’’tveva vuccati. Tenevāha ‘‘asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā akkosādhippāyo vadati, āpatti omasavādena dukkaṭassā’’ti (pārā. 389) anupasampannassa tadabhāvato siddho so upasampanno ‘‘bhikkhū’’tveva vuccatīti, tena padasodhammaṃ, sahaseyyañca janeti, bhikkhupesuññādiñca janetīti veditabbaṃ (vajira. ṭī. pārājika 39).
နိဒာနာ မာတိကာဘေဒော၊ ဝိဘင္ဂော တန္နိယာမကော။
Nidānā mātikābhedo, vibhaṅgo tanniyāmako;
တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒော၊ အနာပတ္တိ တဒညထာတိ။ (ဝဇိရ. ဋီ. ပာရာဇိက ၄၃-၄၄) –
Tato āpattiyā bhedo, anāpatti tadaññathāti. (vajira. ṭī. pārājika 43-44) –
အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သုဒိန္နဝတ္ထု (ပာရာ. ၂၄ အာဒယော)-မက္ကဋိဝတ္ထု (ပာရာ. ၄၀ အာဒယော)-ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထု (ပာရာ. ၄၃) စာတိ တိပ္ပဘေဒဝတ္ထု ဣမသ္သ သိက္ခာပဒသ္သ နိဒာနံ နာမ။ တတော နိဒာနာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ။ပေ.။ အသံဝာသော’’တိ (ပာရာ. ၄၄) ဣမိသ္သာ မာတိကာယ ဘေဒော ဇာတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ (ပာရာ. ၄၄) ဣတ္ထိလိင္ဂဝသေန ‘‘သစ္စံ, အာဝုသော, ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တဉ္စ ခော ဣတ္ထိယာ, နော ပုရိသေ, နော ပဏ္ဍကေ, နော ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကေ စာ’’တိ မက္ကဋိပာရာဇိကော ဝိယ အညောပိ လေသံ ဩဍ္ဍေတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ တာဒိသသ္သ အလေသောကာသသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, မက္ကဋိသင္ခာတာ နိဒာနာ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ မာတိကာယ ဝစနဘေဒော, န ဣတ္ထိယာ ဧဝ မေထုနသိဒ္ဓိဒသ္သနတော။ တသ္မာ ဝိဘင္ဂော တန္နိယာမကော တသ္သာ မာတိကာယ အဓိပ္ပေတတ္ထနိယာမကော ဝိဘင္ဂောတိ။ ဝိဘင္ဂေ ဟိ ‘‘တိသ္သော ဣတ္ထိယော, တယော ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကာ, တယော ပဏ္ဍကာ, တယော ပုရိသာ။ မနုသ္သိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ, တိရစ္ဆာနဂတပုရိသသ္သ ဒ္ဝေ မဂ္ဂေ’’တိအာဒိနာ (ပာရာ. ၅၆) နယေန သဗ္ဗလေသောကာသံ ပိဒဟိတ္ဝာ နိယမော ကတော။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ ဧဝံ သာဓာရဏသိက္ခာပဒဝသေန ဝာ လိင္ဂပရိဝတ္တနဝသေန ဝာ န ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ, ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝိဘင္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တဒဝစနေန ဟိ ဘိက္ခုနီ ပုရိသလိင္ဂပာတုဘာဝေန ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတာ ဧဝံ ဝဒေယ္ယ ‘‘နာဟံ ဥပသမ္ပဒာကရဏကာလေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာ, တသ္မာ န အပစ္စက္ခာတသိက္ခာပိ မေထုနဓမ္မေန ပာရာဇိကာ ဟောမီ’’တိ။ ဝုစ္စတေ – ယထာ ဝုတ္တံ, တထာ န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင္ဂတော။ တထာ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။ တဉ္စာနိဋ္ဌံ။ ဣဒမပရမနိဋ္ဌံ ‘‘သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနိ သာဓာရဏာနေဝ နာသာဓာရဏာနီ’’တိ။ အပိစာယံ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာဝ ဟောတီတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒံ တာနိ ဝသ္သာနိ ဘိက္ခူဟိ သင္ဂမိတု’’န္တိအာဒိ (ပာရာ. ၆၉) ဝုတ္တံ။ တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒောတိ တတော ဝိဘင္ဂတော ‘‘အက္ခယိတေ သရီရေ ပာရာဇိကံ, ယေဘုယ္ယေန ခယိတေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိ (ပာရာ. ၇၃, ပရိ. ၁၅၇) အာပတ္တိယာ ဘေဒော ဟောတိ။ အနာပတ္တိ တဒညထာတိ တတော ဧဝ ဝိဘင္ဂတော ယေန အာကာရေန အာပတ္တိ ဝုတ္တာ, တတော အညေနာကာရေန အနာပတ္တိဘေဒောဝ ဟောတိ။ ‘‘သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပာရာဇိကသ္သ, န သာဒိယတိ, အနာပတ္တီ’’တိ ဟိ ဝိဘင္ဂေ အသတိ န ပညာယတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘နိဒာနာ မာတိကာဘေဒော’’တိ အယံ ဂာထာ သမာသတော ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ဝိသေသကာရဏံ ပန တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဝိဘဝိသ္သတိ။
Ayaṃ nayo veditabbo. Tattha sudinnavatthu (pārā. 24 ādayo)-makkaṭivatthu (pārā. 40 ādayo)-vajjiputtakavatthu (pārā. 43) cāti tippabhedavatthu imassa sikkhāpadassa nidānaṃ nāma. Tato nidānā ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ…pe… asaṃvāso’’ti (pārā. 44) imissā mātikāya bhedo jāto. Tattha hi ‘‘antamaso tiracchānagatāyā’’ti (pārā. 44) itthiliṅgavasena ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho itthiyā, no purise, no paṇḍake, no ubhatobyañjanake cā’’ti makkaṭipārājiko viya aññopi lesaṃ oḍḍetuṃ sakkoti, tasmā tādisassa alesokāsassa dassanatthaṃ idaṃ vuccati, makkaṭisaṅkhātā nidānā ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti mātikāya vacanabhedo, na itthiyā eva methunasiddhidassanato. Tasmā vibhaṅgo tanniyāmako tassā mātikāya adhippetatthaniyāmako vibhaṅgoti. Vibhaṅge hi ‘‘tisso itthiyo, tayo ubhatobyañjanakā, tayo paṇḍakā, tayo purisā. Manussitthiyā tayo magge, tiracchānagatapurisassa dve magge’’tiādinā (pārā. 56) nayena sabbalesokāsaṃ pidahitvā niyamo kato. Etthāha – yadi evaṃ sādhāraṇasikkhāpadavasena vā liṅgaparivattanavasena vā na kevalaṃ bhikkhūnaṃ, bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vibhaṅge vattabbaṃ siyā. Tadavacanena hi bhikkhunī purisaliṅgapātubhāvena bhikkhubhāve ṭhitā evaṃ vadeyya ‘‘nāhaṃ upasampadākaraṇakāle bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannā, tasmā na apaccakkhātasikkhāpi methunadhammena pārājikā homī’’ti. Vuccate – yathā vuttaṃ, tathā na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Tathā vutte bhikkhunīnampi sikkhāpaccakkhānaṃ atthīti āpajjati. Tañcāniṭṭhaṃ. Idamaparamaniṭṭhaṃ ‘‘sabbasikkhāpadāni sādhāraṇāneva nāsādhāraṇānī’’ti. Apicāyaṃ bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannāva hotīti dassanatthaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjhaṃ tameva upasampadaṃ tāni vassāni bhikkhūhi saṅgamitu’’ntiādi (pārā. 69) vuttaṃ. Tato āpattiyā bhedoti tato vibhaṅgato ‘‘akkhayite sarīre pārājikaṃ, yebhuyyena khayite thullaccaya’’ntiādi (pārā. 73, pari. 157) āpattiyā bhedo hoti. Anāpatti tadaññathāti tato eva vibhaṅgato yena ākārena āpatti vuttā, tato aññenākārena anāpattibhedova hoti. ‘‘Sādiyati, āpatti pārājikassa, na sādiyati, anāpattī’’ti hi vibhaṅge asati na paññāyati. Ettāvatā ‘‘nidānā mātikābhedo’’ti ayaṃ gāthā samāsato vuttatthā hoti. Visesakāraṇaṃ pana tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade āvibhavissati.
ပဌမပညတ္တိ တာဝ ပဌမဗောဓိံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ပညတ္တတ္တာ, အာယသ္မတော သုဒိန္နသ္သ အဋ္ဌဝသ္သိကကာလေ ပညတ္တတ္တာ စ ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ပညတ္တာ, ဒုတိယပညတ္တိ ဗာဟုသစ္စမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ။ သော ဟိ အာယသ္မာ မက္ကဋိပာရာဇိကော ယထာ မာတုဂာမပ္ပဋိသံယုတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ န အဓိပ္ပေတာ, တထာ ဣဓာပီတိ သညာယ ‘‘သစ္စံ, အာဝုသော။ပေ.။ တဉ္စ ခော မနုသ္သိတ္ထိယာ, နော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ (ပာရာ. ၄၁) အာဟ။ တတိယပညတ္တိ လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ’’တိအာဒိ (ပာရာ. ၄၃) ဝစနတော, ဝေပုလ္လမဟတ္တမ္ပိ ဧတ္ထေဝ လဗ္ဘတီတိ ဣမံ ပဌမပာရာဇိကသိက္ခာပဒံ တိဝိဓမ္ပိ ဝတ္ထုံ ဥပာဒာယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တံ ကာလံ ပတ္ဝာ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Paṭhamapaññatti tāva paṭhamabodhiṃ atikkamitvā paññattattā, āyasmato sudinnassa aṭṭhavassikakāle paññattattā ca rattaññumahattaṃ pattakāle paññattā, dutiyapaññatti bāhusaccamahattaṃ pattakāle. So hi āyasmā makkaṭipārājiko yathā mātugāmappaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu tiracchānagatitthī na adhippetā, tathā idhāpīti saññāya ‘‘saccaṃ, āvuso…pe… tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatāyā’’ti (pārā. 41) āha. Tatiyapaññatti lābhaggamahattaṃ pattakāle uppannā ‘‘yāvadatthaṃ bhuñjitvā’’tiādi (pārā. 43) vacanato, vepullamahattampi ettheva labbhatīti imaṃ paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ tividhampi vatthuṃ upādāya catubbidhampi taṃ kālaṃ patvā paññattanti veditabbaṃ.
တတ္ထ ယော ပနာတိ အနဝသေသပရိယာဒာနပဒံ။ ဘိက္ခူတိ တသ္သ အတိပ္ပသင္ဂနိယမပဒံ။ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောတိ တသ္သ ဝိသေသနဝစနံ။ န ဟိ သဗ္ဗောပိ ဘိက္ခုနာမကော, ယာ ဘဂဝတာ ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒာယ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခူနံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သိက္ခိတဗ္ဗာ သိက္ခာ ဝိဟိတာ , ‘‘ဧတ္ထ သဟ ဇီဝန္တီ’’တိ ယော စ သာဇီဝော ဝုတ္တော, တံ ဥဘယံ သမာပန္နောဝ ဟောတိ။ ကဒာ ပန သမာပန္နော ဟောတိ? ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒာယ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ တဒုဘယံ ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တောပိ တဒဇ္ဈုပဂတတ္တာ သမာပန္နောဝ နာမ ဟောတိ။ သဟ ဇီဝန္တီတိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ, ပာရာဇိကဘာဝံ ဝာ န ပာပုဏာတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သိက္ခာသမာပန္နော သာဇီဝံ အဝီတိက္ကမန္တော သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ, တံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော, ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ဝာ ဧကစ္စံ သာဝသေသံ သာဇီဝံ ဝီတိက္ကမန္တော ဝာ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော နာမ န ဟောတိ။
Tattha yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ. Bhikkhūti tassa atippasaṅganiyamapadaṃ. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti tassa visesanavacanaṃ. Na hi sabbopi bhikkhunāmako, yā bhagavatā yāya kāyaci upasampadāya upasampannabhikkhūnaṃ heṭṭhimaparicchedena sikkhitabbā sikkhā vihitā , ‘‘ettha saha jīvantī’’ti yo ca sājīvo vutto, taṃ ubhayaṃ samāpannova hoti. Kadā pana samāpanno hoti? Yāya kāyaci upasampadāya upasampannasamanantarameva tadubhayaṃ jānantopi ajānantopi tadajjhupagatattā samāpannova nāma hoti. Saha jīvantīti yāva sikkhaṃ na paccakkhāti, pārājikabhāvaṃ vā na pāpuṇāti. Yaṃ pana vuttaṃ andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sikkhaṃ paripūrento sikkhāsamāpanno sājīvaṃ avītikkamanto sājīvasamāpanno’’ti, taṃ ukkaṭṭhaparicchedavasena vuttaṃ. Na hi sikkhaṃ aparipūrento, kāmavitakkādibahulo vā ekaccaṃ sāvasesaṃ sājīvaṃ vītikkamanto vā sikkhāsājīvasamāpanno nāma na hoti.
ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ပန စတုက္ကံ လဗ္ဘတိ – ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခု သိက္ခာသမာပန္နော သီလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တော န သာဇီဝသမာပန္နော အစိတ္တကံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တော, အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော သာဇီဝသမာပန္နော နိရာပတ္တိကော, အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော န စ သာဇီဝသမာပန္နော အနဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နော, အတ္ထိ ဥဘယသမာပန္နော သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော’’တိ။ အယမေတ္ထ စတုတ္ထော ဘိက္ခု ဥက္ကဋ္ဌော ဣဓ အဓိပ္ပေတော သိယာ။ န ဟိ ဘဂဝာ အနုက္ကဋ္ဌံ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ စေ? န, ‘‘တတ္ရ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝစနဝိရောဓတော, ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပာယေ သတိ ‘‘သိက္ခာတိ တိသ္သော သိက္ခာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သိက္ခတ္တယသမာပန္နော ဟိ သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌော။ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယ္ယာ’’တိ ပရတော ဝစနံ အပေက္ခိတ္ဝာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ဝုတ္တာတိ စေ? န, တသ္သာပိ အဘဗ္ဗတ္တာ။ န ဟိ အဓိသီလသိက္ခံ ပရိပူရေန္တော, သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝိတုံ ဘဗ္ဗော, တံ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော, သာဇီဝဉ္စ ဝီတိက္ကမန္တောယေဝ ဟိ ပဋိသေဝေယ္ယာတိ အဓိပ္ပာယာ။ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ သိက္ခာပဒသင္ခာတော သာဇီဝော အဓိသီလသိက္ခမေဝ သင္ဂဏ္ဟာတိ, န ဣတရသိက္ခာဒ္ဝယံ, တသ္မာ ‘‘တတ္ရ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဓိသီလသိက္ခာယ သင္ဂာဟကော သာဇီဝော သိက္ခာသာဇီဝောတိ ဝုတ္တော။ ဣတိ သာဇီဝဝိသေသနတ္ထံ သိက္ခာဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထမေဝ ဝိဘင္ဂေ သိက္ခံ အပရာမသိတ္ဝာ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ, တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ (ပာရာ. ၄၅) ဝုတ္တံ။ တေန ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တဉ္စ ဥပသမ္ပဒူပဂမနန္တရတော ပဋ္ဌာယ သိက္ခနာဓိကာရတ္တာ ‘‘သိက္ခတီ’’တိ စ ‘‘သမာပန္နော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယော ဧဝံ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ သင္ခံ ဂတော, တာဒိသံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ အပရဘာဂေ သာဇီဝသင္ခာတမေဝ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ တသ္မိံယေဝ ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယ္ယာတိ အယမတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။
Ukkaṭṭhaparicchedena pana catukkaṃ labbhati – ‘‘atthi bhikkhu sikkhāsamāpanno sīlāni paccavekkhanto na sājīvasamāpanno acittakaṃ sikkhāpadaṃ vītikkamanto, atthi na sikkhāsamāpanno kāmavitakkādibahulo sājīvasamāpanno nirāpattiko, atthi na sikkhāsamāpanno na ca sājīvasamāpanno anavasesaṃ āpattiṃ āpanno, atthi ubhayasamāpanno sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto’’ti. Ayamettha catuttho bhikkhu ukkaṭṭho idha adhippeto siyā. Na hi bhagavā anukkaṭṭhaṃ vattuṃ yuttoti ce? Na, ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vacanavirodhato, ukkaṭṭhaggahaṇādhippāye sati ‘‘sikkhāti tisso sikkhā’’ti ettakameva vattabbanti adhippāyo. Sikkhattayasamāpanno hi sabbukkaṭṭho. ‘‘Methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti parato vacanaṃ apekkhitvā adhisīlasikkhāva vuttāti ce? Na, tassāpi abhabbattā. Na hi adhisīlasikkhaṃ paripūrento, sājīvañca avītikkamanto methunadhammaṃ paṭisevituṃ bhabbo, taṃ sikkhaṃ aparipūrento, sājīvañca vītikkamantoyeva hi paṭiseveyyāti adhippāyā. Tasmā evamettha attho gahetabbo. Yasmā sikkhāpadasaṅkhāto sājīvo adhisīlasikkhameva saṅgaṇhāti, na itarasikkhādvayaṃ, tasmā ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttaṃ. Tasmā adhisīlasikkhāya saṅgāhako sājīvo sikkhāsājīvoti vutto. Iti sājīvavisesanatthaṃ sikkhāggahaṇaṃ kataṃ. Tadatthadīpanatthameva vibhaṅge sikkhaṃ aparāmasitvā ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti (pārā. 45) vuttaṃ. Tena ekamevidaṃ atthapadanti dīpitaṃ hoti. Tañca upasampadūpagamanantarato paṭṭhāya sikkhanādhikārattā ‘‘sikkhatī’’ti ca ‘‘samāpanno’’ti ca vuccati. Yo evaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti saṅkhaṃ gato, tādisaṃ paccayaṃ paṭicca aparabhāge sājīvasaṅkhātameva sikkhaṃ apaccakkhāya tasmiṃyeva dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyāti ayamattho yujjati.
ကိန္တု အဋ္ဌကထာနယော ပဋိက္ခိတ္တော ဟောတိ, သော စ န ပဋိက္ခေပာရဟော ဟောတိ, အဓိပ္ပာယော ပနေတ္ထ ပရိယေသိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသု သိက္ခာပဒေသု ဣဒမေဝ ဘိက္ခုလက္ခဏံ သာဓာရဏံ ယဒိဒံ ‘‘ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ။ ခီဏာသဝောပိ သာဝကော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကံ, တထာ သေက္ခော, ပုထုဇ္ဇနော ပန သစိတ္တကမ္ပိ, တသ္မာ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ သာမညမိဒံ ဘိက္ခုလက္ခဏန္တိ ကတ္ဝာ ကေဝလံ သိက္ခာသမာပန္နော, ကေဝလံ သာဇီဝသမာပန္နော, ဥဘယသမာပန္နော စာတိ သရူပေကဒေသဧကသေသနယေန ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တ္ဝေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန အနုက္ကဋ္ဌာနံ ဂဟဏသိဒ္ဓိတော အဋ္ဌကထာယံ ဥက္ကဋ္ဌောဝ ဝုတ္တော။ တမေဝ သမ္ပာဒေတုံ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ, တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ သိက္ခာသဒ္ဒသ္သ အဝစနေ ပရိဟာရံ ဝတ္ဝာ ယသ္မာ ပန သော သိက္ခမ္ပိ သမာပန္နော, တသ္မာ သိက္ခာသမာပန္နောတိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စ ဝတ္ဝာ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော, တံ အပစ္စက္ခာယ, ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော, တတ္ထ ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အယမဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတသ္မိံ ပန အဓိပ္ပာယေ အဓိသီလသိက္ခာယ ဧဝ ဂဟဏံ သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ, သီလာဓိကာရတော စ ဝိနယသ္သာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယန္တော သီလံ သမာဒိယတီတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ သိက္ခာပဒံ ပစ္စက္ခန္တော သီလံ ပစ္စက္ခာတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော, တံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာ)။ ဧတ္တာဝတာ သမာသတော ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယော နိဋ္ဌိတော ဟောတိ။
Kintu aṭṭhakathānayo paṭikkhitto hoti, so ca na paṭikkhepāraho hoti, adhippāyo panettha pariyesitabbo. Sabbesu sikkhāpadesu idameva bhikkhulakkhaṇaṃ sādhāraṇaṃ yadidaṃ ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti. Khīṇāsavopi sāvako āpattiṃ āpajjati acittakaṃ, tathā sekkho, puthujjano pana sacittakampi, tasmā sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ sāmaññamidaṃ bhikkhulakkhaṇanti katvā kevalaṃ sikkhāsamāpanno, kevalaṃ sājīvasamāpanno, ubhayasamāpanno cāti sarūpekadesaekasesanayena ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’tveva sampiṇḍetvā ukkaṭṭhaggahaṇena anukkaṭṭhānaṃ gahaṇasiddhito aṭṭhakathāyaṃ ukkaṭṭhova vutto. Tameva sampādetuṃ ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti ettha sikkhāsaddassa avacane parihāraṃ vatvā yasmā pana so sikkhampi samāpanno, tasmā sikkhāsamāpannotipi atthato veditabboti ca vatvā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuttanti ayamaṭṭhakathāya adhippāyo veditabbo. Etasmiṃ pana adhippāye adhisīlasikkhāya eva gahaṇaṃ sabbatthikattā, sīlādhikārato ca vinayassāti veditabbaṃ. Yathā ca sikkhāpadaṃ samādiyanto sīlaṃ samādiyatīti vuccati, evaṃ sikkhāpadaṃ paccakkhanto sīlaṃ paccakkhātīti vattuṃ yujjati, tasmā tattha vuttaṃ ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāyā’’ti (pārā. aṭṭha. sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā). Ettāvatā samāsato ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti ettha vattabbavinicchayo niṭṭhito hoti.
ကိံ ဣမိနာ ဝိသေသဝစနေန ပယောဇနံ, နနု ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ။ပေ.။ အသံဝာသော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင္ဂတော။ ‘‘ယော ပန သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ထေယ္ယသံဝာသာဒိကော ကေဝလေန သမညာမတ္တေန, ပဋိညာမတ္တေန ဝာ ဘိက္ခု, တသ္သာပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထိ, သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ စ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တသ္သ ပာရာဇိကာပတ္တိ။ ယော ဝာ ပစ္ဆာ ပာရာဇိကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတ္ဝာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော, တသ္သ စ, ယော ဝာ ပက္ခပဏ္ဍကတ္တာ ပဏ္ဍကဘာဝူပဂမနေန န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော, တသ္သ စ တဒုဘယံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ စ ပဏ္ဍကော ဥပသမ္ပဒာယ န ဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣတရသ္မိံ ပက္ခေ ဝတ္ထူတိ သိဒ္ဓံ။ တသ္မိံ ပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ ပဏ္ဍကတ္တာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော, သော ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာယ သိက္ခာယ အဘာဝေန သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ မုခေန ပရသ္သ အင္ဂဇာတဂ္ဂဟဏနယေန မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယ္ယ, တသ္သ ကုတော ပာရာဇိကာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ နယော အပဏ္ဍကပက္ခံ အလဘမာနသ္သေဝ ပရတော ယုဇ္ဇတိ, လဘန္တသ္သ ပန အရူပသတ္တာနံ ကုသလာဒိသမာပတ္တိက္ခဏေ ဘဝင္ဂဝိစ္ဆေဒေ သတိပိ အမရဏံ ဝိယ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ဘိက္ခုဘာဝော အတ္ထိ။ သံဝာသံ ဝာ သာဒိယန္တသ္သ န ထေယ္ယသံဝာသကဘာဝော အတ္ထိ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နသ္သ ဝိယ။ န စ သဟသေယ္ယာဒိံ ဇနေတိ ။ ဂဏပူရကော ပန န ဟောတိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော ဝိယ။ န သော သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ ဣတရသ္မိံ ပန ပက္ခေ ဟောတိ, အယံ ဣမသ္သ တတော ဝိသေသော။ ကိမယံ သဟေတုကော, ဥဒာဟု အဟေတုကောတိ? န အဟေတုကော။ ယတော ဥပသမ္ပဒာ တသ္သ အပဏ္ဍကပက္ခေ အနုညာတာ သဟေတုကပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ကိသ္သ နာနုညာတာတိ စေ? ပဏ္ဍကဘူတတ္တာ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကသ္သ ဝိယ။
Kiṃ iminā visesavacanena payojanaṃ, nanu ‘‘yo pana bhikkhu sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā…pe… asaṃvāso’’ti ettakameva vattabbanti ce? Na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. ‘‘Yo pana sikkhāsājīvasamāpanno theyyasaṃvāsādiko kevalena samaññāmattena, paṭiññāmattena vā bhikkhu, tassāpi sikkhāpaccakkhānaṃ atthi, sikkhaṃ apaccakkhāya ca methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa pārājikāpatti. Yo vā pacchā pārājikaṃ āpattiṃ āpajjitvā na sikkhāsājīvasamāpanno, tassa ca, yo vā pakkhapaṇḍakattā paṇḍakabhāvūpagamanena na sikkhāsājīvasamāpanno, tassa ca tadubhayaṃ atthīti āpajjati. Paṇḍakabhāvapakkhe ca paṇḍako upasampadāya na vatthū’’ti vuttaṃ. Tasmā itarasmiṃ pakkhe vatthūti siddhaṃ. Tasmiṃ pakkhe upasampanno paṇḍakabhāvapakkhe paṇḍakattā na sikkhāsājīvasamāpanno, so pariccajitabbāya sikkhāya abhāvena sikkhaṃ apaccakkhāya mukhena parassa aṅgajātaggahaṇanayena methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, tassa kuto pārājikāpattīti adhippāyo. Ayaṃ nayo apaṇḍakapakkhaṃ alabhamānasseva parato yujjati, labhantassa pana arūpasattānaṃ kusalādisamāpattikkhaṇe bhavaṅgavicchede satipi amaraṇaṃ viya paṇḍakabhāvapakkhepi bhikkhubhāvo atthi. Saṃvāsaṃ vā sādiyantassa na theyyasaṃvāsakabhāvo atthi antimavatthuajjhāpannassa viya. Na ca sahaseyyādiṃ janeti . Gaṇapūrako pana na hoti antimavatthuṃ ajjhāpanno viya. Na so sikkhāsājīvasamāpanno. Itarasmiṃ pana pakkhe hoti, ayaṃ imassa tato viseso. Kimayaṃ sahetuko, udāhu ahetukoti? Na ahetuko. Yato upasampadā tassa apaṇḍakapakkhe anuññātā sahetukappaṭisandhikattā. Paṇḍakabhāvapakkhepi kissa nānuññātāti ce? Paṇḍakabhūtattā opakkamikapaṇḍakassa viya.
အပိစ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဣမိနာ တသ္သ သိက္ခာသမာဒာနံ ဒီပေတ္ဝာ တံ သမာဒိန္နံ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ, တတ္ထ စ ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ, န အညထာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ယထာဝုတ္တာနိဋ္ဌပ္ပသင္ဂတော ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ ဂာမာ ဝာ အရညာ ဝာ အဒိန္နံ။ပေ.။ ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ စီဝရံ ကာရာပေယ္ယာ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။
Apica ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti iminā tassa sikkhāsamādānaṃ dīpetvā taṃ samādinnaṃ sikkhaṃ apaccakkhāya, tattha ca dubbalyaṃ anāvikatvāti vattuṃ yujjati, na aññathāti iminā kāraṇena yathāvuttāniṭṭhappasaṅgato ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāyā’’tiādi vuttaṃ. Yathā cettha, evaṃ ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā gāmā vā araññā vā adinnaṃ…pe… yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ kārāpeyyā’’ti sabbattha yojetabbaṃ.
‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ မနုသ္သိတ္ထိံ ဥပာဒာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ပဂေဝ ပဏ္ဍကေ, ပုရိသေ ဝာတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ သေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ ။ အယံ တာဝ မာတိကာယ ဝိနိစ္ဆယော အညတ္ထာပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတ္ဝာ ဒီပေတဗ္ဗော။
‘‘Antamaso tiracchānagatāyapī’’ti manussitthiṃ upādāya vuttaṃ. Na hi pageva paṇḍake, purise vāti vattuṃ yujjati. Sesaṃ tattha tattha vuttanayameva . Ayaṃ tāva mātikāya vinicchayo aññatthāpi yathāsambhavaṃ yojetvā dīpetabbo.
သာရိပုတ္တဗေလဋ္ဌသီသာနန္ဒာဒယောပိ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာရဏတ္တာ စ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနတော စ ကသ္မာ မဟာဝိဘင္ဂေ ဉတ္တိစတုတ္ထဥပသမ္ပဒာယေဝ အာဂတာတိ? ပဋိက္ခိတ္တာယ သရဏဂမနူပသမ္ပဒာယ အနုညာတပ္ပသင္ဂဘယာတိ ဥပတိသ္သတ္ထေရော။ အာပတ္တိယာ ဘဗ္ဗတံ သန္ဓာယ တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗေ ပဋိက္ခိတ္တာပိ ဘဂဝတာ ပုန အနုညာတာတိ ဘိက္ခူနံ မိစ္ဆာဂာဟော ဝာ ဝိမတိ ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ န ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Sāriputtabelaṭṭhasīsānandādayopi sikkhāpadapaññattikāraṇattā ca āpattiāpajjanato ca kasmā mahāvibhaṅge ñatticatutthaupasampadāyeva āgatāti? Paṭikkhittāya saraṇagamanūpasampadāya anuññātappasaṅgabhayāti upatissatthero. Āpattiyā bhabbataṃ sandhāya tasmimpi vutte pubbe paṭikkhittāpi bhagavatā puna anuññātāti bhikkhūnaṃ micchāgāho vā vimati vā uppajjati, tasmā na vuttāti vuttaṃ hoti.
‘‘အဓမ္မကမ္မံ ဝဂ္ဂကမ္မ’’တိ (မဟာဝ. ၃၈၇) ဝစနတော ကုပ္ပကမ္မမ္ပိ ကတ္ထစိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ‘‘အကုပ္ပေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အကုပ္ပကမ္မမ္ပိ ဧကစ္စံ န ဌာနာရဟံ, ယေန အပတ္တော ဩသာရဏံ သုဩသာရိတောတိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဣဒမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣမိနာ အကုပ္ပသိဒ္ဓိတောတိ စေ? န, အဋ္ဌာနာရဟေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော ဣမသ္မိံ အတ္ထေ န အဓိပ္ပေတော အနိဋ္ဌပ္ပသင္ဂတော။ ဒ္ဝီဟိ ပနေတေဟိ ဧကတော ဝုတ္တေဟိ အယမတ္ထော ပညာယတိ – ကေဝလံ တေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ, ဌာနာရဟေန စ အကုပ္ပေန စ ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ, ကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော နာဓိပ္ပေတောတိ။
‘‘Adhammakammaṃ vaggakamma’’ti (mahāva. 387) vacanato kuppakammampi katthaci ‘‘kamma’’nti vuccati, tasmā ‘‘akuppenā’’ti vuttaṃ. Yasmā akuppakammampi ekaccaṃ na ṭhānārahaṃ, yena apatto osāraṇaṃ suosāritoti vuccati, tasmā ‘‘ṭhānārahenā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘ṭhānārahenā’’ti idameva vattabbaṃ iminā akuppasiddhitoti ce? Na, aṭṭhānārahena akuppena upasampanno imasmiṃ atthe na adhippeto aniṭṭhappasaṅgato. Dvīhi panetehi ekato vuttehi ayamattho paññāyati – kevalaṃ tena akuppena upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti, ṭhānārahena ca akuppena ca upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti, kuppena upasampanno nādhippetoti.
‘‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝသ္သော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဩပပာတိကဉ္စာတိ သောဠသဝသ္သုဒ္ဒေသိကာ ဩပပာတိကာ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝသ္သာတိ ဝဒန္တိ။ ‘သောဠသဝသ္သုဒ္ဒေသိကာ ဟောန္တီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုန စတ္တာရိ ဝသ္သာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ, ‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာ’တိ ဣဒံ ဂဗ္ဘသေယ္ယကာနံ ဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဧကေ။ ‘‘ကေစိ ဝဒန္တီ’’တိ ယတ္ထ ယတ္ထ လိခီယတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဝိစာရေတ္ဝာ အတ္ထံ သုဋ္ဌု ဥပလက္ခယေ။ ဩပက္ကမိကေ ပဏ္ဍကဘာဝော အာရုဠ္ဟနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပက္ခပဏ္ဍကော အပဏ္ဍကပက္ခေ ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာ ပဏ္ဍကပက္ခေ နာသေတဗ္ဗော’’တိ (ဝဇိရ. ဋီ. မဟာဝဂ္ဂ ၁၀၉) လိခိတံ။
‘‘Paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya aparipuṇṇavīsativasso’’ti vuttattā opapātikañcāti soḷasavassuddesikā opapātikā paṭisandhito paṭṭhāya aparipuṇṇavīsativassāti vadanti. ‘Soḷasavassuddesikā hontī’ti vuttattā puna cattāri vassāni icchitabbāni, ‘paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāyā’ti idaṃ gabbhaseyyakānaṃ vasena vutta’’nti eke. ‘‘Keci vadantī’’ti yattha yattha likhīyati, tattha tattha vicāretvā atthaṃ suṭṭhu upalakkhaye. Opakkamike paṇḍakabhāvo āruḷhanayena veditabbo. ‘‘Pakkhapaṇḍako apaṇḍakapakkhe pabbājetvā paṇḍakapakkhe nāsetabbo’’ti (vajira. ṭī. mahāvagga 109) likhitaṃ.
‘‘ဗိန္ဒုံ အဒတ္ဝာ စေ နိဝာသေတိ, ထေယ္ယသံဝာသကော န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ လိင္ဂာနုရူပသ္သာတိ သာမဏေရာရဟသ္သ သံဝာသသ္သ သာဒိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘Binduṃ adatvā ce nivāseti, theyyasaṃvāsako na hotī’’ti vadanti, vīmaṃsitabbaṃ. Liṅgānurūpassāti sāmaṇerārahassa saṃvāsassa sāditattāti adhippāyo.
ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင္ဂာနံ ‘‘ဂိဟီ မံ ‘သမဏော’တိ ဇာနန္တူ’’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ စ တေဟိ သံဝသိတုကာမတာယ စ အဘာဝာ ဒောသော န ဇာတောတိ။ ‘‘ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ, သော ထေယ္ယသံဝာသကော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝာ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န လဗ္ဘတီ’’တိ ဝာ ‘‘ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သာမဏေရော န ဟောတီ’’တိ ဝာ န ဇာနာတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဇာနာတိ, န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ လိခိတံ။ ‘‘ရာဇဒုဗ္ဘိက္ခာဒိအတ္ထာယ စီဝရံ ပာရုပိတ္ဝာ သံဝာသံ သာဒိယန္တော ထေယ္ယသံဝာသကော ဟောတိ။ ကသ္မာ? အသုဒ္ဓစိတ္တတ္တာ။ ပုန သော ‘သုဒ္ဓံ ဗ္ရဟ္မစရိယံ ကရိသ္သာမိ, ကိံ ဧတေနာတိ ဝိပ္ပဋိသာရေန ဝာ ပစ္စယာဒိသုလဘတာယ ဝာ ကရိသ္သာမီ’တိ သုဒ္ဓမာနသော ဟုတ္ဝာ ယာဝ သော သံဝာသံ နာဓိဝာသေတိ, တာဝ ထေယ္ယသံဝာသကော န ဟောတိ။ ဧဝံ သုဒ္ဓစိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ သံဝာသံ သာဒိယတိ စေ, ထေယ္ယသံဝာသကော ဟောတီတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣတရထာ သဗ္ဗံ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဧကေ။
Rājabhayādīhi gahitaliṅgānaṃ ‘‘gihī maṃ ‘samaṇo’ti jānantū’’ti vañcanacitte satipi bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya ca tehi saṃvasitukāmatāya ca abhāvā doso na jātoti. ‘‘Yo evaṃ pabbajati, so theyyasaṃvāsako nāma hotī’’ti vā ‘‘evaṃ kātuṃ na labbhatī’’ti vā ‘‘evaṃ pabbajito sāmaṇero na hotī’’ti vā na jānāti, vaṭṭati. ‘‘Jānāti, na vaṭṭatī’’ti ca likhitaṃ. ‘‘Rājadubbhikkhādiatthāya cīvaraṃ pārupitvā saṃvāsaṃ sādiyanto theyyasaṃvāsako hoti. Kasmā? Asuddhacittattā. Puna so ‘suddhaṃ brahmacariyaṃ karissāmi, kiṃ etenāti vippaṭisārena vā paccayādisulabhatāya vā karissāmī’ti suddhamānaso hutvā yāva so saṃvāsaṃ nādhivāseti, tāva theyyasaṃvāsako na hoti. Evaṃ suddhacittuppattito paṭṭhāya saṃvāsaṃ sādiyati ce, theyyasaṃvāsako hotīti adhippeto. Itarathā sabbaṃ virujjhatī’’ti eke.
‘‘နာဘိပရာမာသာဒိနာ ဇာတော တထာရူပံ ပိတရံ ဃာတေတိ စေ, ပိတုဃာတကော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
‘‘Nābhiparāmāsādinā jāto tathārūpaṃ pitaraṃ ghāteti ce, pitughātako hotī’’ti vadanti.
ယော ပန ကာယသံသဂ္ဂေန သီလဝိနာသံ ပာပေတိ, န သော ဘိက္ခုနိဒူသကော ‘‘တိဏ္ဏံ မဂ္ဂာန’’န္တိ ဝစနတော။ ဘိက္ခုနိံ ပန ဧကတောဥပသမ္ပန္နံ ဒူသေတ္ဝာပိ ဘိက္ခုနိဒူသကော ဟောတိ, သောပိ ပာရာဇိကော ဟောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော။ ဘိက္ခုနီ ပန ထေယ္ယသံဝာသိကာ, မာတုပိတုအရဟန္တဃာတိကာ, လောဟိတုပ္ပာဒိကာ, တိတ္ထိယပက္ကန္တိကာ စ ဟောတိ, အဋ္ဌကထာသု အနာဂတံ ဝိနယဓရာ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။
Yo pana kāyasaṃsaggena sīlavināsaṃ pāpeti, na so bhikkhunidūsako ‘‘tiṇṇaṃ maggāna’’nti vacanato. Bhikkhuniṃ pana ekatoupasampannaṃ dūsetvāpi bhikkhunidūsako hoti, sopi pārājiko hotīti vinicchayo. Bhikkhunī pana theyyasaṃvāsikā, mātupituarahantaghātikā, lohituppādikā, titthiyapakkantikā ca hoti, aṭṭhakathāsu anāgataṃ vinayadharā sampaṭicchanti.
‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝာဒေ ပာစိတ္တိယ’’န္တိ (ပာစိ. ၂) ဝုတ္တံ မရိယာဒံ အဝီတိက္ကမန္တော တသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ သိက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သိက္ခာပဒန္တိ အသဘာဝဓမ္မော သင္ကေတောဝ, ဣဓ ပညတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘မေထုနသံဝရသ္သေတံ အဓိဝစန’’န္တိ သမန္တပာသာဒိကာယံ ဝုတ္တံ, တံ ပနတ္ထံ သန္ဓာယာတိ လိခိတံ။ သိက္ခာတိ တံ တံ သိက္ခာပဒံ, သိက္ခနဘာဝေန ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒော။ သာဇီဝန္တိ ပညတ္တိ။ တဒတ္ထဒသ္သနတ္ထံ ပုဗ္ဗေ ‘‘မေထုနသံဝရသ္သေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ သိက္ခာယ ဂုဏသမ္မတာယ ပုညသမ္မတာယ တန္တိယာ အဘာဝတော လောကသ္သ ဒုဗ္ဗလ္ယာဝိကမ္မံ တတ္ထ န သမ္ဘဝတိ။ ပတ္ထနီယာ ဟိ သာ, တသ္မာ ‘‘ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော, တသ္မိံ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ အပ္ပကာသေတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဏာယ ဟိ ဒုဗ္ဗလ္ယံ သမ္ဘဝတီတိ ဥပတိသ္သော။ ဒုဗ္ဗလ္ယာဝိကမ္မပဒံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနပဒသ္သ ဗ္ယဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဝာ ပရိဝာရကဘာဝေန ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝာ ယသ္မာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနသ္သ ဧကစ္စံ ဒုဗ္ဗလ္ယာဝိကမ္မံ အကတံ ဟောတိ, တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ပဒသ္သ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ သိယာ ယသ္မာ န သဗ္ဗံ ဒုဗ္ဗလ္ယာဝိကမ္မံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ, တသ္မာ ‘‘ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ’’တိ ပဌမံ ဝတ္ဝာ တသ္သ အတ္ထနိယမတ္ထံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? တံ န, ကသ္မာ? အတ္ထာနုက္ကမာဘာဝတော။ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော, တံ အပစ္စက္ခာယ, ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော, တတ္ထ ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ’’တိ ဝုစ္စမာနေ အနုက္ကမေနေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ, န အညထာ, တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ။ တေသံယေဝာတိ စုဒ္ဒသန္နံ။
‘‘Sampajānamusāvāde pācittiya’’nti (pāci. 2) vuttaṃ mariyādaṃ avītikkamanto tasmiñca sikkhāpade sikkhatīti vuccati. Sikkhāpadanti asabhāvadhammo saṅketova, idha paññatti adhippetā. ‘‘Methunasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti samantapāsādikāyaṃ vuttaṃ, taṃ panatthaṃ sandhāyāti likhitaṃ. Sikkhāti taṃ taṃ sikkhāpadaṃ, sikkhanabhāvena pavattacittuppādo. Sājīvanti paññatti. Tadatthadassanatthaṃ pubbe ‘‘methunasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ. Yasmā sikkhāya guṇasammatāya puññasammatāya tantiyā abhāvato lokassa dubbalyāvikammaṃ tattha na sambhavati. Patthanīyā hi sā, tasmā ‘‘yañca sājīvaṃsamāpanno, tasmiṃ dubbalabhāvaṃ appakāsetvā’’ti vuttaṃ. Āṇāya hi dubbalyaṃ sambhavatīti upatisso. Dubbalyāvikammapadaṃ sikkhāpaccakkhānapadassa byañjanasiliṭṭhatāya vā parivārakabhāvena vā veditabbaṃ. Atha vā yasmā sikkhāpaccakkhānassa ekaccaṃ dubbalyāvikammaṃ akataṃ hoti, tasmā taṃ sandhāya ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti padassa atthaṃ vivaranto ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti āha. Tattha siyā yasmā na sabbaṃ dubbalyāvikammaṃ sikkhāpaccakkhānaṃ, tasmā ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti paṭhamaṃ vatvā tassa atthaniyamatthaṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti vattabbanti? Taṃ na, kasmā? Atthānukkamābhāvato. ‘‘Sikkhāsājīvasamāpanno’’ti hi vuttattā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuccamāne anukkameneva attho vutto hoti, na aññathā, tasmā idameva paṭhamaṃ vuttanti. Tesaṃyevāti cuddasannaṃ.
‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနံ သာဓာရဏတ္ထံ ‘‘အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘Sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti sabbasikkhāpadānaṃ sādhāraṇatthaṃ ‘‘ayamettha anupaññattī’’ti vuttaṃ.
ပဝေသနံ နာမ အင္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တသ္သ အင္ဂဇာတေန သမ္ဖုသနံ။ ပဝိဋ္ဌံ နာမ ယာဝ မူလံ ပဝေသေန္တသ္သ ဝိပ္ပကတကာလော ဝာယာမကာလော။ သုက္ကဝိသဋ္ဌိသမယေ အင္ဂဇာတံ ဌိတံ နာမ။ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ နီဟရဏကာလော။ ဝိနယဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဝာယာမတော ဩရမိတ္ဝာ ဌာနံ ဌိတံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ အသင္ကရတော ဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဥဒ္ဓရဏကာလေသုပိ သုက္ကဝိသဋ္ဌိ ဟောတိယေဝ။ သာဒိယနံ နာမ သေဝနစိတ္တသ္သ အဓိဝာသနစိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒနံ။
Pavesanaṃ nāma aṅgajātaṃ pavesentassa aṅgajātena samphusanaṃ. Paviṭṭhaṃ nāma yāva mūlaṃ pavesentassa vippakatakālo vāyāmakālo. Sukkavisaṭṭhisamaye aṅgajātaṃ ṭhitaṃ nāma. Uddharaṇaṃ nāma nīharaṇakālo. Vinayagaṇṭhipade pana ‘‘vāyāmato oramitvā ṭhānaṃ ṭhitaṃ nāmā’’ti vuttaṃ, taṃ asaṅkarato dassanatthaṃ vuttaṃ. Pavesanapaviṭṭhauddharaṇakālesupi sukkavisaṭṭhi hotiyeva. Sādiyanaṃ nāma sevanacittassa adhivāsanacittassa uppādanaṃ.
ဥဘတောဝိဘင္ဂေ ဧဝ ပညတ္တာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒဉ္ဟိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနံ နိဒာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒာ’’တိ (မဟာဝ. ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ တတိယာ သဟယောဂေန ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဝီသတိပိ ဘိက္ခူ စေ နိသိန္နာ, ပဉ္စမော ဝိနယဓရောဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, ဧဝံ သတိ ပာရာဇိကော စေ ဝိနယဓရော, ဥပသမ္ပဒာကမ္မံ ကောပေတီတိ စေ? န, ပရိဝာရာဝသာနေ ကမ္မဝဂ္ဂေ (ပရိ. ၄၈၂ အာဒယော) ယံ ကမ္မဝိပတ္တိလက္ခဏံ ဝုတ္တံ, တသ္သ တသ္မိံ နတ္ထိတာယ။ ‘‘ကထံ ဝတ္ထုတော ဝာ ဉတ္တိတော ဝာ အနုသ္သာဝနတော ဝာ သီမတော ဝာ ပရိသတော ဝာ’’တိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ, နနု အယံ ‘‘ပရိသတော ဝာ’’တိ ဝစနေန သင္ဂဟိတောတိ စေ? န, ‘‘ဒ္ဝာဒသဟိ အာကာရေဟိ ပရိသတော ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပရိ. ၄၈၇) သုတ္တသ္သ ဟိ ဝိဘင္ဂေ တသ္သ အနာမဋ္ဌတ္တာတိ အယမတ္ထော ယသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ သရူပေန ဝုတ္တပာဠိဝသေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ, တသ္မာ နယမုခံ ဒသ္သေတ္ဝာ သံခိတ္တောတိ လိခိတံ။ ‘‘အင္ဂ’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ‘‘သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု အာပတ္တီနံ အင္ဂာနင္ဂံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ‘‘အင္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ကသ္မာ? သမုဋ္ဌနာဒီနံ ပရိဝာရာဒီသု သင္ခေပေန အာဂတတ္တာ တတ္ထ ဂဟေတ္ဝာ ဣဓာပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ အနင္ဂာနံ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော, သဗ္ဗတ္ထ သင္ခေပတော စ ဝိတ္ထာရတော စ အနင္ဂတ္တေ ဝုစ္စမာနေ အတိဝိတ္ထာရတာယ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အနူနံ ဝတ္တဗ္ဗတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, သဗ္ဗာပတ္တီနံ သင္ဂာဟကဝသေနာတိ အတ္ထော။
Ubhatovibhaṅge eva paññattāni sandhāya ‘‘idañhi sabbasikkhāpadānaṃ nidāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Vinayadharapañcamena gaṇena upasampadā’’ti (mahāva. 259) vuttattā idha tatiyā sahayogena vuttā. Tasmā vīsatipi bhikkhū ce nisinnā, pañcamo vinayadharova icchitabbo, evaṃ sati pārājiko ce vinayadharo, upasampadākammaṃ kopetīti ce? Na, parivārāvasāne kammavagge (pari. 482 ādayo) yaṃ kammavipattilakkhaṇaṃ vuttaṃ, tassa tasmiṃ natthitāya. ‘‘Kathaṃ vatthuto vā ñattito vā anussāvanato vā sīmato vā parisato vā’’ti ettakaṃ vuttaṃ, nanu ayaṃ ‘‘parisato vā’’ti vacanena saṅgahitoti ce? Na, ‘‘dvādasahi ākārehi parisato kammāni vipajjantī’’ti (pari. 487) suttassa hi vibhaṅge tassa anāmaṭṭhattāti ayamattho yasmā tattha tattha sarūpena vuttapāḷivaseneva sakkā jānituṃ, tasmā nayamukhaṃ dassetvā saṃkhittoti likhitaṃ. ‘‘Aṅga’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘sabbasikkhāpadesu āpattīnaṃ aṅgānaṅgaṃ veditabba’’nti vuttaṃ, idha pana ‘‘aṅga’’nti vuttaṃ, kasmā? Samuṭṭhanādīnaṃ parivārādīsu saṅkhepena āgatattā tattha gahetvā idhāpi niddiṭṭhānaṃ anaṅgānaṃ vavatthānābhāvato, sabbattha saṅkhepato ca vitthārato ca anaṅgatte vuccamāne ativitthāratāya tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade anūnaṃ vattabbato cāti veditabbo, sabbāpattīnaṃ saṅgāhakavasenāti attho.
ယာနိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ကိရိယာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ဝသေန ကာယဝာစာ သဟ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အကိရိယာနံ ဝသေန ဝိနာ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အပ္ပမာဏံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနသ္သ ကိရိယတ္တာ, အစိတ္တကတ္တာ စ။ တတ္ထ ကိရိယာ အာပတ္တိယာ အနင္ဂန္တရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ ဧကစ္စံ ဗာဟုလ္လနယေန ‘‘ကိရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထေဝ ပဌမပာရာဇိကံ။ ဝိညတ္တိယာ အဘာဝေပိ ‘‘သော စေ သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပာရာဇိကသ္သ, န သာဒိယတိ, အနာပတ္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ, ဝိညတ္တိသင္ခာတာပိ ကိရိယာ ဝိနာ သေဝနစိတ္တေန န ဟောတိ ဝုတ္တစိတ္တဇတ္တာ, ဝိကာရရူပတ္တာ, စိတ္တာနုပရိဝတ္တိကတ္တာ စ။ တသ္မာ ကိရိယာသင္ခာတမိဒံ ဝိညတ္တိရူပံ, ဣတရံ စိတ္တဇရူပံ ဝိယ ဇနကစိတ္တေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ, ဣတရံ သဒ္ဒာယတနံ တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ ကိရိယာယ သတိ ဧကန္တတော တဇ္ဇနကံ သေဝနစိတ္တံ အတ္ထိ ဧဝာတိ ကတ္ဝာ န သာဒိယတိ, အနာပတ္တီတိ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ယသ္မာ ဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ သမာနံ သေဝနစိတ္တံ န သဗ္ဗကာလံ ဝိညတ္တိံ ဇနေတိ, တသ္မာ ဝိနာပိ ဝိညတ္တိယာ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ကတ္ဝာ ‘‘သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ပာရာဇိကသ္သာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နုပ္ပဇ္ဇတိ စေ, န သာဒိယတိ နာမ, တသ္သ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ ဘဂဝာ ‘‘ကိံစိတ္တော တ္ဝံ ဘိက္ခူ’’တိ (ပာရာ. ၁၃၅) စိတ္တေနေဝ အာပတ္တိံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, န ကိရိယာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Yāni sikkhāpadāni ‘‘kiriyānī’’ti vuccanti, tesaṃ vasena kāyavācā saha viññattiyā veditabbā, akiriyānaṃ vasena vinā viññattiyā veditabbā. Cittaṃ panettha appamāṇaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānassa kiriyattā, acittakattā ca. Tattha kiriyā āpattiyā anaṅgantaracittasamuṭṭhānā veditabbā. Aviññattijanakampi ekaccaṃ bāhullanayena ‘‘kiriya’’nti vuccati yatheva paṭhamapārājikaṃ. Viññattiyā abhāvepi ‘‘so ce sādiyati, āpatti pārājikassa, na sādiyati, anāpattī’’ti hi vuttaṃ, viññattisaṅkhātāpi kiriyā vinā sevanacittena na hoti vuttacittajattā, vikārarūpattā, cittānuparivattikattā ca. Tasmā kiriyāsaṅkhātamidaṃ viññattirūpaṃ, itaraṃ cittajarūpaṃ viya janakacittena vinā na tiṭṭhati, itaraṃ saddāyatanaṃ tiṭṭhati, tasmā kiriyāya sati ekantato tajjanakaṃ sevanacittaṃ atthi evāti katvā na sādiyati, anāpattīti na yujjatīti. Yasmā viññattijanakampi samānaṃ sevanacittaṃ na sabbakālaṃ viññattiṃ janeti, tasmā vināpi viññattiyā sayaṃ uppajjatīti katvā ‘‘sādiyati, āpatti pārājikassā’’ti vuttaṃ. Nuppajjati ce, na sādiyati nāma, tassa anāpatti. Teneva bhagavā ‘‘kiṃcitto tvaṃ bhikkhū’’ti (pārā. 135) citteneva āpattiṃ paricchindati, na kiriyāyāti veditabbaṃ.
ဧတ္ထ သမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗတော ဝာ အကတ္တဗ္ဗတော ဝာ ကာယာဒိဘေဒာပေက္ခမေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, န အညထာတိ ဒသ္သနပ္ပယောဇနံ။ တေသု ကိရိယာဂ္ဂဟဏံ ကာယာဒီနံ သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဒသ္သနပ္ပယောဇနံ။ သညာဂ္ဂဟဏံ အာပတ္တိယာ အင္ဂာနင္ဂစိတ္တဝိသေသဒသ္သနပ္ပယောဇနံ။ တေန ယံ စိတ္တံ ကိရိယလက္ခဏေ ဝာ အကိရိယလက္ခဏေ ဝာ သန္နိဟိတံ, ယတော ဝာ ကိရိယာ ဝာ အကိရိယာ ဝာ ဟောတိ, န တံ အဝိသေသေန အာပတ္တိယာ အင္ဂံ ဝာ အနင္ဂံ ဝာ ဟောတိ။ ကိန္တု ယာယ သညာယ ‘‘သညာဝိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ အင္ဂံ, ဣတရံ အနင္ဂန္တိ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။ ဣဒာနိ ယေန စိတ္တေန သိက္ခာပဒံ သစိတ္တကံ ဟောတိ, တဒဘာဝာ အစိတ္တကံ, တေန တသ္သ အဝိသေသေန သာဝဇ္ဇတာယ ‘‘လောကဝဇ္ဇမေဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိန္တု သာဝဇ္ဇံယေဝ သမာနံ ဧကစ္စံ လောကဝဇ္ဇံ, ဧကစ္စံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဒသ္သနပ္ပယောဇနံ စိတ္တလောကဝဇ္ဇဂ္ဂဟဏံ။ စိတ္တမေဝ ယသ္မာ ‘‘လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ မနောကမ္မမ္ပိ သိယာ အာပတ္တီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင္ဂနိဝာရဏပ္ပယောဇနံ ကမ္မဂ္ဂဟဏံ။
Ettha samuṭṭhānaggahaṇaṃ kattabbato vā akattabbato vā kāyādibhedāpekkhameva āpattiṃ āpajjati, na aññathāti dassanappayojanaṃ. Tesu kiriyāggahaṇaṃ kāyādīnaṃ saviññattikāviññattikabhedadassanappayojanaṃ. Saññāggahaṇaṃ āpattiyā aṅgānaṅgacittavisesadassanappayojanaṃ. Tena yaṃ cittaṃ kiriyalakkhaṇe vā akiriyalakkhaṇe vā sannihitaṃ, yato vā kiriyā vā akiriyā vā hoti, na taṃ avisesena āpattiyā aṅgaṃ vā anaṅgaṃ vā hoti. Kintu yāya saññāya ‘‘saññāvimokkha’’nti vuccati, tāya sampayuttaṃ cittaṃ aṅgaṃ, itaraṃ anaṅganti dassitaṃ hoti. Idāni yena cittena sikkhāpadaṃ sacittakaṃ hoti, tadabhāvā acittakaṃ, tena tassa avisesena sāvajjatāya ‘‘lokavajjamevā’’ti vuttaṃ. Kintu sāvajjaṃyeva samānaṃ ekaccaṃ lokavajjaṃ, ekaccaṃ paṇṇattivajjanti dassanappayojanaṃ cittalokavajjaggahaṇaṃ. Cittameva yasmā ‘‘lokavajja’’nti vuccati, tasmā manokammampi siyā āpattīti aniṭṭhappasaṅganivāraṇappayojanaṃ kammaggahaṇaṃ.
ယံ ပနေတ္ထ အကိရိယလက္ခဏံ ကမ္မံ, တံ ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တံ သိယာတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင္ဂနိဝာရဏပ္ပယောဇနံ ကုသလတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။ ယာ ပနေတ္ထ အဗ္ယာကတာပတ္တိ, တံ ဧကစ္စံ အဝေဒနမ္ပိ နိရောဓံ သမာပန္နော အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒနာတ္တိကံ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင္ဂနိဝာရဏတ္ထံ ဝေဒနာတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။ သိက္ခာပဒဉ္ဟိ သစိတ္တကပုဂ္ဂလဝသေန ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ လဒ္ဓဝောဟာရံ အစိတ္တကေနာပန္နမ္ပိ ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’မိစေဝ ဝုစ္စတိ။ တတ္ရိဒံ သာဓကသုတ္တံ – ‘‘အတ္ထာပတ္တိ အစိတ္တကော အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကော ဝုဋ္ဌာတိ (ပရိ. ၃၂၄), အတ္ထာပတ္တိ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ ကုသလစိတ္တော ဝုဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိ (ပရိ. ၄၇၀)။ ‘‘သစိတ္တကံ အာပတ္တိဒီပနံ, သညာဝိမောက္ခံ အနာပတ္တိဒီပနံ, အစိတ္တကံ ဝတ္ထုအဇာနနံ, နောသညာဝိမောက္ခံ ဝီတိက္ကမနာဇာနနံ။ ဣဒမေဝ တေသံ နာနာတ္တ’’န္တိ (ဝဇိရ. ဋီ. ပာရာဇိက ၆၁-၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) လိခိတံ။
Yaṃ panettha akiriyalakkhaṇaṃ kammaṃ, taṃ kusalattikavinimuttaṃ siyāti aniṭṭhappasaṅganivāraṇappayojanaṃ kusalattikaggahaṇaṃ. Yā panettha abyākatāpatti, taṃ ekaccaṃ avedanampi nirodhaṃ samāpanno āpajjatīti vedanāttikaṃ ettha na labbhatīti aniṭṭhappasaṅganivāraṇatthaṃ vedanāttikaggahaṇaṃ. Sikkhāpadañhi sacittakapuggalavasena ‘‘ticittaṃ tivedana’’nti laddhavohāraṃ acittakenāpannampi ‘‘ticittaṃ tivedana’’miceva vuccati. Tatridaṃ sādhakasuttaṃ – ‘‘atthāpatti acittako āpajjati acittako vuṭṭhāti (pari. 324), atthāpatti kusalacitto āpajjati kusalacitto vuṭṭhātī’’tiādi (pari. 470). ‘‘Sacittakaṃ āpattidīpanaṃ, saññāvimokkhaṃ anāpattidīpanaṃ, acittakaṃ vatthuajānanaṃ, nosaññāvimokkhaṃ vītikkamanājānanaṃ. Idameva tesaṃ nānātta’’nti (vajira. ṭī. pārājika 61-66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) likhitaṃ.
သစိတ္တကပက္ခေတိ ဧတ္ထ အယံ တာဝ ဂဏ္ဌိပဒနယော – သစိတ္တကပက္ခေတိ သုရာပာနာဒိအစိတ္တကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစိတ္တကေသု ပန ယံ ဧကန္တမကုသလေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ, တဉ္စ ဥဘယံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ သုရာပာနသ္မိဉ္ဟိ ‘‘သုရာ’’တိ ဝာ ‘‘ပာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝာ ဇာနိတ္ဝာ ပိဝနေ အကုသလမေဝာတိ။ တတ္ထ ‘‘န ဝဋ္ဋတီတိ ဇာနိတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇသ္သပိ လောကဝဇ္ဇတာပသင္ဂတော။ ဣမံ အနိဋ္ဌပ္ပသင္ဂံ ပရိဟရိတုကာမတာယ စ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန လိခိတံ – ‘‘ဣဓ ‘သစိတ္တက’န္တိ စ ‘အစိတ္တက’န္တိ စ ဝိစာရဏာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေ ဧဝ ဟောတိ, န ပညတ္တိဝိဇာနနေ။ ယဒိ ပညတ္တိဝိဇာနနေ ဟောတိ , သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနိ လောကဝဇ္ဇာနေဝ သိယုံ, န စ သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနိ လောကဝဇ္ဇာနိ။ တသ္မာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေ ဧဝ ဟောတီတိ ဣဒံ ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သေခိယေသု ပညတ္တိဝိဇာနနမေဝ ပမာဏံ, န ဝတ္ထုမတ္တဝိဇာနန’’န္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော သိက္ခာပဒသီသေန အာပတ္တိံ ဂဟေတ္ဝာ ယသ္သ သိက္ခာပဒသ္သ သစိတ္တကသ္သ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, တံ လောကဝဇ္ဇံ, သစိတ္တကာစိတ္တကသင္ခာတသ္သ အစိတ္တကသ္သ စ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, တမ္ပိ သုရာပာနာဒိလောကဝဇ္ဇန္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ယသ္သာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, အယံ လောကဝဇ္ဇာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ အစိတ္တကံ သန္ဓာယာဟ။ န ဟိ ဧကံသတော သစိတ္တကာယ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဝိသေသနေ ပယောဇနံ အတ္ထီတိ, ဧဝံ သန္တေပိ အနိယမေန ဝုတ္တဉ္စ နိယမဝသေန ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
Sacittakapakkheti ettha ayaṃ tāva gaṇṭhipadanayo – sacittakapakkheti surāpānādiacittake sandhāya vuttaṃ. Sacittakesu pana yaṃ ekantamakusaleneva samuṭṭhāti, tañca ubhayaṃ lokavajjaṃ nāma. Surāpānasmiñhi ‘‘surā’’ti vā ‘‘pātuṃ na vaṭṭatī’’ti vā jānitvā pivane akusalamevāti. Tattha ‘‘na vaṭṭatīti jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassapi lokavajjatāpasaṅgato. Imaṃ aniṭṭhappasaṅgaṃ pariharitukāmatāya ca vajirabuddhittherena likhitaṃ – ‘‘idha ‘sacittaka’nti ca ‘acittaka’nti ca vicāraṇā vatthuvijānane eva hoti, na paññattivijānane. Yadi paññattivijānane hoti , sabbasikkhāpadāni lokavajjāneva siyuṃ, na ca sabbasikkhāpadāni lokavajjāni. Tasmā vatthuvijānane eva hotīti idaṃ yujjati. Kasmā? Yasmā sekhiyesu paññattivijānanameva pamāṇaṃ, na vatthumattavijānana’’nti. Ayaṃ panettha attho sikkhāpadasīsena āpattiṃ gahetvā yassa sikkhāpadassa sacittakassa cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajjaṃ, sacittakācittakasaṅkhātassa acittakassa ca sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, tampi surāpānādilokavajjanti imamatthaṃ sandhāya ‘‘yassā sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā nāmā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sacittakapakkhe’’ti hi idaṃ vacanaṃ acittakaṃ sandhāyāha. Na hi ekaṃsato sacittakāya ‘‘sacittakapakkhe’’ti visesane payojanaṃ atthīti, evaṃ santepi aniyamena vuttañca niyamavasena eva gahetabbanti attho.
တိရစ္ဆာနာနံ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေန ထုလ္လစ္စယာဒိကာရံ နိဝတ္တေတိ။ ကိရိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌိတံ သာဒိယတီ’’တိ (ပာရာ. ၅၈) ဝုတ္တတ္တာ တံ ကထန္တိ စေ? ‘‘သာဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကိရိယာ ဧဝ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ကာယကမ္မံ မနောကမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န, ပစုရဝောဟာရဝသေန ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာယ လဗ္ဘတိ ဧဝာတိ လိခိတံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သံသန္ဒေတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒုန္နိက္ခိတ္တသ္သ, ဘိက္ခဝေ, ပဒဗ္ယဉ္ဇနသ္သ အတ္ထောပိ ဒုန္နယော ဟောတီ’’တိ (အ. နိ. ၂.၂၀) ဝဒန္တေနာပိ အတ္ထသ္သ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထမေဝ ပဒဗ္ယဉ္ဇနသ္သ သုနိက္ခိတ္တဘာဝော ဣစ္ဆိတော, န အက္ခရဝစနာယ, တသ္မာ အာဟ ‘‘အတ္ထဉ္ဟိ နာထော သရဏံ အဝောစာ’’တိအာဒိ။
Tiracchānānaṃ panāti pana-saddena thullaccayādikāraṃ nivatteti. Kiriyāti ettha ‘‘ṭhitaṃ sādiyatī’’ti (pārā. 58) vuttattā taṃ kathanti ce? ‘‘Sādiyatī’’ti vuttattā kiriyā eva. Evaṃ sante ‘‘kāyakammaṃ manokamma’’nti vattabbanti ce? Na, pacuravohāravasena ‘‘kāyakamma’’nti vuttattā. Ubbhajāṇumaṇḍalikāya labbhati evāti likhitaṃ. Pubbe vuttanayena saṃsandetvā gahetabbaṃ. ‘‘Dunnikkhittassa, bhikkhave, padabyañjanassa atthopi dunnayo hotī’’ti (a. ni. 2.20) vadantenāpi atthassa sukhaggahaṇatthameva padabyañjanassa sunikkhittabhāvo icchito, na akkharavacanāya, tasmā āha ‘‘atthañhi nātho saraṇaṃ avocā’’tiādi.
ပဌမပာရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paṭhamapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.