Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੀ-ਪੁਰਾਣ-ਟੀਕਾ • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
ਪਾਰਾਜਿਕਕਣ੍ਡਂ
Pārājikakaṇḍaṃ
੧. ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕવਣ੍ਣਨਾ
1. Paṭhamapārājikavaṇṇanā
ਇਧ ਪਨ ਠਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਕਮਭੇਦੋ ਪਕਾਸੇਤਬ੍ਬੋ। ਕਥਂ – ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ, ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੋ, ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਕਮੋ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਤਾ ਰਾਜਗਹੇ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਂ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੇਨ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਯੋ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ, ਤਂ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋવ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੋ ਪਠਮਂ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸਂ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੁਦ੍ਦੇਸਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਨਿਯਤੁਦ੍ਦੇਸਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ વਿਤ੍ਥਾਰੁਦ੍ਦੇਸਂ। ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿવਿਭਙ੍ਗਞ੍ਚ ਤੇਨੇવ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਤਯੋ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹੇਤੁਂ વਿਨਾ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਸੇਖਿਯਧਮ੍ਮੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਭਾਗਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વੀਸਤਿਖਨ੍ਧਕੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ વਾ ਸਰੂਪੇਨ ਅਨੁਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਨਤ੍ਥਂ ਖਨ੍ਧਕੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਏਤੇਨ ਖਨ੍ਧਕੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਾਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ। ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗਖਨ੍ਧਕਤੋ ਪਨ ਉਚ੍ਚਿਨਿਤ੍વਾ ਤਦਾ ਪਰਿવਾਰੋ વਿਸੁਂ ਪਾਲ਼ਿ ਕਤੋ, ਇਮਮੇવ વਚਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਤੇਨੇવ ਉਪਾਯੇਨ ਖਨ੍ਧਕਂ ਪਰਿવਾਰੇਪਿ ਆਰੋਪਯਿਂਸੂ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗਈਤਿਕਥਾ)। ਅਪਿਚ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਏਤੇਨੇવ ਉਪਾਯੇਨ ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਪੁਟ੍ਠੋ ਪੁਟ੍ਠੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸੀ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੩੯) ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਥੇਰੋ ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗੇ ਏવ ਪੁਚ੍ਛਿ। વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਪਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿ ਨਿਰવਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਖਨ੍ਧਕਪਰਿવਾਰੇ ਅਨ੍ਤੋ ਕਤ੍વਾ ਦੇਸੇਸਿ। ਗਣਸਜ੍ਝਾਯਕਾਲੇ ਪਨ ਤਦਾ ਖਨ੍ਧਕਪਰਿવਾਰਾ વਿਸੁਂ ਪਾਲ਼ਿ ਕਤਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ।
Idha pana ṭhatvā sikkhāpadānaṃ kamabhedo pakāsetabbo. Kathaṃ – sabbasikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ desanākkamo, pahānakkamo, paṭipattikkamo, uppattikkamoti catubbidho kamo labbhati. Tattha bhagavatā rājagahe bhikkhūnaṃ pātimokkhuddesaṃ anujānantena pātimokkhuddesassa yo desanākkamo anuññāto, taṃ desanākkamaṃ anukkamantova mahākassapo paṭhamaṃ pārājikuddesaṃ pucchi, tadanantaraṃ saṅghādisesuddesaṃ, tadanantaraṃ aniyatuddesaṃ, tadanantaraṃ vitthāruddesaṃ. Tadanantaraṃ bhikkhunivibhaṅgañca teneva anukkamena pucchi. Tato paraṃ tayo āpattikkhandhe saṅgahetuṃ vinā gaṇanaparicchedena sekhiyadhamme pucchi. Āpattikkhandhe sabhāgato paṭṭhāya pucchanto vīsatikhandhake pucchi. Nidānuddesantogadhānaṃ vā sarūpena anuddiṭṭhānaṃ pucchanatthaṃ khandhake pucchi. Etena khandhake paññattā thullaccayāpi saṅgahitā honti. Pucchitānukkameneva āyasmā upālitthero byākāsi. Ayamettha desanākkamo. Ubhatovibhaṅgakhandhakato pana uccinitvā tadā parivāro visuṃ pāḷi kato, imameva vacanaṃ sandhāya aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘eteneva upāyena khandhakaṃ parivārepi āropayiṃsū’’tiādi (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgaītikathā). Apica pāḷiyaṃ ‘‘eteneva upāyena ubhatovibhaṅge pucchi. Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesī’’ti (cūḷava. 439) ettakameva vuttaṃ. Tasmā thero ubhatovibhaṅge eva pucchi. Vissajjanto pana āyasmā upāli niravasesaṃ dassento khandhakaparivāre anto katvā desesi. Gaṇasajjhāyakāle pana tadā khandhakaparivārā visuṃ pāḷi katāti ayamettha desanākkamo.
ਯਦਿ ਏવਂ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸੋ ਪਠਮਦੇਸਨਾਤਿ ਚੇ? ਨ, ਉਪੋਸਥਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੩) ‘‘ਯਾਨਿ ਮਯਾ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਨੇਸਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਂ ਅਨੁਜਾਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ, ‘‘ਯਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੪) વਚਨਤੋ ਚ। ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾਨਂ ਆਪਤ੍ਤੀਨਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਾਸવਟ੍ਠਾਨਿਯਤ੍ਤਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸੀਲਸਂવਰਕੇਨ ਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੋਪੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવਤਿ ‘‘ਤਾવਦੇવ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਕਰਣੀਯਾਨਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ। ਤਥਾ ‘‘ਸਮਾਦਾਯ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੂ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੫; વਿਭ॰ ੫੦੮) વਚਨਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਆਚਿਕ੍ਖਨਸਿਕ੍ਖਨੇਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋਪਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਯਥੁਦ੍ਦੇਸਕ੍ਕਮਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਪਰਿਯਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨਾਪਿ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਏવਮਿਮੇਹਿ ਤੀਹਿ ਕਮੇਹਿ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾਨਮੇਤੇਸਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਯਂ ਯਂ ਸਾਧਾਰਣਂ, ਤਂ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਏવ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਯਾ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਛਨ੍ਦਸੋ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ। ਯਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਤਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ (ਪਰਿ॰ ੨੦੧-੨੦੨) ਪਰਿવਾਰવਚਨਂ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਪੁਰਿਮੇਨ ਕਮਤ੍ਤਯੇਨ ਯਂ ਪਠਮਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸੇ ਪਠਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਪਾਰਾਜਿਕਂ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਦੇਸੇਤੁਕਾਮੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਸੁਦਂ ਭਗવਾ વੇਸਾਲਿਯਂ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੨੩) વੇਸਾਲਿਯਮੇવ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਠਪੇਸਿ।
Yadi evaṃ nidānuddeso paṭhamadesanāti ce? Na, uposathakkhandhake (mahāva. 133) ‘‘yāni mayā bhikkhūnaṃ sikkhāpadāni paññattāni, tāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti vacanato, ‘‘yassa siyā āpattī’’ti (mahāva. 134) vacanato ca. Akusalābyākatānaṃ āpattīnaṃ diṭṭhadhammasamparāyikāsavaṭṭhāniyattā yathābhūtaṃ sīlasaṃvarakena parivajjanena pahātabbattā pahānakkamopettha sambhavati ‘‘tāvadeva cattāri akaraṇīyāni ācikkhitabbānī’’ti vacanato. Tathā ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti (ma. ni. 3.75; vibha. 508) vacanato yathābhūtaṃ ācikkhanasikkhanena paṭipattikkamopi sambhavati. Yathuddesakkamaṃ pariyāpuṇitabbapariyattiatthenāpi paṭipattikkamo, evamimehi tīhi kamehi desetabbānametesaṃ sikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ uppattikkamo sambhavati. Tathā hi yaṃ yaṃ sādhāraṇaṃ, taṃ taṃ bhikkhuṃ ārabbha uppanne eva vatthusmiṃ ‘‘yā pana bhikkhunī chandaso methunaṃ dhamma’’ntiādinā nayena bhikkhunīnampi paññattaṃ. Yato bhikkhunīnaṃ taṃ anuppannapaññatti na siyā, tato anuppannapaññatti tasmiṃ natthīti (pari. 201-202) parivāravacanaṃ na virujjhati. Ettāvatā purimena kamattayena yaṃ paṭhamaṃ desetabbaṃ, taṃ pārājikuddese paṭhamuppannattā methunadhammapārājikaṃ sabbapaṭhamaṃ desetukāmo āyasmā upālitthero ‘‘tatra sudaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharatī’’ti (pārā. 23) vesāliyameva pāpetvā ṭhapesi.
ਇਦਾਨਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪਨવਿਧਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਥਂ? ‘‘ਏવਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੩੯, ੪੩) ਏવਂ ਸਉਦ੍ਦੇਸਅਨੁਦ੍ਦੇਸਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਸਰੂਪਤੋ ਆਗਤਾ ਪਞ੍ਚ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਉਦ੍ਦੇਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ਸਾਪਿ ਦ੍વਿਧਾ ਸਪੁਗ੍ਗਲਾਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸਭੇਦਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨ੍ਤੋ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਹ, વਿਨਾ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਸਾ ਸਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਇਤਰਾ ਅਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸਾ।
Idāni sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ paññāpanavidhānaṃ veditabbaṃ. Kathaṃ? ‘‘Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyāthā’’ti (pārā. 39, 43) evaṃ sauddesaanuddesabhedato duvidhaṃ. Tattha pātimokkhe sarūpato āgatā pañca āpattikkhandhā sauddesapaññatti nāma. Sāpi dvidhā sapuggalāpuggalaniddesabhedato. Tattha yassā paññattiyā anto āpattiyā saha, vinā vā puggalo dassito, sā sapuggalaniddesā. Itarā apuggalaniddesā.
ਤਤ੍ਥ ਸਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸਾ ਦ੍વਿਧਾ ਅਦਸ੍ਸਿਤਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿਭੇਦਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿਕਾ ਨਾਮ ਅਟ੍ਠ ਪਾਰਾਜਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਹੋਤਿ ਅਸਂવਾਸੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੩੯, ੪੪, ੮੯, ੯੧, ੧੬੭, ੧੭੧, ੧੯੫, ੧੯੭) ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋવ ਤਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਨਾਪਤ੍ਤਿ। ਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿਕਾ ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਆਗਤਾ ਸਤ੍ਤਰਸ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਾ ਧਮ੍ਮਾ। ‘‘ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਪਠਮਾਪਤ੍ਤਿਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਆਪਨ੍ਨਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਣੀਯਂ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੬੮੩, ੬੮੭) ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਆਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ।
Tattha sapuggalaniddesā dvidhā adassitadassitāpattibhedato. Tattha adassitāpattikā nāma aṭṭha pārājikā dhammā veditabbā. ‘‘Pārājiko hoti asaṃvāso’’ti (pārā. 39, 44, 89, 91, 167, 171, 195, 197) hi puggalova tattha dassito, nāpatti. Dassitāpattikā nāma bhikkhunipātimokkhe āgatā sattarasa saṅghādisesā dhammā. ‘‘Ayampi bhikkhunī paṭhamāpattikaṃ dhammaṃ āpannā nissāraṇīyaṃ saṅghādisesa’’nti (pāci. 683, 687) hi tattha āpatti dassitā saddhiṃ puggalena.
ਤਥਾ ਅਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸਾਪਿ ਅਦਸ੍ਸਿਤਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿਭੇਦਤੋ ਦ੍વਿਧਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿਕਾ ਨਾਮ ਸੇਖਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ। વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿਕਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tathā apuggalaniddesāpi adassitadassitāpattibhedato dvidhā. Tattha adassitāpattikā nāma sekhiyā dhammā. Vuttāvasesā dassitāpattikāti veditabbā.
ਸਾਪਿ ਦ੍વਿਧਾ ਅਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕਭੇਦਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕਾ ਨਾਮ ਸੁਕ੍ਕવਿਸਟ੍ਠਿਮੁਸਾવਾਦੋਮਸવਾਦਪੇਸੁਞ੍ਞਭੂਤਗਾਮਅਞ੍ਞવਾਦਕਉਜ੍ਝਾਪਨਕਗਣਭੋਜਨਪਰਮ੍ਪਰਭੋਜਨਸੁਰਾਮੇਰਯਅਙ੍ਗੁਲਿਪਤੋਦਕਹਸਧਮ੍ਮਅਨਾਦਰਿਯਤਲਘਾਤਕਜਤੁਮਟ੍ਠਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚਦਸવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕੇ ਮਿਸ੍ਸਾਮਿਸ੍ਸਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਤਤ੍ਥ ਉਪਯੋਗਭੁਮ੍ਮવਿਭਤ੍ਤਿਯੋ ਏਕਂਸੇਨ ਮਿਸ੍ਸਾ। ਅવਸੇਸਾ ਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਅਮਿਸ੍ਸਾ ਚ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਦ੍વੀਸੁ ਅਨਿਯਤੇਸੁ ਉਪਯੋਗੇਨ ਮਿਸ੍ਸਂ, ਦ੍વਾਦਸਸੁ ਪਾਟਿਦੇਸਨੀਯੇਸੁ ਕਰਣੇਨ ਮਿਸ੍ਸਂ, ਊਨਪਞ੍ਚਬਨ੍ਧਨਪਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਸਾਮਿਕਰਣੇਹਿ, ਊਨવੀਸਤਿવਸ੍ਸੇ ਭੁਮ੍ਮੇਨ, ਮੋਹਨਕੇ ਉਪਯੋਗਸਾਮਿਭੁਮ੍ਮੇਹਿ। ਯਸ੍ਮਾ ‘‘વਿવਣ੍ਣਕ’’ਨ੍ਤਿ ਭਾવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਨ ਕਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વਿવਣ੍ਣਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਯਦਾ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਏવਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਮਿਸ੍ਸਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਸੇਸੁ ਪਠਮਾਨਿਯਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਏવਮਾਗਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વਾ, ਦੁਤਿਯਾਨਿਯਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਣੀਤਭੋਜਨਸਮਣੁਦ੍ਦੇਸਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਪਾਟਿਦੇਸਨੀਯਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਮਜ੍ਝੇ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਏવਮਾਗਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વਾ, ਦੁਬ੍ਬਚਕੁਲਦੂਸਕਸਂਸਟ੍ਠਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਕੇવਲਂ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਆਗਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વਾ, ਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਮਜ੍ਝੇ ਆਗਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વਾ ਅਞ੍ਞਾਯ વਿਭਤ੍ਤਿਯਾ ਅਮਿਸ੍ਸਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕਤੁવਟ੍ਟਨਦ੍વਯਸਂਸਟ੍ਠਦੁਤਿਯਪਾਟਿਦੇਸਨੀਯਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਬਹੁવਚਨਂ, ਇਤਰਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਏਕવਚਨਮੇવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Sāpi dvidhā aniddiṭṭhakārakaniddiṭṭhakārakabhedato. Tattha aniddiṭṭhakārakā nāma sukkavisaṭṭhimusāvādomasavādapesuññabhūtagāmaaññavādakaujjhāpanakagaṇabhojanaparamparabhojanasurāmerayaaṅgulipatodakahasadhammaanādariyatalaghātakajatumaṭṭhakasikkhāpadānaṃ vasena pañcadasavidhā honti. Tattha niddiṭṭhakārake missāmissabhedo veditabbo – tattha upayogabhummavibhattiyo ekaṃsena missā. Avasesā missā ca amissā ca. Seyyathidaṃ – paccattaṃ tāva dvīsu aniyatesu upayogena missaṃ, dvādasasu pāṭidesanīyesu karaṇena missaṃ, ūnapañcabandhanapattasikkhāpadesu sāmikaraṇehi, ūnavīsativasse bhummena, mohanake upayogasāmibhummehi. Yasmā ‘‘vivaṇṇaka’’nti bhāvo adhippeto, na kattā, tasmā vivaṇṇakasikkhāpadaṃ yadā na sambhavati, evaṃ paccattaṃ pañcavidhaṃ missaṃ hoti. Sesesu paṭhamāniyataṃ ṭhapetvā ādimhi ‘‘yo pana bhikkhū’’ti evamāgataṃ paccattaṃ vā, dutiyāniyataṃ ṭhapetvā paṇītabhojanasamaṇuddesatatiyacatutthapāṭidesanīyasikkhāpadesu majjhe ‘‘yo pana bhikkhū’’ti evamāgataṃ paccattaṃ vā, dubbacakuladūsakasaṃsaṭṭhasikkhāpadesu ādimhi kevalaṃ ‘‘bhikkhū’’ti āgataṃ paccattaṃ vā, bhedānuvattakasikkhāpade majjhe āgataṃ paccattaṃ vā aññāya vibhattiyā amissameva hoti. Tattha bhedānuvattakatuvaṭṭanadvayasaṃsaṭṭhadutiyapāṭidesanīyasikkhāpadesu bahuvacanaṃ, itarattha sabbattha ekavacanamevāti veditabbaṃ.
ਤਥਾ ਉਪਯੋਗੋ ਦ੍વੀਸੁ વਿਕਪ੍ਪਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ, ਤਨ੍ਤવਾਯਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਚ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇਨ ਮਿਸ੍ਸੋ, ਅਭਿਹਟਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਕਰਣੇਨ, ਰਾਜਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਕਰਣਸਾਮਿਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇਹੀਤਿ ਉਪਯੋਗੋ ਤਿਧਾ ਮਿਸ੍ਸੋ ਹੋਤਿ। ਕਰਣਞ੍ਚ ਕੁਟਿਕਾਰਮਹਲ੍ਲਕਦੁਤਿਯਕਥਿਨਦ੍વੇਭਾਗਨਿਸੀਦਨਸਨ੍ਥਤਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਕਰਣਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਛਸੁ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇਨ ਮਿਸ੍ਸਂ, ਪਠਮਤਤਿਯਕਥਿਨਅਟ੍ਠਙ੍ਗੁਲਪਾਦਕਨਿਸੀਦਨਕਣ੍ਡੁਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਕવਸ੍ਸਿਕਸਾਟਿਕਉਦਕਸਾਟਿਕਦ੍વੇਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਾਸੀਸਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਸਾਮਿਨਾ ਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਕਰਣਂ ਦ੍વਿਧਾ ਮਿਸ੍ਸਂ ਹੋਤਿ। ਅવਸੇਸੇਸੁ ਛਬ੍ਬਸ੍ਸવਸ੍ਸਿਕਸਾਟਿਕਦ੍વਤ੍ਤਿਚ੍ਛਦਨਾવਸਥਪਿਣ੍ਡਮਹਾਨਾਮਗਰੁਲਹੁਪਾવੁਰਣਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਸਤ੍ਤਸੁ ਕਰਣવਿਭਤ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞવਿਭਤ੍ਤਿਯਾ ਅਮਿਸ੍ਸਾ, ਅਚ੍ਚੇਕਏਲ਼ਕਲੋਮਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਸਾਮਿવਿਭਤ੍ਤਿ ਕਰਣવਿਭਤ੍ਤਿਯਾ ਮਿਸ੍ਸਾ। ਅਤਿਰੇਕਪਤ੍ਤਭੇਸਜ੍ਜਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਾਮਿવਿਭਤ੍ਤਿ ਅਮਿਸ੍ਸਾવ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਤਾવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ –
Tathā upayogo dvīsu vikappanasikkhāpadesu, tantavāyasikkhāpade ca paccattena misso, abhihaṭasikkhāpade karaṇena, rājasikkhāpade karaṇasāmipaccattehīti upayogo tidhā misso hoti. Karaṇañca kuṭikāramahallakadutiyakathinadvebhāganisīdanasanthatadubbaṇṇakaraṇasikkhāpadesu chasu paccattena missaṃ, paṭhamatatiyakathinaaṭṭhaṅgulapādakanisīdanakaṇḍuppaṭicchādikavassikasāṭikaudakasāṭikadvedhammapaccāsīsanasikkhāpadesu aṭṭhasu sāminā missanti karaṇaṃ dvidhā missaṃ hoti. Avasesesu chabbassavassikasāṭikadvatticchadanāvasathapiṇḍamahānāmagarulahupāvuraṇasikkhāpadesu sattasu karaṇavibhatti aññavibhattiyā amissā, accekaeḷakalomasikkhāpadesu sāmivibhatti karaṇavibhattiyā missā. Atirekapattabhesajjasikkhāpadesu aggahitaggahaṇena sāmivibhatti amissāva hotīti veditabbā. Evaṃ tāva niddiṭṭhakārakesu sikkhāpadesu –
ਪਞ੍ਚਧਾ ਚ ਤਿਧਾ ਚੇવ, ਦ੍વਿਧਾ ਚੇਪਿ ਤਥੇਕਧਾ।
Pañcadhā ca tidhā ceva, dvidhā cepi tathekadhā;
ਭਿਨ੍ਨਾ વਿਭਤ੍ਤਿਯੋ ਪਞ੍ਚ, ਸਬ੍ਬੇਕਾਦਸਧਾ ਸਿਯੁਂ॥
Bhinnā vibhattiyo pañca, sabbekādasadhā siyuṃ.
ਏવਂ ਤਾવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਉਦ੍ਦੇਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪਞ੍ਞਾਸੁਤ੍ਤਰੇਸੁ ਤਿਸਤੇਸੁ ਨવੁਤਿਅਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕਾਨਿ ਅਤਿਰੇਕਸਟ੍ਠਿਦ੍વਿਸਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਕਰਣਾਨਿ ਤਿਂਸੁਤ੍ਤਰਾਨਿ ਦ੍વਿਸਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਅਮਿਸ੍ਸਪਚ੍ਚਤ੍ਤਕਰਣਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸੁਤ੍ਤਰਾਨਿ ਦ੍વਿਸਤਾਨਿ, ਮਿਸ੍ਸਪਚ੍ਚਤ੍ਤਕਰਣਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅવਸੇਸੇਸੁ ਤਿਂਸਤਿਯਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਮਿਸ੍ਸੋਪਯੋਗਕਰਣਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਮਿਸ੍ਸਕਰਣਾਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸ, ਅਮਿਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤ, ਮਿਸ੍ਸਾਮਿਸ੍ਸਕਰਣਾਨਿ ਦ੍વੇ, ਅਮਿਸ੍ਸਾਨਿ ਦ੍વੇਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁਪਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕੇਸੁ ਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕਦੁਬ੍ਬਚਕੁਲਦੂਸਕਪਠਮਦੁਤਿਯਤਤਿਯਕਥਿਨਅਭਿਹਟਕੁਟਿਕਾਰਮਹਲ੍ਲਕવਿਕਪ੍ਪਨਦ੍વਯਦ੍વੇਭਾਗਛਬ੍ਬਸ੍ਸਨਿਸੀਦਨਸਨ੍ਥਤਏਲ਼ਕਲੋਮਾਤਿਰੇਕਪਤ੍ਤਭੇਸਜ੍ਜવਸ੍ਸਿਕਸਾਟਿਕਤਨ੍ਤવਾਯਅਚ੍ਚੇਕਛਾਰਤ੍ਤਦ੍વ ਪਞ੍ਚਤ੍ਤਿਂਸੇਸੁ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਦੁਤਿਯਾਨਿਯਤਪਣੀਤਭੋਜਨਸਮਣੁਦ੍ਦੇਸਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਪਾਟਿਦੇਸਨੀਯੇਸੁ ਮਜ੍ਝੇ ਅਤ੍ਥਿ।
Evaṃ tāva yathāvuttesu sauddesapaññattisaṅkhātesu sikkhāpadesu aggahitaggahaṇena paññāsuttaresu tisatesu navutianiddiṭṭhakārake vajjetvā niddiṭṭhakārakāni atirekasaṭṭhidvisatāni honti. Tesu paccattakaraṇāni tiṃsuttarāni dvisatāni honti. Tesu amissapaccattakaraṇāni dvādasuttarāni dvisatāni, missapaccattakaraṇāni aṭṭhārasa honti. Avasesesu tiṃsatiyā sikkhāpadesu missopayogakaraṇāni pañca honti, missakaraṇāni cuddasa, amissāni satta, missāmissakaraṇāni dve, amissāni dveti sabbesupi niddiṭṭhakārakesu bhedānuvattakadubbacakuladūsakapaṭhamadutiyatatiyakathinaabhihaṭakuṭikāramahallakavikappanadvayadvebhāgachabbassanisīdanasanthataeḷakalomātirekapattabhesajjavassikasāṭikatantavāyaaccekachārattadva pañcattiṃsesu ‘‘yo pana bhikkhū’’ti natthi. Dutiyāniyatapaṇītabhojanasamaṇuddesatatiyacatutthapāṭidesanīyesu majjhe atthi.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਉਦ੍ਦੇਸਾਨੁਦ੍ਦੇਸਦੁਕਂ, ਸਪੁਗ੍ਗਲਾਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸਦੁਕਂ, ਪਚ੍ਚੇਕਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿਦੁਕਦ੍વਯਂ, ਅਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕਦੁਕਂ, ਤਤ੍ਥ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕੇਸੁ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਭੁਮ੍ਮਦੁਕਂ, ਸਯੋਪਨਾਯੋਪਨਦੁਕਂ, ਅਯੋਪਨਮਜ੍ਝੇਯੋਪਨਦੁਕਂ, ਏਕਾਨੇਕવਚਨਦੁਕਨ੍ਤਿ ਨવ ਦੁਕਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। વਿਸੇਸਕਾਰਣਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਤਾવ ਸਉਦ੍ਦੇਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ਸੇਸવਿਨਯਪਿਟਕੇ ਯਾ ਕਾਚਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਅਨੁਦ੍ਦੇਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਾ ਪਦਭਾਜਨਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿવਿਨੀਤવਤ੍ਥੁਪਟਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਅવੁਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਸੇਨ ਛਬ੍ਬਿਧਾ ਹੋਤਿ।
Ettāvatā sauddesānuddesadukaṃ, sapuggalāpuggalaniddesadukaṃ, paccekadassitāpattidukadvayaṃ, aniddiṭṭhakārakadukaṃ, tattha niddiṭṭhakārakesu paccattabhummadukaṃ, sayopanāyopanadukaṃ, ayopanamajjheyopanadukaṃ, ekānekavacanadukanti nava dukāni dassitāni honti. Visesakāraṇaṃ tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade sampatte āvibhavissati. Evaṃ tāva sauddesapaññattiṃ ñatvā sesavinayapiṭake yā kāci paññatti anuddesapaññattīti veditabbā. Sā padabhājanantarāpattivinītavatthupaṭikkhepapaññattiavuttasiddhisikkhāpadavasena chabbidhā hoti.
ਤਤ੍ਥ ‘‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਖਯਿਤੇ ਆਪਤ੍ਤਿ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਸ੍ਸ (ਪਰਿ॰ ੧੫੭-੧੫੮), વਟ੍ਟਕਤੇ ਮੁਖੇ ਅਚ੍ਛੁਪਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੭੩) ਏવਮਾਦਿਕਾ ਪਦਭਾਜਨੇ ਸਨ੍ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਾਪਤ੍ਤਿ ਪਦਭਾਜਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਨਾਮ। ‘‘ਨ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਮਤ੍ਤਿਕਾਮਯਾ ਕੁਟਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਯੋ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੮੫) ਅਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਨਾਮ। ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਿવਾਪਟਿਸਲ੍ਲੀਯਨ੍ਤੇਨ ਦ੍વਾਰਂ ਸਂવਰਿਤ੍વਾ ਪਟਿਸਲ੍ਲੀਯਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੭੭) ਏવਮਾਦਿ વਿਨੀਤવਤ੍ਥੁਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਨਾਮ। ‘‘ਸਙ੍ਘਭੇਦਕੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੧੫) ਏવਮਾਦਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਨਾਮ।
Tattha ‘‘yebhuyyena khayite āpatti thullaccayassa (pari. 157-158), vaṭṭakate mukhe acchupantassa āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 73) evamādikā padabhājane sandissamānāpatti padabhājanasikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Na ca, bhikkhave, sabbamattikāmayā kuṭi kātabbā, yo kareyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādi (pārā. 85) antarāpattisikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, divāpaṭisallīyantena dvāraṃ saṃvaritvā paṭisallīyitu’’nti (pārā. 77) evamādi vinītavatthusikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Saṅghabhedako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo’’ti (mahāva. 115) evamādi paṭikkhepasikkhāpadaṃ nāma.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਮਗ੍ਗਂ ਸਙ੍ਘਂ ਅਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞੀ ਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ, ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਹੋਤਿ ਅਸਂવਾਸੋ। ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਭਗવਤੋ ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰੇ ਲੋਹਿਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ, ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਹੋਤਿ ਅਸਂવਾਸੋ’’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਏਕਸ੍ਸ ਛੇਜ੍ਜਕਾ ਹੋਤਿ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ, ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚੇવ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਏਕવਤ੍ਥੁਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੇ ਭਗવਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ’’ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੩੨੩) ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਨ ਕੇવਲਂ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਂ ਸਙ੍ਘਭੇਦਕੋ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬੋ…ਪੇ॰… ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਦਮੇવ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ ਸਾਧਕਂ ਹੋਤਿ। ‘‘ਪਣ੍ਡਕੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬੋ, ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਸੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੦੯) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਪਨ ਉਪਜ੍ਝਾਯਾਦੀਨਂ ਦੁਕ੍ਕਟਮੇવ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਣ੍ਡਕਾਦੀਨਂ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੁਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਤੋ ਸਿਯਾ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਨ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਥੇવੇ ਪਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੬੬, ੬੭, ੭੮, ੭੯) ਏવਮਾਦਿਕਞ੍ਚ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਸਿਕ੍ਖਾਪਦਮੇવ ਨਾਮ।
Yasmā pana tena tena paṭikkhepena ‘‘yo pana bhikkhu samaggaṃ saṅghaṃ adhammasaññī bhindeyya, pārājiko hoti asaṃvāso. Yo pana bhikkhu duṭṭhacitto bhagavato jīvamānakasarīre lohitaṃ uppādeyya, pārājiko hoti asaṃvāso’’ti sikkhāpadāni paññattāni honti. Yāni sandhāya ‘‘ekassa chejjakā hoti, catunnaṃ thullaccayaṃ, catunnañceva anāpatti, sabbesaṃ ekavatthukā’’ti vuttaṃ. ‘‘Atthāpatti tiṭṭhante bhagavati āpajjati, no parinibbute’’ti (pari. 323) ca vuttaṃ. Tena na kevalaṃ ‘‘na, bhikkhave, jānaṃ saṅghabhedako anupasampanno upasampādetabbo…pe… āpatti dukkaṭassā’’ti idameva sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti sādhakaṃ hoti. ‘‘Paṇḍako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo, upasampanno nāsetabbo’’ti (mahāva. 109) evamādīsu pana upajjhāyādīnaṃ dukkaṭameva paññattaṃ, na paṇḍakādīnaṃ pārājikāpatti. Na hi tesaṃ bhikkhubhāvo atthi. Yato siyā pārājikāpatti. Tathā ‘‘na acchinne theve pakkamitabba’’nti (mahāva. 66, 67, 78, 79) evamādikañca paṭikkhepasikkhāpadameva nāma.
ਖਨ੍ਧਕੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਦੁਕ੍ਕਟਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਨਾਮ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕੇ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ ਦੇਸਾਪੇਹੀ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੪੫) વੁਤ੍ਤਂ, ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਮੋਧਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਇਦਂ ਤੇਸਂ વਿਭਤ੍ਤਿਕਮ੍ਮਕ੍ਖਣੇ ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਭਗવਤੋ વਚਨੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਕ੍ਖਣੇਪਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਜਾਤਨ੍ਤਿ ਏਕੇ। ‘‘ਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕੇ ਦੇਸਾਪੇਹੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਸੇਸਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕਾਨਂ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਜਾਨਂ ਸਙ੍ਘਭੇਦਕਾਨਂ ਅਨੁવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਖਨ੍ਧਕવਤ੍ਤਾਨਿ, વਿਨਯਕਮ੍ਮਾਨਿ ਚ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਮੋਧਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਤਂ ਉਪਾਲਿ ਮਯਾ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕવਤ੍ਤਂ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਸੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਖੋ ਮਯਾ ਉਪਾਲਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ’’ਤਿਆਦਿ। ‘‘ਯਾ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਨਚ੍ਚਂ વਾ ਗੀਤਂ વਾ વਾਦਿਤਂ વਾ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ , ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੮੩੪) ਇਮਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਨਚ੍ਚੇਯ੍ਯ વਾ ਗਾਯੇਯ੍ਯ વਾ વਾਦੇਯ੍ਯ વਾ, ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਂ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਜਾਤਂ વਿਨਯਕਮ੍ਮਂ વਾ ਅવੁਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਨਾਮ। ਛਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪੇਤਂ ਛਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਉਦ੍ਦੇਸਾਰਹਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਨੁਦ੍ਦੇਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਪਞ੍ਚਹਿ ਉਦ੍ਦੇਸੇਹਿ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ વਿਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਾਨਂ ਸਭਾਗવਤ੍ਥੁਕਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਕਟਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਦ੍વਯਂ ਅਸਭਾਗਾਪਤ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ, ਨਾਨਾવਤ੍ਥੁਕਾਪਤ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ, ਕੇਸਞ੍ਚਿ વਿਨੀਤવਤ੍ਥੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਞ੍ਚ ਅਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ, ਅਦਸ੍ਸਿਤવਤ੍ਥੁਕਤ੍ਤਾ ਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਸ੍ਸ, ਅਦਸ੍ਸਿਤਾਪਤ੍ਤਿવਤ੍ਥੁਕਤ੍ਤਾ ਅવੁਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ‘‘ਦੁવਿਧਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਾਪਨਂ ਸਉਦ੍ਦੇਸਾਨੁਦ੍ਦੇਸਭੇਦਤੋ’’ਤਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਮਾਸਤੋ ਪਕਾਸਿਤਂ ਹੋਤਿ।
Khandhakesu paññattadukkaṭathullaccayāni paññattisikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Tena hi, sāriputta, bhedānuvattake thullaccayaṃ desāpehī’’ti (cūḷava. 345) vuttaṃ, thullaccayampi tattheva samodhānaṃ gacchati. Idaṃ tesaṃ vibhattikammakkhaṇe apaññattattā avijjamānampi bhagavato vacanena visuddhakkhaṇepi vijjamānaṃ jātanti eke. ‘‘Bhedānuvattake desāpehī’’ti vacanato sesabhedānuvattakānaṃ ‘‘yo pana bhikkhu jānaṃ saṅghabhedakānaṃ anuvatteyya, āpatti thullaccayassā’’ti sikkhāpadaṃ paññattaṃ hotīti veditabbaṃ. Tathā sabbāni khandhakavattāni, vinayakammāni ca tattheva samodhānaṃ gacchanti. Yathāha ‘‘paññatte taṃ upāli mayā āgantukānaṃ bhikkhūnaṃ āgantukavattaṃ…pe… evaṃ supaññatte kho mayā upāli sikkhāpade’’tiādi. ‘‘Yā pana bhikkhunī naccaṃ vā gītaṃ vā vāditaṃ vā dassanāya gaccheyya , pācittiya’’nti (pāci. 834) iminā suttena bhikkhunī nacceyya vā gāyeyya vā vādeyya vā, pācittiyanti evamādikaṃ yaṃ kiñci aṭṭhakathāya dissamānaṃ āpattijātaṃ vinayakammaṃ vā avuttasiddhisikkhāpadaṃ nāma. Chabbidhampetaṃ chahi ākārehi uddesārahaṃ na hotīti anuddesasikkhāpadaṃ nāmāti veditabbaṃ. Seyyathidaṃ – pañcahi uddesehi yathāsambhavaṃ visabhāgattā thullaccayadubbhāsitānaṃ sabhāgavatthukampi dukkaṭathullaccayadvayaṃ asabhāgāpattikattā antarāpattipaññattisikkhāpadānaṃ, nānāvatthukāpattikattā paṭikkhepasikkhāpadānaṃ, kesañci vinītavatthupaññattisikkhāpadānañca adassitāpattikattā, adassitavatthukattā bhedānuvattakathullaccayassa, adassitāpattivatthukattā avuttasiddhisikkhāpadānanti. Ettāvatā ‘‘duvidhaṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ sauddesānuddesabhedato’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ samāsato pakāsitaṃ hoti.
ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ ਤਾવ –
Paññattiyaṃ tāva –
‘‘ਕਾਰਕੋ ਇਧ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ, ਅਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅਭਾવਤੋ।
‘‘Kārako idha niddiṭṭho, apekkhāya abhāvato;
ਪੁਬ੍ਬੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਧਾਨਾ-ਭਾવਤੋ ਚ ਆਦਿਤੋ ਯੋਪਨੇਨ ਸਹਾ’’ਤਿ॥ –
Pubbe vattabbavidhānā-bhāvato ca ādito yopanena sahā’’ti. –
ਅਯਂ ਨਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੇ ਤੇ ਅਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਕਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਾ ਸੁਕ੍ਕવਿਸਟ੍ਠਿਆਦਯੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਿਸੇਸਾ, ਤੇਸੁ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਕਮ੍ਮવਤ੍ਥੁਪੁਗ੍ਗਲਪਯੋਗੇ ਅਪੇਕ੍ਖਾਯ ਭਾવਤੋ ਕਾਰਕੋ ਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਤੇਸਂ ਸਾਪੇਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਪਾਰਾਜਿਕਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ ਅਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅਭਾવਤੋ ਕਾਰਕੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਯੋ ਪਨ ਕਾਰਕੋ ‘‘ਨਿਟ੍ਠਿਤਚੀવਰਸ੍ਮਿਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਉਬ੍ਭਤਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੪੬੨, ੪੭੨, ੪੭੫) વਿਯ ਪੁਬ੍ਬੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਧਾਨਾਭਾવਤੋ ਕਰਣਾਦਿવਸੇਨ ਅਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਅਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅਭਾવਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੋ ਸੇਸਦੁਤਿਯਾਨਿਯਤਪਣੀਤਭੋਜਨਂ ਸਮਣੁਦ੍ਦੇਸਤਤਿਯਚਤਉਤ੍ਥਪਾਟਿਦੇਸਨੀਯੇਸੁ વਿਯ ਮਜ੍ਝੇ ਅਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਪਨ…ਪੇ॰… ਓਭਾਸਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੫੩) વਿਯ ਪੁਬ੍ਬੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਧਾਨਾਭਾવਤੋ ਏવ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੇਸੁ ਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਚਤ੍ਤਿਂਸੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ વਿਯ ਅਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਧਾਨਾਭਾવਤੋ ਏવ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿਆਦਿਤੋવ ਯੋਪਨ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਹ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਏવਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੋਪਿ ਸੋ ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਾ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਦ੍વੇ ਏਕਮਞ੍ਚੇ ਤੁવਟ੍ਟੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਾਚਿ॰ ੯੩੩) ਆਪਤ੍ਤਿ વਿਯ ਪਰਪ੍ਪਭવਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਨ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਏਕવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਾਪਤ੍ਤਿਪਿ ਪਰਪ੍ਪਭવਾ ‘‘ਦ੍વਯਂਦ੍વਯਸਮਾਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੩੯) વਚਨਤੋਤਿ ਚੇ? ਤਂ ਨ, ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਜਾਨਨਤੋ। ਅਨੇਕਿਸ੍ਸਾ ਏવ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿ, ਨ ਏਕਿਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਯਮੋ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਏવਂ ਇਧ ਨਿਯਮੋਤਿ ਅਨਿਯਮਿਤਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਲਮ੍ਬੀਮੁਦੁਪਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕੁਤੋ ‘‘ਦ੍વਯਂਦ੍વਯਸਮਾਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੫੫) વਚਨਤੋ ਤੇਸਂ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਾਪਤ੍ਤਿ। ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਚਤਸ੍ਸੋ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਅਟ੍ਠવਤ੍ਥੁਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਛੇਜ੍ਜਂ ਸਿਯਾ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੪੮੧) ਚ ਪਰਿવਾਰੇ વੁਤ੍ਤવਚਨੇਨ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬੋ।
Ayaṃ nayo veditabbo. Tassattho – ye te aniddiṭṭhakārakā pubbe vuttappabhedā sukkavisaṭṭhiādayo sikkhāpadavisesā, tesu adhippāyakammavatthupuggalapayoge apekkhāya bhāvato kārako na niddiṭṭho tesaṃ sāpekkhabhāvadassanatthaṃ. Taṃ sabbaṃ tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade āvibhavissati, idha pana pārājikapaññattiyaṃ apekkhāya abhāvato kārako niddiṭṭho. Yo pana kārako ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunā ubbhatasmi’’ntiādīsu (pārā. 462, 472, 475) viya pubbe vattabbavidhānābhāvato karaṇādivasena aniddisitvā paccattavasena niddiṭṭho apekkhāya abhāvato. Tattha niddisiyamāno sesadutiyāniyatapaṇītabhojanaṃ samaṇuddesatatiyacatautthapāṭidesanīyesu viya majjhe aniddisitvā ‘‘na heva kho pana…pe… obhāsitu’’ntiādi (pārā. 453) viya pubbe vattabbavidhānābhāvato eva ādimhi niddiṭṭho. Ādimhi niddisiyamānopi pubbe vuttappabhedesu bhedānuvattakādīsu pañcattiṃsesu sikkhāpadesu viya aniddisitvā pubbe vattabbavidhānābhāvato eva ‘‘yo pana bhikkhū’’tiāditova yopana-saddena saha niddiṭṭho. Evaṃ niddisiyamānopi so yasmā ‘‘yā pana bhikkhuniyo dve ekamañce tuvaṭṭeyyu’’ntiādi (pāci. 933) āpatti viya parappabhavaṃ āpattiṃ na āpajjati, tasmā ‘‘yo pana bhikkhū’’ti ekavacanena niddiṭṭho. Methunadhammāpattipi parappabhavā ‘‘dvayaṃdvayasamāpattī’’ti (pārā. 39) vacanatoti ce? Taṃ na, adhippāyajānanato. Anekissā eva bhikkhuniyā āpatti, na ekissāti niyamo tattha atthi, na evaṃ idha niyamoti aniyamitādhippāyo. Lambīmudupiṭṭhīnaṃ kuto ‘‘dvayaṃdvayasamāpattī’’ti (pārā. 55) vacanato tesaṃ methunadhammāpatti. Ayamattho catasso methunadhammapaccayāti aṭṭhavatthukaṃ sandhāya ‘‘chejjaṃ siyā methunadhammapaccayā’’ti (pari. 481) ca parivāre vuttavacanena sādhetabbo.
ਭੇਦਾਨੁવਤ੍ਤਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਉਦ੍ਧਂ ਨ ਸਮਨੁਭਾਸਿਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਸਙ੍ਘੇਨ ਸਙ੍ਘਂ ਏਕਤੋ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਨਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਦਿਤੋવ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੂ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਏਕੋ વਾ ਦ੍વੇ વਾ ਤਯੋ વਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੧੮) વੁਤ੍ਤਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਨ ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ‘‘ਅਨੁવਤ੍ਤਕਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤੋ ਨਿਦਾਨવਿਰੋਧੋ। ਪਞ੍ਚਸਤਮਤ੍ਤਾ ਹਿ ਤਦਨੁવਤ੍ਤਕਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਯਂ ਪਨ ਸਤ੍ਤਸਤਿਕਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ ‘‘ਸਙ੍ਘੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਾਚੀਨਕੇ ਭਿਕ੍ਖੂ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਾવੇਯ੍ਯਕੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨੇਯ੍ਯ …ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਤਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੫੬) ਞਤ੍ਤਿਦੁਤਿਯਕਮ੍ਮਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ‘‘ਉਬ੍ਬਾਹਿਕਾਯ ਇਮਂ ਅਧਿਕਰਣਂ વੂਪਸਮੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤੇਹਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਧਾਨਂ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਰਣਮੇવ વਾ ਤਤਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਕਪ੍ਪਤਿ। ਨ ਹਿ ਤੇ ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਕਮ੍ਮਾਰਹਾ ਕਮ੍ਮਕਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਸੋ ਕਮ੍ਮਾਰਹੋਤਿ ਲਕ੍ਖਣਂ। ਨ ਚ ਤਦਾ ਸਙ੍ਘੋ ਤੇਸਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸਿ। ਭਜਾਪਿਯਮਾਨਾ ਤੇ ਕਮ੍ਮਪਤ੍ਤਭਾવਂ ਭਜਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਕਰਣવੂਪਸਮਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਾ ਯੁਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਘੇਨ ਕਤਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਪਤ੍ਤਾ ਏવ ਹਿ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਯਾવਤਤਿਯਂ ਸਮਨੁਭਾਸਿਤਬ੍ਬਾ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਯਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੧੮) વਚਨਤੋ ਤੇਹਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਧਾਨਂ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਰਣਮੇવ ਕਮ੍ਮਂ ਹੋਤੀਤਿ ਚੇ? ਤਂ ਨ, ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਜਾਨਨਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਯ ਏવ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਕਮ੍ਮਾਰਹਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਦੋਸਾਗਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨ ਹਿ ਪਾਚੀਨਕਾਦੀਨਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਅਧਿਕਰਣવੂਪਸਮਸਿਦ੍ਧਿ વਿਯ ਤੇਸਂ ਸਮਨੁਭਾਸਨਕਮ੍ਮੇਨ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਸਿਦ੍ਧਿ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਮੁਤਿ ਨਾਮੇਸਾ ਪਠਮਂ ਅਨੁਮਤਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਾਚਿਤ੍વਾવ ਕਰੀਯਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ। ਕਮ੍ਮਕਰਣੇ ਪਨ ਤਦਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿ ਹੋਤਿਯੇવ। ਪਰਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਬਹੁਤਰਾવ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤਬ੍ਬਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Bhedānuvattakasikkhāpade tiṇṇaṃ uddhaṃ na samanubhāsitabbā, na saṅghena saṅghaṃ ekato kātabbanti. Nayadassanatthaṃ āditova ‘‘bhikkhū hontī’’ti bahuvacananiddesaṃ katvā puna ‘‘eko vā dve vā tayo vā’’ti (pārā. 418) vuttaṃ, aññathā na tato uddhaṃ ‘‘anuvattakā hontī’’ti āpajjati. Tato nidānavirodho. Pañcasatamattā hi tadanuvattakā ahesuṃ. Yaṃ pana sattasatikakkhandhake ‘‘saṅgho cattāro pācīnake bhikkhū, cattāro pāveyyake bhikkhū sammanneyya …pe… sammatā’’tiādi (cūḷava. 456) ñattidutiyakammaṃ vuttaṃ, taṃ ‘‘ubbāhikāya imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasametu’’nti vuttattā tehi kattabbavidhānaṃ. Sammutikaraṇameva vā tatiyaṃ katvā kappati. Na hi te tena kammena kammārahā kammakatā honti. Yassa saṅgho kammaṃ karoti, so kammārahoti lakkhaṇaṃ. Na ca tadā saṅgho tesaṃ aṭṭhannampi bhikkhūnaṃ kammaṃ akāsi. Bhajāpiyamānā te kammapattabhāvaṃ bhajanti. Adhikaraṇavūpasamakammassa pattā yuttā saṅghena katāti katvā kammapattā eva hi te honti. ‘‘Te bhikkhū bhikkhūhi yāvatatiyaṃ samanubhāsitabbā tassa paṭinissaggāyā’’ti (pārā. 418) vacanato tehi kattabbavidhānaṃ. Sammutikaraṇameva kammaṃ hotīti ce? Taṃ na, adhippāyajānanato, tassa paṭinissaggāya eva te bhikkhū kammārahā kātabbā, na dosāgativasenāti ayamettha adhippāyo. Na hi pācīnakādīnaṃ sammutiyā adhikaraṇavūpasamasiddhi viya tesaṃ samanubhāsanakammena tassa paṭinissaggasiddhi hoti, sammuti nāmesā paṭhamaṃ anumatiṃ gahetvā yācitvāva karīyati, na tathā kammanti. Kammakaraṇe pana tadatthasiddhi hotiyeva. Parasammutiyā bahutarāva sammannitabbāti veditabbaṃ.
‘‘ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਬਾਹੁਲ੍ਲਨਯੇਨ ਲਦ੍ਧਨਾਮਕਂ ਸਕਪਯੋਗੇਨ વਾ ਪਰਪਯੋਗੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਕਮਗ੍ਗੇ વਾ ਪਰਮਗ੍ਗੇ વਾ ਪਰਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਸਕਮਗ੍ਗੇ ਏવ ਪવੇਸਨਪવਿਟ੍ਠਟ੍ਠਿਤਉਦ੍ਧਰਣੇਸੁ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਏਕਂ ਪਟਿਸਾਦਿਯਨવਸੇਨ ਸੇવੇਯ੍ਯ, ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਹੋਤਿ ਅਸਂવਾਸੋਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਪવੇਸਨਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਾ ਤੀਣਿ વਾ ਦ੍વੇ વਾ ਏਕਂ વਾ ਪਟਿਸੇવੇਯ੍ਯ, ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਹੋਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘ਸੋ ਚੇ ਪવੇਸਨਂ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਪવਿਟ੍ਠਂ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਠਿਤਂ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਉਦ੍ਧਰਣਂ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸਾ’ਤਿਆਦੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੫੮) વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਮਤੇਨ ਚਤੂਸੁਪਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਯੇવ ਏવਂ વਦਨ੍ਤਿ – ਆਪਜ੍ਜਤੁ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿ, ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਂਭਾਗਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વੀਤਿਕ੍ਕਮੇ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਾਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਆਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਗਹਟ੍ਠਕਾਲੇ ਮੇਥੁਨਾਦਿਕਂ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਏਕਂ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਾਪਤ੍ਤਿਂ ਏਕਮਨੇਕਂ વਾ ਪਟਿਕਰਿਤ੍વਾવ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਯਸ੍ਮਾ ਨਿਰਾਪਤ੍ਤਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਗਹਟ੍ਠਕਾਲੇ ਸਾਪਤ੍ਤਿਕੋવਾਤਿ। ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਪਿ ਅਤ੍ਥੇવ ਆਪਤ੍ਤਿ। વੁਟ੍ਠਾਨਦੇਸਨਾਹਿ ਪਨ ਅਸੁਜ੍ਝਨਤੋ ‘‘ਪਯੋਗੇ ਪਯੋਗੇ ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਗਣਨਪਯੋਜਨਾਭਾવਤੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਪਦਭਾਜਨੇ (ਪਾਰਾ॰ ੫੮) ‘‘ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਚਨੇਨਾਯਮਤ੍ਥੋ ਸਿਦ੍ਧੋਤਿ ਯੁਤ੍ਤਿਞ੍ਚ વਦਨ੍ਤਿ।
‘‘Methunadhamma’’nti evaṃ bāhullanayena laddhanāmakaṃ sakapayogena vā parapayogena vā attano nimittassa sakamagge vā paramagge vā paranimittassa vā sakamagge eva pavesanapaviṭṭhaṭṭhitauddharaṇesu yaṃ kiñci ekaṃ paṭisādiyanavasena seveyya, pārājiko hoti asaṃvāsoti. Keci pana ‘‘pavesanādīni cattāri vā tīṇi vā dve vā ekaṃ vā paṭiseveyya, pārājiko hoti. Vuttañhetaṃ ‘so ce pavesanaṃ sādiyati, paviṭṭhaṃ sādiyati, ṭhitaṃ sādiyati, uddharaṇaṃ sādiyati, āpatti pārājikassā’tiādī’’ti (pārā. 58) vadanti. Tesaṃ matena catūsupi catasso pārājikāpattiyo āpajjati. Teyeva evaṃ vadanti – āpajjatu methunadhammapārājikāpatti, methunadhammapārājikāpattiyā taṃbhāgiyāti attano vītikkame pārājikāpattiyo, saṅghādisesāpattiñca āpajjitvā sikkhaṃ paccakkhāya gahaṭṭhakāle methunādikaṃ pārājikaṃ āpajjitvā puna pabbajitvā upasampajjitvā ekaṃ saṅghādisesāpattiṃ ekamanekaṃ vā paṭikaritvāva so puggalo yasmā nirāpattiko hoti, tasmā so gahaṭṭhakāle sāpattikovāti. Antimavatthuajjhāpannassāpi attheva āpatti. Vuṭṭhānadesanāhi pana asujjhanato ‘‘payoge payoge āpatti pārājikassā’’ti na vuttaṃ. Gaṇanapayojanābhāvato kiñcāpi na vuttaṃ, atha kho padabhājane (pārā. 58) ‘‘āpatti pārājikassā’’ti vacanenāyamattho siddhoti yuttiñca vadanti.
ਯਦਿ ਏવਂ ਮਾਤਿਕਾਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવੇਯ੍ਯ, ਪਾਰਾਜਿਕ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸવਚਨਮ੍ਪਿ ਨ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਗਣਨਞ੍ਚ ਅਨવਸੇਸੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਅਨવਸੇਸવਚਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪવੇਸੇવ ਆਪਤ੍ਤਿ, ਨ ਪવਿਟ੍ਠਾਦੀਸੁ। ਤਮੇવੇਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੪) ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿਮ੍ਪਿ ਅਨ੍ਤੋ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸવਚਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਮਾਤਿਕਾਯਂ ‘‘ਪਾਰਾਜਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੨, ੪੪) ਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਚਨਂ ਤੇਨ ਸਰੀਰਬਨ੍ਧਨੇਨ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਯ ਅਭਬ੍ਬਭਾવਦੀਪਨਤ੍ਥਂ। ‘‘ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਪਦਭਾਜਨੇ વਚਨਂ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਂ ਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਪਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸ ਅਸਂવਾਸਸ੍ਸ ਸਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਕਭਾવਦੀਪਨਤ੍ਥਂ। ਨ ਹਿ ਸੋ ਸਂવਾਸਂ ਸਾਦਿਯਨ੍ਤੋਪਿ ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਕੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਅਸੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਞ੍ਚੇ ਸੁਦ੍ਧਦਿਟ੍ਠਿ ਸਮਾਨੋ ਅਨੋਕਾਸਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਅਕ੍ਕੋਸਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વਦਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਓਮਸવਾਦੇਨ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੩੮੯) ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਤਦਭਾવਤੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਸੋ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ, ਤੇਨ ਪਦਸੋਧਮ੍ਮਂ, ਸਹਸੇਯ੍ਯਞ੍ਚ ਜਨੇਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁਪੇਸੁਞ੍ਞਾਦਿਞ੍ਚ ਜਨੇਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ (વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ਪਾਰਾਜਿਕ ੩੯)।
Yadi evaṃ mātikāyampi ‘‘yo pana bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, pārājika’’nti vattabbaṃ bhaveyya, pārājikassa anavasesavacanampi na yujjeyya. Sabbepi hi āpattikkhandhe, bhikkhugaṇanañca anavasesetvā tiṭṭhatīti anavasesavacananti katvā paveseva āpatti, na paviṭṭhādīsu. Tamevekaṃ sandhāya ‘‘yassa siyā āpattī’’ti (mahāva. 134) pārājikāpattimpi anto katvā nidānuddesavacanaṃ veditabbaṃ. Tasmā mātikāyaṃ ‘‘pārājika’’nti avatvā ‘‘pārājiko hotī’’ti (pārā. 42, 44) puggalaniddesavacanaṃ tena sarīrabandhanena upasampadāya abhabbabhāvadīpanatthaṃ. ‘‘Āpatti pārājikassā’’ti padabhājane vacanaṃ antimavatthuṃ ajjhāpannassāpi pārājikassa asaṃvāsassa sato puggalassa atheyyasaṃvāsakabhāvadīpanatthaṃ. Na hi so saṃvāsaṃ sādiyantopi theyyasaṃvāsako hoti, tasmā upasampanno ‘‘bhikkhū’’tveva vuccati. Tenevāha ‘‘asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā akkosādhippāyo vadati, āpatti omasavādena dukkaṭassā’’ti (pārā. 389) anupasampannassa tadabhāvato siddho so upasampanno ‘‘bhikkhū’’tveva vuccatīti, tena padasodhammaṃ, sahaseyyañca janeti, bhikkhupesuññādiñca janetīti veditabbaṃ (vajira. ṭī. pārājika 39).
ਨਿਦਾਨਾ ਮਾਤਿਕਾਭੇਦੋ, વਿਭਙ੍ਗੋ ਤਨ੍ਨਿਯਾਮਕੋ।
Nidānā mātikābhedo, vibhaṅgo tanniyāmako;
ਤਤੋ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭੇਦੋ, ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ ਤਦਞ੍ਞਥਾਤਿ॥ (વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ਪਾਰਾਜਿਕ ੪੩-੪੪) –
Tato āpattiyā bhedo, anāpatti tadaññathāti. (vajira. ṭī. pārājika 43-44) –
ਅਯਂ ਨਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਦਿਨ੍ਨવਤ੍ਥੁ (ਪਾਰਾ॰ ੨੪ ਆਦਯੋ)-ਮਕ੍ਕਟਿવਤ੍ਥੁ (ਪਾਰਾ॰ ੪੦ ਆਦਯੋ)-વਜ੍ਜਿਪੁਤ੍ਤਕવਤ੍ਥੁ (ਪਾਰਾ॰ ੪੩) ਚਾਤਿ ਤਿਪ੍ਪਭੇਦવਤ੍ਥੁ ਇਮਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸ੍ਸ ਨਿਦਾਨਂ ਨਾਮ। ਤਤੋ ਨਿਦਾਨਾ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ…ਪੇ॰… ਅਸਂવਾਸੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੪) ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਮਾਤਿਕਾਯ ਭੇਦੋ ਜਾਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਯਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੪) ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗવਸੇਨ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ, ਆવੁਸੋ, ਭਗવਤਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਇਤ੍ਥਿਯਾ, ਨੋ ਪੁਰਿਸੇ, ਨੋ ਪਣ੍ਡਕੇ, ਨੋ ਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕੇ ਚਾ’’ਤਿ ਮਕ੍ਕਟਿਪਾਰਾਜਿਕੋ વਿਯ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਲੇਸਂ ਓਡ੍ਡੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਅਲੇਸੋਕਾਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਮਕ੍ਕਟਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਨਿਦਾਨਾ ‘‘ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਯਪੀ’’ਤਿ ਮਾਤਿਕਾਯ વਚਨਭੇਦੋ, ਨ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਏવ ਮੇਥੁਨਸਿਦ੍ਧਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ વਿਭਙ੍ਗੋ ਤਨ੍ਨਿਯਾਮਕੋ ਤਸ੍ਸਾ ਮਾਤਿਕਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਨਿਯਾਮਕੋ વਿਭਙ੍ਗੋਤਿ। વਿਭਙ੍ਗੇ ਹਿ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਇਤ੍ਥਿਯੋ, ਤਯੋ ਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਾ, ਤਯੋ ਪਣ੍ਡਕਾ, ਤਯੋ ਪੁਰਿਸਾ। ਮਨੁਸ੍ਸਿਤ੍ਥਿਯਾ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗੇ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਮਗ੍ਗੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਾਰਾ॰ ੫੬) ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਲੇਸੋਕਾਸਂ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਨਿਯਮੋ ਕਤੋ। ਏਤ੍ਥਾਹ – ਯਦਿ ਏવਂ ਸਾਧਾਰਣਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਸੇਨ વਾ ਲਿਙ੍ਗਪਰਿવਤ੍ਤਨવਸੇਨ વਾ ਨ ਕੇવਲਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ વਿਭਙ੍ਗੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਤਦવਚਨੇਨ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਭਾવੇ ਠਿਤਾ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਨਾਹਂ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਕਰਣਕਾਲੇ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਤਸਿਕ੍ਖਾਪਿ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮੇਨ ਪਾਰਾਜਿਕਾ ਹੋਮੀ’’ਤਿ। વੁਚ੍ਚਤੇ – ਯਥਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਤਥਾ વੁਤ੍ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਞ੍ਚਾਨਿਟ੍ਠਂ। ਇਦਮਪਰਮਨਿਟ੍ਠਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਸਾਧਾਰਣਾਨੇવ ਨਾਸਾਧਾਰਣਾਨੀ’’ਤਿ। ਅਪਿਚਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨਾવ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਂਯੇવ ਉਪਜ੍ਝਂ ਤਮੇવ ਉਪਸਮ੍ਪਦਂ ਤਾਨਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਙ੍ਗਮਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੬੯) વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤੋ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭੇਦੋਤਿ ਤਤੋ વਿਭਙ੍ਗਤੋ ‘‘ਅਕ੍ਖਯਿਤੇ ਸਰੀਰੇ ਪਾਰਾਜਿਕਂ, ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਖਯਿਤੇ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੭੩, ਪਰਿ॰ ੧੫੭) ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭੇਦੋ ਹੋਤਿ। ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ ਤਦਞ੍ਞਥਾਤਿ ਤਤੋ ਏવ વਿਭਙ੍ਗਤੋ ਯੇਨ ਆਕਾਰੇਨ ਆਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨਾਕਾਰੇਨ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਭੇਦੋવ ਹੋਤਿ। ‘‘ਸਾਦਿਯਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸ, ਨ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਅਨਾਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਹਿ વਿਭਙ੍ਗੇ ਅਸਤਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ‘‘ਨਿਦਾਨਾ ਮਾਤਿਕਾਭੇਦੋ’’ਤਿ ਅਯਂ ਗਾਥਾ ਸਮਾਸਤੋ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਹੋਤਿ। વਿਸੇਸਕਾਰਣਂ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
Ayaṃ nayo veditabbo. Tattha sudinnavatthu (pārā. 24 ādayo)-makkaṭivatthu (pārā. 40 ādayo)-vajjiputtakavatthu (pārā. 43) cāti tippabhedavatthu imassa sikkhāpadassa nidānaṃ nāma. Tato nidānā ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ…pe… asaṃvāso’’ti (pārā. 44) imissā mātikāya bhedo jāto. Tattha hi ‘‘antamaso tiracchānagatāyā’’ti (pārā. 44) itthiliṅgavasena ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho itthiyā, no purise, no paṇḍake, no ubhatobyañjanake cā’’ti makkaṭipārājiko viya aññopi lesaṃ oḍḍetuṃ sakkoti, tasmā tādisassa alesokāsassa dassanatthaṃ idaṃ vuccati, makkaṭisaṅkhātā nidānā ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti mātikāya vacanabhedo, na itthiyā eva methunasiddhidassanato. Tasmā vibhaṅgo tanniyāmako tassā mātikāya adhippetatthaniyāmako vibhaṅgoti. Vibhaṅge hi ‘‘tisso itthiyo, tayo ubhatobyañjanakā, tayo paṇḍakā, tayo purisā. Manussitthiyā tayo magge, tiracchānagatapurisassa dve magge’’tiādinā (pārā. 56) nayena sabbalesokāsaṃ pidahitvā niyamo kato. Etthāha – yadi evaṃ sādhāraṇasikkhāpadavasena vā liṅgaparivattanavasena vā na kevalaṃ bhikkhūnaṃ, bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vibhaṅge vattabbaṃ siyā. Tadavacanena hi bhikkhunī purisaliṅgapātubhāvena bhikkhubhāve ṭhitā evaṃ vadeyya ‘‘nāhaṃ upasampadākaraṇakāle bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannā, tasmā na apaccakkhātasikkhāpi methunadhammena pārājikā homī’’ti. Vuccate – yathā vuttaṃ, tathā na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Tathā vutte bhikkhunīnampi sikkhāpaccakkhānaṃ atthīti āpajjati. Tañcāniṭṭhaṃ. Idamaparamaniṭṭhaṃ ‘‘sabbasikkhāpadāni sādhāraṇāneva nāsādhāraṇānī’’ti. Apicāyaṃ bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannāva hotīti dassanatthaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjhaṃ tameva upasampadaṃ tāni vassāni bhikkhūhi saṅgamitu’’ntiādi (pārā. 69) vuttaṃ. Tato āpattiyā bhedoti tato vibhaṅgato ‘‘akkhayite sarīre pārājikaṃ, yebhuyyena khayite thullaccaya’’ntiādi (pārā. 73, pari. 157) āpattiyā bhedo hoti. Anāpatti tadaññathāti tato eva vibhaṅgato yena ākārena āpatti vuttā, tato aññenākārena anāpattibhedova hoti. ‘‘Sādiyati, āpatti pārājikassa, na sādiyati, anāpattī’’ti hi vibhaṅge asati na paññāyati. Ettāvatā ‘‘nidānā mātikābhedo’’ti ayaṃ gāthā samāsato vuttatthā hoti. Visesakāraṇaṃ pana tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade āvibhavissati.
ਪਠਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਤਾવ ਪਠਮਬੋਧਿਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸੁਦਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠવਸ੍ਸਿਕਕਾਲੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ਰਤ੍ਤਞ੍ਞੁਮਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤਕਾਲੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾ, ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਮਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤਕਾਲੇ। ਸੋ ਹਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਕ੍ਕਟਿਪਾਰਾਜਿਕੋ ਯਥਾ ਮਾਤੁਗਾਮਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਿਤ੍ਥੀ ਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਤਥਾ ਇਧਾਪੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ, ਆવੁਸੋ…ਪੇ॰… ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਮਨੁਸ੍ਸਿਤ੍ਥਿਯਾ, ਨੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਯਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੧) ਆਹ। ਤਤਿਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਲਾਭਗ੍ਗਮਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤਕਾਲੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ‘‘ਯਾવਦਤ੍ਥਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੩) વਚਨਤੋ, વੇਪੁਲ੍ਲਮਹਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਏਤ੍ਥੇવ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਇਮਂ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ વਤ੍ਥੁਂ ਉਪਾਦਾਯ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਤਂ ਕਾਲਂ ਪਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Paṭhamapaññatti tāva paṭhamabodhiṃ atikkamitvā paññattattā, āyasmato sudinnassa aṭṭhavassikakāle paññattattā ca rattaññumahattaṃ pattakāle paññattā, dutiyapaññatti bāhusaccamahattaṃ pattakāle. So hi āyasmā makkaṭipārājiko yathā mātugāmappaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu tiracchānagatitthī na adhippetā, tathā idhāpīti saññāya ‘‘saccaṃ, āvuso…pe… tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatāyā’’ti (pārā. 41) āha. Tatiyapaññatti lābhaggamahattaṃ pattakāle uppannā ‘‘yāvadatthaṃ bhuñjitvā’’tiādi (pārā. 43) vacanato, vepullamahattampi ettheva labbhatīti imaṃ paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ tividhampi vatthuṃ upādāya catubbidhampi taṃ kālaṃ patvā paññattanti veditabbaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਪਨਾਤਿ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਪਦਂ। ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗਨਿਯਮਪਦਂ। ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋਤਿ ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨવਚਨਂ। ਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾਮਕੋ, ਯਾ ਭਗવਤਾ ਯਾਯ ਕਾਯਚਿ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਯ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ ਸਿਕ੍ਖਾ વਿਹਿਤਾ , ‘‘ਏਤ੍ਥ ਸਹ ਜੀવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਯੋ ਚ ਸਾਜੀવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਉਭਯਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋવ ਹੋਤਿ। ਕਦਾ ਪਨ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ? ਯਾਯ ਕਾਯਚਿ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਯ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਤਦੁਭਯਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਤਦਜ੍ਝੁਪਗਤਤ੍ਤਾ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋવ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਸਹ ਜੀવਨ੍ਤੀਤਿ ਯਾવ ਸਿਕ੍ਖਂ ਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਤਿ, ਪਾਰਾਜਿਕਭਾવਂ વਾ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਯਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਸਾਜੀવਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ, ਤਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋ, ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਬਹੁਲੋ વਾ ਏਕਚ੍ਚਂ ਸਾવਸੇਸਂ ਸਾਜੀવਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ વਾ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ।
Tattha yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ. Bhikkhūti tassa atippasaṅganiyamapadaṃ. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti tassa visesanavacanaṃ. Na hi sabbopi bhikkhunāmako, yā bhagavatā yāya kāyaci upasampadāya upasampannabhikkhūnaṃ heṭṭhimaparicchedena sikkhitabbā sikkhā vihitā , ‘‘ettha saha jīvantī’’ti yo ca sājīvo vutto, taṃ ubhayaṃ samāpannova hoti. Kadā pana samāpanno hoti? Yāya kāyaci upasampadāya upasampannasamanantarameva tadubhayaṃ jānantopi ajānantopi tadajjhupagatattā samāpannova nāma hoti. Saha jīvantīti yāva sikkhaṃ na paccakkhāti, pārājikabhāvaṃ vā na pāpuṇāti. Yaṃ pana vuttaṃ andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sikkhaṃ paripūrento sikkhāsamāpanno sājīvaṃ avītikkamanto sājīvasamāpanno’’ti, taṃ ukkaṭṭhaparicchedavasena vuttaṃ. Na hi sikkhaṃ aparipūrento, kāmavitakkādibahulo vā ekaccaṃ sāvasesaṃ sājīvaṃ vītikkamanto vā sikkhāsājīvasamāpanno nāma na hoti.
ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਪਨ ਚਤੁਕ੍ਕਂ ਲਬ੍ਭਤਿ – ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਸੀਲਾਨਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਨ ਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਅਚਿਤ੍ਤਕਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ, ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਬਹੁਲੋ ਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਨਿਰਾਪਤ੍ਤਿਕੋ, ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਨ ਚ ਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਅਨવਸੇਸਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਨ੍ਨੋ, ਅਤ੍ਥਿ ਉਭਯਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਸਾਜੀવਞ੍ਚ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਚਤੁਤ੍ਥੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠੋ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਅਨੁਕ੍ਕਟ੍ਠਂ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਚੇ? ਨ, ‘‘ਤਤ੍ਰ ਯਾਯਂ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਸਿਕ੍ਖਾ’’ਤਿ વਚਨવਿਰੋਧਤੋ, ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਗ੍ਗਹਣਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇ ਸਤਿ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਹਿ ਸਬ੍ਬੁਕ੍ਕਟ੍ਠੋ। ‘‘ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪਰਤੋ વਚਨਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਚੇ? ਨ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਅਭਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋ, ਸਾਜੀવਞ੍ਚ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਿਤੁਂ ਭਬ੍ਬੋ, ਤਂ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋ, ਸਾਜੀવਞ੍ਚ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋਯੇવ ਹਿ ਪਟਿਸੇવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਾਜੀવੋ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਮੇવ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਨ ਇਤਰਸਿਕ੍ਖਾਦ੍વਯਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਯਾਯਂ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਸਿਕ੍ਖਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਯ ਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਸਾਜੀવੋ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਤਿ ਸਾਜੀવવਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ਸਿਕ੍ਖਾਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਤਦਤ੍ਥਦੀਪਨਤ੍ਥਮੇવ વਿਭਙ੍ਗੇ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਰਾਮਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੪੫) વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਏਕਮੇવਿਦਂ ਅਤ੍ਥਪਦਨ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਉਪਸਮ੍ਪਦੂਪਗਮਨਨ੍ਤਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਿਕ੍ਖਨਾਧਿਕਾਰਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯੋ ਏવਂ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਤੋ, ਤਾਦਿਸਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਪਰਭਾਗੇ ਸਾਜੀવਸਙ੍ਖਾਤਮੇવ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।
Ukkaṭṭhaparicchedena pana catukkaṃ labbhati – ‘‘atthi bhikkhu sikkhāsamāpanno sīlāni paccavekkhanto na sājīvasamāpanno acittakaṃ sikkhāpadaṃ vītikkamanto, atthi na sikkhāsamāpanno kāmavitakkādibahulo sājīvasamāpanno nirāpattiko, atthi na sikkhāsamāpanno na ca sājīvasamāpanno anavasesaṃ āpattiṃ āpanno, atthi ubhayasamāpanno sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto’’ti. Ayamettha catuttho bhikkhu ukkaṭṭho idha adhippeto siyā. Na hi bhagavā anukkaṭṭhaṃ vattuṃ yuttoti ce? Na, ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vacanavirodhato, ukkaṭṭhaggahaṇādhippāye sati ‘‘sikkhāti tisso sikkhā’’ti ettakameva vattabbanti adhippāyo. Sikkhattayasamāpanno hi sabbukkaṭṭho. ‘‘Methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti parato vacanaṃ apekkhitvā adhisīlasikkhāva vuttāti ce? Na, tassāpi abhabbattā. Na hi adhisīlasikkhaṃ paripūrento, sājīvañca avītikkamanto methunadhammaṃ paṭisevituṃ bhabbo, taṃ sikkhaṃ aparipūrento, sājīvañca vītikkamantoyeva hi paṭiseveyyāti adhippāyā. Tasmā evamettha attho gahetabbo. Yasmā sikkhāpadasaṅkhāto sājīvo adhisīlasikkhameva saṅgaṇhāti, na itarasikkhādvayaṃ, tasmā ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttaṃ. Tasmā adhisīlasikkhāya saṅgāhako sājīvo sikkhāsājīvoti vutto. Iti sājīvavisesanatthaṃ sikkhāggahaṇaṃ kataṃ. Tadatthadīpanatthameva vibhaṅge sikkhaṃ aparāmasitvā ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti (pārā. 45) vuttaṃ. Tena ekamevidaṃ atthapadanti dīpitaṃ hoti. Tañca upasampadūpagamanantarato paṭṭhāya sikkhanādhikārattā ‘‘sikkhatī’’ti ca ‘‘samāpanno’’ti ca vuccati. Yo evaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti saṅkhaṃ gato, tādisaṃ paccayaṃ paṭicca aparabhāge sājīvasaṅkhātameva sikkhaṃ apaccakkhāya tasmiṃyeva dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyāti ayamattho yujjati.
ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਟ੍ਠਕਥਾਨਯੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਚ ਨ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹੋ ਹੋਤਿ, ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਇਦਮੇવ ਭਿਕ੍ਖੁਲਕ੍ਖਣਂ ਸਾਧਾਰਣਂ ਯਦਿਦਂ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ। ਖੀਣਾਸવੋਪਿ ਸਾવਕੋ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਅਚਿਤ੍ਤਕਂ, ਤਥਾ ਸੇਕ੍ਖੋ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਪਨ ਸਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞਮਿਦਂ ਭਿਕ੍ਖੁਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਕੇવਲਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਕੇવਲਂ ਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਉਭਯਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਚਾਤਿ ਸਰੂਪੇਕਦੇਸਏਕਸੇਸਨਯੇਨ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤ੍વੇવ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਨੁਕ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹਣਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠੋવ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਮੇવ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਾਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅવਚਨੇ ਪਰਿਹਾਰਂ વਤ੍વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਮ੍ਪਿ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਪਨ੍ਨੋਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਚ વਤ੍વਾ ‘‘ਯਂ ਸਿਕ੍ਖਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ, ਯਞ੍ਚ ਸਾਜੀવਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਤ੍ਥ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਯਮਟ੍ਠਕਥਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਯ ਏવ ਗਹਣਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਤ੍ਤਾ, ਸੀਲਾਧਿਕਾਰਤੋ ਚ વਿਨਯਸ੍ਸਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਸਮਾਦਿਯਨ੍ਤੋ ਸੀਲਂ ਸਮਾਦਿਯਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਸੀਲਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਤੀਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਂ ਸਿਕ੍ਖਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ)। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਮਾਸਤੋ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ ਹੋਤਿ।
Kintu aṭṭhakathānayo paṭikkhitto hoti, so ca na paṭikkhepāraho hoti, adhippāyo panettha pariyesitabbo. Sabbesu sikkhāpadesu idameva bhikkhulakkhaṇaṃ sādhāraṇaṃ yadidaṃ ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti. Khīṇāsavopi sāvako āpattiṃ āpajjati acittakaṃ, tathā sekkho, puthujjano pana sacittakampi, tasmā sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ sāmaññamidaṃ bhikkhulakkhaṇanti katvā kevalaṃ sikkhāsamāpanno, kevalaṃ sājīvasamāpanno, ubhayasamāpanno cāti sarūpekadesaekasesanayena ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’tveva sampiṇḍetvā ukkaṭṭhaggahaṇena anukkaṭṭhānaṃ gahaṇasiddhito aṭṭhakathāyaṃ ukkaṭṭhova vutto. Tameva sampādetuṃ ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti ettha sikkhāsaddassa avacane parihāraṃ vatvā yasmā pana so sikkhampi samāpanno, tasmā sikkhāsamāpannotipi atthato veditabboti ca vatvā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuttanti ayamaṭṭhakathāya adhippāyo veditabbo. Etasmiṃ pana adhippāye adhisīlasikkhāya eva gahaṇaṃ sabbatthikattā, sīlādhikārato ca vinayassāti veditabbaṃ. Yathā ca sikkhāpadaṃ samādiyanto sīlaṃ samādiyatīti vuccati, evaṃ sikkhāpadaṃ paccakkhanto sīlaṃ paccakkhātīti vattuṃ yujjati, tasmā tattha vuttaṃ ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāyā’’ti (pārā. aṭṭha. sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā). Ettāvatā samāsato ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti ettha vattabbavinicchayo niṭṭhito hoti.
ਕਿਂ ਇਮਿਨਾ વਿਸੇਸવਚਨੇਨ ਪਯੋਜਨਂ, ਨਨੁ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਅਸਂવਾਸੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ‘‘ਯੋ ਪਨ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਾਦਿਕੋ ਕੇવਲੇਨ ਸਮਞ੍ਞਾਮਤ੍ਤੇਨ, ਪਟਿਞ੍ਞਾਮਤ੍ਤੇਨ વਾ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਚ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿ। ਯੋ વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਚ, ਯੋ વਾ ਪਕ੍ਖਪਣ੍ਡਕਤ੍ਤਾ ਪਣ੍ਡਕਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ ਨ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਪਣ੍ਡਕਭਾવਪਕ੍ਖੇ ਚ ਪਣ੍ਡਕੋ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਯ ਨ વਤ੍ਥੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ વਤ੍ਥੂਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਣ੍ਡਕਭਾવਪਕ੍ਖੇ ਪਣ੍ਡਕਤ੍ਤਾ ਨ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਸੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤਬ੍ਬਾਯ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਅਭਾવੇਨ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਮੁਖੇਨ ਪਰਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਜਾਤਗ੍ਗਹਣਨਯੇਨ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਸ ਕੁਤੋ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਯਂ ਨਯੋ ਅਪਣ੍ਡਕਪਕ੍ਖਂ ਅਲਭਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਪਰਤੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਰੂਪਸਤ੍ਤਾਨਂ ਕੁਸਲਾਦਿਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਭવਙ੍ਗવਿਚ੍ਛੇਦੇ ਸਤਿਪਿ ਅਮਰਣਂ વਿਯ ਪਣ੍ਡਕਭਾવਪਕ੍ਖੇਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਸਂવਾਸਂ વਾ ਸਾਦਿਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਕਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਯ। ਨ ਚ ਸਹਸੇਯ੍ਯਾਦਿਂ ਜਨੇਤਿ । ਗਣਪੂਰਕੋ ਪਨ ਨ ਹੋਤਿ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਂ ਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨੋ વਿਯ। ਨ ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ। ਇਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਪਕ੍ਖੇ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ ਤਤੋ વਿਸੇਸੋ। ਕਿਮਯਂ ਸਹੇਤੁਕੋ, ਉਦਾਹੁ ਅਹੇਤੁਕੋਤਿ? ਨ ਅਹੇਤੁਕੋ। ਯਤੋ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ ਤਸ੍ਸ ਅਪਣ੍ਡਕਪਕ੍ਖੇ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ ਸਹੇਤੁਕਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਤ੍ਤਾ। ਪਣ੍ਡਕਭਾવਪਕ੍ਖੇਪਿ ਕਿਸ੍ਸ ਨਾਨੁਞ੍ਞਾਤਾਤਿ ਚੇ? ਪਣ੍ਡਕਭੂਤਤ੍ਤਾ ਓਪਕ੍ਕਮਿਕਪਣ੍ਡਕਸ੍ਸ વਿਯ।
Kiṃ iminā visesavacanena payojanaṃ, nanu ‘‘yo pana bhikkhu sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā…pe… asaṃvāso’’ti ettakameva vattabbanti ce? Na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. ‘‘Yo pana sikkhāsājīvasamāpanno theyyasaṃvāsādiko kevalena samaññāmattena, paṭiññāmattena vā bhikkhu, tassāpi sikkhāpaccakkhānaṃ atthi, sikkhaṃ apaccakkhāya ca methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa pārājikāpatti. Yo vā pacchā pārājikaṃ āpattiṃ āpajjitvā na sikkhāsājīvasamāpanno, tassa ca, yo vā pakkhapaṇḍakattā paṇḍakabhāvūpagamanena na sikkhāsājīvasamāpanno, tassa ca tadubhayaṃ atthīti āpajjati. Paṇḍakabhāvapakkhe ca paṇḍako upasampadāya na vatthū’’ti vuttaṃ. Tasmā itarasmiṃ pakkhe vatthūti siddhaṃ. Tasmiṃ pakkhe upasampanno paṇḍakabhāvapakkhe paṇḍakattā na sikkhāsājīvasamāpanno, so pariccajitabbāya sikkhāya abhāvena sikkhaṃ apaccakkhāya mukhena parassa aṅgajātaggahaṇanayena methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, tassa kuto pārājikāpattīti adhippāyo. Ayaṃ nayo apaṇḍakapakkhaṃ alabhamānasseva parato yujjati, labhantassa pana arūpasattānaṃ kusalādisamāpattikkhaṇe bhavaṅgavicchede satipi amaraṇaṃ viya paṇḍakabhāvapakkhepi bhikkhubhāvo atthi. Saṃvāsaṃ vā sādiyantassa na theyyasaṃvāsakabhāvo atthi antimavatthuajjhāpannassa viya. Na ca sahaseyyādiṃ janeti . Gaṇapūrako pana na hoti antimavatthuṃ ajjhāpanno viya. Na so sikkhāsājīvasamāpanno. Itarasmiṃ pana pakkhe hoti, ayaṃ imassa tato viseso. Kimayaṃ sahetuko, udāhu ahetukoti? Na ahetuko. Yato upasampadā tassa apaṇḍakapakkhe anuññātā sahetukappaṭisandhikattā. Paṇḍakabhāvapakkhepi kissa nānuññātāti ce? Paṇḍakabhūtattā opakkamikapaṇḍakassa viya.
ਅਪਿਚ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਦਾਨਂ ਦੀਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਂ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ, ਏવਂ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ ਗਾਮਾ વਾ ਅਰਞ੍ਞਾ વਾ ਅਦਿਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ ਸੁਗਤਚੀવਰਪ੍ਪਮਾਣਂ ਚੀવਰਂ ਕਾਰਾਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Apica ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti iminā tassa sikkhāsamādānaṃ dīpetvā taṃ samādinnaṃ sikkhaṃ apaccakkhāya, tattha ca dubbalyaṃ anāvikatvāti vattuṃ yujjati, na aññathāti iminā kāraṇena yathāvuttāniṭṭhappasaṅgato ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāyā’’tiādi vuttaṃ. Yathā cettha, evaṃ ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā gāmā vā araññā vā adinnaṃ…pe… yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ kārāpeyyā’’ti sabbattha yojetabbaṃ.
‘‘ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਯਪੀ’’ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਿਤ੍ਥਿਂ ਉਪਾਦਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਪਗੇવ ਪਣ੍ਡਕੇ, ਪੁਰਿਸੇ વਾਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਸੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ । ਅਯਂ ਤਾવ ਮਾਤਿਕਾਯ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ।
‘‘Antamaso tiracchānagatāyapī’’ti manussitthiṃ upādāya vuttaṃ. Na hi pageva paṇḍake, purise vāti vattuṃ yujjati. Sesaṃ tattha tattha vuttanayameva . Ayaṃ tāva mātikāya vinicchayo aññatthāpi yathāsambhavaṃ yojetvā dīpetabbo.
ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਬੇਲਟ੍ਠਸੀਸਾਨਨ੍ਦਾਦਯੋਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚ ਆਪਤ੍ਤਿਆਪਜ੍ਜਨਤੋ ਚ ਕਸ੍ਮਾ ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗੇ ਞਤ੍ਤਿਚਤੁਤ੍ਥਉਪਸਮ੍ਪਦਾਯੇવ ਆਗਤਾਤਿ? ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਯ ਸਰਣਗਮਨੂਪਸਮ੍ਪਦਾਯ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਪ੍ਪਸਙ੍ਗਭਯਾਤਿ ਉਪਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੋ। ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਬ੍ਬਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਪਿ ਭਗવਤਾ ਪੁਨ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹੋ વਾ વਿਮਤਿ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Sāriputtabelaṭṭhasīsānandādayopi sikkhāpadapaññattikāraṇattā ca āpattiāpajjanato ca kasmā mahāvibhaṅge ñatticatutthaupasampadāyeva āgatāti? Paṭikkhittāya saraṇagamanūpasampadāya anuññātappasaṅgabhayāti upatissatthero. Āpattiyā bhabbataṃ sandhāya tasmimpi vutte pubbe paṭikkhittāpi bhagavatā puna anuññātāti bhikkhūnaṃ micchāgāho vā vimati vā uppajjati, tasmā na vuttāti vuttaṃ hoti.
‘‘ਅਧਮ੍ਮਕਮ੍ਮਂ વਗ੍ਗਕਮ੍ਮ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੩੮੭) વਚਨਤੋ ਕੁਪ੍ਪਕਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਕੁਪ੍ਪੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਕੁਪ੍ਪਕਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਏਕਚ੍ਚਂ ਨ ਠਾਨਾਰਹਂ, ਯੇਨ ਅਪਤ੍ਤੋ ਓਸਾਰਣਂ ਸੁਓਸਾਰਿਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਠਾਨਾਰਹੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਠਾਨਾਰਹੇਨਾ’’ਤਿ ਇਦਮੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਇਮਿਨਾ ਅਕੁਪ੍ਪਸਿਦ੍ਧਿਤੋਤਿ ਚੇ? ਨ, ਅਟ੍ਠਾਨਾਰਹੇਨ ਅਕੁਪ੍ਪੇਨ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਅਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਦ੍વੀਹਿ ਪਨੇਤੇਹਿ ਏਕਤੋ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ – ਕੇવਲਂ ਤੇਨ ਅਕੁਪ੍ਪੇਨ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਯਮ੍ਪਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ, ਠਾਨਾਰਹੇਨ ਚ ਅਕੁਪ੍ਪੇਨ ਚ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਯਮ੍ਪਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ, ਕੁਪ੍ਪੇਨ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ।
‘‘Adhammakammaṃ vaggakamma’’ti (mahāva. 387) vacanato kuppakammampi katthaci ‘‘kamma’’nti vuccati, tasmā ‘‘akuppenā’’ti vuttaṃ. Yasmā akuppakammampi ekaccaṃ na ṭhānārahaṃ, yena apatto osāraṇaṃ suosāritoti vuccati, tasmā ‘‘ṭhānārahenā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘ṭhānārahenā’’ti idameva vattabbaṃ iminā akuppasiddhitoti ce? Na, aṭṭhānārahena akuppena upasampanno imasmiṃ atthe na adhippeto aniṭṭhappasaṅgato. Dvīhi panetehi ekato vuttehi ayamattho paññāyati – kevalaṃ tena akuppena upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti, ṭhānārahena ca akuppena ca upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti, kuppena upasampanno nādhippetoti.
‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣવੀਸਤਿવਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਓਪਪਾਤਿਕਞ੍ਚਾਤਿ ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸੁਦ੍ਦੇਸਿਕਾ ਓਪਪਾਤਿਕਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣવੀਸਤਿવਸ੍ਸਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ‘ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸੁਦ੍ਦੇਸਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪੁਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾ’ਤਿ ਇਦਂ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਕੇ। ‘‘ਕੇਚਿ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਲਿਖੀਯਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਉਪਲਕ੍ਖਯੇ। ਓਪਕ੍ਕਮਿਕੇ ਪਣ੍ਡਕਭਾવੋ ਆਰੁਲ਼੍ਹਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਪਕ੍ਖਪਣ੍ਡਕੋ ਅਪਣ੍ਡਕਪਕ੍ਖੇ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਕਪਕ੍ਖੇ ਨਾਸੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੧੦੯) ਲਿਖਿਤਂ।
‘‘Paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya aparipuṇṇavīsativasso’’ti vuttattā opapātikañcāti soḷasavassuddesikā opapātikā paṭisandhito paṭṭhāya aparipuṇṇavīsativassāti vadanti. ‘Soḷasavassuddesikā hontī’ti vuttattā puna cattāri vassāni icchitabbāni, ‘paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāyā’ti idaṃ gabbhaseyyakānaṃ vasena vutta’’nti eke. ‘‘Keci vadantī’’ti yattha yattha likhīyati, tattha tattha vicāretvā atthaṃ suṭṭhu upalakkhaye. Opakkamike paṇḍakabhāvo āruḷhanayena veditabbo. ‘‘Pakkhapaṇḍako apaṇḍakapakkhe pabbājetvā paṇḍakapakkhe nāsetabbo’’ti (vajira. ṭī. mahāvagga 109) likhitaṃ.
‘‘ਬਿਨ੍ਦੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਚੇ ਨਿવਾਸੇਤਿ, ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਕੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਲਿਙ੍ਗਾਨੁਰੂਪਸ੍ਸਾਤਿ ਸਾਮਣੇਰਾਰਹਸ੍ਸ ਸਂવਾਸਸ੍ਸ ਸਾਦਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
‘‘Binduṃ adatvā ce nivāseti, theyyasaṃvāsako na hotī’’ti vadanti, vīmaṃsitabbaṃ. Liṅgānurūpassāti sāmaṇerārahassa saṃvāsassa sāditattāti adhippāyo.
ਰਾਜਭਯਾਦੀਹਿ ਗਹਿਤਲਿਙ੍ਗਾਨਂ ‘‘ਗਿਹੀ ਮਂ ‘ਸਮਣੋ’ਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤੂ’’ਤਿ વਞ੍ਚਨਚਿਤ੍ਤੇ ਸਤਿਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ વਞ੍ਚੇਤੁਕਾਮਤਾਯ ਚ ਤੇਹਿ ਸਂવਸਿਤੁਕਾਮਤਾਯ ਚ ਅਭਾવਾ ਦੋਸੋ ਨ ਜਾਤੋਤਿ। ‘‘ਯੋ ਏવਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ, ਸੋ ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਕੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਏવਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਏવਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਸਾਮਣੇਰੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਾ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, વਟ੍ਟਤਿ। ‘‘ਜਾਨਾਤਿ, ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਚ ਲਿਖਿਤਂ। ‘‘ਰਾਜਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਾਦਿਅਤ੍ਥਾਯ ਚੀવਰਂ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ ਸਂવਾਸਂ ਸਾਦਿਯਨ੍ਤੋ ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਕੋ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਪੁਨ ਸੋ ‘ਸੁਦ੍ਧਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਕਿਂ ਏਤੇਨਾਤਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੇਨ વਾ ਪਚ੍ਚਯਾਦਿਸੁਲਭਤਾਯ વਾ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਸੁਦ੍ਧਮਾਨਸੋ ਹੁਤ੍વਾ ਯਾવ ਸੋ ਸਂવਾਸਂ ਨਾਧਿવਾਸੇਤਿ, ਤਾવ ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਕੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਂવਾਸਂ ਸਾਦਿਯਤਿ ਚੇ, ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਇਤਰਥਾ ਸਬ੍ਬਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਏਕੇ।
Rājabhayādīhi gahitaliṅgānaṃ ‘‘gihī maṃ ‘samaṇo’ti jānantū’’ti vañcanacitte satipi bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya ca tehi saṃvasitukāmatāya ca abhāvā doso na jātoti. ‘‘Yo evaṃ pabbajati, so theyyasaṃvāsako nāma hotī’’ti vā ‘‘evaṃ kātuṃ na labbhatī’’ti vā ‘‘evaṃ pabbajito sāmaṇero na hotī’’ti vā na jānāti, vaṭṭati. ‘‘Jānāti, na vaṭṭatī’’ti ca likhitaṃ. ‘‘Rājadubbhikkhādiatthāya cīvaraṃ pārupitvā saṃvāsaṃ sādiyanto theyyasaṃvāsako hoti. Kasmā? Asuddhacittattā. Puna so ‘suddhaṃ brahmacariyaṃ karissāmi, kiṃ etenāti vippaṭisārena vā paccayādisulabhatāya vā karissāmī’ti suddhamānaso hutvā yāva so saṃvāsaṃ nādhivāseti, tāva theyyasaṃvāsako na hoti. Evaṃ suddhacittuppattito paṭṭhāya saṃvāsaṃ sādiyati ce, theyyasaṃvāsako hotīti adhippeto. Itarathā sabbaṃ virujjhatī’’ti eke.
‘‘ਨਾਭਿਪਰਾਮਾਸਾਦਿਨਾ ਜਾਤੋ ਤਥਾਰੂਪਂ ਪਿਤਰਂ ਘਾਤੇਤਿ ਚੇ, ਪਿਤੁਘਾਤਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
‘‘Nābhiparāmāsādinā jāto tathārūpaṃ pitaraṃ ghāteti ce, pitughātako hotī’’ti vadanti.
ਯੋ ਪਨ ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗੇਨ ਸੀਲવਿਨਾਸਂ ਪਾਪੇਤਿ, ਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਦੂਸਕੋ ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਂ ਪਨ ਏਕਤੋਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੂਸੇਤ੍વਾਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਦੂਸਕੋ ਹੋਤਿ, ਸੋਪਿ ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਹੋਤੀਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਪਨ ਥੇਯ੍ਯਸਂવਾਸਿਕਾ, ਮਾਤੁਪਿਤੁਅਰਹਨ੍ਤਘਾਤਿਕਾ, ਲੋਹਿਤੁਪ੍ਪਾਦਿਕਾ, ਤਿਤ੍ਥਿਯਪਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾ ਚ ਹੋਤਿ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਅਨਾਗਤਂ વਿਨਯਧਰਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Yo pana kāyasaṃsaggena sīlavināsaṃ pāpeti, na so bhikkhunidūsako ‘‘tiṇṇaṃ maggāna’’nti vacanato. Bhikkhuniṃ pana ekatoupasampannaṃ dūsetvāpi bhikkhunidūsako hoti, sopi pārājiko hotīti vinicchayo. Bhikkhunī pana theyyasaṃvāsikā, mātupituarahantaghātikā, lohituppādikā, titthiyapakkantikā ca hoti, aṭṭhakathāsu anāgataṃ vinayadharā sampaṭicchanti.
‘‘ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦੇ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੨) વੁਤ੍ਤਂ ਮਰਿਯਾਦਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਨ੍ਤਿ ਅਸਭਾવਧਮ੍ਮੋ ਸਙ੍ਕੇਤੋવ, ਇਧ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ‘‘ਮੇਥੁਨਸਂવਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾਯਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਨਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਲਿਖਿਤਂ। ਸਿਕ੍ਖਾਤਿ ਤਂ ਤਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ, ਸਿਕ੍ਖਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਸਾਜੀવਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਤਦਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਮੇਥੁਨਸਂવਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਗੁਣਸਮ੍ਮਤਾਯ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਮਤਾਯ ਤਨ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ ਲੋਕਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਾવਿਕਮ੍ਮਂ ਤਤ੍ਥ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਪਤ੍ਥਨੀਯਾ ਹਿ ਸਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਞ੍ਚ ਸਾਜੀવਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਦੁਬ੍ਬਲਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਣਾਯ ਹਿ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਉਪਤਿਸ੍ਸੋ। ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਾવਿਕਮ੍ਮਪਦਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਪਦਸ੍ਸ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾਯ વਾ ਪਰਿવਾਰਕਭਾવੇਨ વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਸ੍ਸ ਏਕਚ੍ਚਂ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਾવਿਕਮ੍ਮਂ ਅਕਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ ਯਸ੍ਮਾ ਨ ਸਬ੍ਬਂ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਾવਿਕਮ੍ਮਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਪਠਮਂ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਨਿਯਮਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਤਂ ਨ, ਕਸ੍ਮਾ? ਅਤ੍ਥਾਨੁਕ੍ਕਮਾਭਾવਤੋ। ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਜੀવਸਮਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਂ ਸਿਕ੍ਖਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ, ਯਞ੍ਚ ਸਾਜੀવਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਤ੍ਥ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਦਮੇવ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂਯੇવਾਤਿ ਚੁਦ੍ਦਸਨ੍ਨਂ।
‘‘Sampajānamusāvāde pācittiya’’nti (pāci. 2) vuttaṃ mariyādaṃ avītikkamanto tasmiñca sikkhāpade sikkhatīti vuccati. Sikkhāpadanti asabhāvadhammo saṅketova, idha paññatti adhippetā. ‘‘Methunasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti samantapāsādikāyaṃ vuttaṃ, taṃ panatthaṃ sandhāyāti likhitaṃ. Sikkhāti taṃ taṃ sikkhāpadaṃ, sikkhanabhāvena pavattacittuppādo. Sājīvanti paññatti. Tadatthadassanatthaṃ pubbe ‘‘methunasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ. Yasmā sikkhāya guṇasammatāya puññasammatāya tantiyā abhāvato lokassa dubbalyāvikammaṃ tattha na sambhavati. Patthanīyā hi sā, tasmā ‘‘yañca sājīvaṃsamāpanno, tasmiṃ dubbalabhāvaṃ appakāsetvā’’ti vuttaṃ. Āṇāya hi dubbalyaṃ sambhavatīti upatisso. Dubbalyāvikammapadaṃ sikkhāpaccakkhānapadassa byañjanasiliṭṭhatāya vā parivārakabhāvena vā veditabbaṃ. Atha vā yasmā sikkhāpaccakkhānassa ekaccaṃ dubbalyāvikammaṃ akataṃ hoti, tasmā taṃ sandhāya ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti padassa atthaṃ vivaranto ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti āha. Tattha siyā yasmā na sabbaṃ dubbalyāvikammaṃ sikkhāpaccakkhānaṃ, tasmā ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti paṭhamaṃ vatvā tassa atthaniyamatthaṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti vattabbanti? Taṃ na, kasmā? Atthānukkamābhāvato. ‘‘Sikkhāsājīvasamāpanno’’ti hi vuttattā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuccamāne anukkameneva attho vutto hoti, na aññathā, tasmā idameva paṭhamaṃ vuttanti. Tesaṃyevāti cuddasannaṃ.
‘‘ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯਾ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
‘‘Sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti sabbasikkhāpadānaṃ sādhāraṇatthaṃ ‘‘ayamettha anupaññattī’’ti vuttaṃ.
ਪવੇਸਨਂ ਨਾਮ ਅਙ੍ਗਜਾਤਂ ਪવੇਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਜਾਤੇਨ ਸਮ੍ਫੁਸਨਂ। ਪવਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਯਾવ ਮੂਲਂ ਪવੇਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਕਤਕਾਲੋ વਾਯਾਮਕਾਲੋ। ਸੁਕ੍ਕવਿਸਟ੍ਠਿਸਮਯੇ ਅਙ੍ਗਜਾਤਂ ਠਿਤਂ ਨਾਮ। ਉਦ੍ਧਰਣਂ ਨਾਮ ਨੀਹਰਣਕਾਲੋ। વਿਨਯਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਪਨ ‘‘વਾਯਾਮਤੋ ਓਰਮਿਤ੍વਾ ਠਾਨਂ ਠਿਤਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪવੇਸਨਪવਿਟ੍ਠਉਦ੍ਧਰਣਕਾਲੇਸੁਪਿ ਸੁਕ੍ਕવਿਸਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿਯੇવ। ਸਾਦਿਯਨਂ ਨਾਮ ਸੇવਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਧਿવਾਸਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ।
Pavesanaṃ nāma aṅgajātaṃ pavesentassa aṅgajātena samphusanaṃ. Paviṭṭhaṃ nāma yāva mūlaṃ pavesentassa vippakatakālo vāyāmakālo. Sukkavisaṭṭhisamaye aṅgajātaṃ ṭhitaṃ nāma. Uddharaṇaṃ nāma nīharaṇakālo. Vinayagaṇṭhipade pana ‘‘vāyāmato oramitvā ṭhānaṃ ṭhitaṃ nāmā’’ti vuttaṃ, taṃ asaṅkarato dassanatthaṃ vuttaṃ. Pavesanapaviṭṭhauddharaṇakālesupi sukkavisaṭṭhi hotiyeva. Sādiyanaṃ nāma sevanacittassa adhivāsanacittassa uppādanaṃ.
ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗੇ ਏવ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਇਦਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਨਿਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘વਿਨਯਧਰਪਞ੍ਚਮੇਨ ਗਣੇਨ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੫੯) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਧ ਤਤਿਯਾ ਸਹਯੋਗੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ વੀਸਤਿਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਚੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ, ਪਞ੍ਚਮੋ વਿਨਯਧਰੋવ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ, ਏવਂ ਸਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕੋ ਚੇ વਿਨਯਧਰੋ, ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਕਮ੍ਮਂ ਕੋਪੇਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਪਰਿવਾਰਾવਸਾਨੇ ਕਮ੍ਮવਗ੍ਗੇ (ਪਰਿ॰ ੪੮੨ ਆਦਯੋ) ਯਂ ਕਮ੍ਮવਿਪਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਤ੍ਥਿਤਾਯ। ‘‘ਕਥਂ વਤ੍ਥੁਤੋ વਾ ਞਤ੍ਤਿਤੋ વਾ ਅਨੁਸ੍ਸਾવਨਤੋ વਾ ਸੀਮਤੋ વਾ ਪਰਿਸਤੋ વਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਅਯਂ ‘‘ਪਰਿਸਤੋ વਾ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋਤਿ ਚੇ? ਨ, ‘‘ਦ੍વਾਦਸਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪਰਿਸਤੋ ਕਮ੍ਮਾਨਿ વਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੪੮੭) ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ વਿਭਙ੍ਗੇ ਤਸ੍ਸ ਅਨਾਮਟ੍ਠਤ੍ਤਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਯਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸਰੂਪੇਨ વੁਤ੍ਤਪਾਲ਼ਿવਸੇਨੇવ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਯਮੁਖਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਲਿਖਿਤਂ। ‘‘ਅਙ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਆਪਤ੍ਤੀਨਂ ਅਙ੍ਗਾਨਙ੍ਗਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਧ ਪਨ ‘‘ਅਙ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਸ੍ਮਾ? ਸਮੁਟ੍ਠਨਾਦੀਨਂ ਪਰਿવਾਰਾਦੀਸੁ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਗਹੇਤ੍વਾ ਇਧਾਪਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨਙ੍ਗਾਨਂ વવਤ੍ਥਾਨਾਭਾવਤੋ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਚ ਅਨਙ੍ਗਤ੍ਤੇ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਅਤਿવਿਤ੍ਥਾਰਤਾਯ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਅਨੂਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਚਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਸਬ੍ਬਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Ubhatovibhaṅge eva paññattāni sandhāya ‘‘idañhi sabbasikkhāpadānaṃ nidāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Vinayadharapañcamena gaṇena upasampadā’’ti (mahāva. 259) vuttattā idha tatiyā sahayogena vuttā. Tasmā vīsatipi bhikkhū ce nisinnā, pañcamo vinayadharova icchitabbo, evaṃ sati pārājiko ce vinayadharo, upasampadākammaṃ kopetīti ce? Na, parivārāvasāne kammavagge (pari. 482 ādayo) yaṃ kammavipattilakkhaṇaṃ vuttaṃ, tassa tasmiṃ natthitāya. ‘‘Kathaṃ vatthuto vā ñattito vā anussāvanato vā sīmato vā parisato vā’’ti ettakaṃ vuttaṃ, nanu ayaṃ ‘‘parisato vā’’ti vacanena saṅgahitoti ce? Na, ‘‘dvādasahi ākārehi parisato kammāni vipajjantī’’ti (pari. 487) suttassa hi vibhaṅge tassa anāmaṭṭhattāti ayamattho yasmā tattha tattha sarūpena vuttapāḷivaseneva sakkā jānituṃ, tasmā nayamukhaṃ dassetvā saṃkhittoti likhitaṃ. ‘‘Aṅga’’nti padaṃ uddharitvā ‘‘sabbasikkhāpadesu āpattīnaṃ aṅgānaṅgaṃ veditabba’’nti vuttaṃ, idha pana ‘‘aṅga’’nti vuttaṃ, kasmā? Samuṭṭhanādīnaṃ parivārādīsu saṅkhepena āgatattā tattha gahetvā idhāpi niddiṭṭhānaṃ anaṅgānaṃ vavatthānābhāvato, sabbattha saṅkhepato ca vitthārato ca anaṅgatte vuccamāne ativitthāratāya tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade anūnaṃ vattabbato cāti veditabbo, sabbāpattīnaṃ saṅgāhakavasenāti attho.
ਯਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ‘‘ਕਿਰਿਯਾਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਕਾਯવਾਚਾ ਸਹ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਅਕਿਰਿਯਾਨਂ વਸੇਨ વਿਨਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਭੂਤਾਰੋਚਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਤ੍ਤਾ, ਅਚਿਤ੍ਤਕਤ੍ਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਰਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਙ੍ਗਨ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਜਨਕਮ੍ਪਿ ਏਕਚ੍ਚਂ ਬਾਹੁਲ੍ਲਨਯੇਨ ‘‘ਕਿਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਯਥੇવ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਂ। વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવੇਪਿ ‘‘ਸੋ ਚੇ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸ, ਨ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਅਨਾਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ, વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਾਪਿ ਕਿਰਿਯਾ વਿਨਾ ਸੇવਨਚਿਤ੍ਤੇਨ ਨ ਹੋਤਿ વੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਜਤ੍ਤਾ, વਿਕਾਰਰੂਪਤ੍ਤਾ, ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ ਚ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਿਰਿਯਾਸਙ੍ਖਾਤਮਿਦਂ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਰੂਪਂ, ਇਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤਜਰੂਪਂ વਿਯ ਜਨਕਚਿਤ੍ਤੇਨ વਿਨਾ ਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਇਤਰਂ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਿਰਿਯਾਯ ਸਤਿ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਤਜ੍ਜਨਕਂ ਸੇવਨਚਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਿ ਏવਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਨ ਸਾਦਿਯਤਿ, ਅਨਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਜਨਕਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਸੇવਨਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਜਨੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਨਾਪਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਸਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਦਿਯਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇ, ਨ ਸਾਦਿਯਤਿ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਸ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਭਗવਾ ‘‘ਕਿਂਚਿਤ੍ਤੋ ਤ੍વਂ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੩੫) ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਨ ਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Yāni sikkhāpadāni ‘‘kiriyānī’’ti vuccanti, tesaṃ vasena kāyavācā saha viññattiyā veditabbā, akiriyānaṃ vasena vinā viññattiyā veditabbā. Cittaṃ panettha appamāṇaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānassa kiriyattā, acittakattā ca. Tattha kiriyā āpattiyā anaṅgantaracittasamuṭṭhānā veditabbā. Aviññattijanakampi ekaccaṃ bāhullanayena ‘‘kiriya’’nti vuccati yatheva paṭhamapārājikaṃ. Viññattiyā abhāvepi ‘‘so ce sādiyati, āpatti pārājikassa, na sādiyati, anāpattī’’ti hi vuttaṃ, viññattisaṅkhātāpi kiriyā vinā sevanacittena na hoti vuttacittajattā, vikārarūpattā, cittānuparivattikattā ca. Tasmā kiriyāsaṅkhātamidaṃ viññattirūpaṃ, itaraṃ cittajarūpaṃ viya janakacittena vinā na tiṭṭhati, itaraṃ saddāyatanaṃ tiṭṭhati, tasmā kiriyāya sati ekantato tajjanakaṃ sevanacittaṃ atthi evāti katvā na sādiyati, anāpattīti na yujjatīti. Yasmā viññattijanakampi samānaṃ sevanacittaṃ na sabbakālaṃ viññattiṃ janeti, tasmā vināpi viññattiyā sayaṃ uppajjatīti katvā ‘‘sādiyati, āpatti pārājikassā’’ti vuttaṃ. Nuppajjati ce, na sādiyati nāma, tassa anāpatti. Teneva bhagavā ‘‘kiṃcitto tvaṃ bhikkhū’’ti (pārā. 135) citteneva āpattiṃ paricchindati, na kiriyāyāti veditabbaṃ.
ਏਤ੍ਥ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ વਾ ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ વਾ ਕਾਯਾਦਿਭੇਦਾਪੇਕ੍ਖਮੇવ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਪ੍ਪਯੋਜਨਂ। ਤੇਸੁ ਕਿਰਿਯਾਗ੍ਗਹਣਂ ਕਾਯਾਦੀਨਂ ਸવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਾવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਭੇਦਦਸ੍ਸਨਪ੍ਪਯੋਜਨਂ। ਸਞ੍ਞਾਗ੍ਗਹਣਂ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਙ੍ਗਾਨਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਪ੍ਪਯੋਜਨਂ। ਤੇਨ ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਿਰਿਯਲਕ੍ਖਣੇ વਾ ਅਕਿਰਿਯਲਕ੍ਖਣੇ વਾ ਸਨ੍ਨਿਹਿਤਂ, ਯਤੋ વਾ ਕਿਰਿਯਾ વਾ ਅਕਿਰਿਯਾ વਾ ਹੋਤਿ, ਨ ਤਂ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਙ੍ਗਂ વਾ ਅਨਙ੍ਗਂ વਾ ਹੋਤਿ। ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ‘‘ਸਞ੍ਞਾવਿਮੋਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਙ੍ਗਂ, ਇਤਰਂ ਅਨਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਸਚਿਤ੍ਤਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਦਭਾવਾ ਅਚਿਤ੍ਤਕਂ, ਤੇਨ ਤਸ੍ਸ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਸਾવਜ੍ਜਤਾਯ ‘‘ਲੋਕવਜ੍ਜਮੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਾવਜ੍ਜਂਯੇવ ਸਮਾਨਂ ਏਕਚ੍ਚਂ ਲੋਕવਜ੍ਜਂ, ਏਕਚ੍ਚਂ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਪ੍ਪਯੋਜਨਂ ਚਿਤ੍ਤਲੋਕવਜ੍ਜਗ੍ਗਹਣਂ। ਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਲੋਕવਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਨੋਕਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਸਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤੀਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਨਿવਾਰਣਪ੍ਪਯੋਜਨਂ ਕਮ੍ਮਗ੍ਗਹਣਂ।
Ettha samuṭṭhānaggahaṇaṃ kattabbato vā akattabbato vā kāyādibhedāpekkhameva āpattiṃ āpajjati, na aññathāti dassanappayojanaṃ. Tesu kiriyāggahaṇaṃ kāyādīnaṃ saviññattikāviññattikabhedadassanappayojanaṃ. Saññāggahaṇaṃ āpattiyā aṅgānaṅgacittavisesadassanappayojanaṃ. Tena yaṃ cittaṃ kiriyalakkhaṇe vā akiriyalakkhaṇe vā sannihitaṃ, yato vā kiriyā vā akiriyā vā hoti, na taṃ avisesena āpattiyā aṅgaṃ vā anaṅgaṃ vā hoti. Kintu yāya saññāya ‘‘saññāvimokkha’’nti vuccati, tāya sampayuttaṃ cittaṃ aṅgaṃ, itaraṃ anaṅganti dassitaṃ hoti. Idāni yena cittena sikkhāpadaṃ sacittakaṃ hoti, tadabhāvā acittakaṃ, tena tassa avisesena sāvajjatāya ‘‘lokavajjamevā’’ti vuttaṃ. Kintu sāvajjaṃyeva samānaṃ ekaccaṃ lokavajjaṃ, ekaccaṃ paṇṇattivajjanti dassanappayojanaṃ cittalokavajjaggahaṇaṃ. Cittameva yasmā ‘‘lokavajja’’nti vuccati, tasmā manokammampi siyā āpattīti aniṭṭhappasaṅganivāraṇappayojanaṃ kammaggahaṇaṃ.
ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਕਿਰਿਯਲਕ੍ਖਣਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਤਂ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਨਿવਾਰਣਪ੍ਪਯੋਜਨਂ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਗ੍ਗਹਣਂ। ਯਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਪਤ੍ਤਿ, ਤਂ ਏਕਚ੍ਚਂ ਅવੇਦਨਮ੍ਪਿ ਨਿਰੋਧਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕਂ ਏਤ੍ਥ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕਗ੍ਗਹਣਂ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਞ੍ਹਿ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ‘‘ਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਤਿવੇਦਨ’’ਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਂ ਅਚਿਤ੍ਤਕੇਨਾਪਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਤਿવੇਦਨ’’ਮਿਚੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਸਾਧਕਸੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿ ਅਚਿਤ੍ਤਕੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਅਚਿਤ੍ਤਕੋ વੁਟ੍ਠਾਤਿ (ਪਰਿ॰ ੩੨੪), ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੋ વੁਟ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਰਿ॰ ੪੭੦)। ‘‘ਸਚਿਤ੍ਤਕਂ ਆਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨਂ, ਸਞ੍ਞਾવਿਮੋਕ੍ਖਂ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨਂ, ਅਚਿਤ੍ਤਕਂ વਤ੍ਥੁਅਜਾਨਨਂ, ਨੋਸਞ੍ਞਾવਿਮੋਕ੍ਖਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨਾਜਾਨਨਂ। ਇਦਮੇવ ਤੇਸਂ ਨਾਨਾਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ਪਾਰਾਜਿਕ ੬੧-੬੬ ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) ਲਿਖਿਤਂ।
Yaṃ panettha akiriyalakkhaṇaṃ kammaṃ, taṃ kusalattikavinimuttaṃ siyāti aniṭṭhappasaṅganivāraṇappayojanaṃ kusalattikaggahaṇaṃ. Yā panettha abyākatāpatti, taṃ ekaccaṃ avedanampi nirodhaṃ samāpanno āpajjatīti vedanāttikaṃ ettha na labbhatīti aniṭṭhappasaṅganivāraṇatthaṃ vedanāttikaggahaṇaṃ. Sikkhāpadañhi sacittakapuggalavasena ‘‘ticittaṃ tivedana’’nti laddhavohāraṃ acittakenāpannampi ‘‘ticittaṃ tivedana’’miceva vuccati. Tatridaṃ sādhakasuttaṃ – ‘‘atthāpatti acittako āpajjati acittako vuṭṭhāti (pari. 324), atthāpatti kusalacitto āpajjati kusalacitto vuṭṭhātī’’tiādi (pari. 470). ‘‘Sacittakaṃ āpattidīpanaṃ, saññāvimokkhaṃ anāpattidīpanaṃ, acittakaṃ vatthuajānanaṃ, nosaññāvimokkhaṃ vītikkamanājānanaṃ. Idameva tesaṃ nānātta’’nti (vajira. ṭī. pārājika 61-66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) likhitaṃ.
ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਤਾવ ਗਣ੍ਠਿਪਦਨਯੋ – ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇਤਿ ਸੁਰਾਪਾਨਾਦਿਅਚਿਤ੍ਤਕੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਚਿਤ੍ਤਕੇਸੁ ਪਨ ਯਂ ਏਕਨ੍ਤਮਕੁਸਲੇਨੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਉਭਯਂ ਲੋਕવਜ੍ਜਂ ਨਾਮ। ਸੁਰਾਪਾਨਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ‘‘ਸੁਰਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਪਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વਾ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਿવਨੇ ਅਕੁਸਲਮੇવਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਜਾਨਿਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤવਚਨਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜਸ੍ਸਪਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਤਾਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਇਮਂ ਅਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਂ ਪਰਿਹਰਿਤੁਕਾਮਤਾਯ ਚ વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿਤ੍ਥੇਰੇਨ ਲਿਖਿਤਂ – ‘‘ਇਧ ‘ਸਚਿਤ੍ਤਕ’ਨ੍ਤਿ ਚ ‘ਅਚਿਤ੍ਤਕ’ਨ੍ਤਿ ਚ વਿਚਾਰਣਾ વਤ੍ਥੁવਿਜਾਨਨੇ ਏવ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਜਾਨਨੇ। ਯਦਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਜਾਨਨੇ ਹੋਤਿ , ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਾਨੇવ ਸਿਯੁਂ, ਨ ਚ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ વਤ੍ਥੁવਿਜਾਨਨੇ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਇਦਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਸੇਖਿਯੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਜਾਨਨਮੇવ ਪਮਾਣਂ, ਨ વਤ੍ਥੁਮਤ੍ਤવਿਜਾਨਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਸੇਨ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸ੍ਸ ਸਚਿਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਲੋਕવਜ੍ਜਂ, ਸਚਿਤ੍ਤਕਾਚਿਤ੍ਤਕਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਚਿਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਚ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਰਾਪਾਨਾਦਿਲੋਕવਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਯਸ੍ਸਾ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੇવ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ ਲੋਕવਜ੍ਜਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ’’ਤਿ ਹਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਅਚਿਤ੍ਤਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਨ ਹਿ ਏਕਂਸਤੋ ਸਚਿਤ੍ਤਕਾਯ ‘‘ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ’’ਤਿ વਿਸੇਸਨੇ ਪਯੋਜਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਅਨਿਯਮੇਨ વੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਨਿਯਮવਸੇਨ ਏવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Sacittakapakkheti ettha ayaṃ tāva gaṇṭhipadanayo – sacittakapakkheti surāpānādiacittake sandhāya vuttaṃ. Sacittakesu pana yaṃ ekantamakusaleneva samuṭṭhāti, tañca ubhayaṃ lokavajjaṃ nāma. Surāpānasmiñhi ‘‘surā’’ti vā ‘‘pātuṃ na vaṭṭatī’’ti vā jānitvā pivane akusalamevāti. Tattha ‘‘na vaṭṭatīti jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassapi lokavajjatāpasaṅgato. Imaṃ aniṭṭhappasaṅgaṃ pariharitukāmatāya ca vajirabuddhittherena likhitaṃ – ‘‘idha ‘sacittaka’nti ca ‘acittaka’nti ca vicāraṇā vatthuvijānane eva hoti, na paññattivijānane. Yadi paññattivijānane hoti , sabbasikkhāpadāni lokavajjāneva siyuṃ, na ca sabbasikkhāpadāni lokavajjāni. Tasmā vatthuvijānane eva hotīti idaṃ yujjati. Kasmā? Yasmā sekhiyesu paññattivijānanameva pamāṇaṃ, na vatthumattavijānana’’nti. Ayaṃ panettha attho sikkhāpadasīsena āpattiṃ gahetvā yassa sikkhāpadassa sacittakassa cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajjaṃ, sacittakācittakasaṅkhātassa acittakassa ca sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, tampi surāpānādilokavajjanti imamatthaṃ sandhāya ‘‘yassā sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā nāmā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sacittakapakkhe’’ti hi idaṃ vacanaṃ acittakaṃ sandhāyāha. Na hi ekaṃsato sacittakāya ‘‘sacittakapakkhe’’ti visesane payojanaṃ atthīti, evaṃ santepi aniyamena vuttañca niyamavasena eva gahetabbanti attho.
ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਨਂ ਪਨਾਤਿ ਪਨ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਾਦਿਕਾਰਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ। ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਠਿਤਂ ਸਾਦਿਯਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੫੮) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਂ ਕਥਨ੍ਤਿ ਚੇ? ‘‘ਸਾਦਿਯਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕਿਰਿਯਾ ਏવ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ‘‘ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨ, ਪਚੁਰવੋਹਾਰવਸੇਨ ‘‘ਕਾਯਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਉਬ੍ਭਜਾਣੁਮਣ੍ਡਲਿਕਾਯ ਲਬ੍ਭਤਿ ਏવਾਤਿ ਲਿਖਿਤਂ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਦੁਨ੍ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋਪਿ ਦੁਨ੍ਨਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦) વਦਨ੍ਤੇਨਾਪਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਮੇવ ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸ੍ਸ ਸੁਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਭਾવੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਨ ਅਕ੍ਖਰવਚਨਾਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ਨਾਥੋ ਸਰਣਂ ਅવੋਚਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Tiracchānānaṃ panāti pana-saddena thullaccayādikāraṃ nivatteti. Kiriyāti ettha ‘‘ṭhitaṃ sādiyatī’’ti (pārā. 58) vuttattā taṃ kathanti ce? ‘‘Sādiyatī’’ti vuttattā kiriyā eva. Evaṃ sante ‘‘kāyakammaṃ manokamma’’nti vattabbanti ce? Na, pacuravohāravasena ‘‘kāyakamma’’nti vuttattā. Ubbhajāṇumaṇḍalikāya labbhati evāti likhitaṃ. Pubbe vuttanayena saṃsandetvā gahetabbaṃ. ‘‘Dunnikkhittassa, bhikkhave, padabyañjanassa atthopi dunnayo hotī’’ti (a. ni. 2.20) vadantenāpi atthassa sukhaggahaṇatthameva padabyañjanassa sunikkhittabhāvo icchito, na akkharavacanāya, tasmā āha ‘‘atthañhi nātho saraṇaṃ avocā’’tiādi.
ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭhamapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.