Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / കങ്ഖാവിതരണീ-അഭിനവ-ടീകാ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
പാരാജികകണ്ഡം
Pārājikakaṇḍaṃ
ഇദാനി നിദാനുദ്ദേസാനന്തരം വുത്തസ്സ പാരാജികുദ്ദേസസ്സ അത്ഥം സംവണ്ണേതും ‘‘ഇദാനീ’’തിആദി ആരദ്ധം. നിദാനാനന്തരന്തി ഭാവനപുംസകനിദ്ദേസോ, നിദാനം അനന്തരം കത്വാതി വുത്തം ഹോതി. തത്ഥാതി പാരാജികകണ്ഡേ. പാതിമോക്ഖേതി ഭിക്ഖുപാതിമോക്ഖേ. ചത്താരോതി ഗണനപരിച്ഛേദോ ഊനാതിരേകഭാവനിവത്തനതോ. പാരാജികാതി സജാതിനാമം. ആപത്തിയോതി സബ്ബസാധാരണനാമം. ഉദ്ദിസീയതീതി ഉദ്ദേസോ. ഭാവപ്പധാനോയം നിദ്ദേസോ. തേനാഹ ‘‘ഉദ്ദിസിതബ്ബത’’ന്തി.
Idāni nidānuddesānantaraṃ vuttassa pārājikuddesassa atthaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘idānī’’tiādi āraddhaṃ. Nidānānantaranti bhāvanapuṃsakaniddeso, nidānaṃ anantaraṃ katvāti vuttaṃ hoti. Tatthāti pārājikakaṇḍe. Pātimokkheti bhikkhupātimokkhe. Cattāroti gaṇanaparicchedo ūnātirekabhāvanivattanato. Pārājikāti sajātināmaṃ. Āpattiyoti sabbasādhāraṇanāmaṃ. Uddisīyatīti uddeso. Bhāvappadhānoyaṃ niddeso. Tenāha ‘‘uddisitabbata’’nti.
൧. പഠമപാരാജികവണ്ണനാ
1. Paṭhamapārājikavaṇṇanā
യോ പനാതി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫ ഭിക്ഖുപദഭാജനീയവണ്ണനാ) ഏത്ഥ യസ്മാ പനാതി നിപാതമത്തം, യോതി അത്ഥപദം, തഞ്ച അനിയമേന പുഗ്ഗലം ദീപേതി. തസ്മാ തസ്സ അത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘യോ കോചീ’’തി ആഹ. യസ്മാ പന യോ യോകോചി നാമ, സോ അവസ്സം ലിങ്ഗയുത്തജാതിനാമഗോത്തസീലവിഹാരഗോചരവയേസു ഏകേനാകാരേന പഞ്ഞായതി, തസ്മാ തം തഥാ ഞാപേതും ‘‘രസ്സദീഘാദിനാ’’തിആദിമാഹ. ആദിസദ്ദേന നവകമ്മാദീനം ഗഹണം. ലിങ്ഗാദിഭേദേനാതി ലിങ്ഗീയതിഞായതി ഏതേനാതി ലിങ്ഗം, തം ആദി യേസം തേതി ലിങ്ഗാദയോ, തേസം ഭേദോ ലിങ്ഗാദിഭേദോ, തേന ലിങ്ഗാദിഭേദേന. ഏത്ഥാദിസദ്ദേന പന യുത്താദീനം ഗഹണം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ലിങ്ഗവസേന യാദിസോ വാ താദിസോ വാ ഹോതു, ദീഘോ വാ രസ്സോ വാ കാളോ വാ ഓദാതോ വാ മങ്ഗുരച്ഛവി വാ കിസോ വാ ഥൂലോ വാ. യോഗവസേന യേന വാ തേന വാ യുത്തോ ഹോതു, നവകമ്മയുത്തോ വാ ഉദ്ദേസയുത്തോ വാ വാസധുരയുത്തോ വാ. ജാതിവസേന യംജച്ചോ വാ തംജച്ചോ വാ ഹോതു, ഖത്തിയോ വാ ബ്രാഹ്മണോ വാ വേസ്സോ വാ സുദ്ധോ വാ. നാമവസേന യഥാനാമോ വാ തഥാനാമോ വാ ഹോതു, ബുദ്ധരക്ഖിതോ വാ ധമ്മരക്ഖിതോ വാ സങ്ഘരക്ഖിതോ വാ. ഗോത്തവസേന യഥാഗോത്തോ വാ തഥാഗോത്തോ വാ ഹോതു, കച്ചായനോ വാ വാസിട്ഠോ വാ കോസിയോ വാ. സീലേസു യഥാസീലോ വാ തഥാസീലോ വാ ഹോതു, നവകമ്മസീലോ വാ ഉദ്ദേസസീലോ വാ വാസധുരസീലോ വാ. വിഹാരേസുപി യഥാവിഹാരീ വാ തഥാവിഹാരീ വാ ഹോതു, നവകമ്മവിഹാരീ വാ ഉദ്ദേസവിഹാരീ വാ വാസധുരവിഹാരീ വാ . ഗോചരേസുപി യഥാഗോചരോ വാ തഥാഗോചരോ വാ ഹോതു, നവകമ്മഗോചരോ വാ ഉദ്ദേസഗോചരോ വാ വാസധുരഗോചരോ വാ. വയേസുപി യോ വാ സോ വാ ഹോതു ഥേരോ വാ നവോ വാ മജ്ഝിമോ വാ, അഥ ഖോ സബ്ബോവ ഇമസ്മിം അത്ഥേ ‘‘യോ’’തി വുച്ചതീതി.
Yo panāti (pārā. aṭṭha. 1.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā) ettha yasmā panāti nipātamattaṃ, yoti atthapadaṃ, tañca aniyamena puggalaṃ dīpeti. Tasmā tassa atthaṃ dassento ‘‘yo kocī’’ti āha. Yasmā pana yo yokoci nāma, so avassaṃ liṅgayuttajātināmagottasīlavihāragocaravayesu ekenākārena paññāyati, tasmā taṃ tathā ñāpetuṃ ‘‘rassadīghādinā’’tiādimāha. Ādisaddena navakammādīnaṃ gahaṇaṃ. Liṅgādibhedenāti liṅgīyatiñāyati etenāti liṅgaṃ, taṃ ādi yesaṃ teti liṅgādayo, tesaṃ bhedo liṅgādibhedo, tena liṅgādibhedena. Etthādisaddena pana yuttādīnaṃ gahaṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – liṅgavasena yādiso vā tādiso vā hotu, dīgho vā rasso vā kāḷo vā odāto vā maṅguracchavi vā kiso vā thūlo vā. Yogavasena yena vā tena vā yutto hotu, navakammayutto vā uddesayutto vā vāsadhurayutto vā. Jātivasena yaṃjacco vā taṃjacco vā hotu, khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddho vā. Nāmavasena yathānāmo vā tathānāmo vā hotu, buddharakkhito vā dhammarakkhito vā saṅgharakkhito vā. Gottavasena yathāgotto vā tathāgotto vā hotu, kaccāyano vā vāsiṭṭho vā kosiyo vā. Sīlesu yathāsīlo vā tathāsīlo vā hotu, navakammasīlo vā uddesasīlo vā vāsadhurasīlo vā. Vihāresupi yathāvihārī vā tathāvihārī vā hotu, navakammavihārī vā uddesavihārī vā vāsadhuravihārī vā . Gocaresupi yathāgocaro vā tathāgocaro vā hotu, navakammagocaro vā uddesagocaro vā vāsadhuragocaro vā. Vayesupi yo vā so vā hotu thero vā navo vā majjhimo vā, atha kho sabbova imasmiṃ atthe ‘‘yo’’ti vuccatīti.
ഇദാനി ‘‘ഭിക്ഖൂ’’തി പദം സംവണ്ണേതും ‘‘ഏഹിഭിക്ഖൂപസമ്പദാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ‘‘ഏഹി ഭിക്ഖൂ’’തി ഭഗവതോ വചനമത്തേന ഭിക്ഖുഭാവോ ഏഹിഭിക്ഖൂപസമ്പദാ. ‘‘ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമീ’’തിആദിനാ (മഹാവ॰ ൧൦൫) നയേന തിക്ഖത്തും വാചം ഭിന്ദിത്വാ വുത്തേഹി തീഹി സരണഗമനേഹി ഉപസമ്പദാ സരണഗമനൂപസമ്പദാ. ഓവാദപ്പടിഗ്ഗഹണൂപസമ്പദാ (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫) നാമ –
Idāni ‘‘bhikkhū’’ti padaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘ehibhikkhūpasampadā’’tiādimāha. Tattha ‘‘ehi bhikkhū’’ti bhagavato vacanamattena bhikkhubhāvo ehibhikkhūpasampadā. ‘‘Buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’tiādinā (mahāva. 105) nayena tikkhattuṃ vācaṃ bhinditvā vuttehi tīhi saraṇagamanehi upasampadā saraṇagamanūpasampadā. Ovādappaṭiggahaṇūpasampadā (pārā. aṭṭha. 1.45) nāma –
‘‘തസ്മാതിഹ തേ, കസ്സപ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘തിബ്ബം മേ ഹിരോത്തപ്പം പച്ചുപട്ഠിതം ഭവിസ്സതി ഥേരേസു നവേസു മജ്ഝിമേസൂ’തി, ഏവഞ്ഹി തേ കസ്സപ സിക്ഖിതബ്ബം. തസ്മാതിഹ തേ, കസ്സപ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘യം കിഞ്ചി ധമ്മം സുണിസ്സാമി കുസലൂപസംഹിതം, സബ്ബം തം അട്ഠിം കത്വാ മനസി കരിത്വാ സബ്ബചേതസാ സമന്നാഹരിത്വാ ഓഹിതസോതോ ധമ്മം സുണിസ്സാമീ’തി, ഏവഞ്ഹി തേ, കസ്സപ, സിക്ഖിതബ്ബം. തസ്മാതിഹ തേ, കസ്സപ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘സാതസഹഗതാ ച മേ കായഗതാസതി ന വിജഹിസ്സതീ’തി, ഏവഞ്ഹി തേ, കസ്സപ, സിക്ഖിതബ്ബ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൪) –
‘‘Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti, evañhi te kassapa sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘yaṃ kiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbacetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘sātasahagatā ca me kāyagatāsati na vijahissatī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154) –
ഇമിനാ ഓവാദപ്പടിഗ്ഗഹണേന മഹാകസ്സപത്ഥേരസ്സ അനുഞ്ഞാതഉപസമ്പദാ.
Iminā ovādappaṭiggahaṇena mahākassapattherassa anuññātaupasampadā.
പഞ്ഹാബ്യാകരണൂപസമ്പദാ നാമ സോപാകസ്സ അനുഞ്ഞാതഉപസമ്പദാ. ഭഗവാ കിര പുബ്ബാരാമേ അനുചങ്കമന്തം സോപാകസാമണേരം ‘‘‘ഉദ്ധുമാതകസഞ്ഞാ’തി വാ സോപാക ‘രൂപസഞ്ഞാ’തി വാ ഇമേ ധമ്മാ നാനത്ഥാ നാനാബ്യഞ്ജനാ, ഉദാഹു ഏകത്ഥാ ബ്യഞ്ജനമേവ നാന’’ന്തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫) ദസ അസുഭനിസ്സിതേ പഞ്ഹേ പുച്ഛി. സോ തേ ബ്യാകാസി. ഭഗവാ തസ്സ സാധുകാരം ദത്വാ ‘‘കതിവസ്സോ ത്വം, സോപാകാ’’തി പുച്ഛി. സത്തവസ്സോഹം ഭഗവാതി. ‘‘സോപാക, ത്വം മമ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന സദ്ധിം സംസന്ദിത്വാ പഞ്ഹേ ബ്യാകാസീ’’തി ആരദ്ധചിത്തോ ഉപസമ്പദം അനുജാനി, അയം പഞ്ഹാബ്യാകരണൂപസമ്പദാ.
Pañhābyākaraṇūpasampadā nāma sopākassa anuññātaupasampadā. Bhagavā kira pubbārāme anucaṅkamantaṃ sopākasāmaṇeraṃ ‘‘‘uddhumātakasaññā’ti vā sopāka ‘rūpasaññā’ti vā ime dhammā nānatthā nānābyañjanā, udāhu ekatthā byañjanameva nāna’’nti (pārā. aṭṭha. 1.45) dasa asubhanissite pañhe pucchi. So te byākāsi. Bhagavā tassa sādhukāraṃ datvā ‘‘kativasso tvaṃ, sopākā’’ti pucchi. Sattavassohaṃ bhagavāti. ‘‘Sopāka, tvaṃ mama sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā pañhe byākāsī’’ti āraddhacitto upasampadaṃ anujāni, ayaṃ pañhābyākaraṇūpasampadā.
അട്ഠഗരുധമ്മപടിഗ്ഗഹണൂപസമ്പദാ നാമ മഹാപജാപതിയാ അട്ഠഗരുധമ്മപ്പടിഗ്ഗഹണേന അനുഞ്ഞാതഉപസമ്പദാ.
Aṭṭhagarudhammapaṭiggahaṇūpasampadā nāma mahāpajāpatiyā aṭṭhagarudhammappaṭiggahaṇena anuññātaupasampadā.
ദൂതേനൂപസമ്പദാ നാമ അഡ്ഢകാസിയാ ഗണികായ അനുഞ്ഞാതഉപസമ്പദാ.
Dūtenūpasampadā nāma aḍḍhakāsiyā gaṇikāya anuññātaupasampadā.
അട്ഠവാചികൂപസമ്പദാ നാമ ഭിക്ഖുനിയാ ഭിക്ഖുനിസങ്ഘതോ ഞത്തിചതുത്ഥേന, ഭിക്ഖുസങ്ഘതോ ഞത്തിചതുത്ഥേനാതി ഇമേഹി ദ്വീഹി കമ്മേഹി ഉപസമ്പദാ.
Aṭṭhavācikūpasampadā nāma bhikkhuniyā bhikkhunisaṅghato ñatticatutthena, bhikkhusaṅghato ñatticatutthenāti imehi dvīhi kammehi upasampadā.
ഞത്തിചതുത്ഥകമ്മൂപസമ്പദാ നാമ ഭിക്ഖൂനം ഏതരഹി ഉപസമ്പദാ. ഞത്തിചതുത്ഥേനാതി തീഹി അനുസ്സാവനാഹി, ഏകായ ച ഞത്തിയാതി ഏവം ഞത്തിചതുത്ഥേന. കിഞ്ചാപി ഹി ഞത്തി സബ്ബപഠമം വുച്ചതി, തിസ്സന്നം പന അനുസ്സാവനാനം അത്ഥബ്യഞ്ജനഭേദാഭാവതോ അത്ഥബ്യഞ്ജനഭിന്നം ഞത്തിം താസം ചതുത്ഥന്തി കത്വാ ‘‘ഞത്തിചതുത്ഥ’’ന്തി വുച്ചതി. അകുപ്പേനാതി അകോപേതബ്ബതം, അപ്പടിക്കോസിതബ്ബതഞ്ച ഉപഗതേന. ഠാനാരഹേനാതി കാരണാരഹേന സത്ഥു സാസനാരഹേന. ഉപസമ്പന്നോ നാമ ഉപരിഭാവം സമാപന്നോ, പത്തോതി അത്ഥോ. ഭിക്ഖുഭാവോ ഹി ഉപരിഭാവോ, തഞ്ചേസ യഥാവുത്തേന കമ്മേന സമാപന്നത്താ ‘‘ഉപസമ്പന്നോ’’തി വുച്ചതി. കസ്മാ പനേത്ഥ ഇമിനാവ ഉപസമ്പന്നോ ഇധ ഗഹിതോ, നാഞ്ഞേഹീതി? വുച്ചതേ – ഏഹിഭിക്ഖൂപസമ്പദാ അന്തിമഭവികാനമേവ, സരണഗമനൂപസമ്പദാ പരിസുദ്ധാനം, ഓവാദപ്പടിഗ്ഗഹണപഞ്ഹാബ്യാകരണൂപസമ്പദാ മഹാകസ്സപസോപാകാനം, ന ച തേ ഭബ്ബാ പാരാജികാദിലോകവജ്ജം ആപജ്ജിതും, അട്ഠഗരുധമ്മപ്പടിഗ്ഗഹണാദയോ ച ഭിക്ഖുനീനംയേവ അനുഞ്ഞാതാ. അയഞ്ച ഭിക്ഖു, തസ്മാ ഞത്തിചതുത്ഥേനേവ ഉപസമ്പദാകമ്മേന ഉപസമ്പന്നോ ഇധ ഗഹിതോ, നാഞ്ഞേഹീതി വേദിതബ്ബോ. പണ്ണത്തിവജ്ജേസു പന സിക്ഖാപദേസു അഞ്ഞേപി ഏഹിഭിക്ഖൂപസമ്പദായ ഉപസമ്പന്നാദയോ സങ്ഗയ്ഹന്തി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫ ഭിക്ഖുപദഭാജനീയവണ്ണനാ). വക്ഖതി ഹി ‘‘പണ്ണത്തിവജ്ജേസു പന അഞ്ഞേപി സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തീ’’തി. ഇദാനി ‘‘അകുപ്പേന ഠാനാരഹേന ഉപസമ്പന്നോ’’തി സംഖിത്തേന വുത്തമത്ഥം വിത്ഥാരേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘തസ്സ പനാ’’തിആദിമാഹ.
Ñatticatutthakammūpasampadā nāma bhikkhūnaṃ etarahi upasampadā. Ñatticatutthenāti tīhi anussāvanāhi, ekāya ca ñattiyāti evaṃ ñatticatutthena. Kiñcāpi hi ñatti sabbapaṭhamaṃ vuccati, tissannaṃ pana anussāvanānaṃ atthabyañjanabhedābhāvato atthabyañjanabhinnaṃ ñattiṃ tāsaṃ catutthanti katvā ‘‘ñatticatuttha’’nti vuccati. Akuppenāti akopetabbataṃ, appaṭikkositabbatañca upagatena. Ṭhānārahenāti kāraṇārahena satthu sāsanārahena. Upasampanno nāma uparibhāvaṃ samāpanno, pattoti attho. Bhikkhubhāvo hi uparibhāvo, tañcesa yathāvuttena kammena samāpannattā ‘‘upasampanno’’ti vuccati. Kasmā panettha imināva upasampanno idha gahito, nāññehīti? Vuccate – ehibhikkhūpasampadā antimabhavikānameva, saraṇagamanūpasampadā parisuddhānaṃ, ovādappaṭiggahaṇapañhābyākaraṇūpasampadā mahākassapasopākānaṃ, na ca te bhabbā pārājikādilokavajjaṃ āpajjituṃ, aṭṭhagarudhammappaṭiggahaṇādayo ca bhikkhunīnaṃyeva anuññātā. Ayañca bhikkhu, tasmā ñatticatuttheneva upasampadākammena upasampanno idha gahito, nāññehīti veditabbo. Paṇṇattivajjesu pana sikkhāpadesu aññepi ehibhikkhūpasampadāya upasampannādayo saṅgayhanti (sārattha. ṭī. 2.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā). Vakkhati hi ‘‘paṇṇattivajjesu pana aññepi saṅgahaṃ gacchantī’’ti. Idāni ‘‘akuppena ṭhānārahena upasampanno’’ti saṃkhittena vuttamatthaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘tassa panā’’tiādimāha.
തത്ഥാതി തേസു പഞ്ചസു. വസതി ഏത്ഥാതി വത്ഥു, ആധാരോ പതിട്ഠാ. തേനാഹ ‘‘ഉപസമ്പദാപേക്ഖോ പുഗ്ഗലോ’’തി. ഊനാനി അപരിപുണ്ണാനി വീസതി വസ്സാനി അസ്സാതി ഊനവീസതിവസ്സോ. ഏത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം ഉപരി സപ്പാണകവഗ്ഗേ ഊനവീസതിസിക്ഖാപദേ (കങ്ഖാ॰ അട്ഠ॰ ഊനവീസതിവസ്സസിക്ഖാപദവണ്ണനാ) വണ്ണയിസ്സാമ. തേസൂതി പണ്ഡകാദീസു ഏകാദസസു അഭബ്ബപുഗ്ഗലേസു. പണ്ഡകോ (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൦൯) പനേത്ഥ പഞ്ചവിധോ ഹോതി ആസിത്തപണ്ഡകോ, ഉസൂയപണ്ഡകോ , ഓപക്കമികപണ്ഡകോ, നപുംസകപണ്ഡകോ, പക്ഖപണ്ഡകോതി. തേസു ആസിത്തപണ്ഡകസ്സ ച ഉസൂയപണ്ഡകസ്സ ച പബ്ബജ്ജാ ന വാരിതാ, ഇതരേസം തിണ്ണം വാരിതാ. തേസുപി പക്ഖപണ്ഡകസ്സ യസ്മിം പക്ഖേ പണ്ഡകോ ഹോതി, തസ്മിംയേവസ്സ പക്ഖേ പബ്ബജ്ജാ വാരിതാതി. തയോ ചേത്ഥ പബ്ബജ്ജൂപസമ്പദാനം അഭബ്ബതായ അവത്ഥൂ. തേനാഹ ‘‘ആസിത്തപണ്ഡകഞ്ചാ’’തിആദി. തത്ഥ യസ്സ പരേസം അങ്ഗജാതം മുഖേന ഗഹേത്വാ അസുചിനാ ആസിത്തസ്സ പരിളാഹോ വൂപസമ്മതി, അയം ആസിത്തപണ്ഡകോ. യസ്സ പരേസം അജ്ഝാചാരം പസ്സതോ ഉസൂയായ ഉപ്പന്നായ പരിളാഹോ വൂപസമ്മതി, അയം ഉസൂയപണ്ഡകോ. യസ്സ ഉപക്കമേന ബീജാനി അപനീതാനി, അയം ഓപക്കമികപണ്ഡകോ (വി॰ സങ്ഗ॰ അട്ഠ॰ ൧൩൫; വി॰ വി॰ ടീ॰ മഹാവഗ്ഗ ൨.൧൦൯). യോ പന പടിസന്ധിയംയേവ അഭാവകോ ഉപ്പന്നോ, അയം നപുംസകപണ്ഡകോ. ഏകച്ചോ പന അകുസലവിപാകാനുഭാവേന കാളപക്ഖേ പണ്ഡകോ ഹോതി, ജുണ്ഹപക്ഖേ പനസ്സ പരിളാഹോ വൂപസമ്മതി, അയം പക്ഖപണ്ഡകോതി വേദിതബ്ബോ.
Tatthāti tesu pañcasu. Vasati etthāti vatthu, ādhāro patiṭṭhā. Tenāha ‘‘upasampadāpekkho puggalo’’ti. Ūnāni aparipuṇṇāni vīsati vassāni assāti ūnavīsativasso. Ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ upari sappāṇakavagge ūnavīsatisikkhāpade (kaṅkhā. aṭṭha. ūnavīsativassasikkhāpadavaṇṇanā) vaṇṇayissāma. Tesūti paṇḍakādīsu ekādasasu abhabbapuggalesu. Paṇḍako (mahāva. aṭṭha. 109) panettha pañcavidho hoti āsittapaṇḍako, usūyapaṇḍako , opakkamikapaṇḍako, napuṃsakapaṇḍako, pakkhapaṇḍakoti. Tesu āsittapaṇḍakassa ca usūyapaṇḍakassa ca pabbajjā na vāritā, itaresaṃ tiṇṇaṃ vāritā. Tesupi pakkhapaṇḍakassa yasmiṃ pakkhe paṇḍako hoti, tasmiṃyevassa pakkhe pabbajjā vāritāti. Tayo cettha pabbajjūpasampadānaṃ abhabbatāya avatthū. Tenāha ‘‘āsittapaṇḍakañcā’’tiādi. Tattha yassa paresaṃ aṅgajātaṃ mukhena gahetvā asucinā āsittassa pariḷāho vūpasammati, ayaṃ āsittapaṇḍako. Yassa paresaṃ ajjhācāraṃ passato usūyāya uppannāya pariḷāho vūpasammati, ayaṃ usūyapaṇḍako. Yassa upakkamena bījāni apanītāni, ayaṃ opakkamikapaṇḍako (vi. saṅga. aṭṭha. 135; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.109). Yo pana paṭisandhiyaṃyeva abhāvako uppanno, ayaṃ napuṃsakapaṇḍako. Ekacco pana akusalavipākānubhāvena kāḷapakkhe paṇḍako hoti, juṇhapakkhe panassa pariḷāho vūpasammati, ayaṃ pakkhapaṇḍakoti veditabbo.
ഥേയ്യേന സംവാസോ ഏതസ്സാതി ഥേയ്യസംവാസകോ. സോ ച ന സംവാസമത്തസ്സേവ ഥേനകോ ഇധാധിപ്പേതോ, അഥ ഖോ ലിങ്ഗസ്സ, തദുഭയസ്സ ച ഥേനകോപീതി ആഹ ‘‘ഥേയ്യസംവാസകോ പന തിവിധോ’’തിആദി. ന ഭിക്ഖുവസ്സാനി ഗണേതീതി (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൧൦) ‘‘അഹം ദസവസ്സോ വാ വീസതിവസ്സോ വാ’’തി മുസാ വത്വാ ഭിക്ഖുവസ്സാനി ന ഗണേതി. ന യഥാവുഡ്ഢം ഭിക്ഖൂനം വാ സാമണേരാനം വാ വന്ദനം സാദിയതീതി അത്തനാ മുസാവാദം കത്വാ ദസ്സിതവസ്സാനുരൂപേന യഥാവുഡ്ഢം വന്ദനം നാധിവാസേതി. ന ആസനേന പടിബാഹതീതി ‘‘അപേഹി, മേ ഏതം പാപുണാതീ’’തി ആസനേന നപ്പടിബാഹതി. ന ഉപോസഥാദീസു സന്ദിസ്സതീതി ഉപോസഥപ്പവാരണാദീസു ന സന്ദിസ്സതി. ലിങ്ഗമത്തസ്സേവാതി ഏവസദ്ദേന സംവാസം നിവത്തേതി. സമാനോതി സന്തോ. ലിങ്ഗാനുരൂപസ്സ സംവാസസ്സാതി സാമണേരലിങ്ഗാനുരൂപസ്സ സാമണേരസംവാസസ്സ. സചേ പന കാസായേ ധുരം നിക്ഖിപിത്വാ നഗ്ഗോ വാ ഓദാതവത്ഥനിവത്ഥോ വാ മേഥുനസേവനാദീഹി അസ്സമണോ ഹുത്വാ കാസായാനി നിവാസേതി, ലിങ്ഗത്ഥേനകോ ഹോതി. സചേ ഗിഹിഭാവം പത്ഥയമാനോ കാസായം ഓവട്ടികം കത്വാ, അഞ്ഞേന വാ ആകാരേന ഗിഹിനിവാസനേന നിവാസേതി ‘‘സോഭതി നു ഖോ മേ ഗിഹിലിങ്ഗം, ന സോഭതീ’’തി വീമംസനത്ഥം, രക്ഖതി താവ, ‘‘സോഭതീ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ പുന ലിങ്ഗം സാദിയതി, ലിങ്ഗത്ഥേനകോ ഹോതി. ഓദാതം നിവാസേത്വാ വീമംസനസമ്പടിച്ഛനേസുപി ഏസേവ നയോ . സചേപി നിവത്ഥകാസാവസ്സ ഉപരി ഓദാതം നിവാസേത്വാ വീമംസതി വാ സമ്പടിച്ഛതി വാ, രക്ഖതി ഏവ.
Theyyena saṃvāso etassāti theyyasaṃvāsako. So ca na saṃvāsamattasseva thenako idhādhippeto, atha kho liṅgassa, tadubhayassa ca thenakopīti āha ‘‘theyyasaṃvāsako pana tividho’’tiādi. Na bhikkhuvassāni gaṇetīti (mahāva. aṭṭha. 110) ‘‘ahaṃ dasavasso vā vīsativasso vā’’ti musā vatvā bhikkhuvassāni na gaṇeti. Na yathāvuḍḍhaṃ bhikkhūnaṃ vā sāmaṇerānaṃ vā vandanaṃ sādiyatīti attanā musāvādaṃ katvā dassitavassānurūpena yathāvuḍḍhaṃ vandanaṃ nādhivāseti. Na āsanena paṭibāhatīti ‘‘apehi, me etaṃ pāpuṇātī’’ti āsanena nappaṭibāhati. Na uposathādīsu sandissatīti uposathappavāraṇādīsu na sandissati. Liṅgamattassevāti evasaddena saṃvāsaṃ nivatteti. Samānoti santo. Liṅgānurūpassa saṃvāsassāti sāmaṇeraliṅgānurūpassa sāmaṇerasaṃvāsassa. Sace pana kāsāye dhuraṃ nikkhipitvā naggo vā odātavatthanivattho vā methunasevanādīhi assamaṇo hutvā kāsāyāni nivāseti, liṅgatthenako hoti. Sace gihibhāvaṃ patthayamāno kāsāyaṃ ovaṭṭikaṃ katvā, aññena vā ākārena gihinivāsanena nivāseti ‘‘sobhati nu kho me gihiliṅgaṃ, na sobhatī’’ti vīmaṃsanatthaṃ, rakkhati tāva, ‘‘sobhatī’’ti sampaṭicchitvā puna liṅgaṃ sādiyati, liṅgatthenako hoti. Odātaṃ nivāsetvā vīmaṃsanasampaṭicchanesupi eseva nayo . Sacepi nivatthakāsāvassa upari odātaṃ nivāsetvā vīmaṃsati vā sampaṭicchati vā, rakkhati eva.
അന്തിമവത്ഥുഅജ്ഝാപന്നകേപി ഏസേവ നയോതി പാരാജികം ആപന്നകേ ഭിക്ഖുമ്ഹിപി ഏസേവ നയോതി അത്ഥോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – സചേ കോചി ഭിക്ഖു കാസായേ സഉസ്സാഹോവ ഓദാതം നിവാസേത്വാ മേഥുനം പടിസേവിത്വാ പുന കാസായാനി നിവാസേത്വാ വസ്സഗണനാദിഭേദം സബ്ബം വിധിം ആപജ്ജതി, അയം ഭിക്ഖൂഹി ദിന്നലിങ്ഗസ്സ അപരിച്ചത്തത്താ ന ലിങ്ഗത്ഥേനകോ, ലിങ്ഗാനുരൂപസ്സ സംവാസസ്സ സാദിതത്താ നാപി സംവാസത്ഥേനകോതി. വിദേസന്തി പരദേസം. ഇദഞ്ച വഞ്ചേതും സക്കുണേയ്യട്ഠാനം ദസ്സേതും വുത്തം. യോ പന സദേസേപി ഏവം കരോതി, സോപി സംവാസത്ഥേനകോവ. ‘‘സംവാസമത്തസ്സേവാ’’തി ഇമിനാ ലിങ്ഗം പടിക്ഖിപതി. സചേ കോചി വുഡ്ഢപബ്ബജിതോ (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൧൦) ഭിക്ഖുവസ്സാനി ഗണേത്വാ മഹാപേളാദീസു ദിയ്യമാനഭത്തം ഗണ്ഹാതി, സോപി ഥേയ്യസംവാസകോ ഹോതി. സയം സാമണേരോവ സാമണേരപ്പടിപാടിയാ കൂടവസ്സാനി ഗണേത്വാ ഗണ്ഹന്തോ ഥേയ്യസംവാസകോ ന ഹോതി. ഭിക്ഖു പന ഭിക്ഖുപടിപാടിയാ കൂടവസ്സാനി ഗണേത്വാ ഗണ്ഹന്തോ ഭണ്ഡഗ്ഘേന കാരേതബ്ബോ.
Antimavatthuajjhāpannakepi eseva nayoti pārājikaṃ āpannake bhikkhumhipi eseva nayoti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace koci bhikkhu kāsāye saussāhova odātaṃ nivāsetvā methunaṃ paṭisevitvā puna kāsāyāni nivāsetvā vassagaṇanādibhedaṃ sabbaṃ vidhiṃ āpajjati, ayaṃ bhikkhūhi dinnaliṅgassa apariccattattā na liṅgatthenako, liṅgānurūpassa saṃvāsassa sāditattā nāpi saṃvāsatthenakoti. Videsanti paradesaṃ. Idañca vañcetuṃ sakkuṇeyyaṭṭhānaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Yo pana sadesepi evaṃ karoti, sopi saṃvāsatthenakova. ‘‘Saṃvāsamattassevā’’ti iminā liṅgaṃ paṭikkhipati. Sace koci vuḍḍhapabbajito (mahāva. aṭṭha. 110) bhikkhuvassāni gaṇetvā mahāpeḷādīsu diyyamānabhattaṃ gaṇhāti, sopi theyyasaṃvāsako hoti. Sayaṃ sāmaṇerova sāmaṇerappaṭipāṭiyā kūṭavassāni gaṇetvā gaṇhanto theyyasaṃvāsako na hoti. Bhikkhu pana bhikkhupaṭipāṭiyā kūṭavassāni gaṇetvā gaṇhanto bhaṇḍagghena kāretabbo.
നനു സംവാസോ നാമ ഏകകമ്മം ഏകുദ്ദേസോ സമസിക്ഖതാതി ആഹ ‘‘ഭിക്ഖുവസ്സഗണനാദികോ ഹീ’’തിആദി. ഇമിനാ ന കേവലം ഏകകമ്മാദികോവ കിരിയഭേദോ സംവാസോതി ഇധാധിപ്പേതോ, അഥ ഖോ തദഞ്ഞോ ഭിക്ഖുവസ്സഗണനാദികോപീതി ദസ്സേതി. ഇമസ്മിം അത്ഥേതി ഥേയ്യസംവാസകാധികാരേ. സിക്ഖം പച്ചക്ഖായാതി സിക്ഖം പരിച്ചജിത്വാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – സചേ കോചി ഭിക്ഖു സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ലിങ്ഗം അനപനേത്വാ ദുസ്സീലകമ്മം കത്വാ വാ അകത്വാ വാ ‘‘ന മം കോചി ജാനാതീ’’തി പുന സബ്ബം പുബ്ബേ വുത്തം വസ്സഗണനാദിഭേദം വിധിം പടിപജ്ജതി, സോ ഥേയ്യസംവാസകോ ഹോതീതി.
Nanu saṃvāso nāma ekakammaṃ ekuddeso samasikkhatāti āha ‘‘bhikkhuvassagaṇanādiko hī’’tiādi. Iminā na kevalaṃ ekakammādikova kiriyabhedo saṃvāsoti idhādhippeto, atha kho tadañño bhikkhuvassagaṇanādikopīti dasseti. Imasmiṃ attheti theyyasaṃvāsakādhikāre. Sikkhaṃ paccakkhāyāti sikkhaṃ pariccajitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace koci bhikkhu sikkhaṃ paccakkhāya liṅgaṃ anapanetvā dussīlakammaṃ katvā vā akatvā vā ‘‘na maṃ koci jānātī’’ti puna sabbaṃ pubbe vuttaṃ vassagaṇanādibhedaṃ vidhiṃ paṭipajjati, so theyyasaṃvāsako hotīti.
സചേ പന കസ്സചി രാജാ കുദ്ധോ ഹോതി, സോ ‘‘ഏവം മേ സോത്ഥി ഭവിസ്സതീ’’തി സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ പലായതി. തം ദിസ്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേന്തി. രാജാ ‘‘സചേ പബ്ബജിതോ, ന തം ലബ്ഭാ കിഞ്ചി കാതു’’ന്തി തസ്മിം കോധം പടിവിനേതി. സോ ‘‘വൂപസന്തം മേ രാജഭയ’’ന്തി സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോ പബ്ബാജേതബ്ബോ. അഥാപി ‘‘സാസനം നിസ്സായ മയാ ജീവിതം ലദ്ധം, ഹന്ദ ദാനി അഹം പബ്ബജാമീ’’തി ഉപ്പന്നസംവേഗോ തേനേവ ലിങ്ഗേന ആഗന്ത്വാ ആഗന്തുകവത്തം ന സാദിയതി, ഭിക്ഖൂഹി പുട്ഠോ വാ അപുട്ഠോ വാ യഥാഭൂതമത്താനം ആവികത്വാവ പബ്ബജ്ജം യാചതി, ലിങ്ഗം അപനേത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ പന വത്തം സാദിയതി, പബ്ബജിതാലയം ദസ്സേതി, സബ്ബം പുബ്ബേ വുത്തം വസ്സഗണനാദിഭേദം പടിപജ്ജതി, അയം പന ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.
Sace pana kassaci rājā kuddho hoti, so ‘‘evaṃ me sotthi bhavissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā palāyati. Taṃ disvā rañño ārocenti. Rājā ‘‘sace pabbajito, na taṃ labbhā kiñci kātu’’nti tasmiṃ kodhaṃ paṭivineti. So ‘‘vūpasantaṃ me rājabhaya’’nti saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgato pabbājetabbo. Athāpi ‘‘sāsanaṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ, handa dāni ahaṃ pabbajāmī’’ti uppannasaṃvego teneva liṅgena āgantvā āgantukavattaṃ na sādiyati, bhikkhūhi puṭṭho vā apuṭṭho vā yathābhūtamattānaṃ āvikatvāva pabbajjaṃ yācati, liṅgaṃ apanetvā pabbājetabbo. Sace pana vattaṃ sādiyati, pabbajitālayaṃ dasseti, sabbaṃ pubbe vuttaṃ vassagaṇanādibhedaṃ paṭipajjati, ayaṃ pana na pabbājetabbo.
ഇധ പനേകച്ചോ ദുബ്ഭിക്ഖേ ജീവിതും അസക്കോന്തോ സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ സബ്ബപാസണ്ഡിയഭത്താനി ഭുഞ്ജന്തോ ദുബ്ഭിക്ഖേ വീതിവത്തേ സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ.
Idha panekacco dubbhikkhe jīvituṃ asakkonto sayameva liṅgaṃ gahetvā sabbapāsaṇḍiyabhattāni bhuñjanto dubbhikkhe vītivatte saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.
അപരോ മഹാകന്താരം നിത്ഥരിതുകാമോ ഹോതി, സത്ഥവാഹോ ച പബ്ബജിതേ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛതി. സോ ‘‘ഏവം മം സത്ഥവാഹോ ഗഹേത്വാ ഗമിസ്സതീ’’തി സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ സത്ഥവാഹേന സദ്ധിം കന്താരം നിത്ഥരിത്വാ ഖേമന്തം പത്വാ സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ.
Aparo mahākantāraṃ nittharitukāmo hoti, satthavāho ca pabbajite gahetvā gacchati. So ‘‘evaṃ maṃ satthavāho gahetvā gamissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā satthavāhena saddhiṃ kantāraṃ nittharitvā khemantaṃ patvā saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.
അപരോ രോഗഭയേ (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൧൦; വി॰ സങ്ഗ॰ അട്ഠ॰ ൧൩൮) ഉപ്പന്നേ ജീവിതും അസക്കോന്തോ സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ സബ്ബപാസണ്ഡിയഭത്താനി ഭുഞ്ജന്തോ രോഗഭയേ വൂപസന്തേ സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ.
Aparo rogabhaye (mahāva. aṭṭha. 110; vi. saṅga. aṭṭha. 138) uppanne jīvituṃ asakkonto sayameva liṅgaṃ gahetvā sabbapāsaṇḍiyabhattāni bhuñjanto rogabhaye vūpasante saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.
അപരസ്സ ഏകോ വേരികോ കുദ്ധോ ഹോതി, ഘാതേതുകാമോ നം വിചരതി. സോ ‘‘ഏവം മേ സോത്ഥി ഭവിസ്സതീ’’തി സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ പലായതി. വേരികോ ‘‘കുഹിം സോ’’തി പരിയേസന്തോ ‘‘പബ്ബജിത്വാ പലാതോ’’തി സുത്വാ ‘‘സചേ പബ്ബജിതോ, ന തം ലബ്ഭാ കിഞ്ചി കാതു’’ന്തി തസ്മിം കോധം പടിവിനേതി. സോ ‘‘വൂപസന്തം മേ വേരിഭയ’’ന്തി സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ.
Aparassa eko veriko kuddho hoti, ghātetukāmo naṃ vicarati. So ‘‘evaṃ me sotthi bhavissatī’’ti sayameva liṅgaṃ gahetvā palāyati. Veriko ‘‘kuhiṃ so’’ti pariyesanto ‘‘pabbajitvā palāto’’ti sutvā ‘‘sace pabbajito, na taṃ labbhā kiñci kātu’’nti tasmiṃ kodhaṃ paṭivineti. So ‘‘vūpasantaṃ me veribhaya’’nti saṅghamajjhaṃ anosaritvāva gihiliṅgaṃ gahetvā āgatoti sabbaṃ purimasadisameva.
അപരോ ഞാതികുലം ഗന്ത്വാ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഗിഹീ ഹുത്വാ ‘‘ഇമാനി ചീവരാനി ഇധ വിനസ്സിസ്സന്തി, സചേപി ഇമാനി ഗഹേത്വാ വിഹാരം ഗമിസ്സാമി, അന്തരാമഗ്ഗേ മം ‘ചോരോ’തി ഗഹേസ്സന്തി, യംനൂനാഹം കായപരിഹാരിയാനി കത്വാ ഗച്ഛേയ്യ’’ന്തി ചീവരാഹരണത്ഥം നിവാസേത്വാ ച പാരുപിത്വാ ച വിഹാരം ഗച്ഛതി. തം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ സാമണേരാ ച ദഹരാ ച അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛന്തി, വത്തം ദസ്സേന്തി. സോ ന സാദിയതി, യഥാഭൂതമത്താനം ആവികരോതി. സചേ ഭിക്ഖൂ ‘‘ന ദാനി മയം തം മുഞ്ചിസ്സാമാ’’തി ബലക്കാരേന പബ്ബാജേതുകാമാ ഹോന്തി, കാസായാനി അപനേത്വാ പുന പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ പന ‘‘ന ഇമേ മമ ഹീനായാവത്തഭാവം ജാനന്തീ’’തി തംയേവ ഭിക്ഖുഭാവം പടിജാനിത്വാ സബ്ബം പുബ്ബേ വുത്തവസ്സഗണനാദിഭേദം വിധിം പടിപജ്ജതി, അയം ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. തേനാഹ ‘‘രാജദുബ്ഭിക്ഖകന്താര-രോഗവേരീഭയേന വാ’’തിആദി. ഭയസദ്ദോ ചേത്ഥ പച്ചേകം യോജേതബ്ബോ ‘‘രാജഭയേന, ദുബ്ഭിക്ഖഭയേനാ’’തിആദിനാ. ലിങ്ഗം ആദിയതീതി വേസം ഗണ്ഹാതി. ഇധാതി ഇമസ്മിം സാസനേ. സംവാസം നാധിവാസേതി, യാവ സോ സുദ്ധമാനസോതി ഭിക്ഖൂനം വഞ്ചേതുകാമതായ അഭാവതോ യോ സുദ്ധമാനസോ യാവ സംവാസം നാധിവാസേതി, താവ ഏസ ‘‘ഗിഹീ മം ‘സമണോ’തി ജാനന്തൂ’’തി വഞ്ചനചിത്തേ സതിപി ഭിക്ഖൂനം വഞ്ചേതുകാമതായ അഭാവതോ ദോസോ നത്ഥീതി ഥേയ്യസംവാസകോ നാമാതി ന വുച്ചതീതി അത്ഥോ.
Aparo ñātikulaṃ gantvā sikkhaṃ paccakkhāya gihī hutvā ‘‘imāni cīvarāni idha vinassissanti, sacepi imāni gahetvā vihāraṃ gamissāmi, antarāmagge maṃ ‘coro’ti gahessanti, yaṃnūnāhaṃ kāyaparihāriyāni katvā gaccheyya’’nti cīvarāharaṇatthaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca vihāraṃ gacchati. Taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sāmaṇerā ca daharā ca abbhuggacchanti, vattaṃ dassenti. So na sādiyati, yathābhūtamattānaṃ āvikaroti. Sace bhikkhū ‘‘na dāni mayaṃ taṃ muñcissāmā’’ti balakkārena pabbājetukāmā honti, kāsāyāni apanetvā puna pabbājetabbo. Sace pana ‘‘na ime mama hīnāyāvattabhāvaṃ jānantī’’ti taṃyeva bhikkhubhāvaṃ paṭijānitvā sabbaṃ pubbe vuttavassagaṇanādibhedaṃ vidhiṃ paṭipajjati, ayaṃ na pabbājetabbo. Tenāha ‘‘rājadubbhikkhakantāra-rogaverībhayena vā’’tiādi. Bhayasaddo cettha paccekaṃ yojetabbo ‘‘rājabhayena, dubbhikkhabhayenā’’tiādinā. Liṅgaṃ ādiyatīti vesaṃ gaṇhāti. Idhāti imasmiṃ sāsane. Saṃvāsaṃ nādhivāseti, yāva so suddhamānasoti bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya abhāvato yo suddhamānaso yāva saṃvāsaṃ nādhivāseti, tāva esa ‘‘gihī maṃ ‘samaṇo’ti jānantū’’ti vañcanacitte satipi bhikkhūnaṃ vañcetukāmatāya abhāvato doso natthīti theyyasaṃvāsako nāmāti na vuccatīti attho.
തിത്ഥിയേസു പക്കന്തകോ പവിട്ഠോതി തിത്ഥിയപക്കന്തകോ. സോ ച ന കേവലം തത്ഥ പവിട്ഠമത്തേനേവ തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ഹോതി, അഥ ഖോ തേസം ലദ്ധിഗ്ഗഹണേന. തേനാഹ ‘‘യോ പനാ’’തിആദി. ‘‘ഉപസമ്പന്നോ’’തി ഇമിനാ അനുപസമ്പന്നോ തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ന ഹോതീതി ദസ്സേതി. വുത്തഞ്ഹേതം കുരുന്ദിഅട്ഠകഥായം ‘‘അയഞ്ച തിത്ഥിയപക്കന്തകോ നാമ ഉപസമ്പന്നഭിക്ഖുനാ കഥിതോ, തസ്മാ സാമണേരോ സലിങ്ഗേന തിത്ഥായതനം ഗതോപി പുന പബ്ബജ്ജഞ്ച ഉപസമ്പദഞ്ച ലഭതീ’’തി (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൧൦). കുസചീരാദികന്തി ഏത്ഥാദിസദ്ദേന ഫലകക്ഖണ്ഡജടാദീനം ഗഹണം. സചേപി ‘‘അയം പബ്ബജ്ജാ സേട്ഠാ’’തി സേട്ഠഭാവം വാ ഉപഗച്ഛതി, ന മുച്ചതി, തിത്ഥിയപക്കന്തകോവ ഹോതി. വതാനീതി ഉക്കുടികപ്പധാനാദീനി വതാനി. സചേ പന ‘‘സോഭതി നു ഖോ മേ തിത്ഥിയപബ്ബജ്ജാ, നനു ഖോ സോഭതീ’’തി വീമംസനത്ഥം കുസചീരാദീനി നിവാസേതി, ജടം വാ ബന്ധതി, ഖാരികാജം വാ ആദിയതി, യാവ ന സമ്പടിച്ഛതി തം ലദ്ധിം, താവ രക്ഖതി, സമ്പടിച്ഛിതമത്തേ തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ഹോതി. അച്ഛിന്നചീവരോ പന കുസചീരാദീനി നിവാസേന്തോ, രാജഭയാദീഹി വാ തിത്ഥിയലിങ്ഗം ഗണ്ഹന്തോ ലദ്ധിയാ അഭാവേന നേവ തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ഹോതി.
Titthiyesu pakkantako paviṭṭhoti titthiyapakkantako. So ca na kevalaṃ tattha paviṭṭhamatteneva titthiyapakkantako hoti, atha kho tesaṃ laddhiggahaṇena. Tenāha ‘‘yo panā’’tiādi. ‘‘Upasampanno’’ti iminā anupasampanno titthiyapakkantako na hotīti dasseti. Vuttañhetaṃ kurundiaṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayañca titthiyapakkantako nāma upasampannabhikkhunā kathito, tasmā sāmaṇero saliṅgena titthāyatanaṃ gatopi puna pabbajjañca upasampadañca labhatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 110). Kusacīrādikanti etthādisaddena phalakakkhaṇḍajaṭādīnaṃ gahaṇaṃ. Sacepi ‘‘ayaṃ pabbajjā seṭṭhā’’ti seṭṭhabhāvaṃ vā upagacchati, na muccati, titthiyapakkantakova hoti. Vatānīti ukkuṭikappadhānādīni vatāni. Sace pana ‘‘sobhati nu kho me titthiyapabbajjā, nanu kho sobhatī’’ti vīmaṃsanatthaṃ kusacīrādīni nivāseti, jaṭaṃ vā bandhati, khārikājaṃ vā ādiyati, yāva na sampaṭicchati taṃ laddhiṃ, tāva rakkhati, sampaṭicchitamatte titthiyapakkantako hoti. Acchinnacīvaro pana kusacīrādīni nivāsento, rājabhayādīhi vā titthiyaliṅgaṃ gaṇhanto laddhiyā abhāvena neva titthiyapakkantako hoti.
അവസേസോ സബ്ബോപീതി നാഗസുപണ്ണയക്ഖഗന്ധബ്ബാദികോ. യഞ്ഹേത്ഥ വത്തബ്ബം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തമേവ.
Avaseso sabbopīti nāgasupaṇṇayakkhagandhabbādiko. Yañhettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.
യഥാ സമാനജാതികസ്സ (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ മഹാവഗ്ഗ ൩.൧൧൨) വികോപനേ കമ്മം ഗരുതരം, ന തഥാ വിജാതികസ്സാതി ആഹ ‘‘മനുസ്സജാതികാ’’തി. പുത്തസമ്ബന്ധേന മാതാപിതുസമഞ്ഞാ, ദത്തകിത്തിമാദിവസേനപി പുത്തവോഹാരോ ലോകേ ദിസ്സതി, സോ ച ഖോ പരിയായതോതി നിപ്പരിയായസിദ്ധതം ദസ്സേതും ‘‘ജനേത്തീ’’തി വുത്തം. ജനേത്തീതി ജനികാ, മാതാതി അത്ഥോ. യഥാ മനുസ്സത്തഭാവേ ഠിതസ്സേവ കുസലധമ്മാനം തിക്ഖവിസദസൂരഭാവാപത്തി, യഥാ തം തിണ്ണമ്പി ബോധിസത്താനം ബോധിത്തയനിപ്ഫത്തിയം, ഏവം മനുസ്സത്തഭാവേ ഠിതസ്സേവ അകുസലധമ്മാനമ്പി തിക്ഖവിസദസൂരഭാവാപത്തീതി ആഹ ‘‘മനുസ്സഭൂതേനേവാ’’തി. സഞ്ചിച്ചാതി ‘‘പാണോ’’തി സഞ്ഞായ സദ്ധിം വധകചേതനായ ചേതേത്വാ. അയം മാതുഘാതകോ നാമാതി അയം ആനന്തരിയേന മാതുഘാതകകമ്മേന മാതുഘാതകോ നാമ. യേന പന മനുസ്സിത്ഥിഭൂതാപി അജനികാ പോസാവനികമാതാ വാ മഹാമാതാ വാ ചൂളമാതാ വാ ജനികാപി വാ അമനുസ്സിത്ഥിഭൂതാ മാതാ ഘാതിതാ, തസ്സ പബ്ബജ്ജാ ന വാരിതാ, ന ച ആനന്തരികോ ഹോതി. യേന സയം തിരച്ഛാനഭൂതേന മനുസ്സിത്ഥിഭൂതാ മാതാ ഘാതിതാ, സോപി ആനന്തരികോ ന ഹോതി. തിരച്ഛാനഗതത്താ പനസ്സ പബ്ബജ്ജാ പടിക്ഖിത്താ, കമ്മം പനസ്സ ഭാരിയം ഹോതി, ആനന്തരിയം ആഹച്ചേവ തിട്ഠതി.
Yathā samānajātikassa (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.112) vikopane kammaṃ garutaraṃ, na tathā vijātikassāti āha ‘‘manussajātikā’’ti. Puttasambandhena mātāpitusamaññā, dattakittimādivasenapi puttavohāro loke dissati, so ca kho pariyāyatoti nippariyāyasiddhataṃ dassetuṃ ‘‘janettī’’ti vuttaṃ. Janettīti janikā, mātāti attho. Yathā manussattabhāve ṭhitasseva kusaladhammānaṃ tikkhavisadasūrabhāvāpatti, yathā taṃ tiṇṇampi bodhisattānaṃ bodhittayanipphattiyaṃ, evaṃ manussattabhāve ṭhitasseva akusaladhammānampi tikkhavisadasūrabhāvāpattīti āha ‘‘manussabhūtenevā’’ti. Sañciccāti ‘‘pāṇo’’ti saññāya saddhiṃ vadhakacetanāya cetetvā. Ayaṃ mātughātako nāmāti ayaṃ ānantariyena mātughātakakammena mātughātako nāma. Yena pana manussitthibhūtāpi ajanikā posāvanikamātā vā mahāmātā vā cūḷamātā vā janikāpi vā amanussitthibhūtā mātā ghātitā, tassa pabbajjā na vāritā, na ca ānantariko hoti. Yena sayaṃ tiracchānabhūtena manussitthibhūtā mātā ghātitā, sopi ānantariko na hoti. Tiracchānagatattā panassa pabbajjā paṭikkhittā, kammaṃ panassa bhāriyaṃ hoti, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati.
യേന മനുസ്സഭൂതോ ജനകോ പിതാ സയമ്പി മനുസ്സജാതികേനേവ സതാ സഞ്ചിച്ച ജീവിതാ വോരോപിതോ, അയം ആനന്തരിയേന പിതുഘാതകകമ്മേന പിതുഘാതകോ നാമാതി ഇമമത്ഥം അതിദിസന്തോ ‘‘പിതുഘാതകേപി ഏസേവ നയോ’’തി ആഹ. സചേപി ഹി വേസിയാ പുത്തോ ഹോതി, ‘‘അയം മേ പിതാ’’തി ന ജാനാതി, യസ്സ സമ്ഭവേന നിബ്ബത്തോ, സോ ച തേന ഘാതിതോ, ‘‘പിതുഘാതകോ’’ത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി, ആനന്തരിയഞ്ച ഫുസതി (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൧൪).
Yena manussabhūto janako pitā sayampi manussajātikeneva satā sañcicca jīvitā voropito, ayaṃ ānantariyena pitughātakakammena pitughātako nāmāti imamatthaṃ atidisanto ‘‘pitughātakepi eseva nayo’’ti āha. Sacepi hi vesiyā putto hoti, ‘‘ayaṃ me pitā’’ti na jānāti, yassa sambhavena nibbatto, so ca tena ghātito, ‘‘pitughātako’’tveva saṅkhaṃ gacchati, ānantariyañca phusati (mahāva. aṭṭha. 114).
ഏളകചതുക്കം (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൧൨൮; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൨൭൫; വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൮൦൯; സാരത്ഥ॰ ടീ॰ മഹാവഗ്ഗ ൩.൧൧൨), സങ്ഗാമചതുക്കം, ചോരചതുക്കഞ്ചേത്ഥ കഥേതബ്ബം. ‘‘ഏളകം മാരേമീ’’തി അഭിസന്ധിനാപി ഹി ഏളകട്ഠാനേ ഠിതം മനുസ്സഭൂതം മാതരം വാ പിതരം വാ മാരേന്തോ ആനന്തരിയം ഫുസതി മാരണാധിപ്പായേനേവ ആനന്തരിയവത്ഥുനോ വികോപിതത്താ. ഏളകാഭിസന്ധിനാ, പന മാതാപിതിഅഭിസന്ധിനാ വാ ഏളകം മാരേന്തോ ആനന്തരിയം ന ഫുസതി ആനന്തരിയവത്ഥുഅഭാവതോ. മാതാപിതിഅഭിസന്ധിനാ മാതാപിതരോ മാരേന്തോ ഫുസതേവ . ഏസേവ നയോ ഇതരസ്മിമ്പി ചതുക്കദ്വയേ. സബ്ബത്ഥ ഹി പുരിമം അഭിസന്ധിചിത്തം അപ്പമാണം, വധകചിത്തം, പന തദാരമ്മണജീവിതിന്ദ്രിയഞ്ച ആനന്തരിയാനാനന്തരിയഭാവേ പമാണം.
Eḷakacatukkaṃ (ma. ni. aṭṭha. 3.128; a. ni. aṭṭha. 1.1.275; vibha. aṭṭha. 809; sārattha. ṭī. mahāvagga 3.112), saṅgāmacatukkaṃ, coracatukkañcettha kathetabbaṃ. ‘‘Eḷakaṃ māremī’’ti abhisandhināpi hi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati māraṇādhippāyeneva ānantariyavatthuno vikopitattā. Eḷakābhisandhinā, pana mātāpitiabhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati ānantariyavatthuabhāvato. Mātāpitiabhisandhinā mātāpitaro mārento phusateva . Eseva nayo itarasmimpi catukkadvaye. Sabbattha hi purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ, pana tadārammaṇajīvitindriyañca ānantariyānānantariyabhāve pamāṇaṃ.
അരഹന്തഘാതകോപി മനുസ്സഅരഹന്തവസേനേവ വേദിതബ്ബോതി ആഹ ‘‘യേന അന്തമസോ ഗിഹിലിങ്ഗേ ഠിതോപീ’’തിആദി. അമനുസ്സജാതികം പന അരഹന്തം, മനുസ്സജാതികം വാ അവസേസം അരിയപുഗ്ഗലം ഘാതേത്വാ ആനന്തരികോ ന ഹോതി, പബ്ബജ്ജാപിസ്സ ന വാരിതാ, കമ്മം പന ബലവം ഹോതി. തിരച്ഛാനോ മനുസ്സഅരഹന്തമ്പി ഘാതേത്വാ ആനന്തരികോ ന ഹോതി, കമ്മം പന ഭാരിയന്തി അയമേത്ഥ വിനിച്ഛയോ. യഥാ മാതാപിതൂസു, ഏവം അരഹന്തേപി ഏളകചതുക്കാദീനി വേദിതബ്ബാനി.
Arahantaghātakopi manussaarahantavaseneva veditabboti āha ‘‘yena antamaso gihiliṅge ṭhitopī’’tiādi. Amanussajātikaṃ pana arahantaṃ, manussajātikaṃ vā avasesaṃ ariyapuggalaṃ ghātetvā ānantariko na hoti, pabbajjāpissa na vāritā, kammaṃ pana balavaṃ hoti. Tiracchāno manussaarahantampi ghātetvā ānantariko na hoti, kammaṃ pana bhāriyanti ayamettha vinicchayo. Yathā mātāpitūsu, evaṃ arahantepi eḷakacatukkādīni veditabbāni.
പകതത്തം ഭിക്ഖുനിന്തി പരിസുദ്ധസീലം ഉഭതോസങ്ഘേ ഉപസമ്പന്നം ഭിക്ഖുനിം. യോ (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൧൫) പന കായസംസഗ്ഗേന സീലവിനാസം പാപേതി, തസ്സ പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച ന വാരിതാ. ബലക്കാരേന ഓദാതവത്ഥവസനം കത്വാ അനിച്ഛമാനംയേവ ദൂസേന്തോപി ഭിക്ഖുനിദൂസകോയേവ, ബലക്കാരേന പന ഓദാതവത്ഥവസനം കത്വാ ഇച്ഛമാനം ദൂസേന്തോ ഭിക്ഖുനിദൂസകോ ന ഹോതി. കസ്മാ? യസ്മാ ഗിഹിഭാവേ സമ്പടിച്ഛിതമത്തേയേവ സാ അഭിക്ഖുനീ ഹോതി . സകിം സീലവിപന്നം പന പച്ഛാ ദൂസേന്തോ സിക്ഖമാനസാമണേരീസു ച വിപ്പടിപജ്ജന്തോ നേവ ഭിക്ഖുനിദൂസകോ ഹോതി, പബ്ബജ്ജം, ഉപസമ്പദഞ്ച ലഭതീതി.
Pakatattaṃ bhikkhuninti parisuddhasīlaṃ ubhatosaṅghe upasampannaṃ bhikkhuniṃ. Yo (mahāva. aṭṭha. 115) pana kāyasaṃsaggena sīlavināsaṃ pāpeti, tassa pabbajjā ca upasampadā ca na vāritā. Balakkārena odātavatthavasanaṃ katvā anicchamānaṃyeva dūsentopi bhikkhunidūsakoyeva, balakkārena pana odātavatthavasanaṃ katvā icchamānaṃ dūsento bhikkhunidūsako na hoti. Kasmā? Yasmā gihibhāve sampaṭicchitamatteyeva sā abhikkhunī hoti . Sakiṃ sīlavipannaṃ pana pacchā dūsento sikkhamānasāmaṇerīsu ca vippaṭipajjanto neva bhikkhunidūsako hoti, pabbajjaṃ, upasampadañca labhatīti.
ധമ്മതോ ഉഗ്ഗതം അപഗതം ഉദ്ധമ്മം. ഉബ്ബിനയന്തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. ചതുന്നം കമ്മാനന്തി അപലോകനഞത്തിഞത്തിദുതിയഞത്തിചതുത്ഥസങ്ഖാതാനം ചതുന്നം കമ്മാനം. ഇമേസഞ്ഹി അഞ്ഞതരം സങ്ഘകമ്മം ഏകസീമായം വിസും വിസും കരോന്തേന സങ്ഘോ ഭിന്നോ നാമ ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘ചതുന്നം കമ്മാനം അഞ്ഞതരവസേന സങ്ഘം ഭിന്ദതീ’’തി.
Dhammato uggataṃ apagataṃ uddhammaṃ. Ubbinayanti etthāpi eseva nayo. Catunnaṃ kammānanti apalokanañattiñattidutiyañatticatutthasaṅkhātānaṃ catunnaṃ kammānaṃ. Imesañhi aññataraṃ saṅghakammaṃ ekasīmāyaṃ visuṃ visuṃ karontena saṅgho bhinno nāma hoti. Tena vuttaṃ ‘‘catunnaṃ kammānaṃ aññataravasena saṅghaṃ bhindatī’’ti.
‘‘ദുട്ഠചിത്തേനാ’’തി വുത്തമേവത്ഥം വിഭാവേതും ‘‘വധകചിത്തേനാ’’തി വുത്തം. വധകചേതനായ ഹി ദൂസിതം ചിത്തം ഇധ ദുട്ഠചിത്തം നാമ. ലോഹിതം ഉപ്പാദേതീതി അന്തോസരീരേയേവ ലോഹിതം ഉപ്പാദേതി, സഞ്ചിതം കരോതീതി അധിപ്പായോ. ന ഹി തഥാഗതസ്സ അഭേജ്ജകായതായ പരൂപക്കമേന ധമ്മം ഭിന്ദിത്വാ ലോഹിതം പഗ്ഘരതി, സരീരസ്സ പന അന്തോയേവ ഏകസ്മിം ഠാനേ ലോഹിതം സമോസരതി, ആഘാതേന പകുപ്പമാനം സഞ്ചിതം ഹോതി, തം സന്ധായേതം വുത്തം. യോ പന രോഗവൂപസമനത്ഥം ജീവകോ വിയ സത്ഥേന ഫാലേത്വാ പൂതിമംസഞ്ച ലോഹിതഞ്ച നീഹരിത്വാ ഫാസുകം കരോതി, അയം ലോഹിതുപ്പാദകോ ന ഹോതി, ബഹും പന സോ പുഞ്ഞം പസവതി (മഹാവ॰ അട്ഠ॰ ൧൧൫).
‘‘Duṭṭhacittenā’’ti vuttamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘vadhakacittenā’’ti vuttaṃ. Vadhakacetanāya hi dūsitaṃ cittaṃ idha duṭṭhacittaṃ nāma. Lohitaṃ uppādetīti antosarīreyeva lohitaṃ uppādeti, sañcitaṃ karotīti adhippāyo. Na hi tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena dhammaṃ bhinditvā lohitaṃ paggharati, sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ samosarati, āghātena pakuppamānaṃ sañcitaṃ hoti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yo pana rogavūpasamanatthaṃ jīvako viya satthena phāletvā pūtimaṃsañca lohitañca nīharitvā phāsukaṃ karoti, ayaṃ lohituppādako na hoti, bahuṃ pana so puññaṃ pasavati (mahāva. aṭṭha. 115).
ദുവിധമ്പി ബ്യഞ്ജനന്തി യഥാവുത്തകമ്മദ്വയതോ സമുട്ഠിതം ഇത്ഥിനിമിത്തം, പുരിസനിമിത്തഞ്ചാതി ദുവിധമ്പി ബ്യഞ്ജനം. ഇമിനാ ച വിഗ്ഗഹേന ‘‘ഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ’’തി അസമാനാധികരണവിസയോ ബാഹിരത്ഥസമാസോയം, പുരിമപദേ ച വിഭത്തിഅലോപോതി ദസ്സേതി. സോ ദുവിധോ ഹോതി ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ, പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ ചാതി. തത്ഥ ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ ഇത്ഥിനിമിത്തം പാകടം ഹോതി, പുരിസനിമിത്തം പടിച്ഛന്നം. പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ പുരിസനിമിത്തം പാകടം, ഇത്ഥിനിമിത്തം പടിച്ഛന്നം. ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ ഇത്ഥീസു പുരിസത്തം കരോന്തസ്സ ഇത്ഥിനിമിത്തം പടിച്ഛന്നം ഹോതി, പുരിസനിമിത്തം പാകടം ഹോതി. പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ പുരിസാനം ഇത്ഥിഭാവം ഉപഗച്ഛന്തസ്സ പുരിസനിമിത്തം പടിച്ഛന്നം ഹോതി, ഇത്ഥിനിമിത്തം പാകടം ഹോതി. ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ സയഞ്ച ഗബ്ഭം ഗണ്ഹാതി, പരഞ്ച ഗണ്ഹാപേതി. പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ പന സയം ന ഗണ്ഹാതി, പരം ഗണ്ഹാപേതീതി ഇദമേതേസം നാനാകരണം.
Duvidhampi byañjananti yathāvuttakammadvayato samuṭṭhitaṃ itthinimittaṃ, purisanimittañcāti duvidhampi byañjanaṃ. Iminā ca viggahena ‘‘ubhatobyañjanako’’ti asamānādhikaraṇavisayo bāhiratthasamāsoyaṃ, purimapade ca vibhattialopoti dasseti. So duvidho hoti itthiubhatobyañjanako, purisaubhatobyañjanako cāti. Tattha itthiubhatobyañjanakassa itthinimittaṃ pākaṭaṃ hoti, purisanimittaṃ paṭicchannaṃ. Purisaubhatobyañjanakassa purisanimittaṃ pākaṭaṃ, itthinimittaṃ paṭicchannaṃ. Itthiubhatobyañjanakassa itthīsu purisattaṃ karontassa itthinimittaṃ paṭicchannaṃ hoti, purisanimittaṃ pākaṭaṃ hoti. Purisaubhatobyañjanakassa purisānaṃ itthibhāvaṃ upagacchantassa purisanimittaṃ paṭicchannaṃ hoti, itthinimittaṃ pākaṭaṃ hoti. Itthiubhatobyañjanako sayañca gabbhaṃ gaṇhāti, parañca gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako pana sayaṃ na gaṇhāti, paraṃ gaṇhāpetīti idametesaṃ nānākaraṇaṃ.
അപരാമസനാനീതി അഗ്ഗഹണാനി അവചനാനി. ‘‘അയം ഇത്ഥന്നാമോ’’തി ഉപസമ്പദാപേക്ഖസ്സ അകിത്തനന്തി യസ്സ ഉപസമ്പദാ കരീയതി, തസ്സ അകിത്തനം, ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, അയം ധമ്മരക്ഖിതോ ആയസ്മതോ ബുദ്ധരക്ഖിതസ്സ ഉപസമ്പദാപേക്ഖോ’’തി വത്തബ്ബേ ‘‘അയം ധമ്മരക്ഖിതോ’’തി (പരി॰ അട്ഠ॰ ൪൮൪) അവചനന്തി വുത്തം ഹോതി. ‘‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ ഉപസമ്പദാപേക്ഖോ’’തി ഉപജ്ഝായസ്സ അകിത്തനന്തി ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, അയം ധമ്മരക്ഖിതോ ആയസ്മതോ ബുദ്ധരക്ഖിതസ്സ ഉപസമ്പദാപേക്ഖോ’’തി വത്തബ്ബേ ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, അയം ധമ്മരക്ഖിതോ ഉപസമ്പദാപേക്ഖോ’’തി വത്വാ ‘‘ആയസ്മതോ ബുദ്ധരക്ഖിതസ്സാ’’തി അവചനം. സബ്ബേന സബ്ബം ഞത്തിയാ അനുച്ചാരണന്തി ഞത്തിം അട്ഠപേത്വാ ചതുക്ഖത്തും കമ്മവാചായ ഏവ അനുസ്സാവനകമ്മസ്സ കരണം. സമ്പന്നന്തി ഉപേതം.
Aparāmasanānīti aggahaṇāni avacanāni. ‘‘Ayaṃ itthannāmo’’ti upasampadāpekkhassa akittananti yassa upasampadā karīyati, tassa akittanaṃ, ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito āyasmato buddharakkhitassa upasampadāpekkho’’ti vattabbe ‘‘ayaṃ dhammarakkhito’’ti (pari. aṭṭha. 484) avacananti vuttaṃ hoti. ‘‘Itthannāmassa upasampadāpekkho’’ti upajjhāyassa akittananti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito āyasmato buddharakkhitassa upasampadāpekkho’’ti vattabbe ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ dhammarakkhito upasampadāpekkho’’ti vatvā ‘‘āyasmato buddharakkhitassā’’ti avacanaṃ. Sabbena sabbaṃ ñattiyā anuccāraṇanti ñattiṃ aṭṭhapetvā catukkhattuṃ kammavācāya eva anussāvanakammassa karaṇaṃ. Sampannanti upetaṃ.
ഹാപനം പരിച്ചജനം. യോപി ഏകം ഞത്തിം ഠപേത്വാ സകിംയേവ വാ ദ്വിക്ഖത്തും വാ അനുസ്സാവനം കരോതി, അയമ്പി സാവനം ഹാപേതിയേവ. ദുരുച്ചാരണം നാമ അഞ്ഞസ്മിം അക്ഖരേ വത്തബ്ബേ അഞ്ഞസ്സ വചനം. തസ്മാ കമ്മവാചം കരോന്തേന ഭിക്ഖുനാ യ്വായം –
Hāpanaṃ pariccajanaṃ. Yopi ekaṃ ñattiṃ ṭhapetvā sakiṃyeva vā dvikkhattuṃ vā anussāvanaṃ karoti, ayampi sāvanaṃ hāpetiyeva. Duruccāraṇaṃ nāma aññasmiṃ akkhare vattabbe aññassa vacanaṃ. Tasmā kammavācaṃ karontena bhikkhunā yvāyaṃ –
‘‘സിഥിലം ധനിതഞ്ച ദീഘരസ്സം;
‘‘Sithilaṃ dhanitañca dīgharassaṃ;
ഗരുകം ലഹുകഞ്ചേവ നിഗ്ഗഹീതം;
Garukaṃ lahukañceva niggahītaṃ;
സമ്ബന്ധവവത്ഥിതം വിമുത്തം;
Sambandhavavatthitaṃ vimuttaṃ;
ദസധാ ബ്യഞ്ജനബുദ്ധിയാ പഭേദോ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൯൦; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൯൧; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩.൬൪, പരി॰ അട്ഠ॰ ൪൮൫; വി॰ സങ്ഗ॰ അട്ഠ॰ ൨൫൨) –
Dasadhā byañjanabuddhiyā pabhedo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.190; ma. ni. aṭṭha. 1.291; a. ni. aṭṭha. 2.3.64, pari. aṭṭha. 485; vi. saṅga. aṭṭha. 252) –
വുത്തോ, അയം സുട്ഠു ഉപലക്ഖേതബ്ബോ. ഏത്ഥ ഹി സിഥിലം നാമ പഞ്ചസു വഗ്ഗേസു പഠമതതിയം. ധനിതം നാമ തേസ്വേവ ദുതിയചതുത്ഥം. ദീഘന്തി ദീഘേന കാലേന വത്തബ്ബം ആ-കാരാദി. രസ്സന്തി തതോ ഉപഡ്ഢകാലേന വത്തബ്ബം അ-കാരാദി. ഗരുകന്തി ദീഘമേവ, യം വാ ‘‘ആയസ്മതോ ബുദ്ധരക്ഖിതത്ഥേരസ്സ യസ്സ നക്ഖമതീ’’തി ഏവം സംയോഗപരം കത്വാ വുച്ചതി. ലഹുകന്തി രസ്സമേവ, യം വാ ‘‘ആയസ്മതോ ബുദ്ധരക്ഖിതത്ഥേരസ്സ യസ്സ ന ഖമതീ’’തി ഏവം അസംയോഗപരം കത്വാ വുച്ചതി. നിഗ്ഗഹീതന്തി യം കരണാനി നിഗ്ഗഹേത്വാ അവിസ്സജ്ജേത്വാ അവിവടേന മുഖേന സാനുനാസികം കത്വാ വത്തബ്ബം. സമ്ബന്ധന്തി യം പരപദേന സമ്ബന്ധിത്വാ ‘‘തുണ്ഹിസ്സാ’’തി വാ ‘‘തുണ്ഹസ്സാ’’തി വാ വുച്ചതി. വവത്ഥിതന്തി യം പരപദേന സമ്ബന്ധം അകത്വാ വിച്ഛിന്ദിത്വാ ‘‘തുണ്ഹീ അസ്സാ’’തി വാ ‘‘തുണ്ഹ അസ്സാ’’തി വാ വുച്ചതി. വിമുത്തന്തി യം കരണാനി അനിഗ്ഗഹേത്വാ വിസ്സജ്ജേത്വാ വിവടേന മുഖേന അനുനാസികം അകത്വാ വുച്ചതി.
Vutto, ayaṃ suṭṭhu upalakkhetabbo. Ettha hi sithilaṃ nāma pañcasu vaggesu paṭhamatatiyaṃ. Dhanitaṃ nāma tesveva dutiyacatutthaṃ. Dīghanti dīghena kālena vattabbaṃ ā-kārādi. Rassanti tato upaḍḍhakālena vattabbaṃ a-kārādi. Garukanti dīghameva, yaṃ vā ‘‘āyasmato buddharakkhitattherassa yassa nakkhamatī’’ti evaṃ saṃyogaparaṃ katvā vuccati. Lahukanti rassameva, yaṃ vā ‘‘āyasmato buddharakkhitattherassa yassa na khamatī’’ti evaṃ asaṃyogaparaṃ katvā vuccati. Niggahītanti yaṃ karaṇāni niggahetvā avissajjetvā avivaṭena mukhena sānunāsikaṃ katvā vattabbaṃ. Sambandhanti yaṃ parapadena sambandhitvā ‘‘tuṇhissā’’ti vā ‘‘tuṇhassā’’ti vā vuccati. Vavatthitanti yaṃ parapadena sambandhaṃ akatvā vicchinditvā ‘‘tuṇhī assā’’ti vā ‘‘tuṇha assā’’ti vā vuccati. Vimuttanti yaṃ karaṇāni aniggahetvā vissajjetvā vivaṭena mukhena anunāsikaṃ akatvā vuccati.
തത്ഥ ‘‘സുണാതു മേ’’തി വത്തബ്ബേ ത-കാരസ്സ ഥ-കാരം കത്വാ ‘‘സുണാഥു മേ’’തി വചനം സിഥിലസ്സ ധനിതകരണം നാമ, തഥാ ‘‘പത്തകല്ലം ഏസാ ഞത്തീ’’തി വത്തബ്ബേ ‘‘പത്ഥകല്ലം ഏസാ ഞത്തീ’’തിആദിവചനഞ്ച. ‘‘ഭന്തേ, സങ്ഘോ’’തി വത്തബ്ബേ ഭ-കാര ഘ-കാരാനം ബ-കാര ഗ-കാരേ കത്വാ ‘‘ബന്തേ സംഗോ’’തി വചനം ധനിതസ്സ സിഥിലകരണം നാമ. ‘‘സുണാതു മേ’’തി വിവടേന മുഖേന വത്തബ്ബേ ‘‘സുണംതു മേ’’തി വാ ‘‘ഏസാ ഞത്തീ’’തി വത്തബ്ബേ ‘‘ഏസം ഞത്തീ’’തി വാ അവിവടേന മുഖേന അനുനാസികം കത്വാ വചനം വിമുത്തസ്സ നിഗ്ഗഹിതവചനം നാമ. ‘‘പത്തകല്ല’’ന്തി അവിവടേന മുഖേന അനുനാസികം കത്വാ വത്തബ്ബേ ‘‘പത്തകല്ലാ’’തി വിവടേന മുഖേന അനുനാസികം അകത്വാ വചനം നിഗ്ഗഹിതസ്സ വിമുത്തവചനം നാമ. ഇതി സിഥിലേ കത്തബ്ബേ ധനിതം, ധനിതേ കത്തബ്ബേ സിഥിലം, വിമുത്തേ കത്തബ്ബേ നിഗ്ഗഹിതം, നിഗ്ഗഹിതേ കത്തബ്ബേ വിമുത്തന്തി ഇമാനി ചത്താരി ബ്യഞ്ജനാനി അന്തോകമ്മവാചായ കമ്മം ദൂസേന്തി. ഏവം വദന്തോ ഹി അഞ്ഞസ്മിം അക്ഖരേ വത്തബ്ബേ അഞ്ഞം വദതി, ദുരുത്തം കരോതീതി വുച്ചതി.
Tattha ‘‘suṇātu me’’ti vattabbe ta-kārassa tha-kāraṃ katvā ‘‘suṇāthu me’’ti vacanaṃ sithilassadhanitakaraṇaṃ nāma, tathā ‘‘pattakallaṃ esā ñattī’’ti vattabbe ‘‘patthakallaṃ esā ñattī’’tiādivacanañca. ‘‘Bhante, saṅgho’’ti vattabbe bha-kāra gha-kārānaṃ ba-kāra ga-kāre katvā ‘‘bante saṃgo’’ti vacanaṃ dhanitassa sithilakaraṇaṃ nāma. ‘‘Suṇātu me’’ti vivaṭena mukhena vattabbe ‘‘suṇaṃtu me’’ti vā ‘‘esā ñattī’’ti vattabbe ‘‘esaṃ ñattī’’ti vā avivaṭena mukhena anunāsikaṃ katvā vacanaṃ vimuttassa niggahitavacanaṃ nāma. ‘‘Pattakalla’’nti avivaṭena mukhena anunāsikaṃ katvā vattabbe ‘‘pattakallā’’ti vivaṭena mukhena anunāsikaṃ akatvā vacanaṃ niggahitassa vimuttavacanaṃ nāma. Iti sithile kattabbe dhanitaṃ, dhanite kattabbe sithilaṃ, vimutte kattabbe niggahitaṃ, niggahite kattabbe vimuttanti imāni cattāri byañjanāni antokammavācāya kammaṃ dūsenti. Evaṃ vadanto hi aññasmiṃ akkhare vattabbe aññaṃ vadati, duruttaṃ karotīti vuccati.
ഇതരേസു പന ദീഘരസ്സാദീസു ഛസു ബ്യഞ്ജനേസു ദീഘട്ഠാനേ ദീഘമേവ. രസ്സട്ഠാനേ ച രസ്സമേവാതി ഏവം യഥാഠാനേ തം തദേവ അക്ഖരം ഭാസന്തേന അനുക്കമാഗതം പവേണിം അവിനാസേന്തേന കമ്മവാചാ കാതബ്ബാ. സചേ പന ഏവം അകത്വാ ദീഘേ വത്തബ്ബേ രസ്സം, രസ്സേ വാ വത്തബ്ബേ ദീഘം വദതി, തഥാ ഗരുകേ വത്തബ്ബേ ലഹുകം, ലഹുകേ വാ വത്തബ്ബേ ഗരുകം വദതി, സമ്ബന്ധേ വാ പന വത്തബ്ബേ വവത്ഥിതം, വവത്ഥിതേ വാ വത്തബ്ബേ സമ്ബന്ധം വദതി, ഏവം വുത്തേപി കമ്മവാചാ ന കുപ്പതി. ഇമാനി ഹി ഛ ബ്യഞ്ജനാനി കമ്മം ന കോപേന്തി.
Itaresu pana dīgharassādīsu chasu byañjanesu dīghaṭṭhāne dīghameva. Rassaṭṭhāne ca rassamevāti evaṃ yathāṭhāne taṃ tadeva akkharaṃ bhāsantena anukkamāgataṃ paveṇiṃ avināsentena kammavācā kātabbā. Sace pana evaṃ akatvā dīghe vattabbe rassaṃ, rasse vā vattabbe dīghaṃ vadati, tathā garuke vattabbe lahukaṃ, lahuke vā vattabbe garukaṃ vadati, sambandhe vā pana vattabbe vavatthitaṃ, vavatthite vā vattabbe sambandhaṃ vadati, evaṃ vuttepi kammavācā na kuppati. Imāni hi cha byañjanāni kammaṃ na kopenti.
യം പന സുത്തന്തികത്ഥേരാ ‘‘ദ-കാരോ ത-കാരമാപജ്ജതി, ത-കാരോ ദ-കാരമാപജ്ജതി, ച-കാരോ ജ-കാരമാപജ്ജതി, ജ-കാരോ ച-കാരമാപജ്ജതി, യ-കാരോ ക-കാരമാപജ്ജതി, ക-കാരോ യ-കാരമാപജ്ജതി, തസ്മാ ദ-കാരാദീസു വത്തബ്ബേസു ത-കാരാദീനം വചനം ന വിരുജ്ഝതീ’’തി വദന്തി, തം കമ്മവാചം പത്വാ ന വട്ടതി. തസ്മാ വിനയധരേന നേവ ദ-കാരോ ത-കാരോ കാതബ്ബോ…പേ॰… ന ക-കാരോ യ-കാരോ. യഥാപാളിയാ നിരുത്തിം സോധേത്വാ ദസവിധായ ബ്യഞ്ജനനിരുത്തിയാ വുത്തദോസേ പരിഹരന്തേന കമ്മവാചാ കാതബ്ബാ. ഇതരഥാ ഹി സാവനം ഹാപേതി നാമ. ഞത്തിം അട്ഠപേത്വാ പഠമം അനുസ്സാവനകരണന്തി സമ്ബന്ധോ.
Yaṃ pana suttantikattherā ‘‘da-kāro ta-kāramāpajjati, ta-kāro da-kāramāpajjati, ca-kāro ja-kāramāpajjati, ja-kāro ca-kāramāpajjati, ya-kāro ka-kāramāpajjati, ka-kāro ya-kāramāpajjati, tasmā da-kārādīsu vattabbesu ta-kārādīnaṃ vacanaṃ na virujjhatī’’ti vadanti, taṃ kammavācaṃ patvā na vaṭṭati. Tasmā vinayadharena neva da-kāro ta-kāro kātabbo…pe… na ka-kāro ya-kāro. Yathāpāḷiyā niruttiṃ sodhetvā dasavidhāya byañjananiruttiyā vuttadose pariharantena kammavācā kātabbā. Itarathā hi sāvanaṃ hāpeti nāma. Ñattiṃ aṭṭhapetvā paṭhamaṃ anussāvanakaraṇanti sambandho.
യാവതികാ ഭിക്ഖൂ കമ്മപ്പത്താതി യത്തകാ ഭിക്ഖൂ തസ്സ ഉപസമ്പദാകമ്മസ്സ പത്താ യുത്താ അനുരൂപാ. തേ ച ഖോ സബ്ബന്തിമേന പരിയായേന ഹത്ഥപാസം അവിജഹിത്വാ ഏകസീമട്ഠാ പഞ്ച പകതത്താ ഭിക്ഖൂ. ന ഹി തേഹി വിനാ തം കമ്മം കരീയതി, ന തേസം ഛന്ദോ ഏതി. അവസേസാ പന സചേപി സഹസ്സമത്താ ഹോന്തി, സചേ ഏകസീമട്ഠാ ഏകസ്മിം ഠാനേ സമാനസംവാസകാ, സബ്ബേ ഛന്ദാരഹാവ ഹോന്തി, ഛന്ദം ദത്വാ ആഗച്ഛന്തു വാ, മാ വാ, കമ്മം ന കുപ്പതി. പടിക്കോസനന്തി നിവാരണം. തിട്ഠതി ഏത്ഥ ഫലം തദായത്തവുത്തിതായാതി ഠാനം, കാരണം. ഇധ പന ഉപസമ്പദാകമ്മകരണസ്സ കാരണത്താ ഉപസമ്പദാകമ്മവാചാസങ്ഖാതം ഭഗവതോ വചനം വുച്ചതി. തേനാഹ ‘‘കാരണാരഹത്താ പന സത്ഥു സാസനാരഹത്താ’’തി. യഥാ ച ‘‘തം കത്തബ്ബ’’ന്തി ഭഗവതാ അനുസിട്ഠം, തഥാകരണം ഉപസമ്പദാകമ്മസ്സ കാരണം ഹോതീതി ഠാനാരഹം നാമ. കേചി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) പന ‘‘ഠാനാരഹേനാതി ഏത്ഥ ‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഹത്ഥച്ഛിന്നോ പബ്ബാജേതബ്ബോ’തിആദി (മഹാവ॰ ൧൧൯) സത്ഥുസാസനം ഠാന’’ന്തി വദന്തി. ഇധാതി ഇമസ്മിം പാരാജികേ. യഥാ ച ഇധ, ഏവം സബ്ബത്ഥാപി ലോകവജ്ജസിക്ഖാപദേസു അയമേവ അധിപ്പേതോതി വേദിതബ്ബം. തേനാഹ ‘‘പണ്ണത്തിവജ്ജേസു പനാ’’തിആദി. അഞ്ഞേപീതി ഏഹിഭിക്ഖൂപസമ്പന്നാദയോപി. കഥമേതം വിഞ്ഞായതി പണ്ണത്തിവജ്ജേസു സിക്ഖാപദേസു അഞ്ഞേപി സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തീതി? അത്ഥതോ ആപന്നത്താ. തഥാ ഹി ‘‘ദ്വേ പുഗ്ഗലാ അഭബ്ബാ ആപത്തിം ആപജ്ജിതും ബുദ്ധാ ച പച്ചേകബുദ്ധാ ച, ദ്വേ പുഗ്ഗലാ ഭബ്ബാ ആപത്തിം ആപജ്ജിതും ഭിക്ഖൂ ച ഭിക്ഖുനിയോ ചാ’’തി (പരി॰ ൩൨൨) സാമഞ്ഞതോ വുത്തത്താ. ഏഹിഭിക്ഖൂപസമ്പന്നാദയോപി അസഞ്ചിച്ച അസ്സതിയാ അചിത്തകം സഹസേയ്യാപത്തിആദിഭേദം പണ്ണത്തിവജ്ജം ആപജ്ജന്തീതി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൪൫) അത്ഥതോ ആപന്നം.
Yāvatikā bhikkhū kammappattāti yattakā bhikkhū tassa upasampadākammassa pattā yuttā anurūpā. Te ca kho sabbantimena pariyāyena hatthapāsaṃ avijahitvā ekasīmaṭṭhā pañca pakatattā bhikkhū. Na hi tehi vinā taṃ kammaṃ karīyati, na tesaṃ chando eti. Avasesā pana sacepi sahassamattā honti, sace ekasīmaṭṭhā ekasmiṃ ṭhāne samānasaṃvāsakā, sabbe chandārahāva honti, chandaṃ datvā āgacchantu vā, mā vā, kammaṃ na kuppati. Paṭikkosananti nivāraṇaṃ. Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, kāraṇaṃ. Idha pana upasampadākammakaraṇassa kāraṇattā upasampadākammavācāsaṅkhātaṃ bhagavato vacanaṃ vuccati. Tenāha ‘‘kāraṇārahattā pana satthu sāsanārahattā’’ti. Yathā ca ‘‘taṃ kattabba’’nti bhagavatā anusiṭṭhaṃ, tathākaraṇaṃ upasampadākammassa kāraṇaṃ hotīti ṭhānārahaṃ nāma. Keci (sārattha. ṭī. 2.45) pana ‘‘ṭhānārahenāti ettha ‘na, bhikkhave, hatthacchinno pabbājetabbo’tiādi (mahāva. 119) satthusāsanaṃ ṭhāna’’nti vadanti. Idhāti imasmiṃ pārājike. Yathā ca idha, evaṃ sabbatthāpi lokavajjasikkhāpadesu ayameva adhippetoti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘paṇṇattivajjesu panā’’tiādi. Aññepīti ehibhikkhūpasampannādayopi. Kathametaṃ viññāyati paṇṇattivajjesu sikkhāpadesu aññepi saṅgahaṃ gacchantīti? Atthato āpannattā. Tathā hi ‘‘dve puggalā abhabbā āpattiṃ āpajjituṃ buddhā ca paccekabuddhā ca, dve puggalā bhabbā āpattiṃ āpajjituṃ bhikkhū ca bhikkhuniyo cā’’ti (pari. 322) sāmaññato vuttattā. Ehibhikkhūpasampannādayopi asañcicca assatiyā acittakaṃ sahaseyyāpattiādibhedaṃ paṇṇattivajjaṃ āpajjantīti (sārattha. ṭī. 2.45) atthato āpannaṃ.
ഇദാനി ‘‘ഭിക്ഖൂന’’ന്തി ഇമം പദം വിസേസത്ഥാഭാവതോ വിസും അവണ്ണേത്വാവ യം സിക്ഖഞ്ച സാജീവഞ്ച സമാപന്നത്താ ഭിക്ഖൂനം സിക്ഖാസാജീവസമാപന്നോ ഹോതി, തം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഭിക്ഖൂനം സിക്ഖാസാജീവസമാപന്നോ’’തിആദിമാഹ. സിക്ഖിതബ്ബാതി സിക്ഖാ, പാതിമോക്ഖസംവരസീലം, സഹ ജീവന്തി ഏത്ഥാതി സാജീവം, മാതികാദിഭേദാ പണ്ണത്തി, സിക്ഖാ ച സാജീവഞ്ച സിക്ഖാസാജീവം, തദുഭയം സമാപന്നോ ഉപഗതോതി സിക്ഖാസാജീവസമാപന്നോ. തേനാഹ ‘‘യാ ഭിക്ഖൂന’’ന്തിആദി. ഏത്ഥ ച ‘‘സിക്ഖാ’’തി സാജീവസഹചരിയതോ അധിസീലസിക്ഖാവ അധിപ്പേതാതി ആഹ ‘‘അധിസീലസങ്ഖാതാ’’തി. അധികം ഉത്തമം സീലന്തി അധിസീലം, ‘‘അധിസീല’’ന്തി സങ്ഖാതാ അധിസീലസങ്ഖാതാ.
Idāni ‘‘bhikkhūna’’nti imaṃ padaṃ visesatthābhāvato visuṃ avaṇṇetvāva yaṃ sikkhañca sājīvañca samāpannattā bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno hoti, taṃ dassento ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’tiādimāha. Sikkhitabbāti sikkhā, pātimokkhasaṃvarasīlaṃ, saha jīvanti etthāti sājīvaṃ, mātikādibhedā paṇṇatti, sikkhā ca sājīvañca sikkhāsājīvaṃ, tadubhayaṃ samāpanno upagatoti sikkhāsājīvasamāpanno. Tenāha ‘‘yā bhikkhūna’’ntiādi. Ettha ca ‘‘sikkhā’’ti sājīvasahacariyato adhisīlasikkhāva adhippetāti āha ‘‘adhisīlasaṅkhātā’’ti. Adhikaṃ uttamaṃ sīlanti adhisīlaṃ, ‘‘adhisīla’’nti saṅkhātā adhisīlasaṅkhātā.
കതമം പനേത്ഥ സീലം, കതമം അധിസീലന്തി? വുച്ചതേ – പഞ്ചങ്ഗദസങ്ഗസീലം താവ സീലമേവ, ന തം അധിസീലം. പാതിമോക്ഖസംവരസീലം പന അധിസീല’’ന്തി വുച്ചതി. തഞ്ഹി സൂരിയോ വിയ പജ്ജോതാനം, സിനേരു വിയ ച പബ്ബതാനം സബ്ബലോകിയസീലാനം അധികഞ്ചേവ ഉത്തമഞ്ച, ബുദ്ധുപ്പാദേയേവ ച പവത്തതി, ന വിനാ ബുദ്ധുപ്പാദാ. ന ഹി തം പഞ്ഞത്തിം ഉദ്ധരിത്വാ അഞ്ഞോ സത്തോ പഞ്ഞാപേതും സക്കോതി, ബുദ്ധായേവ പനസ്സ സബ്ബസോ കായവചീദ്വാരജ്ഝാചാരസോതം ഛിന്ദിത്വാ തസ്സ തസ്സ വീതിക്കമസ്സ അനുച്ഛവികം തം തം സീലസംവരം പഞ്ഞാപേന്തി. പാതിമോക്ഖസംവരസീലതോപി ച മഗ്ഗഫലസമ്പയുത്തമേവ സീലം അധിസീലം, തം പന ഇധ ന അധിപ്പേതം. ന ഹി തം സമാപന്നോ മേഥുനധമ്മം പടിസേവതി.
Katamaṃ panettha sīlaṃ, katamaṃ adhisīlanti? Vuccate – pañcaṅgadasaṅgasīlaṃ tāva sīlameva, na taṃ adhisīlaṃ. Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pana adhisīla’’nti vuccati. Tañhi sūriyo viya pajjotānaṃ, sineru viya ca pabbatānaṃ sabbalokiyasīlānaṃ adhikañceva uttamañca, buddhuppādeyeva ca pavattati, na vinā buddhuppādā. Na hi taṃ paññattiṃ uddharitvā añño satto paññāpetuṃ sakkoti, buddhāyeva panassa sabbaso kāyavacīdvārajjhācārasotaṃ chinditvā tassa tassa vītikkamassa anucchavikaṃ taṃ taṃ sīlasaṃvaraṃ paññāpenti. Pātimokkhasaṃvarasīlatopi ca maggaphalasampayuttameva sīlaṃ adhisīlaṃ, taṃ pana idha na adhippetaṃ. Na hi taṃ samāpanno methunadhammaṃ paṭisevati.
ഏതേതി നാനാദേസജാതിഗോത്താദിഭേദഭിന്നാ ഭിക്ഖൂ. സഹ ജീവന്തീതി ഏകുദ്ദേസാദിവസേന സഹ പവത്തന്തി. തേനാഹ ‘‘ഏകജീവികാ സഭാഗവുത്തിനോ’’തി. സിക്ഖാപദസങ്ഖാതന്തി പണ്ണത്തിസങ്ഖാതം. സാപി ഹി വിരതിആദീനം ദീപനതോ ‘‘സിക്ഖാപദ’’ന്തി വുച്ചതി. വുത്തമ്പി ചേതം ‘‘സിക്ഖാപദന്തി യോ തത്ഥ നാമകായോ പദകായോ നിരുത്തികായോ ബ്യഞ്ജനകായോ’’തി. തത്ഥാതി തേസു. സിക്ഖം പരിപൂരേന്തോതി അകത്തബ്ബപരിവജ്ജനകത്തബ്ബകരണവസേന വാരിത്തചാരിത്തസങ്ഖാതം ദുവിധം സീലം പരിപൂരേന്തോതി അത്ഥോ, വാരിത്തസീലവസേന വിരതിസമ്പയുത്തചേതനം, ചാരിത്തസീലവസേന വിരതിവിപ്പയുത്തചേതനഞ്ച അത്തനി പവത്തേന്തോതി വുത്തം ഹോതി. സാജീവഞ്ച അവീതിക്കമന്തോതി സിക്ഖാപദഞ്ച അമദ്ദന്തോ, സീലസംവരണം, സാജീവാനതിക്കമനഞ്ചാതി ഇദമേവ ദ്വയം ഇധ സമാപജ്ജനം നാമാതി അധിപ്പായോ. തത്ഥ സാജീവാനതിക്കമോ സിക്ഖാപാരിപൂരിയാ പച്ചയോ. തസ്സാനതിക്കമനതോ ഹി യാവ മഗ്ഗാ സിക്ഖാ പരിപൂരതി. അപിചേത്ഥ ‘‘സിക്ഖം പരിപൂരേന്തോ’’തി ഇമിനാ വിരതിചേതനാസങ്ഖാതസ്സ സീലസംവരസ്സ വിസേസതോ സന്താനേ പവത്തനകാലോവ ഗഹിതോ, ‘‘അവീതിക്കമന്തോ’’തി ഇമിനാ പന അപ്പവത്തനകാലോപി. സിക്ഖഞ്ഹി പരിപൂരണവസേന അത്തനി പവത്തേന്തോപി നിദ്ദാദിവസേന അപ്പവത്തേന്തോപി വീതിക്കമാഭാവാ സിക്ഖനവസേന സമാപന്നോതി വുച്ചതി.
Eteti nānādesajātigottādibhedabhinnā bhikkhū. Saha jīvantīti ekuddesādivasena saha pavattanti. Tenāha ‘‘ekajīvikā sabhāgavuttino’’ti. Sikkhāpadasaṅkhātanti paṇṇattisaṅkhātaṃ. Sāpi hi viratiādīnaṃ dīpanato ‘‘sikkhāpada’’nti vuccati. Vuttampi cetaṃ ‘‘sikkhāpadanti yo tattha nāmakāyo padakāyo niruttikāyo byañjanakāyo’’ti. Tatthāti tesu. Sikkhaṃ paripūrentoti akattabbaparivajjanakattabbakaraṇavasena vārittacārittasaṅkhātaṃ duvidhaṃ sīlaṃ paripūrentoti attho, vārittasīlavasena viratisampayuttacetanaṃ, cārittasīlavasena virativippayuttacetanañca attani pavattentoti vuttaṃ hoti. Sājīvañca avītikkamantoti sikkhāpadañca amaddanto, sīlasaṃvaraṇaṃ, sājīvānatikkamanañcāti idameva dvayaṃ idha samāpajjanaṃ nāmāti adhippāyo. Tattha sājīvānatikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tassānatikkamanato hi yāva maggā sikkhā paripūrati. Apicettha ‘‘sikkhaṃ paripūrento’’ti iminā viraticetanāsaṅkhātassa sīlasaṃvarassa visesato santāne pavattanakālova gahito, ‘‘avītikkamanto’’ti iminā pana appavattanakālopi. Sikkhañhi paripūraṇavasena attani pavattentopi niddādivasena appavattentopi vītikkamābhāvā sikkhanavasena samāpannoti vuccati.
യസ്മാ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനസ്സ ഏകച്ചം ദുബ്ബല്യാവികമ്മം അത്ഥോ ഹോതി, തസ്മാ തം സന്ധായ ‘‘സിക്ഖം അപച്ചക്ഖായാ’’തി പദസ്സ അത്ഥം വിവരന്തോ ‘‘ദുബ്ബല്യം അനാവികത്വാ’’തി ആഹാതി ദസ്സേതും ‘‘സിക്ഖം അപച്ചക്ഖായ ദുബ്ബല്യം അനാവികത്വാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സിയാ (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനവിഭങ്ഗവണ്ണനാ), യസ്മാ ന സബ്ബം ദുബ്ബല്യാവികമ്മം സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനം, തസ്മാ ‘‘ദുബ്ബല്യം അനാവികത്വാ’’തി പഠമം വത്വാ തസ്സ അത്ഥനിയമനത്ഥം ‘‘സിക്ഖം അപച്ചക്ഖായാ’’തി വത്തബ്ബന്തി? തം ന, കസ്മാ? അത്ഥാനുക്കമാഭാവതോ. ‘‘സിക്ഖാസാജീവസമാപന്നോ’’തി ഹി വുത്തത്താ യം സിക്ഖം സമാപന്നോ, തം അപച്ചക്ഖായ, യഞ്ച സാജീവം സമാപന്നോ, തത്ഥ ദുബ്ബല്യം അനാവികത്വാതി വുച്ചമാനേ അനുക്കമേനേവ അത്ഥോ വുത്തോ ഹോതി, ന അഞ്ഞഥാ. തസ്മാ ഇദമേവ പഠമം വുത്തന്തി.
Yasmā sikkhāpaccakkhānassa ekaccaṃ dubbalyāvikammaṃ attho hoti, tasmā taṃ sandhāya ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti padassa atthaṃ vivaranto ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti āhāti dassetuṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā’’tiādimāha. Tattha siyā (pārā. aṭṭha. 1.45 sikkhāpaccakkhānavibhaṅgavaṇṇanā), yasmā na sabbaṃ dubbalyāvikammaṃ sikkhāpaccakkhānaṃ, tasmā ‘‘dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti paṭhamaṃ vatvā tassa atthaniyamanatthaṃ ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti vattabbanti? Taṃ na, kasmā? Atthānukkamābhāvato. ‘‘Sikkhāsājīvasamāpanno’’ti hi vuttattā yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ apaccakkhāya, yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvāti vuccamāne anukkameneva attho vutto hoti, na aññathā. Tasmā idameva paṭhamaṃ vuttanti.
ഇദാനി തദുഭയമേവ പാകടം കത്വാ ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥാ’’തിആദിമാഹ. തദഭാവേനാതി തേസം ചിത്താദീനം അഭാവേന. ചവിതുകാമതാചിത്തേനാതി അപഗന്തുകാമതാചിത്തേന . ദവാതി സഹസാ. യോ ഹി അഞ്ഞം ഭണിതുകാമോ സഹസാ ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തി ഭണതി, അയം ദവാ വദതി നാമ. രവാതി വിരജ്ഝിത്വാ. യോ ഹി അഞ്ഞം ഭണിതുകാമോ വിരുജ്ഝിത്വാ ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തി ഭണതി, അയം രവാ ഭണതി നാമ. പുരിമേന കോ വിസേസോതി ചേ? പുരിമം പണ്ഡിതസ്സാപി സഹസാവസേന അഞ്ഞഭണനം, ഇദം പന മന്ദത്താ മോമൂഹത്താ പക്ഖലന്തസ്സ ‘‘അഞ്ഞം ഭണിസ്സാമീ’’തി അഞ്ഞഭണനം. ‘‘അക്ഖരസമയാനഭിഞ്ഞാതതായ വാ കരണസമ്പത്തിയാ അഭാവതോ വാ കഥേതബ്ബം കഥേതുമസക്കോന്തോ ഹുത്വാ അഞ്ഞം കഥേന്തോ രവാ ഭണതി നാമാ’’തി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൫൪) ഏകേ.
Idāni tadubhayameva pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tadabhāvenāti tesaṃ cittādīnaṃ abhāvena. Cavitukāmatācittenāti apagantukāmatācittena . Davāti sahasā. Yo hi aññaṃ bhaṇitukāmo sahasā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti bhaṇati, ayaṃ davā vadati nāma. Ravāti virajjhitvā. Yo hi aññaṃ bhaṇitukāmo virujjhitvā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti bhaṇati, ayaṃ ravā bhaṇati nāma. Purimena ko visesoti ce? Purimaṃ paṇḍitassāpi sahasāvasena aññabhaṇanaṃ, idaṃ pana mandattā momūhattā pakkhalantassa ‘‘aññaṃ bhaṇissāmī’’ti aññabhaṇanaṃ. ‘‘Akkharasamayānabhiññātatāya vā karaṇasampattiyā abhāvato vā kathetabbaṃ kathetumasakkonto hutvā aññaṃ kathento ravā bhaṇati nāmā’’ti (sārattha. ṭī. 2.54) eke.
വജ്ജാവജ്ജം ഉപനിജ്ഝായതീതി ഉപജ്ഝായോ, തം ഉപജ്ഝായം. ‘‘ഏവം സജ്ഝായിതബ്ബം, ഏവം അഭിക്കമിതബ്ബ’’ന്തിആദിനാ ആചാരസിക്ഖാപനകോ ആചരിയോ. അന്തേ സമീപേ വസതി സീലേനാതി അന്തേവാസീ, വിഭത്തിഅലോപേന യഥാ ‘‘വനേകസേരുകാ’’തി. സമാനോ ഉപജ്ഝായോ അസ്സാതി സമാനുപജ്ഝായകോ. ഏവം സമാനാചരിയകോ. സബ്രഹ്മചാരിന്തി ഭിക്ഖും. സോ ഹി ‘‘ഏകകമ്മം, ഏകുദ്ദേസോ, സമസിക്ഖതാ’’തി ഇമം ബ്രഹ്മം സമാനം ചരതി, തസ്മാ ‘‘സബ്രഹ്മചാരീ’’തി വുച്ചതി. ഏവം വുത്താനന്തി ഏവം പദഭാജനീയേ വുത്താനം. യഥാ ഹി ലോകേ സസ്സാനം വിരുഹനട്ഠാനം ‘‘ഖേത്ത’’ന്തി വുച്ചതി, ഏവമിമാനിപി ബുദ്ധാദീനി പദാനി സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനസ്സ വിരുഹനട്ഠാനത്ഥാ ‘‘ഖേത്ത’’ന്തി വുച്ചന്തീതി ആഹ ‘‘ഇമേസം ദ്വാവീസതിയാ ഖേത്തപദാന’’ന്തി. യസ്മാ പനേതേസം വേവചനേഹിപി സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനം ഹോതി, തസ്മാ ‘‘സവേവചനസ്സാ’’തി വുത്തം. വിവിധം ഏകസ്മിംയേവ അത്ഥേ വചനം വിവചനം, വിവചനമേവ വേവചനം, പരിയായനാമം, സഹ വേവചനേഹീതി സവേവചനം, തസ്സ സവേവചനസ്സ. ഏത്ഥ ച വണ്ണപട്ഠാനേ (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൫൨; വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൫൩; വജിര॰ ടീ॰ ൫൩) ആഗതം നാമസഹസ്സം, ഉപാലിഗാഥാസു (മ॰ നി॰ ൨.൭൬) നാമസതം, അഞ്ഞാനി ച ഗുണതോ ലബ്ഭമാനാനി നാമാനി ‘‘ബുദ്ധവേവചനാനീ’’തി വേദിതബ്ബാനി. സബ്ബാനിപി ധമ്മസ്സ നാമാനി ‘‘ധമ്മവേവചനാനീ’’തി വേദിതബ്ബാനി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ.
Vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti upajjhāyo, taṃ upajjhāyaṃ. ‘‘Evaṃ sajjhāyitabbaṃ, evaṃ abhikkamitabba’’ntiādinā ācārasikkhāpanako ācariyo. Ante samīpe vasati sīlenāti antevāsī, vibhattialopena yathā ‘‘vanekaserukā’’ti. Samāno upajjhāyo assāti samānupajjhāyako. Evaṃ samānācariyako. Sabrahmacārinti bhikkhuṃ. So hi ‘‘ekakammaṃ, ekuddeso, samasikkhatā’’ti imaṃ brahmaṃ samānaṃ carati, tasmā ‘‘sabrahmacārī’’ti vuccati. Evaṃ vuttānanti evaṃ padabhājanīye vuttānaṃ. Yathā hi loke sassānaṃ viruhanaṭṭhānaṃ ‘‘khetta’’nti vuccati, evamimānipi buddhādīni padāni sikkhāpaccakkhānassa viruhanaṭṭhānatthā ‘‘khetta’’nti vuccantīti āha ‘‘imesaṃ dvāvīsatiyā khettapadāna’’nti. Yasmā panetesaṃ vevacanehipi sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, tasmā ‘‘savevacanassā’’ti vuttaṃ. Vividhaṃ ekasmiṃyeva atthe vacanaṃ vivacanaṃ, vivacanameva vevacanaṃ, pariyāyanāmaṃ, saha vevacanehīti savevacanaṃ, tassa savevacanassa. Ettha ca vaṇṇapaṭṭhāne (sārattha. ṭī. 2.52; vi. vi. ṭī. 1.53; vajira. ṭī. 53) āgataṃ nāmasahassaṃ, upāligāthāsu (ma. ni. 2.76) nāmasataṃ, aññāni ca guṇato labbhamānāni nāmāni ‘‘buddhavevacanānī’’ti veditabbāni. Sabbānipi dhammassa nāmāni ‘‘dhammavevacanānī’’ti veditabbāni. Esa nayo sabbattha.
തേസു യം കിഞ്ചി വത്തുകാമസ്സ യം കിഞ്ചി വദതോ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനം ഹോതീതി തേസു ദ്വാവീസതിയാ ഖേത്തപദേസു യം കിഞ്ചി ഏകം പദം വത്തുകാമസ്സ തതോ അഞ്ഞം യം കിഞ്ചി പദമ്പി വചീഭേദം കത്വാ വദതോ ഖേത്തപദന്തോഗധത്താ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനം ഹോതീതി അത്ഥോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – സചേ പനായം ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തി വത്തുകാമോ പദപച്ചാഭട്ഠം കത്വാ ‘‘പച്ചക്ഖാമി ബുദ്ധ’’ന്തി വാ വദേയ്യ, മിലക്ഖഭാസാദീസു വാ അഞ്ഞതരഭാസായ തമത്ഥം വദേയ്യ, ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തി വത്തുകാമോ ഉപ്പടിപാടിയാ ‘‘ധമ്മം പച്ചക്ഖാമീ’’തി വാ ‘‘സബ്രഹ്മചാരിം പച്ചക്ഖാമീ’’തി വാ വദേയ്യ, സേയ്യഥാപി ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മവിഭങ്ഗേ ‘‘പഠമം ഝാനം സമാപജ്ജാമീ’’തി വത്തുകാമോ ‘‘ദുതിയം ഝാന’’ന്തി വദതി. സചേ ‘‘യസ്സ വദതി, സോ അയം ഭിക്ഖുഭാവം ചജിതുകാമോ ഏതമത്ഥം വദതീ’’തി ഏത്തകമത്തമ്പി ജാനാതി, വിരദ്ധം നാമ നത്ഥി, ഖേത്തമേവ ഓതിണ്ണം, പച്ചക്ഖാതാവ ഹോതി സിക്ഖാ. സക്കത്താ വാ ബ്രഹ്മത്താ വാ ചുതസത്തോ വിയ ചുതോവ ഹോതി സാസനാതി.
Tesu yaṃ kiñci vattukāmassa yaṃ kiñci vadato sikkhāpaccakkhānaṃ hotīti tesu dvāvīsatiyā khettapadesu yaṃ kiñci ekaṃ padaṃ vattukāmassa tato aññaṃ yaṃ kiñci padampi vacībhedaṃ katvā vadato khettapadantogadhattā sikkhāpaccakkhānaṃ hotīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace panāyaṃ ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vattukāmo padapaccābhaṭṭhaṃ katvā ‘‘paccakkhāmi buddha’’nti vā vadeyya, milakkhabhāsādīsu vā aññatarabhāsāya tamatthaṃ vadeyya, ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vattukāmo uppaṭipāṭiyā ‘‘dhammaṃ paccakkhāmī’’ti vā ‘‘sabrahmacāriṃ paccakkhāmī’’ti vā vadeyya, seyyathāpi uttarimanussadhammavibhaṅge ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajjāmī’’ti vattukāmo ‘‘dutiyaṃ jhāna’’nti vadati. Sace ‘‘yassa vadati, so ayaṃ bhikkhubhāvaṃ cajitukāmo etamatthaṃ vadatī’’ti ettakamattampi jānāti, viraddhaṃ nāma natthi, khettameva otiṇṇaṃ, paccakkhātāva hoti sikkhā. Sakkattā vā brahmattā vā cutasatto viya cutova hoti sāsanāti.
അലന്തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൫൨) ഹോതു, പരിയത്തന്തി അത്ഥോ. കിം നു മേതി കിം മയ്ഹം കിച്ചം, കിം കരണീയം, കിം സാധേതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ന മമത്ഥോതി നത്ഥി മമ അത്ഥോ. സുമുത്താഹന്തി സുട്ഠു മുത്തോ അഹം. പുരിമേഹി ചുദ്ദസഹി പദേഹീതി ബുദ്ധാദീഹി സബ്രഹ്മചാരിപരിയന്തേഹി പുരിമേഹി ചുദ്ദസഹി പദേഹി. യന്നൂനാഹം പച്ചക്ഖേയ്യന്തി ഏത്ഥ ‘‘യന്നൂനാ’’തി പരിവിതക്കദസ്സനേ നിപാതോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘സചാഹം ബുദ്ധം പച്ചക്ഖേയ്യം, സാധു വത മേ സിയാ’’തി. ആദിസദ്ദേന ‘‘പച്ചക്ഖി’’ന്തി വാ ‘‘പച്ചക്ഖിസ്സാമീ’’തി വാ ‘‘ഭവിസ്സാമീ’’തി വാ ‘‘ഹോമീ’’തി വാ ‘‘ജാതോമ്ഹീ’’തി വാ ‘‘അമ്ഹീ’’തി വാ ഏവംഭൂതാനം ഗഹണം. സചേ പന ‘‘അജ്ജ പട്ഠായ ‘ഗിഹീ’തി മം ധാരേഹീ’’തി വാ ‘‘ജാനാഹീ’’തി വാ ‘‘സഞ്ജാനാഹീ’’തി വാ ‘‘മനസി കരോഹീ’’തി വാ വദതി, അരിയകേന വാ വദതി, മിലക്ഖകേന വാ. ഏവമേതസ്മിം അത്ഥേ വുത്തേ യസ്സ വദതി, സചേ സോ ജാനാതി, പച്ചക്ഖാതാ ഹോതി സിക്ഖാ. ഏസ നയോ സേസേസുപി ‘‘ഉപാസകോ’’തിആദീസു സത്തസു പദേസു. ഏത്ഥ ച അരിയകം നാമ മാഗധവോഹാരോ. മിലക്ഖകം നാമ അനരിയകോ അന്ധദമിളാദി.
Alanti (pārā. aṭṭha. 1.52) hotu, pariyattanti attho. Kiṃ nu meti kiṃ mayhaṃ kiccaṃ, kiṃ karaṇīyaṃ, kiṃ sādhetabbanti attho. Na mamatthoti natthi mama attho. Sumuttāhanti suṭṭhu mutto ahaṃ. Purimehi cuddasahi padehīti buddhādīhi sabrahmacāripariyantehi purimehi cuddasahi padehi. Yannūnāhaṃ paccakkheyyanti ettha ‘‘yannūnā’’ti parivitakkadassane nipāto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sacāhaṃ buddhaṃ paccakkheyyaṃ, sādhu vata me siyā’’ti. Ādisaddena ‘‘paccakkhi’’nti vā ‘‘paccakkhissāmī’’ti vā ‘‘bhavissāmī’’ti vā ‘‘homī’’ti vā ‘‘jātomhī’’ti vā ‘‘amhī’’ti vā evaṃbhūtānaṃ gahaṇaṃ. Sace pana ‘‘ajja paṭṭhāya ‘gihī’ti maṃ dhārehī’’ti vā ‘‘jānāhī’’ti vā ‘‘sañjānāhī’’ti vā ‘‘manasi karohī’’ti vā vadati, ariyakena vā vadati, milakkhakena vā. Evametasmiṃ atthe vutte yassa vadati, sace so jānāti, paccakkhātā hoti sikkhā. Esa nayo sesesupi ‘‘upāsako’’tiādīsu sattasu padesu. Ettha ca ariyakaṃ nāma māgadhavohāro. Milakkhakaṃ nāma anariyako andhadamiḷādi.
അക്ഖരലിഖനന്തി ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തിആദിനാ അഞ്ഞേസം ദസ്സനത്ഥം അക്ഖരലിഖനം. അധിപ്പായവിഞ്ഞാപകോ അങ്ഗുലിസങ്കോചനാദികോ ഹത്ഥവികാരോ ഹത്ഥമുദ്ദാ, ഹത്ഥസദ്ദോ ചേത്ഥ തദേകദേസേസു അങ്ഗുലീസു ദട്ഠബ്ബോ ‘‘ന ഭുഞ്ജമാനോ സബ്ബം ഹത്ഥം മുഖേ പക്ഖിപിസ്സാമീ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൬൧൮) വിയ. തസ്മാ അധിപ്പായവിഞ്ഞാപകസ്സ അങ്ഗുലിസങ്കോചനാദിനോ ഹത്ഥവികാരസ്സ ദസ്സനം ഹത്ഥമുദ്ദാദിദസ്സനന്തി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൫൧) ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ആദിസദ്ദേന സീസകമ്പനദസ്സനാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി.
Akkharalikhananti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādinā aññesaṃ dassanatthaṃ akkharalikhanaṃ. Adhippāyaviññāpako aṅgulisaṅkocanādiko hatthavikāro hatthamuddā, hatthasaddo cettha tadekadesesu aṅgulīsu daṭṭhabbo ‘‘na bhuñjamāno sabbaṃ hatthaṃ mukhe pakkhipissāmī’’tiādīsu (pāci. 618) viya. Tasmā adhippāyaviññāpakassa aṅgulisaṅkocanādino hatthavikārassa dassanaṃ hatthamuddādidassananti (sārattha. ṭī. 2.51) evamettha attho daṭṭhabbo. Ādisaddena sīsakampanadassanādiṃ saṅgaṇhāti.
ഉമ്മത്തകഖിത്തചിത്തവേദനാട്ടാനന്തി ഏത്ഥ ഉമ്മത്തകോതി പിത്തുമ്മത്തകോ. ഖിത്തചിത്തോതി യക്ഖേഹി കതചിത്തവിക്ഖേപോ, യക്ഖുമ്മത്തകോതി വുത്തം ഹോതി. ഉഭിന്നം പന വിസേസോ അനാപത്തിവാരേ ആവിഭവിസ്സതി. വേദനാട്ടോതി ബലവതിയാ ദുക്ഖവേദനായ ഫുട്ഠോ മുച്ഛാപരേതോ, തേന വിപ്പലപന്തേന പച്ചക്ഖാതാപി അപച്ചക്ഖാതാവ ഹോതി. മനുസ്സജാതികോ ഹോതീതി സഭാഗോ വാ വിസഭാഗോ വാ ഗഹട്ഠോ വാ പബ്ബജിതോ വാ വിഞ്ഞൂ യോകോചി മനുസ്സോ ഹോതി. ഉമ്മത്തകാദീനന്തി ഏത്ഥാദിസദ്ദേന ഖിത്തചിത്തവേദനാട്ടദേവതാതിരച്ഛാനഗതാനം ഗഹണം. തത്ര ഉമ്മത്തകഖിത്തചിത്തവേദനാട്ടതിരച്ഛാനഗതാനം സന്തികേ പച്ചക്ഖാതാപി അജാനനഭാവേന അപച്ചക്ഖാതാവ ഹോതി. ദേവതായ പന സന്തികേ അതിഖിപ്പം ജാനനഭാവേന. ദേവതാ നാമ മഹാപഞ്ഞാ തിഹേതുകപ്പടിസന്ധികാ അതിഖിപ്പം ജാനന്തി, ചിത്തഞ്ച നാമേതം ലഹുപരിവത്തം, തസ്മാ ‘‘ചിത്തലഹുകസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ചിത്തവസേനേവ മാ അതിഖിപ്പം വിനാസോ അഹോസീ’’തി ദേവതായ സന്തികേ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനം പടിക്ഖിപി. തേന വുത്തം ‘‘ന ച ഉമ്മത്തകാദീനം അഞ്ഞതരോ’’തി. ദൂതേന വാതി ‘‘മമ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനഭാവം കഥേഹീ’’തി മുഖസാസനവസേന ദൂതേന വാ. പണ്ണേന വാതി പണ്ണേ ലിഖിത്വാ പഹിണവസേന പണ്ണേന വാ.
Ummattakakhittacittavedanāṭṭānanti ettha ummattakoti pittummattako. Khittacittoti yakkhehi katacittavikkhepo, yakkhummattakoti vuttaṃ hoti. Ubhinnaṃ pana viseso anāpattivāre āvibhavissati. Vedanāṭṭoti balavatiyā dukkhavedanāya phuṭṭho mucchāpareto, tena vippalapantena paccakkhātāpi apaccakkhātāva hoti. Manussajātiko hotīti sabhāgo vā visabhāgo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā viññū yokoci manusso hoti. Ummattakādīnanti etthādisaddena khittacittavedanāṭṭadevatātiracchānagatānaṃ gahaṇaṃ. Tatra ummattakakhittacittavedanāṭṭatiracchānagatānaṃ santike paccakkhātāpi ajānanabhāvena apaccakkhātāva hoti. Devatāya pana santike atikhippaṃ jānanabhāvena. Devatā nāma mahāpaññā tihetukappaṭisandhikā atikhippaṃ jānanti, cittañca nāmetaṃ lahuparivattaṃ, tasmā ‘‘cittalahukassa puggalassa cittavaseneva mā atikhippaṃ vināso ahosī’’ti devatāya santike sikkhāpaccakkhānaṃ paṭikkhipi. Tena vuttaṃ ‘‘na ca ummattakādīnaṃ aññataro’’ti. Dūtena vāti ‘‘mama sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ kathehī’’ti mukhasāsanavasena dūtena vā. Paṇṇena vāti paṇṇe likhitvā pahiṇavasena paṇṇena vā.
സചേ തേ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനഭാവം ജാനന്തീതി സമ്ബന്ധോ. ആവജ്ജനസമയേതി അത്ഥാഭോഗസമയേ. ഇമിനാ തം ഖണംയേവ പന അപുബ്ബം അചരിമം ദുജ്ജാനന്തി ദസ്സേതി. വചനാനന്തരമേവാതി വചനസ്സ അനന്തരമേവ, ആവജ്ജനസമയേവാതി അത്ഥോ. ഏവ-സദ്ദേന പന ചിരേന ജാനനം പടിക്ഖിപതി. ഉക്കണ്ഠിതോതി അനഭിരതിയാ ഇമസ്മിം സാസനേ കിച്ഛജീവികം പത്തോ. അഥ വാ ‘‘അജ്ജ യാമി, സ്വേ യാമി, ഇതോ യാമി, ഏത്ഥ യാമീ’’തി ഉദ്ധം കണ്ഠം കത്വാ വിഹരമാനോ വിക്ഖിത്തോ, അനേകഗ്ഗോതി വുത്തം ഹോതി. ഇദഞ്ച ‘‘അനഭിരതോ സാമഞ്ഞാ ചവിതുകാമോ’’തിആദീനം (പാരാ॰ ൪൫) ഉപലക്ഖണം. യേന കേനചി…പേ॰… ജാനന്തീതി സചേ തേ‘‘ഉക്കണ്ഠിതോ’’തി വാ ‘‘ഗിഹിഭാവം പത്ഥേതീ’’തി വാ ‘‘അനഭിരതോ’’തി വാ ‘‘സാമഞ്ഞാ ചവിതുകാമോ’’തി വാ യേന കേനചി ആകാരേന സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനഭാവം ജാനന്തി. ഇദഞ്ഹി സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനഞ്ച ഉപരി അഭൂതാരോചനദുട്ഠുല്ലവാചാഅത്തകാമദുട്ഠദോസഭൂതാരോചനസിക്ഖാപദാനി ച ഏകപരിച്ഛേദാനി, ആവജ്ജനസമയേ ഞാതേ ഏവ സീസം ഏന്തി. ‘‘കിം അയം ഭണതീ’’തി കങ്ഖതാ ചിരേന ഞാതേ സീസം ന ഏന്തി. തേനാഹ ‘‘അഥ അപരഭാഗേ’’തിആദി. അഥ ദ്വിന്നം ഠിതട്ഠാനേ ദ്വിന്നമ്പി നിയമേത്വാ ‘‘ഏതേസം ആരോചേമീ’’തി വദതി, തേസു ഏകസ്മിം ജാനന്തേപി ദ്വീസു ജാനന്തേസുപി പച്ചക്ഖാതാവ ഹോതി സിക്ഖാ. ഏവം സമ്ബഹുലേസുപി വേദിതബ്ബം. വുത്തനയേനാതി ‘‘തസ്സ വചനാനന്തര’’ന്തിആദിനാ വുത്തേന നയേന. യോ കോചി മനുസ്സജാതികോതി അന്തമസോ നവകമ്മികം ഉപാദായ യോ കോചി മനുസ്സോ. വുത്തഞ്ഹേതം സമന്തപാസാദികായം –
Sace te sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ jānantīti sambandho. Āvajjanasamayeti atthābhogasamaye. Iminā taṃ khaṇaṃyeva pana apubbaṃ acarimaṃ dujjānanti dasseti. Vacanānantaramevāti vacanassa anantarameva, āvajjanasamayevāti attho. Eva-saddena pana cirena jānanaṃ paṭikkhipati. Ukkaṇṭhitoti anabhiratiyā imasmiṃ sāsane kicchajīvikaṃ patto. Atha vā ‘‘ajja yāmi, sve yāmi, ito yāmi, ettha yāmī’’ti uddhaṃ kaṇṭhaṃ katvā viharamāno vikkhitto, anekaggoti vuttaṃ hoti. Idañca ‘‘anabhirato sāmaññā cavitukāmo’’tiādīnaṃ (pārā. 45) upalakkhaṇaṃ. Yena kenaci…pe… jānantīti sace te‘‘ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā ‘‘anabhirato’’ti vā ‘‘sāmaññā cavitukāmo’’ti vā yena kenaci ākārena sikkhāpaccakkhānabhāvaṃ jānanti. Idañhi sikkhāpaccakkhānañca upari abhūtārocanaduṭṭhullavācāattakāmaduṭṭhadosabhūtārocanasikkhāpadāni ca ekaparicchedāni, āvajjanasamaye ñāte eva sīsaṃ enti. ‘‘Kiṃ ayaṃ bhaṇatī’’ti kaṅkhatā cirena ñāte sīsaṃ na enti. Tenāha ‘‘atha aparabhāge’’tiādi. Atha dvinnaṃ ṭhitaṭṭhāne dvinnampi niyametvā ‘‘etesaṃ ārocemī’’ti vadati, tesu ekasmiṃ jānantepi dvīsu jānantesupi paccakkhātāva hoti sikkhā. Evaṃ sambahulesupi veditabbaṃ. Vuttanayenāti ‘‘tassa vacanānantara’’ntiādinā vuttena nayena. Yo koci manussajātikoti antamaso navakammikaṃ upādāya yo koci manusso. Vuttañhetaṃ samantapāsādikāyaṃ –
‘‘സചേ പന അനഭിരതിയാ പീളിതോ സഭാഗേ ഭിക്ഖൂ പരിസങ്കമാനോ ‘യോ കോചി ജാനാതൂ’തി ഉച്ചാസദ്ദം കരോന്തോ ‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’തി വദതി, തഞ്ച അവിദൂരേ ഠിതോ നവകമ്മികോ വാ അഞ്ഞോ വാ സമയഞ്ഞൂ പുരിസോ സുത്വാ ‘ഉക്കണ്ഠിതോ അയം സമണോ ഗിഹിഭാവം പത്ഥേതി, സാസനതോ ചുതോ’തി ജാനാതി, പച്ചക്ഖാതാവ ഹോതി സിക്ഖാ’’തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൫൧).
‘‘Sace pana anabhiratiyā pīḷito sabhāge bhikkhū parisaṅkamāno ‘yo koci jānātū’ti uccāsaddaṃ karonto ‘buddhaṃ paccakkhāmī’ti vadati, tañca avidūre ṭhito navakammiko vā añño vā samayaññū puriso sutvā ‘ukkaṇṭhito ayaṃ samaṇo gihibhāvaṃ pattheti, sāsanato cuto’ti jānāti, paccakkhātāva hoti sikkhā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.51).
സചേ വചനത്ഥം ഞത്വാപി ‘‘അയം ഉക്കണ്ഠിതോ’’തി വാ ‘‘ഗിഹിഭാവം പത്ഥേതീ’’തി വാ ന ജാനാതി, അപച്ചക്ഖാതാവ ഹോതി സിക്ഖാ. സചേ പന വചനത്ഥം അജാനിത്വാപി ‘‘ഉക്കണ്ഠിതോ’’തി വാ ‘‘ഗിഹിഭാവം പത്ഥേതീ’’തി വാ ജാനാതി, പച്ചക്ഖാതാവ ഹോതി സിക്ഖാ. ദവായപീതി കീളാധിപ്പായേനപി. ചിത്താദീനം വാ വസേനാതി ചിത്താദീനം വാ ഛളങ്ഗാനം വസേന. ഹോതി ചേത്ഥ –
Sace vacanatthaṃ ñatvāpi ‘‘ayaṃ ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā na jānāti, apaccakkhātāva hoti sikkhā. Sace pana vacanatthaṃ ajānitvāpi ‘‘ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthetī’’ti vā jānāti, paccakkhātāva hoti sikkhā. Davāyapīti kīḷādhippāyenapi. Cittādīnaṃ vā vasenāti cittādīnaṃ vā chaḷaṅgānaṃ vasena. Hoti cettha –
‘‘ചിത്തം ഖേത്തഞ്ച കാലോ ച, പയോഗോ പുഗ്ഗലോ തഥാ;
‘‘Cittaṃ khettañca kālo ca, payogo puggalo tathā;
വിജാനനന്തി സിക്ഖായ, പച്ചക്ഖാനം ഛളങ്ഗിക’’ന്തി.
Vijānananti sikkhāya, paccakkhānaṃ chaḷaṅgika’’nti.
സബ്ബസോ വാ പന അപച്ചക്ഖാനേനാതി ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തിആദീസു യേന യേന പരിയായേന സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനം ഹോതി, തതോ ഏകസ്സപി പച്ചക്ഖാനസ്സ അഭാവേന. ഇമിനാ പന ‘‘ഇദം പദം സാവേസ്സാമി, സിക്ഖം പച്ചക്ഖാമീ’’തി ഏവം പവത്തചിത്തുപ്പാദസ്സ അഭാവം ദസ്സേതി. യസ്സ ഹി ഏവരൂപോ ചിത്തുപ്പാദോ നത്ഥി, സോ സബ്ബസോ ന പച്ചക്ഖാതി നാമാതി. സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനസ്സാതി ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തിആദിസിക്ഖാപച്ചക്ഖാനസ്സ. അത്ഥഭൂതം ഏകച്ചം ദുബ്ബല്യന്തി ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തി വദതി വിഞ്ഞാപേതി, ഏവമ്പി, ഭിക്ഖവേ, ദുബ്ബല്യാവികമ്മഞ്ചേവ ഹോതി, സിക്ഖാ ച പച്ചക്ഖാതാ’’തിആദിനാ (പാരാ॰ ൫൩) വുത്തേഹി യേഹി വചനേഹി സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനഞ്ചേവ ഹോതി ദുബ്ബല്യാവികമ്മഞ്ച, തം ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തിആദികം അത്ഥഭൂതം ദുബ്ബല്യം അനാവികത്വാ. ‘‘ബുദ്ധം പച്ചക്ഖാമീ’’തിആദിമ്ഹി പന വുത്തേ സിക്ഖാപരിപൂരണേ ദുബ്ബലഭാവസ്സാപി ഗമ്യമാനത്താ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനസ്സ ഇദം ദുബ്ബല്യാവികമ്മം അത്ഥോതി ദട്ഠബ്ബം. ഏത്ഥ ച ‘‘അത്ഥഭൂത’’ന്തി ഇമിനാ ‘‘യന്നൂനാഹം ബുദ്ധം പച്ചക്ഖേയ്യ’’ന്തിആദികം ദുബ്ബല്യാവികമ്മം പടിക്ഖിപതി. യേന ഹി സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനഞ്ചേവ ഹോതി ദുബ്ബല്യാവികമ്മഞ്ച, തദേവ സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനസ്സ അത്ഥഭൂതം. യേന പന ദുബ്ബല്യാവികമ്മമേവ ഹോതി, ന സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനം, ന തം തസ്സ അത്ഥഭൂതന്തി.
Sabbaso vā pana apaccakkhānenāti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādīsu yena yena pariyāyena sikkhāpaccakkhānaṃ hoti, tato ekassapi paccakkhānassa abhāvena. Iminā pana ‘‘idaṃ padaṃ sāvessāmi, sikkhaṃ paccakkhāmī’’ti evaṃ pavattacittuppādassa abhāvaṃ dasseti. Yassa hi evarūpo cittuppādo natthi, so sabbaso na paccakkhāti nāmāti. Sikkhāpaccakkhānassāti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādisikkhāpaccakkhānassa. Atthabhūtaṃ ekaccaṃ dubbalyanti ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vadati viññāpeti, evampi, bhikkhave, dubbalyāvikammañceva hoti, sikkhā ca paccakkhātā’’tiādinā (pārā. 53) vuttehi yehi vacanehi sikkhāpaccakkhānañceva hoti dubbalyāvikammañca, taṃ ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādikaṃ atthabhūtaṃ dubbalyaṃ anāvikatvā. ‘‘Buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādimhi pana vutte sikkhāparipūraṇe dubbalabhāvassāpi gamyamānattā sikkhāpaccakkhānassa idaṃ dubbalyāvikammaṃ atthoti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca ‘‘atthabhūta’’nti iminā ‘‘yannūnāhaṃ buddhaṃ paccakkheyya’’ntiādikaṃ dubbalyāvikammaṃ paṭikkhipati. Yena hi sikkhāpaccakkhānañceva hoti dubbalyāvikammañca, tadeva sikkhāpaccakkhānassa atthabhūtaṃ. Yena pana dubbalyāvikammameva hoti, na sikkhāpaccakkhānaṃ, na taṃ tassa atthabhūtanti.
രാഗപരിയുട്ഠാനേന സദിസഭാവാപത്തിയാ മിഥുനാനം അയന്തി ‘‘മേഥുനോ’’തി ധമ്മോവ വുച്ചതീതി ആഹ ‘‘രാഗപരിയുട്ഠാനേനാ’’തിആദി. തത്ഥ രാഗപരിയുട്ഠാനേനാതി രാഗസ്സ പരിയുട്ഠാനേന, മേഥുനരാഗസ്സ പവത്തിയാ പരിയോനദ്ധചിത്തതായാതി അത്ഥോ. ധമ്മോതി അജ്ഝാചാരോ. ‘‘പലമ്ബതേ വിലമ്ബതേ’’തിആദീസു വിയ ഉപസഗ്ഗസ്സ കോചി അത്ഥവിസേസോ നത്ഥീതി ആഹ ‘‘സേവേയ്യാ’’തി. അജ്ഝാപജ്ജേയ്യാതി അഭിഭുയ്യ പജ്ജേയ്യ. സബ്ബന്തിമേനാതി പരനിമ്മിതവസവത്തി…പേ॰… ചാതുമഹാരാജികമനുസ്സിത്ഥിനാഗഗരുളമാണവികാദീനം സബ്ബാസം അന്തിമേന. തിരച്ഛാനഗതായാതി തിരച്ഛാനേസു ഉപ്പന്നായ. തേനാഹ ‘‘പടിസന്ധിവസേനാ’’തി. പാരാജികായ വത്ഥുഭൂതാ ഏവ ചേത്ഥ തിരച്ഛാനഗതിത്ഥീ ‘‘തിരച്ഛാനഗതാ’’തി ഗഹേതബ്ബാ, ന സബ്ബാ. തത്രായം പരിച്ഛേദോ –
Rāgapariyuṭṭhānena sadisabhāvāpattiyā mithunānaṃ ayanti ‘‘methuno’’ti dhammova vuccatīti āha ‘‘rāgapariyuṭṭhānenā’’tiādi. Tattha rāgapariyuṭṭhānenāti rāgassa pariyuṭṭhānena, methunarāgassa pavattiyā pariyonaddhacittatāyāti attho. Dhammoti ajjhācāro. ‘‘Palambate vilambate’’tiādīsu viya upasaggassa koci atthaviseso natthīti āha ‘‘seveyyā’’ti. Ajjhāpajjeyyāti abhibhuyya pajjeyya. Sabbantimenāti paranimmitavasavatti…pe… cātumahārājikamanussitthināgagaruḷamāṇavikādīnaṃ sabbāsaṃ antimena. Tiracchānagatāyāti tiracchānesu uppannāya. Tenāha ‘‘paṭisandhivasenā’’ti. Pārājikāya vatthubhūtā eva cettha tiracchānagatitthī ‘‘tiracchānagatā’’ti gahetabbā, na sabbā. Tatrāyaṃ paricchedo –
‘‘അപദാനം അഹിമച്ഛാ, ദ്വിപദാനഞ്ച കുക്കുടീ;
‘‘Apadānaṃ ahimacchā, dvipadānañca kukkuṭī;
ചതുപ്പദാനം മജ്ജാരീ, വത്ഥു പാരാജികസ്സിമാ’’തി. (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൫൫)
Catuppadānaṃ majjārī, vatthu pārājikassimā’’ti. (pārā. aṭṭha. 1.55)
തത്ഥ അഹിഗ്ഗഹണേന സബ്ബാപി അജഗരഗോനസാദിഭേദാ ദീഘജാതി സങ്ഗഹിതാ. തസ്മാ ദീഘജാതീസു യത്ഥ തിണ്ണം മഗ്ഗാനം അഞ്ഞതരസ്മിം സക്കാ തിലഫലമത്തമ്പി പവേസേതും, സാ പാരാജികവത്ഥു, അവസേസാ ദുക്കടവത്ഥൂതി വേദിതബ്ബാ. മച്ഛഗ്ഗഹണേന സബ്ബാപി മച്ഛകച്ഛപമണ്ഡൂകാദിഭേദാ ഓദകജാതി സങ്ഗഹിതാ. തത്രാപി ദീഘജാതിയം വുത്തനയേനേവ പാരാജികവത്ഥു ച ദുക്കടവത്ഥു ച വേദിതബ്ബം. അയം പന വിസേസോ – പതങ്ഗമുഖമണ്ഡൂകാ നാമ ഹോന്തി, തേസം മുഖസണ്ഠാനം മഹന്തം, ഛിദ്ദം അപ്പകം, തത്ഥ പവേസനം നപ്പഹോതി, മുഖസണ്ഠാനം പന വണസങ്ഖേപം ഗച്ഛതി, തസ്മാ തം ഥുല്ലച്ചയവത്ഥൂതി വേദിതബ്ബം . കുക്കുടിഗ്ഗഹണേന സബ്ബാപി കാകകപോതാദിഭേദാ പക്ഖിജാതി സങ്ഗഹിതാ. തത്രാപി വുത്തനയേനേവ പാരാജികവത്ഥു ച ദുക്കടവത്ഥു ച വേദിതബ്ബം. മജ്ജാരിഗ്ഗഹണേന സബ്ബാപി രുക്ഖസുനഖമങ്ഗുസഗോധാദിഭേദാ ചതുപ്പദജാതി സങ്ഗഹിതാ. തത്രാപി വുത്തനയേനേവ പാരാജികവത്ഥു ച ദുക്കടവത്ഥു ച വേദിതബ്ബം.
Tattha ahiggahaṇena sabbāpi ajagaragonasādibhedā dīghajāti saṅgahitā. Tasmā dīghajātīsu yattha tiṇṇaṃ maggānaṃ aññatarasmiṃ sakkā tilaphalamattampi pavesetuṃ, sā pārājikavatthu, avasesā dukkaṭavatthūti veditabbā. Macchaggahaṇena sabbāpi macchakacchapamaṇḍūkādibhedā odakajāti saṅgahitā. Tatrāpi dīghajātiyaṃ vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – pataṅgamukhamaṇḍūkā nāma honti, tesaṃ mukhasaṇṭhānaṃ mahantaṃ, chiddaṃ appakaṃ, tattha pavesanaṃ nappahoti, mukhasaṇṭhānaṃ pana vaṇasaṅkhepaṃ gacchati, tasmā taṃ thullaccayavatthūti veditabbaṃ . Kukkuṭiggahaṇena sabbāpi kākakapotādibhedā pakkhijāti saṅgahitā. Tatrāpi vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ. Majjāriggahaṇena sabbāpi rukkhasunakhamaṅgusagodhādibhedā catuppadajāti saṅgahitā. Tatrāpi vuttanayeneva pārājikavatthu ca dukkaṭavatthu ca veditabbaṃ.
പാരാജികോ ഹോതീതി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൫൫) പരാജിതോ ഹോതി പരാജയം അപന്നോ. അയഞ്ഹി പാരാജികസദ്ദോ സിക്ഖാപദാപത്തിപുഗ്ഗലേസു വത്തതി. തത്ഥ ‘‘അട്ഠാനമേതം, ആനന്ദ, അനവകാസോ, യം തഥാഗതോ വജ്ജീനം വാ വജ്ജിപുത്തകാനം വാ കാരണാ സാവകാനം പാരാജികം സിക്ഖാപദം പഞ്ഞത്തം സമൂഹനേയ്യാ’’തി (പാരാ॰ ൪൩) ഏവം സിക്ഖാപദേ വത്തമാനോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘ആപത്തിം ത്വം ഭിക്ഖു ആപന്നോ പാരാജിക’’ന്തി (പാരാ॰ ൬൭) ഏവം ആപത്തിയം. ‘‘ന മയം പാരാജികാ, യോ അവഹടോ, സോ പാരാജികോ’’തി (പാരാ॰ ൧൫൫) ഏവം പുഗ്ഗലേ വത്തമാനോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘പാരാജികേന ധമ്മേന അനുദ്ധംസേയ്യാ’’തിആദീസു (പാരാ॰ ൩൮൪) പന ധമ്മേ വത്തതീതി വദന്തി. യസ്മാ പന തത്ഥ ‘‘ധമ്മോ’’തി കത്ഥചി ആപത്തി, കത്ഥചി സിക്ഖാപദമേവ അധിപ്പേതം, തസ്മാ സോ വിസും ന വത്തബ്ബോ. തത്ഥ സിക്ഖാപദം യോ തം അതിക്കമതി, തം പരാജേതി, തസ്മാ ‘‘പാരാജിക’’ന്തി വുച്ചതി. ആപത്തി പന യോ നം അജ്ഝാപജ്ജതി, തം പരാജേതി, തസ്മാ ‘‘പാരാജികാ’’തി വുച്ചതി. പുഗ്ഗലോ യസ്മാ പരാജിതോ പരാജയമാപന്നോ, തസ്മാ ‘‘പാരാജികോ’’തി വുച്ചതി. ഇധ പന പുഗ്ഗലോ വേദിതബ്ബോതി ആഹ ‘‘പാരാജികോ ഹോതീ’’തിആദി. ഇമിനാപി ഇദം ദസ്സേതി – ‘‘പരാജിതസദ്ദേ ഉപസഗ്ഗസ്സ വുദ്ധിം കത്വാ, ത-കാരസ്സ ച ക-കാരം കത്വാ പാരാജികോ ഹോതീതി നിദ്ദിട്ഠോ’’തി.
Pārājiko hotīti (pārā. aṭṭha. 1.55) parājito hoti parājayaṃ apanno. Ayañhi pārājikasaddo sikkhāpadāpattipuggalesu vattati. Tattha ‘‘aṭṭhānametaṃ, ānanda, anavakāso, yaṃ tathāgato vajjīnaṃ vā vajjiputtakānaṃ vā kāraṇā sāvakānaṃ pārājikaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ samūhaneyyā’’ti (pārā. 43) evaṃ sikkhāpade vattamāno veditabbo. ‘‘Āpattiṃ tvaṃ bhikkhu āpanno pārājika’’nti (pārā. 67) evaṃ āpattiyaṃ. ‘‘Na mayaṃ pārājikā, yo avahaṭo, so pārājiko’’ti (pārā. 155) evaṃ puggale vattamāno veditabbo. ‘‘Pārājikena dhammena anuddhaṃseyyā’’tiādīsu (pārā. 384) pana dhamme vattatīti vadanti. Yasmā pana tattha ‘‘dhammo’’ti katthaci āpatti, katthaci sikkhāpadameva adhippetaṃ, tasmā so visuṃ na vattabbo. Tattha sikkhāpadaṃ yo taṃ atikkamati, taṃ parājeti, tasmā ‘‘pārājika’’nti vuccati. Āpatti pana yo naṃ ajjhāpajjati, taṃ parājeti, tasmā ‘‘pārājikā’’ti vuccati. Puggalo yasmā parājito parājayamāpanno, tasmā ‘‘pārājiko’’ti vuccati. Idha pana puggalo veditabboti āha ‘‘pārājiko hotī’’tiādi. Imināpi idaṃ dasseti – ‘‘parājitasadde upasaggassa vuddhiṃ katvā, ta-kārassa ca ka-kāraṃ katvā pārājiko hotīti niddiṭṭho’’ti.
അപലോകനാദി ചതുബ്ബിധമ്പി സങ്ഘകമ്മം സീമാപരിച്ഛിന്നേഹി പകതത്തേഹി ഭിക്ഖൂഹി ഏകതോ കത്തബ്ബത്താ ഏകകമ്മം നാമ. ആദിസദ്ദേന ഏകുദ്ദേസസമസിക്ഖതാനം ഗഹണം. തത്ഥ പഞ്ചവിധോപി പാതിമോക്ഖുദ്ദേസോ ഏകതോ ഉദ്ദിസിതബ്ബത്താ ഏകുദ്ദേസോ നാമ. നഹാപിതപുബ്ബകാദീനം വിയ ഓദിസ്സ അനുഞ്ഞാതം ഠപേത്വാ അവസേസം സബ്ബമ്പി സിക്ഖാപദം സബ്ബേഹിപി ലജ്ജിപുഗ്ഗലേഹി സമം സിക്ഖിതബ്ബഭാവതോ സമസിക്ഖതാ നാമ. യസ്മാ സബ്ബേപി ലജ്ജിനോ ഏതേസു ഏകകമ്മാദീസു സഹ വസന്തി, ന ഏകോപി തതോ ബഹിദ്ധാ സന്ദിസ്സതി, തസ്മാ താനി സബ്ബാനിപി ഗഹേത്വാ ഏകകമ്മാദികോ തിവിധോപി സംവാസോ നാമാതി ആഹ ‘‘സോ ച വുത്തപ്പകാരോ സംവാസോ തേന പുഗ്ഗലേന സദ്ധിം നത്ഥി, തേന കാരണേന സോ പാരാജികോ പുഗ്ഗലോ ‘അസംവാസോ’തി വുച്ചതീ’’തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൫൫).
Apalokanādi catubbidhampi saṅghakammaṃ sīmāparicchinnehi pakatattehi bhikkhūhi ekato kattabbattā ekakammaṃ nāma. Ādisaddena ekuddesasamasikkhatānaṃ gahaṇaṃ. Tattha pañcavidhopi pātimokkhuddeso ekato uddisitabbattā ekuddeso nāma. Nahāpitapubbakādīnaṃ viya odissa anuññātaṃ ṭhapetvā avasesaṃ sabbampi sikkhāpadaṃ sabbehipi lajjipuggalehi samaṃ sikkhitabbabhāvato samasikkhatā nāma. Yasmā sabbepi lajjino etesu ekakammādīsu saha vasanti, na ekopi tato bahiddhā sandissati, tasmā tāni sabbānipi gahetvā ekakammādiko tividhopi saṃvāso nāmāti āha ‘‘so ca vuttappakāro saṃvāso tena puggalena saddhiṃ natthi, tena kāraṇena so pārājiko puggalo ‘asaṃvāso’ti vuccatī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.55).
ഇദാനി യസ്മാ ന കേവലം മനുസ്സിത്ഥിയാ ഏവ നിമിത്തം പാരാജികവത്ഥു, അഥ ഖോ അമനുസ്സിത്ഥിതിരച്ഛാനഗതിത്ഥീനമ്പി. ന ച ഇത്ഥിയാ ഏവ. അഥ ഖോ ഉഭതോബ്യഞ്ജനകപണ്ഡകപുരിസാനമ്പി, തസ്മാ തേ സത്തേ, തേസഞ്ച യം യം നിമിത്തം വത്ഥു ഹോതി, തം തം നിമിത്തം, തത്ഥ ച യഥാ പടിസേവന്തോ പാരാജികോ ഹോതി, തഞ്ച സബ്ബം വിത്ഥാരേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘അയം പനേത്ഥ വിനിച്ഛയോ’’തിആദിമാഹ. ഏത്ഥാതി ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ. തേസൂതി യേ തിംസമഗ്ഗാ വുത്താ, തേസു. അത്തനോ വാതി ലമ്ബിമുദുപിട്ഠികേ സന്ധായ വുത്തം. സന്ഥതസ്സ വാതി യേന കേനചി വത്ഥേന വാ പണ്ണേന വാ വാകപട്ടേന വാ ചമ്മേന വാ തിപുസീസാദീനം പട്ടേന വാ പലിവേഠേത്വാ, അന്തോ വാ പവേസേത്വാ പടിച്ഛന്നസ്സ. അക്ഖായിതസ്സ വാതി സോണസിങ്ഗാലാദീഹി അക്ഖാദിതസ്സ. യേഭുയ്യേന അക്ഖായിതസ്സാതി യാവ ഉപഡ്ഢക്ഖായിതോ നാമ ന ഹോതി, ഏവം അക്ഖായിതസ്സ. അല്ലോകാസേതി തിന്തോകാസേ. സന്ഥതന്തി തേസംയേവ വത്ഥാദീനം യേന കേനചി പടിച്ഛന്നം. അയഞ്ഹേത്ഥ സങ്ഖേപത്ഥോ – ന ഹേത്ഥ അനുപാദിന്നകം അനുപാദിന്നകേന ഛുപതി, മുത്തി അത്ഥി, അഥ ഖോ ഉപാദിന്നകേന വാ അനുപാദിന്നകം ഘട്ടിയതു, അനുപാദിന്നകേന വാ ഉപാദിന്നകം, അനുപാദിന്നകേന വാ അനുപാദിന്നകം, ഉപാദിന്നകേന വാ ഉപാദിന്നകം. സചേ യത്തകേ പവിട്ഠേ പാരാജികം ഹോതീതി വുത്തം, തത്തകം സേവനചിത്തേന പവേസേതി, സബ്ബത്ഥായം പാരാജികാപത്തിം ആപന്നോ നാമ ഹോതീതി.
Idāni yasmā na kevalaṃ manussitthiyā eva nimittaṃ pārājikavatthu, atha kho amanussitthitiracchānagatitthīnampi. Na ca itthiyā eva. Atha kho ubhatobyañjanakapaṇḍakapurisānampi, tasmā te satte, tesañca yaṃ yaṃ nimittaṃ vatthu hoti, taṃ taṃ nimittaṃ, tattha ca yathā paṭisevanto pārājiko hoti, tañca sabbaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘ayaṃ panettha vinicchayo’’tiādimāha. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Tesūti ye tiṃsamaggā vuttā, tesu. Attano vāti lambimudupiṭṭhike sandhāya vuttaṃ. Santhatassa vāti yena kenaci vatthena vā paṇṇena vā vākapaṭṭena vā cammena vā tipusīsādīnaṃ paṭṭena vā paliveṭhetvā, anto vā pavesetvā paṭicchannassa. Akkhāyitassa vāti soṇasiṅgālādīhi akkhāditassa. Yebhuyyena akkhāyitassāti yāva upaḍḍhakkhāyito nāma na hoti, evaṃ akkhāyitassa. Allokāseti tintokāse. Santhatanti tesaṃyeva vatthādīnaṃ yena kenaci paṭicchannaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – na hettha anupādinnakaṃ anupādinnakena chupati, mutti atthi, atha kho upādinnakena vā anupādinnakaṃ ghaṭṭiyatu, anupādinnakena vā upādinnakaṃ, anupādinnakena vā anupādinnakaṃ, upādinnakena vā upādinnakaṃ. Sace yattake paviṭṭhe pārājikaṃ hotīti vuttaṃ, tattakaṃ sevanacittena paveseti, sabbatthāyaṃ pārājikāpattiṃ āpanno nāma hotīti.
ഏവം സേവനചിത്തേനേവ പവേസേന്തസ്സ ആപത്തിം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി യസ്മാ തം പവേസനം നാമ ന കേവലം അത്തൂപക്കമേനേവ, പരൂപക്കമേനാപി ഹോതി. തത്രാപി സാദിയന്തസ്സേവ ആപത്തി പടിസേവനചിത്തസമങ്ഗിസ്സ , ന ഇതരസ്സാതി ദസ്സേതും ‘‘പരേന വാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ പരേനാതി ഭിക്ഖുപച്ചത്ഥികാദിനാ യേന കേനചി അഞ്ഞേന. പവേസനപവിട്ഠട്ഠിതഉദ്ധരണേസൂതി ഏത്ഥ അഗ്ഗതോ (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൫൮) യാവ മൂലാ പവേസനം പവേസനം നാമ. അങ്ഗജാതസ്സ യത്തകം ഠാനം പവേസനാരഹം, തത്തകം അനവസേസതോ പവിട്ഠം പവിട്ഠം നാമ. ഏവം പവിട്ഠസ്സ ഉദ്ധരണാരമ്ഭതോ അന്തരാ ഠിതകാലോ ഠിതം നാമ. സമന്തപാസാദികായം പന മാതുഗാമസ്സ സുക്കവിസട്ഠിം പത്വാ സബ്ബഥാ വായാമതോ ഓരമിത്വാ ഠിതകാലം സന്ധായ ‘‘സുക്കവിസട്ഠിസമയേ’’തി വുത്തം. ഉദ്ധരണം നാമ യാവ അഗ്ഗാ നീഹരണകാലോ. സാദിയതീതി സേവനചിത്തം ഉപട്ഠപേതി. അസാധാരണവിനിച്ഛയോതി അദിന്നാദാനാദീഹി സബ്ബേഹി സിക്ഖാപദേഹി അസാധാരണോ വിനിച്ഛയോ.
Evaṃ sevanacitteneva pavesentassa āpattiṃ dassetvā idāni yasmā taṃ pavesanaṃ nāma na kevalaṃ attūpakkameneva, parūpakkamenāpi hoti. Tatrāpi sādiyantasseva āpatti paṭisevanacittasamaṅgissa , na itarassāti dassetuṃ ‘‘parena vā’’tiādimāha. Tattha parenāti bhikkhupaccatthikādinā yena kenaci aññena. Pavesanapaviṭṭhaṭṭhitauddharaṇesūti ettha aggato (sārattha. ṭī. 2.58) yāva mūlā pavesanaṃ pavesanaṃ nāma. Aṅgajātassa yattakaṃ ṭhānaṃ pavesanārahaṃ, tattakaṃ anavasesato paviṭṭhaṃ paviṭṭhaṃ nāma. Evaṃ paviṭṭhassa uddharaṇārambhato antarā ṭhitakālo ṭhitaṃ nāma. Samantapāsādikāyaṃ pana mātugāmassa sukkavisaṭṭhiṃ patvā sabbathā vāyāmato oramitvā ṭhitakālaṃ sandhāya ‘‘sukkavisaṭṭhisamaye’’ti vuttaṃ. Uddharaṇaṃ nāma yāva aggā nīharaṇakālo. Sādiyatīti sevanacittaṃ upaṭṭhapeti. Asādhāraṇavinicchayoti adinnādānādīhi sabbehi sikkhāpadehi asādhāraṇo vinicchayo.
സാധാരണവിനിച്ഛയത്ഥന്തി പരിവാരവസേന സാധാരണവിനിച്ഛയത്ഥം. മാതികാതി മാതാ, ജനേത്തീതി അത്ഥോ. നിദദാതി ദേസനം ദേസവസേന അവിദിതം വിദിതം കത്വാ നിദസ്സേതീതി നിദാനം. പഞ്ഞാപീയതീതി പഞ്ഞത്തി, തസ്സാ പകാരോ പഞ്ഞത്തിവിധി അങ്ഗേതി ഗമേതി ഞാപേതീതി അങ്ഗം, കാരണം. സമുട്ഠഹന്തി ആപത്തിയോ ഏതേനാതി സമുട്ഠാനം, ഉപ്പത്തികാരണം, തസ്സ വിധി സമുട്ഠാനവിധി. വജ്ജകമ്മപ്പഭേദഞ്ചാതി ഏത്ഥ പഭേദസദ്ദോ പച്ചേകം യോജേതബ്ബോ ‘‘വജ്ജപ്പഭേദം, കമ്മപ്പഭേദഞ്ചാ’’തി. തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്മിം തസ്മിം സിക്ഖാപദേ.
Sādhāraṇavinicchayatthanti parivāravasena sādhāraṇavinicchayatthaṃ. Mātikāti mātā, janettīti attho. Nidadāti desanaṃ desavasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ. Paññāpīyatīti paññatti, tassā pakāro paññattividhi aṅgeti gameti ñāpetīti aṅgaṃ, kāraṇaṃ. Samuṭṭhahanti āpattiyo etenāti samuṭṭhānaṃ, uppattikāraṇaṃ, tassa vidhi samuṭṭhānavidhi. Vajjakammappabhedañcāti ettha pabhedasaddo paccekaṃ yojetabbo ‘‘vajjappabhedaṃ, kammappabhedañcā’’ti. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ sikkhāpade.
പഞ്ഞത്തിട്ഠാനന്തി പഞ്ഞത്തിട്ഠപനസ്സ ഠാനം, സിക്ഖാപദാനം പഞ്ഞത്തിദേസോതി അത്ഥോ. പുഗ്ഗലോതി ഏത്ഥ ആദികമ്മികോയേവ അധിപ്പേതോതി ആഹ ‘‘പുഗ്ഗലോ നാമ യം യം ആരബ്ഭ തം തം സിക്ഖാപദം പഞ്ഞത്ത’’ന്തി, സോ സോ പുഗ്ഗലോതി അധിപ്പായോ. ഹോന്തി ചേത്ഥ –
Paññattiṭṭhānanti paññattiṭṭhapanassa ṭhānaṃ, sikkhāpadānaṃ paññattidesoti attho. Puggaloti ettha ādikammikoyeva adhippetoti āha ‘‘puggalo nāma yaṃ yaṃ ārabbha taṃ taṃ sikkhāpadaṃ paññatta’’nti, so so puggaloti adhippāyo. Honti cettha –
‘‘സുദിന്നോ ധനിയോ സമ്ബഹുലാ വഗ്ഗുമുദന്തികാ;
‘‘Sudinno dhaniyo sambahulā vaggumudantikā;
സേയ്യസകോ ഉദായി ചാ-ളവകാ ഛന്നമേത്തിയാ.
Seyyasako udāyi cā-ḷavakā channamettiyā.
‘‘ദേവദത്തസ്സജിപുനബ്ബസു-ഛബ്ബഗ്ഗിയോപനന്ദഞ്ഞതരോപി ച;
‘‘Devadattassajipunabbasu-chabbaggiyopanandaññataropi ca;
ഹത്ഥകോ ചാനുരുദ്ധോ ച, സത്തരസ ചൂളപന്ഥകോ.
Hatthako cānuruddho ca, sattarasa cūḷapanthako.
‘‘ബേലട്ഠസീസോ ചാനന്ദോ, സാഗതോരിട്ഠനാമകോ;
‘‘Belaṭṭhasīso cānando, sāgatoriṭṭhanāmako;
നന്ദത്ഥേരേന തേവീസ, ഭിക്ഖൂനം ആദികമ്മികാ.
Nandattherena tevīsa, bhikkhūnaṃ ādikammikā.
‘‘സുന്ദരീനന്ദാ ഥുല്ലനന്ദാ, ഛബ്ബഗ്ഗിയഞ്ഞതരാപി ച;
‘‘Sundarīnandā thullanandā, chabbaggiyaññatarāpi ca;
ചണ്ഡകാളീ സമ്ബഹുലാ, ദ്വേ ച ഭിക്ഖുനിയോ പരാ;
Caṇḍakāḷī sambahulā, dve ca bhikkhuniyo parā;
ഭിക്ഖുനീനം തു സത്തേവ, ഹോന്തി താ ആദികമ്മികാ’’തി.
Bhikkhunīnaṃ tu satteva, honti tā ādikammikā’’ti.
തസ്സ തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സാതി യം യം സുദിന്നാദികം പുഗ്ഗലം ആരബ്ഭ സിക്ഖാപദം പഞ്ഞത്തം, തസ്സ തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ. പഞ്ഞത്തീതി പഠമപഞ്ഞത്തി. പഠമപഞ്ഞത്തിയാ പച്ഛാ ഠപിതാ പഞ്ഞത്തി അനുപഞ്ഞത്തി. അനുപ്പന്നേ ദോസേ ഠപിതാ പഞ്ഞത്തി അനുപ്പന്നപഞ്ഞത്തി. സബ്ബത്ഥ മജ്ഝിമദേസേ ചേവ പച്ചന്തിമേസു ജനപദേസു ചാതി സബ്ബേസു പദേസേസു ഠപിതാ പഞ്ഞത്തി സബ്ബത്ഥപഞ്ഞത്തി. മജ്ഝിമദേസേയേവ ഠപിതാ പഞ്ഞത്തി പദേസപഞ്ഞത്തി. ഭിക്ഖൂനഞ്ചേവ ഭിക്ഖുനീനഞ്ച സാധാരണഭൂതാ പഞ്ഞത്തി സാധാരണപഞ്ഞത്തി. സുദ്ധഭിക്ഖൂനമേവ, സുദ്ധഭിക്ഖുനീനം വാ പഞ്ഞത്തം സിക്ഖാപദം അസാധാരണപഞ്ഞത്തി. ഉഭിന്നമ്പി പഞ്ഞത്തി ഉഭതോപഞ്ഞത്തി. വിനയധരപഞ്ചമേനാതി അനുസ്സാവനകാചരിയപഞ്ചമേന. ഗുണങ്ഗുണൂപാഹനാതി ചതുപ്പടലതോ പട്ഠായ കതാ ഉപാഹനാ, ന ഏകദ്വിതിപടലാ. ചമ്മത്ഥരണന്തി അത്ഥരിതബ്ബം ചമ്മം. ഏതേസം വസേന ചതുബ്ബിധാ പദേസപഞ്ഞത്തി നാമാതി ഏതേസം വസേന ചതുബ്ബിധാ പഞ്ഞത്തി മജ്ഝിമദേസേയേവ പഞ്ഞത്താതി പദേസപഞ്ഞത്തി നാമ. തേനേവാഹ ‘‘മജ്ഝിമദേസേയേവ ഹീ’’തിആദി. യസ്മാ മജ്ഝിമദേസേയേവ യഥാവുത്തവത്ഥുവീതിക്കമേ ആപത്തി ഹോതി, ന പച്ചന്തിമജനപദേ, തസ്മാ പദേസപഞ്ഞത്തീതി അത്ഥോ. ധുവന്ഹാനം പടിക്ഖേപമത്തന്തി നിച്ചനഹാനപ്പടിസേധനമേവ. ഏത്ഥ ച മത്തസദ്ദേന അഞ്ഞാനി തീണി സിക്ഖാപദാനി പടിക്ഖിപതി. താനി ഹി ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബപച്ചന്തിമേസു ജനപദേസു വിനയധരപഞ്ചമേന ഗണേന ഉപസമ്പദ’’ന്തിആദിനാ (മഹാവ॰ ൨൫൯) ചമ്മക്ഖന്ധകേ ആഗതാനി. തേനേവാഹ ‘‘തതോ അഞ്ഞാ പദേസപഞ്ഞത്തി നാമ നത്ഥീ’’തി. സബ്ബാനീതി തതോ അവസേസാനി സബ്ബാനി സിക്ഖാപദാനി. തസ്മാതി യസ്മാ അനുപ്പന്നപഞ്ഞത്തി അട്ഠഗരുധമ്മവസേന ഭിക്ഖുനീനംയേവ ആഗതാ, യസ്മാ ച ധുവന്ഹാനം പടിക്ഖേപമത്തം ഠപേത്വാ പാതിമോക്ഖേ സബ്ബാനി സിക്ഖാപദാനി സബ്ബത്ഥപഞ്ഞത്തിയേവ ഹോന്തി, യസ്മാ ച സാധാരണപഞ്ഞത്തിദുകഞ്ച ഏകതോപഞ്ഞത്തിദുകഞ്ച ബ്യഞ്ജനമത്തം നാനം, അത്ഥതോ ഏകം, തസ്മാ. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു സിക്ഖാപദേസു. ആപത്തിഭേദോ ഹേത്ഥ ഉത്തരപദലോപേന ‘‘ആപത്തീ’’തി വുത്തോതി ആഹ ‘‘ആപത്തീതി പുബ്ബപ്പയോഗാദിവസേന ആപത്തിഭേദോ’’തി. സീലആചാരദിട്ഠിആജീവവിപത്തീനന്തി ഏത്ഥ പഠമാ ദ്വേ ആപത്തിക്ഖന്ധാ സീലവിപത്തി നാമ, അവസേസാ പഞ്ച ആചാരവിപത്തി നാമ, മിച്ഛാദിട്ഠി ച അന്തഗ്ഗാഹികാദിട്ഠി ച ദിട്ഠിവിപത്തി നാമ, ആജീവഹേതു പഞ്ഞത്താനി ഛ സിക്ഖാപദാനി ആജീവവിപത്തി നാമ, ഇതി ഇമാസം സീലആചാരദിട്ഠിആജീവവിപത്തീനം അഞ്ഞതരാതി അത്ഥോ.
Tassa tassa puggalassāti yaṃ yaṃ sudinnādikaṃ puggalaṃ ārabbha sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tassa tassa puggalassa. Paññattīti paṭhamapaññatti. Paṭhamapaññattiyā pacchā ṭhapitā paññatti anupaññatti. Anuppanne dose ṭhapitā paññatti anuppannapaññatti. Sabbattha majjhimadese ceva paccantimesu janapadesu cāti sabbesu padesesu ṭhapitā paññatti sabbatthapaññatti. Majjhimadeseyeva ṭhapitā paññatti padesapaññatti. Bhikkhūnañceva bhikkhunīnañca sādhāraṇabhūtā paññatti sādhāraṇapaññatti. Suddhabhikkhūnameva, suddhabhikkhunīnaṃ vā paññattaṃ sikkhāpadaṃ asādhāraṇapaññatti. Ubhinnampi paññatti ubhatopaññatti. Vinayadharapañcamenāti anussāvanakācariyapañcamena. Guṇaṅguṇūpāhanāti catuppaṭalato paṭṭhāya katā upāhanā, na ekadvitipaṭalā. Cammattharaṇanti attharitabbaṃ cammaṃ. Etesaṃ vasena catubbidhā padesapaññatti nāmāti etesaṃ vasena catubbidhā paññatti majjhimadeseyeva paññattāti padesapaññatti nāma. Tenevāha ‘‘majjhimadeseyeva hī’’tiādi. Yasmā majjhimadeseyeva yathāvuttavatthuvītikkame āpatti hoti, na paccantimajanapade, tasmā padesapaññattīti attho. Dhuvanhānaṃ paṭikkhepamattanti niccanahānappaṭisedhanameva. Ettha ca mattasaddena aññāni tīṇi sikkhāpadāni paṭikkhipati. Tāni hi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sabbapaccantimesu janapadesu vinayadharapañcamena gaṇena upasampada’’ntiādinā (mahāva. 259) cammakkhandhake āgatāni. Tenevāha ‘‘tato aññā padesapaññatti nāma natthī’’ti. Sabbānīti tato avasesāni sabbāni sikkhāpadāni. Tasmāti yasmā anuppannapaññatti aṭṭhagarudhammavasena bhikkhunīnaṃyeva āgatā, yasmā ca dhuvanhānaṃ paṭikkhepamattaṃ ṭhapetvā pātimokkhe sabbāni sikkhāpadāni sabbatthapaññattiyeva honti, yasmā ca sādhāraṇapaññattidukañca ekatopaññattidukañca byañjanamattaṃ nānaṃ, atthato ekaṃ, tasmā. Sabbatthāti sabbesu sikkhāpadesu. Āpattibhedo hettha uttarapadalopena ‘‘āpattī’’ti vuttoti āha ‘‘āpattīti pubbappayogādivasena āpattibhedo’’ti. Sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnanti ettha paṭhamā dve āpattikkhandhā sīlavipatti nāma, avasesā pañca ācāravipatti nāma, micchādiṭṭhi ca antaggāhikādiṭṭhi ca diṭṭhivipatti nāma, ājīvahetu paññattāni cha sikkhāpadāni ājīvavipatti nāma, iti imāsaṃ sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnaṃ aññatarāti attho.
ന കേവലം യഥാവുത്തനയേനേവ വുച്ചന്തീതി ആഹ ‘‘യാനി സിക്ഖാപദസമുട്ഠാനാനീതിപി വുച്ചന്തീ’’തി. ഏതാനി ഹി കിഞ്ചാപി ആപത്തിയാ സമുട്ഠാനാനി, ന സിക്ഖാപദസ്സ, വോഹാരസുഖത്ഥം പനേവം വുച്ചന്തീതി. തത്ഥാതി തേസു ഛസു സമുട്ഠാനേസു. തേസൂതി സചിത്തകാചിത്തകേസു. ഏകം സമുട്ഠാനം ഉപ്പത്തികാരണം ഏതിസ്സാതി ഏകസമുട്ഠാനാ, ഏകേന വാ സമുട്ഠാനം ഏതിസ്സാതി ഏകസമുട്ഠാനാ. ‘‘ദ്വിസമുട്ഠാനാ’’തിആദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Na kevalaṃ yathāvuttanayeneva vuccantīti āha ‘‘yāni sikkhāpadasamuṭṭhānānītipi vuccantī’’ti. Etāni hi kiñcāpi āpattiyā samuṭṭhānāni, na sikkhāpadassa, vohārasukhatthaṃ panevaṃ vuccantīti. Tatthāti tesu chasu samuṭṭhānesu. Tesūti sacittakācittakesu. Ekaṃ samuṭṭhānaṃ uppattikāraṇaṃ etissāti ekasamuṭṭhānā, ekena vā samuṭṭhānaṃ etissāti ekasamuṭṭhānā. ‘‘Dvisamuṭṭhānā’’tiādīsupi eseva nayo.
സമുട്ഠാനവസേനാതി സമുട്ഠാനസീസവസേന. പഠമപാരാജികം സമുട്ഠാനം ഏതിസ്സാതി പഠമപാരാജികസമുട്ഠാനാ. തഥാ അദിന്നാദാനസമുട്ഠാനാ’’തിആദീസുപി.
Samuṭṭhānavasenāti samuṭṭhānasīsavasena. Paṭhamapārājikaṃ samuṭṭhānaṃ etissāti paṭhamapārājikasamuṭṭhānā. Tathā adinnādānasamuṭṭhānā’’tiādīsupi.
സയം പഥവിഖണനേ കായേന, പരേ ആണാപേത്വാ ഖണാപനേ വാചായ ച ആപത്തിസമ്ഭവതോ ‘‘പഥവിഖണനാദീസു വിയാ’’തി വുത്തം. ആദിസദ്ദേന അദിന്നാദാനാദീനം പരിഗ്ഗഹോ. പഠമകഥിനാപത്തി കായവാചതോ കത്തബ്ബം അധിട്ഠാനം വാ വികപ്പനം വാ അകരോന്തസ്സ ഹോതി, നോ കരോന്തസ്സാതി ആഹ ‘‘പഠമകഥിനാപത്തി വിയാ’’തി. അഞ്ഞാതികായ ഭിക്ഖുനിയാ ഹത്ഥതോ ചീവരപ്പടിഗ്ഗഹണാപത്തി തസ്സാ ഹത്ഥതോ ചീവരം പടിഗ്ഗണ്ഹന്തസ്സ, പരിവത്തകം അദേന്തസ്സ ച ഹോതീതി കിരിയാകിരിയതോ സമുട്ഠാതി. ‘‘സിയാ കരോന്തസ്സാ’’തിആദീസു സിയാതി ‘‘സിയാ ഖോ പന തേ ബ്രാഹ്മണ ഏവമസ്സാ’’തിആദീസു വിയ ‘‘കദാചീ’’തി ഇമിനാ സമാനത്ഥോ നിപാതോ. രൂപിയപ്പടിഗ്ഗഹണാപത്തി സിയാ കിരിയാ ഗഹണേന ആപജ്ജനതോ, സിയാ അകിരിയാ പടിക്ഖേപസ്സ അകരണതോതി ആഹ ‘‘രൂപിയപ്പടിഗ്ഗഹണാപത്തി വിയാ’’തി. കുടികാരാപത്തി വത്ഥും ദേസാപേത്വാ പമാണാതിക്കന്തകരണേ കരോന്തസ്സ സിയാ, അദേസാപേത്വാ പന പമാണാതിക്കന്തകരണേ പമാണയുത്തം വാ കരോന്തസ്സ ച അകരോന്തസ്സ ച സിയാതി ആഹ ‘‘കുടികാരാപത്തി വിയാ’’തി.
Sayaṃ pathavikhaṇane kāyena, pare āṇāpetvā khaṇāpane vācāya ca āpattisambhavato ‘‘pathavikhaṇanādīsu viyā’’ti vuttaṃ. Ādisaddena adinnādānādīnaṃ pariggaho. Paṭhamakathināpatti kāyavācato kattabbaṃ adhiṭṭhānaṃ vā vikappanaṃ vā akarontassa hoti, no karontassāti āha ‘‘paṭhamakathināpatti viyā’’ti. Aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarappaṭiggahaṇāpatti tassā hatthato cīvaraṃ paṭiggaṇhantassa, parivattakaṃ adentassa ca hotīti kiriyākiriyato samuṭṭhāti. ‘‘Siyā karontassā’’tiādīsu siyāti ‘‘siyā kho pana te brāhmaṇa evamassā’’tiādīsu viya ‘‘kadācī’’ti iminā samānattho nipāto. Rūpiyappaṭiggahaṇāpatti siyā kiriyā gahaṇena āpajjanato, siyā akiriyā paṭikkhepassa akaraṇatoti āha ‘‘rūpiyappaṭiggahaṇāpatti viyā’’ti. Kuṭikārāpatti vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkantakaraṇe karontassa siyā, adesāpetvā pana pamāṇātikkantakaraṇe pamāṇayuttaṃ vā karontassa ca akarontassa ca siyāti āha ‘‘kuṭikārāpatti viyā’’ti.
സഞ്ഞായ അഭാവേന വിമോക്ഖോ അസ്സാതി സഞ്ഞാവിമോക്ഖോതി മജ്ഝേപദലോപസമാസോ ദട്ഠബ്ബോതി ആഹ ‘‘യതോ വീതിക്കമസഞ്ഞായാ’’തിആദി. ഇതരാ നാമ യതോ വീതിക്കമസഞ്ഞായ അഭാവേന ന മുച്ചതി, സാ ഇതരസദ്ദസ്സ വുത്തപ്പടിയോഗിവിസയത്താ. യാ അചിത്തകേന വാ സചിത്തകമിസ്സകേന വാ സമുട്ഠാതീതി യാ ആപത്തി കദാചി അചിത്തകേന വാ കദാചി സചിത്തകമിസ്സകേന വാ സമുട്ഠാനേന സമുട്ഠാതി. ഏത്ഥ ച സഞ്ഞാദുകം അനാപത്തിമുഖേന വുത്തം, സചിത്തകദുകം ആപത്തിമുഖേനാതി ദട്ഠബ്ബം.
Saññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhoti majjhepadalopasamāso daṭṭhabboti āha ‘‘yato vītikkamasaññāyā’’tiādi. Itarā nāma yato vītikkamasaññāya abhāvena na muccati, sā itarasaddassa vuttappaṭiyogivisayattā. Yā acittakena vā sacittakamissakena vā samuṭṭhātīti yā āpatti kadāci acittakena vā kadāci sacittakamissakena vā samuṭṭhānena samuṭṭhāti. Ettha ca saññādukaṃ anāpattimukhena vuttaṃ, sacittakadukaṃ āpattimukhenāti daṭṭhabbaṃ.
യസ്സാ സചിത്തകപക്ഖേ ചിത്തം അകുസലമേവ ഹോതീതി യസ്സാ സചിത്തകായ ആപത്തിയാ ചിത്തം അകുസലമേവ ഹോതി, യസ്സാ ച സചിത്തകാചിത്തകസങ്ഖാതായ സുരാപാനാദിഅചിത്തകായ ആപത്തിയാ വത്ഥുവിജാനനചിത്തേന സചിത്തകപക്ഖേ ചിത്തം അകുസലമേവ ഹോതി, അയം ലോകവജ്ജാ. ‘‘സചിത്തകപക്ഖേ’’തി ഹി ഇദം വചനം സചിത്തകാചിത്തകം സന്ധായ വുത്തം. ന ഹി ഏകംസതോ സചിത്തകസ്സ ‘‘സചിത്തകപക്ഖേ’’തി വിസേസനേ പയോജനം അത്ഥീതി. യം പനേത്ഥ ഗണ്ഠിപദേ ‘‘സുരാപാനസ്മിഞ്ഹി ‘സുരാ’തി വാ ‘ന വട്ടതീ’തി വാ ജാനിത്വാ പിവനേ അകുസലമേവാ’’തി വുത്തം. തത്ഥ ‘‘ന വട്ടതീതി വാ ജാനിത്വാ’’തി വുത്തവചനം ന യുജ്ജതി പണ്ണത്തിവജ്ജസ്സാപി ലോകവജ്ജഭാവപ്പസങ്ഗതോ. യസ്സാ പന ‘‘സചിത്തകപക്ഖേ ചിത്തം അകുസലമേവാ’’തി നിയമോ നത്ഥി, സാ പണ്ണത്തിവജ്ജാതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘സേസാ പണ്ണത്തിവജ്ജാ’’തി. തഥാ ഹി തസ്സാ വത്ഥുവിജാനനചിത്തേന സചിത്തകപക്ഖേ ചിത്തം സിയാ കുസലം, സിയാ അകുസലം, സിയാ അബ്യാകതന്തി ‘‘അകുസലമേവാ’’തി നിയമോ നത്ഥി. ഉഭയത്ഥ ആപജ്ജിതബ്ബാതി കായദ്വാരേ, വചീദ്വാരേ ചാതി ഉഭയത്ഥ ആപജ്ജിതബ്ബാ ആപത്തി, താ പന അദിന്നാദാനാദയോ. ‘‘മനോദ്വാരേ ആപത്തി നാമ നത്ഥീ’’തി ഇദം യേഭുയ്യവസേന വുത്തം ഉപനിക്ഖിത്തസാദിയനാദീസു ആപത്തിസമ്ഭവതോതി ദട്ഠബ്ബം.
Yassāsacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hotīti yassā sacittakāya āpattiyā cittaṃ akusalameva hoti, yassā ca sacittakācittakasaṅkhātāya surāpānādiacittakāya āpattiyā vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā. ‘‘Sacittakapakkhe’’ti hi idaṃ vacanaṃ sacittakācittakaṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi ekaṃsato sacittakassa ‘‘sacittakapakkhe’’ti visesane payojanaṃ atthīti. Yaṃ panettha gaṇṭhipade ‘‘surāpānasmiñhi ‘surā’ti vā ‘na vaṭṭatī’ti vā jānitvā pivane akusalamevā’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘na vaṭṭatīti vā jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassāpi lokavajjabhāvappasaṅgato. Yassā pana ‘‘sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevā’’ti niyamo natthi, sā paṇṇattivajjāti imamatthaṃ dassento āha ‘‘sesā paṇṇattivajjā’’ti. Tathā hi tassā vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ, siyā akusalaṃ, siyā abyākatanti ‘‘akusalamevā’’ti niyamo natthi. Ubhayattha āpajjitabbāti kāyadvāre, vacīdvāre cāti ubhayattha āpajjitabbā āpatti, tā pana adinnādānādayo. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthī’’ti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ upanikkhittasādiyanādīsu āpattisambhavatoti daṭṭhabbaṃ.
അകുസലചിത്തോ വാ ആപജ്ജതീതി പാരാജികസുക്കവിസട്ഠികായസംസഗ്ഗദുട്ഠുല്ലഅത്തകാമപാരിചരിയദുട്ഠദോസസങ്ഘഭേദപ്പഹാരദാനതലസത്തികാദിഭേദം ആപത്തിം അകുസലചിത്തോ ആപജ്ജതി. അനുപസമ്പന്നം പദസോധമ്മം വാചേന്തോ, മാതുഗാമസ്സ ധമ്മം ദേസേന്തോതി ഏവരൂപം ആപത്തിം കുസലചിത്തോ ആപജ്ജതി. അസഞ്ചിച്ചസഹസേയ്യാദിം അബ്യാകതചിത്തോ ആപജ്ജതി. യം അരഹാ ആപജ്ജതി, സബ്ബം അബ്യാകതചിത്തോവ ആപജ്ജതി. തേനാഹ ‘‘കുസലാബ്യാകതചിത്തോ വാ’’തി.
Akusalacitto vā āpajjatīti pārājikasukkavisaṭṭhikāyasaṃsaggaduṭṭhullaattakāmapāricariyaduṭṭhadosasaṅghabhedappahāradānatalasattikādibhedaṃ āpattiṃ akusalacitto āpajjati. Anupasampannaṃ padasodhammaṃ vācento, mātugāmassa dhammaṃ desentoti evarūpaṃ āpattiṃ kusalacitto āpajjati. Asañciccasahaseyyādiṃ abyākatacitto āpajjati. Yaṃ arahā āpajjati, sabbaṃ abyākatacittova āpajjati. Tenāha ‘‘kusalābyākatacitto vā’’ti.
ദുക്ഖവേദനാസമങ്ഗീ വാതി ദുട്ഠദോസാദിഭേദം ആപത്തിം ആപജ്ജന്തോ ദുക്ഖവേദനാസമങ്ഗീ ആപജ്ജതി. മേഥുനധമ്മാദിഭേദം പന സുഖവേദനാസമങ്ഗീ ആപജ്ജതി. യം സുഖവേദനാസമങ്ഗീ ആപജ്ജതി, തംയേവ മജ്ഝത്തോ ഹുത്വാ ആപജ്ജന്തോ അദുക്ഖമസുഖവേദനാസമങ്ഗീ ആപജ്ജതി. തേനാഹ ‘‘ഇതരവേദനാദ്വയസമങ്ഗീ വാ’’തി. ഇദമ്പി ച തികദ്വയം യേഭുയ്യവസേനേവ വുത്തം. നിപജ്ജിത്വാ നിരോധസമാപന്നോ ഹി അചിത്തകോ അവേദനോ സഹസേയ്യാപത്തിം ആപജ്ജതീതി. കിഞ്ചാപി ഏവം അനിയമേന വുത്തം, വിസേസോ പനേത്ഥ അത്ഥീതി ദസ്സേതും ‘‘ഏവം സന്തേപീ’’തിആദി വുത്തം. ഏവം സന്തേപീതി ഹി വിസേസാഭിധാനനിമിത്താഭ്യൂപഗമേവ യുജ്ജതി. സബ്ബേസം വസേന തീണി ചിത്താനീതി കുസലാകുസലാബ്യാകതാനം വസേന പദസോധമ്മാദീസു തീണി ചിത്താനി.
Dukkhavedanāsamaṅgī vāti duṭṭhadosādibhedaṃ āpattiṃ āpajjanto dukkhavedanāsamaṅgī āpajjati. Methunadhammādibhedaṃ pana sukhavedanāsamaṅgī āpajjati. Yaṃ sukhavedanāsamaṅgī āpajjati, taṃyeva majjhatto hutvā āpajjanto adukkhamasukhavedanāsamaṅgī āpajjati. Tenāha ‘‘itaravedanādvayasamaṅgī vā’’ti. Idampi ca tikadvayaṃ yebhuyyavaseneva vuttaṃ. Nipajjitvā nirodhasamāpanno hi acittako avedano sahaseyyāpattiṃ āpajjatīti. Kiñcāpi evaṃ aniyamena vuttaṃ, viseso panettha atthīti dassetuṃ ‘‘evaṃ santepī’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ santepīti hi visesābhidhānanimittābhyūpagameva yujjati. Sabbesaṃ vasena tīṇi cittānīti kusalākusalābyākatānaṃ vasena padasodhammādīsu tīṇi cittāni.
ഇദാനി തം യഥാവുത്തനിദാനാദിവേദനാത്തികപരിയോസാനം സത്തരസപ്പകാരം ഇമസ്മിം സിക്ഖാപദേ യോജേതും ‘‘ഇധ പനാ’’തിആദിമാഹ. ഇധാതി ഇമസ്മിം പഠമപാരാജികസിക്ഖാപദേ. വേസാലിയന്തി ഏവംനാമകേ ഇത്ഥിലിങ്ഗവസേന പവത്തവോഹാരേ നഗരേ. തഞ്ഹി നഗരം തിക്ഖത്തും പാകാരപരിക്ഖേപവഡ്ഢനേന വിസാലീഭൂതത്താ ‘‘വേസാലീ’’തി വുച്ചതി. ഇദമ്പി ച നഗരം സബ്ബഞ്ഞുതം സമ്പത്തേയേവ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേ സബ്ബാകാരവേപുല്ലത്തം പത്തന്തി വേദിതബ്ബം. ‘‘സിക്ഖം അപച്ചക്ഖായാ’’തി ച ‘‘അന്തമസോ തിരച്ഛാനഗതായപീ’’തി ച ദ്വേ അനുപഞ്ഞത്തിയോതി മക്കടിവജ്ജിപുത്തകവത്ഥൂനം വസേന വുത്താ. ‘‘അന്തമസോ തിരച്ഛാനഗതായാ’’തി ച ‘‘സിക്ഖം അപച്ചക്ഖായാ’’തി ച ഇമാ ദ്വേ അനുപഞ്ഞത്തിയോ. ആപത്തികരാ ച ഹോതീതി പഠമപഞ്ഞത്തിതോ വിസുംയേവാപത്തികരാ ച ഹോതി. അഞ്ഞവാദകസിക്ഖാപദാദീസു വിയാതി അഞ്ഞവാദകസിക്ഖാപദാദീസു ‘‘വിഹേസകേ’’തിആദികാ (പാചി॰ ൯൮) വിയാതി അത്ഥോ. ആദിസദ്ദേന ഉജ്ഝാപനകസ്സ പരിഗ്ഗഹോ. ഏത്ഥ ഹി അഞ്ഞവാദകാദിതോ വിസുംയേവ വിഹേസകാദീസുപി പാചിത്തിയം ഹോതി. യഥാഹ ‘‘രോപിതേ വിഹേസകേ സങ്ഘമജ്ഝേ വത്ഥുസ്മിം വാ ആപത്തിയാ വാ അനയുഞ്ജിയമാനോ തം നകഥേതുകാമോ തം നഉഗ്ഘാടേതുകാമോ തുണ്ഹീഭൂതോ സങ്ഘം വിഹേസേതി, ആപത്തി പാചിത്തിയസ്സാ’’തിആദി (പാരാ॰ ൧൦൦). സുപിനന്തേ വിജ്ജമാനാപി മോചനസ്സാദചേതനാ അബ്ബോഹാരികത്താ അനാപത്തികരാതി ആഹ ‘‘അഞ്ഞത്ര സുപിനന്താതിആദികാ വിയാ’’തി. തഥാ ഹി ഥിനമിദ്ധേന അഭിഭൂതത്താ സുപിനേ ചിത്തം അബ്ബോഹാരികം, ചിത്തസ്സ അബ്ബോഹാരികത്താ ഓപക്കമനകിരിയാപവത്തനികാപി ചേതനാ അബ്ബോഹാരികാ. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘അത്ഥേസാ, ഭിക്ഖവേ, ചേതനാ, സാ ച ഖോ അബ്ബോഹാരികാ’’തി (പാരാ॰ ൨൩൫), തസ്മാ ‘‘അഞ്ഞത്ര സുപിനന്താ’’തി അയം അനുപഞ്ഞത്തി അനാപത്തികരാ ജാതാ. ആദിസദ്ദേന ‘‘അഞ്ഞത്ര അധിമാനാ’’തിആദികം (പാരാ॰ ൧൯൭) സങ്ഗണ്ഹാതി. അദിന്നാദാനാദീസു വിയാതി അദിന്നാദാനാദീസു ‘‘അരഞ്ഞാ വാ’’തിആദികാ (പാരാ॰ ൯൧) വിയാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ പന ആദിസദ്ദേന പഠമപാരാജികാദീനം സങ്ഗഹോ. ഏത്ഥ ഹി ‘‘തഞ്ച ഖോ ഗാമേ, നോ അരഞ്ഞേ’’തിആദിനാ (പാരാ॰ ൯൦) നയേന ലേസം ഓഡ്ഡേന്താനം ലേസപിദഹനത്ഥം ‘‘അരഞ്ഞാ വാ’’തിആദികാ അനുപഞ്ഞത്തി വുത്താതി ഉപത്ഥമ്ഭകരാവ ഹോതി. തേനേവ ഹി ‘‘നനു, ആവുസോ, തഥേവേതം ഹോതീ’’തി (പാരാ॰ ൯൦) ഭിക്ഖൂഹി വുത്തം.
Idāni taṃ yathāvuttanidānādivedanāttikapariyosānaṃ sattarasappakāraṃ imasmiṃ sikkhāpade yojetuṃ ‘‘idha panā’’tiādimāha. Idhāti imasmiṃ paṭhamapārājikasikkhāpade. Vesāliyanti evaṃnāmake itthiliṅgavasena pavattavohāre nagare. Tañhi nagaraṃ tikkhattuṃ pākāraparikkhepavaḍḍhanena visālībhūtattā ‘‘vesālī’’ti vuccati. Idampi ca nagaraṃ sabbaññutaṃ sampatteyeva sammāsambuddhe sabbākāravepullattaṃ pattanti veditabbaṃ. ‘‘Sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti ca ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti ca dve anupaññattiyoti makkaṭivajjiputtakavatthūnaṃ vasena vuttā. ‘‘Antamaso tiracchānagatāyā’’ti ca ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti ca imā dve anupaññattiyo. Āpattikarā ca hotīti paṭhamapaññattito visuṃyevāpattikarā ca hoti. Aññavādakasikkhāpadādīsu viyāti aññavādakasikkhāpadādīsu ‘‘vihesake’’tiādikā (pāci. 98) viyāti attho. Ādisaddena ujjhāpanakassa pariggaho. Ettha hi aññavādakādito visuṃyeva vihesakādīsupi pācittiyaṃ hoti. Yathāha ‘‘ropite vihesake saṅghamajjhe vatthusmiṃ vā āpattiyā vā anayuñjiyamāno taṃ nakathetukāmo taṃ naugghāṭetukāmo tuṇhībhūto saṅghaṃ viheseti, āpatti pācittiyassā’’tiādi (pārā. 100). Supinante vijjamānāpi mocanassādacetanā abbohārikattā anāpattikarāti āha ‘‘aññatra supinantātiādikā viyā’’ti. Tathā hi thinamiddhena abhibhūtattā supine cittaṃ abbohārikaṃ, cittassa abbohārikattā opakkamanakiriyāpavattanikāpi cetanā abbohārikā. Vuttañhetaṃ ‘‘atthesā, bhikkhave, cetanā, sā ca kho abbohārikā’’ti (pārā. 235), tasmā ‘‘aññatra supinantā’’ti ayaṃ anupaññatti anāpattikarā jātā. Ādisaddena ‘‘aññatra adhimānā’’tiādikaṃ (pārā. 197) saṅgaṇhāti. Adinnādānādīsu viyāti adinnādānādīsu ‘‘araññā vā’’tiādikā (pārā. 91) viyāti attho. Ettha pana ādisaddena paṭhamapārājikādīnaṃ saṅgaho. Ettha hi ‘‘tañca kho gāme, no araññe’’tiādinā (pārā. 90) nayena lesaṃ oḍḍentānaṃ lesapidahanatthaṃ ‘‘araññā vā’’tiādikā anupaññatti vuttāti upatthambhakarāva hoti. Teneva hi ‘‘nanu, āvuso, tathevetaṃ hotī’’ti (pārā. 90) bhikkhūhi vuttaṃ.
വുത്തപ്പകാരേ മഗ്ഗേതി ‘‘മനുസ്സാമനുസ്സതിരച്ഛാനഗതവസേനാ’’തിആദിനാ (കങ്ഖാ॰ അട്ഠ॰ പഠമപാരാജികവണ്ണനാ) വുത്തപ്പകാരേ തിംസമഗ്ഗേ. ഇമസ്സ പന ‘‘ഛിന്നേ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. തചാദീനി അനവസേസേത്വാതി നിമിത്തപ്പദേസേ ബഹി ഠിതാനി ഛവിചമ്മാനി അനവസേസേത്വാ. നിമിത്തസണ്ഠാനമത്തം പഞ്ഞായതീതി നിമിത്തമംസസ്സ പന അബ്ഭന്തരേ ഛവിചമ്മസ്സ ച വിജ്ജമാനത്താ വുത്തം. ചമ്മഖിലന്തി ചമ്മക്ഖണ്ഡം. ‘‘ഉണ്ണിഗണ്ഡോ’’തിപി (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൫൫; വി॰ വി॰ ടീ॰ ൧.൫൫) വദന്തി. തഞ്ഹി നിമിത്തേ ജാതത്താ നിമിത്തമേവ. തേനാഹ ‘‘സേവനചിത്തേ സതി പാരാജിക’’ന്തി. സേവനചിത്തേതി മേഥുനസേവനചിത്തേ. കായസംസഗ്ഗസേവനചിത്തേ പന സതി സങ്ഘാദിസേസോവ . നട്ഠോ കായപ്പസാദോ ഏത്ഥാതി നട്ഠകായപ്പസാദം, സുക്ഖപീളകം വാ മതചമ്മം വാതി അത്ഥോ. മതേ അക്ഖായിതേ, യേഭുയ്യേന അക്ഖായിതേ ച പാരാജികാപത്തിവചനതോ (പാരാ॰ ൬൧) പന നട്ഠകായപ്പസാദേപി ഇത്ഥിനിമിത്തേ പവേസേന്തസ്സ പാരാജികാപത്തിയേവ. നിമിത്തസണ്ഠാനമത്തമ്പി അനവസേസേത്വാതി നിമിത്താകാരേന ഠിതം യഥാവുത്തനിമിത്തമംസാദിമ്പി അനവസേസേത്വാ. വണസങ്ഖേപവസേനാതി വണസങ്ഗഹവസേന. വണേ ഥുല്ലച്ചയഞ്ച ‘‘അമഗ്ഗേന അമഗ്ഗം പവേസേതി, ആപത്തി ഥുല്ലച്ചയസ്സാ’’തി (പാരാ॰ ൬൬) ഇമസ്സ സുത്തസ്സ വസേന വേദിതബ്ബം. തസ്മിഞ്ഹി സുത്തേ ദ്വീസു സമ്ഭിന്നവണേസു ഏകേന വണേന പവേസേത്വാ ദുതിയേന നീഹരന്തസ്സ ഥുല്ലച്ചയം വുത്തം. വുത്തഞ്ഹി സമന്തപാസാദികായം ‘‘ഇമസ്സ സത്തസ്സ അനുലോമവസേന സബ്ബത്ഥ വണസങ്ഖേപേ ഥുല്ലച്ചയം വേദിതബ്ബ’’ന്തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൬൬). മനുസ്സാനം പന അക്ഖിആദയോപി വണസങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തീതി വണേന ഏകപരിച്ഛേദം കത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘തഥാ’’തിആദിമാഹ. തേസം വണസങ്ഗഹോ ‘‘നവദ്വാരോ മഹാവണോ’’തി (മി॰ പ॰ ൨.൬.൧) ഏവമാദിസുത്താനുസാരേന വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ മനുസ്സാനന്തി ഇത്ഥിപുരിസപണ്ഡകഉഭതോബ്യഞ്ജനകവസേന ചതുബ്ബിധാനം മനുസ്സാനം. വത്ഥികോസേസൂതി വത്ഥിപുടേസു പുരിസാനം അങ്ഗജാതകോസേസു. ഹത്ഥിഅസ്സാദീനഞ്ച തിരച്ഛാനാനന്തി ഹത്ഥിഅസ്സഗോണഗദ്രഭഓട്ഠമഹിംസാദീനം തിരച്ഛാനഗതാനം. തിരച്ഛാനാനം പനാതി സബ്ബേസമ്പി തിരച്ഛാനഗതാനം. സബ്ബേസന്തി യഥാവുത്തമനുസ്സാദീനം സബ്ബേസം.
Vuttappakāre maggeti ‘‘manussāmanussatiracchānagatavasenā’’tiādinā (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttappakāre tiṃsamagge. Imassa pana ‘‘chinne’’ti iminā sambandho. Tacādīni anavasesetvāti nimittappadese bahi ṭhitāni chavicammāni anavasesetvā. Nimittasaṇṭhānamattaṃ paññāyatīti nimittamaṃsassa pana abbhantare chavicammassa ca vijjamānattā vuttaṃ. Cammakhilanti cammakkhaṇḍaṃ. ‘‘Uṇṇigaṇḍo’’tipi (sārattha. ṭī. 2.55; vi. vi. ṭī. 1.55) vadanti. Tañhi nimitte jātattā nimittameva. Tenāha ‘‘sevanacitte sati pārājika’’nti. Sevanacitteti methunasevanacitte. Kāyasaṃsaggasevanacitte pana sati saṅghādisesova . Naṭṭho kāyappasādo etthāti naṭṭhakāyappasādaṃ, sukkhapīḷakaṃ vā matacammaṃ vāti attho. Mate akkhāyite, yebhuyyena akkhāyite ca pārājikāpattivacanato (pārā. 61) pana naṭṭhakāyappasādepi itthinimitte pavesentassa pārājikāpattiyeva. Nimittasaṇṭhānamattampi anavasesetvāti nimittākārena ṭhitaṃ yathāvuttanimittamaṃsādimpi anavasesetvā. Vaṇasaṅkhepavasenāti vaṇasaṅgahavasena. Vaṇe thullaccayañca ‘‘amaggena amaggaṃ paveseti, āpatti thullaccayassā’’ti (pārā. 66) imassa suttassa vasena veditabbaṃ. Tasmiñhi sutte dvīsu sambhinnavaṇesu ekena vaṇena pavesetvā dutiyena nīharantassa thullaccayaṃ vuttaṃ. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ ‘‘imassa sattassa anulomavasena sabbattha vaṇasaṅkhepe thullaccayaṃ veditabba’’nti (pārā. aṭṭha. 1.66). Manussānaṃ pana akkhiādayopi vaṇasaṅgahaṃ gacchantīti vaṇena ekaparicchedaṃ katvā dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tesaṃ vaṇasaṅgaho ‘‘navadvāro mahāvaṇo’’ti (mi. pa. 2.6.1) evamādisuttānusārena veditabbo. Tattha manussānanti itthipurisapaṇḍakaubhatobyañjanakavasena catubbidhānaṃ manussānaṃ. Vatthikosesūti vatthipuṭesu purisānaṃ aṅgajātakosesu. Hatthiassādīnañca tiracchānānanti hatthiassagoṇagadrabhaoṭṭhamahiṃsādīnaṃ tiracchānagatānaṃ. Tiracchānānaṃ panāti sabbesampi tiracchānagatānaṃ. Sabbesanti yathāvuttamanussādīnaṃ sabbesaṃ.
ഏവം ജീവമാനകസരീരേ ലബ്ഭമാനം ആപത്തിവിസേസം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി മതസരീരേ ലബ്ഭമാനം ആപത്തിവിസേസം ദസ്സേതും ‘‘മതസരീരേ’’തിആദിമാഹ. വച്ചമഗ്ഗപസ്സാവമഗ്ഗമുഖമഗ്ഗാനം ചതൂസു കോട്ഠാസേസു ദ്വേ കോട്ഠാസേ ഠപേത്വാ യദാ അപരേ ദ്വേ കോട്ഠാസാ ഖാദിതാ, തദാ ഉപഡ്ഢക്ഖായിതം നാമ ഹോതി. ന കുഥിതം ഹോതീതി ഉദ്ധുമാതകാദിഭാവേന കുഥിതം ന ഹോതി, അല്ലന്തി അത്ഥോ. യദാ പന സരീരം ഉദ്ധുമാതകം ഹോതി കുഥിതം നീലമക്ഖികസമാകിണ്ണം കിമികുലസമാകുലം നവഹി വണമുഖേഹി പഗ്ഗളിതപുബ്ബകുണപഭാവേന ഉപഗന്തുമ്പി അസക്കുണേയ്യം (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൫൯-൬൦), തദാ പാരാജികവത്ഥുഞ്ച ഥുല്ലച്ചയവത്ഥുഞ്ച വിജഹതി, ദുക്കടവത്ഥുമേവ ഹോതീതി ആഹ ‘‘കുഥിതേ ദുക്കട’’ന്തി. കുഥിതേതി ഉദ്ധുമാതകഭാവപ്പത്തേ. ഈദിസേ ഹി സരീരേ യത്ഥ കത്ഥചി ഉപക്കമതോ ദുക്കടം. തഥാ വട്ടകതേ മുഖേ അച്ഛുപന്തം അങ്ഗജാതം പവേസേന്തസ്സാതി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൭൩) വിവട്ടേ മുഖേ ചത്താരി പസ്സാനി, താലുകഞ്ച അപ്ഫുസന്തം അങ്ഗജാതം പവേസേന്തസ്സ ദുക്കടന്തി അത്ഥോ. സചേ പന ഹേട്ഠാ വാ ഉപരി വാ ഉഭയപസ്സേഹി വാ ഛുപന്തം പവേസേതി, പാരാജികം. ചതൂഹി പസ്സേഹി അച്ഛുപന്തം പവേസേത്വാ അബ്ഭന്തരേ താലുകം ഛുപതി, പാരാജികമേവ. ബഹി നിക്ഖന്തജിവ്ഹായ വാ ദന്തേസു വാ അങ്ഗജാതം പവേസേന്തസ്സ ഥുല്ലച്ചയന്തി സമ്ബന്ധോ. ജീവമാനകസരീരേപി ബഹി നിക്ഖന്തജിവ്ഹായ ഥുല്ലച്ചയമേവ. യദി പന ബഹി ജിവ്ഹായ പലിവേഠേത്വാ അന്തോമുഖം പവേസേതി, പാരാജികമേവ. യദി പന ദന്താ സുഫുസിതാ, അന്തോമുഖേ ഓകാസോ നത്ഥി, ദന്താ ച ബഹി ഓട്ഠമംസേന പടിച്ഛന്നാ, തത്ഥ വാതേന അസമ്ഫുട്ഠം അല്ലോകാസം തിലഫലമത്തമ്പി പവേസേന്തസ്സ പാരാജികമേവ. ഉപ്പാടിതേ പന ഓട്ഠമംസേ ദന്തേസുയേവ ഉപക്കമന്തസ്സ ഥുല്ലച്ചയം. യോപി ദന്തോ ബഹി നിക്ഖമന്തോ തിട്ഠതി, ന സക്കാ ഓട്ഠേഹി പിദഹിതും, തത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.
Evaṃ jīvamānakasarīre labbhamānaṃ āpattivisesaṃ dassetvā idāni matasarīre labbhamānaṃ āpattivisesaṃ dassetuṃ ‘‘matasarīre’’tiādimāha. Vaccamaggapassāvamaggamukhamaggānaṃ catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāse ṭhapetvā yadā apare dve koṭṭhāsā khāditā, tadā upaḍḍhakkhāyitaṃ nāma hoti. Na kuthitaṃ hotīti uddhumātakādibhāvena kuthitaṃ na hoti, allanti attho. Yadā pana sarīraṃ uddhumātakaṃ hoti kuthitaṃ nīlamakkhikasamākiṇṇaṃ kimikulasamākulaṃ navahi vaṇamukhehi paggaḷitapubbakuṇapabhāvena upagantumpi asakkuṇeyyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.59-60), tadā pārājikavatthuñca thullaccayavatthuñca vijahati, dukkaṭavatthumeva hotīti āha ‘‘kuthite dukkaṭa’’nti. Kuthiteti uddhumātakabhāvappatte. Īdise hi sarīre yattha katthaci upakkamato dukkaṭaṃ. Tathā vaṭṭakate mukhe acchupantaṃ aṅgajātaṃ pavesentassāti (pārā. aṭṭha. 1.73) vivaṭṭe mukhe cattāri passāni, tālukañca apphusantaṃ aṅgajātaṃ pavesentassa dukkaṭanti attho. Sace pana heṭṭhā vā upari vā ubhayapassehi vā chupantaṃ paveseti, pārājikaṃ. Catūhi passehi acchupantaṃ pavesetvā abbhantare tālukaṃ chupati, pārājikameva. Bahi nikkhantajivhāya vā dantesu vā aṅgajātaṃ pavesentassa thullaccayanti sambandho. Jīvamānakasarīrepi bahi nikkhantajivhāya thullaccayameva. Yadi pana bahi jivhāya paliveṭhetvā antomukhaṃ paveseti, pārājikameva. Yadi pana dantā suphusitā, antomukhe okāso natthi, dantā ca bahi oṭṭhamaṃsena paṭicchannā, tattha vātena asamphuṭṭhaṃ allokāsaṃ tilaphalamattampi pavesentassa pārājikameva. Uppāṭite pana oṭṭhamaṃse dantesuyeva upakkamantassa thullaccayaṃ. Yopi danto bahi nikkhamanto tiṭṭhati, na sakkā oṭṭhehi pidahituṃ, tatthāpi eseva nayo.
വേദനായ അട്ടോ പീളിതോ വേദനാട്ടോ. ഉമ്മത്തകോതി ചേത്ഥ പിത്തുമ്മത്തകോ അധിപ്പേതോതി ആഹ ‘‘യോ പിത്തവസേനാ’’തിആദി. പിത്തവസേനാതി ബദ്ധപിത്തവസേന. തസ്മിഞ്ഹി ബദ്ധപിത്തേ പിത്തകോസതോ ചലിത്വാ ബഹി നിക്ഖമന്തേ സത്താ ഉമ്മത്തകാ ഹോന്തി, വിപല്ലത്ഥസഞ്ഞാ ഹിരോത്തപ്പം ഛഡ്ഡേത്വാ അസാരുപ്പചരിയം ചരന്തി, ലഹുകഗരുകാനി സിക്ഖാപദാനി മദ്ദന്താപി ന ജാനന്തി, ഭേസജ്ജകിരിയായപി അതേകിച്ഛാ ഹോന്തി, ഏവരൂപസ്സ ഉമ്മത്തകസ്സ അനാപത്തി. അബദ്ധപിത്തം പന ലോഹിതം വിയ സബ്ബങ്ഗഗതം, തമ്ഹി കുപിതേ സത്താനം കണ്ഡുകച്ഛുസരീരകമ്പാദീനി ഹോന്തി, താനി ഭേസജ്ജകിരിയായ വൂപസമന്തി. തേന വുത്തം ‘‘ബദ്ധപിത്തവസേനാ’’തി. ഖിത്തചിത്തോ നാമ വിസ്സട്ഠചിത്തോ യക്ഖുമ്മത്തകോ വുച്ചതീതി ആഹ ‘‘യക്ഖേഹി കതചിത്തവിക്ഖേപോ ഖിത്തചിത്തോ’’തി. യക്ഖാ കിര ഭേരവാനി ആരമ്മണാനി ദസ്സേത്വാ മുഖേന ഹത്ഥം പവേസേത്വാ, ഹദയരൂപം വാ മദ്ദന്താ സത്തേ വിക്ഖിത്തചിത്തേ വിപല്ലത്ഥസഞ്ഞേ കരോന്തി, ഏവരൂപസ്സ ഖിത്തചിത്തസ്സ അനാപത്തി. തേസം പന ഉഭിന്നം അയം വിസേസോ – പിത്തുമ്മത്തകോ നിച്ചമേവ ഉമ്മത്തകോ ഹോതി, പകതിസഞ്ഞം ന ലഭതി. യക്ഖുമ്മത്തകോ അന്തരന്തരാ പകതിസഞ്ഞം പടിലഭതി. ഇധ പന പിത്തുമ്മത്തകോ വാ ഹോതു, യക്ഖുമ്മത്തകോ വാ, യോ സബ്ബസോ മുട്ഠസ്സതി കിഞ്ചി ന ജാനാതി, അഗ്ഗിമ്പി സുവണ്ണമ്പി ഗൂഥമ്പി ചന്ദനമ്പി ഏകസദിസം മദ്ദന്തോവ വിചരതി, ഏവരൂപസ്സ അനാപത്തി. അന്തരന്തരാ പകതിസഞ്ഞം പടിലഭിത്വാ ഞത്വാ കരോന്തസ്സ പന ആപത്തിയേവ. തേനാഹ ‘‘ദ്വിന്നമ്പി ച ഏതേസ’’ന്തിആദി.
Vedanāya aṭṭo pīḷito vedanāṭṭo. Ummattakoti cettha pittummattako adhippetoti āha ‘‘yo pittavasenā’’tiādi. Pittavasenāti baddhapittavasena. Tasmiñhi baddhapitte pittakosato calitvā bahi nikkhamante sattā ummattakā honti, vipallatthasaññā hirottappaṃ chaḍḍetvā asāruppacariyaṃ caranti, lahukagarukāni sikkhāpadāni maddantāpi na jānanti, bhesajjakiriyāyapi atekicchā honti, evarūpassa ummattakassa anāpatti. Abaddhapittaṃ pana lohitaṃ viya sabbaṅgagataṃ, tamhi kupite sattānaṃ kaṇḍukacchusarīrakampādīni honti, tāni bhesajjakiriyāya vūpasamanti. Tena vuttaṃ ‘‘baddhapittavasenā’’ti. Khittacitto nāma vissaṭṭhacitto yakkhummattako vuccatīti āha ‘‘yakkhehi katacittavikkhepo khittacitto’’ti. Yakkhā kira bheravāni ārammaṇāni dassetvā mukhena hatthaṃ pavesetvā, hadayarūpaṃ vā maddantā satte vikkhittacitte vipallatthasaññe karonti, evarūpassa khittacittassa anāpatti. Tesaṃ pana ubhinnaṃ ayaṃ viseso – pittummattako niccameva ummattako hoti, pakatisaññaṃ na labhati. Yakkhummattako antarantarā pakatisaññaṃ paṭilabhati. Idha pana pittummattako vā hotu, yakkhummattako vā, yo sabbaso muṭṭhassati kiñci na jānāti, aggimpi suvaṇṇampi gūthampi candanampi ekasadisaṃ maddantova vicarati, evarūpassa anāpatti. Antarantarā pakatisaññaṃ paṭilabhitvā ñatvā karontassa pana āpattiyeva. Tenāha ‘‘dvinnampi ca etesa’’ntiādi.
അധിമത്തവേദനായാതി അധികപ്പമാണായ ദുക്ഖവേദനായ. ആദികമ്മേ നിയുത്തോ ആദികമ്മികോ, യോ ച ആദികമ്മേ നിയുത്തോ, സോ തസ്മിം കമ്മേ ആദിഭൂതോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘യോ’’തിആദി. ഇധ പന സുദിന്നത്ഥേരോ ആദികമ്മികോ, തസ്സ അനാപത്തി. അവസേസാനം മക്കടിസമണവജ്ജിപുത്തകാദീനം ആപത്തിയേവ. പടിപാദനം സമ്പാദനം. കരോന്തോയേവ ഹി തം ആപജ്ജതീതി കിരിയം. ഇദം (സാരത്ഥ॰ ടീ॰ ൨.൬൬) പന യേഭുയ്യവസേന വുത്തം മേഥുനധമ്മേ പരൂപക്കമേ സതി സാദിയന്തസ്സ അകിരിയസമുട്ഠാനഭാവതോ. മേഥുനപ്പടിസംയുത്തായ ഹി കാമസഞ്ഞായ അഭാവേന മുച്ചനതോ സഞ്ഞാവിമോക്ഖം. ‘‘അനാപത്തി അജാനന്തസ്സ, അസാദിയന്തസ്സാ’’തി (പാരാ॰ ൬൬) ഹി വുത്തം. മേഥുനചിത്തേനേവ നം ആപജ്ജതി, ന വിനാ ചിത്തേനാതി സചിത്തകം. രാഗവസേനേവ ആപജ്ജിതബ്ബതോ ലോകവജ്ജം. കായദ്വാരേനേവ സമുട്ഠാനതോ കായകമ്മം. ചിത്തം പനേത്ഥ അങ്ഗമത്തം ഹോതി , ന തസ്സ വസേന കമ്മഭാവോ ലബ്ഭതി. ലോഭചിത്തേനേവ ആപജ്ജിതബ്ബതോ അകുസലചിത്തം. സുഖസമങ്ഗീ വാ ഉപേക്ഖാസമങ്ഗീ വാ ആപജ്ജതീതി ദ്വിവേദനം. നനു സമുട്ഠാനാദീനി ആപത്തിയാ ഹോന്തി, ന സിക്ഖാപദസ്സ, അഥ കസ്മാ സിക്ഖാപദസ്സ സമുട്ഠാനാദീനി വുത്താനീതി ആഹ ‘‘ഇമാനി ച സമുട്ഠാനാദീനി നാമാ’’തിആദി. ആപത്തിയാ ഹോന്തീതി അജ്ഝാചാരസ്സ ഹോന്തി.
Adhimattavedanāyāti adhikappamāṇāya dukkhavedanāya. Ādikamme niyutto ādikammiko, yo ca ādikamme niyutto, so tasmiṃ kamme ādibhūto hotīti āha ‘‘yo’’tiādi. Idha pana sudinnatthero ādikammiko, tassa anāpatti. Avasesānaṃ makkaṭisamaṇavajjiputtakādīnaṃ āpattiyeva. Paṭipādanaṃ sampādanaṃ. Karontoyeva hi taṃ āpajjatīti kiriyaṃ. Idaṃ (sārattha. ṭī. 2.66) pana yebhuyyavasena vuttaṃ methunadhamme parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato. Methunappaṭisaṃyuttāya hi kāmasaññāya abhāvena muccanato saññāvimokkhaṃ. ‘‘Anāpatti ajānantassa, asādiyantassā’’ti (pārā. 66) hi vuttaṃ. Methunacitteneva naṃ āpajjati, na vinā cittenāti sacittakaṃ. Rāgavaseneva āpajjitabbato lokavajjaṃ. Kāyadvāreneva samuṭṭhānato kāyakammaṃ. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hoti , na tassa vasena kammabhāvo labbhati. Lobhacitteneva āpajjitabbato akusalacittaṃ. Sukhasamaṅgī vā upekkhāsamaṅgī vā āpajjatīti dvivedanaṃ. Nanu samuṭṭhānādīni āpattiyā honti, na sikkhāpadassa, atha kasmā sikkhāpadassa samuṭṭhānādīni vuttānīti āha ‘‘imāni ca samuṭṭhānādīni nāmā’’tiādi. Āpattiyā hontīti ajjhācārassa honti.
മുനനതോ അനുമുനനതോ മുതി, ഞാണം, തം ഏതസ്സ അത്ഥീതി മുതിമാ, ഞാണവാതി അത്ഥോ.
Munanato anumunanato muti, ñāṇaṃ, taṃ etassa atthīti mutimā, ñāṇavāti attho.
പഠമപാരാജികവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Paṭhamapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.