| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
११. पठमपतिब्बताविमानवण्णना
11. Paṭhamapatibbatāvimānavaṇṇanā
कोञ्चा मयूरा दिविया च हंसाति पतिब्बताविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्थ अञ्ञतरा इत्थी पतिब्बता अहोसि भत्तु अनुकूलवत्तिनी खमा पदक्खिणग्गाहिनी, न कुद्धापि पटिप्फरति, अफरुसवाचा सच्चवादिनी सद्धा पसन्ना यथाविभवं दानानि च अदासि। सा केनचिदेव रोगेन फुट्ठा कालं कत्वा तावतिंसभवने निब्बत्ति। अथायस्मा महामोग्गल्लानो पुरिमनयेनेव देवचारिकं चरन्तो तं देवधीतरं महतिं सम्पत्तिं अनुभवन्तिं दिस्वा तस्सा समीपमुपगतो। सा अच्छरासहस्सपरिवुता सट्ठिसकटभारालङ्कारपटिमण्डितत्तभावा थेरस्स पादेसु सिरसा वन्दित्वा एकमन्तं अट्ठासि। थेरोपि ताय कतपुञ्ञकम्मं पुच्छन्तो –
Koñcā mayūrā diviyā ca haṃsāti patibbatāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tattha aññatarā itthī patibbatā ahosi bhattu anukūlavattinī khamā padakkhiṇaggāhinī, na kuddhāpi paṭippharati, apharusavācā saccavādinī saddhā pasannā yathāvibhavaṃ dānāni ca adāsi. Sā kenacideva rogena phuṭṭhā kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Athāyasmā mahāmoggallāno purimanayeneva devacārikaṃ caranto taṃ devadhītaraṃ mahatiṃ sampattiṃ anubhavantiṃ disvā tassā samīpamupagato. Sā accharāsahassaparivutā saṭṭhisakaṭabhārālaṅkārapaṭimaṇḍitattabhāvā therassa pādesu sirasā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Theropi tāya katapuññakammaṃ pucchanto –
९३.
93.
‘‘कोञ्चा मयूरा दिविया च हंसा, वग्गुस्सरा कोकिला सम्पतन्ति।
‘‘Koñcā mayūrā diviyā ca haṃsā, vaggussarā kokilā sampatanti;
पुप्फाभिकिण्णं रम्ममिदं विमानं, अनेकचित्तं नरनारिसेवितं॥
Pupphābhikiṇṇaṃ rammamidaṃ vimānaṃ, anekacittaṃ naranārisevitaṃ.
९४.
94.
‘‘तत्थच्छसि देवि महानुभावे, इद्धी विकुब्बन्ति अनेकरूपा।
‘‘Tatthacchasi devi mahānubhāve, iddhī vikubbanti anekarūpā;
इमा च ते अच्छरायो समन्ततो, नच्चन्ति गायन्ति पमोदयन्ति च॥
Imā ca te accharāyo samantato, naccanti gāyanti pamodayanti ca.
९५.
95.
‘‘देविद्धिपत्तासि महानुभावे,
‘‘Deviddhipattāsi mahānubhāve,
मनुस्सभूता किमकासि पुञ्ञं।
Manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
केनासि एवं जलितानुभावा,
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā,
वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥ – आह।
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. – āha;
९६.
96.
‘‘सा देवता अत्तमना, मोग्गल्लानेन पुच्छिता।
‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;
पञ्हं पुट्ठा वियाकासि, यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
९७.
97.
‘‘अहं मनुस्सेसु मनुस्सभूता, पतिब्बतानञ्ञमना अहोसिं।
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, patibbatānaññamanā ahosiṃ;
माताव पुत्तं अनुरक्खमाना, कुद्धापिहं नप्फरुसं अवोचं॥
Mātāva puttaṃ anurakkhamānā, kuddhāpihaṃ nappharusaṃ avocaṃ.
९८.
98.
‘‘सच्चे ठिता मोसवज्जं पहाय, दाने रता सङ्गहितत्तभावा।
‘‘Sacce ṭhitā mosavajjaṃ pahāya, dāne ratā saṅgahitattabhāvā;
अन्नञ्च पानञ्च पसन्नचित्ता, सक्कच्च दानं विपुलं अदासिं॥
Annañca pānañca pasannacittā, sakkacca dānaṃ vipulaṃ adāsiṃ.
९९.
99.
‘‘तेन मेतादिसो वण्णो, तेन मे इध मिज्झति।
‘‘Tena metādiso vaṇṇo, tena me idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च मे भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca me bhogā, ye keci manaso piyā.
१००.
100.
‘‘अक्खामि ते भिक्खु महानुभाव, मनुस्सभूता यमकासि पुञ्ञं।
‘‘Akkhāmi te bhikkhu mahānubhāva, manussabhūtā yamakāsi puññaṃ;
तेनम्हि एवं जलितानुभावा, वण्णो च मे सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Tenamhi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
सा देवता विस्सज्जेसि।
Sā devatā vissajjesi.
९३. तत्थ कोञ्चाति कोञ्चसकुणा, ये ‘‘सारसा’’तिपि वुच्चन्ति। मयूराति मोरा। दिवियाति दिब्बानुभावा। इदञ्हि पदं ‘‘दिविया कोञ्चा, दिविया मयूरा’’तिआदिना चतूहिपि पदेहि योजेतब्बं। हंसाति सुवण्णहंसादिहंसा। वग्गुस्सराति मधुरस्सरा। कोकिलाति काळकोकिला चेव सुक्ककोकिला च। सम्पतन्तीति देवताय अभिरमणत्थं कीळन्ता लळन्ता समन्ततो पतन्ति विचरन्ति। कोञ्चादिरूपेन हि देवताय रतिजननत्थं परिवारभूता देवता कीळन्ता लळन्ता ‘‘कोञ्चा’’तिआदिना वुत्ता। पुप्फाभिकिण्णन्ति गन्थितागन्थितेहि नानाविधरतनकुसुमेहि ओकिण्णं। रम्मन्ति रमणीयं, मनोरमन्ति अत्थो। अनेकचित्तन्ति अनेकेहि उय्यानकप्परुक्खपोक्खरणिआदीहि विमानेसु च अनेकेहि भित्तिविसेसादीहि चित्तं। नरनारिसेवितन्ति परिवारभूतेहि देवपुत्तेहि देवधीताहि च उपसेवितं।
93. Tattha koñcāti koñcasakuṇā, ye ‘‘sārasā’’tipi vuccanti. Mayūrāti morā. Diviyāti dibbānubhāvā. Idañhi padaṃ ‘‘diviyā koñcā, diviyā mayūrā’’tiādinā catūhipi padehi yojetabbaṃ. Haṃsāti suvaṇṇahaṃsādihaṃsā. Vaggussarāti madhurassarā. Kokilāti kāḷakokilā ceva sukkakokilā ca. Sampatantīti devatāya abhiramaṇatthaṃ kīḷantā laḷantā samantato patanti vicaranti. Koñcādirūpena hi devatāya ratijananatthaṃ parivārabhūtā devatā kīḷantā laḷantā ‘‘koñcā’’tiādinā vuttā. Pupphābhikiṇṇanti ganthitāganthitehi nānāvidharatanakusumehi okiṇṇaṃ. Rammanti ramaṇīyaṃ, manoramanti attho. Anekacittanti anekehi uyyānakapparukkhapokkharaṇiādīhi vimānesu ca anekehi bhittivisesādīhi cittaṃ. Naranārisevitanti parivārabhūtehi devaputtehi devadhītāhi ca upasevitaṃ.
९४. इद्धी विकुब्बन्ति अनेकरूपाति नानारूपानं विदंसनेन अनेकरूपा कम्मानुभावसिद्धा इद्धी विकुब्बन्ती विकुब्बनिद्धियो वलञ्जेन्ती अच्छसीति योजना।
94.Iddhī vikubbanti anekarūpāti nānārūpānaṃ vidaṃsanena anekarūpā kammānubhāvasiddhā iddhī vikubbantī vikubbaniddhiyo valañjentī acchasīti yojanā.
९७. अनञ्ञमनाति पतिब्बता, पतितो अञ्ञस्मिं मनो एतिस्साति अञ्ञमना, न अञ्ञमनाति अनञ्ञमना, मय्हं सामिकतो अञ्ञस्मिं पुरिसे पापकं चित्तं न उप्पादेसिन्ति अत्थो। माताव पुत्तं अनुरक्खमानाति यथा माता पुत्तं, एवं मय्हं सामिकं, सब्बेपि वा सत्ते हितेसिताय अहितापनयनकामताय च अनुद्दयमाना। कुद्धापिहं नप्फरुसं अवोचन्ति परेन कतं अफासुकं पटिच्च कुद्धापि समाना अहं फरुसवचनं न कथेसिं, अञ्ञदत्थु पियवचनमेव अभासिन्ति अधिप्पायो।
97.Anaññamanāti patibbatā, patito aññasmiṃ mano etissāti aññamanā, na aññamanāti anaññamanā, mayhaṃ sāmikato aññasmiṃ purise pāpakaṃ cittaṃ na uppādesinti attho. Mātāva puttaṃ anurakkhamānāti yathā mātā puttaṃ, evaṃ mayhaṃ sāmikaṃ, sabbepi vā satte hitesitāya ahitāpanayanakāmatāya ca anuddayamānā. Kuddhāpihaṃ nappharusaṃ avocanti parena kataṃ aphāsukaṃ paṭicca kuddhāpi samānā ahaṃ pharusavacanaṃ na kathesiṃ, aññadatthu piyavacanameva abhāsinti adhippāyo.
९८. सच्चे ठिताति सच्चे पतिट्ठिता। यस्मा मुसावादा वेरमणिया सच्चे पतिट्ठिता नाम होति, न कदाचि सच्चवचनमत्तेनाति आह – मोसवज्जं पहायाति मुसावादं पहाय। दाने रताति दाने अभिरता, युत्तप्पयुत्ताति अत्थो। सङ्गहितत्तभावाति सङ्गहवत्थूहि अत्तानं विय सभावेनेव परेसं सङ्गण्हनसीला अन्नञ्च पानञ्च कम्मफलसद्धाय पसन्नचित्ता सक्कच्चं चित्तीकारेन अदासिं, अञ्ञञ्च वत्थादिदानं विपुलं उळारं अदासिन्ति योजना। सेसं वुत्तनयमेव।
98.Sacce ṭhitāti sacce patiṭṭhitā. Yasmā musāvādā veramaṇiyā sacce patiṭṭhitā nāma hoti, na kadāci saccavacanamattenāti āha – mosavajjaṃ pahāyāti musāvādaṃ pahāya. Dāne ratāti dāne abhiratā, yuttappayuttāti attho. Saṅgahitattabhāvāti saṅgahavatthūhi attānaṃ viya sabhāveneva paresaṃ saṅgaṇhanasīlā annañca pānañca kammaphalasaddhāya pasannacittā sakkaccaṃ cittīkārena adāsiṃ, aññañca vatthādidānaṃ vipulaṃ uḷāraṃ adāsinti yojanā. Sesaṃ vuttanayameva.
पतिब्बताविमानवण्णना निट्ठिता।
Patibbatāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ११. पठमपतिब्बताविमानवत्थु • 11. Paṭhamapatibbatāvimānavatthu
