| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมานวตฺถุ-อฎฺฐกถา • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
๑๑. ปฐมปติพฺพตาวิมานวณฺณนา
11. Paṭhamapatibbatāvimānavaṇṇanā
โกญฺจา มยูรา ทิวิยา จ หํสาติ ปติพฺพตาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺถ อญฺญตรา อิตฺถี ปติพฺพตา อโหสิ ภตฺตุ อนุกูลวตฺตินี ขมา ปทกฺขิณคฺคาหินี, น กุทฺธาปิ ปฎิปฺผรติ, อผรุสวาจา สจฺจวาทินี สทฺธา ปสนฺนา ยถาวิภวํ ทานานิ จ อทาสิฯ สา เกนจิเทว โรเคน ผุฎฺฐา กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติฯ อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ปุริมนเยเนว เทวจาริกํ จรโนฺต ตํ เทวธีตรํ มหติํ สมฺปตฺติํ อนุภวนฺติํ ทิสฺวา ตสฺสา สมีปมุปคโตฯ สา อจฺฉราสหสฺสปริวุตา สฎฺฐิสกฎภาราลงฺการปฎิมณฺฑิตตฺตภาวา เถรสฺส ปาเทสุ สิรสา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฎฺฐาสิฯ เถโรปิ ตาย กตปุญฺญกมฺมํ ปุจฺฉโนฺต –
Koñcā mayūrā diviyā ca haṃsāti patibbatāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tattha aññatarā itthī patibbatā ahosi bhattu anukūlavattinī khamā padakkhiṇaggāhinī, na kuddhāpi paṭippharati, apharusavācā saccavādinī saddhā pasannā yathāvibhavaṃ dānāni ca adāsi. Sā kenacideva rogena phuṭṭhā kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Athāyasmā mahāmoggallāno purimanayeneva devacārikaṃ caranto taṃ devadhītaraṃ mahatiṃ sampattiṃ anubhavantiṃ disvā tassā samīpamupagato. Sā accharāsahassaparivutā saṭṭhisakaṭabhārālaṅkārapaṭimaṇḍitattabhāvā therassa pādesu sirasā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Theropi tāya katapuññakammaṃ pucchanto –
๙๓.
93.
‘‘โกญฺจา มยูรา ทิวิยา จ หํสา, วคฺคุสฺสรา โกกิลา สมฺปตนฺติ;
‘‘Koñcā mayūrā diviyā ca haṃsā, vaggussarā kokilā sampatanti;
ปุปฺผาภิกิณฺณํ รมฺมมิทํ วิมานํ, อเนกจิตฺตํ นรนาริเสวิตํฯ
Pupphābhikiṇṇaṃ rammamidaṃ vimānaṃ, anekacittaṃ naranārisevitaṃ.
๙๔.
94.
‘‘ตตฺถจฺฉสิ เทวิ มหานุภาเว, อิทฺธี วิกุพฺพนฺติ อเนกรูปา;
‘‘Tatthacchasi devi mahānubhāve, iddhī vikubbanti anekarūpā;
อิมา จ เต อจฺฉราโย สมนฺตโต, นจฺจนฺติ คายนฺติ ปโมทยนฺติ จฯ
Imā ca te accharāyo samantato, naccanti gāyanti pamodayanti ca.
๙๕.
95.
‘‘เทวิทฺธิปตฺตาสิ มหานุภาเว,
‘‘Deviddhipattāsi mahānubhāve,
มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;
Manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา,
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā,
วโณฺณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ – อาห;
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. – āha;
๙๖.
96.
‘‘สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;
ปญฺหํ ปุฎฺฐา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ
Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
๙๗.
97.
‘‘อหํ มนุเสฺสสุ มนุสฺสภูตา, ปติพฺพตานญฺญมนา อโหสิํ;
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, patibbatānaññamanā ahosiṃ;
มาตาว ปุตฺตํ อนุรกฺขมานา, กุทฺธาปิหํ นปฺผรุสํ อโวจํฯ
Mātāva puttaṃ anurakkhamānā, kuddhāpihaṃ nappharusaṃ avocaṃ.
๙๘.
98.
‘‘สเจฺจ ฐิตา โมสวชฺชํ ปหาย, ทาเน รตา สงฺคหิตตฺตภาวา;
‘‘Sacce ṭhitā mosavajjaṃ pahāya, dāne ratā saṅgahitattabhāvā;
อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปสนฺนจิตฺตา, สกฺกจฺจ ทานํ วิปุลํ อทาสิํฯ
Annañca pānañca pasannacittā, sakkacca dānaṃ vipulaṃ adāsiṃ.
๙๙.
99.
‘‘เตน เมตาทิโส วโณฺณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
‘‘Tena metādiso vaṇṇo, tena me idha mijjhati;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ
Uppajjanti ca me bhogā, ye keci manaso piyā.
๑๐๐.
100.
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปุญฺญํ;
‘‘Akkhāmi te bhikkhu mahānubhāva, manussabhūtā yamakāsi puññaṃ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วโณฺณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –
Tenamhi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
สา เทวตา วิสฺสเชฺชสิฯ
Sā devatā vissajjesi.
๙๓. ตตฺถ โกญฺจาติ โกญฺจสกุณา, เย ‘‘สารสา’’ติปิ วุจฺจนฺติฯ มยูราติ โมราฯ ทิวิยาติ ทิพฺพานุภาวาฯ อิทญฺหิ ปทํ ‘‘ทิวิยา โกญฺจา, ทิวิยา มยูรา’’ติอาทินา จตูหิปิ ปเทหิ โยเชตพฺพํฯ หํสาติ สุวณฺณหํสาทิหํสาฯ วคฺคุสฺสราติ มธุรสฺสราฯ โกกิลาติ กาฬโกกิลา เจว สุกฺกโกกิลา จฯ สมฺปตนฺตีติ เทวตาย อภิรมณตฺถํ กีฬนฺตา ลฬนฺตา สมนฺตโต ปตนฺติ วิจรนฺติฯ โกญฺจาทิรูเปน หิ เทวตาย รติชนนตฺถํ ปริวารภูตา เทวตา กีฬนฺตา ลฬนฺตา ‘‘โกญฺจา’’ติอาทินา วุตฺตาฯ ปุปฺผาภิกิณฺณนฺติ คนฺถิตาคนฺถิเตหิ นานาวิธรตนกุสุเมหิ โอกิณฺณํฯ รมฺมนฺติ รมณียํ, มโนรมนฺติ อโตฺถฯ อเนกจิตฺตนฺติ อเนเกหิ อุยฺยานกปฺปรุกฺขโปกฺขรณิอาทีหิ วิมาเนสุ จ อเนเกหิ ภิตฺติวิเสสาทีหิ จิตฺตํฯ นรนาริเสวิตนฺติ ปริวารภูเตหิ เทวปุเตฺตหิ เทวธีตาหิ จ อุปเสวิตํฯ
93. Tattha koñcāti koñcasakuṇā, ye ‘‘sārasā’’tipi vuccanti. Mayūrāti morā. Diviyāti dibbānubhāvā. Idañhi padaṃ ‘‘diviyā koñcā, diviyā mayūrā’’tiādinā catūhipi padehi yojetabbaṃ. Haṃsāti suvaṇṇahaṃsādihaṃsā. Vaggussarāti madhurassarā. Kokilāti kāḷakokilā ceva sukkakokilā ca. Sampatantīti devatāya abhiramaṇatthaṃ kīḷantā laḷantā samantato patanti vicaranti. Koñcādirūpena hi devatāya ratijananatthaṃ parivārabhūtā devatā kīḷantā laḷantā ‘‘koñcā’’tiādinā vuttā. Pupphābhikiṇṇanti ganthitāganthitehi nānāvidharatanakusumehi okiṇṇaṃ. Rammanti ramaṇīyaṃ, manoramanti attho. Anekacittanti anekehi uyyānakapparukkhapokkharaṇiādīhi vimānesu ca anekehi bhittivisesādīhi cittaṃ. Naranārisevitanti parivārabhūtehi devaputtehi devadhītāhi ca upasevitaṃ.
๙๔. อิทฺธี วิกุพฺพนฺติ อเนกรูปาติ นานารูปานํ วิทํสเนน อเนกรูปา กมฺมานุภาวสิทฺธา อิทฺธี วิกุพฺพนฺตี วิกุพฺพนิทฺธิโย วลเญฺชนฺตี อจฺฉสีติ โยชนาฯ
94.Iddhī vikubbanti anekarūpāti nānārūpānaṃ vidaṃsanena anekarūpā kammānubhāvasiddhā iddhī vikubbantī vikubbaniddhiyo valañjentī acchasīti yojanā.
๙๗. อนญฺญมนาติ ปติพฺพตา, ปติโต อญฺญสฺมิํ มโน เอติสฺสาติ อญฺญมนา, น อญฺญมนาติ อนญฺญมนา, มยฺหํ สามิกโต อญฺญสฺมิํ ปุริเส ปาปกํ จิตฺตํ น อุปฺปาเทสินฺติ อโตฺถฯ มาตาว ปุตฺตํ อนุรกฺขมานาติ ยถา มาตา ปุตฺตํ, เอวํ มยฺหํ สามิกํ, สเพฺพปิ วา สเตฺต หิเตสิตาย อหิตาปนยนกามตาย จ อนุทฺทยมานาฯ กุทฺธาปิหํ นปฺผรุสํ อโวจนฺติ ปเรน กตํ อผาสุกํ ปฎิจฺจ กุทฺธาปิ สมานา อหํ ผรุสวจนํ น กเถสิํ, อญฺญทตฺถุ ปิยวจนเมว อภาสินฺติ อธิปฺปาโยฯ
97.Anaññamanāti patibbatā, patito aññasmiṃ mano etissāti aññamanā, na aññamanāti anaññamanā, mayhaṃ sāmikato aññasmiṃ purise pāpakaṃ cittaṃ na uppādesinti attho. Mātāva puttaṃ anurakkhamānāti yathā mātā puttaṃ, evaṃ mayhaṃ sāmikaṃ, sabbepi vā satte hitesitāya ahitāpanayanakāmatāya ca anuddayamānā. Kuddhāpihaṃ nappharusaṃ avocanti parena kataṃ aphāsukaṃ paṭicca kuddhāpi samānā ahaṃ pharusavacanaṃ na kathesiṃ, aññadatthu piyavacanameva abhāsinti adhippāyo.
๙๘. สเจฺจ ฐิตาติ สเจฺจ ปติฎฺฐิตาฯ ยสฺมา มุสาวาทา เวรมณิยา สเจฺจ ปติฎฺฐิตา นาม โหติ, น กทาจิ สจฺจวจนมเตฺตนาติ อาห – โมสวชฺชํ ปหายาติ มุสาวาทํ ปหายฯ ทาเน รตาติ ทาเน อภิรตา, ยุตฺตปฺปยุตฺตาติ อโตฺถฯ สงฺคหิตตฺตภาวาติ สงฺคหวตฺถูหิ อตฺตานํ วิย สภาเวเนว ปเรสํ สงฺคณฺหนสีลา อนฺนญฺจ ปานญฺจ กมฺมผลสทฺธาย ปสนฺนจิตฺตา สกฺกจฺจํ จิตฺตีกาเรน อทาสิํ, อญฺญญฺจ วตฺถาทิทานํ วิปุลํ อุฬารํ อทาสินฺติ โยชนาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
98.Sacce ṭhitāti sacce patiṭṭhitā. Yasmā musāvādā veramaṇiyā sacce patiṭṭhitā nāma hoti, na kadāci saccavacanamattenāti āha – mosavajjaṃ pahāyāti musāvādaṃ pahāya. Dāne ratāti dāne abhiratā, yuttappayuttāti attho. Saṅgahitattabhāvāti saṅgahavatthūhi attānaṃ viya sabhāveneva paresaṃ saṅgaṇhanasīlā annañca pānañca kammaphalasaddhāya pasannacittā sakkaccaṃ cittīkārena adāsiṃ, aññañca vatthādidānaṃ vipulaṃ uḷāraṃ adāsinti yojanā. Sesaṃ vuttanayameva.
ปติพฺพตาวิมานวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Patibbatāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / วิมานวตฺถุปาฬิ • Vimānavatthupāḷi / ๑๑. ปฐมปติพฺพตาวิมานวตฺถุ • 11. Paṭhamapatibbatāvimānavatthu
