| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
५. पठमपवारणसिक्खापदं
5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadaṃ
२३६. पञ्चमे पवारिताति एत्थ वस्संवुत्थपवारणा, पच्चयपवारणा, पटिक्खेपपवारणा, यावदत्थपवारणा चाति चतुब्बिधासु पवारणासु यावदत्थपवारणा च पटिक्खेपपवारणा चाति द्वे पवारणा अधिप्पेताति दस्सेन्तो आह ‘‘ब्राह्मणेना’’तिआदि। ब्राह्मणेन पवारिताति सम्बन्धो। सयन्ति ततियन्तनिपातो ‘‘पवारिता’’तिपदेन सम्बन्धो। चसद्दो अञ्ञत्थ योजेतब्बो यावदत्थपवारणाय च पटिक्खेपपवारणाय चाति। पटिमुखं अत्तनो गेहं विसन्ति पविसन्तीति पटिविस्सकाति वुत्ते आसन्नगेहवासिका गहेतब्बाति आह ‘‘सामन्तघरवासिके’’ति।
236. Pañcame pavāritāti ettha vassaṃvutthapavāraṇā, paccayapavāraṇā, paṭikkhepapavāraṇā, yāvadatthapavāraṇā cāti catubbidhāsu pavāraṇāsu yāvadatthapavāraṇā ca paṭikkhepapavāraṇā cāti dve pavāraṇā adhippetāti dassento āha ‘‘brāhmaṇenā’’tiādi. Brāhmaṇena pavāritāti sambandho. Sayanti tatiyantanipāto ‘‘pavāritā’’tipadena sambandho. Casaddo aññattha yojetabbo yāvadatthapavāraṇāya ca paṭikkhepapavāraṇāya cāti. Paṭimukhaṃ attano gehaṃ visanti pavisantīti paṭivissakāti vutte āsannagehavāsikā gahetabbāti āha ‘‘sāmantagharavāsike’’ti.
२३७. उद्धङ्गमो रवो ओरवो, सोयेव सद्दो ओरवसद्दो, काकानं ओरवसद्दो ककोरवसद्दोति दस्सेन्तो आह ‘‘काकान’’न्तिआदि।
237. Uddhaṅgamo ravo oravo, soyeva saddo oravasaddo, kākānaṃ oravasaddo kakoravasaddoti dassento āha ‘‘kākāna’’ntiādi.
२३९. तवन्तुपच्चयस्स अतीतत्थभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘तत्थ चा’’तिआदि। तत्थाति ‘‘भुत्तवा’’तिपदे। यस्मा येन भिक्खुना अज्झोहरितं होति, तस्मा सो ‘‘भुत्तावी’’ति सङ्ख्यं गच्छतीति योजना। सङ्खादित्वाति दन्तेहि चुण्णं कत्वा। तेनाति तेन हेतुना। अस्साति ‘‘भुत्तावी’’तिपदस्स। पवारेति पटिक्खिपतीति पवारितो भिक्खूति दस्सेन्तो आह ‘‘कतपवारणो’’ति। सोपि चाति सो पटिक्खेपो च होतीति सम्बन्धो। अस्साति ‘‘पवारितो’’तिपदस्स। तत्थाति ‘‘असनं पञ्ञायती’’तिआदिवचने। यस्मा भुत्तावीतिपि सङ्ख्यं गच्छति, तस्मा न पस्सामाति योजना। ‘‘असनं पञ्ञायती’’ति पदभाजनिया ‘‘भुत्तावी’’ति मातिकापदस्स असंसन्दनभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘असनं पञ्ञायतीति इमिना’’तिआदि। यञ्चाति यञ्च भोजनं। दिरत्तादीति एत्थ आदिसद्देन पञ्चादिवचनं सङ्गण्हाति। एतन्ति ‘‘भुत्तावी’’तिपदं।
239. Tavantupaccayassa atītatthabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘tattha cā’’tiādi. Tatthāti ‘‘bhuttavā’’tipade. Yasmā yena bhikkhunā ajjhoharitaṃ hoti, tasmā so ‘‘bhuttāvī’’ti saṅkhyaṃ gacchatīti yojanā. Saṅkhāditvāti dantehi cuṇṇaṃ katvā. Tenāti tena hetunā. Assāti ‘‘bhuttāvī’’tipadassa. Pavāreti paṭikkhipatīti pavārito bhikkhūti dassento āha ‘‘katapavāraṇo’’ti. Sopi cāti so paṭikkhepo ca hotīti sambandho. Assāti ‘‘pavārito’’tipadassa. Tatthāti ‘‘asanaṃ paññāyatī’’tiādivacane. Yasmā bhuttāvītipi saṅkhyaṃ gacchati, tasmā na passāmāti yojanā. ‘‘Asanaṃ paññāyatī’’ti padabhājaniyā ‘‘bhuttāvī’’ti mātikāpadassa asaṃsandanabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘asanaṃ paññāyatīti iminā’’tiādi. Yañcāti yañca bhojanaṃ. Dirattādīti ettha ādisaddena pañcādivacanaṃ saṅgaṇhāti. Etanti ‘‘bhuttāvī’’tipadaṃ.
‘‘असनं पञ्ञायती’’तिआदीसु विनिच्छयो एवं वेदितब्बोति सम्बन्धो। ‘‘पञ्ञायती’’ति एत्थ ञाधातुया खायनत्थं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘दिस्सती’’ति। ‘‘हत्थपासे’’तिपदस्स द्वादसहत्थप्पमाणो हत्थपासो नाधिप्पेतोति आह ‘‘अड्ढतेय्यहत्थप्पमाणे’’ति। वाचाय अभिहरणं नाधिप्पेतं। तेनाह ‘‘कायेना’’ति। अभिहरतीति अभिमुखं हरति। तन्ति भोजनं। एतन्ति पञ्चङ्गभावं, ‘‘पञ्चहि…पे॰… पञ्ञायती’’ति वचनं वा।
‘‘Asanaṃ paññāyatī’’tiādīsu vinicchayo evaṃ veditabboti sambandho. ‘‘Paññāyatī’’ti ettha ñādhātuyā khāyanatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘dissatī’’ti. ‘‘Hatthapāse’’tipadassa dvādasahatthappamāṇo hatthapāso nādhippetoti āha ‘‘aḍḍhateyyahatthappamāṇe’’ti. Vācāya abhiharaṇaṃ nādhippetaṃ. Tenāha ‘‘kāyenā’’ti. Abhiharatīti abhimukhaṃ harati. Tanti bhojanaṃ. Etanti pañcaṅgabhāvaṃ, ‘‘pañcahi…pe… paññāyatī’’ti vacanaṃ vā.
तत्राति ‘‘असनं पञ्ञायती’’तिआदिवचने। अस्नातीति कीयादिगणत्ता, तस्स च एकक्खरधातुत्ता सकारनकारानं संयोगो दट्ठब्बो। तन्ति भोजनं। उन्दति पसवति भुञ्जन्तानं आयुबलं जनेतीति ओदनो। यवादयो पूतिं कत्वा कतत्ता कुच्छितेन मसीयति आमसीयतीति कुमासो। सचति समवायो हुत्वा भवतीति सत्तु। ब्यञ्जनत्थाय मारेतब्बोति मच्छो। मानीयति भुञ्जन्तेहीति मंसं। तत्थाति ओदनादीसु पञ्चसु भोजनेसु। सारो अस्सत्थि अञ्ञेसं धञ्ञानन्ति साली। वहति भुञ्जन्तानं जीवितन्ति वीहि। यवति अमिस्सितोपि मिस्सितो विय भवतीति यवो। गुधति परिवेठति मिलक्खभोजनत्ताति गोधुमो। सोभनसीसत्ता कमनीयभावं गच्छतीति कङ्गु। महन्तसीसत्ता, मधुररसनाळत्ता च वरीयति पत्थीयति जनेहीति वरको। कोरं रुधिरं दूसति भुञ्जन्तानन्ति कुद्रूसको। निब्बत्तो ओदनो नामाति सम्बन्धो। तत्थाति सत्तसु धञ्ञेसु। सालीतीति एत्थ इतिसद्दो नामपरियायो। साली नामाति अत्थो। एसेव नयो ‘‘वीहीती’’तिआदीसुपि।
Tatrāti ‘‘asanaṃ paññāyatī’’tiādivacane. Asnātīti kīyādigaṇattā, tassa ca ekakkharadhātuttā sakāranakārānaṃ saṃyogo daṭṭhabbo. Tanti bhojanaṃ. Undati pasavati bhuñjantānaṃ āyubalaṃ janetīti odano. Yavādayo pūtiṃ katvā katattā kucchitena masīyati āmasīyatīti kumāso. Sacati samavāyo hutvā bhavatīti sattu. Byañjanatthāya māretabboti maccho. Mānīyati bhuñjantehīti maṃsaṃ. Tatthāti odanādīsu pañcasu bhojanesu. Sāro assatthi aññesaṃ dhaññānanti sālī. Vahati bhuñjantānaṃ jīvitanti vīhi. Yavati amissitopi missito viya bhavatīti yavo. Gudhati pariveṭhati milakkhabhojanattāti godhumo. Sobhanasīsattā kamanīyabhāvaṃ gacchatīti kaṅgu. Mahantasīsattā, madhurarasanāḷattā ca varīyati patthīyati janehīti varako. Koraṃ rudhiraṃ dūsati bhuñjantānanti kudrūsako. Nibbatto odano nāmāti sambandho. Tatthāti sattasu dhaññesu. Sālītīti ettha itisaddo nāmapariyāyo. Sālī nāmāti attho. Eseva nayo ‘‘vīhītī’’tiādīsupi.
एत्थाति तिणधञ्ञजातीसु। नीवारो सालिया अनुलोमो, वरकचोरको वरकस्स अनुलोमो। अम्बिलपायासादीसूति एत्थ आदिसद्देन खीरभत्तादयो सङ्गण्हन्ति। ओधीति अवधि, मरियादोति अत्थो। सो हि अवहीयति चजीयति अस्माति ओधीति वुच्चति।
Etthāti tiṇadhaññajātīsu. Nīvāro sāliyā anulomo, varakacorako varakassa anulomo. Ambilapāyāsādīsūti ettha ādisaddena khīrabhattādayo saṅgaṇhanti. Odhīti avadhi, mariyādoti attho. So hi avahīyati cajīyati asmāti odhīti vuccati.
योपि पायासो वा यापि अम्बिलयागु वा ओधिं न दस्सेति, सो पवारणं न जनेतीति योजना। पयेन खीरेन कतत्ता पायासो। पातब्बस्स, असितब्बस्स चाति द्विन्नं ब्युप्पत्तिनिमित्तानं सम्भवतो वा पायासोति वुच्चति। उद्धनतोति चुल्लितो। सा हि उपरि धीयन्ति ठपियन्ति थाल्यादयो एत्थाति उद्धनन्ति वुच्चति। आवज्जित्वाति परिणामेत्वा। घनभावन्ति कथिनभावं। एत्थापि वाक्ये ‘‘यो सो’’ति पदानि योजेतब्बानि। पुब्बेति अब्भुण्हकाले। निमन्तनेति निमन्तनट्ठाने। भत्ते आकिरित्वा देन्तीति सम्बन्धो। यापनं गच्छति इमायाति यागु। किञ्चापि तनुका होति, तथापीति योजना। उदकादीसूतिआदिसद्देन किञ्जिकखीरादयो सङ्गय्हन्ति। यागुसङ्गहमेव गच्छति, कस्मा? उदकादीनं पक्कुथितत्ताति अधिप्पायो। तस्मिं वाति सभत्ते, पक्कुथितउदकादिके वा। अञ्ञस्मिं वाति पक्कुथितउदकादितो अञ्ञस्मिं उदकादिके वा। यत्थ यस्मिं उदकादिके पक्खिपन्ति, तं पवारणं जनेतीति योजना।
Yopi pāyāso vā yāpi ambilayāgu vā odhiṃ na dasseti, so pavāraṇaṃ na janetīti yojanā. Payena khīrena katattā pāyāso. Pātabbassa, asitabbassa cāti dvinnaṃ byuppattinimittānaṃ sambhavato vā pāyāsoti vuccati. Uddhanatoti cullito. Sā hi upari dhīyanti ṭhapiyanti thālyādayo etthāti uddhananti vuccati. Āvajjitvāti pariṇāmetvā. Ghanabhāvanti kathinabhāvaṃ. Etthāpi vākye ‘‘yo so’’ti padāni yojetabbāni. Pubbeti abbhuṇhakāle. Nimantaneti nimantanaṭṭhāne. Bhatte ākiritvā dentīti sambandho. Yāpanaṃ gacchati imāyāti yāgu. Kiñcāpi tanukā hoti, tathāpīti yojanā. Udakādīsūtiādisaddena kiñjikakhīrādayo saṅgayhanti. Yāgusaṅgahameva gacchati, kasmā? Udakādīnaṃ pakkuthitattāti adhippāyo. Tasmiṃ vāti sabhatte, pakkuthitaudakādike vā. Aññasmiṃ vāti pakkuthitaudakādito aññasmiṃ udakādike vā. Yattha yasmiṃ udakādike pakkhipanti, taṃ pavāraṇaṃ janetīti yojanā.
सुद्धरसकोति मच्छमंसखण्डन्हारूहि अमिस्सो सुद्धो मच्छादिरसको। रसकयागूति रसकभूता द्रवभूता यागु। घनयागूति कथिनयागु। एत्थाति घनयागुयं। पुप्फिअत्थायाति पुप्फं फुल्लं इमस्स खज्जकस्साति पुप्फी, पुप्फिनो अत्थो पयोजनं पुप्फिअत्थो, तदत्थाय कतन्ति सम्बन्धो। ते तण्डुलेति ते सेदिततण्डुले। अचुण्णत्ता नेव सत्तुसङ्ख्यं, अपक्कत्ता न भत्तसङ्ख्यं गच्छन्ति। तेहीति सेदिततण्डुलेहि। ते तण्डुले पचन्ति, करोन्तीति सम्बन्धो।
Suddharasakoti macchamaṃsakhaṇḍanhārūhi amisso suddho macchādirasako. Rasakayāgūti rasakabhūtā dravabhūtā yāgu. Ghanayāgūti kathinayāgu. Etthāti ghanayāguyaṃ. Pupphiatthāyāti pupphaṃ phullaṃ imassa khajjakassāti pupphī, pupphino attho payojanaṃ pupphiattho, tadatthāya katanti sambandho. Te taṇḍuleti te seditataṇḍule. Acuṇṇattā neva sattusaṅkhyaṃ, apakkattā na bhattasaṅkhyaṃ gacchanti. Tehīti seditataṇḍulehi. Te taṇḍule pacanti, karontīti sambandho.
‘‘यवेही’’ति बहुवचनेन सत्त धञ्ञानिपि गहितानि। एस नयो सालिवीहियवेहीति एत्थापि। थुसेति धञ्ञतचे। पलापेत्वाति पटिक्कमापेत्वा । तन्ति चुण्णं गच्छतीति सम्बन्धो। खरपाकभज्जितानन्ति खरो पाको खरपाको, खरपाकेन भज्जिता खरपाकभज्जिता, तेसं। न पवारेन्ति असत्तुसङ्गहत्ताति अधिप्पायो। कुण्डकम्पीति कणम्पि। पवारेति सत्तुसङ्गहत्ताति अधिप्पायो। तेहीति लाजेहि। सुद्धखज्जकन्ति पिट्ठेहि अमिस्सितं सुद्धं फलाफलादिखज्जकं। यागुं पिवन्तस्स देन्तीति योजना। तानीति द्वे मच्छमंसखण्डानि। न पवारेति द्विन्नं मच्छमंसखण्डानं अखादितत्ताति अधिप्पायो। ततोति द्वेमच्छमंसखण्डतो नीहरित्वा एकन्ति सम्बन्धो, तेसु वा। सोति खादको भिक्खु। अञ्ञन्ति द्वीहि मच्छमंसखण्डेहि अञ्ञं पवारणपहोनकं भोजनं।
‘‘Yavehī’’ti bahuvacanena satta dhaññānipi gahitāni. Esa nayo sālivīhiyavehīti etthāpi. Thuseti dhaññatace. Palāpetvāti paṭikkamāpetvā . Tanti cuṇṇaṃ gacchatīti sambandho. Kharapākabhajjitānanti kharo pāko kharapāko, kharapākena bhajjitā kharapākabhajjitā, tesaṃ. Na pavārenti asattusaṅgahattāti adhippāyo. Kuṇḍakampīti kaṇampi. Pavāreti sattusaṅgahattāti adhippāyo. Tehīti lājehi. Suddhakhajjakanti piṭṭhehi amissitaṃ suddhaṃ phalāphalādikhajjakaṃ. Yāguṃ pivantassa dentīti yojanā. Tānīti dve macchamaṃsakhaṇḍāni. Na pavāreti dvinnaṃ macchamaṃsakhaṇḍānaṃ akhāditattāti adhippāyo. Tatoti dvemacchamaṃsakhaṇḍato nīharitvā ekanti sambandho, tesu vā. Soti khādako bhikkhu. Aññanti dvīhi macchamaṃsakhaṇḍehi aññaṃ pavāraṇapahonakaṃ bhojanaṃ.
अवत्थुतायाति पवारणाय अवत्थुभावतो। तं वित्थारेन्तो आह ‘‘यं ही’’ति। हिसद्दो वित्थारजोतको। यन्ति मंसं। इदं पनाति इदं मंसं पन। पटिक्खित्तमंसं कप्पियभावतो अपटिक्खिपितब्बट्ठाने ठितत्ता पटिक्खित्तम्पि मंसभावं न जहाति। ननु खादितमंसं पन अकप्पियभावतो पटिक्खिपितब्बट्ठाने ठितत्ता खादियमानम्पि मंसभावं जहातीति आह ‘‘यं पना’’तिआदि। कुलदूसककम्मञ्च वेज्जकम्मञ्च उत्तरिमनुस्सधम्मारोचनञ्च सादितरूपियञ्च कुल…पे॰… रूपियानि, तानि आदीनि येसं कुहनादीनन्ति कुल…पे॰… रूपियादयो, तेहि। सब्बत्थाति सब्बेसु वारेसु।
Avatthutāyāti pavāraṇāya avatthubhāvato. Taṃ vitthārento āha ‘‘yaṃ hī’’ti. Hisaddo vitthārajotako. Yanti maṃsaṃ. Idaṃ panāti idaṃ maṃsaṃ pana. Paṭikkhittamaṃsaṃ kappiyabhāvato apaṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitattā paṭikkhittampi maṃsabhāvaṃ na jahāti. Nanu khāditamaṃsaṃ pana akappiyabhāvato paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitattā khādiyamānampi maṃsabhāvaṃ jahātīti āha ‘‘yaṃ panā’’tiādi. Kuladūsakakammañca vejjakammañca uttarimanussadhammārocanañca sāditarūpiyañca kula…pe… rūpiyāni, tāni ādīni yesaṃ kuhanādīnanti kula…pe… rūpiyādayo, tehi. Sabbatthāti sabbesu vāresu.
एवन्तिआदि निगमननिदस्सनं। तन्ति भोजनं। यथाति येनाकारेन। येन अज्झोहटं होति, सो पटिक्खिपति पवारेतीति योजना। कत्थचीति किस्मिञ्चि पत्तादिके। तस्मिं चे अन्तरेति तस्मिं खणे चे। अञ्ञत्राति अञ्ञस्मिं ठाने। पत्ते विज्जमानभोजनं अनज्झोहरितुकामो होति यथा, एवन्ति योजना। हीति सच्चं। सब्बत्थाति सब्बेसु पदेसु। तत्थाति कुरुन्दीयं। आनिसदस्साति आगम्म निसीदति एतेनाति आनिसदो, तस्स पच्छिमन्ततोति सम्बन्धो। पण्हिअन्ततोति पसति ठितकाले वा गमनकाले वा भूमिं फुसतीति पण्ही, तस्स अन्ततो। ‘‘दायकस्सा’’तिपदं ‘‘पसारितहत्थ’’न्ति पदेन च ‘‘अङ्ग’’न्ति पदेन च अवयवीसम्बन्धो। हत्थपासोति हत्थस्स पासो समीपो हत्थपासो, हत्थो पसति फुसति अस्मिं ठानेति वा हत्थपासो, अड्ढतेय्यहत्थो पदेसो। तस्मिन्ति हत्थपासे।
Evantiādi nigamananidassanaṃ. Tanti bhojanaṃ. Yathāti yenākārena. Yena ajjhohaṭaṃ hoti, so paṭikkhipati pavāretīti yojanā. Katthacīti kismiñci pattādike. Tasmiṃ ce antareti tasmiṃ khaṇe ce. Aññatrāti aññasmiṃ ṭhāne. Patte vijjamānabhojanaṃ anajjhoharitukāmo hoti yathā, evanti yojanā. Hīti saccaṃ. Sabbatthāti sabbesu padesu. Tatthāti kurundīyaṃ. Ānisadassāti āgamma nisīdati etenāti ānisado, tassa pacchimantatoti sambandho. Paṇhiantatoti pasati ṭhitakāle vā gamanakāle vā bhūmiṃ phusatīti paṇhī, tassa antato. ‘‘Dāyakassā’’tipadaṃ ‘‘pasāritahattha’’nti padena ca ‘‘aṅga’’nti padena ca avayavīsambandho. Hatthapāsoti hatthassa pāso samīpo hatthapāso, hattho pasati phusati asmiṃ ṭhāneti vā hatthapāso, aḍḍhateyyahattho padeso. Tasminti hatthapāse.
उपनामेतीति समीपं नामेति। अनन्तरनिसिन्नोपीति हत्थपासं अविजहित्वा अनन्तरे ठाने निसिन्नोपि भिक्खु वदतीति योजना। भत्तपच्छिन्ति भत्तेन पक्खित्तं पच्छिं। ईसकन्ति भावनपुंसकं। उद्धरित्वा वा अपनामेत्वा वाति सम्बन्धितब्बं। दूरेति नवासने। इतोति पत्ततो। गतो दूतोति सम्बन्धो।
Upanāmetīti samīpaṃ nāmeti. Anantaranisinnopīti hatthapāsaṃ avijahitvā anantare ṭhāne nisinnopi bhikkhu vadatīti yojanā. Bhattapacchinti bhattena pakkhittaṃ pacchiṃ. Īsakanti bhāvanapuṃsakaṃ. Uddharitvā vā apanāmetvā vāti sambandhitabbaṃ. Dūreti navāsane. Itoti pattato. Gato dūtoti sambandho.
परिवेसनायाति परिवेसनत्थाय, भत्तग्गे वा। तत्राति अस्मिं परिवेसने। तन्ति भत्तपच्छिं। फुट्ठमत्तावाति फुसियमत्ताव। कटच्छुना उद्धटभत्ते पन पवारणा होतीति योजना। हीति सच्चं, यस्मा वा। तस्साति परिवेसकस्स। अभिहटे पटिक्खित्तत्ताति अभिहटस्स भत्तस्स पटिक्खित्तभावतो।
Parivesanāyāti parivesanatthāya, bhattagge vā. Tatrāti asmiṃ parivesane. Tanti bhattapacchiṃ. Phuṭṭhamattāvāti phusiyamattāva. Kaṭacchunā uddhaṭabhatte pana pavāraṇā hotīti yojanā. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tassāti parivesakassa. Abhihaṭe paṭikkhittattāti abhihaṭassa bhattassa paṭikkhittabhāvato.
‘‘कायेन वाचाय वा पटिक्खिपन्तस्स पवारणा होती’’ति सङ्खेपेन वुत्तमत्थं वित्थारेन दस्सेन्तो आह ‘‘तत्था’’तिआदि। तत्थाति तेसु कायवाचापटिक्खेपेसु। मच्छिकबीजनिन्ति मक्खिकानं उत्तासनिं बीजनिं। खकारस्स हि छकारं कत्वा ‘‘मच्छिका’’ति वुच्चति ‘‘सच्छिकत्वा’’तिआदीसु विय (अ॰ नि॰ ३.१०३)। एत्थ हि ‘‘सक्खिकत्वा’’ति वत्तब्बे खकारस्स छकारो होति।
‘‘Kāyena vācāya vā paṭikkhipantassa pavāraṇā hotī’’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tatthāti tesu kāyavācāpaṭikkhepesu. Macchikabījaninti makkhikānaṃ uttāsaniṃ bījaniṃ. Khakārassa hi chakāraṃ katvā ‘‘macchikā’’ti vuccati ‘‘sacchikatvā’’tiādīsu viya (a. ni. 3.103). Ettha hi ‘‘sakkhikatvā’’ti vattabbe khakārassa chakāro hoti.
एको वदतीति सम्बन्धो। अपनेत्वाति पत्ततो अपनेत्वा। एत्थाति वचने। कथन्ति केनाकारेन होतीति योजना। वदन्तस्स नामाति एत्थ नामसद्दो गरहत्थो ‘‘अत्थी’’तिपदेन योजेतब्बो। अत्थि नामाति अत्थो। इतोपीति पत्ततोपि। तत्रापीति तस्मिं वचनेपि।
Eko vadatīti sambandho. Apanetvāti pattato apanetvā. Etthāti vacane. Kathanti kenākārena hotīti yojanā. Vadantassa nāmāti ettha nāmasaddo garahattho ‘‘atthī’’tipadena yojetabbo. Atthi nāmāti attho. Itopīti pattatopi. Tatrāpīti tasmiṃ vacanepi.
समंसकन्ति मंसेन सह पवत्तं। रसन्ति द्रवं। तन्ति वचनं। पटिक्खिपतो होति। कस्मा? मच्छो च रसो च मच्छेन मिस्सो रसो चाति अत्थस्स सम्भवतो। इदन्ति वत्थुं। मंसं विसुं कत्वाति ‘‘मंसस्स रसं मंसरस’’न्ति मंसपदत्थस्स पधानभावं अकत्वा, रसपदत्थस्सेव पधानभावं कत्वाति अत्थो।
Samaṃsakanti maṃsena saha pavattaṃ. Rasanti dravaṃ. Tanti vacanaṃ. Paṭikkhipato hoti. Kasmā? Maccho ca raso ca macchena misso raso cāti atthassa sambhavato. Idanti vatthuṃ. Maṃsaṃ visuṃ katvāti ‘‘maṃsassa rasaṃ maṃsarasa’’nti maṃsapadatthassa padhānabhāvaṃ akatvā, rasapadatthasseva padhānabhāvaṃ katvāti attho.
आपुच्छन्तन्ति ‘‘मंसरसं गण्हथा’’ति आपुच्छन्तं। तन्ति मंसं। करम्बकोति मिस्सकाधिवचनमेतं। यञ्हि अञ्ञेन अञ्ञेन मिस्सेत्वा करोन्ति, सो ‘‘करम्बको’’ति वुच्चति। अयं पनेत्थ वचनत्थो – करोति समूहं अवयविन्ति करो, करीयति वा समूहेन अवयविनाति करो, अवयवो, तं वकति आददातीति करम्बको, समूहो। ‘‘कदम्बको’’तिपि पाठो, सोपि युत्तोयेव अनुमतत्ता पण्डितेहि। अभिधानेपि एवमेव अत्थी। अत्थो पन अञ्ञथा चिन्तेतब्बो। इमस्मिं वा अत्थे रकारस्स दकारो कातब्बो। मंसेन मिस्सो, लक्खितो वा करम्बको मंसकरम्बको। न पवारेतीति येसं केसञ्चि मिस्सकत्ता न पवारेति। पवारेतीति मंसेन मिस्सितत्ता पवारेति।
Āpucchantanti ‘‘maṃsarasaṃ gaṇhathā’’ti āpucchantaṃ. Tanti maṃsaṃ. Karambakoti missakādhivacanametaṃ. Yañhi aññena aññena missetvā karonti, so ‘‘karambako’’ti vuccati. Ayaṃ panettha vacanattho – karoti samūhaṃ avayavinti karo, karīyati vā samūhena avayavināti karo, avayavo, taṃ vakati ādadātīti karambako, samūho. ‘‘Kadambako’’tipi pāṭho, sopi yuttoyeva anumatattā paṇḍitehi. Abhidhānepi evameva atthī. Attho pana aññathā cintetabbo. Imasmiṃ vā atthe rakārassa dakāro kātabbo. Maṃsena misso, lakkhito vā karambako maṃsakarambako. Na pavāretīti yesaṃ kesañci missakattā na pavāreti. Pavāretīti maṃsena missitattā pavāreti.
यो पन पटिक्खिपति, सो पवारितोव होतीति योजना। निमन्तनेति निमन्तनट्ठाने। हीति सच्चं। तत्थाति कुरुन्दियं। येनाति येन भत्तेन। एत्थाति ‘‘यागुं गण्हथा’’तिआदिवचने। अधिप्पायोति अट्ठकथाचरियानं अधिप्पायो। एत्थाति ‘‘यागुमिस्सकं गण्हथा’’तिआदिवचने। दुद्दसन्ति दुक्करं दस्सनं। इदञ्चाति ‘‘मिस्सकं गण्हथा’’तिवचनञ्च। न समानेतब्बन्ति समं न आनेतब्बं, समानं वा न कातब्बं। हीति सच्चं, यस्मा वा। इदं पनाति मिस्सकं पन। एत्थाति मिस्सके। विसुं कत्वाति रसखीरसप्पीनि आवेणिं कत्वा। तन्ति रसादिं।
Yo pana paṭikkhipati, so pavāritova hotīti yojanā. Nimantaneti nimantanaṭṭhāne. Hīti saccaṃ. Tatthāti kurundiyaṃ. Yenāti yena bhattena. Etthāti ‘‘yāguṃ gaṇhathā’’tiādivacane. Adhippāyoti aṭṭhakathācariyānaṃ adhippāyo. Etthāti ‘‘yāgumissakaṃ gaṇhathā’’tiādivacane. Duddasanti dukkaraṃ dassanaṃ. Idañcāti ‘‘missakaṃ gaṇhathā’’tivacanañca. Na samānetabbanti samaṃ na ānetabbaṃ, samānaṃ vā na kātabbaṃ. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Idaṃ panāti missakaṃ pana. Etthāti missake. Visuṃ katvāti rasakhīrasappīni āveṇiṃ katvā. Tanti rasādiṃ.
कद्दीयति मद्दीयतीति कद्दमो। उन्दति पसवति वड्ढतीति उदकं। उन्दति वा क्लेदनं करोतीति उदकं, निलीने सत्ते गुपति रक्खतीति गुम्बो, गुहति संवरतीति वा गुम्बो। अनुपरियायन्तेनाति अनुक्कमेन परिवत्तित्वा आयन्तेन। तन्ति नावं वा सेतुं वा। मज्झन्हिकन्ति अहस्स मज्झं मज्झन्हं, अहसद्दस्स न्हादेसो, मज्झन्हं एव मज्झन्हिकं। पोत्थकेसु पन मज्झन्तिकन्ति पाठो अत्थि, सो अपाठोयेव। यो ठितो पवारेति, तेन ठितेनेव भुञ्जितब्बन्ति योजना। आनिसदन्ति पीठे फुट्ठआनिसदमंसं। अचालेत्वाति अचावेत्वा। अयमेव वा पाठो। उपरि च पस्सेसु च अमोचेत्वाति वुत्तं होति। अदिन्नादाने विय ठानाचावनं न वेदितब्बं। संसरितुन्ति संसब्बितुं। नन्ति भिक्खुं।
Kaddīyati maddīyatīti kaddamo. Undati pasavati vaḍḍhatīti udakaṃ. Undati vā kledanaṃ karotīti udakaṃ, nilīne satte gupati rakkhatīti gumbo, guhati saṃvaratīti vā gumbo. Anupariyāyantenāti anukkamena parivattitvā āyantena. Tanti nāvaṃ vā setuṃ vā. Majjhanhikanti ahassa majjhaṃ majjhanhaṃ, ahasaddassa nhādeso, majjhanhaṃ eva majjhanhikaṃ. Potthakesu pana majjhantikanti pāṭho atthi, so apāṭhoyeva. Yo ṭhito pavāreti, tena ṭhiteneva bhuñjitabbanti yojanā. Ānisadanti pīṭhe phuṭṭhaānisadamaṃsaṃ. Acāletvāti acāvetvā. Ayameva vā pāṭho. Upari ca passesu ca amocetvāti vuttaṃ hoti. Adinnādāne viya ṭhānācāvanaṃ na veditabbaṃ. Saṃsaritunti saṃsabbituṃ. Nanti bhikkhuṃ.
अतिरेकं रिचति गच्छतीति अतिरित्तं, न अतिरित्तं अनतिरित्तन्ति अत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘न अतिरित्त’’न्ति। ‘‘अधिक’’न्तिइमिना अतिरित्तसद्दस्स अतिसुञ्ञत्थं निवत्तेति। अधि हुत्वा एति पवत्ततीति अधिकं। तं पनाति अनतिरित्तं पन होतीति सम्बन्धो। तत्थाति ‘‘अकप्पियकत’’न्तिआदिवचने। वित्थारो एवं वेदितब्बोति योजना। तत्थाति अतिरित्तं कातब्बेसु वत्थूसु। यं फलं वा यं कन्दमूलादि वा अकतन्ति योजना। अकप्पियभोजनं वाति कुलदूसककम्मादीहि निब्बत्तं अकप्पियभोजनं वा अत्थीति सम्बन्धो। योति विनयधरो भिक्खु। तेन कतन्ति योजना। ‘‘भुत्ताविना पवारितेन आसना वुट्ठितेन कत’’न्तिवचनतो भुत्ताविना अपवारितेन आसना वुट्ठितेन कत्तब्बन्ति सिद्धं। तस्मा पातो अद्धानं गच्छन्तेसु द्वीसु एको पवारितो, तस्स इतरो पिण्डाय चरित्वा लद्धं भिक्खं अत्तना अभुत्वापि ‘‘अलमेतं सब्ब’’न्ति कातुं लभति एव। यन्ति खादनीयभोजनीयं। ‘‘तदुभयम्पी’’तिइमिना अतिरित्तञ्च अतिरित्तञ्च अतिरित्तं, न अतिरित्तं अनतिरित्तन्ति अत्थं दस्सेति।
Atirekaṃ ricati gacchatīti atirittaṃ, na atirittaṃ anatirittanti atthaṃ dassento āha ‘‘na atiritta’’nti. ‘‘Adhika’’ntiiminā atirittasaddassa atisuññatthaṃ nivatteti. Adhi hutvā eti pavattatīti adhikaṃ. Taṃ panāti anatirittaṃ pana hotīti sambandho. Tatthāti ‘‘akappiyakata’’ntiādivacane. Vitthāro evaṃ veditabboti yojanā. Tatthāti atirittaṃ kātabbesu vatthūsu. Yaṃ phalaṃ vā yaṃ kandamūlādi vā akatanti yojanā. Akappiyabhojanaṃ vāti kuladūsakakammādīhi nibbattaṃ akappiyabhojanaṃ vā atthīti sambandho. Yoti vinayadharo bhikkhu. Tena katanti yojanā. ‘‘Bhuttāvinā pavāritena āsanā vuṭṭhitena kata’’ntivacanato bhuttāvinā apavāritena āsanā vuṭṭhitena kattabbanti siddhaṃ. Tasmā pāto addhānaṃ gacchantesu dvīsu eko pavārito, tassa itaro piṇḍāya caritvā laddhaṃ bhikkhaṃ attanā abhutvāpi ‘‘alametaṃ sabba’’nti kātuṃ labhati eva. Yanti khādanīyabhojanīyaṃ. ‘‘Tadubhayampī’’tiiminā atirittañca atirittañca atirittaṃ, na atirittaṃ anatirittanti atthaṃ dasseti.
तस्सेवाति अनतिरित्तस्सेव। एत्थाति अनतिरित्ते, ‘‘कप्पियकत’’न्ति आदीसु सत्तसु विनयकम्माकारेसु वा। अनन्तरेति विनयधरस्स अनन्तरे आसने। पत्ततो नीहरित्वाति सम्बन्धो। तत्थेवाति भुञ्जनट्ठानेयेव। तस्साति निसिन्नस्स। तेनाति भत्तं आनेन्तेन भिक्खुना भुञ्जितब्बन्ति योजना। ‘‘निसिन्नेन भिक्खुना’’ति कारितकम्मं आनेतब्बं। कस्मा ‘‘हत्थं धोवित्वा’’ति वुत्तन्ति पुच्छन्तो आह ‘‘कस्मा’’ति। हीति कारणं। यस्मा अकप्पियं होति, तस्मा हत्थं धोवित्वाति मया वुत्तन्ति अधिप्पायो। तस्साति भत्तं आनेन्तस्स। येनाति विनयधरेन। पुन येनाति एवमेव। यञ्चाति खादनीयभोजनीयञ्च। येन विनयधरेन पठमं अकतं, तेनेव कत्तब्बं। यञ्च खादनीयभोजनीयं पठमं अकतं, तञ्ञेव कत्तब्बन्ति वुत्तं होति । तत्थाति पठमभाजने। हीति सच्चं। पठमभाजनं सुद्धं धोवित्वा कतम्पि निद्दोसमेव। तेन भिक्खुनाति पवारितेन भिक्खुना।
Tassevāti anatirittasseva. Etthāti anatiritte, ‘‘kappiyakata’’nti ādīsu sattasu vinayakammākāresu vā. Anantareti vinayadharassa anantare āsane. Pattato nīharitvāti sambandho. Tatthevāti bhuñjanaṭṭhāneyeva. Tassāti nisinnassa. Tenāti bhattaṃ ānentena bhikkhunā bhuñjitabbanti yojanā. ‘‘Nisinnena bhikkhunā’’ti kāritakammaṃ ānetabbaṃ. Kasmā ‘‘hatthaṃ dhovitvā’’ti vuttanti pucchanto āha ‘‘kasmā’’ti. Hīti kāraṇaṃ. Yasmā akappiyaṃ hoti, tasmā hatthaṃ dhovitvāti mayā vuttanti adhippāyo. Tassāti bhattaṃ ānentassa. Yenāti vinayadharena. Puna yenāti evameva. Yañcāti khādanīyabhojanīyañca. Yena vinayadharena paṭhamaṃ akataṃ, teneva kattabbaṃ. Yañca khādanīyabhojanīyaṃ paṭhamaṃ akataṃ, taññeva kattabbanti vuttaṃ hoti . Tatthāti paṭhamabhājane. Hīti saccaṃ. Paṭhamabhājanaṃ suddhaṃ dhovitvā katampi niddosameva. Tena bhikkhunāti pavāritena bhikkhunā.
कुण्डेपीति उक्खलियम्पि। सा हि कुडति ओदनादिं दाहं करोतीति कुण्डोति वुच्चति। तन्ति अतिरित्तकतं खादनीयभोजनीयं। येन पनाति विनयधरेन पन। भिक्खुं निसीदापेन्तीति सम्बन्धो। मङ्गलनिमन्तनेति मङ्गलत्थाय निमन्तनट्ठाने। तत्थाति मङ्गलनिमन्तने। करोन्तेनाति करोन्तेन विनयधरेन।
Kuṇḍepīti ukkhaliyampi. Sā hi kuḍati odanādiṃ dāhaṃ karotīti kuṇḍoti vuccati. Tanti atirittakataṃ khādanīyabhojanīyaṃ. Yena panāti vinayadharena pana. Bhikkhuṃ nisīdāpentīti sambandho. Maṅgalanimantaneti maṅgalatthāya nimantanaṭṭhāne. Tatthāti maṅgalanimantane. Karontenāti karontena vinayadharena.
गिलानेन भुञ्जितावसेसमेव न केवलं गिलानातिरित्तं नाम, गिलानं पन उद्दिस्स आभतं गिलानातिरित्तमेव नामाति दस्सेन्तो आह ‘‘न केवल’’न्तिआदि। यंकिञ्चि गिलानन्ति उपसम्पन्नं वा अनुपसम्पन्नं वा यंकिञ्चि गिलानं। यं दुक्कटं वुत्तं, तं असंसट्ठवसेन वुत्तन्ति योजना। अनाहारत्थायाति पिपासच्छेदनआबाधवूपसमत्थाय।
Gilānena bhuñjitāvasesameva na kevalaṃ gilānātirittaṃ nāma, gilānaṃ pana uddissa ābhataṃ gilānātirittameva nāmāti dassento āha ‘‘na kevala’’ntiādi. Yaṃkiñci gilānanti upasampannaṃ vā anupasampannaṃ vā yaṃkiñci gilānaṃ. Yaṃ dukkaṭaṃ vuttaṃ, taṃ asaṃsaṭṭhavasena vuttanti yojanā. Anāhāratthāyāti pipāsacchedanaābādhavūpasamatthāya.
२४१. सति पच्चयेति एत्थ पच्चयस्स सरूपं दस्सेतुं ‘‘पिपासाय सती’’ति च ‘‘आबाधे सती’’ति च वुत्तं। तेन तेनाति सत्ताहकालिकेन च यावजीविकेन च। तस्साति आबाधस्स। इदं पदं ‘‘उपसमनत्थ’’न्ति एत्थ समुधातुया सम्बन्धे सम्बन्धो, युपच्चयेन सम्बन्धे कम्मन्ति दट्ठब्बन्ति। पञ्चमं।
241.Sati paccayeti ettha paccayassa sarūpaṃ dassetuṃ ‘‘pipāsāya satī’’ti ca ‘‘ābādhe satī’’ti ca vuttaṃ. Tena tenāti sattāhakālikena ca yāvajīvikena ca. Tassāti ābādhassa. Idaṃ padaṃ ‘‘upasamanattha’’nti ettha samudhātuyā sambandhe sambandho, yupaccayena sambandhe kammanti daṭṭhabbanti. Pañcamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. भोजनवग्गो • 4. Bhojanavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ५. पठमपवारणसिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ५. पठमपवारणसिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
