| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
५. पठमपवारणसिक्खापदवण्णना
5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā
२३६. पञ्चमसिक्खापदे – भिक्खू भुत्तावी पवारिताति ब्राह्मणेन ‘‘गण्हथ, भन्ते, याव इच्छथा’’ति एवं यावदत्थपवारणाय, सयञ्च ‘‘अलं, आवुसो, थोकं थोकं देही’’ति एवं पटिक्खेपपवारणाय पवारिता। पटिविस्सकेति सामन्तघरवासिके।
236. Pañcamasikkhāpade – bhikkhū bhuttāvī pavāritāti brāhmaṇena ‘‘gaṇhatha, bhante, yāva icchathā’’ti evaṃ yāvadatthapavāraṇāya, sayañca ‘‘alaṃ, āvuso, thokaṃ thokaṃ dehī’’ti evaṃ paṭikkhepapavāraṇāya pavāritā. Paṭivissaketi sāmantagharavāsike.
२३७. काकोरवसद्दन्ति काकानं ओरवसद्दं; सन्निपतित्वा विरवन्तानं सद्दं। अलमेतं सब्बन्ति एत्थ तिकारं अवत्वाव ‘‘अलमेतं सब्बं’’ एत्तकं वत्तुं वट्टति।
237.Kākoravasaddanti kākānaṃ oravasaddaṃ; sannipatitvā viravantānaṃ saddaṃ. Alametaṃ sabbanti ettha tikāraṃ avatvāva ‘‘alametaṃ sabbaṃ’’ ettakaṃ vattuṃ vaṭṭati.
२३८-९. भुत्तावीति भुत्तवा। तत्थ च यस्मा येन एकम्पि सित्थं सङ्खादित्वा वा असङ्खादित्वा वा अज्झोहरितं होति, सो ‘‘भुत्तावी’’ति सङ्ख्यं गच्छति, तेनस्स पदभाजने ‘‘भुत्तावी नाम पञ्चन्नं भोजनान’’न्तिआदि वुत्तं। पवारितोति कतपवारणो, कतपटिक्खेपो। सोपि च यस्मा न पटिक्खेपमत्तेन, अथ खो पञ्चङ्गवसेन, तेनस्स पदभाजने ‘‘पवारितो नाम असनं पञ्ञायती’’तिआदि वुत्तं। तत्थ यस्मा ‘‘असनं पञ्ञायती’’ति इमिना विप्पकतभोजनो, ‘‘पवारितो’’ति वुत्तो। यो च विप्पकतभोजनो, तेन किञ्चि भुत्तं, किञ्चि अभुत्तं, यञ्च भुत्तं; तं सन्धाय ‘‘भुत्तावी’’तिपि सङ्ख्यं गच्छति, तस्मा भुत्तावीवचनेन विसुं कञ्चि अत्थसिद्धिं न पस्साम। ‘‘दिरत्ततिरत्तं, छप्पञ्चवाचाही’’तिआदीसु (पाचि॰ ६१-६२) पन दिरत्तादिवचनं विय पवारितपदस्स परिवारकभावेन ब्यञ्जनसिलिट्ठताय चेतं वुत्तन्ति वेदितब्बं।
238-9.Bhuttāvīti bhuttavā. Tattha ca yasmā yena ekampi sitthaṃ saṅkhāditvā vā asaṅkhāditvā vā ajjhoharitaṃ hoti, so ‘‘bhuttāvī’’ti saṅkhyaṃ gacchati, tenassa padabhājane ‘‘bhuttāvī nāma pañcannaṃ bhojanāna’’ntiādi vuttaṃ. Pavāritoti katapavāraṇo, katapaṭikkhepo. Sopi ca yasmā na paṭikkhepamattena, atha kho pañcaṅgavasena, tenassa padabhājane ‘‘pavārito nāma asanaṃ paññāyatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha yasmā ‘‘asanaṃ paññāyatī’’ti iminā vippakatabhojano, ‘‘pavārito’’ti vutto. Yo ca vippakatabhojano, tena kiñci bhuttaṃ, kiñci abhuttaṃ, yañca bhuttaṃ; taṃ sandhāya ‘‘bhuttāvī’’tipi saṅkhyaṃ gacchati, tasmā bhuttāvīvacanena visuṃ kañci atthasiddhiṃ na passāma. ‘‘Dirattatirattaṃ, chappañcavācāhī’’tiādīsu (pāci. 61-62) pana dirattādivacanaṃ viya pavāritapadassa parivārakabhāvena byañjanasiliṭṭhatāya cetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
असनं पञ्ञायतीतिआदीसु विप्पकतभोजनं दिस्सति, भुञ्जमानो चेसो पुग्गलो होतीति अत्थो। भोजनं पञ्ञायतीति पवारणप्पहोनकभोजनं दिस्सति। ओदनादीनं चे अञ्ञतरं पटिक्खिपितब्बं भोजनं होतीति अत्थो। हत्थपासे ठितोति पवारणप्पहोनकं भोजनं गण्हित्वा दायको अड्ढतेय्यहत्थप्पमाणे ओकासे होतीति अत्थो। अभिहरतीति सो चे दायको तस्स तं भत्तं कायेन अभिहरतीति अत्थो। पटिक्खेपो पञ्ञायतीति पटिक्खेपो दिस्सति; तञ्चे अभिहटं सो भिक्खु कायेन वा वाचाय वा पटिक्खिपतीति अत्थो। एवं पञ्चन्नं अङ्गानं वसेन पवारितो नाम होतीति। वुत्तम्पि चेतं –
Asanaṃ paññāyatītiādīsu vippakatabhojanaṃ dissati, bhuñjamāno ceso puggalo hotīti attho. Bhojanaṃ paññāyatīti pavāraṇappahonakabhojanaṃ dissati. Odanādīnaṃ ce aññataraṃ paṭikkhipitabbaṃ bhojanaṃ hotīti attho. Hatthapāse ṭhitoti pavāraṇappahonakaṃ bhojanaṃ gaṇhitvā dāyako aḍḍhateyyahatthappamāṇe okāse hotīti attho. Abhiharatīti so ce dāyako tassa taṃ bhattaṃ kāyena abhiharatīti attho. Paṭikkhepo paññāyatīti paṭikkhepo dissati; tañce abhihaṭaṃ so bhikkhu kāyena vā vācāya vā paṭikkhipatīti attho. Evaṃ pañcannaṃ aṅgānaṃ vasena pavārito nāma hotīti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘पञ्चहि उपालि आकारेहि पवारणा पञ्ञायति – असनं पञ्ञायति, भोजनं पञ्ञायति, हत्थपासे ठितो, अभिहरति, पटिक्खेपो पञ्ञायती’’ति (परि॰ ४२८)।
‘‘Pañcahi upāli ākārehi pavāraṇā paññāyati – asanaṃ paññāyati, bhojanaṃ paññāyati, hatthapāse ṭhito, abhiharati, paṭikkhepo paññāyatī’’ti (pari. 428).
तत्रायं विनिच्छयो – ‘‘असन’’न्तिआदीसु ताव यञ्च अस्नाति यञ्च भोजनं हत्थपासे ठितेन अभिहटं पटिक्खिपति, तं ‘‘ओदनो, कुम्मासो, सत्तु, मच्छो, मंस’’न्ति इमेसं अञ्ञतरमेव वेदितब्बं। तत्थ ओदनो नाम – सालि, वीहि, यवो, गोधुमो, कङ्गु, वरको, कुद्रूसकोति सत्तन्नं धञ्ञानं तण्डुलेहि निब्बत्तो। तत्थ ‘‘साली’’ति अन्तमसो नीवारं उपादाय सब्बापि सालिजाति। ‘‘वीही’’ति सब्बापि वीहिजाति। ‘‘यवगोधुमेसु’’ भेदो नत्थि। ‘‘कङ्गू’’ति सेतरत्तकाळभेदा सब्बापि कङ्गुजाति। ‘‘वरको’’ति अन्तमसो वरकचोरकं उपादाय सब्बा सेतवण्णा वरकजाति। ‘‘कुद्रूसको’’ति काळको द्रवो चेव सामाकादिभेदा च सब्बापि तिणधञ्ञजाति।
Tatrāyaṃ vinicchayo – ‘‘asana’’ntiādīsu tāva yañca asnāti yañca bhojanaṃ hatthapāse ṭhitena abhihaṭaṃ paṭikkhipati, taṃ ‘‘odano, kummāso, sattu, maccho, maṃsa’’nti imesaṃ aññatarameva veditabbaṃ. Tattha odano nāma – sāli, vīhi, yavo, godhumo, kaṅgu, varako, kudrūsakoti sattannaṃ dhaññānaṃ taṇḍulehi nibbatto. Tattha ‘‘sālī’’ti antamaso nīvāraṃ upādāya sabbāpi sālijāti. ‘‘Vīhī’’ti sabbāpi vīhijāti. ‘‘Yavagodhumesu’’ bhedo natthi. ‘‘Kaṅgū’’ti setarattakāḷabhedā sabbāpi kaṅgujāti. ‘‘Varako’’ti antamaso varakacorakaṃ upādāya sabbā setavaṇṇā varakajāti. ‘‘Kudrūsako’’ti kāḷako dravo ceva sāmākādibhedā ca sabbāpi tiṇadhaññajāti.
नीवारवरकचोरका चेत्थ ‘‘धञ्ञानुलोमा’’ति वदन्ति। धञ्ञानि वा होन्तु धञ्ञानुलोमानि वा, एतेसं वुत्तप्पभेदानं सत्तन्नं धञ्ञानं तण्डुले गहेत्वा ‘‘भत्तं पचिस्सामा’’ति वा ‘‘यागुं पचिस्सामा’’ति वा ‘‘अम्बिलपायासादीसु अञ्ञतरं पचिस्सामा’’ति वा यंकिञ्चि सन्धाय पचन्तु, सचे उण्हं सीतलं वा भुञ्जन्तानं भोजनकाले गहितगहितट्ठाने ओधि पञ्ञायति, ओदनसङ्गहमेव गच्छति, पवारणं जनेति। सचे ओधि न पञ्ञायति, यागुसङ्गहं गच्छति, पवारणं न जनेति।
Nīvāravarakacorakā cettha ‘‘dhaññānulomā’’ti vadanti. Dhaññāni vā hontu dhaññānulomāni vā, etesaṃ vuttappabhedānaṃ sattannaṃ dhaññānaṃ taṇḍule gahetvā ‘‘bhattaṃ pacissāmā’’ti vā ‘‘yāguṃ pacissāmā’’ti vā ‘‘ambilapāyāsādīsu aññataraṃ pacissāmā’’ti vā yaṃkiñci sandhāya pacantu, sace uṇhaṃ sītalaṃ vā bhuñjantānaṃ bhojanakāle gahitagahitaṭṭhāne odhi paññāyati, odanasaṅgahameva gacchati, pavāraṇaṃ janeti. Sace odhi na paññāyati, yāgusaṅgahaṃ gacchati, pavāraṇaṃ na janeti.
योपि पायासो वा पण्णफलकळीरमिस्सका अम्बिलयागु वा उद्धनतो ओतारितमत्ता अब्भुण्हा होति, आवज्जित्वा पिवितुं सक्का, हत्थेन गहितोकासेपि ओधिं न दस्सेति, पवारणं न जनेति। सचे पन उसुमाय विगताय सीतलीभूता घनभावं गच्छति, ओधिं दस्सेति, पुन पवारणं जनेति। पुब्बे तनुभावो न रक्खति। सचेपि दधितक्कादीनि आरोपेत्वा बहुपण्णफलकळीरे पक्खिपित्वा मुट्ठिमत्तापि तण्डुला पक्खित्ता होन्ति, भोजनकाले चे ओधि पञ्ञायति, पवारणं जनेति। अयागुके निमन्तने ‘‘यागुं दस्सामा’’ति भत्ते उदककञ्जिकखीरादीनि आकिरित्वा ‘‘यागुं गण्हथा’’ति देन्ति। किञ्चापि तनुका होन्ति, पवारणं जनेतियेव । सचे पन पक्कुथितेसु उदकादीसु पक्खिपित्वा पचित्वा देन्ति, यागुसङ्गहमेव गच्छति। यागुसङ्गहं गतेपि तस्मिं वा अञ्ञस्मिं वा यत्थ मच्छमंसं पक्खिपन्ति, सचे सासपमत्तम्पि मच्छमंसखण्डं वा न्हारु वा पञ्ञायति, पवारणं जनेति।
Yopi pāyāso vā paṇṇaphalakaḷīramissakā ambilayāgu vā uddhanato otāritamattā abbhuṇhā hoti, āvajjitvā pivituṃ sakkā, hatthena gahitokāsepi odhiṃ na dasseti, pavāraṇaṃ na janeti. Sace pana usumāya vigatāya sītalībhūtā ghanabhāvaṃ gacchati, odhiṃ dasseti, puna pavāraṇaṃ janeti. Pubbe tanubhāvo na rakkhati. Sacepi dadhitakkādīni āropetvā bahupaṇṇaphalakaḷīre pakkhipitvā muṭṭhimattāpi taṇḍulā pakkhittā honti, bhojanakāle ce odhi paññāyati, pavāraṇaṃ janeti. Ayāguke nimantane ‘‘yāguṃ dassāmā’’ti bhatte udakakañjikakhīrādīni ākiritvā ‘‘yāguṃ gaṇhathā’’ti denti. Kiñcāpi tanukā honti, pavāraṇaṃ janetiyeva . Sace pana pakkuthitesu udakādīsu pakkhipitvā pacitvā denti, yāgusaṅgahameva gacchati. Yāgusaṅgahaṃ gatepi tasmiṃ vā aññasmiṃ vā yattha macchamaṃsaṃ pakkhipanti, sace sāsapamattampi macchamaṃsakhaṇḍaṃ vā nhāru vā paññāyati, pavāraṇaṃ janeti.
सुद्धरसको पन रसकयागु वा न जनेति। ठपेत्वा वुत्तधञ्ञानं तण्डुले अञ्ञेहि वेणुतण्डुलादीहि वा कन्दमूलफलेहि वा येहि केहिचि कतं भत्तम्पि पवारणं न जनेति, पगेव घनयागु। सचे पनेत्थ मच्छमंसं पक्खिपन्ति, जनेति। महापच्चरियं ‘‘पुप्फअत्थाय भत्तम्पि पवारणं जनेती’’ति वुत्तं। पुप्फिअत्थाय भत्तं नाम पुप्फिखज्जकत्थाय कुथिततूदके पक्खिपित्वा सेदिततण्डुला वुच्चन्ति। सचे पन ते तण्डुले सुक्खापेत्वा खादन्ति, वट्टति; नेव सत्तुसङ्ख्यं न भत्तसङ्ख्यं गच्छन्ति। पुन तेहि कतभत्तं पवारेतियेव। ते तण्डुले सप्पितेलादीसु वा पचन्ति, पूवं वा करोन्ति, न पवारेन्ति। पुथुका वा ताहि कतसत्तुभत्तादीनि वा न पवारेन्ति।
Suddharasako pana rasakayāgu vā na janeti. Ṭhapetvā vuttadhaññānaṃ taṇḍule aññehi veṇutaṇḍulādīhi vā kandamūlaphalehi vā yehi kehici kataṃ bhattampi pavāraṇaṃ na janeti, pageva ghanayāgu. Sace panettha macchamaṃsaṃ pakkhipanti, janeti. Mahāpaccariyaṃ ‘‘pupphaatthāya bhattampi pavāraṇaṃ janetī’’ti vuttaṃ. Pupphiatthāya bhattaṃ nāma pupphikhajjakatthāya kuthitatūdake pakkhipitvā seditataṇḍulā vuccanti. Sace pana te taṇḍule sukkhāpetvā khādanti, vaṭṭati; neva sattusaṅkhyaṃ na bhattasaṅkhyaṃ gacchanti. Puna tehi katabhattaṃ pavāretiyeva. Te taṇḍule sappitelādīsu vā pacanti, pūvaṃ vā karonti, na pavārenti. Puthukā vā tāhi katasattubhattādīni vā na pavārenti.
कुम्मासो नाम यवेहि कतकुम्मासो। अञ्ञेहि पन मुग्गादीहि कतकुम्मासो पवारणं न जनेति। सत्तु नाम सालिवीहियवेहि कतसत्तु। कङ्गुवरककुद्रूसकसीसानिपि भज्जित्वा ईसकं कोट्टेत्वा थुसे पलापेत्वा पुन दळ्हं कोट्टेत्वा चुण्णं करोन्ति। सचेपि तं अल्लत्ता एकाबद्धं होति, सत्तुसङ्गहमेव गच्छति। खरपाकभज्जितानं वीहीनं तण्डुले कोट्टेत्वा देन्ति, तम्पि चुण्णं सत्तुसङ्गहमेव गच्छति। समपाकभज्जितानं पन वीहीनं वा वीहिपलापानं वा तण्डुला भज्जिततण्डुला एव वा न पवारेन्ति। तेसं पन तण्डुलादीनं चुण्णं पवारेति। खरपाकभज्जितानं वीहीनं कुण्डकम्पि पवारेति। समपाकभज्जितानं पन आतपसुक्खानं वा कुण्डकं न पवारेति। लाजा वा तेहि कतभत्तसत्तुआदीनि वा न पवारेन्ति। भज्जितपिट्ठं वा यंकिञ्चि सुद्धखज्जकं वा न पवारेति। मच्छमंसपूरितखज्जकं पन सत्तुमोदको वा पवारेति। मच्छो मंसञ्च पाकटमेव। अयं पन विसेसो – सचेपि यागुं पिवन्तस्स यागुसित्थमत्तानेव द्वे मच्छखण्डानि वा मंसखण्डानि वा एकभाजने वा नानाभाजने वा देन्ति, तानि चे अखादन्तो अञ्ञं यंकिञ्चि पवारणप्पहोनकं पटिक्खिपति , न पवारेति। ततो एकं खादितं, एकं हत्थे वा पत्ते वा होति, सो चे अञ्ञं पटिक्खिपति, पवारेति। द्वेपि खादितानि होन्ति, मुखे सासपमत्तम्पि अवसिट्ठं नत्थि, सचेपि अञ्ञं पटिक्खिपति, न पवारेति।
Kummāso nāma yavehi katakummāso. Aññehi pana muggādīhi katakummāso pavāraṇaṃ na janeti. Sattu nāma sālivīhiyavehi katasattu. Kaṅguvarakakudrūsakasīsānipi bhajjitvā īsakaṃ koṭṭetvā thuse palāpetvā puna daḷhaṃ koṭṭetvā cuṇṇaṃ karonti. Sacepi taṃ allattā ekābaddhaṃ hoti, sattusaṅgahameva gacchati. Kharapākabhajjitānaṃ vīhīnaṃ taṇḍule koṭṭetvā denti, tampi cuṇṇaṃ sattusaṅgahameva gacchati. Samapākabhajjitānaṃ pana vīhīnaṃ vā vīhipalāpānaṃ vā taṇḍulā bhajjitataṇḍulā eva vā na pavārenti. Tesaṃ pana taṇḍulādīnaṃ cuṇṇaṃ pavāreti. Kharapākabhajjitānaṃ vīhīnaṃ kuṇḍakampi pavāreti. Samapākabhajjitānaṃ pana ātapasukkhānaṃ vā kuṇḍakaṃ na pavāreti. Lājā vā tehi katabhattasattuādīni vā na pavārenti. Bhajjitapiṭṭhaṃ vā yaṃkiñci suddhakhajjakaṃ vā na pavāreti. Macchamaṃsapūritakhajjakaṃ pana sattumodako vā pavāreti. Maccho maṃsañca pākaṭameva. Ayaṃ pana viseso – sacepi yāguṃ pivantassa yāgusitthamattāneva dve macchakhaṇḍāni vā maṃsakhaṇḍāni vā ekabhājane vā nānābhājane vā denti, tāni ce akhādanto aññaṃ yaṃkiñci pavāraṇappahonakaṃ paṭikkhipati , na pavāreti. Tato ekaṃ khāditaṃ, ekaṃ hatthe vā patte vā hoti, so ce aññaṃ paṭikkhipati, pavāreti. Dvepi khāditāni honti, mukhe sāsapamattampi avasiṭṭhaṃ natthi, sacepi aññaṃ paṭikkhipati, na pavāreti.
कप्पियमंसं खादन्तो कप्पियमंसं पटिक्खिपति, पवारेति। कप्पियमंसं खादन्तो अकप्पियमंसं पटिक्खिपति, न पवारेति। कस्मा? अवत्थुताय। यञ्हि भिक्खुनो खादितुं वट्टति, तंयेव पटिक्खिपतो पवारणा होति। इदं पन जानन्तो अकप्पियत्ता पटिक्खिपति, अजानन्तोपि पटिक्खिपितब्बट्ठाने ठितमेव पटिक्खिपति नाम, तस्मा न पवारेति। सचे पन अकप्पियमंसं खादन्तो कप्पियमंसं पटिक्खिपति, पवारेति। कस्मा? वत्थुताय। यञ्हि तेन पटिक्खित्तं, तं पवारणाय वत्थु। यं पन खादति, तं किञ्चापि पटिक्खिपितब्बट्ठाने ठितं, खादियमानं पन मंसभावं न जहति, तस्मा पवारेति। अकप्पियमंसं खादन्तो अकप्पियमंसं पटिक्खिपति, पुरिमनयेनेव न पवारेति। कप्पियमंसं वा अकप्पियमंसं वा खादन्तो पञ्चन्नं भोजनानं यंकिञ्चि कप्पियभोजनं पटिक्खिपति, पवारेति। कुलदूसकवेज्जकम्मउत्तरिमनुस्सधम्मारोचनसादितरूपियादीहि निब्बत्तं बुद्धपटिकुट्ठं अनेसनाय उप्पन्नं अकप्पियभोजनं पटिक्खिपति, न पवारेति। कप्पियभोजनं वा अकप्पियभोजनं वा भुञ्जन्तोपि कप्पियभोजनं पटिक्खिपति, पवारेति। अकप्पियभोजनं पटिक्खिपति, न पवारेतीति सब्बत्थ वुत्तनयेनेव कारणं वेदितब्बं।
Kappiyamaṃsaṃ khādanto kappiyamaṃsaṃ paṭikkhipati, pavāreti. Kappiyamaṃsaṃ khādanto akappiyamaṃsaṃ paṭikkhipati, na pavāreti. Kasmā? Avatthutāya. Yañhi bhikkhuno khādituṃ vaṭṭati, taṃyeva paṭikkhipato pavāraṇā hoti. Idaṃ pana jānanto akappiyattā paṭikkhipati, ajānantopi paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitameva paṭikkhipati nāma, tasmā na pavāreti. Sace pana akappiyamaṃsaṃ khādanto kappiyamaṃsaṃ paṭikkhipati, pavāreti. Kasmā? Vatthutāya. Yañhi tena paṭikkhittaṃ, taṃ pavāraṇāya vatthu. Yaṃ pana khādati, taṃ kiñcāpi paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitaṃ, khādiyamānaṃ pana maṃsabhāvaṃ na jahati, tasmā pavāreti. Akappiyamaṃsaṃ khādanto akappiyamaṃsaṃ paṭikkhipati, purimanayeneva na pavāreti. Kappiyamaṃsaṃ vā akappiyamaṃsaṃ vā khādanto pañcannaṃ bhojanānaṃ yaṃkiñci kappiyabhojanaṃ paṭikkhipati, pavāreti. Kuladūsakavejjakammauttarimanussadhammārocanasāditarūpiyādīhi nibbattaṃ buddhapaṭikuṭṭhaṃ anesanāya uppannaṃ akappiyabhojanaṃ paṭikkhipati, na pavāreti. Kappiyabhojanaṃ vā akappiyabhojanaṃ vā bhuñjantopi kappiyabhojanaṃ paṭikkhipati, pavāreti. Akappiyabhojanaṃ paṭikkhipati, na pavāretīti sabbattha vuttanayeneva kāraṇaṃ veditabbaṃ.
एवं ‘‘असन’’न्तिआदीसु यञ्च अस्नाति, यञ्च भोजनं हत्थपासे ठितेन अभिहटं पटिक्खिपन्तो पवारणं आपज्जति, तं ञत्वा इदानि यथा आपज्जति, तस्स जाननत्थं अयं विनिच्छयो – ‘‘‘असनं भोजन’न्ति एत्थ ताव येन एकसित्थम्पि अज्झोहटं होति, सो सचे पत्तमुखहत्थानं यत्थ कत्थचि पञ्चसु भोजनेसु एकस्मिम्पि सति अञ्ञं पञ्चसु भोजनेसु एकम्पि पटिक्खिपति, पवारेति। कत्थचि भोजनं नत्थि, आमिसगन्धमत्तं पञ्ञायति, न पवारेति। मुखे च हत्थे च भोजनं नत्थि, पत्ते अत्थि, तस्मिं पन आसने न भुञ्जितुकामो, विहारं पविसित्वा भुञ्जितुकामो, अञ्ञस्स वा दातुकामो, तस्मिं चे अन्तरे भोजनं पटिक्खिपति, न पवारेति। कस्मा? विप्पकतभोजनभावस्स उपच्छिन्नत्ता। योपि अञ्ञत्र गन्त्वा भुञ्जितुकामो मुखे भत्तं गिलित्वा सेसं आदाय गच्छन्तो अन्तरामग्गे अञ्ञं भोजनं पटिक्खिपति, तस्सापि पवारणा न होती’’ति महापच्चरियं वुत्तं। यथा च पत्ते; एवं हत्थेपि। मुखेपि वा विज्जमानभोजनं सचे अनज्झोहरितुकामो होति, तस्मिञ्च खणे अञ्ञं पटिक्खिपति, न पवारेति। एकस्मिञ्हि पदे वुत्तलक्खणं सब्बत्थ वेदितब्बं होति। अपिच कुरुन्दियं एस नयो दस्सितोयेव। वुत्तञ्हि तत्थ ‘‘मुखे भत्तं गिलितं, हत्थे भत्तं विघासादस्स दातुकामो, पत्ते भत्तं भिक्खुस्स दातुकामो, सचे तस्मिं खणे पटिक्खिपति, न पवारेती’’ति। हत्थपासे ठितोति एत्थ पन सचे भिक्खु निसिन्नो होति, आसनस्स पच्छिमन्ततो पट्ठाय, सचे ठितो, पण्हिअन्ततो पट्ठाय, सचे निपन्नो, येन पस्सेन निपन्नो, तस्स पारिमन्ततो पट्ठाय, दायकस्स निसिन्नस्स वा ठितस्स वा निपन्नस्स वा ठपेत्वा पसारितहत्थं यं आसन्नतरं अङ्गं, तस्स ओरिमन्तेन परिच्छिन्दित्वा अड्ढतेय्यहत्थो ‘‘हत्थपासो’’ति वेदितब्बो। तस्मिं ठत्वा अभिहटं पटिक्खिपन्तस्सेव पवारणा होति, न ततो परं।
Evaṃ ‘‘asana’’ntiādīsu yañca asnāti, yañca bhojanaṃ hatthapāse ṭhitena abhihaṭaṃ paṭikkhipanto pavāraṇaṃ āpajjati, taṃ ñatvā idāni yathā āpajjati, tassa jānanatthaṃ ayaṃ vinicchayo – ‘‘‘asanaṃ bhojana’nti ettha tāva yena ekasitthampi ajjhohaṭaṃ hoti, so sace pattamukhahatthānaṃ yattha katthaci pañcasu bhojanesu ekasmimpi sati aññaṃ pañcasu bhojanesu ekampi paṭikkhipati, pavāreti. Katthaci bhojanaṃ natthi, āmisagandhamattaṃ paññāyati, na pavāreti. Mukhe ca hatthe ca bhojanaṃ natthi, patte atthi, tasmiṃ pana āsane na bhuñjitukāmo, vihāraṃ pavisitvā bhuñjitukāmo, aññassa vā dātukāmo, tasmiṃ ce antare bhojanaṃ paṭikkhipati, na pavāreti. Kasmā? Vippakatabhojanabhāvassa upacchinnattā. Yopi aññatra gantvā bhuñjitukāmo mukhe bhattaṃ gilitvā sesaṃ ādāya gacchanto antarāmagge aññaṃ bhojanaṃ paṭikkhipati, tassāpi pavāraṇā na hotī’’ti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Yathā ca patte; evaṃ hatthepi. Mukhepi vā vijjamānabhojanaṃ sace anajjhoharitukāmo hoti, tasmiñca khaṇe aññaṃ paṭikkhipati, na pavāreti. Ekasmiñhi pade vuttalakkhaṇaṃ sabbattha veditabbaṃ hoti. Apica kurundiyaṃ esa nayo dassitoyeva. Vuttañhi tattha ‘‘mukhe bhattaṃ gilitaṃ, hatthe bhattaṃ vighāsādassa dātukāmo, patte bhattaṃ bhikkhussa dātukāmo, sace tasmiṃ khaṇe paṭikkhipati, na pavāretī’’ti. Hatthapāse ṭhitoti ettha pana sace bhikkhu nisinno hoti, āsanassa pacchimantato paṭṭhāya, sace ṭhito, paṇhiantato paṭṭhāya, sace nipanno, yena passena nipanno, tassa pārimantato paṭṭhāya, dāyakassa nisinnassa vā ṭhitassa vā nipannassa vā ṭhapetvā pasāritahatthaṃ yaṃ āsannataraṃ aṅgaṃ, tassa orimantena paricchinditvā aḍḍhateyyahattho ‘‘hatthapāso’’ti veditabbo. Tasmiṃ ṭhatvā abhihaṭaṃ paṭikkhipantasseva pavāraṇā hoti, na tato paraṃ.
अभिहरतीति हत्थपासब्भन्तरे ठितो गहणत्थं उपनामेति। सचे पन अनन्तरनिसिन्नोपि भिक्खु हत्थे वा ऊरूसु वा आधारके वा ठितपत्तं अनभिहरित्वाव ‘‘भत्तं गण्हा’’ति वदति, तं पटिक्खिपतो पवारणा नत्थि। भत्तपच्छिं आनेत्वा पुरतो भूमियं ठपेत्वा ‘‘गण्हाही’’ति वुत्तेपि एसेव नयो। ईसकं पन उद्धरित्वा वा अपनामेत्वा वा ‘‘गण्हथा’’ति वुत्ते पटिक्खिपतो पवारणा होति। थेरासने निसिन्नो थेरो दूरे निसिन्नस्स दहरभिक्खुस्स पत्तं पेसेत्वा ‘‘इतो ओदनं गण्हाही’’ति वदति, गण्हित्वा पन गतो तुण्ही तिट्ठति, दहरो ‘‘अलं मय्ह’’न्ति पटिक्खिपति, न पवारेति। कस्मा? थेरस्स दूरभावतो दूतस्स च अनभिहरणतोति। सचे पन गहेत्वा आगतो भिक्खु ‘‘इदं भत्तं गण्हा’’ति वदति, तं पटिक्खिपतो पवारणा होति।
Abhiharatīti hatthapāsabbhantare ṭhito gahaṇatthaṃ upanāmeti. Sace pana anantaranisinnopi bhikkhu hatthe vā ūrūsu vā ādhārake vā ṭhitapattaṃ anabhiharitvāva ‘‘bhattaṃ gaṇhā’’ti vadati, taṃ paṭikkhipato pavāraṇā natthi. Bhattapacchiṃ ānetvā purato bhūmiyaṃ ṭhapetvā ‘‘gaṇhāhī’’ti vuttepi eseva nayo. Īsakaṃ pana uddharitvā vā apanāmetvā vā ‘‘gaṇhathā’’ti vutte paṭikkhipato pavāraṇā hoti. Therāsane nisinno thero dūre nisinnassa daharabhikkhussa pattaṃ pesetvā ‘‘ito odanaṃ gaṇhāhī’’ti vadati, gaṇhitvā pana gato tuṇhī tiṭṭhati, daharo ‘‘alaṃ mayha’’nti paṭikkhipati, na pavāreti. Kasmā? Therassa dūrabhāvato dūtassa ca anabhiharaṇatoti. Sace pana gahetvā āgato bhikkhu ‘‘idaṃ bhattaṃ gaṇhā’’ti vadati, taṃ paṭikkhipato pavāraṇā hoti.
परिवेसनाय एको एकेन हत्थेन ओदनपच्छिं एकेन कटच्छुं गहेत्वा भिक्खू परिविसति, तत्र चे अञ्ञो आगन्त्वा ‘‘अहं पच्छिं धारेस्सामि, त्वं ओदनं देही’’ति वत्वा गहितमत्तकमेव करोति, परिवेसको एव पन तं धारेति, तस्मा सा अभिहटाव होति। ततो दातुकामताय गण्हन्तं पटिक्खिपन्तस्स पवारणा होति। सचे पन परिविसकेन फुट्ठमत्ताव होति, इतरोव नं धारेति, ततो दातुकामताय गण्हन्तं पटिक्खिपन्तस्स पवारणा न होति। कटच्छुना उद्धटभत्ते पन होति। कटच्छुअभिहारोयेव हि तस्स अभिहारो। द्विन्नं समभारेपि पटिक्खिपन्तो पवारेतियेवाति महापच्चरियं वुत्तं। अनन्तरस्स भिक्खुनो भत्ते दिय्यमाने इतरो पत्तं हत्थेहि पिदहति, पवारणा नत्थि। कस्मा? अञ्ञस्स अभिहटे पटिक्खित्तत्ता।
Parivesanāya eko ekena hatthena odanapacchiṃ ekena kaṭacchuṃ gahetvā bhikkhū parivisati, tatra ce añño āgantvā ‘‘ahaṃ pacchiṃ dhāressāmi, tvaṃ odanaṃ dehī’’ti vatvā gahitamattakameva karoti, parivesako eva pana taṃ dhāreti, tasmā sā abhihaṭāva hoti. Tato dātukāmatāya gaṇhantaṃ paṭikkhipantassa pavāraṇā hoti. Sace pana parivisakena phuṭṭhamattāva hoti, itarova naṃ dhāreti, tato dātukāmatāya gaṇhantaṃ paṭikkhipantassa pavāraṇā na hoti. Kaṭacchunā uddhaṭabhatte pana hoti. Kaṭacchuabhihāroyeva hi tassa abhihāro. Dvinnaṃ samabhārepi paṭikkhipanto pavāretiyevāti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Anantarassa bhikkhuno bhatte diyyamāne itaro pattaṃ hatthehi pidahati, pavāraṇā natthi. Kasmā? Aññassa abhihaṭe paṭikkhittattā.
पटिक्खेपो पञ्ञायतीति एत्थ वाचाय अभिहटं पटिक्खिपतो पवारणा नत्थि। कायेन अभिहटं पन कायेन वा वाचाय वा पटिक्खिपन्तस्स पवारणा होतीति वेदितब्बो।
Paṭikkhepo paññāyatīti ettha vācāya abhihaṭaṃ paṭikkhipato pavāraṇā natthi. Kāyena abhihaṭaṃ pana kāyena vā vācāya vā paṭikkhipantassa pavāraṇā hotīti veditabbo.
तत्थ कायेन पटिक्खेपो नाम अङ्गुलिं वा हत्थं वा मच्छिकबीजनिं वा चीवरकण्णं वा चालेति, भमुकाय वा आकारं करोति, कुद्धो वा ओलोकेति, वाचाय पटिक्खेपो नाम ‘‘अल’’न्ति वा, ‘‘न गण्हामी’’ति वा, ‘‘मा आकिरा’’ति वा, ‘‘अपगच्छा’’ति वा वदति; एवं येन केनचि आकारेन कायेन वा वाचाय वा पटिक्खित्ते पवारणा होति।
Tattha kāyena paṭikkhepo nāma aṅguliṃ vā hatthaṃ vā macchikabījaniṃ vā cīvarakaṇṇaṃ vā cāleti, bhamukāya vā ākāraṃ karoti, kuddho vā oloketi, vācāya paṭikkhepo nāma ‘‘ala’’nti vā, ‘‘na gaṇhāmī’’ti vā, ‘‘mā ākirā’’ti vā, ‘‘apagacchā’’ti vā vadati; evaṃ yena kenaci ākārena kāyena vā vācāya vā paṭikkhitte pavāraṇā hoti.
एको अभिहटे भत्ते पवारणाय भीतो हत्थ अपनेत्वा पुनप्पुनं पत्ते ओदनं आकिरन्तं ‘‘आकिर आकिर कोट्टेत्वा पूरेही’’ति वदति, एत्थ कथन्ति? महासुमत्थेरो ताव ‘‘अनाकिरणत्थाय वुत्तत्ता पवारणा होती’’ति आह। महापदुमत्थेरो पन ‘‘‘आकिर पूरेही’ति वदन्तस्स नाम ‘कस्सचि पवारणा अत्थी’ति वत्वा ‘न पवारेती’’’ति आह। अपरो भत्तं अभिहरन्तं भिक्खुं सल्लक्खेत्वा ‘‘किं आवुसो इतोपि किञ्चि गण्हिस्ससि, दम्मि ते किञ्ची’’ति आह। तत्रापि ‘‘‘एवं नागमिस्सती’ति वुत्तत्ता ‘पवारणा होती’’’ति महासुमत्थेरो आह। महापदुमत्थेरो पन ‘‘‘गण्हिस्ससी’ति वदन्तस्स नाम ‘कस्सचि पवारणा अत्थी’ति वत्वा ‘न पवारेती’’’ति आह।
Eko abhihaṭe bhatte pavāraṇāya bhīto hattha apanetvā punappunaṃ patte odanaṃ ākirantaṃ ‘‘ākira ākira koṭṭetvā pūrehī’’ti vadati, ettha kathanti? Mahāsumatthero tāva ‘‘anākiraṇatthāya vuttattā pavāraṇā hotī’’ti āha. Mahāpadumatthero pana ‘‘‘ākira pūrehī’ti vadantassa nāma ‘kassaci pavāraṇā atthī’ti vatvā ‘na pavāretī’’’ti āha. Aparo bhattaṃ abhiharantaṃ bhikkhuṃ sallakkhetvā ‘‘kiṃ āvuso itopi kiñci gaṇhissasi, dammi te kiñcī’’ti āha. Tatrāpi ‘‘‘evaṃ nāgamissatī’ti vuttattā ‘pavāraṇā hotī’’’ti mahāsumatthero āha. Mahāpadumatthero pana ‘‘‘gaṇhissasī’ti vadantassa nāma ‘kassaci pavāraṇā atthī’ti vatvā ‘na pavāretī’’’ti āha.
एको समंसकं रसं अभिहरित्वा ‘‘रसं गण्हथा’’ति वदति, तं सुत्वा पटिक्खिपतो पवारणा नत्थि। ‘‘मच्छरसं मंसरस’’न्ति वुत्ते पटिक्खिपतो होति, ‘‘इदं गण्हथा’’ति वुत्तेपि होतियेव। मंसं विसुं कत्वा ‘‘मंसरसं गण्हथा’’ति वदति, तत्थ चे सासपमत्तम्पि मंसखण्डं अत्थि , तं पटिक्खिपतो पवारणा होति। सचे पन परिस्सावितो होति, ‘‘वट्टती’’ति अभयत्थेरो आह।
Eko samaṃsakaṃ rasaṃ abhiharitvā ‘‘rasaṃ gaṇhathā’’ti vadati, taṃ sutvā paṭikkhipato pavāraṇā natthi. ‘‘Maccharasaṃ maṃsarasa’’nti vutte paṭikkhipato hoti, ‘‘idaṃ gaṇhathā’’ti vuttepi hotiyeva. Maṃsaṃ visuṃ katvā ‘‘maṃsarasaṃ gaṇhathā’’ti vadati, tattha ce sāsapamattampi maṃsakhaṇḍaṃ atthi , taṃ paṭikkhipato pavāraṇā hoti. Sace pana parissāvito hoti, ‘‘vaṭṭatī’’ti abhayatthero āha.
मंसरसेन आपुच्छन्तं महाथेरो ‘‘मुहुत्तं आगमेही’’ति वत्वा ‘‘थालकं आवुसो आहरा’’ति आह। एत्थ कथन्ति? महासुमत्थेरो ताव ‘‘अभिहारकस्स गमनं पठमं उपच्छिन्नं, तस्मा पवारेती’’ति आह। महापदुमत्थेरो पन ‘‘अयं कुहिं गच्छति, कीदिसं एतस्स गमनं, गण्हन्तस्सापि नाम पवारणा अत्थी’’ति वत्वा ‘‘न पवारेती’’ति आह। कळीरपनसादीहि मिस्सेत्वा मंसं पचन्ति, तं गहेत्वा ‘‘कळीरसूपं गण्हथ, पनसब्यञ्जनं गण्हथा’’ति वदन्ति, एवम्पि न पवारेति। कस्मा? अपवारणारहस्स नामेन वुत्तत्ता। सचे पन ‘‘मच्छसूपं मंससूप’’न्ति वा ‘‘इमं गण्हथा’’ति वा वदन्ति, पवारेति। मंसकरम्बको नाम होति, तं दातुकामोपि ‘‘करम्बकं गण्हथा’’ति वदति, वट्टति; न पवारेति। ‘‘मंसकरम्बक’’न्ति वा ‘‘इद’’न्ति वा वुत्ते पन पवारेति। एसेव नयो सब्बेसु मच्छमंसमिस्सकेसु।
Maṃsarasena āpucchantaṃ mahāthero ‘‘muhuttaṃ āgamehī’’ti vatvā ‘‘thālakaṃ āvuso āharā’’ti āha. Ettha kathanti? Mahāsumatthero tāva ‘‘abhihārakassa gamanaṃ paṭhamaṃ upacchinnaṃ, tasmā pavāretī’’ti āha. Mahāpadumatthero pana ‘‘ayaṃ kuhiṃ gacchati, kīdisaṃ etassa gamanaṃ, gaṇhantassāpi nāma pavāraṇā atthī’’ti vatvā ‘‘na pavāretī’’ti āha. Kaḷīrapanasādīhi missetvā maṃsaṃ pacanti, taṃ gahetvā ‘‘kaḷīrasūpaṃ gaṇhatha, panasabyañjanaṃ gaṇhathā’’ti vadanti, evampi na pavāreti. Kasmā? Apavāraṇārahassa nāmena vuttattā. Sace pana ‘‘macchasūpaṃ maṃsasūpa’’nti vā ‘‘imaṃ gaṇhathā’’ti vā vadanti, pavāreti. Maṃsakarambako nāma hoti, taṃ dātukāmopi ‘‘karambakaṃ gaṇhathā’’ti vadati, vaṭṭati; na pavāreti. ‘‘Maṃsakarambaka’’nti vā ‘‘ida’’nti vā vutte pana pavāreti. Eseva nayo sabbesu macchamaṃsamissakesu.
यो पन निमन्तने भुञ्जमानो मंसं अभिहटं ‘‘उद्दिस्स कत’’न्ति मञ्ञमानो पटिक्खिपति, पवारितोव होतीति महापच्चरियं वुत्तं। मिस्सककथा पन कुरुन्दियं सुट्ठु वुत्ता। एवञ्हि तत्थ वुत्तं – पिण्डपातचारिको भिक्खु भत्तमिस्सकं यागुं आहरित्वा ‘‘यागुं गण्हथा’’ति वदति, न पवारेति। ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति वुत्ते पवारेति। कस्मा? येनापुच्छितो, तस्स अत्थिताय। अयमेत्थ अधिप्पायो – ‘‘यागुमिस्सकं गण्हथा’’ति वदति, तत्र चे यागु बहुतरा वा होति समसमा वा, न पवारेति। यागु मन्दा, भत्तं बहुतरं, पवारेति। इदञ्च सब्बअट्ठकथासु वुत्तत्ता न सक्का पटिक्खिपितुं, कारणं पनेत्थ दुद्दसं। ‘‘भत्तमिस्सकं गण्हथा’’ति वदति, भत्तं बहुकं वा समं वा अप्पतरं वा होति, पवारेतियेव। भत्तं वा यागुं वा अनामसित्वा ‘‘मिस्सकं गण्हथा’’ति वदति, तत्र चे भत्तं बहुतरं वा समकं वा होति, पवारेति। अप्पतरं न पवारेति। इदञ्च करम्बकेन न समानेतब्बं। करम्बको हि मंसमिस्सकोपि होति अमंसमिस्सकोपि, तस्मा ‘‘करम्बक’’न्ति वुत्ते पवारणा नत्थि। इदं पन भत्तमिस्सकमेव। एत्थ वुत्तनयेनेव पवारणा होति। बहुरसे भत्ते रसं, बहुखीरे खीरं बहुसप्पिम्हि च पायासे सप्पिं गण्हथाति विसुं कत्वा देति, तं पटिक्खिपतो पवारणा नत्थि।
Yo pana nimantane bhuñjamāno maṃsaṃ abhihaṭaṃ ‘‘uddissa kata’’nti maññamāno paṭikkhipati, pavāritova hotīti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Missakakathā pana kurundiyaṃ suṭṭhu vuttā. Evañhi tattha vuttaṃ – piṇḍapātacāriko bhikkhu bhattamissakaṃ yāguṃ āharitvā ‘‘yāguṃ gaṇhathā’’ti vadati, na pavāreti. ‘‘Bhattaṃ gaṇhathā’’ti vutte pavāreti. Kasmā? Yenāpucchito, tassa atthitāya. Ayamettha adhippāyo – ‘‘yāgumissakaṃ gaṇhathā’’ti vadati, tatra ce yāgu bahutarā vā hoti samasamā vā, na pavāreti. Yāgu mandā, bhattaṃ bahutaraṃ, pavāreti. Idañca sabbaaṭṭhakathāsu vuttattā na sakkā paṭikkhipituṃ, kāraṇaṃ panettha duddasaṃ. ‘‘Bhattamissakaṃ gaṇhathā’’ti vadati, bhattaṃ bahukaṃ vā samaṃ vā appataraṃ vā hoti, pavāretiyeva. Bhattaṃ vā yāguṃ vā anāmasitvā ‘‘missakaṃ gaṇhathā’’ti vadati, tatra ce bhattaṃ bahutaraṃ vā samakaṃ vā hoti, pavāreti. Appataraṃ na pavāreti. Idañca karambakena na samānetabbaṃ. Karambako hi maṃsamissakopi hoti amaṃsamissakopi, tasmā ‘‘karambaka’’nti vutte pavāraṇā natthi. Idaṃ pana bhattamissakameva. Ettha vuttanayeneva pavāraṇā hoti. Bahurase bhatte rasaṃ, bahukhīre khīraṃ bahusappimhi ca pāyāse sappiṃ gaṇhathāti visuṃ katvā deti, taṃ paṭikkhipato pavāraṇā natthi.
यो पन गच्छन्तो पवारेति, सो गच्छन्तोव भुञ्जितुं लभति। कद्दमं वा उदकं वा पत्वा ठितेन अतिरित्तं कारेतब्बं। सचे अन्तरा नदी पूरा होति, नदीतीरे गुम्बं अनुपरियायन्तेन भुञ्जितब्बं। अथ नावा वा सेतु वा अत्थि, तं अभिरुहित्वापि चङ्कमन्तेनव भुञ्जितब्बं, गमनं न उपच्छिन्दितब्बं। याने वा हत्थिअस्सपिट्ठे वा चन्दमण्डले वा सूरियमण्डले वा निसीदित्वा पवारितेन याव मज्झन्हिकं, ताव तेसु गच्छन्तेसुपि निसिन्नेनेव भुञ्जितब्बं। यो ठितो पवारेति, ठितेनेव, यो निसिन्नो पवारेति, निसिन्नेनेव भुञ्जितब्बं। तं तं इरियापथं कोपेन्तेन अतिरित्तं कारेतब्बं। यो उक्कुटिको निसीदित्वा पवारेति, तेन उक्कुटिकेनेव भुञ्जितब्बं। तस्स पन हेट्ठा पलालपीठं वा किञ्चि वा निसीदनकं दातब्बं। पीठके निसीदित्वा पवारितेन आसनं अचालेत्वाव चतस्सो दिसा परिवत्तन्तेन भुञ्जितुं लब्भति। मञ्चे निसीदित्वा पवारितेन इतो वा एत्तो वा संसरितुं न लब्भति। सचे पन नं सह मञ्चेन उक्खिपित्वा अञ्ञत्र नेन्ति, वट्टति। निपज्जित्वा पवारितेन निपन्नेनेव भुञ्जितब्बं। परिवत्तन्तेन येन पस्सेन निपन्नो, तस्स ठानं नातिक्कमेतब्बं।
Yo pana gacchanto pavāreti, so gacchantova bhuñjituṃ labhati. Kaddamaṃ vā udakaṃ vā patvā ṭhitena atirittaṃ kāretabbaṃ. Sace antarā nadī pūrā hoti, nadītīre gumbaṃ anupariyāyantena bhuñjitabbaṃ. Atha nāvā vā setu vā atthi, taṃ abhiruhitvāpi caṅkamantenava bhuñjitabbaṃ, gamanaṃ na upacchinditabbaṃ. Yāne vā hatthiassapiṭṭhe vā candamaṇḍale vā sūriyamaṇḍale vā nisīditvā pavāritena yāva majjhanhikaṃ, tāva tesu gacchantesupi nisinneneva bhuñjitabbaṃ. Yo ṭhito pavāreti, ṭhiteneva, yo nisinno pavāreti, nisinneneva bhuñjitabbaṃ. Taṃ taṃ iriyāpathaṃ kopentena atirittaṃ kāretabbaṃ. Yo ukkuṭiko nisīditvā pavāreti, tena ukkuṭikeneva bhuñjitabbaṃ. Tassa pana heṭṭhā palālapīṭhaṃ vā kiñci vā nisīdanakaṃ dātabbaṃ. Pīṭhake nisīditvā pavāritena āsanaṃ acāletvāva catasso disā parivattantena bhuñjituṃ labbhati. Mañce nisīditvā pavāritena ito vā etto vā saṃsarituṃ na labbhati. Sace pana naṃ saha mañcena ukkhipitvā aññatra nenti, vaṭṭati. Nipajjitvā pavāritena nipanneneva bhuñjitabbaṃ. Parivattantena yena passena nipanno, tassa ṭhānaṃ nātikkametabbaṃ.
अनतिरित्तन्ति न अतिरित्तं; न अधिकन्ति अत्थो। तं पन यस्मा कप्पियकतादीहि सत्तहि विनयकम्माकारेहि अकतं वा गिलानस्स अनधिकं वा होति, तस्मा पदभाजने ‘‘अकप्पियकत’’न्तिआदि वुत्तं। तत्थ अकप्पियकतन्ति यं तत्थ फलं वा कन्दमूलादि वा पञ्चहि समणकप्पेहि कप्पियं अकतं; यञ्च अकप्पियमंसं वा अकप्पियभोजनं वा, एतं अकप्पियं नाम। तं अकप्पियं ‘‘अलमेतं सब्ब’’न्ति एवं अतिरित्तं कतम्पि अकप्पियकतन्ति वेदितब्बं। अप्पटिग्गहितकतन्ति भिक्खुना अप्पटिग्गहितंयेव पुरिमनयेनेव अतिरित्तं कतं। अनुच्चारितकतन्ति कप्पियं कारापेतुं आगतेन भिक्खुना ईसकम्पि अनुक्खित्तं वा अनपनामितं वा कतं। अहत्थपासे कतन्ति कप्पियं कारापेतुं आगतस्स हत्थपासतो बहि ठितेन कतं। अभुत्ताविना कतन्ति यो ‘‘अलमेतं सब्ब’’न्ति अतिरित्तं करोति, तेन पवारणप्पहोनकं भोजनं अभुत्तेन कतं। भुत्ताविना पवारितेन आसना वुट्ठितेन कतन्ति इदं उत्तानमेव। अलमेतं सब्बन्ति अवुत्तन्ति वचीभेदं कत्वा एवं अवुत्तं होति। इति इमेहि सत्तहि विनयकम्माकारेहि यं अतिरित्तं कप्पियं अकतं, यञ्च न गिलानातिरित्तं, तदुभयम्पि अनतिरित्तन्ति वेदितब्बं।
Anatirittanti na atirittaṃ; na adhikanti attho. Taṃ pana yasmā kappiyakatādīhi sattahi vinayakammākārehi akataṃ vā gilānassa anadhikaṃ vā hoti, tasmā padabhājane ‘‘akappiyakata’’ntiādi vuttaṃ. Tattha akappiyakatanti yaṃ tattha phalaṃ vā kandamūlādi vā pañcahi samaṇakappehi kappiyaṃ akataṃ; yañca akappiyamaṃsaṃ vā akappiyabhojanaṃ vā, etaṃ akappiyaṃ nāma. Taṃ akappiyaṃ ‘‘alametaṃ sabba’’nti evaṃ atirittaṃ katampi akappiyakatanti veditabbaṃ. Appaṭiggahitakatanti bhikkhunā appaṭiggahitaṃyeva purimanayeneva atirittaṃ kataṃ. Anuccāritakatanti kappiyaṃ kārāpetuṃ āgatena bhikkhunā īsakampi anukkhittaṃ vā anapanāmitaṃ vā kataṃ. Ahatthapāse katanti kappiyaṃ kārāpetuṃ āgatassa hatthapāsato bahi ṭhitena kataṃ. Abhuttāvinā katanti yo ‘‘alametaṃ sabba’’nti atirittaṃ karoti, tena pavāraṇappahonakaṃ bhojanaṃ abhuttena kataṃ. Bhuttāvinā pavāritena āsanā vuṭṭhitena katanti idaṃ uttānameva. Alametaṃ sabbanti avuttanti vacībhedaṃ katvā evaṃ avuttaṃ hoti. Iti imehi sattahi vinayakammākārehi yaṃ atirittaṃ kappiyaṃ akataṃ, yañca na gilānātirittaṃ, tadubhayampi anatirittanti veditabbaṃ.
अतिरित्तं पन तस्सेव पटिपक्खनयेन वेदितब्बं। अपिचेत्थ भुत्ताविना कतं होतीति अनन्तरे निसिन्नस्स सभागस्स भिक्खुनो पत्ततो एकम्पि सित्थं वा मंसहीरं वा खादित्वा कतम्पि भुत्ताविनाव कतं होतीति वेदितब्बं। आसना अवुट्ठितेनाति एत्थ पन असम्मोहत्थं अयं विनिच्छयो – द्वे भिक्खू पातोव भुञ्जमाना पवारिता होन्ति – एकेन तत्थेव निसीदितब्बं, इतरेन निच्चभत्तं वा सलाकभत्तं वा आनेत्वा उपड्ढं तस्स भिक्खुनो पत्ते आकिरित्वा हत्थं धोवित्वा सेसं तेन भिक्खुना कप्पियं कारापेत्वा भुञ्जितब्बं। कस्मा? यञ्हि तस्स हत्थे लग्गं, तं अकप्पियं होति। सचे पन पठमं निसिन्नो भिक्खु सयमेव तस्स पत्ततो हत्थेन गण्हाति, हत्थधोवनकिच्चं नत्थि। सचे पन एवं कप्पियं कारापेत्वा भुञ्जन्तस्स पुन किञ्चि ब्यञ्जनं वा खादनीयं वा पत्ते आकिरन्ति, येन पठमं कप्पियं कतं, सो पुन कातुं न लभति। येन अकतं, तेन कातब्बं। यञ्च अकतं, तं कातब्बं। ‘‘येन अकत’’न्ति अञ्ञेन भिक्खुना येन पठमं न कतं, तेन कातब्बं। ‘‘यञ्च अकत’’न्ति येन पठमं कप्पियं कतं, तेनापि यं अकतं तं कातब्बं। पठमभाजने पन कातुं न लब्भति। तत्थ हि करियमानं पठमं कतेन सद्धिं कतं होति, तस्मा अञ्ञस्मिं भाजने कातुं वट्टतीति अधिप्पायो। एवं कतं पन तेन भिक्खुना पठमं कतेन सद्धिं भुञ्जितुं वट्टति।
Atirittaṃ pana tasseva paṭipakkhanayena veditabbaṃ. Apicettha bhuttāvinā kataṃ hotīti anantare nisinnassa sabhāgassa bhikkhuno pattato ekampi sitthaṃ vā maṃsahīraṃ vā khāditvā katampi bhuttāvināva kataṃ hotīti veditabbaṃ. Āsanā avuṭṭhitenāti ettha pana asammohatthaṃ ayaṃ vinicchayo – dve bhikkhū pātova bhuñjamānā pavāritā honti – ekena tattheva nisīditabbaṃ, itarena niccabhattaṃ vā salākabhattaṃ vā ānetvā upaḍḍhaṃ tassa bhikkhuno patte ākiritvā hatthaṃ dhovitvā sesaṃ tena bhikkhunā kappiyaṃ kārāpetvā bhuñjitabbaṃ. Kasmā? Yañhi tassa hatthe laggaṃ, taṃ akappiyaṃ hoti. Sace pana paṭhamaṃ nisinno bhikkhu sayameva tassa pattato hatthena gaṇhāti, hatthadhovanakiccaṃ natthi. Sace pana evaṃ kappiyaṃ kārāpetvā bhuñjantassa puna kiñci byañjanaṃ vā khādanīyaṃ vā patte ākiranti, yena paṭhamaṃ kappiyaṃ kataṃ, so puna kātuṃ na labhati. Yena akataṃ, tena kātabbaṃ. Yañca akataṃ, taṃ kātabbaṃ. ‘‘Yena akata’’nti aññena bhikkhunā yena paṭhamaṃ na kataṃ, tena kātabbaṃ. ‘‘Yañca akata’’nti yena paṭhamaṃ kappiyaṃ kataṃ, tenāpi yaṃ akataṃ taṃ kātabbaṃ. Paṭhamabhājane pana kātuṃ na labbhati. Tattha hi kariyamānaṃ paṭhamaṃ katena saddhiṃ kataṃ hoti, tasmā aññasmiṃ bhājane kātuṃ vaṭṭatīti adhippāyo. Evaṃ kataṃ pana tena bhikkhunā paṭhamaṃ katena saddhiṃ bhuñjituṃ vaṭṭati.
कप्पियं करोन्तेन च न केवलं पत्तेयेव, कुण्डेपि पच्छियम्पि यत्थ कत्थचि पुरतो ठपेत्वा ओनामितभाजने कातब्बं। तं सचेपि भिक्खुसतं पवारितं होति, सब्बेसं भुञ्जितुं वट्टति, अप्पवारितानम्पि वट्टति। येन पन कप्पियं कतं, तस्स न वट्टति। सचेपि पवारेत्वा पिण्डाय पविट्ठं भिक्खुं पत्तं गहेत्वा अवस्सं भुञ्जनके मङ्गलनिमन्तने निसीदापेन्ति, अतिरित्तं कारेत्वाव भुञ्जितब्बं। सचे तत्थ अञ्ञो भिक्खु नत्थि, आसनसालं वा विहारं वा पत्तं पेसेत्वा कारेतब्बं। कप्पियं करोन्तेन पन अनुपसम्पन्नस्स हत्थे ठितं न कातब्बं। सचे आसनसालायं अब्यत्तो भिक्खु होति, सयं गन्त्वा कप्पियं कारापेत्वा आनेत्वा भुञ्जितब्बं।
Kappiyaṃ karontena ca na kevalaṃ patteyeva, kuṇḍepi pacchiyampi yattha katthaci purato ṭhapetvā onāmitabhājane kātabbaṃ. Taṃ sacepi bhikkhusataṃ pavāritaṃ hoti, sabbesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati, appavāritānampi vaṭṭati. Yena pana kappiyaṃ kataṃ, tassa na vaṭṭati. Sacepi pavāretvā piṇḍāya paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ pattaṃ gahetvā avassaṃ bhuñjanake maṅgalanimantane nisīdāpenti, atirittaṃ kāretvāva bhuñjitabbaṃ. Sace tattha añño bhikkhu natthi, āsanasālaṃ vā vihāraṃ vā pattaṃ pesetvā kāretabbaṃ. Kappiyaṃ karontena pana anupasampannassa hatthe ṭhitaṃ na kātabbaṃ. Sace āsanasālāyaṃ abyatto bhikkhu hoti, sayaṃ gantvā kappiyaṃ kārāpetvā ānetvā bhuñjitabbaṃ.
गिलानातिरित्तन्ति एत्थ न केवलं यं गिलानस्स भुत्तावसेसं होति, तं गिलानातिरित्तं; अथ खो यंकिञ्चि गिलानं उद्दिस्स अज्ज वा स्वे वा यदा वा इच्छति, तदा खादिस्सतीति आहटं, तं सब्बं ‘‘गिलानातिरित्त’’न्ति वेदितब्बं। यं यामकालिकादीसु अज्झोहारे अज्झोहारे दुक्कटं, तं असंसट्ठवसेन वुत्तं। सचे पन आमिससंसट्ठानि होन्ति, आहारत्थायपि अनाहारत्थायपि पटिग्गहेत्वा अज्झोहरन्तस्स पाचित्तियमेव।
Gilānātirittanti ettha na kevalaṃ yaṃ gilānassa bhuttāvasesaṃ hoti, taṃ gilānātirittaṃ; atha kho yaṃkiñci gilānaṃ uddissa ajja vā sve vā yadā vā icchati, tadā khādissatīti āhaṭaṃ, taṃ sabbaṃ ‘‘gilānātiritta’’nti veditabbaṃ. Yaṃ yāmakālikādīsu ajjhohāre ajjhohāre dukkaṭaṃ, taṃ asaṃsaṭṭhavasena vuttaṃ. Sace pana āmisasaṃsaṭṭhāni honti, āhāratthāyapi anāhāratthāyapi paṭiggahetvā ajjhoharantassa pācittiyameva.
२४१. सति पच्चयेति यामकालिकं पिपासाय सति पिपासच्छेदनत्थं, सत्ताहकालिकं यावजीविकञ्च तेन तेन उपसमेतब्बके आबाधे सति तस्स उपसमनत्थं परिभुञ्जतो अनापत्ति। सेसमेत्थ उत्तानमेव।
241.Sati paccayeti yāmakālikaṃ pipāsāya sati pipāsacchedanatthaṃ, sattāhakālikaṃ yāvajīvikañca tena tena upasametabbake ābādhe sati tassa upasamanatthaṃ paribhuñjato anāpatti. Sesamettha uttānameva.
कथिनसमुट्ठानं – कायवाचतो कायवाचाचित्ततो च समुट्ठाति, किरियाकिरियं, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Kathinasamuṭṭhānaṃ – kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
पठमपवारणसिक्खापदं पञ्चमं।
Paṭhamapavāraṇasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. भोजनवग्गो • 4. Bhojanavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ५. पठमपवारणसिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५. पठमपवारणसिक्खापदं • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadaṃ
