| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-पुराण-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना
5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
भुत्तावी पवारणं नाम पञ्चङ्गिकं। तेसु ‘‘असनं पञ्ञायत्ती’’ति एतेनेव ‘‘भुत्तावी’’ति एतस्स सिद्धत्ता विसुं अत्थसिद्धि न दिस्सति। दिस्सति चे, अङ्गानं छक्कत्तदस्सनन्ति (वजिर॰ टी॰ पाचित्तिय २३८-२३९) लिखितं। ‘‘भोजनं पञ्ञायती’’ति अभिहटं सन्धाय वुत्तं।
Bhuttāvī pavāraṇaṃ nāma pañcaṅgikaṃ. Tesu ‘‘asanaṃ paññāyattī’’ti eteneva ‘‘bhuttāvī’’ti etassa siddhattā visuṃ atthasiddhi na dissati. Dissati ce, aṅgānaṃ chakkattadassananti (vajira. ṭī. pācittiya 238-239) likhitaṃ. ‘‘Bhojanaṃ paññāyatī’’ti abhihaṭaṃ sandhāya vuttaṃ.
कोट्टेत्वा कतचुण्णम्पीति पि-कारेन कुण्डकं सम्पिण्डेति। समपाकभज्जितानं पन आतपसुक्खानं वा कुण्डकं वा ये केचि तण्डुला वाति एत्तकमेव वुत्तत्ता समपाकभज्जितानं वीहीनं, वीहिपलासानं वा तण्डुलचुण्णं पवारेति। तथा खरपाकभज्जितानं कुण्डकम्पि पवारेति। भज्जितसत्तुयो पिण्डेत्वा कतो अपक्कसत्तुमोदकोपि पवारेतीति लिखितं। सचे अवसिट्ठं नत्थि, न पवारेति। कस्मा? असनसङ्खातस्स विप्पकतभोजनस्स अभावतो।
Koṭṭetvākatacuṇṇampīti pi-kārena kuṇḍakaṃ sampiṇḍeti. Samapākabhajjitānaṃ pana ātapasukkhānaṃ vā kuṇḍakaṃ vā ye keci taṇḍulā vāti ettakameva vuttattā samapākabhajjitānaṃ vīhīnaṃ, vīhipalāsānaṃ vā taṇḍulacuṇṇaṃ pavāreti. Tathā kharapākabhajjitānaṃ kuṇḍakampi pavāreti. Bhajjitasattuyo piṇḍetvā kato apakkasattumodakopi pavāretīti likhitaṃ. Sace avasiṭṭhaṃ natthi, na pavāreti. Kasmā? Asanasaṅkhātassa vippakatabhojanassa abhāvato.
अकप्पियमंसं पन किञ्चापि पटिक्खिपितब्बट्ठाने ठितं, खादियमानं पन मंसभावं न जहाति, तस्मा पवारेति। भोजनसालाय भुञ्जन्तो चे अत्तनो अपापुणनकोट्ठासं अभिहटं पटिक्खिपति, न पवारेति। कामं पटिक्खिपति, पत्ते पन आरामिका आकिरन्ति, तं भुञ्जितुं न वट्टति। इदञ्हि बुद्धप्पटिकुट्ठाय अनेसनाय उप्पन्नेयेव सङ्खं गच्छति। यथा हि सङ्घतो लद्धं पिण्डं दुस्सीलो देति, तञ्चे पटिक्खिपति, न पवारेति, एवंसम्पदमिदन्ति च, विभागो लज्जी चे देति, तं सो न अज्झोहरितुकामताय पटिक्खिपति, पवारेतीति च, ‘‘समंसरसं समच्छरस’’न्ति आपज्जनतो ‘‘मंसरस’’न्ति वुत्ते पन पटिक्खिपतो होति, ‘‘मंसस्स रसं मंसरस’’न्ति अयं विग्गहो नाधिप्पेतोति च वुत्तं। भत्तमिस्सकं यागुं आहरित्वा ‘‘यागुं गण्हथा’’ति वदति, न पवारेति। ‘‘भत्तं गण्हथा’’ति वुत्ते पवारेति। कस्मा? येनापुच्छितो, तस्स अत्थिताय। एत्थ पन ‘‘यागुमिस्सकं गण्हथा’’ति वदति, तत्र चे यागु बहुतरा वा होति, समसमा वा। भत्तं मन्दं, न पवारेति। यागु चे मन्दा, भत्तं बहुतरं, पवारेति। इदञ्च सब्बअट्ठकथासु वुत्तत्ता न सक्का पटिक्खिपितुं। कारणं पनेत्थ दुद्दसं। ‘‘भत्तमिस्सकं गण्हथा’’ति वदति। तत्र भत्तं बहुतरं वा समकं वा अप्पतरं वा होति, पवारेति एव। भत्तं वा यागुं वा अनामसित्वा ‘‘मिस्सकं गण्हथा’’ति वदति। तत्र चे भत्तं बहुतरं, समकं वा होति, पवारेति। अप्पतरं न पवारेति। तं सब्बं वीमंसितब्बन्ति।
Akappiyamaṃsaṃ pana kiñcāpi paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitaṃ, khādiyamānaṃ pana maṃsabhāvaṃ na jahāti, tasmā pavāreti. Bhojanasālāya bhuñjanto ce attano apāpuṇanakoṭṭhāsaṃ abhihaṭaṃ paṭikkhipati, na pavāreti. Kāmaṃ paṭikkhipati, patte pana ārāmikā ākiranti, taṃ bhuñjituṃ na vaṭṭati. Idañhi buddhappaṭikuṭṭhāya anesanāya uppanneyeva saṅkhaṃ gacchati. Yathā hi saṅghato laddhaṃ piṇḍaṃ dussīlo deti, tañce paṭikkhipati, na pavāreti, evaṃsampadamidanti ca, vibhāgo lajjī ce deti, taṃ so na ajjhoharitukāmatāya paṭikkhipati, pavāretīti ca, ‘‘samaṃsarasaṃ samaccharasa’’nti āpajjanato ‘‘maṃsarasa’’nti vutte pana paṭikkhipato hoti, ‘‘maṃsassa rasaṃ maṃsarasa’’nti ayaṃ viggaho nādhippetoti ca vuttaṃ. Bhattamissakaṃ yāguṃ āharitvā ‘‘yāguṃ gaṇhathā’’ti vadati, na pavāreti. ‘‘Bhattaṃ gaṇhathā’’ti vutte pavāreti. Kasmā? Yenāpucchito, tassa atthitāya. Ettha pana ‘‘yāgumissakaṃ gaṇhathā’’ti vadati, tatra ce yāgu bahutarā vā hoti, samasamā vā. Bhattaṃ mandaṃ, na pavāreti. Yāgu ce mandā, bhattaṃ bahutaraṃ, pavāreti. Idañca sabbaaṭṭhakathāsu vuttattā na sakkā paṭikkhipituṃ. Kāraṇaṃ panettha duddasaṃ. ‘‘Bhattamissakaṃ gaṇhathā’’ti vadati. Tatra bhattaṃ bahutaraṃ vā samakaṃ vā appataraṃ vā hoti, pavāreti eva. Bhattaṃ vā yāguṃ vā anāmasitvā ‘‘missakaṃ gaṇhathā’’ti vadati. Tatra ce bhattaṃ bahutaraṃ, samakaṃ vā hoti, pavāreti. Appataraṃ na pavāreti. Taṃ sabbaṃ vīmaṃsitabbanti.
फलं वा कन्दमूलादि वा पञ्चहि समणकप्पेहि कप्पियं अकतन्ति एत्थ कप्पियं अकारापितेहि कदलिफलादीहि सद्धिं अतिरित्तं कारापेत्वापि तं कदलिफलादिं ठपेत्वा अवसेसं भुञ्जितुं वट्टति। अमिस्सकरसत्ता पुन तानि कप्पियं कारापेत्वा अञ्ञस्मिं भाजने ठपेत्वा कारेत्वा भुञ्जितुं वट्टति। कस्मा? पुब्बे तेसु विनयकम्मस्स अनारुळ्हत्ताति वदन्ति।
Phalaṃvā kandamūlādi vā pañcahi samaṇakappehi kappiyaṃ akatanti ettha kappiyaṃ akārāpitehi kadaliphalādīhi saddhiṃ atirittaṃ kārāpetvāpi taṃ kadaliphalādiṃ ṭhapetvā avasesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati. Amissakarasattā puna tāni kappiyaṃ kārāpetvā aññasmiṃ bhājane ṭhapetvā kāretvā bhuñjituṃ vaṭṭati. Kasmā? Pubbe tesu vinayakammassa anāruḷhattāti vadanti.
पत्ते रजं पतितं अप्पटिग्गहितमेव होति। तस्मा पटिग्गहेत्वाव भिक्खा गण्हितब्बा। ‘‘अपटिग्गहेत्वा गण्हतो विनयदुक्कट’’न्ति (पाचि॰ अट्ठ॰ २६५) वुत्तत्ता एतमञ्ञेसम्पि न वट्टतीति वदन्ति। ‘‘तं पन पुन पटिग्गहेत्वा भुञ्जन्तस्स अनापत्ती’’ति एत्थापि एवमेव। इमस्मिं पन ‘‘अतिरित्तं कतं अनतिरित्तकतं होती’’ति एत्थापि एवमेव। इमस्मिं पन ‘‘अतिरित्तं कतं, अनतिरित्तं कतं होती’’तिआदीहि उपपरिक्खित्वा विनिच्छयो वेदितब्बोति दीपितं। अलमेतं सब्बन्ति इदम्पि ते अधिकं, इतो अञ्ञं न लच्छसीति अत्थो।
Patte rajaṃ patitaṃ appaṭiggahitameva hoti. Tasmā paṭiggahetvāva bhikkhā gaṇhitabbā. ‘‘Apaṭiggahetvā gaṇhato vinayadukkaṭa’’nti (pāci. aṭṭha. 265) vuttattā etamaññesampi na vaṭṭatīti vadanti. ‘‘Taṃ pana puna paṭiggahetvā bhuñjantassa anāpattī’’ti etthāpi evameva. Imasmiṃ pana ‘‘atirittaṃ kataṃ anatirittakataṃ hotī’’ti etthāpi evameva. Imasmiṃ pana ‘‘atirittaṃ kataṃ, anatirittaṃ kataṃ hotī’’tiādīhi upaparikkhitvā vinicchayo veditabboti dīpitaṃ. Alametaṃ sabbanti idampi te adhikaṃ, ito aññaṃ na lacchasīti attho.
आहारत्थायाति विकाले एवाति एके। ‘‘पठमकथिनसदिसानि। इदं पन किरियाकिरिय’’न्ति पाठो। कायकम्मं अज्झोहरणतो। वचीकम्मं वाचाय ‘‘अतिरित्तं करोथ, भन्ते’’ति अकारापनतोति वेदितब्बं।
Āhāratthāyāti vikāle evāti eke. ‘‘Paṭhamakathinasadisāni. Idaṃ pana kiriyākiriya’’nti pāṭho. Kāyakammaṃ ajjhoharaṇato. Vacīkammaṃ vācāya ‘‘atirittaṃ karotha, bhante’’ti akārāpanatoti veditabbaṃ.
पठमपवारणासिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
