| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
५. पठमपवारणसिक्खापदवण्णना
5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā
२३६. यावदत्थपवारणाय पवारिता किञ्चापि ‘‘पवारिता’’इच्चेव अधिप्पेता अट्ठुप्पत्तियाव, अथ खो पच्छिमाव इधाधिप्पेता।
236.Yāvadatthapavāraṇāyapavāritā kiñcāpi ‘‘pavāritā’’icceva adhippetā aṭṭhuppattiyāva, atha kho pacchimāva idhādhippetā.
२३७. ‘‘अलमेतं सब्ब’’न्ति वुत्तत्ता अतिरित्तं नाम होति। भिक्खुस्स इदम्पि ते अधिकं, इतो अञ्ञं न लच्छतीति किर अत्थो।
237.‘‘Alametaṃ sabba’’nti vuttattā atirittaṃ nāma hoti. Bhikkhussa idampi te adhikaṃ, ito aññaṃ na lacchatīti kira attho.
२३८-९. ‘‘असनं पञ्ञायती’’ति एतेनेव ‘‘भुत्तावी’’ति एतस्स सिद्धत्ता विसुं अत्थसिद्धि नत्थि। यदि अत्थि, अङ्गानं छक्कत्तदस्सनन्ति। वुत्तम्पि चेतन्तिआदि पवारणङ्गानं पञ्चकत्तदस्सनं। वरकोति यो कोचि वरको। ‘‘पवारणं पन जनेतियेवाति विसुं सित्थं वोदकं करोन्ति, पवारणं न जनेति। यागुं वा पिवन्तो पठमं उदकं पिवति, वट्टति। अवसिट्ठं हेट्ठासित्थं पवारणं न जनेती’’ति लिखितं। उपतिस्सत्थेरो ‘‘जनेतियेवा’’ति वदति, तं न इच्छन्ति आचरिया। भज्जितपिट्ठन्ति तण्डुलचुण्णमेव। भज्जितसत्तुयो पिण्डेत्वा कतमोदको सत्तुमोदको।
238-9. ‘‘Asanaṃ paññāyatī’’ti eteneva ‘‘bhuttāvī’’ti etassa siddhattā visuṃ atthasiddhi natthi. Yadi atthi, aṅgānaṃ chakkattadassananti. Vuttampi cetantiādi pavāraṇaṅgānaṃ pañcakattadassanaṃ. Varakoti yo koci varako. ‘‘Pavāraṇaṃ pana janetiyevāti visuṃ sitthaṃ vodakaṃ karonti, pavāraṇaṃ na janeti. Yāguṃ vā pivanto paṭhamaṃ udakaṃ pivati, vaṭṭati. Avasiṭṭhaṃ heṭṭhāsitthaṃ pavāraṇaṃ na janetī’’ti likhitaṃ. Upatissatthero ‘‘janetiyevā’’ti vadati, taṃ na icchanti ācariyā. Bhajjitapiṭṭhanti taṇḍulacuṇṇameva. Bhajjitasattuyo piṇḍetvā katamodako sattumodako.
‘‘यागुसित्थमत्तानेव द्वे…पे॰… पटिक्खिपति, न पवारेती’’ति वुत्तत्ता परचङ्कमच्छादयो पक्खिपित्वा पक्कयागुं पिवन्तो सचे अञ्ञं तादिसंयेव पटिक्खिपति, पवारणा न होतीति किर धम्मसिरित्थेरो। सचे अञ्ञं पटिक्खिपति, न पवारेति। कस्मा? असनसङ्खातस्स विप्पकतभोजनस्साभावतो। भोजनसालायं भुञ्जन्तो चे, अत्तनो अपापुणनकोट्ठासं अभिहटं पटिक्खिपति, न पवारेति। कामं पटिक्खिपति, पत्ते पन आरामिको आकिरति, ततो भुञ्जितुं न वट्टति। इदञ्हि बुद्धप्पटिकुट्ठअनेसनाय उप्पन्नेयेव सङ्गहं गच्छति। यथा हि सङ्घतो उद्धटपिण्डं दुस्सीलो देति, तं पटिक्खिपति, न पवारेति, एवंसम्पदमिदं। ‘‘विसभागो लज्जी चे देति, तं तेन सम्भोगं अकत्तुकामताय पटिक्खिपति, पवारेतीति अपरे’’ति वुत्तं। परिवेसनायाति भत्तग्गे। ‘‘मंसेन रसं, मंसञ्च रसञ्च मंसरसन्ति आपज्जनतो ‘मंसरस’न्ति वुत्ते पटिक्खेपतो होति, मंसस्स रसं मंसरसन्ति विग्गहो नाधिप्पेतो’’ति वुत्तं। मंसकरम्बको नाम…पे॰… वट्टतीति सुद्धयागु एव होति। अप्पवारणमिस्सककरम्बकोयेव होति, तस्मा न पवारेति, तेन वुत्तं परतो ‘‘इदञ्च करम्बकेन न समानेतब्ब’’न्तिआदि, तस्मा ‘‘तं अभिहरित्वा कञ्जियं गण्हथा’ति वदन्तं पटिक्खिपति, पवारणा न होती’’ति च ‘‘मिस्सकयागुं गण्हथा’ति अवुत्तत्ता ‘सम्मिस्सितं विसुं कत्वा देती’ति वुत्तत्ता’’ति च वुत्तं, यस्मा यागुमिस्सकन्ति एत्थ पदद्वये पवारणारहस्स नामग्गहणं नत्थि, तस्मा तत्र चे यागु बहुतरा वा होति समसमा वा, न पवारेति। कस्मा? तत्थ अभिहारकपटिक्खेपकानं यागुसञ्ञत्ता। यागु चे मन्दा, भत्तं बहुतरं, पवारेति। कस्मा? तेसं उभिन्नम्पि तत्थ भिन्नसञ्ञत्ताति तक्को आचरियस्स। भत्तमिस्सके पवारणारहस्स नामस्स सब्भावतो सब्बदा पवारेति एव। मिस्सके पन वुत्तनयेन कारणं वत्तब्बं। विसुं कत्वा देतीति यथा भत्तसिट्ठं न पतति, तथा गाळ्हं हत्थेन पीळेत्वा परिस्सावेत्वा देति।
‘‘Yāgusitthamattāneva dve…pe… paṭikkhipati, na pavāretī’’ti vuttattā paracaṅkamacchādayo pakkhipitvā pakkayāguṃ pivanto sace aññaṃ tādisaṃyeva paṭikkhipati, pavāraṇā na hotīti kira dhammasiritthero. Sace aññaṃ paṭikkhipati, na pavāreti. Kasmā? Asanasaṅkhātassa vippakatabhojanassābhāvato. Bhojanasālāyaṃ bhuñjanto ce, attano apāpuṇanakoṭṭhāsaṃ abhihaṭaṃ paṭikkhipati, na pavāreti. Kāmaṃ paṭikkhipati, patte pana ārāmiko ākirati, tato bhuñjituṃ na vaṭṭati. Idañhi buddhappaṭikuṭṭhaanesanāya uppanneyeva saṅgahaṃ gacchati. Yathā hi saṅghato uddhaṭapiṇḍaṃ dussīlo deti, taṃ paṭikkhipati, na pavāreti, evaṃsampadamidaṃ. ‘‘Visabhāgo lajjī ce deti, taṃ tena sambhogaṃ akattukāmatāya paṭikkhipati, pavāretīti apare’’ti vuttaṃ. Parivesanāyāti bhattagge. ‘‘Maṃsena rasaṃ, maṃsañca rasañca maṃsarasanti āpajjanato ‘maṃsarasa’nti vutte paṭikkhepato hoti, maṃsassa rasaṃ maṃsarasanti viggaho nādhippeto’’ti vuttaṃ. Maṃsakarambako nāma…pe… vaṭṭatīti suddhayāgu eva hoti. Appavāraṇamissakakarambakoyeva hoti, tasmā na pavāreti, tena vuttaṃ parato ‘‘idañca karambakena na samānetabba’’ntiādi, tasmā ‘‘taṃ abhiharitvā kañjiyaṃ gaṇhathā’ti vadantaṃ paṭikkhipati, pavāraṇā na hotī’’ti ca ‘‘missakayāguṃ gaṇhathā’ti avuttattā ‘sammissitaṃ visuṃ katvā detī’ti vuttattā’’ti ca vuttaṃ, yasmā yāgumissakanti ettha padadvaye pavāraṇārahassa nāmaggahaṇaṃ natthi, tasmā tatra ce yāgu bahutarā vā hoti samasamā vā, na pavāreti. Kasmā? Tattha abhihārakapaṭikkhepakānaṃ yāgusaññattā. Yāgu ce mandā, bhattaṃ bahutaraṃ, pavāreti. Kasmā? Tesaṃ ubhinnampi tattha bhinnasaññattāti takko ācariyassa. Bhattamissake pavāraṇārahassa nāmassa sabbhāvato sabbadā pavāreti eva. Missake pana vuttanayena kāraṇaṃ vattabbaṃ. Visuṃ katvā detīti yathā bhattasiṭṭhaṃ na patati, tathā gāḷhaṃ hatthena pīḷetvā parissāvetvā deti.
अकप्पियकतन्ति एत्थ ‘‘कप्पियं अकारापितेहि कदलिप्फलादीहि सद्धिं अतिरित्तं कप्पियं कारापेत्वापि तं कदलिप्फलादिं ठपेत्वा अवसेसं भुञ्जितुं वट्टति। अमिस्सकरसत्ता पुन तानि कप्पियं कारापेत्वा अञ्ञस्मिं भाजने ठपेत्वा अतिरित्तं कारेत्वा भुञ्जितुं वट्टति। कस्मा? पुब्बे तेसु विनयकम्मस्स अनारुळ्हत्ता’’ति वदन्ति। ‘‘भुत्ताविना च पवारितेन आसना वुट्ठितेन कत’’न्ति वचनतो भुत्ताविना अप्पवारितेन आसना वुट्ठितेन कत्तब्बन्ति सिद्धं, तस्मा ‘‘पातोव अद्धानं गच्छन्तेसु द्वीसु एको पवारितो अवुट्ठितो तत्थ निसीदति, सो इतरेन पिण्डाय चरित्वा लद्धं भिक्खं अत्तना अभुत्वापि ‘अलमेतं सब्ब’न्ति कातुं लभति एवा’’ति वुत्तं, तं सुक्कपक्खे ‘‘भुत्ताविना कतं होती’’ति इमिनाव सिद्धं, तस्मिं पक्खे अत्तनो सत्तङ्गानि न पूरेन्ति, कण्हपक्खे पटिभागेन सत्त वुत्तानीति वेदितब्बं। भुत्ताविना अप्पवारितेन आसना वुट्ठितेन, अवुट्ठितेन वा कतं होति, वट्टति। ‘‘पवारितेन आसना अवुट्ठितेनेवा’’ति इमं पन अत्थविकप्पं दीपेतुं ‘‘सत्तङ्गानि वुत्तानी’’तिपि वत्तुं वट्टति। सो पुन कातुं न लभति पठमं कतस्स पुन तेनेव कत्तब्बप्पसङ्गतो। यञ्च अकतं, तं कत्तब्बन्ति हि वुत्तं। अथ सोव पठमो पुन कत्तुकामो होति, अञ्ञस्मिं भाजने पुब्बे अकतं कातुं लभति। दुतियो पठमभाजनेपि कातुं लभति। ‘‘येन अकतं, तेन कातब्ब’’न्ति हि वुत्तं। इममेवत्थं सन्धाय ‘‘येन यं पठमं कप्पियं कतं, तमेव सो पुन कातुं न लभति, अञ्ञेन कातब्ब’’न्ति लिखितं। तत्थ तन्ति तं पठमं कतन्ति अत्थो। पेसेत्वा कारेतब्बन्ति एत्थ अनुपसम्पन्नो चे गतो, तत्रट्ठेन एकेन भिक्खुना पटिग्गाहेत्वा अपरेन कारेतब्बन्ति तत्थ एकोव एवमेव कातुं न लभतीति। ‘‘यं किञ्चि गिलानं उद्दिस्सा’तिआदिवचनतो विहारादीसु गिलानस्स पापुणनकोट्ठासम्पि गिलानातिरित्तं नाम, तस्मा वट्टती’’ति वदन्ति। आहारत्थायाति विकाले एवाति एके।
Akappiyakatanti ettha ‘‘kappiyaṃ akārāpitehi kadalipphalādīhi saddhiṃ atirittaṃ kappiyaṃ kārāpetvāpi taṃ kadalipphalādiṃ ṭhapetvā avasesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati. Amissakarasattā puna tāni kappiyaṃ kārāpetvā aññasmiṃ bhājane ṭhapetvā atirittaṃ kāretvā bhuñjituṃ vaṭṭati. Kasmā? Pubbe tesu vinayakammassa anāruḷhattā’’ti vadanti. ‘‘Bhuttāvinā ca pavāritena āsanā vuṭṭhitena kata’’nti vacanato bhuttāvinā appavāritena āsanā vuṭṭhitena kattabbanti siddhaṃ, tasmā ‘‘pātova addhānaṃ gacchantesu dvīsu eko pavārito avuṭṭhito tattha nisīdati, so itarena piṇḍāya caritvā laddhaṃ bhikkhaṃ attanā abhutvāpi ‘alametaṃ sabba’nti kātuṃ labhati evā’’ti vuttaṃ, taṃ sukkapakkhe ‘‘bhuttāvinā kataṃ hotī’’ti imināva siddhaṃ, tasmiṃ pakkhe attano sattaṅgāni na pūrenti, kaṇhapakkhe paṭibhāgena satta vuttānīti veditabbaṃ. Bhuttāvinā appavāritena āsanā vuṭṭhitena, avuṭṭhitena vā kataṃ hoti, vaṭṭati. ‘‘Pavāritena āsanā avuṭṭhitenevā’’ti imaṃ pana atthavikappaṃ dīpetuṃ ‘‘sattaṅgāni vuttānī’’tipi vattuṃ vaṭṭati. So puna kātuṃ na labhati paṭhamaṃ katassa puna teneva kattabbappasaṅgato. Yañca akataṃ, taṃ kattabbanti hi vuttaṃ. Atha sova paṭhamo puna kattukāmo hoti, aññasmiṃ bhājane pubbe akataṃ kātuṃ labhati. Dutiyo paṭhamabhājanepi kātuṃ labhati. ‘‘Yena akataṃ, tena kātabba’’nti hi vuttaṃ. Imamevatthaṃ sandhāya ‘‘yena yaṃ paṭhamaṃ kappiyaṃ kataṃ, tameva so puna kātuṃ na labhati, aññena kātabba’’nti likhitaṃ. Tattha tanti taṃ paṭhamaṃ katanti attho. Pesetvā kāretabbanti ettha anupasampanno ce gato, tatraṭṭhena ekena bhikkhunā paṭiggāhetvā aparena kāretabbanti tattha ekova evameva kātuṃ na labhatīti. ‘‘Yaṃ kiñci gilānaṃ uddissā’tiādivacanato vihārādīsu gilānassa pāpuṇanakoṭṭhāsampi gilānātirittaṃ nāma, tasmā vaṭṭatī’’ti vadanti. Āhāratthāyāti vikāle evāti eke.
२४१. कायकम्मं अज्झोहरणतो। वचीकम्मं वाचाय ‘‘अतिरित्तं करोथ भन्ते’’ति अकारापनेनाति वेदितब्बं।
241. Kāyakammaṃ ajjhoharaṇato. Vacīkammaṃ vācāya ‘‘atirittaṃ karotha bhante’’ti akārāpanenāti veditabbaṃ.
पठमपवारणसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. भोजनवग्गो • 4. Bhojanavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ५. पठमपवारणसिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५. पठमपवारणसिक्खापदं • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadaṃ
