| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना
5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
२३७. पञ्चमे ‘‘ति-कारं अवत्वा’’ति इमिना कातब्बसद्दसामत्थिया लद्धं इति-पदं कतकाले न वत्तब्बन्ति दस्सेति। इध पन अजानन्तेहि इति-सद्दे पयुत्तेपि अतिरित्तं कतमेव होतीति दट्ठब्बं।
237. Pañcame ‘‘ti-kāraṃ avatvā’’ti iminā kātabbasaddasāmatthiyā laddhaṃ iti-padaṃ katakāle na vattabbanti dasseti. Idha pana ajānantehi iti-sadde payuttepi atirittaṃ katameva hotīti daṭṭhabbaṃ.
२३८-९. ‘‘पवारितो’’ति इदञ्च कत्तुअत्थे निप्फन्नन्ति दस्सेतुं ‘‘कतपवारणो’’तिआदि वुत्तं। भुत्तावी-पदस्स निरत्थकभावमेव साधेतुं ‘‘वुत्तम्पि चेत’’न्तिआदि वुत्तं। ताहीति पुथुकाहि। सत्तुमोदकोति सत्तुं तेमेत्वा कतो अपक्को। सत्तुं पन पिसित्वा पिट्ठं कत्वा तेमेत्वा पूवं कत्वा पचन्ति, तं न पवारेति। ‘‘पटिक्खिपितब्बट्ठाने ठितमेव पटिक्खिपति नामा’’ति वुत्तत्ता यं यं अलज्जिसन्तकं वा अत्तनो अपापुणकसङ्घिकादिं वा पटिक्खेपतो पवारणा न होतीति दट्ठब्बं।
238-9. ‘‘Pavārito’’ti idañca kattuatthe nipphannanti dassetuṃ ‘‘katapavāraṇo’’tiādi vuttaṃ. Bhuttāvī-padassa niratthakabhāvameva sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi vuttaṃ. Tāhīti puthukāhi. Sattumodakoti sattuṃ temetvā kato apakko. Sattuṃ pana pisitvā piṭṭhaṃ katvā temetvā pūvaṃ katvā pacanti, taṃ na pavāreti. ‘‘Paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitameva paṭikkhipati nāmā’’ti vuttattā yaṃ yaṃ alajjisantakaṃ vā attano apāpuṇakasaṅghikādiṃ vā paṭikkhepato pavāraṇā na hotīti daṭṭhabbaṃ.
आसन्नतरं अङ्गन्ति हत्थपासतो बहि ठत्वा ओनमित्वा देन्तस्स सीसं आसन्नतरं होति, तस्स ओरिमन्तेन परिच्छिन्दितब्बं।
Āsannataraṃ aṅganti hatthapāsato bahi ṭhatvā onamitvā dentassa sīsaṃ āsannataraṃ hoti, tassa orimantena paricchinditabbaṃ.
अपनामेत्वाति अभिमुखं हरित्वा। ‘‘इमं भत्तं गण्हा’’ति वदतीति किञ्चि अनामेत्वा वदति। केवलं वाचाभिहारस्स अनधिप्पेतत्ता गण्हथाति गहेतुं आरद्धं कटच्छुना अनुक्खित्तम्पि पुब्बेपि एवं अभिहटत्ता पवारणा होतीति ‘‘अभिहटाव होती’’ति वुत्तं। उद्धटमत्तेति भाजनतो वियोजितमत्ते। द्विन्नं समभारेपीति परिवेसकस्स च अञ्ञस्स च भत्तपच्छिभाजनवहने समकेपीति अत्थो।
Apanāmetvāti abhimukhaṃ haritvā. ‘‘Imaṃ bhattaṃ gaṇhā’’ti vadatīti kiñci anāmetvā vadati. Kevalaṃ vācābhihārassa anadhippetattā gaṇhathāti gahetuṃ āraddhaṃ kaṭacchunā anukkhittampi pubbepi evaṃ abhihaṭattā pavāraṇā hotīti ‘‘abhihaṭāva hotī’’ti vuttaṃ. Uddhaṭamatteti bhājanato viyojitamatte. Dvinnaṃ samabhārepīti parivesakassa ca aññassa ca bhattapacchibhājanavahane samakepīti attho.
रसं गण्हथाति एत्थ केवलं मंसरसस्स अपवारणाजनकस्स नामेन वुत्तत्ता पटिक्खिपतो पवारणा न होति। मच्छरसन्तिआदीसु मच्छो च रसञ्चाति अत्थस्स सम्भवतो वत्थुनोपि तादिसत्ता पवारणा होति, ‘‘इदं गण्हथा’’तिपि अवत्वा तुण्हीभावेन अभिहटं पटिक्खिपतोपि होति एव। करम्बकोति मिस्सकाधिवचनमेतं। यञ्हि बहूहि मिस्सेत्वा करोन्ति, सो ‘‘करम्बको’’ति वुच्चति।
Rasaṃ gaṇhathāti ettha kevalaṃ maṃsarasassa apavāraṇājanakassa nāmena vuttattā paṭikkhipato pavāraṇā na hoti. Maccharasantiādīsu maccho ca rasañcāti atthassa sambhavato vatthunopi tādisattā pavāraṇā hoti, ‘‘idaṃ gaṇhathā’’tipi avatvā tuṇhībhāvena abhihaṭaṃ paṭikkhipatopi hoti eva. Karambakoti missakādhivacanametaṃ. Yañhi bahūhi missetvā karonti, so ‘‘karambako’’ti vuccati.
‘‘उद्दिस्स कत’’न्ति मञ्ञमानोति एत्थ वत्थुनो कप्पियत्ता ‘‘पवारितोव होती’’ति वुत्तं। तञ्चे उद्दिस्स कतमेव होति, पटिक्खेपो नत्थि। अयमेत्थ अधिप्पायोति ‘‘येनापुच्छितो’’तिआदिना वुत्तमेवत्थं सन्धाय वदति। कारणं पनेत्थ दुद्दसन्ति भत्तस्स बहुतरभावेन पवारणासम्भवकारणं दुद्दसं, अञ्ञथा करम्बकेपि मच्छादिबहुभावे पवारणा भवेय्याति अधिप्पायो। यथा चेत्थ कारणं दुद्दसं, एवं परतो ‘‘मिस्सकं गण्हथा’’ति एत्थापि कारणं दुद्दसमेवाति दट्ठब्बं। यञ्च ‘‘इदं पन भत्तमिस्सकमेवा’’तिआदि कारणं वुत्तं, तम्पि ‘‘अप्पतरं न पवारेती’’ति वचनेन न समेति। विसुं कत्वा देतीति ‘‘रसं गण्हथा’’तिआदिना वाचाय विसुं कत्वा देतीति अत्थो गहेतब्बो। न पन कायेन रसादिं वियोजेत्वाति। तथा अवियोजितेपि पटिक्खिपतो पवारणाय असम्भवतो अप्पवारणापहोणकस्स नामेन वुत्तत्ता भत्तमिस्सकयागुं आहरित्वा ‘‘यागुं गण्हथा’’ति वुत्तट्ठानादीसु विय, अञ्ञथा वा एत्थ यथा पुब्बापरं न विरुज्झति, तथा अधिप्पायो गहेतब्बो।
‘‘Uddissa kata’’nti maññamānoti ettha vatthuno kappiyattā ‘‘pavāritova hotī’’ti vuttaṃ. Tañce uddissa katameva hoti, paṭikkhepo natthi. Ayamettha adhippāyoti ‘‘yenāpucchito’’tiādinā vuttamevatthaṃ sandhāya vadati. Kāraṇaṃ panettha duddasanti bhattassa bahutarabhāvena pavāraṇāsambhavakāraṇaṃ duddasaṃ, aññathā karambakepi macchādibahubhāve pavāraṇā bhaveyyāti adhippāyo. Yathā cettha kāraṇaṃ duddasaṃ, evaṃ parato ‘‘missakaṃ gaṇhathā’’ti etthāpi kāraṇaṃ duddasamevāti daṭṭhabbaṃ. Yañca ‘‘idaṃ pana bhattamissakamevā’’tiādi kāraṇaṃ vuttaṃ, tampi ‘‘appataraṃ na pavāretī’’ti vacanena na sameti. Visuṃ katvā detīti ‘‘rasaṃ gaṇhathā’’tiādinā vācāya visuṃ katvā detīti attho gahetabbo. Na pana kāyena rasādiṃ viyojetvāti. Tathā aviyojitepi paṭikkhipato pavāraṇāya asambhavato appavāraṇāpahoṇakassa nāmena vuttattā bhattamissakayāguṃ āharitvā ‘‘yāguṃ gaṇhathā’’ti vuttaṭṭhānādīsu viya, aññathā vā ettha yathā pubbāparaṃ na virujjhati, tathā adhippāyo gahetabbo.
नावा वा सेतु वातिआदिम्हि नावादिअभिरुहनादिक्खणे किञ्चि ठत्वापि अभिरुहनादिकातब्बत्तेपि गमनतप्परताय ठानं नाम न होति, जनसम्मद्देन पन अनोकासादिभावेन कातुं न वट्टति। अचालेत्वाति वुत्तट्ठानतो अञ्ञस्मिम्पि पदेसे वा उद्धं वा अपेसेत्वा तस्मिं एव पन ठाने परिवत्तेतुं लभति। तेनाह ‘‘येन पस्सेना’’तिआदि।
Nāvā vā setu vātiādimhi nāvādiabhiruhanādikkhaṇe kiñci ṭhatvāpi abhiruhanādikātabbattepi gamanatapparatāya ṭhānaṃ nāma na hoti, janasammaddena pana anokāsādibhāvena kātuṃ na vaṭṭati. Acāletvāti vuttaṭṭhānato aññasmimpi padese vā uddhaṃ vā apesetvā tasmiṃ eva pana ṭhāne parivattetuṃ labhati. Tenāha ‘‘yena passenā’’tiādi.
अकप्पियभोजनं वाति कुलदूसनादिना उप्पन्नं, तं ‘‘अकप्पिय’’न्ति इमिना तेन मिस्सं ओदनादि अतिरित्तं होति एवाति दस्सेति। तस्मा यं तत्थ अकप्पकतं कन्दफलादि, तं अपनेत्वा सेसं भुञ्जितब्बमेव।
Akappiyabhojanaṃ vāti kuladūsanādinā uppannaṃ, taṃ ‘‘akappiya’’nti iminā tena missaṃ odanādi atirittaṃ hoti evāti dasseti. Tasmā yaṃ tattha akappakataṃ kandaphalādi, taṃ apanetvā sesaṃ bhuñjitabbameva.
सो पुन कातुं न लभतीति तस्मिञ्ञेव भाजने करियमानं पठमकतेन सद्धिं कतं होतीति पुन सो एव कातुं न लभति, अञ्ञो लभति। अञ्ञेन हि कततो अञ्ञो पुन कातुं लभति। अञ्ञस्मिं पन भाजने तेन वा अञ्ञेन वा कातुं वट्टति। तेनाह ‘‘येन अकतं, तेन कातब्बं, यञ्च अकतं, तं कातब्ब’’न्ति। एवं कतन्ति अञ्ञस्मिं भाजने कतं। सचे पन आमिससंसट्ठानीति एत्थ मुखादीसु लग्गम्पि आमिसं सोधेत्वाव अतिरित्तं भुञ्जितब्बन्ति वेदितब्बं।
So puna kātuṃ na labhatīti tasmiññeva bhājane kariyamānaṃ paṭhamakatena saddhiṃ kataṃ hotīti puna so eva kātuṃ na labhati, añño labhati. Aññena hi katato añño puna kātuṃ labhati. Aññasmiṃ pana bhājane tena vā aññena vā kātuṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘yena akataṃ, tena kātabbaṃ, yañca akataṃ, taṃ kātabba’’nti. Evaṃ katanti aññasmiṃ bhājane kataṃ. Sace pana āmisasaṃsaṭṭhānīti ettha mukhādīsu laggampi āmisaṃ sodhetvāva atirittaṃ bhuñjitabbanti veditabbaṃ.
२४१. वाचाय आणापेत्वा अतिरित्तं अकारापनतो अकिरियसमुट्ठानन्ति दट्ठब्बं। पवारितभावो, आमिसस्स अनतिरित्तता, काले अज्झोहरणन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि।
241. Vācāya āṇāpetvā atirittaṃ akārāpanato akiriyasamuṭṭhānanti daṭṭhabbaṃ. Pavāritabhāvo, āmisassa anatirittatā, kāle ajjhoharaṇanti imānettha tīṇi aṅgāni.
पठमपवारणासिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. भोजनवग्गो • 4. Bhojanavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ५. पठमपवारणसिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ५. पठमपवारणासिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ५. पठमपवारणसिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५. पठमपवारणसिक्खापदं • 5. Paṭhamapavāraṇasikkhāpadaṃ
