| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๑๘. สมุทฺทวโคฺค
18. Samuddavaggo
๑. ปฐมสมุทฺทสุตฺตวณฺณนา
1. Paṭhamasamuddasuttavaṇṇanā
๒๒๘. ยทิ ‘‘ทุปฺปูรณเฎฺฐน สมุทฺทนเฎฺฐนา’’ติ อิมินา อตฺถทฺวเยน สาคโร ‘‘สมุโทฺท’’ติ วุจฺจติ, จกฺขุเสฺสเวตํ นิปฺปริยายโต ยุชฺชตีติ ทเสฺสตุํ ‘‘ยที’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ทุปฺปูรณเฎฺฐนาติ ปูเรตุํ อสกฺกุเณยฺยภาเวนฯ สมุทฺทนเฎฺฐนาติ สพฺพโส อุปรูปริปกฺขิตฺตคมเนนฯ มหาคงฺคาทิมหานทีนํ มหตา อุทโกเฆน อนุสํวจฺฉรํ อนุปกฺขนฺทมาโนปิ หิ สมุโทฺท ปาริปูริํ น คจฺฉติ, ยญฺจ ภูมิปเทสํ โอตฺถรติ, ตํ สมุทฺทภาวํ เนติ, อภาวํ วา ปาปุณาติ อปยาเต สมุโทฺททเก, ตํ วา อนุทกภาวปตฺติยา อตถเมว โหติฯ กามเญฺจส ทุปฺปูรณโฎฺฐ สมุทฺทนโฎฺฐ สาคเร ลพฺภติ, ตถาปิ ตํ ทฺวยํ จกฺขุสฺมิํเยว วิเสสโต ลพฺภตีติ ทเสฺสโนฺต ‘‘ตสฺส หี’’ติอาทิมาหฯ สโมสรนฺตนฺติ สพฺพโส นีลาทิภาเคหิ โอสรนฺตํ, อาปาถํ อาคจฺฉนฺตนฺติ อโตฺถฯ กาตุํ น สโกฺกติ ทุปฺปูรณียตฺตาฯ สโทสคมเนน คจฺฉติ สตฺตสนฺตานสฺส ทุสฺสนโตฯ ทุสฺสนฎฺฐตา จสฺส จกฺขุทฺวาริกตณฺหาวเสน เวทิตพฺพาฯ ยถา สมุเทฺท อปราปรํ ปริวตฺตมาโน อูมิยา เวโค สมุทฺทสฺสาติ วุจฺจติ, เอวํ จกฺขุสมุทฺทสฺส ปุรโต อปราปรํ ปริวตฺตมานํ นีลาทิเภทํ รูปารมฺมณํ จกฺขุสฺสาติ วตฺตพฺพตํ อรหติ อนญฺญสาธารณตฺตาติ วุตฺตํ ‘‘รูปมโย เวโค’’ติฯ อสมเปกฺขิเตติ สมฺมาทสฺสเน รูเป มนาปภาวํ อมนาปภาวญฺจ คเหตฺวา, ‘‘อิทํ นาม มยา ทิฎฺฐ’’นฺติ อนุปธาเรนฺตสฺส เกวลํ สมูหฆนวเสน คณฺหนฺตสฺส คหณํ อสมเปกฺขนํฯ สหตีติ อธิภวติ, ตํนิมิตฺตํ กญฺจิ วิการํ นาปชฺชติฯ
228. Yadi ‘‘duppūraṇaṭṭhena samuddanaṭṭhenā’’ti iminā atthadvayena sāgaro ‘‘samuddo’’ti vuccati, cakkhussevetaṃ nippariyāyato yujjatīti dassetuṃ ‘‘yadī’’tiādi vuttaṃ. Tattha duppūraṇaṭṭhenāti pūretuṃ asakkuṇeyyabhāvena. Samuddanaṭṭhenāti sabbaso uparūparipakkhittagamanena. Mahāgaṅgādimahānadīnaṃ mahatā udakoghena anusaṃvaccharaṃ anupakkhandamānopi hi samuddo pāripūriṃ na gacchati, yañca bhūmipadesaṃ ottharati, taṃ samuddabhāvaṃ neti, abhāvaṃ vā pāpuṇāti apayāte samuddodake, taṃ vā anudakabhāvapattiyā atathameva hoti. Kāmañcesa duppūraṇaṭṭho samuddanaṭṭho sāgare labbhati, tathāpi taṃ dvayaṃ cakkhusmiṃyeva visesato labbhatīti dassento ‘‘tassa hī’’tiādimāha. Samosarantanti sabbaso nīlādibhāgehi osarantaṃ, āpāthaṃ āgacchantanti attho. Kātuṃ na sakkoti duppūraṇīyattā. Sadosagamanena gacchati sattasantānassa dussanato. Dussanaṭṭhatā cassa cakkhudvārikataṇhāvasena veditabbā. Yathā samudde aparāparaṃ parivattamāno ūmiyā vego samuddassāti vuccati, evaṃ cakkhusamuddassa purato aparāparaṃ parivattamānaṃ nīlādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ cakkhussāti vattabbataṃ arahati anaññasādhāraṇattāti vuttaṃ ‘‘rūpamayo vego’’ti. Asamapekkhiteti sammādassane rūpe manāpabhāvaṃ amanāpabhāvañca gahetvā, ‘‘idaṃ nāma mayā diṭṭha’’nti anupadhārentassa kevalaṃ samūhaghanavasena gaṇhantassa gahaṇaṃ asamapekkhanaṃ. Sahatīti adhibhavati, taṃnimittaṃ kañci vikāraṃ nāpajjati.
อูมีติ วีจิโยฯ อาวโฎฺฎ อาวฎฺฎนวเสน ปวตฺตํ อุทกํฯ คาหรกฺขสมกราทโย คาหรกฺขโสฯ ยถา สมุเทฺท อูมิโย อุปรูปริ วตฺตมานา อตฺตนิ ปติตปุคฺคลํ อโชฺฌตฺถริตฺวา อนยพฺยสนํ อาปาเทนฺติ, ตถา อาวฎฺฎคาหรกฺขสาฯ เอวเมเต ราคาทโย กิเลสา สยํ อุปฺปนฺนกสเตฺต อโชฺฌตฺถริตฺวา อนยพฺยสนํ อาปาเทนฺติ, กิเลสุปฺปตฺตินิมิตฺตตาย สตฺตานํ อนยพฺยสนาปตฺติเหตุภูตสฺส อูมิภยสฺส อารมฺมณวเสน จกฺขุสมุโทฺท ‘‘สอูมิสาวโฎฺฎ สคาโห สรกฺขโส’’ติ วุโตฺตฯ
Ūmīti vīciyo. Āvaṭṭo āvaṭṭanavasena pavattaṃ udakaṃ. Gāharakkhasamakarādayo gāharakkhaso. Yathā samudde ūmiyo uparūpari vattamānā attani patitapuggalaṃ ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādenti, tathā āvaṭṭagāharakkhasā. Evamete rāgādayo kilesā sayaṃ uppannakasatte ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādenti, kilesuppattinimittatāya sattānaṃ anayabyasanāpattihetubhūtassa ūmibhayassa ārammaṇavasena cakkhusamuddo ‘‘saūmisāvaṭṭo sagāho sarakkhaso’’ti vutto.
อูมิภยนฺติ เอตฺถ ภายติ เอตสฺมาติ ภยํ, อูมีว ภยํ อูมิภยํฯ กุชฺฌนเฎฺฐน โกโธฯ เสฺวว จิตฺตสฺส จ อภิมทฺทนวเสนุปฺปาทนเตฺถน ทฬฺหํ อายาสนเฎฺฐน อุปายาโสฯ เอตฺถ จ อเนกวารํ ปวตฺติตฺวา สเตฺต อโชฺฌตฺถริตฺวา สีสํ อุกฺขิปิตุํ อทตฺวา อนยพฺยสนนิปฺผาทเนน โกธูปายาสสฺส อูมิสทิสตา ทฎฺฐพฺพาฯ ตถา กามคุณา กิเลสาภิภูเต สเตฺต มาเน วิย รูปาทิวิสยสงฺขาเต อตฺตนิ สํสาเรตฺวา ยถา ตโต พหิภูเต เนกฺขเมฺม จิตฺตมฺปิ น อุปฺปชฺชติ, เอวํ อาวเฎฺฎตฺวา พฺยสนาปาทเนน อาวฎฺฎสทิสตา ทฎฺฐพฺพาฯ ยทา ปน คาหรกฺขโส อารกฺขรหิตํ อตฺตโน โคจรภูมิคตํ ปุริสํ อภิภุยฺย คเหตฺวา อโคจเร ฐิตมฺปิ โคจรํ เนตฺวา เภรวรูปทสฺสนาทินา อตฺตโน อุปกฺกมํ กาตุํ อสมตฺถํ กตฺวา อนฺวาวิสิตฺวา วณฺณพลโภคอายุสุเขหิ วิโยเชตฺวา มหนฺตํ อนยพฺยสนํ อาปาเทติ, เอวํ มาตุคาโมปิ โยนิโสมนสิการรหิตํ อวีรปุริสํ อตฺตโน รูปาทีหิ ปโลภนวเสน อภิภุยฺย คเหตฺวา วา วีรชาติยมฺปิ อิตฺถิกุตฺตภูเตหิ อตฺตโน หาวภาววิลาเสหิ อิตฺถิมายาย อนฺวาวิสิตฺวา วา อวสํ อตฺตโน อุปการธเมฺม สีลาทโย สมฺปาเทตุํ อสมตฺถํ กโรโนฺต คุณวณฺณาทีหิ วิโยเชตฺวา มหนฺตํ อนยพฺยสนํ อาปาเทติ, เอวํ มาตุคามสฺส คาหรกฺขสสทิสตา ทฎฺฐพฺพาฯ อูมิภยนฺติ ลกฺขณวจนํ ฯ ยถา หิ อูมิ ภายิตพฺพเฎฺฐน ภยํ, เอวํ อาวฎฺฎคาหรกฺขสาปีติ อูมิอาทิภเยน สภยนฺติ อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ อนฺตํ อวสานํ คโต, เอวํ ปารํ นิพฺพานํ คโตติ วุจฺจติฯ
Ūmibhayanti ettha bhāyati etasmāti bhayaṃ, ūmīva bhayaṃ ūmibhayaṃ. Kujjhanaṭṭhena kodho. Sveva cittassa ca abhimaddanavasenuppādanatthena daḷhaṃ āyāsanaṭṭhena upāyāso. Ettha ca anekavāraṃ pavattitvā satte ajjhottharitvā sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā anayabyasananipphādanena kodhūpāyāsassa ūmisadisatā daṭṭhabbā. Tathā kāmaguṇā kilesābhibhūte satte māne viya rūpādivisayasaṅkhāte attani saṃsāretvā yathā tato bahibhūte nekkhamme cittampi na uppajjati, evaṃ āvaṭṭetvā byasanāpādanena āvaṭṭasadisatā daṭṭhabbā. Yadā pana gāharakkhaso ārakkharahitaṃ attano gocarabhūmigataṃ purisaṃ abhibhuyya gahetvā agocare ṭhitampi gocaraṃ netvā bheravarūpadassanādinā attano upakkamaṃ kātuṃ asamatthaṃ katvā anvāvisitvā vaṇṇabalabhogaāyusukhehi viyojetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmopi yonisomanasikārarahitaṃ avīrapurisaṃ attano rūpādīhi palobhanavasena abhibhuyya gahetvā vā vīrajātiyampi itthikuttabhūtehi attano hāvabhāvavilāsehi itthimāyāya anvāvisitvā vā avasaṃ attano upakāradhamme sīlādayo sampādetuṃ asamatthaṃ karonto guṇavaṇṇādīhi viyojetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmassa gāharakkhasasadisatā daṭṭhabbā. Ūmibhayanti lakkhaṇavacanaṃ . Yathā hi ūmi bhāyitabbaṭṭhena bhayaṃ, evaṃ āvaṭṭagāharakkhasāpīti ūmiādibhayena sabhayanti attho veditabbo. Antaṃ avasānaṃ gato, evaṃ pāraṃ nibbānaṃ gatoti vuccati.
ปฐมสมุทฺทสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paṭhamasamuddasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๑. ปฐมสมุทฺทสุตฺตํ • 1. Paṭhamasamuddasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๑. ปฐมสมุทฺทสุตฺตวณฺณนา • 1. Paṭhamasamuddasuttavaṇṇanā
