| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
१०. पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना
10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
४०९. ‘‘वज्जं न फुसेय्या’’ति च पाठो।
409. ‘‘Vajjaṃ na phuseyyā’’ti ca pāṭho.
४१०. तेसं अनुरूपाजाननतो असब्बञ्ञू अस्स। ‘‘न, भिक्खवे, असेनासनिकेन वस्सं उपगन्तब्ब’’न्ति (महाव॰ २०४) वुत्तत्ता पटिक्खित्तमेव। तिकोटिपरिसुद्धन्ति परस्स पापपसङ्गनिवारणत्थं वुत्तं, न पटिच्चकम्मनिवारणत्थं कोटीहीति आकारेहि। परिसुद्धन्ति विमुत्तं। दसहि लेसेहि उद्दिस्स कतं समणा परिभुञ्जन्ति, अस्समणा इमेति सासनस्स गरहभावो आगच्छेय्य , गरहपच्चया लोको वा अपुञ्ञं अरियूपवादं पसवेय्य, तेहि विमुत्तन्ति अत्थो। वागुरन्ति मिगजालं। अत्तनो अत्थाय वातिआदिना परेसं अत्थाय कते कप्पियभावं दस्सेत्वा भिक्खूनञ्च अञ्ञेसञ्च अत्थाय कते तं दस्सेतुं ‘‘मतानं पेतकिच्चत्थाया’’तिआदिमाह।
410.Tesaṃ anurūpājānanato asabbaññū assa. ‘‘Na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti (mahāva. 204) vuttattā paṭikkhittameva. Tikoṭiparisuddhanti parassa pāpapasaṅganivāraṇatthaṃ vuttaṃ, na paṭiccakammanivāraṇatthaṃ koṭīhīti ākārehi. Parisuddhanti vimuttaṃ. Dasahi lesehi uddissa kataṃ samaṇā paribhuñjanti, assamaṇā imeti sāsanassa garahabhāvo āgaccheyya , garahapaccayā loko vā apuññaṃ ariyūpavādaṃ pasaveyya, tehi vimuttanti attho. Vāguranti migajālaṃ. Attano atthāya vātiādinā paresaṃ atthāya kate kappiyabhāvaṃ dassetvā bhikkhūnañca aññesañca atthāya kate taṃ dassetuṃ ‘‘matānaṃ petakiccatthāyā’’tiādimāha.
यं यं हीतिआदि तस्स कारणस्स दस्सनत्थं वुत्तं। पुन पञ्चन्नं सहधम्मिकानं अत्थाय कतं न कप्पतीति वुत्तन्ति किर धम्मसिरित्थेरो। गण्ठिपदे ‘‘भिक्खूनमेव सुद्धानं अत्थाय कतं न वट्टती’’ति लिखितं। अपरेहि पन ‘‘मतानं पेतकिच्चत्थायातिआदिना वुत्तेपि कप्पति, भिक्खूनंयेव अत्थायाति इमिना ‘भिक्खूनम्पि दत्वा मयं भुञ्जिस्सामा’ति कतम्पि वुत्तं। पुन ‘पञ्चसु एकं उद्दिस्सकतं इतरेसं न कप्पती’ति दस्सनत्थं ‘पञ्चसु हि सहधम्मिकेसूतिआदि वुत्त’न्ति वदन्ती’’ति वुत्तं। अञ्ञतरस्मिं पन गण्ठिपदे ‘‘अम्हाकन्ति च राजयुत्तादीनन्ति च वुत्ते वट्टतीति वत्वा ‘तुम्हाक’न्ति अवत्वा ‘पेतकिच्चत्थायाति वुत्तेपि वट्टती’ति च दस्सेत्वा सब्बत्थ वुत्तानं, आदिसद्देन सङ्गहितानञ्च लक्खणं ठपेन्तेन ‘भिक्खूनंयेवा’तिआदि वुत्तं। तत्थ ‘भिक्खूनं उद्दिट्ठे एवाति अधिप्पायेना’ति वुत्तं। न ‘तुम्हाकं, अम्हाकञ्चाति वुत्ते अनापत्ती’ति दस्सनत्थं। कस्मा? मिस्सकवारस्स अभावा। लक्खणं नाम वुत्तानं, वुत्तसदिसानञ्च होति। ‘सचे पेतकिच्चत्थायाति वुत्तट्ठाने भिक्खूनं भोजनं सन्धाय करोन्ती’ति वदन्ति महाअट्ठकथायञ्च ‘तस्मिं वारे च न तुम्हाकन्ति वुत्ते वट्टती’ति वुत्तत्ता। तेनेव इधापि ‘पेतकिच्चत्थाय, मङ्गलादीनं वा अत्थाय कतेपि एसेव नयो’ति पुब्बे वुत्तत्थवसेन वुत्तं। ‘अवधारणत्थेन मिस्सके वट्टती’ति चे? ‘कप्पियमंसस्स हि पटिग्गहणे आपत्ति नत्थी’ति वचनेन अकप्पियपटिग्गहणे आपत्तीति आपन्नं, ‘तञ्च गहेतब्बं सिया’ति पटिक्खिपितब्बा’’ति वुत्तं, तं सुन्दरं विय दिस्सति, विचारेत्वा गहेतब्बं। यत्थ चाति भिक्खूनं अत्थाय कतेपि। तमत्थं आवि कातुं ‘‘सचे पना’’तिआदि वुत्तं । एत्थ पन ‘‘भिक्खुनीनं दुक्कटं, इतरेसं दण्डकम्मवत्थू’’ति वदन्ति। कप्पं निरयम्हीति असङ्ख्येय्यकप्पं। विवट्टट्ठायिकालेयेव सङ्घभेदो होतीति। कप्पन्ति आयुकप्पं।
Yaṃ yaṃ hītiādi tassa kāraṇassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Puna pañcannaṃ sahadhammikānaṃ atthāya kataṃ na kappatīti vuttanti kira dhammasiritthero. Gaṇṭhipade ‘‘bhikkhūnameva suddhānaṃ atthāya kataṃ na vaṭṭatī’’ti likhitaṃ. Aparehi pana ‘‘matānaṃ petakiccatthāyātiādinā vuttepi kappati, bhikkhūnaṃyeva atthāyāti iminā ‘bhikkhūnampi datvā mayaṃ bhuñjissāmā’ti katampi vuttaṃ. Puna ‘pañcasu ekaṃ uddissakataṃ itaresaṃ na kappatī’ti dassanatthaṃ ‘pañcasu hi sahadhammikesūtiādi vutta’nti vadantī’’ti vuttaṃ. Aññatarasmiṃ pana gaṇṭhipade ‘‘amhākanti ca rājayuttādīnanti ca vutte vaṭṭatīti vatvā ‘tumhāka’nti avatvā ‘petakiccatthāyāti vuttepi vaṭṭatī’ti ca dassetvā sabbattha vuttānaṃ, ādisaddena saṅgahitānañca lakkhaṇaṃ ṭhapentena ‘bhikkhūnaṃyevā’tiādi vuttaṃ. Tattha ‘bhikkhūnaṃ uddiṭṭhe evāti adhippāyenā’ti vuttaṃ. Na ‘tumhākaṃ, amhākañcāti vutte anāpattī’ti dassanatthaṃ. Kasmā? Missakavārassa abhāvā. Lakkhaṇaṃ nāma vuttānaṃ, vuttasadisānañca hoti. ‘Sace petakiccatthāyāti vuttaṭṭhāne bhikkhūnaṃ bhojanaṃ sandhāya karontī’ti vadanti mahāaṭṭhakathāyañca ‘tasmiṃ vāre ca na tumhākanti vutte vaṭṭatī’ti vuttattā. Teneva idhāpi ‘petakiccatthāya, maṅgalādīnaṃ vā atthāya katepi eseva nayo’ti pubbe vuttatthavasena vuttaṃ. ‘Avadhāraṇatthena missake vaṭṭatī’ti ce? ‘Kappiyamaṃsassa hi paṭiggahaṇe āpatti natthī’ti vacanena akappiyapaṭiggahaṇe āpattīti āpannaṃ, ‘tañca gahetabbaṃ siyā’ti paṭikkhipitabbā’’ti vuttaṃ, taṃ sundaraṃ viya dissati, vicāretvā gahetabbaṃ. Yattha cāti bhikkhūnaṃ atthāya katepi. Tamatthaṃ āvi kātuṃ ‘‘sace panā’’tiādi vuttaṃ . Ettha pana ‘‘bhikkhunīnaṃ dukkaṭaṃ, itaresaṃ daṇḍakammavatthū’’ti vadanti. Kappaṃ nirayamhīti asaṅkhyeyyakappaṃ. Vivaṭṭaṭṭhāyikāleyeva saṅghabhedo hotīti. Kappanti āyukappaṃ.
४११. कुसलन्ति खेमं। आपत्तिभया कता लज्जीहीति एत्थ आपत्तिभयेन अवस्सं आरोचेन्तीति दस्सनत्थं ‘‘लज्जी रक्खिस्सती’’ति (विसुद्धि॰ १.४२; पारा॰ अट्ठ॰ १.४५) पोराणवचनस्सानुरूपतो ‘‘अञ्ञेहि लज्जीही’’ति वुत्तं। अलज्जिस्सपि अनारोचेन्तस्स आपत्तियेव ‘‘ये पस्सन्ति ये सुणन्ती’’ति वचनतो।
411.Kusalanti khemaṃ. Āpattibhayā katā lajjīhīti ettha āpattibhayena avassaṃ ārocentīti dassanatthaṃ ‘‘lajjī rakkhissatī’’ti (visuddhi. 1.42; pārā. aṭṭha. 1.45) porāṇavacanassānurūpato ‘‘aññehi lajjīhī’’ti vuttaṃ. Alajjissapi anārocentassa āpattiyeva ‘‘ye passanti ye suṇantī’’ti vacanato.
४१६. असमनुभासन्तस्साति कम्मकारके कत्तुनिद्देसो, समनुभासनकम्मं अकरियमानस्साति अत्थो। ओदिस्स अनुञ्ञातो नाम उम्मत्तकखित्तचित्तवेदनट्टादिको ‘‘अनापत्ति आदिकम्मिकस्सा’’ति अरिट्ठसिक्खापदे आगतत्ता अत्थीति चे? यम्पीतिआदि। सा पनेसा अनापत्ति। सो वुच्चतीति तत्थ आगतोपि सकम्मब्यावटोपि एवं वुच्चति। एतेनुपायेनाति असमनुभासन्तस्स च आदिकम्मिकस्स च वुत्तत्थवसेन। ठपेत्वा अरिट्ठसिक्खापदन्ति तत्थ आदिकम्मिकपदाभावा।
416.Asamanubhāsantassāti kammakārake kattuniddeso, samanubhāsanakammaṃ akariyamānassāti attho. Odissa anuññāto nāma ummattakakhittacittavedanaṭṭādiko ‘‘anāpatti ādikammikassā’’ti ariṭṭhasikkhāpade āgatattā atthīti ce? Yampītiādi. Sā panesā anāpatti. So vuccatīti tattha āgatopi sakammabyāvaṭopi evaṃ vuccati. Etenupāyenāti asamanubhāsantassa ca ādikammikassa ca vuttatthavasena. Ṭhapetvā ariṭṭhasikkhāpadanti tattha ādikammikapadābhāvā.
तिवङ्गिकन्ति एत्थ वाचाय एव पटिनिस्सज्जन्तस्स ओट्ठचलनादिकायविञ्ञत्ति होति, तस्मा दुविधम्पि विञ्ञत्तिं कथेन्तस्स होति। वचीभेदं कातुं असक्कोन्तस्स कायविकारं करोन्तस्स अनापत्तिया भवितब्बं। कस्मा? तिवङ्गेसु एकस्स परिहीनत्ता, तस्मा तिवङ्गभावो आपत्तिया, अङ्गहानिभावो अनापत्तियाति गहेतब्बं। एत्थ सिया – यदि अङ्गहानिभावेन अनापत्ति, एवं सन्तेपि विकारं अकत्वा चित्तेनेव विस्सज्जेन्तस्स अनापत्तिया भवितब्बन्ति? तं न, कस्मा? अट्ठकथायं ‘‘कायविकारं वा वचीभेदं वा अकरोन्तस्सेव पन आपज्जनतो अकिरिय’’न्ति हि वुत्तं, ‘‘चित्तं वा अनुप्पादेन्तस्स वा’’ति न वुत्तं, तस्मा चित्तञ्च नाम विञ्ञत्तिपटिबद्धं एवाति विसुं अङ्गभावेनेव वुत्तत्ता जानितब्बन्ति चे? तं न, द्विन्नंयेव अकिरियाति, तस्मा चित्तेन विस्सज्जेन्तस्सापि आपत्ति विय दिस्सति, उपपरिक्खित्वा गहेतब्बं। तत्थ ‘‘अकुसलचित्त’’न्ति वुत्तन्ति चे? ‘‘चित्तबाहुल्लतो वुत्त’’न्ति वदन्ति। तेपि किर बाहुल्लतो वदन्ति।
Tivaṅgikanti ettha vācāya eva paṭinissajjantassa oṭṭhacalanādikāyaviññatti hoti, tasmā duvidhampi viññattiṃ kathentassa hoti. Vacībhedaṃ kātuṃ asakkontassa kāyavikāraṃ karontassa anāpattiyā bhavitabbaṃ. Kasmā? Tivaṅgesu ekassa parihīnattā, tasmā tivaṅgabhāvo āpattiyā, aṅgahānibhāvo anāpattiyāti gahetabbaṃ. Ettha siyā – yadi aṅgahānibhāvena anāpatti, evaṃ santepi vikāraṃ akatvā citteneva vissajjentassa anāpattiyā bhavitabbanti? Taṃ na, kasmā? Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kāyavikāraṃ vā vacībhedaṃ vā akarontasseva pana āpajjanato akiriya’’nti hi vuttaṃ, ‘‘cittaṃ vā anuppādentassa vā’’ti na vuttaṃ, tasmā cittañca nāma viññattipaṭibaddhaṃ evāti visuṃ aṅgabhāveneva vuttattā jānitabbanti ce? Taṃ na, dvinnaṃyeva akiriyāti, tasmā cittena vissajjentassāpi āpatti viya dissati, upaparikkhitvā gahetabbaṃ. Tattha ‘‘akusalacitta’’nti vuttanti ce? ‘‘Cittabāhullato vutta’’nti vadanti. Tepi kira bāhullato vadanti.
पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १०. सङ्घभेदसिक्खापदं • 10. Saṅghabhedasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १०. पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १०. पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १०. पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
