| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
१०. पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना
10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
४१०. दसमे बहूनन्ति दुब्बलताय अरञ्ञादिसेवाय चित्तं समाहितं कातुं असक्कोन्तानं। दुक्खस्सन्तकिरियाय तस्मिं अत्तभावे बुद्धवचनग्गहणधारणादिसङ्खातं ब्यञ्जनपदमेव परमं अस्स, न मग्गलाभोति पदपरमो। अभिसम्भुणित्वाति निप्फादेत्वा। धम्मतो अपेतं उद्धम्मं। पटिक्खित्तमेवाति ‘‘न, भिक्खवे, असेनासनिकेन वस्सं उपगन्तब्ब’’न्ति (महाव॰ २०४) वचनतो वुत्तं, इदमेव वचनं सन्धाय पाळियम्पि ‘‘अट्ठ मासे’’तिआदि (पारा॰ ४०९) वुत्तं।
410. Dasame bahūnanti dubbalatāya araññādisevāya cittaṃ samāhitaṃ kātuṃ asakkontānaṃ. Dukkhassantakiriyāya tasmiṃ attabhāve buddhavacanaggahaṇadhāraṇādisaṅkhātaṃ byañjanapadameva paramaṃ assa, na maggalābhoti padaparamo. Abhisambhuṇitvāti nipphādetvā. Dhammato apetaṃ uddhammaṃ. Paṭikkhittamevāti ‘‘na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti (mahāva. 204) vacanato vuttaṃ, idameva vacanaṃ sandhāya pāḷiyampi ‘‘aṭṭha māse’’tiādi (pārā. 409) vuttaṃ.
तीहि कोटीहीति असुद्धमूलेहि। एत्थ च भिक्खूनं चतूसु कुलेसु पक्कपिण्डियालोपभोजननिस्सितताय, मच्छमंसभोजनविरहितस्स च कुलस्स दुल्लभताय तत्थ लद्धेसु भत्तब्यञ्जनेसु मच्छमंससंसग्गसङ्काय, दुन्निवारणताय च भिक्खूनं सरीरयापनम्पि न सियाति भगवता मच्छमंसं सब्बथा अप्पटिक्खिपित्वा तीहि कोटीहि अपरिसुद्धमेव पटिक्खित्तं। यदि हि तं भगवा सब्बथा पटिक्खिपेय्य, भिक्खू मरमानापि मच्छादिसंसग्गसङ्कितं भत्तं न भुञ्जेय्युं, ततो तण्डुलधञ्ञादिं पटिग्गहेत्वा निदहित्वा सयं पचित्वा भुञ्जितुं तदुपकरणभूतं दासिदासं, उदुक्खलमुसलादिकञ्च भिक्खूनं पत्तादि विय अवस्सं गहेतुं अनुजानितब्बं सियाति तित्थियानं विय गहट्ठावासो एव सिया, न भिक्खुआवासोति वेदितब्बं। जालं मच्छबन्धनं। वागुरा मिगबन्धनी। कप्पतीति यदि तेसं वचनेन सङ्का न वत्तति, वट्टति, न तं वचनं लेसकप्पं कातुं वट्टति। तेनेव वक्खति ‘‘यत्थ च निब्बेमतिको होति, तं सब्बं कप्पती’’ति।
Tīhi koṭīhīti asuddhamūlehi. Ettha ca bhikkhūnaṃ catūsu kulesu pakkapiṇḍiyālopabhojananissitatāya, macchamaṃsabhojanavirahitassa ca kulassa dullabhatāya tattha laddhesu bhattabyañjanesu macchamaṃsasaṃsaggasaṅkāya, dunnivāraṇatāya ca bhikkhūnaṃ sarīrayāpanampi na siyāti bhagavatā macchamaṃsaṃ sabbathā appaṭikkhipitvā tīhi koṭīhi aparisuddhameva paṭikkhittaṃ. Yadi hi taṃ bhagavā sabbathā paṭikkhipeyya, bhikkhū maramānāpi macchādisaṃsaggasaṅkitaṃ bhattaṃ na bhuñjeyyuṃ, tato taṇḍuladhaññādiṃ paṭiggahetvā nidahitvā sayaṃ pacitvā bhuñjituṃ tadupakaraṇabhūtaṃ dāsidāsaṃ, udukkhalamusalādikañca bhikkhūnaṃ pattādi viya avassaṃ gahetuṃ anujānitabbaṃ siyāti titthiyānaṃ viya gahaṭṭhāvāso eva siyā, na bhikkhuāvāsoti veditabbaṃ. Jālaṃ macchabandhanaṃ. Vāgurā migabandhanī. Kappatīti yadi tesaṃ vacanena saṅkā na vattati, vaṭṭati, na taṃ vacanaṃ lesakappaṃ kātuṃ vaṭṭati. Teneva vakkhati ‘‘yattha ca nibbematiko hoti, taṃ sabbaṃ kappatī’’ti.
पवत्तमंसन्ति आपणादीसु पवत्तं विक्कायिकं मतमंसं। भिक्खूनंयेव अत्थाय अकतन्ति एत्थ अट्ठानप्पयुत्तो एव-सद्दो, भिक्खूनं अत्थाय अकतमेवाति सम्बन्धितब्बं, तस्मा भिक्खूनञ्च मङ्गलादीनञ्चाति मिस्सेत्वा कतम्पि न वट्टतीति वेदितब्बं। केचि पन यथाठितवसेन अवधारणं गहेत्वा ‘‘वट्टती’’ति वदन्ति, तं न सुन्दरं। ‘‘वत्त’’न्ति इमिना आपत्ति नत्थीति दस्सेति।
Pavattamaṃsanti āpaṇādīsu pavattaṃ vikkāyikaṃ matamaṃsaṃ. Bhikkhūnaṃyeva atthāya akatanti ettha aṭṭhānappayutto eva-saddo, bhikkhūnaṃ atthāya akatamevāti sambandhitabbaṃ, tasmā bhikkhūnañca maṅgalādīnañcāti missetvā katampi na vaṭṭatīti veditabbaṃ. Keci pana yathāṭhitavasena avadhāraṇaṃ gahetvā ‘‘vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ na sundaraṃ. ‘‘Vatta’’nti iminā āpatti natthīti dasseti.
कप्पन्ति असङ्खेय्यकप्पं, ‘‘आयुकप्प’’न्तिपि (सारत्थ॰ टी॰ २.४१०) केचि। महाकप्पस्स हि चतुत्थभागो असङ्खेय्यकप्पो, ततो वीसतिमो भागो सङ्घभेदकस्स आयुकप्पन्ति वदन्ति, तं अट्ठकथासु कप्पट्ठकथाय न समेति ‘‘कप्पविनासे एव मुच्चती’’तिआदि (विभ॰ अट्ठ॰ ८०९) वचनतो। ब्रह्मं पुञ्ञन्ति सेट्ठं पुञ्ञं। कप्पं सग्गम्हीति एत्थ पटिसन्धिपरम्पराय कप्पट्ठता वेदितब्बा।
Kappanti asaṅkheyyakappaṃ, ‘‘āyukappa’’ntipi (sārattha. ṭī. 2.410) keci. Mahākappassa hi catutthabhāgo asaṅkheyyakappo, tato vīsatimo bhāgo saṅghabhedakassa āyukappanti vadanti, taṃ aṭṭhakathāsu kappaṭṭhakathāya na sameti ‘‘kappavināse eva muccatī’’tiādi (vibha. aṭṭha. 809) vacanato. Brahmaṃ puññanti seṭṭhaṃ puññaṃ. Kappaṃ saggamhīti ettha paṭisandhiparamparāya kappaṭṭhatā veditabbā.
४११. लद्धिनानासंवासकेनाति उक्खित्तानुवत्तकभावेन भावप्पधानत्ता निद्देसस्स। कम्मनानासंवासकेनाति उक्खित्तभावेन। ‘‘भेदाय परक्कमेय्या’’ति विसुं वुत्तत्ता भेदनसंवत्तनिकस्स अधिकरणस्स समादाय पग्गण्हनतो पुब्बेपि पक्खपरियेसनादिवसेन सङ्घभेदाय परक्कमन्तस्स समनुभासनकम्मं कातुं वट्टतीति वेदितब्बं। योपि चायं सङ्घभेदो होतीति सम्बन्धो।
411.Laddhinānāsaṃvāsakenāti ukkhittānuvattakabhāvena bhāvappadhānattā niddesassa. Kammanānāsaṃvāsakenāti ukkhittabhāvena. ‘‘Bhedāya parakkameyyā’’ti visuṃ vuttattā bhedanasaṃvattanikassa adhikaraṇassa samādāya paggaṇhanato pubbepi pakkhapariyesanādivasena saṅghabhedāya parakkamantassa samanubhāsanakammaṃ kātuṃ vaṭṭatīti veditabbaṃ. Yopi cāyaṃ saṅghabhedo hotīti sambandho.
कम्मेनाति अपलोकनादिना। उद्देसेनाति पातिमोक्खुद्देसेन। वोहारेनाति ताहि ताहि उपपत्तीहि ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदिना (अ॰ नि॰ ३.१०-३९, ४२; चूळव॰ ३५२) वोहारेन, परेसं पञ्ञापनेनाति अत्थो। अनुसावनायाति अत्तनो लद्धिया गहणत्थमेव अनु पुनप्पुनं कण्णमूले मन्तसावनाय, कथनेनाति अत्थो। सलाकग्गाहेनाति एवं अनुसावनाय तेसं चित्तं उपत्थम्भेत्वा अत्तनो पक्खे पविट्ठभावस्स सञ्ञाणत्थं ‘‘गण्हथ इमं सलाक’’न्ति सलाकग्गाहेन। एत्थ च कम्ममेव, उद्देसो वा सङ्घभेदे पधानं कारणं, वोहारादयो पन सङ्घभेदस्स पुब्बभागाति वेदितब्बा। अब्भुस्सितन्ति अब्भुग्गतं। अच्छेय्याति विहरेय्य।
Kammenāti apalokanādinā. Uddesenāti pātimokkhuddesena. Vohārenāti tāhi tāhi upapattīhi ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādinā (a. ni. 3.10-39, 42; cūḷava. 352) vohārena, paresaṃ paññāpanenāti attho. Anusāvanāyāti attano laddhiyā gahaṇatthameva anu punappunaṃ kaṇṇamūle mantasāvanāya, kathanenāti attho. Salākaggāhenāti evaṃ anusāvanāya tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā attano pakkhe paviṭṭhabhāvassa saññāṇatthaṃ ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena. Ettha ca kammameva, uddeso vā saṅghabhede padhānaṃ kāraṇaṃ, vohārādayo pana saṅghabhedassa pubbabhāgāti veditabbā. Abbhussitanti abbhuggataṃ. Accheyyāti vihareyya.
‘‘लज्जी रक्खिस्सती’’ति (विसुद्धि॰ १.४२; पारा॰ अट्ठ॰ १.४५) वचनतो आपत्तिभयेन आरोचनं लज्जीनं एव भारोति आह ‘‘लज्जीहि भिक्खूही’’ति, अलज्जिस्सपि अनारोचेन्तस्स आपत्तियेव। अप्पटिनिस्सज्जतो दुक्कटन्ति विसुं विसुं वदन्तानं गणनाय दुक्कटं। पहोन्तेनाति गन्तुं समत्थेन, इच्छन्तेनाति अत्थो। आपत्ति पन अड्ढयोजनब्भन्तरेनेव अगिलानस्स वसेन वेदितब्बा।
‘‘Lajjī rakkhissatī’’ti (visuddhi. 1.42; pārā. aṭṭha. 1.45) vacanato āpattibhayena ārocanaṃ lajjīnaṃ eva bhāroti āha ‘‘lajjīhi bhikkhūhī’’ti, alajjissapi anārocentassa āpattiyeva. Appaṭinissajjato dukkaṭanti visuṃ visuṃ vadantānaṃ gaṇanāya dukkaṭaṃ. Pahontenāti gantuṃ samatthena, icchantenāti attho. Āpatti pana aḍḍhayojanabbhantareneva agilānassa vasena veditabbā.
४१६. ञत्तियादीहि दुक्कटादिसब्भावं सन्धाय ‘‘सङ्घादिसेसेन अनापत्ती’’ति वुत्तं। अस्साति देवदत्तस्स। अपञ्ञत्ते सिक्खापदे समनुभासनकम्मस्सेव अभावतो ‘‘न हि पञ्ञत्तं सिक्खापदं वीतिक्कमन्तस्सा’’ति वुत्तं। सिक्खापदं पञ्ञपेन्तेनेव हि समनुभासनकम्मं अनुञ्ञातं। उद्दिस्स अनुञ्ञाततोति ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, रोमन्थकस्स रोमन्थन’’न्तिआदिं (चूळव॰ २७३) उद्दिस्सानुञ्ञातं सन्धाय वदति। अनापत्तियन्ति अनापत्तिवारे। आपत्तिं रोपेतब्बोति समनुभासनाय पाचित्तियआपत्तिं रोपेतब्बो। आपत्तियेव न जाताति सङ्घादिसेसापत्ति न जाता एव।
416. Ñattiyādīhi dukkaṭādisabbhāvaṃ sandhāya ‘‘saṅghādisesena anāpattī’’ti vuttaṃ. Assāti devadattassa. Apaññatte sikkhāpade samanubhāsanakammasseva abhāvato ‘‘na hi paññattaṃ sikkhāpadaṃ vītikkamantassā’’ti vuttaṃ. Sikkhāpadaṃ paññapenteneva hi samanubhāsanakammaṃ anuññātaṃ. Uddissa anuññātatoti ‘‘anujānāmi, bhikkhave, romanthakassa romanthana’’ntiādiṃ (cūḷava. 273) uddissānuññātaṃ sandhāya vadati. Anāpattiyanti anāpattivāre. Āpattiṃ ropetabboti samanubhāsanāya pācittiyaāpattiṃ ropetabbo. Āpattiyeva na jātāti saṅghādisesāpatti na jātā eva.
‘‘न पटिनिस्सज्जामी’’ति सञ्ञाय अभावेन मुच्चनतो सञ्ञाविमोक्खं। सचित्तकन्ति ‘‘न पटिनिस्सज्जामी’’ति जाननचित्तेन सचित्तकं। यो विसञ्ञी वा भीतो वा विक्खित्तो वा ‘‘पटिनिस्सज्जितब्ब’’न्तिपि, ‘‘कम्मं करिस्सती’’ति वा न जानाति, तस्स अनापत्ति। भेदाय परक्कमनं, धम्मकम्मेन समनुभासनं, कम्मवाचापरियोसानं, न पटिनिस्सज्जामीति चित्तेन अप्पटिनिस्सज्जनन्ति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि।
‘‘Na paṭinissajjāmī’’ti saññāya abhāvena muccanato saññāvimokkhaṃ. Sacittakanti ‘‘na paṭinissajjāmī’’ti jānanacittena sacittakaṃ. Yo visaññī vā bhīto vā vikkhitto vā ‘‘paṭinissajjitabba’’ntipi, ‘‘kammaṃ karissatī’’ti vā na jānāti, tassa anāpatti. Bhedāya parakkamanaṃ, dhammakammena samanubhāsanaṃ, kammavācāpariyosānaṃ, na paṭinissajjāmīti cittena appaṭinissajjananti imānettha cattāri aṅgāni.
पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १०. सङ्घभेदसिक्खापदं • 10. Saṅghabhedasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १०. पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १०. पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १०. पठमसङ्घभेदसिक्खापदवण्णना • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
